Əlibala Məhərrəmzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bizim uğursuzluq təsnifatımızda «Xüsusi uğursuzluq» (XU) bölümündə yer alan «xəstəlik» mövzusunda danışmaq zamanı yetişdi. Sağlamlığın fəsadı, orqanizmin fəaliyyətinin pozulması anlamını daşıyan xəstəlik patogen faktorların həmləsi nəticəsində insanın həyat fəaliyyətini pozur, onun əmək qabiliyyətini, sosial faydalılığını əlindən alır.

Hippokrat xəstəliyin səbəbi kimi orqanizmin dörd əsas mayesinin (qan, selik, öd, venoz qan) qeyri-düzgün qarışığında görürdü. Demokrit atomun formasının dəyişməsini və düzgün yerləşməməsini xəstəlik törədən səbəb elan etmişdi. İbn Sina xəstəliyin arıq və kök, gödək və hündür adamların fərqli bədən quruluşunda daha fərqli inkişaf keçməsini mikroorqanizmlər barədə dolayısı ilə danışmaqla izah etmişdi. Sonra zaman-zaman alimlər və mütəxəssislər xəstəliyə fərqli-fərqli səbəblər göstərmiş, təriflər vermişlər.

Görünən dağa nə bələdçi. Gün kimi aydındır ki, hansı tərif verməyindən, yaranmasına nələri səbəb gətirməyindən asılı olmayaraq xəstəlik həyatı büsbütün rənglərindən məhrum edən bir nəsnədir, istər mexaniki, istər fiziki, istər kimyəvi, istər bioloji, istər də psixogen – yaranışı hansı səbəbdən olursa-olsun xəstəlik sonda insanı yataq xəstəliyinədək, ölümədək aparıb çıxara bilir.

Xüsusən ətraf mühitin kəskin hücumunu şərtləndirən (ekoloji tarazlığın pozulması, informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının məişətdə hədsiz dərəcədə nüfuzu, kimyəvi qida əlavələri ilə tədrici zəhərlənmələr və s.) hazırkı durumda bu və ya digər xəstəliklərin sürətlə artması, immun sistemi və müqaviməti get-gedə zəifləyən stasistik insanın bu hücuma qalxan qaldıra bilməməsi 3-cü minilliyin insanını fakt qarşısında qoyur. Bu gün insana həm molekulyar, həm xromosom, həm hüceyrəvi, həm orqan xəstəlikləri hərtərəfli basqı edir. Son onillikdə dünyada insan ömrünə son qoyan ən əsas xəstəliklər formalaşıb ki, onların sırasında ürəyin işemik xəstəliyi, insult, aşağı nəfəs yollarının respirator infeksiyaları, ağciyərin xroniki obstruktiv xəstəliyi əsas yer tutur.

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə hər il dünya üzrə təkcə ağciyər xərçəngindən və diabetdən 4 milyona yaxın insan həyatını itirir.

Bu gün insanların uğursuzluq sindromunda, həyatdan küskünlüyündə xroniki xəstəliklərin böyük çəkisi var. İnsanlar əllərində qorxulu diaqnoz barədə həkim epikrizi, rentgen şəkli tutaraq bəzən, sadəcə, ölümlərinin gəlişini gözləyirlər. Amma bir şeyin fərqində deyillər: hətta müalicəsi tibb elminə bəlli olmayan xəstəliyə belə təslim olmadan yaşamaq və ömür sürmək mümkündür. Əvvəlki hissələrdən birində, xatırlayırsınızsa, sizə 82 yaşında prostat vəzi xərçəngindən qurtulmağı bacaran Uorren Battet barədə yazmışdım. Güc, iradə, dözüm və inam! Bax bunların sayəsində istənilən nəticəni hasil etmək olar.

Xəstəliyə yenilməməyin ən vacib şərti sağlam həyat tərzi keçirməklə yanaşı vaxtaşırı profilaktika üçün həkim qəbuluna getmək də hesab olunur. Sağlamlığına münasibətdə 3 insan tipi müşahidə olunmaqdadır: vaxtaşırı profilaktika üçün həkim qəbuluna gedənlər; xəstəliyin ilk əlamətləri hiss ediləndə həkim qəbuluna gedənlər; xəstəlik tüğyan edəndə həkimə aparılanlar.

Razılaşın ki, 2-ci və xüsusən də 3-cü tipin nümayəndəsi olmaq yolverilməzdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.04.2024)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı bu gün Tribunada, yazıçı Seyran Səxavətin dilimiz barədə fikirlərini təqdim edir. Seyran Səxavət dilimizin keşiyində duran tək-tük ədiblərimizdəndir.

 

 

 

Nala-mıxa vurmadan birbaşa mətləbə keçək. Dilin ən qaynar yerindən,

kəndlinin televiziyaya verdiyi kiçik müsahibədən:

– Telefonuma zəng daxil oldu, telefonumu açdım, telefonumda mənim

nəzərimə çatdırdılar ki, anam avtomobil qəzasında iştirak eləyib. Mən qəzada

anamın iştirak etdiyi yerə tələsdim, orda anama baxış keçirdim, anamın üzərində

təcili yardım həyata keçirdəndən sonra o dirçəlməyə doğru getdi...

Bu, Azərbaycan kəndinin dili deyil və Azərbaycan kəndinin dili deyilsə,

deməli, Azərbaycan dili də deyil. Bəs onda nədi?

Bu, Azərbaycan televiziya məkanının dilidi – evlərimizin ən üzlü qonağı

olan televiziyanın.

Qəzaya düşmüş anası haqqında müsahibə verən bu kəndli kişi kameranı

görəndə kim olduğunu, harda doğulduğunu, hal-hazırda harda yaşadığını tam

unudur, televiziya dilində, sığallı-tumarlı, ənlik-kirşanlı, təngnəfəs yarımcan

cümlələrlə danışmağa başlayır, o da bizim televiziya məkanı kimi mədəni,

təmtəraqlı görünmək istəyir.

Kənddən başqa bir müsahibə:

– Durduğum yerdə maşınımın arxa nahiyəsindən həmlə edərək maşınımın

arxa nahiyəsini əzdi, mən də maddi ziyana düşdüm, maşınımın orası da maddi

ziyana düşdü...

Şərhsiz...

Uzun sözün qısası: Ölkəmizdə fəaliyyət göstərən televiziyaların “qayğısı və

diqqəti” sayəsində Azərbaycan dili elə bir vəziyyətə gəlib çatıb ki, bu dildə ara

vermədən iki saat danışarsan və heç nə deməyə bilərsən – bu, əsl dəhşətdir:

danışırsan, danışırsan və heç nə demirsən – söz yığnağı. İkinci Dünya

müharibəsində konslagerlərdə insanlar üzərində aparılan amansız təcrübələri

xatırlamalı oldum. Yumşaq desək, televiziya kanalları Azərbaycan dilinin

varlığında görünməmiş “cərrahiyyə əməliyyatları” aparmaqla onu zəiflədir,

nəticədə dilin “astması” diaqnozu ilə üzbəüz qalırıq.

Dünyanın hər yerində dilin yaradanı, cilalayanı, inkişaf etdirib qoruyanı

xalqdı - əgər xalq öz dilini, dərinə getsək, özünü unudub televiziya dilində

danışmağa başladısa, bu, başlanğıc deyil, sondur.

