Səbinə Yusif, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün görkəmli şairimiz, o taylı-bu taylı Azərbaycanımızın fəxri Məhəmmədhüseyn Şəhriyarın vəfatının 35-ci ildönümüdür. Şairdən ömrünün sonlarına yaxın dostlarından biri soruşur:

- Şair, eşq nədir?

M.Şəhriyar cavab verir:

- Məni özünə aşiq etmiş o qız olmasaydı, mən indi həkim idim. Amma Şəhriyar olmayacaqdım... İnsan müxtəlif yaşlarda müxtəlif cür aşiq olur. Ömrünün sonunda başa düşür ki, bütün eşqlər Allaha imiş, bir ömür Onu gəzibmiş...

Bu şəkil M.Şəhriyarın ayaq üstə çəkilən sonuncu şəklidir. Allah Azərbaycanın dəyərli oğluna - Ustad Şəhriyara rəhmət eləsin!

Yalan dünya

Sənin bəhrən yiyən kimdir?

Kiminkisən, yiyən kimdir?

Sənə doğru deyən kimdir?

Yalan dünya, yalan dünya!

Atı əzəl dağa saldıq,

Yorulduqca dalı qaldıq,

Atı satdıq, ulaq aldıq,

Yəhər oldu palan dünya.

Səni bayquşlar alqışlar,

Dəli viranəni xoşlar,

Dolan əqlə səni boşlar.

İçi boşla dolan dünya. 

Ocaq ikən sönənmişsən,

Çanaq ikən çönənmişsən,

Nə pis qarı nənəymişsən,

Nağıl, yalan-palan dünya.

Biri ayna, biri pasdır,

Biri aydın, biri kasdır,

Gecə toydur, səhər yasdır,

Gül açdıqca solan dünya.

İgidlərin başın yiyən,

Qocalar bozbaşın yiyən,

Qəbirlərin daşın yiyən,

Özü yenə qalan dünya.

Yaman qurqu, yığılaydın,

Tufanlarda boğulaydın,

Nolaydı bir dağılaydın,

Bizi dərdə salan dünya.  

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.09.2023)

Leyla Səfərova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Xakas Cümhuriyyəti şimalda və şərqdə Rusiya Federasiyasının Krasnoyarsk, qərbdə Kəmərova, güneydə Dağlıq Altay Cümhuriyyəti və Tuva Cümhuriyyəti ilə sərhəddir. 

Xakas Cümhuriyyəti Böyük Yenisey (Kim suu) çayına qarışan Uybat, Uyus (Üüs/Ögüs), Ərba, Askiz, Abakan çayları ilə qollarının olduğu sulaq bir bölgədədir. Ölkənin güneyində Soyan dağları yerləşir. Bu dağlar qədim Türk abidələrində “Kögmən” kimi yad edilib. 

Xakaslar bu dağların güneyində yaşayan Tıvalılara Soyan deyir, dağların adı da bundan törəyib. Cümhuriyyətdə yaşayan Xakas Türklərinin əhali sayı təqribən 100 mindən artıqdır. Ölkənin üçdə ikisi dağlıq və meşəlikdir. Ən böyük şəhərləri isə paytaxt Abakan ilə Minusinskdir. Paytaxtda təqribən 150 min əhali yaşayır. Xakaslar əksərən Askiz və ətrafında məskunlaşıb. Qədim Çin mənbələrində Xakasların adı Hakas, Haqas, Hyaqas, Syatszyası, Syagesi, Hegesi, Hehe, Hyakya kimi qeydə alınıb. Ruslar isə Xakaslara “Tadar” deyir. 

Xakaslar Kaçin (Haaş, Haas), Saqay, Kızıl, Koybal, Beltir, Şor kimi Türk boylarından təşəkkül tapıb.  Xakas Türklərinin danışdığı dil Oğuz-Uyğur qrupuna daxildir. Xakas Türkcəsinə ən yaxın dil Çində yaşayan Sarı Uyğurlar və Fuyü Qırğızlarının danışdığı Türkcədir. Əsrlərdən bəri qonşuluqda yaşadıqlarına görə Altay və Tuva Türklərinin danışdığı dillərlə də aralarında oxşarlıqlar yaranıb. 

Xakas Türkcəsi sözlərdəki ünlülərin (sait) daralma prinsipinə görə Tatarıstan Türkcəsinə də oxşayır. Çarlığın və Bolşevizmin siyasəti səbəbi ilə Xakas Türkcəsi assimilasiyaya uğrayıb və bu dil məhv olmaq təhlükəsi ilə üzləşib. Xakas Türkcəsində Ərəb və Farscanın təsiri yox deyilə biləcək qədər azdır. Ruslarla birlikdə yaşamaları və bu dili çox yaxşı danışmalarına görə Ruscanın təsiri olduqca çoxdur. Xakasların ulu babaları yazılı dilə sahib ən qədim Türk boylarından biridir. Yenisey çayı sahilində tapılan yazılı abidələr Orxon abidələrindən daha qədimdir.  19-cu yüz illiyə gələnə kimi Xakasyada oxuma-yazma bilənlərin sayı barmaqla göstərilirdi. Onu bilənlər ancaq keşiş yetişdirən məktəblərdə oxuyanlardı və orda da Rus dili tədris edilirdi. Xakasların yetişdirdiyi böyük Türkoloq Nikolay Katanov da bu məktəblərdən yetişib. Xakaslar 1920-ci ildə əlifba hazırlamaq təşəbbüsü göstərib. 1924-1929-cu illər arasında Kiril əlifbasından, 1929-1939-cu illər arasında Latın əlifbasından istifadə etsələr də Stalinin represiya siyasəti nəticəsində 1939-cu ildə təkrar Kiril əlifbasına qayıdıblar. 1946-cı ildə əlifbalarına (ç və ğ) hərfləri, 1962-ci ildə də “ñ” nazal səsini əlavə ediblər və bu gün də həmin əlifbaları qüvvədədir.  

Xakaslar digər Türk boyları kimi “Tanrıçılıq” inamında idi, ancaq bu inamları ruslarla qarşılaşana kimi davam edib, daha sonra ruslaşdırma və xristianlaşdırma siyasəti nəticəsində xristian dini yayılmağa başlayıb. 

