“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində uçaq saatı davam edir. Bu gün sizlərə Almaniyada yaşayan soydaşımız Orxan Arasın uşaqlara ürəyinin sirrini açan şəxs - Yücel Feyzioğlunun uşaq kitabları barədəki yazısını təqdim edəcəyik.

 

Gəl sənə bir sirr açım! Ürəyindəki sirri dostuna, yoldaşına, sirdaşına deyəni eşitmisən, amma balaca uşağa deyəni heç eşitmisənmi? Əgər eşitməmisənsə, indi bu yazını oxumalısan!

 

"Gəl sənə bir sirr açım. Mən on yaşlarında olanda Qarsda yaşayan malakanlardan sarı bir qızı, Sonyanı sevirdim". Maraqlıdır, sarı saçlı, şirin dilli, uşaq gözlü Sonya indi haradadır? Onlar 1955-ci ilin payızında qatarla getdilər və Qarsdakı dostları, qonşuları onlardan bir daha xəbər tutmadılar. Yücel Feyzioğlu, yəni uşaqlara ürəyinin sirrini söyləmək istəyən şəxs, əslində, nağıl qəhrəmanından başqa bir şey deyil. Gah Almaniyada "Kəloğlan" olub, Anadolunu oradakı uşaqlara daşıyıb, gah da "Manas" dastanının əks-səda verdiyi çöllərdə "Köp Tamdıq" olub, uşaqlara pıçıltı ilə sirlərini açıb. Hər dəfə onun nağıllarını oxuyanda ya öz uşaqlığımı, ya da ətrafımdakı nağıl siması olan insanları düşünürəm. Çünki onun nağıllarında o geniş coğrafiyadakı bizim vətənimiz, xalqımız yenidən gözlərimin önündə canlanır.

O nağıllardan tarixin, insanlığın, sivilizasiyanın və daha da gözəl, məhəbbətlə dolu xalq mahnılarının iyi gəlir. Anadolu xalqı minilliklər boyu nağıl adamı olmağa can atmayıbmı? Xalqımızın dilində həmişə nağıllar, mahnılar olub və bu səbəbdən də on lar daim pəri sultanını qovlamaqdan, pisi cəzalandırmaqdan, yaxşının əlindən tut maqdan, gəzdirməkdən yorulmayıblar. Kart qurdundan, qabığın yaxalığından, turpun düymələrindən, kök burnundan nağıl qəhrəmanları yayıldıqca Balkanların şəhər uşaqlarından tutmuş, at üzərində doğulan Xakas, Tuva çobanlarının qulağına qədər o səs yayılır. Eynşteyn "bilik məhdud olduğu üçün fantaziya bilikdən daha vacibdir" deyərkən insan aləmində nağılların nə qədər əhəmiyyətli olduğunu da vurğulamışdır. Astrid Vinter "Təcrübənin sirli gücü" kitabında nağılların insan ruhuna və beyninə müalicəvi təsirləri olduğunu yazarkən sağlam uşağın ruhunun nağılsız ola bilməyəcəyini bildirir.

Yücel Feyzioğlu, Astrid Vinterin yuxarıda qeyd etdiyi bir çox şəfanı yenidən qurduğu, yazdığı türk nağıllarına Balkanlardan Sibirin uclarına qədər yeni rəng və musiqi qatmışdır. Nağılları çeşidləmək, onlara yeni üslub qatmaq, uşaq ruhunun zərifliyinə uyğunlaşdırmaq, dərin sevgi və dil biliyi ilə yoğurmaq Feyzioğlu kimi ustaddan gözlənilirdi. Əsrlər boyu yetim qalmış, ancaq nənələrin dilində yaşaya bilsə də, çiy, parça-parça, yaralı olaraq qalan nağıllarımız, təəssüf ki, çox gec yığılıb toplanıb. Bu tərtiblərdə Pertev Naili Boratav kimi ustadların zəhmətini qeyd etməmək ədalətsizlik olardı.

 Folklorşünas Saim Sakaoğlunun fikrincə, ilk türk nağıllarını ehtiva edən ən qədim toplu Fransanın XIV kralı Luinin tərcüməçisi və katibi olmuş M.Digeonun əsəridir. 1781-ci il tarixini daşıyan bu əsərdə üçü türk nağılı olmaqla beş nağıl var. "Nouveaux Turc et Ara bes" adlı bu əsərdəki bəzi mətnlər nağıl üçün çox uzundur. Kitabda 1-3-5 olanlar türk nağılları kimi təqdim edilir. Amma türk dünyası nağıllarının toplanması və yenidən yazılması, əsl nağıl dilinin əldə edilməsi ustad Yücel Feyzioğlunun səyi ilə reallaşdı. Qloballaşma adlanan korluq, yoxa çıxma çağında ana dilini, milli dili unutmamaq üçün dilin bütün incəlikləri ilə zənginləşdirilmiş mə cazlardan, qafiyələrdən, deyimlərdən, atalar sözü və nağıllardan vacib həyat silahı nə ola bilərdi ki? Bütün bunlardan başqa, ge niş Sibirdə bir yakut uşağı ilə İstanbulun dar, izdihamlı küçələrində ilişib qalan türk uşağı ara sında söz, arzu, cəsarət və dürüstlük mübadiləsi qədər gözəl və dəyərli nədir? İllərlə Kərkükdən Taşkənə, Bakıdan Berlinə o bir nağıl dalınca qaçarkən, ürəyindən beyninə, beynindən dilinə, dilindən kağıza yüzlərlə nağıl köçürərkən bilirdi ki, dünyanın hər yerində uşaqlar onları dinləyib böyüyəcək. Nağılların əhəmiyyəti və toplanması biz - dən çox əvvəl Avropada başlamışdır.

Avropanın ilk və ən mühüm nağıl kolleksiyaçılarından biri olan Çarlz Perro 1628-ci ildə Parisdə anadan olub. Çox varlı bir ailənin oğlu idi. O, atasının peşəsi olan vəkillik pe şəsini seçsə də (hətta bir müddət XIV Lüdovikin sarayında baş katib vəzifəsində çalışıb), sonralar şeirlər yazıb, sənətlə ma raqlanıb, elmi müzakirələrdə iştirak edib, Fransa Akademiyasına üzv seçilib. Onun meşənin kənarında, kənddən bir az kənarda babalarından miras qalmış nağıl evi və dörd uşağı var idi. O, asudə vaxtlarında nağıllarla övladlarını əyləndirməyə, öyrətməyə çalışırdı. Onlara oxuduğu nağıllardakı bədbəxtlik, ümidsizlik Çarlz Peronu narahat edirdi. Ona görə də nağılları götürüb yenidən yazmağa başladı... "Yatmış gözəl", "Qırmızı papaqlı qız", "Zoluşka", "Çəkməli pişik", "Barmaqlı oğlan" və "Göy saqqal" adlı dünyaca məşhur nağıllar əv vəlcə üslubu və səyi ilə öz övladlarının daxili aləmini fəth etdi, sonra isə bütün dünya uşaqlarının... Bütün təkidlərə baxmayaraq, çox çalışdığı nağılların başqaları tərəfindən oxunmasını istəmirdi. Ancaq gün gəldi ki, təkidlərə dözə bilmədi və ölümündən altı il əvvəl nağıllarını oğlu Pierrenin adı ilə nəşr etməyə razı oldu. Çarles Perrault 1703-cü ildə sevimli ailəsi və dostları arasında vəfat etdi. Onun dünyaya qoyub getdiyi nə onun vəkilliyi, nə Fransa Akademiyasına üzvlük, nə də Luvr sarayında baş katib vəzifəsi idi. Qoyub getdiyi ən gözəl ad və hədiyyə nağıllara qatdığı ümidlər, rəng lər, gözəlliklər idi.