Şifahi xalq ədəbiyyatı ilə azdan-çoxdan qaynayıb-qarışmış biri kimi deyə

bilərəm ki, adamları göyün yeddi qatına qaldıran alqışlar olduğu kimi, insanların

yeddi qatından keçən qarğışlar da var. Ah-nalənin müşayiətilə kitablardan

oxuduğum, eşitdiyim, insanı bütün varlığıyla silkələyən, silkələyəndə dəymişi

dura-dura adamın kalını tökən qarğışları sadalamaq fikrim yoxdu. Ancaq onu

deməliyəm ki, bu qarğışların içində ən dəhşətlisi ikicə kəlmədən ibarətdir:

– Dilin qurusun!

Dilimizə kim qarğış eləyib – bizə ancaq etiraz eləmək qalır:

– Ağzından çıxsın, qoynuna düşsün.

Ölkəmizdə müəllimləri, həkimləri, hətta mollaları da attestasiyadan

keçirirlər. Bəs televiziya işçilərini niyə söz azadlığı adı altında özbaşına

qoymuşuq? Ümumiyyətlə, dövlət dilimizə – ana dilimizlə bağlı münasibətdə ölünü

də özbaşına qoymaq olmaz, yoxsa kəfəni yırtıb çıxar və bir də görərik ki, bu ölülər

dünyanın hər yerindən boy verib görünən, nəhəng Palıd ağacının – Azərbaycan

dilinin dibinə neft tökürlər ki, qurusun, bilərəkdən, ya bilməyərəkdən – fərq etməz.

Bizim kəndlərin birində dalaşan iki nəfərin biri gecə ilə qonşunun bağındakı

ağacların dibinə neft töküb onları qurutmuşdu.

Hər yoldan ötəni gətirib ona ekran etibar eləyəndə o da özü kimi

üzdəniraqları qonaq sifəti ilə (təbii ki, hamıya aid deyil) dəvət edib Azərbaycan dili

ilə mazaqlaşacaqdı də. Onlar hardan bilsin ki, Cümlə qurmaq dövlət qurmaq qədər

çətindir.

Ölkəmizdə Milli Elmlər Akademiyasının Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu

(Nəsimidən ayıbdı axı...) və mənim aləmimdə bu işlərə birbaşa cavabdeh olan

Milli Teleradio Şurası var. Özü də hər iki təşkilatın adının əvvəlində Milli... Milli...

Bu, milli olmadı ki, cənablar. Bəs siz hara baxırsınız?.. Sizlərin bu gün hara

baxdığını dəqiq bilməsəm də, deyərdim ki, zəhmət olmasa dövlət başçısına tərəf

baxın...

Prezident İlham Əliyev noyabrın 1-də Azərbaycan dilinin qorunması və

dövlət dilindən istifadənin daha da təkmilləşdirilməsi ilə bağlı tədbirlər haqqında

fərman imzalayıb. Yeri gəlmişkən, deyək ki, belə sənədin imzalanması ilk deyil,

yəqin ki, axırıncı da olmayacaq. Dilimizin saflığının ən yüksək səviyyədə

dəstəklənməsi sevindirir, ancaq gəlin görək bu sevinci ürək dolusu yaşaya

bilirikmi? Cavab xeyli qəlizdir və qəlizləşə-qəlizləşə də gedir. Bizim borcumuz bu

gedişatın qarşısını almaqdır. Bu mənada, altmış ilə yaxın Azərbaycan diliylə

işləyən bir adam kimi, öz narahatlığımı, istəyimi sizinlə bölüşmək istəyirəm.

Birinci növbədə, Azərbaycan dilinin kövrək ərazisinə diqqət yetirsək, vəziyyətin

ürəkaçan olmadığını görəcəyik. Əgər siz də mən baxan tərəfdən baxsanız,

qarşınızda nəhəng döyüş meydançasını xatırladan bir görüntü açılacaq: mühasirədə

qalan və mühasirəyə alanlar.

Gəlin hər şeyi öz adı ilə deyək: mühasirədə qalan Azərbaycan dilidir.

Mühasirəyə alanlar isə aşağıdakılardır:

1. Televiziyalar.

2. Radiolar.

3. Saytlar.

4. Mətbuat.

Və bu dördlüyün içində saysız-hesabsız verilişlər, məqalələr, tərcümə

olunmuş filmlər, təzə çəkilmiş milli seriallar, reklamlar, idman şərhçiləri, rusdilli

azərbaycanlılar, hüquq-mühafizə orqanlarının dili, tibb işçilərinin dili, bəzi yüksək

çinli məmurlar, xarici dillərdən gələn sözlər, Türkiyə türkcəsindən gəlmələr, mahnı

sözləri, bəzi orta məktəb dərslikləri, prezident fərmanı ilə çap olunmuş nağıl

kitabları və s.

Və yuxarıdakı dördlüyün içində sadaladıqlarımın içində də saymaq

istəmədiyim saysız-hesabsız nüanslar...

Sözümün canı odur ki, bu mühasirəni yarmaq çox çətin olacaq.

İndi isə Azərbaycan dilinin ağır vəziyyətdə olduğuna sizləri inandırmaq üçün

keçək faktlara. Aldı görək televiziyalarımız nə dedi:

– Soyğunçuluğa imza atmış oğrular.

Belə çıxır ki, oğrular heç kəsə məlum olmayan qanun-qayda ilə soyğunçuluq

eləyəndən sonra bu məsələni sənədləşdirir və altına da imza atırlar ki, bəli, oğru

bizik. Heç elə də şey olar? Dünyanın heç yerində görünməyən məntiqsizlik zirvəsi.

– Səhər yeməyini həyata keçirmək...

Sözüm yoxdu.

– Yanğınsöndürənlər alova müdaxilə etdilər.

Sözüm yoxdu.

– Verlişimiz gözəl baş tutdu.

Ümumiyyətlə, “baş tutdu” sözündən birdəfəlik imtina etmək lazımdır, çünki

bu söz birləşməsi mini təxribatdır, dilimiz bunsuz da yaşıya bilər.

– Güllələrə məruz qalerıx.

Bunu da televiziya dilində danışmaq istəyən xalq deyir.

– Messi rəqiblə toqquşub yerə yıxıldı.

Mən bu yaşa gəlmişəm, kiminsə göyə yıxılmağını eşitməmişəm.

– Havanın hərarəti (istiliyi) müsbət (isti) otuz iki dərəcə isti təşkil edəcək.

– Külək topun hərəkətlənməsinə səbəb olur.

– Tualet təmizləməkdə güclü mütəxəssis (təmizləyici toz nəzərdə tutulur).

– Jüri finalının biletləri satılacaq.

Jüri finalı nə deməkdi axı?..

– Sahibsiz it məktəbdən gələn uşağı dişlədi.

İt dişləmir, tutur.

– Həyətində işləyən altmış yaşlı qadını ilan sancdı.

İlan ağcaqanad deyil ki, sancsın - ilan vurur.

– Camaatı təxliyyə etdilər.

Köçürdülər.

– Əmək tutumu işlər.

-?

– Görüşün referesi serbiyalı hakim.

Refere – hakim, ikisi də bir sözdü.

– Marallar çox tez hamilə olur.

Hamilə qadınlar olur, heyvanlar boğaz olur.

– Axtarışı həyata keçirirlər.

Televiziya məkanında “həyata keçirmək” sözünün bəxti açılmaq bilmir ki,

bilmir.