Xakasların ilk xristianlaşdırılması hadisəsi 1886 ilinin iyul ayının 15-ində başlayıb və o gün 3003 nəfər Askiz çayında xristian dinini qəbul etmək məcburiyyətində qalıb. Üç yüz il davam edən xristianlaşdırma siyasətindən sonra Bolşevizm gəlib, onlar da ateistləşdirmə siyasətini yeridib. Hər iki rus siyasətində Xakasların din adamları olan “Qam”lar pislənib, xristian keşişlər tərif edilib. Xakaslar öz inamlarına “Akçağan” deyir. Bir çox Türk xalqlarının “göy” deyə ifadə etdiyi rəngə xakaslar “ak” deyir, “Akçağan” da “Göytanrı” deməkdir. Xakaslar “bozqurd”a “akböri” deyir.  Qədim Xakas inamına görə kainat üç hissədən ibarətdir. Üstdə “Tanrı yeri” anlamına gələn və xakasların “Çağan Çiri” dedikləri doqquz mərtəbəli göy yerləşir. Bura, xakasların “Akçağan” və ya “Huday Çağan” dedikləri tanrının məkanıdır, torpağı, insanı, bitkiləri, heyvanları o yaradıb və dünyaya nur yayır. Digər mərtəbələrdə də Tanrının köməkçiləri olan və yaxşılığı təmsil edərək təbiətdəki hər bir şeyi nizamlayan iyələr əyləşir. Bu iyələrin ən məşhurları məhsuldarlığı artıran, uşaqları qoruyan “Umay”, namuslu qadınlarla kişilərə kömək olan “Ayzık”dır. Ayzık dağınıq halda olan həyatla bağlı ünsürləri bir yerə yığıb “qut” halına gətirər və bu “qut”u üfürərək ana bətnindəki uşağa çatdırar. Pulay Xan əxlaq və düzlüyə cavabdehdir. Şimşək çaxdırıb yer üzündəki yamanlıqları məhv edən “Çaltırah Çayıçı”, altıncı mərtəbədə də bütün qamlara kömək olan “Qam” əyləşir. Dağların iyəsi “Hubay Xan”, çayların iyәsi “Suqday Xan”, külәyin iyәsi “Çildey Xan”, soyuğun iyәsi “Humduzak Xan”, odun iyәsi “Ot İnes”dir. Xakaslar xüsusi mərasimlər təşkil edib dağ iyələrinə və Tanrıya qurban təqdim edirlər. Kainatın ikinci hissəsi isə yeraltı dünyasıdır. Xakasların “Ayna Çiri” və ya “Ərikli Çiri” dedikləri bu hissə yeddi qatdan ibarətdir. Buranın hər bir qatında şərlə, yamanlıqla əlaqəli olan varlıqlar yerləşir.  Yeraltı dünyasının sahibi “Ərlik Xan”dır, Ərlik güclü, qüdrətli anlamındadır. Ərlik insanlara da, heyvanlara da hər cür bəla verə bilər, onlara hər cür xəstəlik yollayaraq onlardan qurban verməsini tələb edər, istədiyi qurban verilməzsə ölüm və fəlakət ruhlarını onlara yollayar. Öldürdüyü insanların canını tutub yer altındakı qaranlıq dünyasına aparar və özünə xidmətçi edər. Ərlikin ən tanınmış köməkçiləri isə oğlu “İtkәr-Molat” ilə qızı “Uçak Tolay”dır. “Üzüt Xan” şər qüvvələri idarə edir. Yerin yeddinci mərtəbəsində isə cəhənnəm vardır və iyəsi “Tamu Xan”dır. 

Xakas yazılı ədəbiyyatı 

Xakas Türklərinin ədəbiyyatı digər Türk boyları kimi şifahi şəkildə yaranıb. Çağdaş yazılı ədəbiyyat 1920-ci illərdə yaranmağa başlayıb. Əlifbaların qəbulu ilə oxuma-yazma artıb və bu dildə “Xızıl Aal” (Qızıl Kənd) adlı qəzet təsis olunub.   

Xakas ədəbiyyatının ilkin örnəkləri xalq mahnılarıdır. Xakas Milli Teatrı 1931-ci ildə yaranıb. A. Kobyakovun “Aydo” adlı uzun hekayəsi (povest) 1934-cü ildə Novosibirskdə çap olunub.   

Bolşevizmin hakimiyyətindən sonra xüsusilə Əkim Devrimi (oktyabr inqilabı) yazılı əsərlərin əsas mövzusuna çevrilib. İkinci Dünya Müharibəsi ilə birlikdə Xakas yazılı ədəbiyyatında mövzu hərb və onun yaratdığı təsir olub.  1944-cü ildə “Dil-Ədəbiyyat və Tarix Elmi İnstitutu” yaradılaraq rəhbərliyinə İ. Domojakov təyin olunub. Bu hadisə də yeni şair və yazıçıların yetişməsində əsas amilə çevrilib. Xakas Türklərinin ilk romanı “Irahhı Aalda” 1960-cı ildə çap olunub 

Xakas Türklərinin önəmli şəxsiyyətlərindən biri də Nikolay Federoviç Katanovdur. Abakan bölgəsində Asxıs kəndində dünyaya gəlib.  

Ona ilk təlimi əmisi Yəfim Katanov verib. O, Nikolay Katanov ilk elmi səfərini “Çindәki Türküstan”, “Minusinsk Türküstanı” indilərdə Tofalar (Toba) kimi bilinən və Sayan dağlarının şərq ətəklərində kiçik bir toplum halında yaşayan Karaqas Türkləri ilə bağlı aparıb. Katanov Türklük yolundakı araşdırmaları ilə yeni bir yol açıb və bölgədəki Türk xalqları ilə bağlı geniş elmi araşdırmalar aparıb. Turfan və Hami bölgələrində danışılan Uyğurca haqda da məlumatlar toplayıb çap etdirərək Türkoloji sahəsində öncüllük edib. “Uryanhay [Tıva] Dilinin Araşdırma Sınağı” adlı 1600 səhifəlik elmi işi 1903-cü ildə Kazanda çap olunub. Katanov bu işi ilə müəllimi Radloff da daxil olmaqla özündən öncə Tıva Türkləri və dilləri haqda irəli sürülən bütün fikirləri çürüdərək Tıvalıların Türk köklü olduğunu sübut edib. Katanovun 48 ölü və yaşayan Türk dilləri ilə ləhcələrini qarşılaşdırdığı bu elmi əsəri “Türk dillərinin antologiyası” kimi yad edilir. Bu əsər, 1960-cı illərin sonunda Sovetlər Birliyində çap olunan “Qədim Türk Lüğəti” adlı önəmli işin də özülü olub.

Nikolay Katanov 14 oktyabr 1892-ci ildə Askizdə Aleksandra Tixonova ilə evlənib. 1894-cü ilin aprel ayından etibarən Kazan Üniversitetində müəllim işləyib, 1922-ci ildə burda da dünyasını dəyişib.   

Katanov Çarlıq dövründə Sibir Türklərinə mənsub olduğundan olmazın çətinliklərlə üzləşsə də Türklük yolundakı araşdırmalarını davam etdirib. 36 illik elmi fəaliyyətində 382 elmi işi gerçəkləşdirib. Xakas Türklərinin ilk professoru olan Katanov 1958-ci ilə kimi bir mənalı olaraq unutdurulmağa çalışılıb.