Yücel Feyzioğlu 1946-cı ildə Qarsda anadan olub. Onun nə atasının nağıllarında olduğu kimi evi var idi, nə də Luvr sarayında baş katiblik etmək üçün XIV Lüdovik. O, dün - yanın ucqar şərqində, ilin altı ayı qarla örtülmüş kasıb bir şəhərdə addım atmışdı. Yücel Feyzioğlu zəngin saray və malikanə kitabxanalarından Müsyö Perro kimi nağılları oxuya bilmirdi. O, beynində dərin izlər qoyan o dünyaya anasının, nənəsinin parlaq, kədərli, lakin həmişə ümid dolu baxışları ilə baxa bildi. O, hər nağılı dinlədikcə Səməd Behrənginin "Balaca Qara Balıq" əsəri kimi o dar şəhərdən uzaqlarda sehrli diyarlara axırdı. Həm də nağıllarda "Kaf" dağlarını can landıran, Qafqaz dağlarının arxasında yo xa çıxan nağıl gözlü rus qızı Sonyaya olan sehrli sevgisinin ona nağıl yazmaqda, nağıl söyləməkdə təsiri olub-olmadığını bilmirik. Lakin onun nağıllarında məhəbbətin saflı ğına və heyranedici obrazlarına nəzər sal dıqca onun bir məhəbbətin izi ilə getdiyini düşünməyə bilmirik. Yücel Feyzioğlu qarla örtülmüş o kiçik şəhərdən (Qars) böyük şəhərlərə gedir. Getdiyi hər yerdə ruhuna yerləşmiş nağıl larından işarələr axtarır. Ən real hərəkətlərdə belə nağılların sürreal görünən ha disələrindən dərs çıxarmağa çalışır. Bir müd dət öz-özünə hekayələr danışır. Nə qədər çox danışırsansa, beynində nağıllar daha çox bişirilir və daha da yetkinləşir. O, ölkəsindəki öz kimliyini, varlığını, cəhalətini, ziddiyyətlərini nağıllar vasitəsilə süzür. Nağıllar ona ümid və əzm aşılayır. Çətinliklər, qaranlıqlar həmişə Kəloğlan kimi bir zərbə ilə darmadağın olur.

Yeni nağıllar bir gün yenidən gündəmə gəlir. O, yeni xəyalların və xəyallara bükülmüş reallıqların arxasında başqa aləmlərə üz tutur. Almaniyada dərs deyəcək. Nağıllarından qoparılan mühacir uşaqlar, şəxsiyyətlərinə yad zərbələr alan gənclər onun incə ürəyini tit rədir. Onların dərslikləri fəlakətdir. Bu kitablarla ruhu dərindən yaralanmış qürbət övladlarına məlhəm olmaq çətindir. O tərəddüd etmədən dərsliklər yazmağa başlayır. Sonra da nağıllar... Onun mühazirə oxumaqda özünəməxsusluğu, nağılları uşaq ların qəlbinə yeritməkdə ustalığı o qədər təsirli olur ki, uşaqlar oturub ona qulaq asmırlar. O, ağzını açan kimi Anadolunun kənd uşaqları onun ətrafında səmimiyyətlə dövrə vurur və onu belə dinləyirlər. Günlərin bir günü bu hal "pedaqoq" deyilənlərin diqqətini çəkir və ondan yuxarı qurumlara şikayət edirlər. Guya o, uşaqlara dərs deyil, nağıl danışır və işi nəticəsizdir. Dərhal ekspert təyin olunur və onun dərsləri nəzarətdə saxlanılır. Mütəxəssislər onun uşaq larla ünsiyyətinin sehrini dərhal dərk edir lər və bu üsulu rəhbərlərinə şid dətlə tövsiyə edirlər. Mütəxəssislər onun bu cür mühazirə metodunu kimdən öy rəndiyi ilə maraqlanır. Feyzioğlu "Mən bu üsu lu nənəmdən öyrənmişəm" dedikdə mü təxəssislər bir daha təəccüblənir. Təəccüb lənməkdə də haqlıdırlar, çünki burnu bu ludlarda olan Ankaranın "mütəxəs sis ləri" belə Anadolunun qoynunda yatan zən gin likdən xəbərsizdirlər.

Yücel Feyzioğlunun nənəsindən öyrəndiyi üsulu bütün alman məktəblərinə yaymağa çalışırlar. Yalnız "dönər mədəniyyəti" ilə tanınan türk mühacirinin əsl mədəniyyəti, Anadolunun bir kənar bölgəsindən gələn təvazökar ziyalı tərəfindən mühafizəkar alman mədəniyyətinə dammağa başlayır. Yazdığı nağılların oxunaqlılığı ilə kifayət lənməyən Yücel Feyzioğlu işin səriştə sini yerindəcə öyrənmək üçün dərhal qol larını çırmalayır və könülsüz tələbə həya tına qədəm qoyur. Andersen Yazıçılar Akademiyasında iki il ərzində o, nağıllarını həm öyrənir, həm də beynində yenidən yo ğurur. Alman Türkologiya İnstitutundakı mən bələri araşdırır. Nə qədər çox öyrənirsə, bir o qədər yaxşılaşır və öyrəndikcə ana dilinin çevikliyinə bir o qədər yiyələnir. Nağıllara yeni rəng, yeni həvəs, yeni ümid, yeni ifadələr qatır. Hər nağılda nənəsinin parlaq təbəssümü, itirilmiş sevgilisinin göz lərinin rəngi var. Fərqli dil və üslubda yazılmış Kəloğlan nağılları ən keyfiyyətli şəkildə çap olunaraq Almaniyanın bütün şəhərlərində məktəb və kitabxanalara çatdırılır. Qrimm qardaşlarının tərtib etdiyi rəngarəng və müxtəlif alman nağılları ilə yanaşı, Kəloğlan yarışa qatılmağa gecikməyəcək. İndi türk uşaqlarının al man uşaqlarına örnək ola biləcəkləri bir qəhrəmanı var. Uşaqlar Kəloğlanın şəxsiy yətinin varlığını hiss etmək imtiyazını qazanırlar... Yücel Feyzioğlu türk dünyası ilə 1982-ci ildə nağılların dalınca qaçarkən tanış olub. O, Azərbaycanda və Anadoluda danışılan nağılların müxtəlif variantları və yeni nağıllarla qarşılaşır. Bu qarşılaşma onun qarşısında tamam başqa bir dünyanın və düşüncələrin qapılarını açır.

Eyni sivilizasiyaya malik dünyanın nağılları eyni qazanda olmalıdır. O vaxt itirmədən geniş türk dünyasının solmaqda olan nağıllarını bir araya toplayıb on lara yeni ifadələr verməyə çalışır. Düz iyir mi beş il Azərbaycandan, Tuvadan, Krımdan, Dağıstandan, Özbəkistandan və başqa türk ellərindən yığa bildiyi nağılları üstüstə yığır... Ürəyindəki sözləri də onlara əlavə edir. Ümidli və məhsuldar sözlər... Ona görə də nağıllarda tez-tez işlədilən "gerçək olmayan hadisələri anlatmaq" ifadəsi Yücel Feyzioğlunun qələmində fərqlənməyə başlayır. Çünki onun yazdığı nağıllarda "qeyrireallığın" zaman-zaman reallıqla əvəz olunduğu dərhal görünür. Nağıl danışanda, yazanda özünü məcbur etmir: o, nağılı bəzən olduğu kimi, bəzən də olması lazım olduğu kimi yazır. Onun mətnləri bəzən improvizasiya, bəzən də qay dalar təəssüratı yaradır. Amma oxuduqca məqsədin işığa və ümidə doğru olduğunu bütün əzəməti ilə ortaya qoyur və zəhərlənmiş zehinləri təravətləndirmək funksiyasını öz üzərinə götürür.

 Keçmişdən dilimizin, musiqimizin, hekayələrimizin rənglərini uşaqların beyninə çatdıran Nağıl Dədə Yücel Feyzioğlu bütün bunları nağıllarına sevgi qataraq edir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.04.2024)

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

Nar, qədim əyyamlar, günəş, çiçək – bir sözlə Şərq koloriti, rəng harmoniyası və fikir azadlığı. Bu gün sizlərə Azərbaycan Respublikasının Əməkdar rəssamı – Cabbar Oğuz barədə məlumat verəcəyəm.