– Çoxlu izdiham gördük.

İzdiham elə çoxluq deməkdi (adam çoxluğu), əgər belədirsə “çoxlu izdiham”

nə deməkdi, hansı dildədi?

– Qapımızdan gətirdiyimiz toyuğu, hinduşqanı ucuz qiymətə xalqa təqdim

edirik.

Bu nə təqdimat mərasimidi axı? Yuxarıdakı sözləri kənddən yarmarkaya

gəlmiş adam deyir.

– Balıq dadmayan balıq yağı.

-?

– Üstdad kolbasaları...

Üst, orta və alt dad olmur – dad olur, ya da olmur.

– Yaxşı, bərpa olub qurtardın?

Bir kinofilmdən – demək istəyir ki, özünə gəldin?

– Topu (futbol) başla tora yerləşdirdi.

-?

– Hərarət (istilik) doqquz dərəcə şaxta olacaq.

-?

– Evakuator maşını cərimə meydançasına daşıdı.

Daşıdı yox, apardı. Daşımaq başqa şeydi.

– Hava şəraiti yağmursuz keçəcək.

Hava yağmursuz olacaq.

– Ukraynada əkiz öküzlər dünyaya gəldi.

İnəklər öküz doğa bilməz axı, buzov doğar.

-?

– Duş qəbul eləyin.

Duşun, yaxud suyun altına girin. Duş yüksək çinli dövlət məmuru deyil ki,

onu qəbul edək.

– Ən çox qanun pozuntusunu pozan televiziya...

Nə deməkdi. Adamın yadına “Tarixi- Nadir” kitabı düşür.

– Hərarət mənfi on dörd dərəcə şaxta olacaq.

-?

– Göbələk toplamalıyam...

Göbələyi yığarlar, adamları bir yerə toplayarlar.

– Eynəyi geyin.

Paltarı geyinərlər, eynəyi isə taxarlar.

– Lui Vanqal jurnalistlərin üzr istəmələrini istəmişdi.

“İstəmək” sözünə elə yazığım gəldi ki...

– 183 ölkənin xarici vətəndaşları.

Nə deməkdi?

– Bizə nahar ver.

“Yemək ver” sözünü qoyub heç vaxt “bizə nahar ver” demirlər.

– Eskalator çalışır.

Çalışmır, işləyir – çalışmaq adama aiddi.

– Bizə öz əlində silah tutmağı bacaran...

“Əli silah tutan” demək istəyir.

– İndi həmin qolu izləyəcəyik.

İzləmək uzun prosesdi, indiki halda “görəcəyik” olmalıdı.

– Hər bütün bir idman növünü göstərirsiniz.

-?

Bir idmançının televiziya çıxışından.

– Hər sezonda 100-150 nəfər uşaqlar.

-?

Diz ayaqda ən incə, ən zərif yerdir.

-?

– Vitali Kryuçkaya şillə endirdi.

-?

– Top qapıya daxil oldu.

Qoool...

– Rəqib oyunçunun komanda yoldaşına ötürdüyü topu qarşılaya bilmədi.

Adamı qarşılayarlar, topu alarlar.

– Messi topu ələ keçirdi.

Bu, voleybol deyil, futboldu. Ona görə də Messi topu ələ keçirmədi, aldı.

Hörmətli futbol şərhçisi, sən: “Messi topu ayağına keçirdi” də deyə bilərsən.

– Komandaların görüşməsi baş verdi.

-?

– Rəqib qapısına vurulan toplarda Ronaldo böyük pay sahibidi.

Pay başqa şeydi.

– Qapıçı topu tutmaq üçün uzandı.

Nə təhər məsləhətdi.

– Yaşadığı haqda arayış gətirməlidi.

Söhbət harda qeydiyyatda olmaqdan getmir; sadəcə, arayış gətirirsən ki, al

bax, mən yaşayıram,sağam.

– Köhnə təyyarələr təqaüdə göndərilməlidir.

-?

– Digər informasiyalar nəqliyyat nazirliyinin qabağına nəzər yetirdik.

-?

– Hücumçu topu ram etdi.

-?

– Lakin bəzi bölgələrdə havanın yağmurlu keçəcəyi burda da gözlənilir.

-?

– Vəhşi öküzü ram etmək kimə qismət olacaq.

Topu da ram eləyirik, vəhşi öküzü də. Doğurdanmı vəhşi öküzlə futbol topu

arasında heç bir fərq yoxdu?..

– Bu məsələ bu gün həll olmasa, qalacaq balalara. Bu torpaq bizim olub

mənasız savaşlardan qabaq.

Vətənpərvərlik haqqında dinlədiyim mahnının sözlərinə fikir verin:

– İcazə versəydiniz, özümü sizin gücə etibar etmək istəyirəm.

Səkkiz sözün əvəzinə dörd söz: sizə arxayın olmaq istəyirəm.

– Bu inəklər Hindistanda onların allahlarından biri hesab olunur.

-?

– Vəhşi öküz zənciri açıb getdi.

Vəhşi öküz zənciri qıra bilər, aça bilməz, çünki açmaq üçün əl lazımdı-

öküzlərin əli olmur.

– Üç xal məsafəsini saxlaya bilmir.

Azərbaycanca deyil.

– Şaşkova (voleybol) topu oyuna daxil edir.

-?

– Voleybol salonunda azərkeşlər özlərinə yer tapmırlar, atılıb- düşürlər.

Nə deməkdi?

– Bizə zəng edən zəng müəlliflərinin, zəng sahiblərinin adlarını çəkməyin

məqamı yetmişdi.

Kasıblığın, dayazlığın, mənasızlığın dərəcəsinə fikir verdinizmi?

– Məşqçi dəyişikliyi baş verib.

-?

– Tərəfimizdən cinayət işi açılmışdır.

Cinayət işi açılmışdır.

– Öküzü tutmağın yolunu düzgün təmin etməmişdilər.

-?

– Qaraçuxur gölü çərçivələrini aşıb.

-?

– Soyuqla mübarizə aparmaq üçün...

Soyuqla mübarizə aparmaq nə deməkdi? Mübarizə aparmaq çox böyük

anlamdı axı...

– Sağlam və güclü saçlar...

-?

– İsti geyim əşyaları.

-?

– Minlərlə baş mal-qara tələf olub.

-?

– Aralı qulaqlar.

Nə deyək?

– Xocalı soyqırımı məsələsini gündəmə gətirmək məsələsi.

-?

– Bir-birimizi səfər etmək.

-?

– Ağappaq qar örtüyü ilə örtülüb.

-?

– Xəzərin Mahaçqaladan keçən hissəsi donub.

Xəzər çay deyil ki, Mahaçqaladan keçsin.

– Komandaların səviyyəsi yüksək səviyyədədir.

Komandaların səviyyəsi yüksəkdir.

– Komandanın qələbəsini rəsmiləşdirdi.

Bütün qələbələr rəsmidir də, qeyri-rəsmi qələbə olmur ki...

– Məsələyə münasibət bildirən Abdulla Gül bildirib ki...

-?

– Dəniz suları buz içindədi.

Xeyir, buz dəniz suyunun içindədi.

– Onun keçid yolunu keçən ikinci bir adam yoxdu.

-?

– İlin sonunda nəzərdə tutulması gözlənilir.

-?

– Komandanın ən iri qələbəsi.

