Super User
Skripkaçı finalçılar
Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”
1.
Hava gah anomal isti olur, gah anomal soyuq olur. Çox vaxt da anomal normal olur.
2.
-Hörmətli Ter-Petrosyan. Mənim həyat yoldaşım hər dəfə sizin mitinqə gedir. Siz son bir ayda tam on mitinq etmisiz. Nə faydası var axı bu mitinqlərin? Mən sizə etimadı itirirəm.
-Cənab Sərkisyan. Siz ondansa da həyat yoldaşınıza etimadınızı itirin. Son bir ayda mən ümumiyyətlə mitinq keçirməmişəm.
3.
TOST
Kaş bizim düşmənlərimiz patronlarımızdan tez qurtaraydı…
4.
QARA YUMOR:
Beynəlxalq skripkaçılar müsabiqəsinin finalçıları:
1.David Natanzon (ABŞ)
2.İsaak Levinson (Kanada)
3.Leonid Koqanoviç (Fransa)
4.Abram Fridman (Argentina)
5.Yefim Şmikler (Avstraliya)
6.Naum Abramoviç (İngiltərə)
7.Məmməd Əhmədov (İsrail)
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(31.05.2024)
Taxta əl və... - Qəşəm İsabəylinin hekayələri
"Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzeti” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Qəşəm İsabəylinin hekayələri təqdim edilir.
Taxta əl
Anamın kənddə yaşadığı illər idi. Bir qızı və qız nəvəsiylə qalırdı. Getdim dəyməyə. Gördüm stulda oturub, əlinin altında da bir əl var.
- Bu nədi, ay arvad, üç əlli olmusan, nədi?!
- Allah çinlilərin atasına rəhmət eləsin, bala, bilirsən nə karıma gəlir?!
- Uşaqdı bəyəm, buyurub-eləyirsən o yan-bu yana?!
- Vallah, uşaqdan da üzüyoladı.
- Qoy oturmuşuq, sən Allah!
- Ay bala, bir də görürəm, kürəyim qaşınır, tuturam biləyindən, boynumun ardından - köynəyimin altından salıram, sürüşüb gedir düz qaşınan yerin üstünə, heç o yan-bu yana da tərpənmir.
- Uşaqlara niyə demirsən, kürəyini qaşısınlar?
- Bala, camış camışdı ki, özünü suya-palçığa batırıb-bulayandan sonra gün qızdırır dərisini, başlayır böyür-başı qaşınmağa. Girib həyətə ya dama sürtünür, ya da ağac-uğaca. İnsan da yaşlaşandan sonra, hərəkət eləmir axı, qan bədəninin hər yerinə yayılsın. Odur ki, həkim deyiləm, mənim aləmimdə qan işləməyən yerlər başlayır qaşınmağa. Bu əlin elədiyini uşaqlar eləyə bilməz, oğul.
- Ay ana, bu sərtdi, dərini cızar, qanadar?
- Nə danışırsan, bala?! Vallah, ət barmaqdan bu taxta barmaq adama can yandırandı. Bilirsən, uşaqları çağırıram, gəlirlər, day dilimin çüyü çıxır, əlini aşağı sürüşdür, yuxarı sürüşdür, sağ yana, sol yana... qaşınan yeri tapa bilmirlər. Candərdi, - qaşıyın, - deyirəm. Nə mən rahat oluram, nə də onlar razı. Sonra da gedib yarım saat barmaqlarını yuyurlar. Üstəlik spirtləyirlər də. Qocayam axı, iyrənirlər. Bu yandan da öskürək tutur məni. Güclə özümə gəlirəm. Amma bu taxta əl elə həssasdı, elə dil biləndi, lap adamın ürəyindən tikan çıxardır. Biləyindən yapışan kimi gedib barmaqları oturur düz qaşınan yerin üstündə. Ləzzətlə qaşıyıram, nə bu inciyir, nə də mən narahat oluram...
Onda rəhmətlik anamın sözləri mənə qəribə gəlmişdi.
- Oyunun olsun, arvad, - deyə başımı dala atıb gülmüşdüm.
Bu yaxınlarda, hansı ki, anam da 10 il idi dünyadan köçmüşdü, mən də anamın yaşına yaxınlaşırdım, kürəyim bərk qaşındı. Nə illah elədim, əlim çatmadı. Boynumun dalından xətkeşi saldım - o yana sürtdüm, bu yana sürtdüm, iti ucu dərimə necə yeridisə, cızzağım çıxdı. Axırda durub kürəyimi dirədim divarın tilinə, camış kimi sağa-sola sürtüb, rahat oldum. Birdən anam yadıma düşdü. Elə həmin günü taxta əlin birini də mən aldım Sədərək bazarından. Balaca nəvəm Zeynəb əlimi dolu görüb, qaçıb girdi otağıma:
- Mənə nə almısan, ay baba?
- Bu dəfə özümə almışam.
- Özünə nə almısan?
- Əl almışam.
- Əə-əl?! Ver baxım.
Alıb, o yan-bu yanına baxandan sonra sıxdı sinəsinə:
- Özünə nə yaxşı əl almısan, baba, qoy aparım oynadım?!
- Bala, o qədər oyuncağın var, get onlarla oyna, özüm oynadacam.
- Bıy, ay kişi, uşaqsan?!
- Hərdən oluram, bala!
Zeynəb qaçıb getdi:
- Şəmşəm, - qardaşına deyirdi, - babam oyuncaq alıb özünə!
- Həəə... - Şəmşəm də yüyürüb gəldi.
- Baba, budu sənin oyuncağın?
- Hə, bala.
- Uşaq olmusan?!
- Hərdən oluram, bala.
- Olanda bizi də çağırarsan, baxaq, görək necə uşaq olursan!
Oturub dincəldiyim yerdə birdən kürəyim qaşınmağa başladı.
- Ay uşaqlar, gəlin, uşaq olmuşam!
Şəmşəmlə Zeynəb qaçıb gəldi.
- Baxın, - tutdum taxta əlin biləyindən, köynəyimin boynundan saldım kürəyimə. - Qaşıdım ha. Rahat oldum nədi, ləzzət aldım, demirsənmi?!
- Qaşınman kəsdi, baba?! - Şəmşəm soruşdu.
- Bala, bu əl elə həssasdı, elə dil biləndi, bir dəfə də olsa məni incitməyib!
- Qocalar belə uşaq olur, baba?! - Zeynəb soruşdu.
- Bəli.
- Elə bilirdik balaca uşaq olacaqsan, - Şəmşəm dedi.
- Üzdə böyük olmağıma baxmayın, içimdə balacayam, bala.
- Ha... ha... ha... - Gülə-gülə çıxıb getdilər babanı yamsılamağa.
Ruhun şad olsun, ana!
Allah sizin də atanıza rəhmət eləsin, ay çinlilər.
Var-dövlətin sehri
2010-da bizi - ölkənin bir qrup naşirini İranın Məşhəd şəhərinə Beynəlxalq tədbirə göndərmişdilər. Bir həftəydi, on gün idi, indi yadıma sala bilmirəm, ürəyimiz istəyən yeməkləri yeyir, kefimiz istəyən hoteldə qalırdıq. Axşamlar da oturub, ötəndən-keçəndən danışırdıq. Söz gəlib çıxdı var-dövlət hərisliyinin üstünə. Yaşımı əsas götürüb, mənə "buyur" dedilər.
- Şamaxı zəlzələsində ata-anası gözlərinin qabağında uçqun altında qalmış gənc Qanı, dörd bacısını da götürüb Kürdəmirə gəlir. Tacir imiş, qızıl alveri eləyirmiş. Onda Kür üstündə yerləşən Pirəköcə kəndinin şimalında, mən də görmüşdüm, Qaratəpə vardı. Onun ətrafında həftəbazarı olarmış. Qanı kişi də ticarət adamıydı deyə, bazara yaxın olmağı məsləhət bilir, köçüb gəlir Pirəcə kəndinin qonşuluğunda yerləşən Qocalı kəndinə. Bacılarını ərə verib, özü də evlənir. Üç oğlu, iki qızı dünyaya gəlir. Qanı kişinin oğlunun biri - Çərkəz kişi mənim ana babam idi.
Vaxt yetirir Qanı kişi düşür yorğan-döşəyə. Anam Gilas danışırdı ki, atam baxır ki, kişi can verir, amma gözü qalıb evin tavanında. Bir neçə gündən sonra rəhmətə gedir. Aparıb dəfn eləyib qayıdan oğlu Çərkəz, nərdivanı qoyub, çıxır evin damına. 5 çaynik qızıl-zinət əşyaları tapır. Dönüb olur kəndin ən varlı adamlarından biri...
Başqa bir dostumuz sözü mənim ağzımdan aldı:
- Mənim də babam tacir olub. Atam danışırdı ki, kişi var-dövlətinin sirrini açmadı bizə, vəsiyyətsiz də ölüb getdi.