 

Cabbar Oğuz (Cabbar Şaban oğlu Dadaşev) 4 noyabr 1949-cu ildə Oğuz (keçmiş Vartaşen) rayonunun Bucaq kəndində müəllim ailəsində anadan olub. Orta təhsilini başa vurduqdan sonra - 1967-ci ildə Sumqayıt şəhərindəki 44 nömrəli texniki peşə

məktəbinə daxil olub, çilingər peşəsinə yiyələnib. 1968-ci ildə Bakı şəhəri “Təcrübə-eksperiment kombinatı”nda əmək fəaliyyətinə başlayıb.

1969-1971-ci illərdə ordu sıralarında - hərbi xidmətdə olub. Ordu sıralarından tərxis olunandan sonta yuxarıda adı çəkilən kombinatda gecə növbəsində əmək fəaliyyətini davam etdirib.

İşləməklə yanaşı 1975-1980 ci illərdə keçmiş V.İ.Lenin adına APİ-nin (indiki ADPU-nun) Ümumi Texniki Fənlər fakültəsinin “Rəsm, rəsmxət və əmək şöbəsi”ni bitirib.

1980-1983-cü illərdə həmin institutda tədris-ustası vəzifəsində işləməklə yanaşı saathesabı dərs də aparıb.

1983-cü ildən “Respublika Tədris metodik mərkəzində” baş-metodist vəzifəsində çalışıb. 1988-ci ildən keçmiş SSRİ və Azərbaycan Respublikası Rəssamlar ittifaqlarının üzvü olub.

Dəfələrlə ölkəmizdə və xarıci ölkə sərgilərində iştirak edib. Yüzlərlə əsərin müəllifidir.

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar rəssamıdır.

14 aprel 2021-ci il tarixində vəfat edib. Allah rəhmət eləsin.

Onun rəsmlərindən bir neçəsini oxucuların ixtiyarına veririk.  “Neft ticarəti” rəsmi isə bu gün portalın RƏSM QALEREYASInda yerləşdiriləcək.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.04.2024)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”  portalı klassik poeziyamızın ünlülərindən olan Mirzə Şəfi Vazehin (1794-1852) indiyədək çap edilməmiş 65 lirik şeirinin dərcini davam edir.  Şeirlər Azad Yaşarın təqdimatında sizlərə çatdırılır.

 

“Ötən ilin noyabrında görkəmli şair, xəttat və pedaqoq Mirzə Şəfi Vazehin vəfatının 160-cı ili tamam oldu. Bu ildönümüylə bağlı oxucuların diqqətinə təqdim etdiyim silsilə şeirlər Fridrix fon Bodenştedin 1851-ci ildə Almaniyada nəşr olunan “Mirzə Şəfinin nəğmələri” kitabına salınmışdı.

Nüfuzlu dilçilərimizdən Fəxrəddin Veysəlli və Yusif Savalan tərəfindən edilən sətri tərcümələr əsasında onları yazıldığı vaxtdan təxminən 180 il sonra ədəbi irsimizə təkrar qazandırmağa çalışdım. Bu mətnlər M.Ş.Vazeh irsindən çevirdiyim 270 şeirin hələlik çap olunmayan qisminə daxildir.” (Azad Yaşar)

 

 

25

 

Bu axşam çox oturduq

ahıl ev sahibiylə.

Durultduq damarlarda

axan qanı mey ilə.

 

Yüksəldi həyat eşqim,

artdı canımda tabım.

Damağıma dad verdi

Kaxetiya şərabı.

 

Uzatdım bu ləzzəti

sümürdüm qurtum-qurtum.

Sözlərimi ahənglə,

şeir ilə yoğurdum.

 

Dedim: “Kaş bu vücudum

meylə coşub-daşaydı.

Sonra ona qarışıb,

ümmana qovuşaydı.  

 

Balıqlar da bu meydən

müdrik, sərməst olaydı.

Dünyada hər nə varsa,

o ümmana dolaydı:

 

Kitablar, mədrəsələr,

tilsimlər, möcüzələr.

Batmasa köhnəliklər

o ümmanın dibində –

dünya... çətin düzələ.

 

İstərdim azad edim

dünyada hər dustağı.

Donuq elmi təlimlər

kaş itirib təsirin, 

boğulaydı ümmanda.

Daha güclü olaydı

yenidən doğulanda!

 

Qoca sözümü kəsdi:

“Dur bir, ey Mirzə Şəfi!

Taxma xəyaldan qanad.

Tənin şərab olana,

ümmana qoşulana

qədər sən meyini dad!

 

 

26

 

Cahil necə anlasın müdrik nə dəyər biçir

bu dünyaya... hər dəfə gülgün meydən içəndə?!

Odur ki qoy özünü tay bilməsin müdrikə

meyxanalar küncündə sərxoş yatan hər bəndə.

 

Meydir qanadlandıran durğun xəyalımızı,

İçimiz çiçəkləyər... Haqqın nəfəsi dəysə

və könlümüz gülşənə dönər... Haqq suyu içsə...

yoxsa bizdə gözəllik, sevgi hissi nə gəzər?!

 

Gül-çiçəklə döşənər, qədəm bassaq haraya,

min bir ulduz sayrışar başın üstə bir anda.

Çiçəklər bizi səslər çəməndən,

lap yaxından,

ulduzlar salamlayar uzaqdan,

asimandan.

 

Qəfil canlanar hər şey...

açılar dəli könlüm,

birdəfəlik unudar hər dərdi, hər gümanı.

Qalan ömrü yaşaram

içimdə gəzdirərək

o çiçəkli çəməni, o ulduzlu səmanı.

 

 

27

 

İçmək xatirinə içmə heç zaman,

bu işə bir az rəng, bir az da hiss qat.

Şərabın sehrinə uyan kəsləri

badənin dibində dəfn edir həyat.

Görsən ki cənginə alıbdır səni,

ondan uzaq dayan, onu unut, at.

Meyi su yerinə içirsənsə sən,

bil ki, o nemətə layiq deyilsən.

 

Şərabda misilsiz qüdrət gizlənib,

dağıda da bilər, qura da bilər.

Onu dadan kəslər ya müdrik olar,

ya özün səyliyə... vura da bilər.

Birinin ağlını, gözünü açar,

birinin üfqünü daralda bilər.

Meyi su yerinə içirsənsə sən,

bil ki, o nemətə layiq deyilsən.

 

 

28

 

Mirzə Şəfi məclisdə badəsin qaldırınca,

Səngiyər ətrafdakı səs-küy, söhbət, uğultu.

Çünki o deyəcəyi kəskin sözlərdə tapır

Məclis əhli coşqunu, təsəllini, umudu.

 

Danışdıqca yerini tapar haqq da, nahaq da,

Odur – xoşu-naxoşu gözlər önünə sərən, 

Şərabın xumarıyla içi çölünə daşan, 

Müdrikliklə üsyanı özündə cəmləşdirən.

 

 

29

 

“Ey cavan, hikmətdən sənə dərs versəm,

anlarsan həyatın məğzin, əxlaqın.

Könlünə zərrəcə Haqq nuru düşsə,

ayırd eyləyərsən qaranı, ağı.

 

Qoy hüsnün ağlına kölgə salmasın –

bunu nöqsan tutan... mütləq tapılar.

Bəlağət birləşsə gözəl hüsnünlə,

açılar üzünə bütün qapılar.

 

Qurtul bataqlıqdan, qurtul çöllərdən,

hər şeyin gözəlin dad cahanda sən.

Ömrünə yeni bir növraq qazandır,

mey ilə, yar ilə gülüstanda sən.

 

Açıq fikirli ol,

şən ol, diri ol,

bəzənsin qoy nitqin misralarımla.

Hikmət sirlərinə könül ver daim,

qoy sənə yad olsun xəyanət, yalan.

 

Nadan qılıncla da dönməz düz yola,

arif – hal əhlidir, zora nə gərək?!

Biz könül ovlarıq

eşqlə şərabı

şirin nəğmələrdə vəsf eyləyərək.

 

Bitməz-tükənməzdir hüsnün cəzbəsi,

bir həsrət qarışır ona, adətən.

Ən uyğun məskəndir insanın qəlbi

olsa... nəğmələrin sirrinə vətən. 

 

 

30

 

Deyirlər ki:

Sevdinsə, həqiqətin böyüyün,  

yəhərli-yüyənli tut minəcəyin bədöyü.