V.A.Kobyakovun yaradıcılığı 

Kobyakov Şira bölgəsinin Ospa kəndində dünyaya gəlib. 1929-cu ildə  Krasnoyarskdakı Sovet Partiya Məktəbində təhsil alıb, daha sonra bir nəşriyyatda və milli teatrda işləyib. Bu arada şeirlər və hekayələr yazmağa başlayıb. 1933-cü ildə partiya komitəsi onu Novosibirskə yollayıb 1934-cü ildə Aydo adlı povestini nəşr etdirib. 1935-ci ildə şeirləri və hekayələri “Xakasiya Irlapça” (Xakasca Mahnı Deyir) adıyla çap olunub. Bir il sonra “Partizan Künneri” adlı essesi çap olunub. 1937-ci ildə bir çox Xakas ziyalısı ilə birlikdə “vətən xaini, satqın, antisovet, millətçi” kimi ittiham edilib və vəhşicəsinə güllələnib. Dörd illik yazıçılıq ömründə esse, hekayə, povest janrında əsərlər yaradıb. Əsərlərində xanlıq çağlarında varlıların yoxsul xidmətçilərə və nökərlərə etdikləri əziyyətlər, Bolşevik İnqilabı uğrunda aparılan mübarizə və bu inqilabın yaratdığı asudə həyat, vətən sevgisi dilə gətirilən əsas mövzulardır. Bolşevizm tərəfdarı olsa da Bolşevizm onu öz xalqını oyadan bir ziyalı gözündə gördüyündən məhv edib.   

Əsərləri: Aydo, Novosibirsk, Abakan, Xakasiya Irlapça, Partizan Künneri, Mıltıx Tabrizi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.09.2023)

Nigar Həsənzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Yeni nəşrlər” rubrikasında sizlərə Arzu xanım Əyyarqızının 22 yaşında işıq üzü görən "Qəlbimin səsi" adlı  kitabından sonra ikinci kitabı olan "Açılsa dünyanın bəsirət gözü" adlı kitabını təqdim edirik və daha sonra Arzu xanımla müsahibəmizi oxuculara təqdim edəcəyik.

“Açılsa dünyanın bəsirət gözü" kitabı şeirlər toplusundan ibarətdir. Kitabdakı hər bir şeir özünəməxsusluğunu qoruyur. Kitabın ön sözünü Zülfi Məcidov (Vellidağ) yazmışdır. “Getmisən" rədifli şeirində əhdindən dönük insanlar tənqid atəşinə tutulur. 

Əyyarqızı şeirlərini belə ifadə edir: 

İçimdəki sükutun 

səsidir şeirlərim.

Qəlbimin ritm səsi,

Pəqsidir şeirlərim.

Xüsusən sevdiyim şeirlərindən biri kəlağayıya həsr edilən şeiridir.

İpəyinin özəyisən,

Xanımlığın bəzəyisən,

Xatınlığın düzəyisən-

Al bayrağa tay kəlağay.

Və sonda kitabın adı ilə bağlı olan şeirdən bir bənd təqdim edərək müsahibəmizə keçid edirik:

Haqsızlar haqlının haqqını yeməz, 

Vicdanlar ağrıyar, böhtanı deməz, 

Yalan ayaq tutmaz, nə də yeriməz,

Açılsa dünyanın bəsirət gözü.

-Arzu xanım, siz bu gün “Ədəbiyyat və İncəsənət” portalının Yeni nəşrlər rubrikasındasınlz .Yeni kitabınızın nəşri ilə əlaqədar sizi təbrik edirəm. İlk olaraq bizə özünüzü təqdim edərdiniz zəhmət olmasa. Və daha sonra isə sizə “bir şeirinizi seçin və o şeir sizin təqdimatınız olacaq” desək hansı şeirinizi seçib, “bu, məni ifadə edir” deyərdiniz?

-Salam əziz və hörmətli Nigar xanım. Əvvəla təşəkkür edirəm sizə bu müsahibə üçün. 

Mən Arzu Əyyarqızı 1990-cı ilin 20 noyabrında Cəlilabad rayonunun Şatırlı kəndidnə anadan olmuş, oranın Araz Qardaşxanov adına tam orta məktəbini bitirmişəm. Məktəbi əla qiymətlərlə bitirdiyimə baxmayaraq istədiyim peşəyə - jurnalistliyə sahib ola bilməmişəm. Hal-hazırda ailəliyəm, 3 övladım var. 

Şeirlərimin hamısı mənə doğmadır, ancaq “Gözlərim” rədifli şeirimdə özümü daha yaxşı ifadə edə bilmişəm.

-Yeni kitabınız haqqında özüm başlıqda məlumatlandırmışam oxucuları, lakin bilmək istəyirəm ki, bu kitabın sizin üçün nə kimi yenilikləri oldu?

-Yeni kitabımın mənim üçün əhəmiyyəti çox böyük oldu, yeni oxucular qazandım. Yeni insanlar kəşf etdim. Ziyalı auditoriyasında daha hörmətli qarşılandım. Şeirlərimlə insanlara özümü tanıda bildim. Və ən əsası cəmiyyətə bir faydalı töhvə vermiş oldum.

-Və bir az fərqli suallara keçid etmək istəyirəm. Həyat bənzərsizdir, hər bir insan övladıda bənzərsizdir. Sizi siz edən, bənzərsiz edən nədir sizcə?

-Doğrudur, əzizim. Hər kəsi böyük yaradan bənzərsiz edib. Elə barmaq izlərimiz buna ən sadə sübutdur. Məni bənzərsiz edən isə vicdan rahatlığımı övladıma belə qurban verməməyimdir.

-Cavabınız maraqlı oldu! Növbəti suala keçid edək,Arzu xanım. O hansı xəzinədir ki, paylaşdıqca çoxalır, dəyəri artır? Buna həm bir qadın kimi, həm də bir şair kimi cavab vermənizi istəyərdim.

-Mənə görə paylaşdıqca artan xəzinə insani keyfiyyətlərdir. İkinci növbədə isə ağıl və elm.

-İnsan ən çox nəyi sevir? Öz arzularını ya arzu etməyi?

-Xəyal qurmağı. İnsan arzularla yaşayır, bu danılmaz faktdır. Ancaq o, arzulara çatmaq üçün çaba göstərməkdən çox xəyal qurmağı sevir.

-Siz ilhamınınızı haradan alırsınız və həftələrlə qarşınızda bir boş səhifənin parladığı  zamanlar  olurmu?

-İlham almaq sözünə mən inanmıram. Həyatda etdiyim müşahidələr, rastlaşdığım hadisələrə biganə qala bilməməyim şeirlərimin doğuluşuna səbəbdir. Hər kəsin yerinə özümü qoymağım mənə yeni şeirlər qazandırır. Bəli, günlərlə yazmadığım vaxtlar da olur, o səhifə parlamır, əksinə ömrümün faydasız günü kimi görürəm.

Nigar xanım bir haşiyə də çıxım icazənizlə. 

Şairlər ömürləri boyu şeirə hamilədirlər. Bəzən bir gündə 3 və daha çox şeir doğular. Bəzən də şeir şairi xəstə salar, ta ki, o şeirin bir uşaq kimi dünyaya gəliş saatı, anı, saniyəsi bitənəcən. Bunu da qeyd edim ki, şair hər bir zaman qələm əlində aciz qalmamalıdır.

-Ümid edirəm ki,səhifəniz hər zaman həriflərlə dolu olar! Bəs nə zamansa nəsr yazmaq istəmisinizmi? Yaxud, uşaq ədəbiyyatına müraciət edərək uşaqlar üçün şeir kitabı, yaxud nəsrdən ibarət kitab çıxarmaq fikriniz olubmu?