1941-45 müharibəsinin ağır vaxtıydı, dolanışıq gündən-günə çətinləşirdi. Mən də evin yeganə başı papaqlısıydım, gündüz bazarda fırlanır, beş-üç manat qazancım da çay-çörəyə güclə çatırdı. Axı atam sağlığı qarnı dolusu yeməsək də, ac da qalmırdıq. Anam da, görürdüm fikir eləyir. Son dövr atamdan gileylənməyə başlamışdım. Bir gecə yuxuma girdi. Qoz ağacının dibində durmuşdu. Qoltuğunda mücrü. Bərk hirslənmişdi:
- A bala, məndən nə istəyirsən?!
- Ay dədə, axı dolana bilmirik!
- Durğuzun məni qəbirdən, gəlim hamballığınızı eləyim.
- Kim dirilib indiyəcən, ay dədə, qəribə söz danışırsan, vallah!
- Onda məni niyə qoymursan gor-gah evimdə rahat yatım?!
- Axı sən kasıb deyildin, niyə bizi bu günə qoyub getdin?!
- Neyləməliydim?!
- Hamı deyir ki, şəhərdə beş varlı vardısa, biri də sən idin.
- Nə olsun, olum da?!
- Qızıl-gümüşün yerini de, yoxsa acından qırılacağıq!
Mücrünü başı üstə qaldırıb qəh-qəhə çəkdi:
- Budur, burdadı qızıl-gümüş!
- Nəyinə lazımdı o?!
- Başımı qoyuram üstünə, yatıram. Yoxsa indiyəcən çoxdan xortlamışdım!
- Kişi, daşı tök ətəyindən...
- Nəəə?! - Atam çığırıb, əlini yelləyib, dönüb sürətlə getdi.
Səhər yuxudan peşman oyandım. Bildim ki, ruhunu incitmişəm. Gedib mollaya pul verib, Quran oxutdurdum. Bir müddət kişinin qarasına danışmağı özümə yasaq elədim. Amma 10 gün keçməmiş yenidən ehtiyac mənə güc gəldi. Yenidən başladım danışmağa. Həmin gecə kişi yenidən yuxuma gəldi. Qoz ağacının dibində durub, qoltuğunda da mücrü, sanki məni gözləyirdi.
- Məndən nə istəyirsən, bala?! Niyə qoymursan qəbirdə rahat yatım?!
- Acından ölürük axı!
- Yoxam da mən, gedin dolanın da!
- Bəs sənin atalıq hissin?!
- On illərlə canımın əziyyətinə qızıl-gümüş yığmışam, indi verim, satıb yeyəsiniz, deyirsən?!
- Ay dədə, axı sənin indi yeyən ağzın yoxdu!
- Nə olsun yoxdu, nəfsimə nə deyirsən?! Onu mənsiz yesəniz, vallah, xortlayaram!
- A kişi, daşı tök ətəyindən...
- Nəəə?! - O dəfəkindən də bərk çığırıb, əlini yelləyib, dönüb yox oldu.
Səhər yenidən peşmanlıq içində yuxudan oyandım. Getdim mollanın yanına:
- Hacı, atama nisyə Quran oxuyarsan?!
- Nisyə Quran olmaz, bala!
- Niyə olmur, hacı?!
- Gedib dədənə çatmaz!
- 1 manatım var!
- Allah bərəkət versin.
Mollanın yanından çıxıb getdim bazara. Axtarıb dayımı tapdım. Savadlı, dünyagörmüş adam idi. Başıma gələnləri ona danışdım.
- Dur gedək sizə.
Həyətə girib, getdik qoz ağacının dibinə.
- Harda dayanmışdı atan?
- Bax, bu ağacın sağ tərəfində. - Yerini göstərdim.
- Get beli gətir, qaz buranı.
Yalançılar sözü, 1 metr qazdım.
- Ay dayı, adamı bu dərinlikdə basdırırlar. Burdan o yana...
- Çətin qazılır, asan?
- Asandı.
- Bərkə çıxanacan qaz.
Birdən belin ucu dirəndi. Eşələdim... gecə atamın qoltuğundakı mücrünü görəndə bağırdım:
- Tapdım, dayı, tapdım!
- Pah atonnan, bu kişi bu var-dövləti kimdən gizləyirmiş, görəsən?! - Dayım fikirli-fikirli dedi.
Elə o günü də bazardan yekə bir qoç alıb, qurban kəsdim. Həm qonum-qonşuya verdik, həm də özümüz qarın dolusu ət yedik.
Gecə təzəcə gözümü yummuşdum ki, qəribə bir yuxu gördüm. Atam, mücrünü qazıb çıxartdığım quyunun yanında arxası üstə uzanmışdı. Gözləri də dirənmişdi haqqa...
- Deməli, atan ölməyibmiş, bala. - Molla əlimdəki onluğu göydə qapdı...
İlk dəfə o dünyanın varlığına inandım.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(31.05.2024)
Allah sizə rəhmət eləsin
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı sizlərə Xeyrəddin Qocanın miniatür hekayələrinin təqdimini davam etdirir.
Günlərin birində İstanbul Universiteti Qəndillə Rəsədxanasının professoru Əhməd Mete İşıqara televiziya kanallarından birinə müsahibə verərək bildirir ki, İstanbulun 13 kilometrliyində mütləq zəlzələ olacaq və 8 saniyə müddətində şəhərin 70 faiz binaları dağılacaq. Professor əvvəlki çıxışlarında xalqa ürək-dirək verərdi, zəlzələnin vaxtını müəyyənləşdirməyin mümkün olmadığını bildirərdi, insanları hər deyilənə inanmamağa çağırardı. Onun son müsahibəsinin inandırıcı olduğunu hiss edən Xeyrəddin Qoca konsulluğa gələn kimi, əməkdaşları yığıb, bu barədə məlumat verir və deyir:
-Deyirlər, diriyə də rəhmət düşür. Allah sizə rəhmət eləsin. Mən gedirəm Bakıya...
Baş konsul həmin gün təyyarə ilə Bakıya uçur...
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(31.05.2024)
“Qələmsiz yazılanlar “ - RƏŞAD MƏCİD
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədr müavini Rəşad Məcidin status-esselərini təqdim edir. Hər gün 5 yarpaq.
1.
Tıxaca düşəndən sonra tələsməyin anlamı qalmır.
2.
Adam işin çoxluğundan yox, insanların laqeydliyindən, biganəliyindən, etinasızlığından yorulur.
3.
Uzaqda görünən hadisələr sürətlə keçmişə çevrilir. Zamanın sürəti yaşadıqlarından zövq almağa imkan vermir.
4.
Səhər açılan kimi bəd xəbərlər yaymağa tələsməyin. İmkan verin insanlar günə nikbin ovqatda başlasınlar.
Günəşə bənzəməyə çalışın!
5
Beş dəqiqədən artıq dinlənilməsi mümkün olmayan primitiv adamlara televiziyaların saatlarla vaxt ayırması çox düşündürücüdür. Görünür, belə adamları dinləməkdən zövq alanlar çoxluq təşkil edir. Dinləyən olmasa, onlara meydan verilməz.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(31.05.2024)
Beş qarpız - ESSE
Jalə İslam, “Ədəbiyyat və incəsənət”
İndi iki il əvvəlki halım ilə indiki halım arasında olan o böyük fərqi müəyyən etməyə çalışıram. Əslində, bəzi istisnaları hesaba qatmasaq, dəyişən elə də çox şey yoxdur.
Məsələn, cəsarətdən hələ də mükəmməl səviyyədə nəsibimi ala bilməmişəm və yaxud hələ də başqalarının fikirləri ilə özümü yönəltməkdən əl çəkə bilməmişəm. Hətta ən pisi də budur ki, mən hələ də "bəli" və "xeyr" cavablarını doğru yerdə, məqamda işlətməyi bacara bilmirəm. Bəzi "xeyr" cavablarının, əslində, "bəli" olması bir-birinin ardınca tükənməz sayda "bəli", " bəli", "bəli",... doğurur. Və hər şeyi itirdikdən sonra " yox" deyə bir küncə çəkilib özünlə mübarizədə məğlub olursan. Asandan çətini çıxarıb, çətini çətinlə toplayıb yoluna davam edirsən.
Bir müddət sonra içində olduğun vəziyyətin səni, həqiqətən də, yorduğunu, incitdiyini qəbul etməli olursan. Həyatım boyunca bu bəlli bir periodla davam edib və bəllidir ki, edəcək. Anamın dost-tanış içərisində yerə-göyə sığdıra bilmədiyi gözü-könlü tox övladı indi göydən buludları dərmək üçün can atır. Və indi isə anası tərəfindən bir əlində beş qarpız tutmaq kəliməsi ilə təqsirləndirilir.Bəs o zaman məchul olan nə idi? Məchul olan bu idi ki, əl tutmadığı bir qarpızın hesabını bütün ömrü boyunca beş qarpızı daşımaqla ödəyir. Nəticə isə ürəyə gedən bütün damarların kütləşməsidir. Səbəb isə olmalı olanların gərəkdiyi zamanda və gərəkdiyi yerdə olmamasıdır.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(31.05.2024)
Şeirin sirrini, sözün yerini bilən şair - ƏDƏBİ TƏNQİD
Yusif Nəğməkar, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün
İstedadlı qələm dostum Rəfail İncəyurd sevən və sevilən şairdir. Elə şairliyi də sevgidəndir. Bu sevgilər də şairin dilində, qələmində zaman-zaman ülvi duyğulara, müqəddəs dualara çevrilir, “Özəl sabah duası”nda olduğu kimi:
Ayələrin ən gözəli budu ki,
Nə yaşasan sağlam yaşa, ağrıma.