 

Ayırmasın ayağın atın üzəngisindən

həqiqəti düşünən başın sahibi əsla.

Həqiqəti dilinə gətirən kəsin gərək

Çiynində qolları yox, bir cüt qanadı ola.

 

Mirzə Şəfi şeiriylə hap-goplardan uzaqdır,

Çün bilir – yalançının qənimi... uca Haqdır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.04.2024)

 

Ölkəmizdə Kino ssenarilərini dərc edən bir mətbu orqan, dərgi yoxdur. Ümumən, son illərdə heç dramaturji kitablar da nəşr edilmir. Kinoşünaslıq, kinotənqid sahələri də öz qürub dövrünü yaşayır. Bu da kinomuzun inkişaf strategiyasının ziddinədir.

Hazırda həm Mədəniyyət Nazirliyinin, həm də Kino Agentliyinin reallaşdırmaq istədikləri geniş fəaliyyət spektrində bu nöqsanların aradan götürülməsi də aparıcı rol oynayır.

Bu günlərdə “Elm və təhsil” nəşriyyatı tərəfindən tanınmış kinodramaturq, yazıçı, Azərbaycan Kini Agentliyinin direktoru Orxan Fikrətoğlunun “Kinocizgilər” adlı kitabı işıq üzü görəcək. Kitabda həm tammetrajlı, həm qısametrajlı bədii və sənədli film ssenariləri, ekran həlli üçün uyğunlaşdırılmış qısa hekayələr və novellalar yer alıb.

Bu gündən etibarən oxucularımızı “Kinocizgilər” kitabındakı yazılarla tanışlıq gözləyir. Xüsusən, kino sahəsi ilə maraqlananlar üçün, gənc ssenaristlər və rejissorlar üçün düşünürük ki, bu dərclər faydalı olacaq.

 

“TURAN” bədii film ssenarisini təqdim edirik.

 

 

Titr yazı. Batum. 1918-ci il. 4 iyun.

Osmanlı qoşunlarının qərargahı...

Azərbaycan və Osmanlı tərəfləri masa arxasında hərbi sənəd imzalayırlar.

Azərbaycan tərəfdən hərbi yardım haqqında sənədi Məmməd Əmin Rəsulzadə, Osmanlı tərəfdən isə ferik Mürsəl paşa imzalayır.

Məmməd Əmin Rəsulzadə sənəd imzalanandan sonra ayağa qalxıb üzünü Osmanlı paşalarına tutur.

Məmməd Əmin Rəsulzadə: – Sizi və özümü bu tarixi günlə təbrik edirəm. Azərbaycan hökuməti Osmanlı tarixinə bir cəbhə kimi deyil, hüquqi dövlət kimi daxil olur. Sizdən alınacaq hərbiyyə gücümüz dövlət yaratma­ğımıza yetəcək. Biz birlikdə çox güclü olacağıq, bəylər. Qafqaz İslam Ordusu birliyimizin gücüdür. Sizdən hərbi yardım istəyirəm. Xahiş edirəm, Beşinci Qafqaz divi­ziyasını da Qafqaz İslam Ordusunu qüvvətləndirmək üçün Gəncəyə göndərəsiz.

Sənədin imzalanma törənində iştirak edən yarbay Zehni bəy: – İkinci süvari alayı da bu gün Gəncəyə doğru hərəkətə başlayıb. Mənimlə birgə yarbay Cəmil Cahid bəy də doqqu­zuncu Qafqaz alayı ilə xidmətinizdə olacaq; Ənvər paşanın əmridir.

Yarbay Cəmil Cahid bəy: – Artıq bütün hazırlıqlar bitdi, paşam.

Məmməd Əmin Rəsulzadə: – Allah yardımçımız olsun, bəylər, – deyir.

 Türk qoşun hissələri eşelonlarla Batumdan çıxıb Gən­cə­yə doğru irəliləyir...

Sürətlə gedən hərbi eşelonlar...

Eşelonların damlarında oturub “Çırpınırdı Qara dəniz, baxıb Türkün bayrağına” şərqisini oxuyan türk mehmet­cikləri...

 

***

Titr yazı. 1921-ci il. Qarabağ. Sentyabr.

Qaranlıq və nabələd meşə yolları ilə onbaşı İzzət atın üstündə təqibdən qaçır...

Onu arxadan bolşeviklər təqib edirlər...

Bolşeviklər ona güllə atırlar...

Atılan güllələrdən biri onbaşı İzzətə dəyir...

Onbaşı İzzət atdan yıxılıb huşunu itirir...

Onun başının üstünü kəsdirmiş atlı bolşe­viklər...

Bolşeviklər onu atının belinə qaldırıb hərbi hissələrinə doğru aparırlar.

 

***

Titr yazı...1918-ci il. Dekabr. Şamaxı...

Qarlı aşırımı aşan kiçik erməni dəstəsi...

Onlardan biri erməni dilində mahnı oxuyur...

Erməni əsgərlərindən biri cığırla üzüyuxarı dırmanan dağkeçisi görür...

Erməni əsgəri keçiyə güllə atır...

Güllə keçiyə dəymir...

Keçi qaçıb canını qurtarır..

Əsgərlərdən biri deyir: – Gülləni türkə saxla, Vaco.

Ermənilər bir-birinin ləpirini basdalamaqla qarlı aşırı­mı aşıb qaranlıqda güclə sezilən kəndə yaxınla­şırlar...

Dəstə dağ döşündəki türk kəndinə girir...

Dəstədəki erməni döyüşçülərindən biri: – Aram, gecənin düşməsini gözləyək, – deyir.

Aram: – Düz deyirsən, gözləsək yaxşıdır, – deyə təkliflə razılaşır.

Cahan savaşından silah-sursat oğurlayıb qaçmış bu kiçik erməni dəstəsi kəndin girəcəyində düşərgə salır.

Onlar uzaqdan görünən türk daxmalarına sarı baxırlar...

Daxmalardan birinin içi...

İki azyaşlı qız uşağı xalça üstə yatıb...

Başı çarşablı qarı ləyəndə uzun hörüklü qadının saçlarını yuyur...

Qarı qadının saçlarını yuya-yuya deyir: – Uşaqlıqdan sa­çın qıvrım idi. Nə qədər əlləşirdim, yuya bilmirdim. Su saçını açmırdı. Hələ də qıvırcıqların şaxı sınmayıb, qızım. Beş qarın doğmağına baxma... həmin cod saçlı uşaqsan ki, durmusan...

Başı yuyulan qadın suyun saçlarından tam süzülməsini gözləyib ayağa qalxır...

Yaş saçlarını kürəyinə töküb gülümsünür...

Daş aynada saçlarına baxır...

Qadın: – Ay ana, kimdir daha saçlarıma baxan... Os­man­dan dörd ildir xəbər yoxdur. Bundan sonra mən saçı neyni­rəm? – deyir.

Qarı qızının sözlərini ağzında qoyub ləyənə doğru əyilir; ləyəni götürüb eşiyə çıxır...

Qarı “Bismillah” deyib ləyəndəki suyu çölə atır.

Çöldə itlər hürüşür...

Qadın aya salavat çevirib içəri keçir...

Kəndin girəcəyindəki erməni düşərgəsi...

Ermənilərdən biri: – Türkün qanı halaldır... Lap uşaq ol­sun, qadın olsun, – fərq etməz. Keşişlərimizdən eşitmişəm.

İkinci erməni: – Vaxtdır, qalxın.

Erməni dəstəsi kəndin meşə tərəfdən birinci daxma­sına tərəf sürünür.

Daxma saçı yuyulan qadının daxmasıdır...

Erməni dəstəsi pəncərələrdən sakitcə içəri keçirlər...

Ermənilər ən əvvəl xalça üstə yatmış uşaqları boğub öldürürlər...

Erməni döyüşçülərindən biri indicə saçı yuyulmuş qadını zorlayır...

Ermənilərdən bir başqası başı çarşablı qarını tüfəngin süngüsü ilə başından vurub öldürür...

Sonra qarının qarnını qəmə ilə yarıb, masa üstə qaynayan samovarı yarılmış kəsiyə yerləşdirir...