-?

– Bataqlıqlar qəribə səslərlə doludur (Vatson)

-?

– Mən bir çox uğurlara imza atmışam.

-?

– Ətləri (əti) basdırma eləmisiniz? Apteki fəaliyyətə salacaqlar. Şəxsi

münasibətlər zəminində. Elə bir mahnılar. İşıqların yanması həllini tapacaq. Liftin

işləməsini həyata keçirəcəyik. Adamlarda məlumatlılıq yoxdu. Presedent olmayan

çap hadisəsi baş vermişdi. Kəpəyə qarşı çempion... və ilaxır və sair.

Bu cür misalların sayını nə qədər desən, uzatmaq olar, nəticədə çox uzuuun

bir yol alınar – lap elə burdan Şuşaya qədər...

Bütün bunlar hələ mənim 2011-ci ildə televiziyadan bir ay, ay yarım

müddətində ara-sıra götürdüyüm qeydlərdi. Özünüz hesabınızı götürün də...

Orasını da deyim ki, dilimizi güvə kimi yeyən bu cür faktların, hansı ayın

neçəsində, hansı televiziyanın hansı verilişində, saat neçədə və kim tərəfindən efirə

getməsi də məlumdur. Dilimizin xətrinə, zərurət yaransa, onu da açıqlaya bilərik.

Həmin il fevral ayının 20-də Az.TV-də göstərilən “Şerlok Xolms” filmindən bir cümlənin tərcüməsinə fikir verin: Görəsən, bu şəraitdə sualtı qayıq tikmək olarmı?

Yaxud fevralın 21-də “İdman” kanalında Saraqoza – Real Betis futbol

komandalarının görüşündə şərhçi deyir: “Bu hücum öz inkişafını tapa bilmədi”.

Cümlədə altı söz işlənib, halbuki ordakı fikri iki sözlə də ifadə etmək olar: hücum

alınmadı. Demək istəyirəm ki, cümləni yerli-yersiz sözlərlə həddindən artıq

ağırlaşdırmaq, yükləmək olmaz. Elektrik naqillərini həddindən artıq yükləyəndə

qısa qapanma yaranır. Cümlə də dilin naqilidi, onu da həddindən artıq yükləyəndə

qısa qapanma yaranır – Dilin qısa qapanması. Və bütün fəsadlar da bundan sonra

boy verir – necə deyərlər, süni mayalanma yolu ilə eybəcər, şikəst, müstər və xəstə

cümlələrin döl kompaniyası dilimizin ərazisində hökmranlıq eləyir. Mənim

fikrimcə, cümlələrin belə dağıdıcı döl kompaniyasının Baş Qərargahı Azərbaycan

televiziya məkanıdır. Ən azı ona görə ki, yuxarıda sadaladığımız saysız-hesabsız

faktların hamısı yalnız televiziya məkanından götürülüb və radiolardan, saytlardan,

yazılı mətbuatdan götürdüyümüz faktları bu yazıya əlavə etməmişik.

Bu cür vəziyyətdə dil doğub-törəməz olur. Doğub-törəməz Dil isə sonsuz

qadınlar kimidir, nəsil yavaş-yavaş itir. İnsanın nəsli itdiyi kimi, belə demək

mümkündürsə, Dilin də nəsli itir. Çünki Dil insan deməkdir. Çünki İnsan Dil

deməkdir. Dildəki bütün xüsusiyyətlər İnsanda, İnsandakı bütün xüsusiyyətlər

dildədir.

Dili qorumağın ən real yolu onu korlamamaqdır. Əgər korlamasaq, Dilin

özünü qorumaq instinkti – cəhdi daha da güclənər və gəlib bu vəziyyətə düşməz.

Azərbaycan dilini çox zəif bilən, ingilis dilində bülbül kimi cəh-cəh vuran

adam ən yaxşı halda yarımingilis və dörddə bir azərbaycanlıdır. Bu həm də

demoqrafik məsələdir. Çünki sən mənən azərbaycanlı olmasan da, sənəddə

bizlərdən biri kimi sayılırsan. Ona görə də hələ 1988-ci ildə Az. TV-dəki “Üzbəüz”

verlişində demişdim ki, öz dilini bilməyən azərbaycanlını mən emiqrant hesab

edirəm. Belə “emiqrant” çoxluğuna qətiyyən yol vermək olmaz, yoxsa doğma

dilimiz kəkələyər, pəltək olar. Xəstə dildə sağlam düşüncə olmur. Sağlam

düşüncəli şəxs təpədən-dırnağa silahlanmış adam kimidir – aralıdan görüntüsü bəs

eləyir...

İmkan daxilində Azərbaycan dilinin – dövlət dilimizin ərazisində baş

verənlərlə tanış olduq. Vəziyyətin son dərəcə ciddi olduğunu bir daha anladım.

Mənə elə gəldi ki, doğma dilimizin heç zaman bugünkü kimi təcili yardıma

ehtiyacı olmayıb – rus imperiyasının tərkibində olanda da. Əgər təcili tədbirlər

görüb konkret addımlar atılmasa, ana dilimiz komaya düşə bilər. Məşhur bir deyim

var: Öz ordusunu yedirtməyən xalq başqasının ordusunu yedirdər. Bu məntiqdən

çıxış edərək: Öz dilini qorumayan xalq başqasının dilində danışmalı olacaq.

Uzun illərdi ki, sözləri tumarlaya-tumarlaya təmtəraqla danışırıq, nəticədə

dilimizin şirinliyi – şirəsi çəkilir və ilanı yuvasından çıxartmağa qadir olan

möhtəşəm Azərbaycan dili əncir qurusuna oxşayır. Mənim aləmimdə televiziyada

Azərbaycan dili adı ilə dinləyicilərə sırınan cümlələr, cümlələrin içindəki sözlər

çox əzilib-büzülür. Deyəsən, o cümlələrin, o sözləin böyük əksəriyyətini gecələr

Tibilisi prospektində adam şəklində görənlər olub...

Dilin namusu elin namusudur – O, toxunulmazdır!

Bu, deputat toxunulmazlığına bənzəməz – Dilin namusuna toxunmaq

torpağın namusuna toxunmaq kimi qəbul olunmalıdır!

Əks halda Ulu öndər Heydər Əliyevdən yadigar qalan konstitusiyadakı

məlum və məşhur maddəni dəyişib belə yazmalı olacağıq:

– Azərbaycan Respublikasının Dövlət dili Azərbaycan televiziya məkanının

dilidir.

Azərbaycan dilinin korlanmasında əsas səbəbkarın Azərbaycan televiziya

məkanı olduğunu nəzərə alaraq təklif edirəm:

1. Dilçilərdən və söz adamlarından yaradılmış qrup, televiziyada gedən

verilişlərin dili barədə növbətçilik etsin.

2. Dillə bağlı nöqsanları televiziya rəhbərinin nəzərinə çatdırsınlar.

3. Dillə bağlı nöqsanlar təkrar olduqda televiziya rəmzi məbləğlə cərimə

olunsun. (100 manat)

4. Dillə bağlı nöqsanlar yenə təkrar olunduqda həmin televiziya 100 min

manat (yüz min manat) cərimə olunsun.

5. Bu da kömək eləməsə, həmin televiziyanın lisenziya məsələsinə yenidən

baxılsın və lazım gələrsə, fəaliyyəti dayandırılsın.