Bundan gözəl nə arzu var dünyada,
Bundan gözəl nə gəlsin ki, ağlıma?!
Müəllif bütöv gözəlliklərin, uğurların kökünü axtarıb sevgidə tapır:
Gümanların görəyində,
Sabahların gərəyində,
Sevənlərin ürəyində
Yuvalanıb yazmalısan.
Sevdalanıb sön də, sın da,
Qoruyacaq o hiss sonda.
Gözəllərin arasında,
Havalanıb yazmalısan.
(“Necə yazmaq?”)
Rəfailin şeirlərində fəlsəfi düşüncə ilə səmimiyyət vəhdət təşkil edir. Rəfail İncəyurd öz ürəyini yazan, öz sözünü deyən şairdir:
Yerisə də yalan bəzən,
Gerçək olur haqqı çözən.
Bilə-bilə əyri üzən,
Batasıdır, əvvəl-axır.
Yuxarıdakı misralardan göründüyü kimi, o, həm də hikmət və nəsihətlər şairidir. Bir var quru nəsihətlik, bir də var obrazlı ifadələrin dili ilə gerçəkliyi göstərmək. Rəfailin şeirləri ikincilərdəndir.
Rəfail İncəyurdun qələminin nəfəsində mən həmişə İncə dərəsinin, Kəmərlinin ab-havasını duyuram.
O, özünəməxsus üslubu olan fərqli şairdir. Qəlbindən savayı kənar bir diqtəyə uymağı yoxdur. İlhamının, sevgisinin qulu, sözünün ağası:
Dalğanı görə-görə,
Atıldı nahaq yerə.
Boğulan gənc şairə,
Gedim olum ada mən.
Rəfail yaradıcılığa başladığı ilk vaxtlardan daxili bir inamla qələmə sarılıb. Üç kəndi ana kimi qoynuna alan İncə dərəsinin adını özünə təxəllüs edib, olub Rəfail İncəyurd. Bu məsuliyyətli addım onun doğulduğu torpağa hədsiz sevgisi və üstəlik də özünə güvənliliyindədir.
O, təbiətən ilhamlı, saf, açıq ürəkli, həssas, vətənpərvər və həqiqətsevər bir şair olmaqla, dostluqda da sədaqətlidir. Eynən bu misralarda olduğu kimi:
... Dost gedər dost dəstəyinə,
Dost yaraşar dost öyünə.
Aqil adam istəyinə,
Çatasıdır əvvəl-axır.
... Məhvəridi məhəbbətin,
And yeridir məmləkətin.
Haqq adamı həqiqətin,
Butasıdır əvvəl-axır.
Rəfail İncəyurdun vətəndaşlıq duyğuları hər zaman ovxarlıdır:
Bizim dilimizdir nə çevir, nə üz,
Fərqli Azərbaycan türkünün dili.
Bizə bu gerçəyi çoxmu gördünüz?
Dəyişməz min illər görkünü, dili!
(“Dilimə dəymə”)
Rəfail İncəyurd hərdənbir yox, duyğularının hər təb-ilham axarında, hər məcrasında şairdir. Bu mənada, aşağıdakı misralar onun maraqlı tövsiyyə şeirlərindəndir. Kiçik həcimli bir şeirində olduğu kimi:
Görürsən dinqozdu, qədrini bilmir,
Onda yaxşılığın başını burax.
Harda təpəsinə dəyirsə dəysin,
Onu özü atıb, daşını burax.
Neçə ki, başına olmayıb qaxınc,
İçinə yığılan qorxuları xınc.
Ömrün səngər olsun, sözlərin qılınc,
Hər pislik üstünə qoşunu burax.
Burax, qırğına ver özəl qoşunu,
Qorğanma taleyin bərki-boşunu.
Onlar uçurduqca Şahlıq quşunu,
Sən də Şahqulunun quşunu burax!
(“Hirs və Şaka”)
Rəfailin şeirlərinin dili sadə və safdır. Bu dil xalq leksikonundan qaynaqlanır. Bəzən o, daha çox ümumişlək olan sözləri ədəbi dilə gətirə bilir. Bu da şairin Ana dilinin zənginliyinə bələdliyindən irəli gəlir.
Rəfail İncəyurd yaradıcılığı poetik ifadələr, yeni obrazlı deyimlərlə zəngindir.
Onun şeirlərinin ritmində, ahəngində, saz həniri, söz ətri və fikir səsi sezilir.
Şair dostumun poeziya yolu əsl uğur ünvanıdır.
Uğur diləyirəm!
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(31.05.2024)
“Yandı canım hicrilə vəsli-rüxi-yar istərəm…” -FÜZULİ YARADICILIĞINA BİR BAXIŞ
Famil Hacısoy, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Bu yaxınlarda Azərbaycanın böyük dahi şairi M. Füzulinin anadan olmasının 530 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında ölkə prezidenti tərəfindən sərəncam verilmişdir. Bu sərəncam hər bir elm adamında, eləcə də Füzuli pərəstişkarlarında məsuliyyət doğurmuş, bu yöndə qələm çalmağa rəvac vermişdir.
Çox şəxslərin diqqətini özünə cəlb edən, bütün türk xalqlarının böyük şairi, alimi, mütəfəkkiri, filosofu, humanizm və ümumbəşəri dəyərlərlə mayalanmış yaradıcılığı bütün bəşəriyyət üçün örnək sayılan M.Füzuli əvəzsiz bir sənətkardır. O, dörd əsrdən artıqdır ki, xalq tərəfindən əzbər oxunur və tədqiq edilir, öyrədir və öyrədilir. Şeir fəzilətinin ayrı bir elm olduğunu dönə-dönə qeyd edən, “İlahi, könlümə hər elmdən pay ver”,- deyən, üç dili mükəmməl bilən, Azərbaycan, fars və ərəb dillərində yazıb yaratmış Məhəmməd Füzulinin həyat və yaradıcılığı bir daha diqqət mərkəzinə gəlmişdir.
Məhəmməd Füzuli orta əsr mütərəqqi ideyalı Azərbaycan şairi, mütəfəkkir, filosof, Azərbaycan Ədəbiyyat tarixində divan janrının ən məşhur simasıdır. O, Nəsimidən sonra Azərbaycan dilində şeirlər yazan ikinci böyük şair sayılırdı.
Şərq poeziyasında lirik şair, məhəbbət şairi kimi tanınan Məhəmməd ibn Süleyman və ya Molla Məhəmməd Bağdadi 1494-cü ildə Bağdadın yaxınlığında yerləşən Kərbəlada anadan olub. Məhəmmədin atası Süleyman İraqa Ərəş mahalından köçmüşdür. O, Azərbaycanda məşhur olan türk mənşəli Bayat tayfasındandır. Şairin “mövlana” adlandırılması da bununla bağlıdır. Qaynaqlarda onun mükəmməl təhsil alması, dövrün elmlərini dərindən öyrənməsi barədə məlumat verilmişdir. Dahi sənətkar yaradıcılığa erkən yaşlarında başlamış, özünə “Füzuli” təxəllüsünü seçmişdir. Füzuli yalnız şairliklə məşğul olmamış, dini ocaqlarda xidmət etmişdir. Bu işinə görə aldığı maaşla sadə, qənaətcil həyat yaşamışdır. İstər Səfəvi dövləti, istərsə də Osmanlı hökmdarları tərəfindən yaxşı tanınan və yüksək dəyərləndirilən şair saraylara üz tutmamış, sadə ömür sürməyə üstünlük vermişdir. 1508-ci ildə I şah İsmayıl Bağdada girərək İraqı Azərbaycana birləşdirir, bunun ardınca isə şəhər uzun müddət Osmanlı İmperiyasının tərkibində qalır. Bu səbəblə Füzulinin yaradıcılığının ilk dövrləri İraqın Səfəvilər hakimiyyətinə tabe olduğu dövrlərə təsadüf edir. O dövrün məhşur simalarından sayılan, onu şəxsən tanıyan, onunla həmsöhbət olan Əhdi Bağdadi “Gülşəni-şüəra” adlı təzkirəsində Füzulini bilik və mərifətdə kamil, dərinmənalı, yeni məzmunlu fikir söyləməkdə misilsiz bir sənətkar kimi təqdim etmişdir. Təzkirəçi, həmçinin Füzulinin xoşxasiyyət, şirinsöhbət bir insan, böyük hörmət sahibi və alim kimi tanındığını da qeyd etmişdir.