Qadını da bir-bir zorlayıb öldürəndən sonra ermə­nilər daxmaya od vururlar...

Erməni dəstəsi kəndin o biri evlərini də atəşə tutur...

Öldürülən qoca və qarılar...

Kənddə kişi olmadığından ermənilərə müqavimət göstə­rən yoxdur...

Erməni dəstəsi kəndin daxmalarını yandırır...

Alışıb yanan daxmalar...

Erməni dəstəsi qaça-qaça kənddən çıxır...

Kəndin yanan daxmaları...

Ağlayan uşaq səsləri eşidilir...

Başı, döşü kəsilmiş qadınlar torpaq üstə çaba­layırlar...

Öldürülmüş uşaq və qocaların cəsədləri...

 

***

Titr yazı... 1921-ci il. Qarabağ.

Səhərdir. Onbaşı İzzət gözlərini açır...

Həbsxanada olduğunu anlayıb ətrafına boylanır...

Quru saman üstə uzanmış qoca dustaq onbaşının gözlərini açmasına sevinir...

Qoca ayağa qalxıb İzzətə yaxınlaşır.

Qoca: – Qorxma... güllə üzünü sivirib keçib. Başına dəyməyib. Sarğını əlimlə sarımışam.

Onbaşı İzzət əliylə başına sarınmış sarğıya toxu­nur...

Sarğı qocanın köynəyinin cırılmış qoludur.

Onbaşı İzzət: – Çox sağ ol, ata.

Qoca: – Sən də sağ ol.

Onbaşı İzzət: – Sən bunlara neyləmisən?

Qoca: – Heç nə eləməmişəm. Atamdan iki inək qal­mışdı. Südünü sağıb dolanırdım. Gələn kimi inəklərimi əlimdən alıb adımı “kulak” qoydular. Dünən səhər isə sürüyə-sürüyə bura gətirdilər. İnəyin badına gedirəm deyəsən, qardaş. Sən neynə­misən? – soruşur.

Onbaşı İzzət sanki birdən yuxudan ayılıb qoca­dan: – Atım hanı? – soruşur.

Döyülməkdən ağzı-burnu şişmiş qoca çətinliklə gülüm­sünüb: – Sən də, deyəsən, atın badına gedirsən? – deyir.

Elə bu zaman həbsxanaya çevrilmiş tövlənin taxta qapıları cırıltıyla açılır...

İçəri girən bolşevik əsgər kəlmə belə kəsmədən açdığı atəşlə dustaq qocanı öldürür.

Onbaşı İzzət yerindən sıçrayıb çaşqın gözləri ilə silahlı bolşevikə baxır.

Bolşevik əlindəki tüfəngi onun sinəsinə tuş­layır.

Bolşevik: – Dünən niyə qaçırdın, niyə mənə de­mirdin artistsən? – soruşur.

Onbaşı İzzət bir şey anlamır...

Bolşevik: – Həqiqətən artistsən? – soruşur.

Onbaşı yenə dinmir.

Bolşevik: – Niyə danışmırsan?

Onbaşı dillənmir...

Bolşevik: – Çıx eşiyə, komandir səni görmək istə­yir, – deyir.

Onbaşı İzzət dustaq qocanın gözlərini sığıyıb tövlə qapılarından eşiyə çıxır...

Qocanın üzündə gülüş ifadəsi donub.

Elə bil qoca boş yerə öldüyünə gülür...

Bolşevik onbaşı İzzəti komandirin otağına qədər gətirib qapını döyür...

İçəridən komandirin kefli səsi eşidilir: – Gəl görüm kimsən.

Bolşevik onbaşı İzzəti komandirin otağına salıb tə­zim edir: – Yoldaş komandir, artisti tapşırığınızla otağınıza gətirdim. İcazə verin gedim.

Komandir: – İcazə verirəm, get.

İzzət komandirlə üz-üzə oturmuş Ravi-aşığı gö­rəndə bircə anlıq duruxur...

Komandirlə Ravi-aşıq iki-üç araq şüşəsini artıq boşal­dıb­lar. İkisi də keflidir...

Sükutu bolşevik komandir pozur: – Əsgərlərə niyə demə­mi­sən ki, artistsən?

Onbaşı İzzət heç nə başa düşmür...

Ravi-aşıq tələsik söhbətə qoşulur: – Hə, az qala unutmuşdum... O, həm də laldır, – deyir.

Komandir: – Bir dəqiqə... Sən məni, deyəsən, dola­mısan... Lal artist olar? Bəs o necə danışır? – soruşur.

Ravi-aşıq: – O, heç vaxt danışmır... Əsl artist onun atıdır. O, bu atın xidmətçisidir... – deyir.

Komandir: – Yaxşı, onu buraxıram, götür apar... Sənədi var da deyirsən?

Ravi-aşıq: – Əlbəttə var.

Komandir: – Amma at xalq artisti olsa belə qaytarma­yacam. Çox xoşuma gəlib. O, hərbi atdır, artist atı deyil.

Ravi-aşıq: – Nə deyirəm ki... At olsun sizin. Mənə artis­ti­mi verin, gedim. Onsuz repertuar pozulur. Atı başqa atla əvəz edərəm.

Komandir: – Yəni deyirsən bu lal nəsə bacarır?

Ravi-aşıq: – Bacarır. O, çox şey bacarır.

Özünü kefliliyə vurmuş Ravi-aşıq səndirləyə-səndirləyə ayağa qalxıb otaqdan çıxmaq istəməyən onbaşı İzzəti zorla eşiyə çıxarır...

Komandir qədəhdəki arağı başına çəkir.

Komandir keflənib tir-tap döşəməyə yıxılır...

Onbaşı İzzətlə Ravi-aşıq “Agit teatr”ın köçəri arabalarına doğru gedirlər...

Ravi-aşıq: – Hoqqa çıxartma. Atını səhər məndən istəyərsən, – pıçıldayır...

Onbaşı İzzət “Agit teatr”ın arabasına minən kimi huşunu itirir.

 

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.04.2024)

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının media dəstəyi ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun  Bakı Şəhəri Üzrə Təhsil İdarəsi ilə birgə “Bir direktor, bir şagird” adlı layihəsinin məqsədi nümunəvi məktəblərimizi, istedadlı şagirdlərimizi üzə çıxarmaq, onların ədəbiyyata olan marağına diqqət yönəltməkdir. Hazırda təqdimatda Bakı şəhəri Məktəb Lisey Kompleksidir.

 

Layihəni təqdim edir: Ülviyyə Əbülfəzqızı

 

DİREKTOR:

 

Quliyeva Esmira Mahmud qızı 15.10.1975-ci ildə Cəbrayıl rayonunda anadan olmuşdur. Tam orta təhsilini 1982-1992-ci illərdə Cəbrayıl rayonu C.Əhmədov adına orta məktəbdə almışdır. 1992-1995-ci illərdə 2 saylı baza tibb məktəbində tibb bacısı ixtisası üzrə təhsil almışdır. 1994-1998-ci illərdə bakalavr təhsilini N.Tusi adına Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunda riyaziyyat ixtisası üzrə almışdır.

​2001-2015-ci illərdə Cəbrayıl rayon Əmirvarlı kənd tam orta məktəbində riyaziyyat-informatika fənn müəllimi vəzifəsində çalışmışdır.

​2004-cü ildə AZMİCROSOFT  LRS-də MS Office proqramlar paketi üzrə kursda iştirak etmişdir, 2005-ci ildə Norveç Qaçqınlar Şurasının Bakıda keçirdiyi Gender və QİÇS mövzusunda  seminarda iştirak etmişdir.

2006-2015-ci illərdə 12 saylı Bakı Peşə Məktəbində İKT fənləri üzrə saathesabı müəllim işləmişdir. 2012-2013-cü illərdə Demokratik Gənclər İctimai Birliyində təlimçi, 2013-cü ildə Qafqaz Universiteti və  "Inkişaf" təhsil mərkəzində Ümumi təhsil səviyyəsi üzrə yeni fənn kurikulumları-informatika fənni üzrə təlimçi, 2013-2014-cü illərdə Edumedya-da “Tədris prosesində Promethean İnteraktiv Texnologiyalarından istifadə üzrə” təlimçi kimi çalışmışdır.