-Gözəl sualdır. Bəli, uşaq vaxtı kiçik nəsrlər yazmışam. Məktəb illərimdə. Köhnəlmiş, saralmış dəftərlərdə durur. Bəlkə bir gün nəsr kitabı da çıxardım. Təmsilləri də sevirəm. Uşaq ədəbiyyatı haqqında olan sualınızı isə belə cavablandırmaq istərdim: uşaqlar dünyanın mələkləridir, əlbəttə, bir gün onlara da bir xatirəm olacaq.

-Zamana səyahət haqqınız olsa idi, hansı nöqtəni seçib oraya gedərdiniz? Kəşflər əsirinə - gələcəyəmi, yoxsa, tutalım Romayamı - keçmişəmi? Ya tamamilə tarixdən oxuyub maraqlandığınız başqa bir görmək istədiyiniz yer varmı? 

-Hər zaman istəmişəm keçmişə səyahət şansım olsun. Teymurləngin qəbrinin açıldığı vaxta getmək istərdim. Çox uzaq vaxta yox.

-Maraqlı cavab oldu. Və son iki sualımızı birləşdirərək verirəm. Ən sevdiyiniz şair kimdir? Və hansı şeirdən bir misra götürüb “həyatım şeir olsa, bu misra orada olsun” istəyərdim deyərsiniz?

-Çox maraqlı sual oldu. Ən sevdiyim şair Nüsrət Kəsəmənli olub. Onun “Biri vardı, biri yox” şeiri sevdiyim şeirlərdən ən başda olanıdır. Bu misra mənim həyatımı da ifadə edir. Sonda sizə təşəkkür edirəm, uğurlar sizinlə olsun Nigar xanım

-Mən də sizə təşəkkür edirəm ,Arzu xanım. Sizinlə müsahibə çox xoş, maraqlı oldu!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.09.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Nəsr bölümündə şərikli müəllifliyin bəhrəsi olan hekayə təqim edir. Adətən, şərikli müəllifliklə yazılan yazılar oxucular üçün hədsiz maraq kəsb edir. Çünki orada müəlliflər mütləq fikir fırtınası qopara bilirlər. 

Hələ oktyabr gəlməmişdi, amma sərt külək, şaxta artıq Bakıya hakim kəsilmişdi. 

Saat 03:15 idi. O isə qaçırdı, hara qaçdığını bilmədən baş götürüb gedirdi...

Onu vahiməyə salan qaranlıq deyildi. Onu vahiməyə salan qəlbinin ən dərin qatlarına iz qoyan qaçış səbəbi idi.

Hər addım atdıqca beynində fikirlər də sürətlə dəyişirdi. "Bəlkə, evə qayıdım?", "Anamı necə tək qoymağa ürəyim gəldi?", "Vahid, sən necə nankör övladsan, o cürə  atanın yanında axı ananı qoydun?” -deyə düşünürdü. 

Bütün bunları düşündükcə, nə qəlbinin döyüntüsü, nə də addımları dayanırdı. İkisini bir arada zəbt etmək ona asan deyildi, amma dayana da bilmirdi. Sanki həmin gün əsməyən külək sadəcə onun bədənində əsir və onu getdiyi yoldan dönməməyə sövq edirdi. 

Onu bu düşüncələrdən arxası ilə getdikcə sürətlənəm ayaq səsləri oyatdı.

 Saat 06:20 idi. Vahid artıq üç saatdan çox idi ki, evdən çıxmışdı. Evdən qaçıb sığındığı yollar onu heç tanımadığı bir küçəyə gətirmişdi. Yolda tək-tük maşınlar hərəkət edirdi. Başını qaldıranda Psixologiya mərkəzinin qarşısında dayandığını gördü. Evdən uzaqlaşsa da, qulağında hələ də arxasından gələn addım səsləri cingildəyirdi. Özünü inandıra bilmirdi ki, o artıq evdən xeyli uzaqdadır. 

Psixologiya Mərkəzinin qarşısında əlində sehrli çubuğu ilə oynayan uşaq Vahidə yaxınlaşaraq çubuğunu ona vurdu. "İndi səni yox etdim və səni məndən başqa kimsə görməyəcək "-deyərək  gülümsədi.

"Kaş ki, heç kim görməsin!" dedi öz-özünə.

-Necə? Mənimləsiniz?—açarla psixologiya mərkəzinin qapısını açmağa çalışan qadın soruşdu. 

-Nə? Siz kimsiniz? Psixoloq sizsiniz? Nə olar mənə kömək edin, xahiş edirəm!

-Sakitləşin, mən psixoloq deyiləm, keçin içəri, əyləşin, psixoloq saat 7-də gəlir. Sizə nə gətirim? Su istəyirsiniz?

-Yox, heç nə istəmirəm! Psixoloqu istəyirəm.

Vahid birinci mərtəbədə gözləmə zalının ortasında qışqırırdı.

-Fidan, nə olub burada?

-Kamil bəy, sabahınız xeyir! Bu gənc sizi istəyir. 

-Sakitləşin, adınız nədir?

-Psixoloq, qurban olum, kömək edin!

-Fidan, bu oğlana su ver, 10-15 dəqiqəyə yanıma gəlməsinə kömək et.

Vahidə ilk dəfə idi ki su zəhər kimi təəssürat bağışlayırdı. 

-Mən çox təcili Kamil bəyi görüb, onunla danışmaq istəyirəm. 

-Əzizim, narahat olma. Sən bir az dincəl və suyunu iç. O, səninlə görüşəcək. 

Bir müddət sonra Fidan xanım Vahidə artıq Kamil bəy ilə görüşə biləcəyini söylədi və onu otağa qədər ötürdü. 

-Salam, gənc. De görüm niyə belə həyəcanlısan? 

-Kamil müəllim, mənə kömək etməlisiz. Mən evdən qaçmışam və səbəbi də atamdır. Düzü, necə olacağını bilmirəm, amma o məni tapmadan siz onu tapmalısız.

-Adın nədir?

-Vahid.

-Niyə evdən qaçmısan, əzizim?

-Bilirsiniz...—Vahid bir anda susub qapıya baxdı, ayağa qalxıb qapıya tərəf qaçdı və onun bağlı olub-olmadığını yoxladı. Daha sonra pəncərələrə tərəf qaçıb pərdələri çəkdi, gəlib yerinə oturub pıçıltı ilə sözə başladı:

-Kamil bəy, mənim atam... məni öldürmək istəyir! Sakit olun, heç kimə deməyin ha!—Vahid bu sözü deyərkən üz ifadəsi qorxulu görkəm aldı. Onun üz ifadəsindən və dediyi sözlərdən Kamil bəy də diksindi. 

-Oğlum, özünü ələ al! Dərindən nəfəs al, aydın danış!

-Kamil bəy, mənim atam qatildir, mən əminəm! Dünən günorta—hələ mən evdə olan vaxt qəfildən evə gəldi. Mən mətbəxdə oturmuşdum. Anama çox ac olduğunu dedi, anam yemək hazırlayarkən atam mətbəx stolundakı bıçağı götürüb alma doğramağa başladı. Amma doğramaq istədiyi mən idim, alma yox! Elə bilirsiniz bilmirəm? O məni öldürəcək! Əvvəl-axır öldürəcək!