Füzuli yetəri qədər bilikli bir adam olub. Atası onun təhsil almasına kifayət edəcək qədər varlı adam idi. Füzuli orta əsr elmlərindən sayılan tibb, məntiq, riyaziyyat və bir sıra humanitar elmlər, dini-fəlsəfi cərəyanlar ilə tanış idi.
Şairin yeganə övladı Fəzli dərin elmi biliyi ilə seçilən ziyalı olmuşdur. Onun zərif şeirlər yazması barədə mənbələrdə məlumat verilir.
Doğulub-yaşadığı İraqdan heç vaxt ayrılmayan, taun xəstəliyinə düçar olan Məhəmməd Füzuli 1556-cı ildə Kərbəlada vəfat etmiş, İmam Hüseyn məqbərəsinin astanasında dəfn edilmişdir.
Daha çox lirik şair kimi tanınan, həmişə enerji qaynağı olan və sevilən Füzuli yaradıcılığı təkcə poetik tərif deyil, şairliklə alimliyi müstəsna dərəcədə özündə birləşdirən bir sənətkarın estetik görüşlərini əks etdirir. Füzulinin klassik şeir şəkillərinin əksəriyyətinə müraciət etdiyi məlumdur: tərcibəndlər, tərkibbəndlər, müxəmməslər, müsəddəslər, mürəbbelər, qitələr, rübailər, qəsidələr, mərsiyələr və s. janrlarda öz qələmini sınayaraq klassik şeirin zirvəsinə yüksəlib, hər birində böyük uğur qazanmışdır. Ancaq Füzuli qəzəldə olduğu qədər heç bir digər şeir formasında sehr göstərməmişdir. Şairin yaradıcılığında mühüm yer tutan qəzəllər müxtəlif mövzularda qələmə alınıb. Bunların sırasında məhəbbət mövzusunda yazılanlar, gözəlin və gözəlliyin tərənnümünə həsr edilənlər, dini və ictimai motivdə olanlar önəmli yer tutur. Füzulinin qəzəllərində təsvir olunan məhəbbətin izahı xüsusi diqqət tələb edir. Onun tərənnüm etdiyi məhəbbət, çox hallarda həm gerçək insani duyğuları, həm də sufizmin həyata, insana fəlsəfi baxışını ifadə edir. Şairin bir çox qəzəllərində bu ikiliyi bir-birindən ayırmaq, yaxud fərqləndirmək mümkün olmur. Lakin bütün hallarda lirik qəhrəman mənəvi saflığı, möhkəm iradəsi, sədaqətli və əzəmətli olması ilə diqqəti çəkir. Məlumdur ki, hər şair öz şeirlərində aşiqdən bəhs açarkən, özünü vəsf edir, öyünür, öz duyğu və düşüncələrini qələmə alır. Təsəvvüf şeirində aşiq Allaha qovuşmaq istəyən bir insandır, məşuqə isə Allahın timsalıdır. Bunun özü də onu sübut edir ki, Füzulinin qəhrəmanı qəmin bütün mərhələlərini yaşayır, sevgilinin ilahiləşdirilməsi, qəmsevərlik - kədərə vurğunluq, sevgilinin zülmkarlığı və daşürəkliliyi, taleyə boyun əymək, aşiqin ah-fəğanının göylərə ucalması, rəqibin xoşbəxtliyini qısqanmaq, hicranın və sevgilinin zülmünün şirinliyi, bəlaya sevinmək və s. kimi xüsusiyyətləri özündə daşıyır:
Ya Rəb, bəlayi-eşqə qıl aşina məni,
Bir dəm bəlayi-eşqdən etmə cüda məni.
Olduqca mən götürmə bəladan iradətin,
Mən istərəm bəlanı çü istər bəla məni.
Füzulinin təsvir etdiyi aşiq burada eşq bəlasını varlığına tən tutaraq özünün həyatını ondan ayrı təsəvvür etmir.
Tabi-suzi-sinədən əskiltməsəydi göz nəmi,
Göz yumub açınca seylabə verərdim aləmi.
Füzuli deyir ki, əgər aşiqin sinəsində yanan eşqin hərarəti gözlərindəki nəmi əskiltməsəydi, o, göz yumub-açınca dünyanı selə qərq edərdi.
Yandı canım hicrilə vəsli-rüxi-yar istərəm,
Dərdiməndi-firqətəm dərmani-didar istərəm.
Füzuli burada eşqinin və çəkdiyi hicran əzablarının çarəsini yalnız yarın üzünü görməkdə, ona qovuşmaqda görür.
Vəsl əyyamı verib cananə can rahat bulan,
Eydir andan kim salar canın qəmi-hicranına.
Eşq rəsmin aşiq öyrənmək gərək pərvanədən,
Kim yanar gördükdə şəmin atəşi-suzanına.
…Hiç kim canan üçün can verməyə laf etməsin,
Kim gəlibdür bu sifət ancaq Füzuli şanına.
Bildiyimiz kimi, pərvanə və şam klassik şeirdə vəfa rəmzi, "sadiq aşiq" obrazlarıdır. Oda aşiq olan pərvanəni bir şölə yandırır. Yana-yana əriyən, ağlar bir aşiqi andıran şamı da xəfif bir meh, nəfəs söndürür. Təkcə həqiqi aşiq ah çəkə-çəkə göz yaşı tökür, ayrılıq oduna dözür. Bu səbəbdən də ona heç kəs bənzəyə bilməz.
Füzulini söz sənətinin mahir rəssamı adlandıranlar səhv etməmişlər. Füzulinin də qəzəlləri, bu qəzəllərin ayrı-ayrı beytləri və bu misralarda canlanan canlı insan münasibətləri, romantik səhnələri adamı heyran qoyur.
Yerdən, ey dil, göyə qovmuşdu sirişkin mələki,
Anda heç qoymayacaqdır oları əfqanın.
Füzuli deyir ki, ey qəlbim, sən o qədər göz yaşı tökdün ki, mələklər yerdə qala bilməyib göyə qalxdılar, amma göyə ucalan fəryadın onları orada rahat qoymayacaqdır.
Onun təşbehləri, istiarələri, mübaliğələri, epitetləri o qədər zəngin və orijinaldır ki, oxucusunu dərindən düşünməyə vadar edir.
Bu qəmlər ki, mənim vardır, bəirin başına qoysan,
Çıxar kafər cəhənnəmdən, gülər əhli-əzab oynar.
Burada Füzuli deyir ki, mənim bu qəmlərim ki var, dəvənin başına qoysan, kafər cəhənnəmdən çıxar, orada əzab çəkənlər gülüb-oynarlar. Füzuli yaradıcılığında bu cür misallara sıx-sıx rast gəlmək olur.
Hörmətli tənqidçimiz Vaqif Yusifli “Məhəmməd Füzuli - Seyid Əzim Şirvani - Əliağa Vahid - Azərbaycan qəzəlinin üç sütunu” məqaləsində Füzuli qəzəllərindən söz açaraq göstərir ki: “Azərbaycan qəzəli, hətta deyərdik ki, Şərq qəzəli məhz Füzuli nümunəsi ilə poeziyanın ən yüksək zirvəsini fəth etmişdir. Xaqani Şirvani də, Nizami Gəncəvi də, Hafiz Şirazi də, Nəvai də, Cami də, Nəsimi də, Xətai də böyük qəzəl ustadlarıdır, lakin dünya ədəbiyyatında sonet deyəndə Şekspir, rübai deyəndə Xəyyam yada düşdüyü kimi, qəzəl deyəndə də Füzuli xatırlanır.”
"Füzuliyə qədər çox uzun müddət bədii sözün bətninə və mətninə fars dilini ruh kimi daxil eləmişdilər. Füzuli yad ruhu doğma bədəndən qovdu və özü bu məkanda hakim Ruh oldu" (Yaşar Qarayev). Burdan da göründüyü kimi, Füzuli yaradıcılığı ilə öz sələflərindən irəli gedərək türk dilini yüksəklərə qaldırmış, bir çox çətin anlaşılan sözlər, ifadə və ibarələr, söz birləşmələri işlədərək dilimizin zənginləşməsinə xidmət etmişdir. O, bəzi ərəb və fars sözlərini elə məqamda ustalıqla işlətmişdir ki, verilən fikir oxucular tərəfindən asan başa düşülməsinə maneə olmamışdır. Bu da, onun türk dilinin bütün incəliklərinə dərindən bələd olduğunu göstərirdi. O, qitələrinin birində belə yazırdı:
Ol səbəbdən farsi ləfzilə çoxdur nəzm kim,
Nəzmi-nazik türk ləfzilə ikən düşvar olur.
Ləhceyi-türki qəbuli-nəzmi-tərkib etməyib
Əksərən əlfazi namərbutü nahəmvar olur.
Məndə tovfiq olsa bu düşvarı asan eylərəm,
Novbahar olğac tikəndən bərgi-gül izhar olur.