2012-ci il 7-15 fevral aralığında Demokratik Gənclər İB və Hollandiyanın Yaşıl İKT Fondunun təşkil etdiyi “Kompyuter Texnologiyalarının Tədris Prosesində Tətbiqi və Kompyuter Şəbəkəsinin əsasları” mövzusunda təlimdə iştirak etmişdir.

2012-ci il aprel-iyun aylarında Demokratik Gənclər Birliyi və Norveç İnsan Hüquqları evinin təşkil etdiyi “Region məktəblərində İnsan Hüquqlarının Tədrisi” mövzusunda seminarda iştirak etmişdir.

2012-ci il avqust ayında XXI əsr Beynəlxalq Təhsil və İnnovasiya Mərkəzinin keçirdiyi “Ümumi orta təhsil səviyyəsində yeni fənn kurikulumlarının tətbiqi” mövzusunda seminarda 1-ci dərəcəyə layiq görülmüşdür.

2012-ci il oktyabr ayında UNİCEF  “Ümumi orta təhsil səviyyəsində yeni fənn kurikumlarının tətbiqi və fəal təlim” üzrə öyrədənlərin öyrədəni təlim kursunda iştirak etmişdir. 

2012-ci il oktyabrda Kurikulum mərkəzinin təşkil etdiyi “İnternet Texnologiyalarından Tədris Prosesində İstifadə Qaydaları” kursunda 1-ci dərəcəyə layiq görülmüşdür.

2012-ci il noyabr ayında Demokratik Gənclər birliyinin təşkil etdiyi “İnternet Texnologiyalarından Tədris Prosesində İstifadə Qaydaları” kursunda 1-ci dərəcəyə layiq görülmüşdür.

2012-ci il dekabr ayında Biləsuvar rayonu ərazisində yerləşən məcburi köçkün qəsəbəsində Meqasoft LTD və Demokratik Gənclər İctimai Birliyinin təşkilatçılığı ilə Regionlarda gənclərə Dəstək layihəsi çərçivəsində keçirilən kompüter kursunda könüllü təlimçi kimi iştirak etmişdir.

2013-cü il fevral ayında Demokratik Gənclər İctimai Birliyi və Amerikan Beynəlxalq Təlim Mərkəzinin keçirdiyi “Metodiki Mərkəzin İdarə olunması  üçün işçilərin Peşəkarlıq Səviyyəsinin Artırılması” mövzusunda təlim kursunda iştirak etmişdir.

2013-cü il fevral ayında AZFORUM-un təşkil etdiyi “Motivasiya və İnnovasiya”, “Sosial Servislərdən Effektiv istifadə” mövzusunda təlim kurlarında iştirak etmişdir.

2013-cü il aprel-may aylarında Multimedia Mərkəzinin “İnternet texnologiyalarının və sosial servislərin tədris prosesində rolu” mövzusunda təlim kursunda fəal iştirak etmişdir.

2013-cü il 29 dekabrda Azərbaycan Respublikası Təhsil Şurasının təşkil etdiyi Pedaqoji kadrların metodiki, elmi-nəzəri və təcrübi hazırlığının təkmilləşdirilməsi məqsədilə həyata keçirilən “Öyrədənlərin öyədilməsi” layihəsi çərçivəsində “Elektron tədris resurslarının hazırlanması və tətbiqi  qaydaları” üzrə kursda iştirak etmişdir.

2013-cü il iyun ayında Demokratik Gənclər İctimai Birliyinin təşkil etdiyi “Müasir cəmiyyətin qarşısında duran məsələlərin həllində və cəmiyyətin ictimai məlumatlılığının artırılmasında Bloqçuluğun təbliği” təlim kursunda təlimçi kimi iştirak etmişdir.

2013-cü ildən hal-hazıraqədər Ümumtəhsil  məktəbləri üçün hazırlanmış riyaziyyat dərsliklərinin qiymətləndirilməsində  ekspert kimi fəaliyyət göstərir.

2013-2014-cü illərdə “İLİN ƏN YAXŞI MÜƏLLİMİ” müsabiqəsinin qalibi, 2014-cü ildə AMİM tərəfindən keçirilən “Direktorlar üçün strateji planlaşma” modulunu müvəffəqiyyətlə bitirdiyinə görə sertifikat almışdır.

2014-cü ildə “Bugünün və sabahın direktorları” kursunu müvəffəqiyyətlə bitirmişdir.

2015-2020-ci illərdə Bakı şəhəri 129 nömrəli tam orta məktəbdə direktor vəzifəsində çalışmışdır. 2020-ci ildən hal-hazıraqədər Bakı şəhəri Məktəb Lisey Kompleksində direktor vəzifəsində çalışır.

2017, 2020, 2023-cü illərdə BŞTİ tərəfindən fəxri fərmana layiq görülmüşdür. 2020, 2022-ci illərdə Azərbaycan Təhsil İşçiləri Azad Həmkarlar İttifaqı BŞTİ Həmkarlar İttifaqı komitəsi tərəfindən fəxri fərmana layiq görülmüşdür.

Təhsildə İnkişaf və İnnovasiyalar üzrə III, IV, VI, VII Qrant müsabiqələrində qalib olmuşdur.

 

ŞAGİRD

Mən, Nəcəfli Fatimə Yaşar qızı 15 iyul 2009-cu ildə Bakı şəhərində anadan olmuşam. 2015-ci il 200 saylı Məktəb Lisey Kompleksində 1-ci sinfə getmişəm. Hazırda həmin məktəbin 9-cu sinif şagirdiyəm. 2022-ci ilin aprel ayında Təhsil Nazirliyi tərəfindən keçirilmiş “Düşünən oxucu” müsabiqəsinin qalibi olmuş, 2024-cü ilin fevral ayında isə “Düşünən şagird” müsabiqəsində 1-ci yerə layiq görülmüşəm.

 

 

ESSE

 

Elm və təhsilə qarşı çıxmaq insanlığa qarşı çıxmaqdır (Oskar Uayld)

 

Diqqət yetirmisinizmi? Ətrafımızdakıların hər birindən təhsil və təhsilin önəmi haqda fikirlər eşitmişik. Nəinki, valideynlər və müəllimlər, hətta elm insanları da bu mövzuda düşüncələrini dilə gətirərək müxtəlif aforizmlər söyləmişlər.

Məsələn, Dante Aliqyeri deyir ki: " Təhsil çörək və sudan sonra, xalqın əsas zəruri ehtiyacıdır."

Miqel de Servantes əlavə edir ki: "İnsan təhsillə doğulmaz, amma təhsillə yaşayar." Albert Eynşteyn isə: "Bir ölkənin gələcəyi o ölkə insanlarının alacağı təhsilə bağlıdır"- deyərək bu fikirləri tamamlayır. İslam dininin müqəddəs kitabı olan "Quran"ın ilk əmri belə “Oxu!” dur.

İnsan ilk təhsilini evdə alır və həmin təhsil tərbiyə adlanır. Sonra isə ibtidai və orta təhsili bitirir, universitetə daxil olur, faydalı bir şəxsiyyət olmaq üçün daim çalışır. Sağlam düşünmək, düşüncələrimiz yolunda əmin addımlarla irəliləmək, həm özümüzü, həm də ətrafımızı cahillikdən  azad etmək üçün savadsızlıq zəncirini  qıra bilmək lazımdır. Yenə və yenə təhsilin bizə bağışladığı töhfələr, kor-koranə yaşamamaq üçün üstünlüklərdir.

Baxdığımız zaman bəsit görünsə də, əslində bütün bunlar böyük bir həyatı əhatə edir və inanın, kor-koranə keçirilmiş həyat üstünə yazdıqlarımızı bəyənmədiyimizdən əzişdirib atdığımız kağız parçasından fərqsizdir.