-Vahid!—psixoloqun boğazı düyünləndi. "Bircə şübhələndiyim psixi pozuntu olmasın” deyə düşündü.

-Aaaaa!—Vahidin bu səsindən psixoloq diksindi. -Mən nə etdim????

-Sakit ol, oğlum. Sən heç nə etmədin, sadəcə səni narahat edən problemlərini mənimlə bölüşdün, bu qədər. Həm artıq burada qorxma, mənim yanımda güvəndəsən.

-Bilirsiz, almanı necə doğrayırdı? Mənə baxaraq, sanki bu hərəkəti ilə mənə nəsə demək istəyirdi. Mən əminəm, o məni tapacaq.

-Oğlum, hər alma doğrayan adam öldürsə, ölkədə adam qalmaz. Bəlkə də bu onun üçün adi bir hərəkətdir, həm bilməlisən ki, hər kəsin fərqli davranışları var. 

-Sənə deyirəm ki, o məni öldürəcək! Sən mənə burda fəlsəfə danışırsan? 

Vahid bir anda psixoloqun masasını dağıtmağa başladı və bir anda onun yaxasından yapışdı. 

-Bir varlıq qorxduğunu, təhlükədə olduğunu sizə necə başa salsın axı? Nə edim gedim gətirim sənin qarşında alma kəssin? Eyni kəsəcəkmi? 

Kamil həm onun gözlərindəki kədəri görüb inanmaq istəyir, həm də  daxilən bütün bu hərəkətlər qarşısında inanmamağı da tuturdu. 

-Əzizim, icazə ver mənə. Mən sənə kömək edəcəyəm, əmin ola bilərsən.

Kamil otağı tərk etdi və Fidanın yanına gələrək polisə zəng vurmasını və bu gün  içində Vahid adlı bir uşağın itkin düşməsi ilə bağlı xəbərin onlara çatıb-çatmadığını soruşmağı tapşırdı. 

Kamil bəy otağa qayıdanda Vahidi orada görmədiyinə görə təlaşlandı. "Vahid! Vahid!" qışqırsa da, cavab gəlmirdi. Otaqdan çıxıb Fidana tərəf getmək istəyirdi ki, haradansa ağlamaq səsinin gəldiyini eşitdi. Səsə tərəf gedən psixoloq Vahidin divanın küncündə gizlənirmiş kimi dizi üstə oturub ağladığını gördü. 

-Vahid, qalx ayağa!

-Yaxın gəlmə mənə! Mən nə səhv edib buraya gəldim axı!—ağlayaraq dedi.

-Oğlum, sən bura əlac tapmaq üçün gəlmisən, buna niyə "səhv" deyirsən?

-Mən necə əmin olum ki, sən psixoloqsan? Bəlkə anamın ərinin dostusan? 

-Vahid, "anamın əri" dediyin şəxs sənin atandır. Sakitləş!

-Bax, sən onu müdafiə edirsən! Axı mən niyə sənə hər şeyi danışdım?! İndi gedib ona yerimi xəbər edəcəksən!—bu sözü deyəndə qəfildən ağlamağını kəsdi, üzü çox qorxunc, aqressiv bir görkəm aldı. Divanın küncündən tutub ayağa qalxdı. Gözlərini bərəltdi, dişlərini bir-birinə sıxıb Kamil bəyə doğru yürüdü.

-Bəlkə sən... Bəlkə sən elə atamın özüsən? Paltarlarını dəyişib gəlmisən ki səni tanımayım, alçaq! Sən məni öldürmək istəyirən?!—Psixoloqun üstünə yeriyərək qışqıra-qışqıra bu sözləri deyirdi. 

Qəfil susdu. Gülməyə başladı.—Yaxşı, mən sənə inandım. Gəl, parka gedək. Yelləncəklərə apar məni, oynamaq istəyirəm.

Kamil donub qalmışdı. Bütün bu olanlar qarşısında nə deyəcəyini bilmirdi. Uşaq səhərdən qarşısında min cildə girirdi. 

-Bu arada sən məni gördüyünə əminsən? 

Ha ha ha, çünki mən görünməzəm. 

-Oğlum özünə gəl. Mən səni başa düşə bilmirəm. Sənin məqsədin nədir? 

Fidan təşvişlə içəri daxil oldu. 

-Kamil bəy, sizi olar? 

-Sən burada qal, əzizim. Mən indi gələcəm.

Fidan çox qorxmuş kimi görünürdü. 

-Kamil bəy, mən polislə indi əlaqə saxladım. Deyilənə görə, Vahidin atası rəhmətə gedib və ailə üzvləri onu həmin vaxtdan görməyiblər.

-Fidan, başqa nə isə demədilər?

-Başqa... A, hə, bir də dedilər ki, onlara bu məlumat da psixoloji dispanserdən gəlib. Vahid evdən yox, psixoloji dispanserdən qaçıb. 

Demə, Vahid də onların ardınca dəhlizə keçibmiş. 

-Y-y-yox! Yox, yox, mən qaçmamışam. Siz sakitləşin! Bir az aralanın məndən.—Fidanla Kamil Vahiddən aralanandan sonra Vahid dedi:

-Mən qaçmamışam. Amma indi qaçacağam.—bunu söyləyib psixoloji mərkəzin çıxışına tərəf qaçdı. 

Kamil bəy ilə Fidan tələssələr də, artıq gec idi. Vahid klinikadan çıxmış, sürətlə uzaqlaşmağa başlamışdı.

Vahid yenə bilmədiyi yolların əsiri idi. Onu hara aparacağını bilmədiyi bu yolları hər nə qədər tanımasa da, yenə ona tanış idi. Çünki qaçmaq onun həyatının bir parçasına çevrilmişdi. Kamil bəy və Fidan da onun arxasınca qaçırdılar, lakin Vahid artıq  zamanla gözdən itirdi. 

Vahid  maşınların sürətlə və bir-biri ardınca hərəkət etdiyi yolu eyni sürətlə keçə bilməzdi, bir az ayaq saxladı. Yolun qarrşısında onu əlində sehrli çubuğu olan uşaq gözləyirdi. Qırmızı işıq çox keçmədən yandı və Vahid əsəbi olduğu uşağa tərəf yolu keçməyi bacardı. 

-Ey səfeh, sən məni görünməz edirdin bəs? 

-Bəs mən nə etdim? Görünməzsən də, sən özün görünsən belə görünməzsən. Əgər sənin sözlərin dinlənilmir və eşidilmirsə, deməli sən yoxsan.

Kamil bəy və Fidan Vahidi görüb ona tərəf qaçmağa başladılar. Vahid qəribə hərəkətlər edirdi. Sanki kimisə döyürdü, amma qarşısında heç kim yox idi. Bütün bunlar olarkən Kamil bəy və Fidanın çatdığının fərqində belə deyildi. Artıq onun üçün çox gec idi. Kamil Vahidin qolundan yapışdı. O, mübarizə apararaq əldən çıxıb qaçmaq istəyirdi. Kamil buna icazə verə bilməzdi, amma bu gəncin qarşısında onun gücü tükənirdi. Bir anda Vahidin əli Kamilin əlindən ayrıldı və özünü saxlaya bilməyərək yerə yıxıldı. Ani gələn maşın dayana bilməyərək Vahidi vurdu. 