Yoxsa Azərbaycan dili öz fəaliyyətini dayandıracaq.

Seçim özümüzündü.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.04.2024)

Xəstəxananın rentgen otağının qapısı ağzında ən az 30 adam var idi. Yaşlı, gənc, uşaq. Hamının üzündə nigarançılıq, qorxu, təlaş, narahatlıq, yorğunluq. Qəribə qoxusu var xəstəxananın. Bu qoxu heç bir qoxuya  bənzəmir. Sağlam adam da xofa düşür burda. 

 

Bütün bunlarla bərabər  bura həm də ümid yeridi bütün xəstələrin. Hamı canını götürüb bura gəlir. Min bir sualla, duayla həm də.  Hansı xəstəxanaya getsən, uzun bir növbə  görürsən. Adama elə gəlir ki, hamı xəstədi. Tək olmadığına sevinirsən bir az da. Demək  xəstəlik bircə sənin yaxandan yapışmayıb  . Ölüm qorxusu xəfifləyir bir az ürəyində.  Fikirləşirsən ki, bu qədər dərd varsa, demək dərman da var. Həkimlərə Tanrı kimi baxırsan burda. Varlığına şükr edə-edə həm də. 

Bu gün də hamı canını götürüb bura gəlmişdi. İçlərində yaşamaq ümidi olmayanlar belə bir işıq axtarırdılar burda. Hamı növbəsini gözləyirdi. Arada növbəsiz  keçmək istəyənlər də olurdu. Hərə bir tərəfdən deyinirdi, söyürdü o vaxt. O saat da geri addım atırdı xəstə. Bu qədər insana necə cavab verəydi axı. 

Çəlikli kişi eynəyinin arxasından hamını təpə dırnaq süzürdü bayaqdan. "Bu qadın heç düz-əməlli danışa da bilmir öz dilimizdə. Səhərdən aləmi qatıb bir-birinə. Yarı rus, yarı Azərbaycan, yarı türk dilində başımızı şişirdib. Üzünün boyasına bax hələ. Heç xəstəyə oxşamır amma. 

Bu oğlanın dərdi nədi görəsən? Bu yaşda mən heç bilmirdim xəstəlik nədi. İndiki gənclərin yanından yel keçən kimi xəstələnirlər. Hələ bu uşaq? Bunun nə yaşı var axı? Lap  körpədi. Allahın işlərindən də baş açmaq olmur". 

Ağlından keçirdiyi fikrindən xoflandı. Çəliyinə sığındı. Başını qaldırıb yuxarı baxdı. Sanki Allah başının üstə dayanıb ona baxırdı. Sonra soyuq tər basdı qocanı. Əlini cibinə saldı. Köhnə, kirli cib dəsmalını çıxarıb üz -gözünün tərini sildi. Elə bildi ki, bu saat Allah qəzəblənib elə burdaca canını alacaq. Ölümü lap yaxınlığında hiss etdi. Nəfəsi toxundu üzünə sanki. Yeli vurdu onu. Sonra özünü danlamağa başladı: “Axı sənin Allahla nə işin var? Onun işinə niyə qarışırsan axı? Kimi necə yaradıb, necə yaşadır, kimə nə dərdi verir, Onun öz işidi. Sənəmi qalıb?" Sonra daha heçnə fikirləşməmək qərarına gəldi.  Neylədisə mümkün olmadı.  Ağlına yüz fikir gəlirdi. Ona elə gəldi ki, adam  xəstəxanada daha çox belə xülyalara düşür. Ucundan tutub ucuzluğa gedir adam burda. Olub keçənlər daha çox burda yada düşür. İnsan özünə daha çox burda hesabat verir. Arada adamların  telefonlarına zəng gəlirdi. "Yəqin xəstələrin yaxınlarıdı. Zəng edib nəticə ilə maraqlanırlar".

Qeyri-ixtiyari  əlini cibinə saldı. Telefonunu  çıxarıb ekranına baxdı. Çat-çat olmuş ekran bom -boş idi. 20 ilin telefonu artıq iki ildən çox idi ki, susmuşdu. Bir qızı idi onu itirib axtaran. O da  iki ildən artıq idi dünyasını  dəyişmişdi. Elə bu telefonu da illər öncə o alıb hədiyyə etmişdi atasına. Birdən-birə  kimsəsizləşdi. Kövrəldi. Ətrafa nəzər saldı. Heç kim ona baxmırdı. Kirli, nimdaş cib   dəsmalıyla gözünü quruladı.  Adamlar bir-bir azalırdı deyəsən rentgen otağının qarşısında. 

Kişi birdən adını eşidib diksinən kimi oldu.

Ətrafına baxdı. Heç kim yerindən qımıldanmırdı. Demək düz eşidib. Onu çağırırdılar. Gözü qıraqda növbə gözləyən ,  30, 35  yaşlarında cavan adama sataşdı. Adam narahat və nigaran idi. Tez-tez əllərini ovuşdurur, pencəyinin ətəyini dartışdırırdı. Yorğun görünürdü. Həm də yuxusuz. Yanında elə adamla yaşıd bir qadın da dayanmışdı. Deyəsən ikisi bir yerdə gəlmişdi.

Çox yaxın idilər bir-birlərinə. Arada qadın  nəsə deyirdi. Adam gülümsəməyə çalışırdı. Amma daxilindəki təlatümünü gizlədə bilmirdi. Görünür, xəstəliyinin ciddiliyindən  ehtiyat edirdi. Həyəcanlıydı. Bayaq onlar  burda  deyildilər deyəsən. Yenicə  gəlmişdilər yəqin. Ya da kişiyə elə gəlirdi. Qoca bu dəfə də adını eşidib tam arxayın oldu ki, onun növbəsi  çatıb. Çəliyinə    söykənib bir addım irəli keçdi. Bircə anda  ona elə gəldi ki, hər kəs ona baxır. Özü də rişxəndlə. Hər halda ona elə gəldi. Əsasından utandı birdən-birə.  Fikrindən nəsə keçirdi ildırım sürətilə və dönüb küncdə dayanan o cavan adama baxdı:

-Buyur oğul, növbə sənindi. Keç.

-Axı  mənim adımı çəkmədilər.

-Yox, yox. Sənin növbəndi. 

-Çox sağ olun.

Kişi adamın gözündəki işığı gördü bir anlıq. Dərindən nəfəs aldı. Çiynindən ağır yük götürülmüş kimi geriyə döndü. Xeyli xəfifləmişdi. Ona elə gəldi ki,  heç ağrımır da. 

Bir qədər sonra çəliyinin səsi də daha eşidilmədi.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.04.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan təmsilçisi Əli Çağla qırğız şairəsi Irısgül İzatovanın şeirlərini dilimizə çevirib. 

 Irısgül İzatova, 1994-cü ildə Qırğızıstanın Koçkor rayonunun Tendik kəndində anadan olmuşdur. Onun 2020-ci ildə “Monomuza” adlı kitabı Qırğız dilində çap edilmişdir.

 

 

ÇIRPINTI

 

Gün işığı pəncərədə sınaraq,

Gülə-gülə oxşadı gül üzünü.

Bu gün səni düşünərək söylədim:

“Bu sabah o neyləmişdir...” sözünü.

 

Olar-olmaz bir şeylərə sıxılıb,

Ola bilər sıxıntılı halınız.