Belə olan halda təhsil və elmin qarşısını almaq Oskar Uayldın da dediyi kimi insanlığa qarşı çıxmaqdır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.04.2024)

Varis, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Qarabağ müharibəsindəki qalibiyyətdən   sonra yazıçılarımızın qarşısında yeni bir vəzifə dayanıb: bu qalibiyyəti qalibiyyətə yaraşan şəkildə kitablaşdırmaq. Və mən  deyərdim ki, çağdaş nəsrimizdə tarixi romanların uğurlu müəllifi hesab edilən 

"Yunus Oğuz bu işin öhtəsindən məharətlə gəlib. Onun "Cığır" romanında müasir Azərbaycan döyüşçüsünün ən mükəmməl obrazı yaradılıb. 

 

O həmin döyüşçüdür ki, Azərbaycanın mədəniyyət beşiyi Şuşanı düşmən əsarətindən xilas edib. 

Yunus Oğuzun "Cığır" romanı ədəbiyyat tariximizdə əsl tarixi hadisədir, buna görə də ona layiqli qiymət verməyin, düşünürəm ki zamanıdır.

Bu romanı müəllif Şuşanın işğaldan azad edilməsinin ikinci ili ərəfəsində yazıb və  Şuşanın qurulmasının 270 illiyinə ithaf edib.

“Cığır" romanının ən əsas məziyyəti onun oxunaqlı olmasıdır. Və romanın mistik çalarları ona xüsusi gözəllik verir. Əsərin adı niyə “Çiğır”dır? Çünki əsas obraz məhz Şuşaya aparan sirli cığırdır. Digər əsas obrazlar - Nəsrəddin Murad və Azərbaycan əsgərinin fövqəlqəhrəmanlığını simvolizə edən kölgə əsgərlər də bu mistik çalarlarla zəngindirlər, amma həm də alleqoriya deyil, real insan olduqlarından fərqli ampluada dayanırlar, Şuşadan Xudafərinə qədər uzanan tarixi "Nəsrəddin yolu"nu ədəbiyyatda Yunus Oğuz Nəsrəddin Murad obrazıyla simvollaşdırır. 

Ədəbi tapıntı isə mükəmməldir: 18-ci əsrdə Pənahəli xana gizli cığırın yerini göstərən Nəsrəddin Murad indi də 21-ci əsrdə Azərbaycan ordusunun generalına həmin cığırı nişan verir. 

Şuşa uğrunda savaşa atılan 400 əsgər də bu cığırla hədəfə doğru gedirlər.

"Cığır" romanında Azərbaycan əsgəri Şuşaya kölgə kimi daxil olur, bu kölgə yüz ildir ki, təsəvvürümüzdə kök salıb dərinlərə işləmiş erməni mifini darmadağın edir.

Bəli, qələbəmiz müqəddəsdir, ədəbiyyatımızın da şərəf işi onu layiqincə tərənnüm etməkdir. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.04.2024)

Heyran Zöhrabova, "Ədəbiyyat və incəsənət" 

 

Mən bu ayrılığa bir ömür dözdüm,

Saçım, saqqalım da ağarmış, Təbriz.

Hər yerdə, hər yanda mən səni gəzdim,

Ayrılıq nə yaman olarmış, Təbriz! 

 

Kitablarda yazılmaz bəlkə bu, amma ədəbiyyatımızın mühacirət ədəbiyyatından əlavə  "intizar ədəbiyyatı" adlanan bir qoluda möbcuddur. 

Bu ədəbiyyatın baniləri ikiyə bölünmüş Azərbaycan dərdi, bütöv Azərbaycan xiffəti, cənub həsrəti çəkən, Arazın bir tayına məhkum olub, digər tayının intizarıyla ömür sürən, vətəndə vətənə həsrət qalan, ömrü boyu öz vətənində mühacir kimi yaşayan şair və yazıçılarımız olmuşdur.

Stalin represiyası adlı ölüm maşını işə düşəndən sonra əslən cənubi Azərbaycandan olan soydaşlarımız Ərdəbilə sürgün olundular. O zaman onların içərisində gələcəyi günəş tək parlaq olan Əli Tudə, Balaş Azəroğlu, Mədinə Gülgün və s kimi  şairlərimiz da var idi. 40-cı illərdə Cənubi Azərbaycanda başlanan milli azadlıq hərəkatı cənubi Azərbaycandakı ziyalıları öz ətrafına topladı və onlar Seyid Cəfər Pişəvərinin rəhbərlik etdiyi "21 azər" hərəkatının ən fəal üzvlərinə çevrildilər. Hərəkat qələbə ilə nəticələndi və şairlərimiz gənc yaşlarında inqilabçı oldular. Lakin, təəssüfki bu səadət uzun sürmədi. 

Min bir əzabla, qanlar bahasına qurulan milli hökumət qısa zamanda İran dövləti tərəfindən devrildi. Bu zaman hərəkatın ən fəal üzvləri Arazın bu tayına, vətənin quzey parçasına, şimali Azərbaycana pənah gətirdilər.

Nə qəribədir 37-ci ildə soydaşlarımızın bir qismini Arazın o tayına sürgün edən tale 47-ci ildə soydaşlarımızın bir qismini bu dəfə də Arazın bu tayına mühacirət etməyə məcbur etdi.

Və beləliklə öz vətənində mühacir həyatı yaşayan, daim bütöv Azərbaycan həsrəti çəkən bu inqilab şairləri qəlblərindəki ağrını, nisgili, intizarı  kağız qələmlə bölüşərək intizar ədəbiyyatını yaratdılar. 

 

Siz məndən uca qardaşım, 

Qoca sirdaşım, dağ qardaşım.

Mən al qırmızı bayraqlı,

Siz yamyaşıl çardaqlı bağ bacım. 

 

İntizar ədəbiyyatı nümayəndələrinə misal olaraq biz "İkiyə bölünməkdən elə qorxmuşam, çöpü də ikiyə bölmərəm daha" deyən Söhrab Tahirin, inqilab şairi Balaş Azəroğlu'nun, "Neylərəm o ömrü mən, nə Vətən məhəbbəti, nə dərdə tabı olsun" söyləyən Mədinə Gülgünün, 22 yaşında İran tarixində ilk dəfə filarmoniya yaradan, ilk kitabı mətbəədəcə yandırılan Əli Tudənin, "Xarı bülbülün vətənində bayquşlar yuva sala bilməz" söyləyən, özünü Savalan həsrətli bir mehman adlandıran Hökümə Billurininin adını çəkə bilərik.

Adını çəkdiyimiz bu şair və yazıçıların yaradıcılığının əsasını, ana xəttini cənub həsrəti, ikiyə bölünmüş Azərbaycan mövzusu təşkil edir və Təbriz, Ərdəbil, Savalan dağı, Araz çayı bu yaradıcılığın içindən bir qırmızı xətt kimi gəlib keçir. 

 

Bir qaya üstündə dayanmışam tək

Dənizə baxıram bu səhər yenə 

Qızmış dəvə kimi haray çəkərək 

Sahili qərq etmiş köpüklərinə 

 

Dalğalar silsilə dağlar kimidir

Başı ağ çalmalı, ətəyi gömgöy

Dağlarmı yerindən oynayıb nədir?

Üfüqlə birləşir bəlkə yerlə göy 

 

Bir qayıq sahildə bağlanıb daşa

Bombuş bir qayadır qalxır, enir o

Nə qırıb zənciri üzür birbaşa

Nə də sinəsini söykəyib quma 

Təmkinlə, vüqarla dura bilir o 

 

Gəlin intizar ədəbiyyatı ilə tanışlığımıza məhz elə bu gün anım günü olan xalq şairi Balaş Azəroğlu və onun əsərləri ilə başlayaq. 

 

Balaş Allahbaxış oğlu Abizadə.1921-ci il noyabr ayının 11-də Bakı şəhərində anadan olmuşdur. İlk orta təhsilin də burada almışdır. Şairin  "Dnepr" adlı ilk mətbu şeiri də 1937-ci ildə Bakıda çap olunmuşdur.