O, yerdə hərəkətsiz qalmışdı. Gözlərini səmada bir nöqtəyə dikmiş halda gülümsəyirdi. 

Qəfildən bir əl ona uzandı. O uşaq əlində sehrli çubuğu ilə Vahidə baxdı, baxdı və bir söz dedi: 

-Gəl!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.09.2023)

Bugünün adı “Məhəbbət əfsanəsi”! 

Bundan gözəl nə xəbər ola bilər? Dünya klassik musiqisinin şah əsərlərindən biri - görkəmli bəstəkar, Xalq artisti Arif Məlikovun “Məhəbbət əfsanəsi” baleti Heydər Əliyev Fondunun təşkilatçılığı ilə yarım əsrdən çox müddətdən sonra təntənəli şəkildə yenidən müəllifin vətənində səhnəyə qoyulur.

Bu gün və sabah Heydər Əliyev Sarayında “Məhəbbət əfsanəsi” baletinin təqdimatı keçiriləcək. Balet möhtəşəm musiqi, səhnə quruluşu və tərtibatı ilə vəhdət təşkil edərək Milli Musiqi Günündə əsl bayram yaşadacaq.

Tamaşa məşhur baletmeyster Yuri Qriqoroviçin quruluşunda, tanınmış rəssam Simon Virsaladzenin səhnə tərtibatında nümayiş olunacaq və Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının balet truppası, Azərbaycan Dövlət Rəqs Ansamblının rəqqasları, Bakı Xoreoqrafiya Akademiyasının tələbələri çıxış edəcək. Əsər Xalq artisti Yalçın Adıgözəlovun dirijorluğu ilə Üzeyir Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Simfonik Orkestrinin ifasında səslənəcək.

Tarixi təqdimat üçün Heydər Əliyev Fondu tərəfindən Simon Virsaladzenin orijinal eskizləri əsasında 250 kostyum, həmçinin dekorasiya və rekvizitlər hazırlanıb.

Arif Məlikov “Məhəbbət əfsanəsi” baletini görkəmli türk şairi Nazim Hikmətin “Fərhad ilə Şirin” pyesi əsasındakı librettoya bəstələyib. Arif Məlikov 3 pərdə, 7 şəkildən ibarət əsər üzərində 1958-ci ildən işləməyə başlayıb və onu 2 ilə bitirib.

“Məhəbbət əfsanəsi” baletinin premyerası 1961-ci il martın 23-də Leninqrad Opera və Balet Teatrında (indiki Sankt-Peterburq Dövlət Akademik Mariya Teatrı) keçirilib. Tamaşanın quruluşçu baletmeysteri Yuri Qriqoroviç, rəssamı Simon Virsaladze, dirijoru isə maestro Niyazi olub. 1962-ci ilin iyulunda isə əsərin Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının səhnəsində premyerası keçirilib.

Balet bu günədək dünya səhnələrini fəth edir. Əsər müxtəlif ölkələrin 60-dan çox teatrında dəfələrlə görkəmli baletmeysterlərin quruluşunda təqdim olunub. Səhnə əsəri ABŞ, Almaniya, Avstriya, Bolqarıstan, Böyük Britaniya, Braziliya, Çexiya, Estoniya, Finlandiya, Fransa, İtaliya, Qazaxıstan, Misir, Özbəkistan, Polşa, Rumıniya, Slovakiya, Türkiyə, Ukrayna, Yaponiya və digər ölkələrdə rəğbətlə qarşılanıb.

Arif Məlikovun şah əsəri olan “Məhəbbət əfsanəsi”nin “Heydər Əliyev İli”ndə təqdim olunması da təsadüfi deyil. 2023-cü il dahi şəxsiyyət, Ulu Öndər Heydər Əliyevin anadan olmasının 100-cü ildönümü, görkəmli bəstəkar Arif Məlikovun isə 90 illik yubileyidir. Ümummilli Lider Heydər Əliyev Arif Məlikovu bir sənətkar və insan kimi yüksək dəyərləndirirdi. Arif Məlikov isə Ümummilli Lider Heydər Əliyevə olan sevgi və ehtiramını öz yaradıcılığında da əks etdirib və bəstəkarın “Əbədiyyət” adlı 8-ci simfoniyası Ulu Öndərə ithaf olunub.

Biletləri iTicket.az saytı və şəhərin kassalarından əldə etmək mümkündür.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.09.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qiraət saatında Adəm İsmayıl Bakuvinin “Məhşər divanı, yaxud yalanın 17 anı” sənədli romanının dərci davam edir. Roman erməni millətindən olan bəşəriyyət canilərinin utopik məhkəməsindən bəhs edir. Onu nəinki oxumaq, hətta ən maraqlı faktları yaymaq, təbliğ etmək lazımdır.

21-Cİ DƏRC

Odur ki, o, bir neçə nəfərə ardıcıl söz verdi. Onlar auditoriya mikrofonu qarşısında sırayla dayanıb öz xırda çıxışlarını etdilər.

-Söz verilir ingilis yazıçısı və publisisti S.F.Dikson-Consona.  O,1916-cı ildə yazdığı «Ermənilər» kitabından bəzi epizodları danışacaq.

 -Qərb aləmində erməni məsələsini şişirtməyin başqa bir üzü var - o da hakimiyyətləri üçün yeni bir fürsətdir. 1878-ci il Berlin sazişinə görə, onu imzalayan ölkələr Osmanlıya  nəzarət və onun daxili işlərinə qarışmaq hüququna malik oldular. Bu bəndlər ermənilərdə belə bir fikir oyatdı ki, onların Osmanlı dövlətindən xüsusi imtiyazlar almağa ixtiyarları var. Bu da onları asanlıqla erməni məmləkəti və ya erməni dövləti yaratmaq ideyasına təhrik etdi.

Ermənilər 1876-1878-ci il rus-türk müharibəsi dövründə Tiflisdə gizli sui-qəsd təşkilatını yaradaraq fəaliyyətə başladılar, onun Nyu-Yorkda, Londonda, Parisdə və Vyanada şöbələrini təşkil etdilər. İngiltərədə erməni tərəfdarı olan cəmiyyətlər erməni vətəndaşını belə qələmə verirdilər: «O, fağır, yumşaq təbiətli, sakit, əkib-becərən, zəhmət və əziyyətlə qazandığı mal-dövlətini əlindən alan qəddar məmurlar tərəfindən əzilən bir adamdır... Onlar ara-sıra öz xristian ənənələrinə görə şəhid olurlar... Onlar heç kəsə əziyyət verməyən dinc adamlardır”. Halbuki belə deyildi, tam əksi idi.