Füzuli qəsidələrini daha çox ana dilində yazmışdır. Onun bu janrda yazdığı əsərlər islam dininin böyük şəxsiyyətlərinə, zəmanə hökmdarlarına, tarixi hadisələrə həsr edilmişdir. Şairin ictimai motivli qəzəllərində dövrünə, insanlara, şəxsi həyatına və s. münasibəti əks olunmuşdur.
Şairdən bizə qalan zəngin bədii irs aşağıdakılardan ibarətdir: Azərbaycan türkcəsində divan, fars dilində divan, ana dilində, farsca və ərəbcə yazılmış qəsidələrdən ibarət divan — qəsidələr divanı. Şairin poemaları da yaradıcılığında xüsusi yer tutur. Azərbaycan dilində yazılmış poemalar: “Leyli və Məcnun”, “Bəngü badə”, “Söhbətül-əsmar
“Leyli və Məcnun” (1537) çıxılmaqla, qalan üç poema alleqorik səciyyəlidir. Bu üç poema müxtəlif mövzularda yazılsa da, ideyalarında oxşarlıqlar da var. Onlarda təkəbbürlü hökmdarların mənasız müharibələr törətməklə insanları qırğına verməsi (“Bəngü Badə” ), şöhrətpərəstlik, mənəm-mənəmlik (“Söhbətül-əsmar”), cəmiyyətdə, ictimai quruluşda müşahidə edilən eyiblər (“Həft cam”) kəskin tənqid edilmişdir.
Füzuli klassik nəsrin böyük ustadı sayılır. Onun “Şikayətnamə” adı ilə tanınan məktubu ictimai məzmunu və bədii dəyəri ilə daha qiymətlidir. Ana dilində olan “Hədiqətüs-süəda” (tərcümə olduğunu iddia edənlər də var) əsərində məşhur din xadimlərinin həyatı, fəaliyyəti, məhrumiyyətləri əks olunmuşdur.
Farsca yazılmış “Rindü Zahid”in əsasında insan, həyat haqqında fərqli baxışların qarşılaşması, mübahisəsi dayanır. Fars dilində nəsrlə yazılmış “Səhhət və Mərəz” alleqorik əsərində isə müəllifin elmi, dini-fəlsəfi və sufi-panteist görüşləri vəhdət şəklində ifadəsini tapmışdır.
Füzuli ədəbiyyat tarixində mahir tərcüməçi kimi də tanınmışdır. Tərcümələri arasında “Hədisi-ərbəin” (“Qırx hədis”) önəmli yer tutur. Fars-tacik şairi Əbdürrəhman Caminin eyniadlı əsərini ana dilinə tərcümə etməklə şair türkdilli oxucuların bu məşhur əsərdən faydalanmalarını, zövq almalarını qarşıya məqsəd qoymuşdur.
M.Ə.Rəsulzadənin M.Füzuli ilə bağlı tədqiqatlarına yüksək qiymət verən F.Köçərli haqlı olaraq Füzulini “bütün türk şairlərinin babası” adlandırırdı. Ümummilli liderimiz H.Əliyev deyirdi: “Füzulinin humanizm və ümumbəşəri dəyərlərlə mayalanmış yaradıcılığı bütün bəşəriyyət üçün böyük mənəvi qidadır. Füzuli Azərbaycanın böyük milli sənətkarı olmaqla yanaşı, bütün müsəlman aləminin qəlb şairidir”.
Tədqiqatçılara görə, orta əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı öz inkişafının zirvəsinə, şübhəsiz ki, Füzuli sənətində çatır. Öz əsərləri ilə ürəkləri fəth edən M. Füzuli bugün də oxucuları tərəfindən sevilməkdədir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(31.05.2024)
“AYRIC” – Orxan Fikrətoğlunun povesti (3-cü paylaşım)
Ölkəmizdə Kino ssenarilərini dərc edən bir mətbu orqan, dərgi yoxdur. Ümumən, son illərdə heç dramaturji kitablar da nəşr edilmir. Kinoşünaslıq, kinotənqid sahələri də öz qürub dövrünü yaşayır. Bu da kinomuzun inkişaf strategiyasının ziddinədir.
Hazırda həm Mədəniyyət Nazirliyinin, həm də Kino Agentliyinin reallaşdırmaq istədikləri geniş fəaliyyət spektrində bu nöqsanların aradan götürülməsi də aparıcı rol oynayır.
Bu günlərdə “Elm və təhsil” nəşriyyatı tərəfindən tanınmış kinodramaturq, yazıçı, Azərbaycan Kini Agentliyinin direktoru Orxan Fikrətoğlunun “Kinocizgilər” adlı kitabı işıq üzü gördü. Kitabda həm tammetrajlı, həm qısametrajlı bədii və sənədli film ssenariləri, ekran həlli üçün uyğunlaşdırılmış qısa hekayələr və novellalar yer alıb.
Oxucularımızın “Kinocizgilər” kitabındakı yazılarla tanışlığı davam edir. Xüsusən, kino sahəsi ilə maraqlananlar üçün, gənc ssenaristlər və rejissorlar üçün düşünürük ki, bu dərclər faydalıdır.
AYRIC
3.
Bununla belə, yenə də içi narahat idi. Xəstəlik düşəndən ömrü sanki yavaşımışdı. Ətraf onun üçün maraqsız olmuşdu. Arzusuz yaşayırdı. Qaranlıqdaydı. Eləcə gününü öhdəlik kimi başa vururdu. Təki xəstələnməsin! Təki ölməsin deyə vardı. Guya xəstəlikdən qurtulsa nə olacaqdı? Dağı dağ üstə qoyacaqdı. Nə çoxdu fələyin göndərəcəyi başqa xəstəliklər, qəzavü- qədər, təsadüflər. Kimin sabaha sağ çıxmaq üçün fərmanı vardı? Bunu anlasa da, yenə də hamı kimi ölümün əsiriydi. Bu gün hamıya təklif olunmuş oyunun şərtləri beləydi. Xəstəlik qovurdu, sən də qaçmalıydın. O, ovçudur, sən isə ovsan. Ən çox öz acizliyindən utanırdı. Sən demə, öz canının belə sahibi deyilmiş.
Hamamdan yenicə çıxmış Mədinənin bədənindən ehtiras axırdı. Otağa haradansa erkək milçəklər uçub gəlmişdilər. Mədinə gecədən qalanmış tonqal kimiydi. Kömürləri közərirdi. Yanağında tər damcıları puçurlamışdı. Saçları mələk saçları kimi qıvırcıq idi. Divardakı şəkillərdən ehtirasla ona baxan qədim yunan kişiləri belə qadının biçimli ombasını görüb dirilmişdilər. Divardan otağa enmək istəyirdilər.
– Daha oteldə şampun qalmadı. Hamısını tökdüm üstümə ki, burnun açılsın! – Mədinə ağ qu quşu kimi çarpayının üstünə qondu. Yaxınlaşıb barmaqlarının ucuyla Mədinənin hamar sinəsinə toxundu. Qadının istisi barmaqlarına keçdi. Barmaqları elə bil isti tavaya dəyib cızıldadı. İçi ilıqlandı. Bədəninin iki illik qırışığı açıldı.
Əvvəl otağın işığını söndürdü ki, divardakı “əntiq kişilər” onların nə etdiyini görməsinlər. Sonra isə usta dalğıc kimi Mədinəyə baş vurdu. Gücü yetdikcə, nəfəsi çatdıqca dərinlərə üzdü. Mədinə dərin idi. Bir də səhər “ondan” çıxa bildi.
Gözlərini açanda Mədinə başının üstündə dayanmışdı. Şıltaq gözləri gülürdü. Hörükləri cizgi filmlərində təsvir edilən günəş obrazının sapsarı süpürgəyə oxşar hörükləri kimi tel-tel hörülmüşdü. Səhnədə şeir deyən məktəbli qız misalı döşlərini qabağa vermişdi. Dediyi sözlərə ifadəli baxışları ilə xüsusi rəng qatırdı ki, daha yaxşı qavranılsın.
– Diqqət, diqqət! BİBİB Azərbaycan xalqına bildirir ki, ağır keçən uzun seks fasiləsindən sonra Mədinənin kişi ilə ilk intim təması şəffaf sanitar şəraitdə, pandemiya qadağalarına uyğun olan gigiyenik şərtlər çərçivəsində həyata keçirildi. Xırda tər damcıları belə bir-bir paketləndi, öpüşlər maskalandı. Əks cinsin, yəni kişinin yataqda fiziki və seksual göstəriciləri qənaətbəxşdir. Mədinə razı qaldı. Tərəflər arasında yoluxma halı qeydə alınmadı. Qapanma dövrü bitdi. Maskalarınızı bütün yerlərinizdən açıb çıxara bilərsiz! Mədinə yeni sevgi erasının başlandığını elan edir! Allah bütün kişilərə qüvvət versin. Bizimki də içində. Operativ sevgi qərargahının rəisi doktor Mədinə!