1937-ci ildə əslən cənublu olduğu üçün o da, ailəsi ilə birgə Cənubi Azərbaycanın Ərdəbil şəhərinə sürgün edilib. Burada fars ibtidai məktəbində təhsil alıb. i1941-ci ildə İranda Milli azadlıq hərəkatına qoşulub və onun ən fəal üzvlərindən biri olub. 1942-ci ildə İran Xalq Partiyasına daxil olaraq 1943-cü ildə Azərbaycan zidd faşist cəmiyyətinin  Ərdəbil vilayəti şöbəsinə sədr seçilib. Və bu cəmiyyətin mətbu orqanı olan "Yumruq" qəzetinin redaktoru olur. Azərbaycan demokratik firqəsi Ərdəbil vilayət komitəsinin şöbə müdiri, "Cövdət" qəzetinin redaktoru, Şairlər məclisinin Ərdəbil şöbəsinin rəhbəri olmuşdur.

1946-cı ildə Təbrizdə Milli Hökumət qurulanda ona Azərbaycan Dövlət Radio Verilişləri Komitəsinin sədr müavini vəzifəsi verilib, həmçinin o, İran Azərbaycanı Milli Məclisinin deputatı, Yazıçılar və şairlər cəmiyyətinin idarə heyətinin üzvü seçilib.

İlk şeir kitabları da 1943 -1945-ci illərdə Ərdəbildə, Təbrizdə çap olunur.

Lakin Milli Hökumət elə qundaqdaca boğulur və Balaş Azəroğlu da bir çox həmkarı kimi Bakıya gəlir, 1947-1952-ci illərdə Bakı Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsində təhsil alır. Eyni zamanda Cənubi Azərbaycan yazıçılar cəmiyyətinin sədri vəzifəsində çalışır.

1948 - 1953-cü illərdə Azərbaycan qəzeti redaksiyasında ədəbi-bədii şöbənin müdiri, 1953 -1956-cı illərdə məsul redaktor, 1956-1958-ci illərdə ADF MK-da təbliğat şöbəsinin müdiri, 1958-1959-cu illərdə Azərbaycan Ali partiya məktəbində xüsusi fakultənin dekanı işləyir. 1959-1963-cü illərdə ADF MK-nın sədr müavini seçilir.

O, 1963-1982-ci illərdə Azərbaycan Elmlər Akademiyası Nizami adına ədəbiyyat İnstitutunun orta əsrlər ədəbiyyat şöbəsinin baş elmi işçisi  işləmişdir. 1966-cı ildə filologiya elmləri namizədi elmi adını almış,

1981–1991-ci illərdə  Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının katibi vəzifəsində çalışmışdır.

1991-ci ildə  Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin İdarə Heyətinin Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatı üzrə baş müşaviri təyin olunmuş, həmçinin Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ağsaqqallar Şurasının üzvü seçilmişdir.

O, İran Xalq partiyasının və ADF MK-nın üzvü, SSRİ-də yaşayan iranlı siyasi mühacirlər cəmiyyəti Azərbaycan şöbəsi rəyasət heyətinin üzvü olmuş,  bununla yanaşı, Azərbaycan SSR Yazıçılar İttifaqının plenum üzvü və katibi seçilmişdir. Çoxcildlik "Azərbaycan ədəbiyyatı"nın müəlliflərindən biridir.

Ədəbi və ictimai fəaliyyətinə görə Balaş Azəroğlu  “Şərəf nişanı”, “Xalqlar dostluğu” ordenləri ilə, “21 Azər”, “Firdovsi” və digər medallarla, iki dəfə 

1960-1971- ci illərdə Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fəxri Fərmanı ilə, 17 mart 1997-ci ildə "Şöhrət" ordeni ilə təltif edilmişdir.

1981-ci ildə Azərbaycanın “Xalq şairi” adına layiq görülüb, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdçüsü olub. Şair 2011-ci il aprel ayının 24-də Bakıda vəfat edib. 

Şairin qırxdan çox kitabı çap olunub, əsərləri SSRİ və xarici ölkə xalqlarının dillərinə tərcümə olunub.

"Sinəm Savalan dağıdır", "Mənim köksümdə ürək dayananda, ürək vurmayanda köksümün altında vətən döyunür" söyləyən Balaş Azəroğlunun yaradıcılığının əsas motivini vətən, parçalanmış Azərbaycan, intizar təşkil edirdi.

Müasirləri onu novator, poeziyası ilə insanları ayağa qaldıran, mübarizəyə və gələcəyə səsləyən şair adlandırırdılar.

Balaş Azəroğlu ömür yolunu özü kimi cənub həsrətiylə yaşayan, elə özü kimi inqilabçı şair olan Mədinə Gülgünlə birləşdirir. O sadəcə vətəninə deyil ömür gün yoldaşına qarşı da çox sadiq olur. Mədinə xanım dünyadan köçəndən sonra da evdə onun səliqə səhmanını qoruyub saxlayır. Yaşadığı bina qəzalı olduğu və bütün qonşuları köçüb getdiyi halda o buradan köçüb getmək istəmir.

Balaş Azəroğlu gəncliyində çox ağır bir xəstəlik keçirir, hətta həkimlər onun öləcəyini deyirlərmiş. Lakin, Mədinə xanım öz ömür gün yoldaşı üçün bir quş tək çırpınaraq ölkənin ən yüksək səviyyəli insanlarıyla əlaqə saxlayaraq lazım olan dərmanları tapır. Sonralar Balaş Azəroğlu həmişə Mədinə olmasaydı mən cavan yaşda dünyadan köçərdim söyləyir.

Mədinə xanıma həsr etdiyi "əsl şair" şeirlərdə o, belə yazır: 

 

Sənin arzuların, hissin, ilhamın 

Neysan yağışına bənzər hər zaman. 

Tez yağıb, tez keçər, bağı, çəməni 

Ətirli güllərlə bəzər hər zaman. 

 

Sevincin, kədərin bir dağ selidir, 

O, sakit axmamış, axmaz bir an da. 

Qəlbinin odundan qaynayar, inan, 

Şimal qütbündəki buzlu ümman da. 

 

Qəzəbin, nifrətin şimşək kimidir, 

Sal daşı parçalar, qayadan keçər. 

Qəlbin deməyəni deməz dilin də, 

Səni boğazından assalar əgər. 

 

Fikrində, sözündə xəsis olanlar 

Yüz il yaşasa da, bil, gözə dəyməz. 

Duyğusuz yazılmış yüzlərlə əsər 

Ürəkdən deyilmiş bir sözə dəyməz. 

 

Bu odlu xislətin sözünə axmış, 

Dostu isindirər, yadı yandırar. 

Alov parçasıdır hər misran sənin, 

Onu oda atsan, odu yandırar. 

 

Sən bu ilhamınla, təxəyyülünlə 

Bir il də yaşasan, yüz il də qalsan, 

Sönməz hərarətin, sönməz atəşin 

Səni şair doğmuş əzəldən anan. 

 

Balaş Azəroğlu ilə Mədinə Gülgün sanki poeziyamızın qoşa qanadlarıydılar və daim vətən həsrətiylə çırpınırdılar. Onlar "21 azər" azadlıq hərəkatında da, həyat yolun da, sənətdə da yoldaş olmuş, el dərdini qoşa çəkmiş, qoşa addımlamışdılar.

Yaradıcılıq üslubları fərqli olsada onların ikisinin də yaradıcılığının sarı simi vətən həsrətinə köklənmişdi. 

 

Əziz Azərbaycan, ey gözəl diyar, 

Anamın mehriban qucağı sənsən. 

Könül tərlanının uçub qonduğu, 

Onun çox sevdiyi budağı sənsən. 

 

Sənsən düşündüyüm, sənsən andığım, 

Mənim bu dünyada arxalandığım. 

Yetər alışdığım, yetər yandığım, 

Bu şirin qəlbimin sorağı sənsən. 

 

Qoy açsın könlümü sözlərim mənim,

Səndən nicat umur gözlərim mənim. 

Hələ əyilməyib dizlərim mənim, 

Çünkü o dizlərin dayağı sənsən. 

 

Desəm də vurğunam, divanə sanma, 

Mən ki öz oğlunam, biganə sanma. 

Bir şəmsiz, atəşsiz, pərvanə sanma, 

Yandığım odların ocağı sənsən. 

 

Qoy bilsin, ey vətən, bu alçaq yağı, 

Solmaz baxçamızın yaşıl yarpağı. 

Sən Babək yurdusan, Azər torpağı, 

Aslanlar oylağı, yatağı sənsən.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.04.2024)