Olmaz işə başım elə qarışdı,-

O gün-bu gün qalxar zati-aliniz.

 

Günü-gündən artır sənə həsrətim,

Könlümdəsə tasalarım daşır hey...

Gərçi qədər məni rahat buraxmaz,

Səni görmək arzusuyla coşur hey...

 

Görüşməyə ümidlərim can atar,

Gecə-gündüz könül sızlar... kədərli.

Sonsuzadək davam edər bu istək,

“Gəl” deməyin yetərlidi, yetərli.

 

 

YENƏ MƏNI GÖZLƏRSƏNMİ?..

 

Könül əgər qırılarsa, düzəlməz,

Görməz olar... Bütün yollar qarışar.

Gül üzündən vaz keçməyi bacarmaz,

Başqasıyla ağıl necə barışar?

 

Qaş çatılı, ürək üzgün, həvəs yox,

Bu hal ilə deyin necə yaşaram?

Çox adamın eşqinə mən susqunam,

Qayğıların ağuşunda çaşaram.

 

Əsil adam, dinlə mənim sözümü,

Xoşbəxtliyin üçün əngəl olamam.

Yaraşıqlım, bu eşqin yox çözümü,

Özgəninəm, gəlib səndə qalamam.

 

Yenə məni gözlərsənmi hələ sən?...

 

 

QƏRAR

 

Mutlu günlər keçdi getdi duyğulu,

Ümid verib getmədəyəm qayğılı.

Mütləq həyat mənsiz belə gözəldir,

Mutlu edən nəşəmiz var sayğılı.

 

Aman Allah, boyumda çox ayıb var,

Amma sevən bu duyğunu bəlirlər.

“Məni sevməz...” deyə məni tutmayın,

Bəlkə zaman bunu bir gün haqq edər.

 

Kor eyləsə qəlbi eşqin atəşi,

Qoymaz rahat, ürəyim hey döyünər.

Könlüm qopub, şeirə dönər gözümdə,

Ah o qızın qəlbi sınıq, dərbədər...

 

Ah o qızın qəlbi sınıq, dərbədər...

 

 

BAĞIŞLA

 

Hökmünü sürdürür, haqq da eləyir,

Hüzünlü hisslərim köz ürəyimdə.

Səndən vaz keçmərəm, lap belə olsun

Olsun başqa biri öz ürəyində.

 

Bezdirdi içimin iztirabları,

Məni yalqız qoydu bu istilası.

Mənim misralarım qan ağlamaqda,

Umudu parlatdı eşqin cilası.

 

Ağlaram, duyduğum dilimə gəlməz,

Qarşılıqsız sevda önünə gəlməm.

Sizdən əfv dilərəm, ey şeirlərim,

Neynim o adamı unuda bilməm.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.04.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birlikdə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində Uşaq saatı davam edir. Bu gün tanınmış türk yazıçısı Əziz Nesinin “Abidəsi qoyulan milçək” hekayəsi təqdim edilir. Tərcümə edən: Fariz Bayramovdur.

 

Milçəklər arasındakı bu hadisə o böyük şəhərin yüksək binalarının çox sıx olduğu hissəsində baş verib. Orda çoxmərtəbəli yaşayış binası vardı. Binanın ən alt mərtəbəsi günəşin çox az düşdüyü evdi. Evin yarısı torpağın altındaydı. Dar küçənin hər iki tərəfindəki çox hündür binalar zirzəmidəki evə günəş şüalarının düşməsinə mane olurdu. Sübh çağı ev gec işıqlanır, axşamlarsa qaranlıq tez çökürdü.

Evdə üç nəfərlik ailə yaşayırdı: ana, ata və oğul. Anayla ata işləyirdi. Oğulsa orta məktəbə yeni başlamışdı. Danışacağımız hadisə nin baş verdiyi gün ata və ana hələ işdən qayıtmamışdılar. Oğul da məktəbdən gəlib dərslərini hazırlamış, yorulmuşdu. Dərs kitabını masanın üstündə açıq qoyub valideynləri gələnədək oyun oynamaq üçün bayıra çıxmışdı. Evdə adam yoxdu, təkcə qara milçəklər vardı. Hələ axşamçağı olsa da, ba yır da hava aydınlıq, evin içi yarıqaranlıqdı. Məlum olduğu kimi, milçəklər qaranlıqda uça bilmirlər. Hava işıqlananadək, yaxud evdə işıq yananadək olduqları yerdə qalırlar. Ev yarıqaranlıq olduğuna görə içəridəki mil çək lər də uça bilmirdilər. Ancaq bir gənc mil çək bayırdakı işığa çıxmaq üçün da yanma dan uçur, pəncərə şüşəsinə çırpılır, şüşə nin o tayına keçməkçün çalışırdı. Şüşəyə çır pılmaqdan bezmirdi. İstəyi güclüydü milçə yin. Uçub-uçub pəncərəyə çırpılır, şüşənin üs tündə gəzişir, yol axtarır, necə çölə çıxıb ay dınlığa qovuşa biləcəyini araşdırırdı. O biri milçəklər yaşlı, bilikli, təcrübəli milçəklərdi. İşi-gücü şüşəyə çırpılmaq olan milçəyə – boş-boşuna əlləşmə, çıxa bil məzsən! – deyirdilər. Gənc milçək də - bu qaranlıq yerdə həbs olub qala bilmərəm. Baxın, o tərəf işıqlıqdı. Mən də işıqlığa getmək istəyirəm, – deyirdi.

Ağsaqqal milçəklərdən biri dedi: – Hələ də dəqiqəbaşı çırpıldığın şeyin nə olduğunu anlamamısan? O, şüşədir! Şəffaf ol duğundan bu tərəfindən o tərəfi görünür. Ona görə də sənin kimi gənc milçəklər onu yox sayıb hey çırpılırlar.

Gənc milçək yaşlılara belə cavab verdi: – Əvvəllər, doğrudan da, şüşənin nə olduğunu bilmirdim. Amma başımı vura-vura, qanadlarımı çırpa-çırpa onun nə olduğunu öyrənmişəm. Bunu deyərək havada bir neçə dövrə vurub sürət yığdı, ox kimi süzüb yenə pəncərə şüşəsinə çırpıldı.

Yenə ağsaqqallardan biri dilləndi: – Bəs şüşənin nə olduğunu bilirsənsə, niyə hey özünü ona çırpırsan? Onsuz da şüşəni deşib çıxa bilməzsən. Boş yerə özünü yorursan.

 Başqa milçəklər də gənc milçəyə şüşəni deşə bilməyəcəyini başa salmağa çalışdılar: – Özünə zülm verirsən. Bəsdir çırpıldın, axırı bir yerini şikəst edəcəksən. Gəl sən də bizim kimi başını aşağı sal, buralarda bə yəndiyin yerə qon, dincəl sübhədək.

Gənc milçək yenə də – çöl işıqlıykən bu qa ranlıqda qala bilmərəm! – dedi. Yaşlılardan biri dedi:

 – Onsuz da gecə hər tərəf qaranlıqlaşanda zülmətdə qalacaqsan.

– Elədir, hər yer qaranlıqlaşanda umacağımız başqa nəsə qalmaz. Amma indi aydınlıqdır. Bunu dedikdən sonra, bəlkə, yüzüncü də fə var gücüylə özünü şüşəyə çırpdı. Yaşlı milçəklərdən bu vaxtadək söhbətə heç qarışmayanı gənc milçəyə: – Sənə yazığım gəlir! – dedi, – şüşənin o tayına keçə bilməyəcəyini bilə-bilə niyə özünü ona çırpıb həlak edirsən?