Çarpayıdan qalxıb Mədinəni qucaqladı. Bütün gərginliyi bir gecədə canından çıxmışdı. Evini, işini, qayğılarını, öhdəliklərini tamamilə unutmuşdu. Karantin sinirliliyi də elə bil heç olmamışdı. Qorxusuz yaşamaq, sən demə, əməlli-başlı dərmanmış. Sadəcə var olmaq və özün olmaq. Bu qədər asan və bəsit. Belə asan yaşamaq var ikən, görəsən, nədən dünya ilə bu qədər yüklənmişdi?
Yuyunandan sonra birlikdə səhər yeməyi yedilər. Göbələkli kömbəni dişləyəndə nədənsə ilk dəfə atası ilə birlikdə restorana getdiyi günü xatırladı. O zaman ata-bala ədəb-ərkanla restorana girib mizin arxasında oturmuşdular. Atası xörəkpaylayandan ədəli-dədəli menyu istəmişdi. Birlikdə oxuyub adama iki şiş kabab sifariş vermişdilər. Kabab çəkilənə qədər isə qəlyanaltı kimi atası hər ikisinə bir qab “göbələk jelesi” sifariş vermişdi. O zaman restoranlarda jeleni müştərilərə kiçik saxsı qablarda verərdilər. Jelenin özü ilə birlikdə qabı da xoşuna gəlmişdi deyə ağlayıb atasına əlli qab jele sifariş verdirmişdi. Həmin gün restoranın müştəriləri konsert əvəzinə onun marçamurçla bu jeleləri bir-bir necə iştahla yeməsinə və sonra da boş jele qablarını hansı məharətlə çantasına yığmasına tamaşa eləmişdilər. Ondan sonra atası onu bir daha restorana aparmadı. Atası ilə birlikdə yediyi ilk və son restoran yeməyi də həmin o “göbələk jelesi” oldu.
Səhər yeməyindən sonra Mədinə ayağa qalxıb yığışmağa başladı. İşə getməliydi. Mədinənin harada işlədiyini bilmirdi. Haraydısa, elmi işlərlə bağlı bir yer idi. Mədinə heç zaman ona harada və nə işlədiyini deməmişdi. Özü də heç zaman qadının işiylə maraqlanmamışdı. Amma eşitmişdi ki, Mədinə universtitet bitirib. Elmi dərəcəsi var. Hətta bir-iki kitab da yazıb.
– Maşınla aparacam da səni, hara tələsirsən? Hələ saat səkkiz olmayıb! – deyib üzünü qırxmaq üçün hamam otağına keçdi.
Su kranının puçunu buranda qapının bərkdən döyüldüyünü eşitdi.
Qapını Mədinə açdı.
İçəri salamsız-kəlamsız, əyinlərində sarı rəngli xüsusi qoruyucu geyim olan iki şüşə maskalı sanitar, ağ xalatlı laboratoriya işçisi və bir polis serjantı daxil oldular. Marsdan gələnlərə oxşayırdılar.
Sanitarlardan biri Mədinəyə: – Hər ikiniz təcili şəkildə KOVİD üçün test verməlisiz! – dedi.
Mədinə çaşqın halda: – Məcburidir? – soruşdu.
Polis serjantı kobud tonda: – Bəli, xanım, məcburidir. Bu səhər hotelimizdə istirahət edən altı Yunanıstan vətəndaşında KOVİD-19 virusu aşkar edilib. Onlardan ikisi xəstəxanaya çatdırılmamış rəhmətə gedib. Bu səbəbdən də “Sirat” hoteli karantinə bağlanıb. Birinci mərtəbədə operativ qərargah yaradılıb. Ərazimizdə olan hər bir kəs məcburi qaydada test verməlidir. Biz özümüz də vermişik. Cavab neqativ çıxsa belə, siz və əriniz azı yeddi gün ərzində hoteldə qapalı şəraitdə qalmalı olacaqsınız. Narahatlığa görə sizdən üzr istəyirik. Qaldığınız günlər ərzində yeyəcəyiniz yeməyin və tibbi müayinənizin hesabını hotel ödəyəcək! – dedi.
Mədinənin üzündə qəribə bir ifadə yarandı. Sevincə də oxşayırdı, istehzaya da, əlacsızlığa da, qorxuya da, tale ilə barışığa da!
– Əriniz çimir? – Laboratoriya işçisi Mədinənin burnundan yaxma götürdüyü zaman soruşdu.
Mədinə: – Ərim üzünü qırxır, indi deyərəm, çıxar! – dedi və gözlənilmədən şaqqanaq çəkib güldü.
Polis serjantı: – Burda gülməli nə var ki, ay xanım? – soruşdu.
Mədinə: – Ərimin üzünü görəndə biləcəksiz, cənab serjant! – dedi.
Hər ikisindən yaxma götürüldükdən sonra polis serjantı onlara otağı tərk etmək qadağasının çox ciddi olduğunu bir daha xatırlatdı. Və yalnız bundan sonra kiçik “sanitar heyət” otağı tərk etdi.
Divana oturub bir xeyli susdular. Nəhayət, Mədinə sükutun ağırlığına dözməyib gülü-gülə: – Görürsən də, yazıdan qaçmaq olmur. Nəhayət ki, səni ərim kimi təqdim etdim! Bizi KOVİD evləndirdi. Otelin qeydiyyatında da ər-arvadıq. Daha bəxtindən qaça bilməzsən! İndi keç bu Siratdan, görüm, necə keçirsən? Mənim boyda günah da çiynində! – dedi.
– Boş-boş çərənləmə! – deyib ayağa qalxdı. Yeyin addımlarla qapıya sarı getdi. Açmaq istədiyi zaman bəlli oldu ki, qapı çöldən kilidlidir.
Heç nədən işə düşmək buna deyirlər e... Həyatda ən çox sevmədiyi iş adının haradasa çəkilməsi, hallanmasıydı. Dilə-dişə düşməkdən həmişə qorxmuşdu. Tutduğu iş yaşına, başına uyğun deyildi. Burada onu hələ bir neçə gün saxlaya bilərdilər. İndi oğluna zəng edib necə desin ki, bura bircə gecəlik dincəlməyə gəlmişdim, azı yeddi günlük qalmalı oldum. Özü də kiminlə? Mədinəylə. Mədinəni oğlundan necə gizlədəcəkdi? Aşağıda, qeydiyyatda onu öz əliylə qızıl-qırmızı arvadı kimi qeyd etdirmişdi. Bunun da zibili gec-tez çıxacaqdı. Nikahını gec-tez yoxlayacaqdılar da. Yaxşı, tutaq ki, birtəhər evdə duyuq düşmədilər. Bəs adamlara nə deyəcəkdi? Onlar çörəyi qulaqlarına yemirlər ki... Soruşmayacaqdılar ki, sən boyda kişinin xəstələyin şıdırğı vaxtında yol kənarında əyləncə üçün tikilmiş oteldə yad qadınla nə işin vardı? Məsələ yoğunlasa, oğlunu işdən çıxara da bilərdilər. Məişət düşkününün oğlu. Nə bilmisən. Sonra pul ver, yenidən uşağa iş tap. Fikirlər başında sürətlə sağa-sola qaçsalar da, biri də onu bu işdən qurtaracaq qədər doğru əmələ çevrilmirdi. Burada hozuluq da etmək olmazdı. Məsələ incəydi. İşə hökumət qarışmışdı. Ortada iki ölüm halı vardı. Zarafat deyildi. Hoteldəki adamların hər biri rəsmi ölüm daşıyıcısıydı!
Mədinə gülə-gülə çiyninə toxunub: – Bəlkə eyvandan hoppanaq? – dedi.
Eyvanın qapısını açıb gülə-gülə çölə çıxdılar. Deyəsən, hotel rəhbərliyi belə bir addım atılacağını hər ehtimala qarşı nəzərə almışdı. Hər eyvanın altında əli silahlı iki polis serjantı keşik çəkirdi. Bir də dördüncü mərtəbədən aşağı hoppanmaq o qədər də asan iş deyildi. Bunun karantində qalmaqdan daha betər fəsadları ola bilərdi.
– Bəlkə bikinimdən sənə paraşut düzəldim? – Mədinə gülə-gülə dedi.
Mədinənin qolundan tutub hirslə içəri saldı. Divana oturub susdu.
– Ancaq qapıdan çölə çıxa bilərik. Başqa yolumuz yoxdur! Dur bir bəxtini sına!
Mədinənin üzündə şıltaqlıq işartıları sezilsə də, bu dəfə verdiyi təklif daha ağlabatan görünürdü.
Bununla belə, yerindən tərpənmədi.
Mədinə özü ayağa qalxıb qapını içəridən taqqıldatmalı oldu. Məhəl qoyan yox idi.