 1876-cı ildə Kiçik Asiyada ümumi üsyan qaldırmaq cəhdi boşa çıxan erməni «inqilabçılar»ı xarici ölkə səfirlərini müdaxiləyə sövq etmək ümidi ilə İstanbulda bir-birinin ardınca daha təhlükəli planlar qurdular. Onlar tapança və qumbaralarla silahlanaraq Osmanlı bankına hücum etdilər və on iki mühafizəçini öldürdülər, avropalı işçiləri girov götürdülər və binanı partlatmaqla hədələdilər. Xarici səfirlər Babi-Alidən sui-qəsdçilərin salamat qalmasına zəmanət ala bildilər. Eyni zamanda Böyük Pera küçəsinə də qumbaralar atıldı və İstanbulun bu boş küçəsindəki evlərin damında özlərinə mövqe tutmuş sui-qəsdçilər küçədən keçən adamlara da atəş açdılar.

1896-cı ildə İstanbula «Nyu-York Hərald» qəzetinin müxbiri kimi gəlmiş jurnalist Sidney Veytman yazırdı ki, o, küçə vuruşmaları zamanı ermənilərin qumbaralarından və güllələrindən yaralanmış 40-a qədər türk əsgərinin yatdığı xəstəxanaya da gedib. Həmin gün polis Pera küçəsindəki bir mənzildə çoxlu qumbara və partladıcı maddələr tapmışdı. Deyilənlərə görə, onları bura ermənilər ruslarla gizli razılaşma vasitəsilə gətiriblərmiş.

Ən nəhayət, onu deyim ki,  «...erməni tərəfdarları» 1915-ci ildə ölənlərin sayını şişirtmək və dəfələrlə təkrar etmək yolu ilə ictimaiyyəti qorxuya sala bildilər. Məlumdur ki, onlar qədim bir Şərq məsəlinə uyğun hərəkət edirdilər: «Yalanı bir günlüyə burax, onu dərk etməyə yüz il lazım geləcək».     

-Söz verilir ingilis səyyahı Çarlz Vilsona. O, 1915-ci ildə İstanbulda hadisələrin düz episentrində olub.

-Ermənilər əsas etibarilə şərqli idilər, sadə və ağıllı idilər, öz işlərində bacarıqlı idilər, qədim əxlaq normaları və adətlərə çox bağlı idilər, lakin acgöz və tamahkar idilər, fitnəkar və araqızışdıran idilər, heç kəsi bəyənmirdilər, onlar xırda bir işi şişirtməkdə istedad sahibi idilər, intriqa yaratmağı sevirdilər. Onlar əvvəlcədən fikirləşmədən və hazırlaşmadan daha düşüncəsiz siyasi cinayətlər törədəcək, heç bir tərəddüd etmədən özlərinə və başqalarına ziyan vuracaq və dağıntı gətirəcək qədər fərqli idilər; onlar hətta öz qardaşlarını belə təsadüfi qazanc, qənimət xatirinə qurban verəcək şəxslər ididir; ən az inandıqları adamlarla belə əyri niyyətlər xatirinə geniş miqyasda əlbir olurdular; bir tərəfdən hayıf çıxmaq üçün öz milli problemlərini bir kənara atır, özləri üçün təhlükəli anlarda isə vaxtilə onların mənafeyinə xidmət edən adama xəyanət edir və onun haqqında təhqirlər, söyüşlər yağdırır, onu biabır edirdilər...

Erməni «inqilabçıları» ədavət etdikləri adamlarla vuruşmaq xatirinə öz dini normalarını belə tapdalayırdılar; Konstantinopoldakı erməni terrorçuları hətta öz həmvətənləri arasında qırğın alovunu yandırmaq məqsədilə bombalar da  partlatmışdılar.

-İndi də söz verilir amerikalı yazıçı Mark Sayksa.

 -Ermənilərin «qeyri-təbii» adətləri vardı. Başqa qüvvətli dövlətləri onlara kömək etməyə vadar etmək üçün özlərini təhlükəyə məruz qoyurdular. Məndə olan əsaslı dəlillər belə qənaətə gəlməyə imkan verir ki, bu bədbəxtlər türkləri cinayətkar kimi qələmə vermək və Amerikanın Türkiyəyə müharibə elan etməsi ümidi ilə amerikalı missionerləri öldürmək planı qurmuşdular. 1896-cı ildə isə Malaya bölgəsində fransız rahiblər monastırdan qaçarkən bu əclaf köpəklər 200 yardlıq məsafədən onları atəşə tutmuşdular ki, avropalılardan birinin öldürülməsi güclü dövlətləri bu işə qarışmağa vadar etsin.

Şahid ifadələri bitdi, tamaşaçılar bu yerdə hər üç çıxışçını şiddətlə alqışladılar. Baş Hakim üzünü Şaxrikyana tutdu:

-Sözünüz qaldımı, cənab Şaxrikyan?

Şaxrikyan nəsə demək istədisə də bunu deyə bilmədi, nitqi tam tutuldu. Belədə Baş Hakim söylədi:

-Mən, cənab Şaxrikyan, sizin” Erməni məsələsi” adlı kitabınızdan bir sitat gətirmək istəyirəm son olaraq. Düşünürəm ki, tamaşaşılarımız da etiraz etməz.

Yerbəyerdən “əlbəttə”, “maraqlıdır”, “buyurun” nidaları ucaldı.

Baş Hakim not dəftərinə baxıb ora yazılanları oxumağa başladı:

-“Gələcək “birləşmə assimilyasiyasında deyil, vahidlik siyasətindədir, daha doğrusu, plüralist birlik siyasətindədir. Təbiətin müxtəlifliyini silin, kainatın müxtəlifliyini silin, kainatın uniformasını yaradın. Onda siz təbiətin gözəlliyini, harmoniyasını, onun həyatiliyini silmiş olacaqsınız. Təbiətin müxtəlifliliyi, orda ki, adama elə gəlir ki, hər bir element digəri ilə münasibətdə müxtəliffikirliliyə, qarşıdurmaya aparır, faktiki isə bu, harmoniyadan keçərək kainatın əbədi hərəkətliliyinin möhtəşəmliliyini formalaşdırır”.

Baş Hakim azacıq susub əlavə etdi:

-Şərhini verimmi? Hər bir fərd, hər bir hərəkat, hər bir siyası qurum öz müxtəlif yönlü siyası baxışı ilə sonda ümumi işə - Böyük Ermənistanın yaradılmasına xidmət etməlidir. Nasizmin fərqli çaları. Adolf Hitlerdən xeyli əvvəl yaradılmış “digər xalqların külü üzərində bir xalqın mövcudiyyatı” ideologiyası. Bu ideologiya isə ən böyük təpkiyə, tənbehə, ən nəhayət, cəzaya layiq görülməlidir.

Tamaşaçıların alqışları altında Baş Hakim məhkumun hökmünü oxudu:

-Divan yekdil qərarla əlini türk xalqının qanına bulayan, eləcə də öz xalqını sonsuz məhrumiyyətlər yaşamağa məcbur edən Şaxrikyan Arutyun Mkrtıçeviçə qeybedilmə cəzası kəsir. Divan hökmün dərhal icra edilməsini tələb edir.

Şaxrikyanın “məni əfv edin”, “məni bağışlayın”, “səhv yolda olmuşam, lütfən bağışlayın” kimi ibarələri dənizdə batanın saman çöpündən yapışması demək idi, çünki bu masştabda törədilən cinayət cəzasız qala bilməzdi. Amma son peşmançılıq, fayda verməsə belə, hər halda gözəldir. Gec olan heç olmayandan hər halda daha dəyərlidir.