 – Amma ümidim var, – dedi, – mənimki ümiddir! Bayırda aydınlıq olduqca ümidim sönməz.

 – Axı şüşənin o tərəfinə keçə bilməzsən! Bu, qeyri-mümkündür.

– Bilirəm, qeyri-mümkündür. Amma bir yolunu tapıb keçsəm? Ağsaqqallardan biri əsəbiləşib bağırdı:

 – Mümkün deyil, sarsaq!

 – Elədirsə, işıq niyə keçə bilir şüşədən?

 – Sərsəm, sən milçəksən, işıq deyilsən ki... Yoxsa özünü işıq zənn edirsən, axmaq? Başqa bir çoxbilmiş milçək danışdı:

 – İşıq şüşədən keçər, lakin səs keçə bilməz.

 Gənc milçək ayağını dirədi:

 – Olsun... Mən yenə də aydınlığa getməyi sınayacam.

Bunu deyib şüşəyə elə çırpıldı, zərbənin gücündən pəncərənin alt çərçivəsinə düşdü. Orda namnazik ayaqlarıyla gövdəsini ovuşdurub, qanadlarını düzəldərək özünə gəldi. Sonra uçdu, uçdu, yenə sürətlə şüşəyə dəydi. Bir ağsaqqal milçək dilləndi:

 – Axırıncı dəfə deyirəm: bayıra çıxa bilməz sən. Boş-boşuna özünü zədələmə, incitmə...

Gənc milçək: – Guya siz bayıra çıxmağa çalışmayıb bur da neyləyirsiz? Heç nə... Qonduğunuz yer də mürgü döyüb durursuz. Sizin kimi mür güləməkdənsə çıxış yolu tapmaq üçün ümidlə çırpınıram. Mürgüləməkdən qat-qat yax şıdır. Qarışmayın işimə!

Yaşlı milçəklər bu dikbaş, anlamaz gəncə öyüd verməkdən əl çəkdilər. Çünki nə desələr də, bu dikbaş anlamayacaqdı. Bəziləri bu gəncin sarsaq, dəli olduğunu düşünürdü. Getsin nə qədər istəyir, başını vursun bərk şü şəyə. Necə olsa, bir azdan bayırda qaranlıqlaşacaq, o da bir yerə qonub uçmaq üçün səhərin açılmağını gözləyəcəkdi.

 Gənc, cəsur və ümidli milçək dayanmadan pəncərənin o tərəfindəki aydınlığa çıxmağın yolunu axtarırdı. Heç usanmır, ümidsizliyə qapılmırdı. Təsadüfən evin uşağının az əvvəl dərs hazırladığı masaya qondu. Oğlanın kitabı açıq şəkildə masanın üstündəydi. Gənc milçək hər şeyi öyrənməyə çox həvəsli olduğu üçün oxumağı da öyrənmişdi. Açıq qalan səhifəni oxumağa başladı. Həmin səhifədə işıqdan danışılır, işıq barədə məlumat verilirdi. Məlumatlar çox əyləncəli şəkildə yazılmışdı. Məsələn, belə hissə vardı: “Bir pişiyin quyruğuna tənəkə qab bağlansa, pişik quyruğuna bağlanan qabın gurultusundan qorxub o səsdən qurtulmaq üçün var gücüylə qaçmağa başlayar. Bu pişik dəydiyi pəncərə şüşəsini qırmadan pəncərənin o tərəfinə keçmək üçün nə etməlidir?” O səhifədə bu sualın cavabı da vardı. Cavab belə idi: “Pişik sürətlə qaça-qaça, sürəti işıq sürətinə çatsa, o zaman şüşəni qırmadan o tərəfə keçə bilər. İşıq saniyədə üç yüz min kilometr sürətlə getdiyindən bunu bacarır. Amma pişiyin şüşəni qırmadan o tərəfə keçə bilməsi mümkün deyil. Çünki işıq sürətilə qaça bilməz. Bu, sadəcə, fərziyyədir”.

Gənc milçək bu qəribə məlumatı öyrəndikdə çox sevindi. Demək, işıq sürətilə uça bilsə, şüşənin o tərəfinə keçə bilər. İndi də bunu sınamağa girişdi. Sürətini artıra bilmək üçün geriyə, düz qarşı divara qədər çəkilir, ordan uçub özünü şüşəyə vururdu. O tərəfə keçməyincə sürətin yet mədiyini anlayırdı. Bu dəfə özünü daha sürətlə şüşəyə vururdu. Bu sürətli vuruşları çox sınaqdan keçirdi. Bir uçuşunda o qədər sürətli uçmuş, elə möhkəm çırpılmışdı ki, şüşədə yastılanıb qalmışdı. Bütün gövdəsi əzil miş, dərisi parçalanıb deşilmişdi. Gənc milçək, axır ki, ölmüşdü... Otaqdakı milçəklər gənc milçəyin cəsədinin ətrafında toplandılar. Ağlamağa başladılar. O günədək çox milçəyin ölməyini gör müşdülər, amma heç birinə bu gənc milçəyə üzüldükləri qədər üzülməmişdilər, heç biri üçün göz yaşı tökməmişdilər. Bu milçək başqaydı... Milçəklər gənc milçəyin cəsədi ətrafında nitqlər söylədilər:

 – O, milçəklərin lideriydi, hamımız üçün çıxış yolu axtarırdı.

 – Ümid rəmziydi! Bizə görə canını verdi...

 – Mümkünsüzü mümkün etmək üçün öldü! – Səni heç zaman unutmayacağıq! – Milçəklərin tarixində qızıl səhifəyə keçə cəksən, mübarizən tarixə qızıl hərflərlə yazılacaq!

Milçəklər ağlaşır, gənc milçəyin cəsədi ətrafında sayğı duruşunda dayanırdılar. Ordakılardan ən yaşlısı və savadlısı:

 – Bu qəhrəman milçəyin şüşənin üstündəki cəsədi onun abidəsi kimi burda qalsın. Çünki o, aydınlığa çıxmaq üçün canını verdi, – dedi. Başqa ağsaqqal da şüşədəki milçək ölüsünün abidə kimi qalmasını bəyəndi, çünki bir azdan milçək yapışdığı şüşədə quruyub qalacaq, əla abidə olacaqdı. Ən yaşlı milçək dilləndi:

 – Burda sonsuzadək yaşayacaq, milçəklər onu heç zaman unutmayacaqlar!