Mədinə öz ağlasığmaz təklifləri ilə əslində onu lağa qoyurdu. Qadının otaqdan çıxmaq istəmədiyi açıq-aydın bəlliydi. O, düşdüyü vəziyyəti taleyin hədiyyəsi kimi qəbul etmişdi. Bununla belə, “karantindən xilas olunma” oyununu axıra qədər bütün xırdalıqları ilə düzgün “oynayırdı”.
Divandan ayağa qalxıb: – Sənin poxuna düşdüm də! – dedi. Və qapını hirslə təpikləməyə başladı.
Hotelin dördüncü mərtəbəsində keşik çəkən polis onun bu hərəkətindən sinirlənib qapını öz açarıyla açdı. Əlindəki polis qalxanı ilə onu sinəsindən geri itələyib: – Qapını niyə sındırırsan, dəlisən? – qışqırdı.
– Evimə getmək istəyirəm! – O da sakit danışmırdı.
Özünü zorla sakitləşdirməyə çalışan polis əzbərlədiyi mətni qarışdıra-qarışdıra: – Vətəndaş, sizin də qapınız, digər qapılar kimi, tətbiq edilən müvafiq karantin tədbirləri çərçivəsində çöldən bağlanıb. Bu qapı özü açılmayana qədər sizin onu açmaq hüququnuz yoxdur. Siz cəmiyyətdən müvəqqəti olaraq təcrid olunmusunuz. Karantin qadağalarına tabe olun. Sizin ancaq hotelin işçi personalı ilə qapı arxasından təmas qurmaq ixtiyarınız var. Karantin bitənə qədər qəbul edilmiş qaydalara, rica edirəm, əməl edəsiz. Siz ölümcül virus daşıyıcıları ola bilərsiz. Özbaşına çölə çıxmağınız cəmiyyət üçün olduqca təhlükəlidir. Qanuna tabe olun! Əks halda İnzibati Xətalar Məcəlləsinə uyğun olaraq sizə qarşı çox ciddi cəza tədbirləri tətbiq ediləcəkdir, – dedi.
Mədinə hirslə qapını polisin üzünə bağlayıb: – Yaxşı, yaxşı, bildik! – dedi.
Polis qapının arxasından: – Evinə belə bağlıydınsa, burda nə itin azmışdı? – qışqırdı.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(31.05.2024)
Riçard Vaysmanın möhkəm xarakterə istinad edən uğur formulası
Əlibala Məhərrəmzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”
İllər öncə qəzetlərdən birində diqqətimi bir yazı cəlb etmişdi, «Mütəxəssislər uğur formulasını müəyyənləşdirdilər» başlıqlı bu yazını dərhal, böyük maraqla oxumuş və kəsib saxlamışdım. İndi də bu saralmış qəzet parçası özündə çox qiymətli məlumatları qoruyub-saxlayaraq kabinetimdəki qovluqlardan birində uyumaqdadır.
Araşdırma mövzusu “Niyə heç bir əziyyət çəkmədiyi halda birinin üzünə bəxtin gülməsi, digərinin isə bütün çabalara, cəhdlərə baxmayaraq daim uğursuzluğa tuş gəlməsi» idi. «Bu ədalətsizlik haradandır?» sualına qəzet Böyük Britaniyanın Xertfordşir universitetinin professoru Riçard Vaysmanın sayəsində cavab vermək istəyirdi.
Demək, mütəxəssis uğurun sirlərini tapmaq üçün bütün dünya üzrə min nəfərdən artıq bəxtigətirən respondent arasında sorğu keçirib, topladığı materialı illər ərzində təhqiq edib. Nəticədə riyazi düsturu U=X+S+Ö şəklində olan uğur formulası yaranıb.
Burada U – şəxsi uğur; X – şəxsiyyətin xarakteristikası (o cümlədən ətrafdakılarla uyğunlaşa bilmək, psixoloji çeviklik, həyat mövqeyi); S – sağlamlıq, yaxşı maddi vəziyyət, yaxşı dostların mövcudluğu; Ö – özünəinam, özünəhörmət və yumor hissidir.
Amma bu, hələ hamısı deyil. Alim müəyyənləşdirib ki, uğur – yalnız hadisələrin müsbət cərəyanı demək deyildir, həm də insanın bunlardan istifadəsinə hazır olmasıdır, təklif olunan situasiyanın çərçivəsindən çıxmaq bacarığıdır, bir növ, şüurun genişlənməsidir.
Riçard Vaysman nisbilik nəzəriyyəsi və kvant mexanikası prinsiplərini əsas götürərək növbəti dəfə bir dəstə bəxtigətirən və bir dəstə özünü bəxtsiz hesab edən adamlar arasında eksperiment keçirib. O, həmin şəxslərə xüsusi olaraq bu eksperiment üçün çap olunmuş olduqca qalın bir qəzet verib və oradakı şəkillərin dəqiq sayını tapmağı tapşırıb.
Vaysman səhifələrin birində səhifənin yarısını tutmuş, olduqca böyük hərflərlə yazılmış belə bir elan da yerləşdiribmiş: «Sizi sınağa çəkən şəxsə – Mister Vaysmana söyləyin ki, bu elanı gördünüz. Şərtə görə, kim bu elanı görübsə, ona 250 funt-sterlinq mükafat veriləcək. Buyurun, ondan 250 funt- sterlinqlik mükafatınızı alın». Təsəvvür edin ki, sınağa bəxtigətirməyən kimi qatılmış insanlardan heç biri bu elana diqqət yetirmədən, ciddi-cəhdlə şəkilləri sayıbmış.
Qəzet yazmışdı: «Bu insanların uğursuzluğunun səbəbləri elə özləridir. Adətən, belə insanlar gərgin, əsəbi, özünə inamsız və kompleksli olurlar. Və onların daxili narahatçılığı yeni, fayda gətirə biləcək nəyisə görmək qabiliyyətini bloklayır, imkan vermir ki, öz intuisiyalarını dinləsinlər».
Riçard Vaysmana görə uğur qazanmaq üçün mütləq 3 mərhələni keçmək lazımdır:
1. Xoşbəxtliyə gedən yolda ilk addım özünün özünə söyləməyindir: «Həyatın var-dövləti sonsuzdur, özü də hamını təmin edəcək qədərdir. Mütləq orada rastımıza yüksək əmək haqlı iş yerləri, gözəl xanımlar (yaxud əliaçıq bəylər), yaxşı dostlar çıxacaqlar. Sadəcə, gözlərimizi daha geniş açmalıyıq ki, uğuru görə bilək».
2. İkinci addım həyata ağır sınaqlar mənbəyi deyil, macəra kimi baxmaqdır. Həyatdan yalnız sevinc və təltiflər gözlənilməlidir, qəfildən qarşına çıxan çətinliyi isə bu çətinlikdən çıxmaqçün düzgün qərar verib bundan məmnun olmaq naminə bir çağırış hesab etmək lazımdır.
3. Nəhayət, üçüncü addım özünə inam aşılamaqdır ki, yaşanan hər gün dörd tərəfində böyük imkanların yaranması deməkdir – sadəcə bununçün bütün qapıları usanmadan, yorulmadan döymək lazımdır. Mütləq sizə qapılardan ən azı birini açacaqlar.
Və qəzet son olaraq oxucularına bir redaksiya məsləhəti də vermişdi: «Siz vəzifəlisinizsə uğur qazanan, bəxti gətirən şəxsləri işə götürə bilərsiniz, yox sıravi adamsınızsa, belə bir şəxslərlə dostluq edə bilərsiniz. Onların uğur enerjisi sizə də keçəcək. Belələri yaxşı ideyalar irəli sürəcək, nəhəng planlar quracaq, sərfəli təkliflər tapacaqlar. Onların energisi sizi də uğura yönəldəcək».
Bax bu da oxucularım üçün daha bir tövsiyə: Qaramat basmış adamlardan, bədbin və uğursuzlardan kənar gəzib işıqlı, uğurlu insanlara yaxınlaşın. Qoy onların həyat işığı sizə də nur saçsın.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(31.05.2024)
“Hitlerlə görüş”- Məhəmməd Əmin Rəsulzadə barədə hekayətlər
Zahirə Cabir yazır
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı publisist Zahirə Cabirin Məhəmməd Əmin Rəsulzadə barədə hekayətlərinin dərcinə başlayır. Məqsəd - uşaqlara bu dahi şəxsiyyəti daha yaxından tanıtmaqdır.