4-CÜ PROSES.

          MKRTIÇ XRİMYAN

Növbəti proses günü öncəsi günəş həmişəkindən hərarətli idi. Baş Hakim adəti üzrə günəşi eyvandan qarşıladı. İllərdir ki, o, günəşi bu cür qarşılayır. Tezdən saat beşdə oyanır, bir stəkan qəhvə içib günəşin görüşünə gedir. Eyvandan görünən nəhayətsiz dənizin üzərində qıırmızımtıl rəng, ilk günəş şəfəqləri, sularda onların parıtılı əksi. Bəlkə də insanlar Əsl dünyada reallaşdıra bilmədikləri arzularını Axirət dünyasında reallaşdırmağa təşnədirlər. Baş Hakim Baltikyanı ölkələrdən biri olan Estoniyada dünyaya gəlmişdi, 1973 təvəllüdlüydü, Sovetlər dönəminin bütün ideoloji baryerini öz üzərində görmüş, Tallinndə aldığı ali hüquq təhsilini sovetlərə xidmət üçün deyil, öz eston xalqının rifahı üçün yönəltməyi bacarmışdı. Estoniya müstəqillik qazanandan sonra məhkəmə sistemində çalışmış, elmi dərəcə almışdı. İşini, ailəsini çox sevirdi, başı işinə qarışdığından ailəsinə istənilən qədər vaxt ayıra bilmirdi, həmin dönəmlərdə ən böyük arzusu bir yay ailəsini də götürüb dəniz sahilində yaxşıca dincəlmək, günəşi qarşılamaq, çimib qaralmaq idi.

Estoniyanın məhkəmə sistemi Avropanın ən yaxşlarından hesab olunurdu. Tartu dövlət məhkəməsi, Tallinn və Tartu dairə məhkəmələri, Tallinn və Tartu inzibati məhkəmələri, onların nəzdindəki Pyarnu və Yıxva məhkəmələri, eləcə də Tartu, Pyarnu, Xaryus və Virus əyalət məhkəmələri işlərini elə qurmuşdular, haqq-ədalətin keşiyində elə dayanmışdılar ki, bu ölkədə “apelyasiya məhkəməsi”, “kassasiya şikayəti” kimi anlamlara əsla ehtiyac qalmırdı.

Estoniya multikulturual bir dövlətdir, burada 192 millətin nümayəndələri yaşayır. Təbii ki, dünyanın hər yerinə səpələnmiş ermənilər burada da az deyil, rəsmi məlumata görə onların sayı 2000-dir. Estoniyada erməni dilində bazar günü məktəbi fəaliyyət göstərir, Müqəddəs İoann kompleksinə aid qədim Xaani Seeqi məbədi təmənnasız Erməni Apostol Kilsəsinə verilib ki, hazırda orada erməni məbədi fəaliyyətdədir. Estoniyanın milli azlıqlar Palatasının başında da məhz erməni – fəlsəfə doktoru Rafik Qriqoryan dayanır. Bir dəfə “Estoniyanın tarixi. Erməni izləri” adlı bir kitab yazaraq həmin doktor bu torpaqlarda da qədim dövrlərdə ermənilərin məskunlaşdığını iddia etmişdi, bax onda Baş Hakim onunla xeyli mübahisə etməli olmuşdu. Tolerant Estoniyanın paytaxtının vitse-meri Leyvi Şer ermənilərin çığır-bağır salaraq Estoniyanı dünyanın gözündən salmaq cəhdində bulunacaqlarından ehtiyatlanaraq “Bu kitabı millətçiliyə yozmayaq, Estoniya multikulturializminin nailiyyəti adlandıraq” demiş, bu mübahisəni hüquqi aspektə yönəltməyə izin verməmişdir, yoxsa Baş Hakim tarixi saxtalaşdıran ağ yalanlara görə Rafik Qriqoryanı məşhər ayağına çəkəcəkdi. Ardınca daha bir incident Erməni Apostol Kilsəsinin Rusiya və Yeni-Naxçıvan eparxiyasının Baltiya ölkələrindəki nümayəndəsi Xosrov Stepanyanla yaşamışdı. Bu şəxs Litvadakı Xaç dağındakı xaçkara – xaç şəkilli qayaya ziyarətlər təşkil edib Pribaltika ermənilərini aparır və bildirirdı ki, xaçkar sırf qədim ermənilərə aid abidədir. Baş Hakim onu bu qərəzkarlığında qınamış, bu məsələni də hüquqi müstəviyə çıxarmaq istəmişdi, amma yenə də millətçilikdən uzaq olan Baltik xalqlarının yuxarı instansiyalarda oturanları “boş verək” demişdilər. Baş Hakimsə gözəl bilirdi ki, ermənilərin arxasında torpaq iddiaları dayanan millətçilik çıxışlarını boş vermək sonda necə faciələrə gətirib çıxara bilər. Bunu vaxtı ilə Azərbaycan etmişdi, nəticədə nə qədər torpaq itirdi. Və o, məsul şəxsləri əmin etməyə çalışırdı ki, vaxt gələcək, mütləq ermənilər eston xalqının tarixi Xaani Seeqi məbədini qədim erməni məbədi adlandıracaqlar.

Tartu ölkənin məhkəmə paytaxtı olduğundan Baş Hakimin yolu ora tez-tez düşürdü. Elə ömrünün düz 45-ci baharında – yubileyinə cəmi bir gün qalmış bir yay ailəsini də götürüb dəniz sahilində yaxşıca dincəlmək, günəşi qarşılamaq, çimib qaralmaq kimi ən böyük arzusu da məhz Tallinn-Tartu yolunda gözündə qaldı, o, avtomobil qəzasına düşüb faciəli surətdə həyatını itirdi.

İki il idi Axirət dünyasındaydı. Bu, burada aldığı ilk böyük iş idi. Buna kimi, ötən il Kiçik Divanda Kolumbiya narkomafiyası liderlərinin prosesində Baş Hakim köməkçisi kimi çalışmışdı, bu dəfə isə o, Böyük Divanda Baş Hakim idi, bəxtinə düşən proses də ağırın ağırı idi. Erməni millətçiliyinin cinayətlərini yığıb-yığışdırmaq, ən əsaslarını seçib-seçmələmək hədsiz ağır idi.

Divanın İşlər Vəkili ona bu prosesi həvalə etmək istədiyini dilə gətirəndə Baş Hakim sövq-təbii “Deyəsən Rafik Qriqoryanla, Xosrov Stepanyanla mübarizəm barədə məlumatlısınız, ona görə də ermənilərin prosesini mənə tapşırırsınız” söyləmişdi,  Divanın İşlər Vəkili isə söyləmişdi ki, “Düzü, ermənilərin Estoniyaya hansısa millətçilik iddiası barədə konkret bilgim yoxdur, amma ona əminəm ki, ermənilərin “tutar qatıq, tutmaz ayran” prinsipi ilə bəlkə də indiyədək hər bir dünya ölkəsinə, hətta sivilizasiyadan kənar Papua-Yeni Qvineyaya da millətçi iddiaları olub” .

(Davamı var)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.09.2023)