Hitlerlə görüş
1943-cü il. Berlin. Hitlerin iqamətgahı. Azərbaycan Demokratik Respublikasının lideri olmuş Məmməd Əmin Rəsulzadə haqqında toplanmış materialllar qovluqda masanın üstündədir. Hitler qovluğu açıb içindəkilərə nəzər yetirməyə, sonra oxumağa başladı. Orada bu sözlər yazılmışdı: ”Məhəmməd Əmin Axund Hacı Molla Ələkbər oğlu Rəsulzadə 1884-cü ildə Bakı yaxınlığında Novxanı kəndində anadan olmuşdur. Uşaq vaxtı dini təhsil almış, yeniyetmə vaxtlarında Bakıda “Rus-müsəlman” məktəbində oxumuş, sonra təhsilini Bakı texniki məktəbində, özü də rus dilində davam etdirmişdir. 1902-ci ildə 18 yaşında ikən artıq “Müsəlman Gənclik Təşkilatı” nı yaratmışdır. Bu təşkilat XX əsrdə Azərbaycanda rus müstəmləkə üsul-idarəsinə qarşı mübarizə aparan ilk siyasi təşkilat idi. Rəsulzadə ədəbi yaradıcılığa da bu illərdə başlamış, “Müxəmməs” adlı ilk şeiri “Şərqi-Rus” qəzetində çap olunmuşdur. Məmməd Əmin Rəsulzadənin redaktorluğu ilə 1932-1934-cü illərdə “İstiqlal” qəzeti, 1934-1938-ci illərdə isə “Qurtuluş” jurnalı çap olunmuşdur. 1933-cü ildə onun Berlində çap olunan “Azərbaycan respublikası haqqında bəzi qeydlər” adlı kitabı tək Almaniyada deyil, bütün Avropada böyük marağa səbəb olmuşdur.”
Hitler sonuncu cümləni bitirəndən sonra ayağa qalxıb, öz-özünə dilləndi:
- Deməli, türklərin arasında çox güclü adamlar var, çox güclü. Belə çıxır ki, Mustafa Kamal Atatürk tək deyilmiş. Müsəlman Şərqində ilk dəfə demokratik respublika yaratmaq… Avropalılar belə adamlardan ibrət götürməlidir. Mən onunla mütləq görüşməliyəm.
Hitlerin məqsədi Məhəmməd Əmin Rəsulzadəni Almaniyaya dəvət eləmək və ona yağlı vədlər verərək onun vasitəsilə Qafqazdakı bütün türk-müsəlmanları öz tərəfinə çəkmək idi.
Onların görüşü üç gündən sonra baş tutdu.
Hitler Məhəmməd Əmin Rəsulzadəni qəbul edən zaman öncə bir neçə saniyə onu diqqətlə təpədən-dırnağa qədər süzdü, ikrah baxışlarıyla qonağını salamladı və ona əliylə oturmağa yer təklif elədi. Məhəmməd Əmin bəy başıyla təşəkkürünü bildirib əyləşdi və Hitlerin nə deyəcəyini gözlədi.
Hitler sözə başladı:
- Eşitmişəm ki, almanca səlist danışırsınız. Odur ki, tərcüməçiyə ehtiyac duymadım. İnanıram ki, dediklərimi yaxşı anlayacaqsız.
Məhəmməd Əmin bəy astaca başını tərpətdi. Hitler:
- Sizin həyat yolunuz, siyasi fəaliyyətiniz məni valeh etdi. Millətini, xalqını və min illərlə əcdadlarının yaşadığı torpağı müvəqqəti də olsa rus imperiyasının cəngindən azad etmək asan bir şey deyil. Açığını deyim, sizinlə görüşməyimə çox şadam. Düşünürəm ki, xalqınızın və sizin mənə və alman xalqına münasibətiniz müsbətdir. Buna görə də söhbətimizin məntiqi nəticəsi hər ikimizin istədiyi kimi bitəcək.
Məhəmməd Əmin bəy bəşər övladının qanına susamış vəhşiyə baxmadan dilləndi:
- Mənim mənsub olduğum xalq bütün bəşəriyyəti sevir, o cümlədən də almanları. O ki qaldı sizə, bunun cavabını vermək mənim üçün çox çətindir, çünki mən çoxdandı xalqımın arasında deyiləm, siz isə 1933-cü ildən etibarən dünyada tanınmağa başlamısız. O ki qaldı mənə, mən yalnız xalqımın rifahı, xoşbəxtliyi üçün çalışıram və xalqıma, millətimə xeyir gətirən, eyni zamanda xeyir gətirə biləcək insanları sevirəm. Ziyan vuran və ziyan vura biləcək adamlara isə nifrət edirəm.
Hitler sakitcə soruşdu:
- Sizcə, mən sizin xalqınıza xeyir gətirirəm, yoxsa ziyan verirəm?!
Məhəmməd Əmin bəy Hitlerin düz gözünün içinə baxdı:
- Müharibənin kim tərəfindən başlanmasından asılı olmayaraq o bəşəriyyətə ancaq fəlakət gətirir. Düzünü bilmək istəsəz aldığım məlumatlara görə müharibə mənim xalqıma həddindən artıq faciələr gətirib.
Hitler təəccüblə:
- Sizi başa düşürəm. Amma müharibə alman xalqına da acılar gətirib. Bunu kim inkar edir ki?! Amma irəliyə, gələcəyə baxmaq lazımdır. Mən tək Almaniyanın deyil, bütün dünyanın gələcəyini olduqca parlaq görürəm. Yəhudilərdən, kommunistlərdən, marksisitlərdən, leninçilərdən təmizlənmiş pak bir dünya.
Məhəmməd Əmin sakit tərzdə ona baxdı:
- Bundan ötrü bəşər övladının üstünə bomba yağdırmaq lazım idimi?!
Hitler bir qədər səsini qaldırdı:
- Müharibəni udmaq üçün düşmənin gözünü qorxuzmaq lazımdı. Məni düşündürən isə tamam başqa məsələdi. Mən neft haqqında danışmaq istəyirəm, daha doğrusu, torpağı neft yataqları ilə çox zəngin olan Bakı haqqında. Mən inanıram ki, Alman ordusu SSRİ-nin bütün torpaqlarını, o cümlədən də Qafqazı ala biləcək.
Məhəmməd Əmin:
- Hörmətli Fürer. Hamı bilir ki, Almaniyanın dünyanın heç bir dövlətinin malik olmadığı olduqca qüdrətli ordusu var. Lakin yenə təkrar edirəm, yandırmaqla, güllələməklə, viran eləməklə, bombalamaqla qailb gəlmək yüzlərcə xalqı, milləti özündən narazı salmaq, həmin xalqlara düşmən kəsilmək deməkdi. Tarix boyu belə olub ki, sığalla, nəvazişlə, qayğı ilə daha çox zəfər qazanılıb, nəinki yırtıb dağıdmaqla, qan tökməklə.
Hitler artıq ona ağıl verən qonaqdan bezsə də özünü ələ alıb dilləndi:
- Siz bizim siyasətimiz haqqında səhv fikirdəsiz, cənab Məmməd Əmin Rəsulzadə. Mən bayaq da dedim, biz insanlığa ləkə vuran, genetik kodunda çirk olan, əcdadı min toxumdan əmələ gələn bəşəriyyət düşmənlərini məhv eləyirik. Biz Qafqazı alandan sonra orada yaşayan xalqlara hər cür azadlıq verəcəyik. Siz buna əmin ola bilərsiz. Bizim sizdən, yəni Qafqaz xalqlarından heç bir təmənnamız yoxdur. İstəyimiz yalnız neftdir. Sizin xalq firavan ömür sürəcək. Dövlətiniz 1918-ci ildə olduğu kimi müstəqil olacaq. Siz də onun rəhbəri kimi vəzifənizə qayıdacaqsız. Bunun müqabilində mən Bakı neftinin yalnız və yalnız beş faizini istəyirəm.
Məhəmməd Əmin bəy ehmallıca ayağa qalxdı. Üzündən Hitlerin sözlərindən möhkəm qəzəbləndiyi hiss olunurdu.
- Hörmətli Fürer! Siz bilən mən axmağammı?!
Hitlerin üzündə süni bir təbəssüm göründü:
- Əlbəttə, yox.
Məhəmməd Əmin bəy sözünə davam elədi:
- Siz hələ ki işğal etdiyiniz dövlətlərin heç birinə azadlıq verməmisiz. O ki, qaldı neftə, artıq yüz qırx ildir Rusiya Bakının neftini daşıyıb aparır. Azərbaycan bu müddət ərzində öz neftindən demək olar ki, heç bir xeyir görməyib. Azərbaycanın inkişaf eləmiş dünya dövlətləri ilə ayaqlaşması üçün nefti bütünlüklə özünə lazımdır. Siz dövlət büdcəsi milyardlarla ölçülən Almaniyanın xəzinəsini Bakının neftindən gələn gəlirlə xeyli artırmaq istəyirsiz. Mən isə inək kimi sağılan, bunun əvəzinə başına gündə saysız-hesabsız qapazlar vurulan bir xalqın nümayəndəsi kimi danışıram. İndi özünüz deyin, hansı normal bir adam sizin təklifinizlə razılaşa bilər?! O ki qaldı Azərbaycanın yenidən müstəqil olmasına, mən inanıram ki, inşallah, bir gün Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyətinin üçrəngli bayrağı vətənimin hər guşəsində dalğalanacaq. Necə ki, demişəm, bir kərə yüksələn bayraq bir daha enməz!
Məhəmməd Əmin bəy sözünü bitirib, Avropanı zağ-zağ əsdirən hökmdarın kabinetini tərk etdi.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(31.05.2024)