 Artıq bayırda da hava qaralmışdı, gecə olmuşdu. Bu səbəbdən milçəklər olduqları yerdə qaldılar. Bir azdan işdən qayıdan ana otağa girdi. Otağın işığını yandırdı. Sonra pən cərənin pərdəsini çəkməyə gedəndə şüşədəki milçək ölüsünü gördü. Bezlə o yeri sildi. İndi şüşədə milçəyin ölüsü də qal mamışdı. Qoca milçək haqlıydı. Gənc mil çəyin abidəsi sonsuzadək qalmışdı. Çünki sonsuzluq məxluqata görə dəyişir. Kəpənək üçün üç saatdırsa, insan üçün otuz min ildir, milçək üçün də olsa-olsa, bir neçə saat olar. Abidəsi qoyulan gənc milçək milçəklərin tarixinə qəhrəman olaraq keçdi. Bəzi milçək lər onun mümkün olmayanı sınamaq ucba tından öldüyünə görə axmaq, ya da dəli ol duğunu söyləməkdədirlər. Görəsən, hansı doğrudur? Buna milçəklər özləri, hərəsi öz anlayışına görə qərar verirlər. Bu gün hələ də şüşələrə çırpılıb o tay dakı aydınlığa qovuşmaqçün əlləşən, uğrunda can verən milçəklər də, bunun axmaqlıq olduğunu düşünüb qonduqları o qaranlıq yerdə mürgüləyən milçəklər də var. Hansının yolunu seçmək lazım olduğunu hər milçək özü bilər. Ancaq bu da həqiqətdir ki, tarixdə qaranlıqda mürgülədiyi üçün milçəyə abidə qoyulduğu yazılmayıb...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.04.2024)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”  portalı klassik poeziyamızın ünlülərindən olan Mirzə Şəfi Vazehin (1794-1852) indiyədək çap edilməmiş 65 lirik şeirinin dərcini davam edir.  Şeirlər Azad Yaşarın təqdimatında sizlərə çatdırılır.

 

“Ötən ilin noyabrında görkəmli şair, xəttat və pedaqoq Mirzə Şəfi Vazehin vəfatının 160-cı ili tamam oldu. Bu ildönümüylə bağlı oxucuların diqqətinə təqdim etdiyim silsilə şeirlər Fridrix fon Bodenştedin 1851-ci ildə Almaniyada nəşr olunan “Mirzə Şəfinin nəğmələri” kitabına salınmışdı.

Nüfuzlu dilçilərimizdən Fəxrəddin Veysəlli və Yusif Savalan tərəfindən edilən sətri tərcümələr əsasında onları yazıldığı vaxtdan təxminən 180 il sonra ədəbi irsimizə təkrar qazandırmağa çalışdım. Bu mətnlər M.Ş.Vazeh irsindən çevirdiyim 270 şeirin hələlik çap olunmayan qisminə daxildir.” (Azad Yaşar)

 

 

37

 

Qeybdən müjdə verərmi müdrik, ora getməsə?!

Ulduzlar da yanarmı, onun əli yetməsə?!

 

 

38

 

Aşiqlər var – yasdadır, bürünüb qaralara,

yenilib iztiraba, qərq olub ahu-zara.

Guya ki məşəqqətə düçar imiş bədəni,

əsl fikri – dərdinə ortaq etməkdir səni.

Belələri gerçəkdən aşiq olmadığından

başqasında oyatmaz ağrı, təlaş, həyəcan.

Nəbadə, qəlbin belə saxtakarlara yana,

qıyma ağlın aldana, zövqün isə korlana. 

Həyatda və şeirdə olsan dürüst, səmimi,

etirafın da olar saf, təmiz... qəlbin kimi.

 

 

39

 

Çalış, uzaq olasan dəbdəbəli sözlərdən,

qıyma şair könlünü sırf qafiyə isidə.

Bəzən zərif şeiriylə səni yerlə bir eylər

nadinc, qaba və dəcəl saydığın birisi də.

 

 

40

 

Kim sevgisinə dair

yazmırsa nəğmə, şeir –

Demək, o, gözəlliyin

ruhuna bələd deyil.

 

 

41

 

Heç özünü kökləmə ahəngsiz bir havaya,

gər istəsən ruhunu oxşaya şirin nəğmə.

Bu, ona bənzəyər ki,

cumursan, can atırsan

yer ləlin tapmaq üçün göylərdəki aləmə.

 

 

42

 

Hər kim tökə bilmirsə gerçək yaşantısını,

içini şeir ilə bəmbəyaz kağızlara,

beləsinin şeiri də

xoş gələcək gec, ya tez,

özü tək hissi, ruhu kütlərə, başsızlara. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.04.2024)

 

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Keçmiş işğalçı, ortabab revanşist və hazırkı sülhpozan Ermənistanda son sözü kim deyir (Ümumiyyətcə o son söz Ermənistan içindən çıxır ya dışından)? – Məncə, hələ tam bəlli deyil. – Əgər son söz deyən Paşinyansa, bə hanı? - Cəmi 4 kəndə belə sözü keçməyən adam bir ölkə üzrə necə son söz yiyəsidir? – anlamıram. 

 

Birincisi, Qazaxın 4 kəndində qanunsuz məskunlaşmış ermənilərə (həmin kəndləri boşaltmaqla bağlı) heç bir yetkilinin sözü, nüfuzu, anlatımı yetərli sayılmamış olmalı ki, məhz Baş nazir özü ora səfər etmək durumunda qaldı. Özü də bir getmədi iki getdi; sonra nəhayət müavini bizim Baş nazir müavini ilə razılığa gəldi, sərhəd girinti-çıxıntılarının razılaşdırılmasına başlandığını ictimaiyyətə duyurdular. Amma nə Paşinyanın iki səfər boyu apardığı geniş izahat işi, nə müavinin anlaşması yetərli olmadı, qaliba. Bəli, yetərli olmadı ki, Dağlıq Tovuzdan (oralar da bizim Şəmsəddin Sultanlığının ərazisi olub) – onların Tavuş dediyi bölgədən Borçalıya uzanan yol başıpozuqlar tərəfindən bekara gərəkcələrlə kəsildi. Axı, onlar nəyə etiraz edir? –  Bizim olan kəndlərin bizim bayrağımız altına keçməsinəmi? – Baş nazirləri onlara ağıl verə bilməyibmi? Üstəlik, Göyçə, Zəngəzur, İrəvan da xeyli qarışdı. Budur, Ermənistanda orduya tabe olmamaq çağırışları yayılır; Sarkisyan, Köçəryanın oğlu və bir xeyli b. yaramaz meydana çıxıb, çığır-bağır salır… Allah qoymasa, guya “Allah adamı” sayılan keşişlər də suyu bulandırır. 4 il öncə dillər əzbəri olmuş ünlü sözlə desək, “Nooldu, Paşinyan”? - Sənin ötkəmin, izahatın, idrakın və öz azğın cəmiyyətini sülhə yönəltməyin elə bura qədərmiş? Axı, kadastr axtaran-arzulayan hökumət başçısı üçün ilk sərhəd dirəyi müqəddəs dirək kimi bir şey olmalıydı. “Baş tutmamış dövlət”çün o dirək xilas dirəyi də ola bilər(di)… Yox, əgər o dirək kadastrsız Ermənistana lazım deyilsə, bizə dünəndən lazım deyil. Çün o dirəkdən anrılar da bizim tarixi torpağımızdı. Bu, öz yerində.

Deyək ki, Tavuş səmtdəkilər kənd camaatıdı, bir az əsdi-coşdu, keçdi; bəs Ermənistan parlamenti də dilbilməzlər yığnağıdırmı? Guya onların həqiqi bilgilərə çıxışı yoxdurmu yaxud gerçəkliklərə, Ermənistan həqiqətlərinə - daha doğrusu, Ermənistan yalanlarına bələd deyillərmi? Ermənistan-Azərbaycan Sülh Anlaşması olacaqsa, o harada ratifikasiya olunacaq? - Hər halda Dağlıq Tovuzun - Tavuşun bələdiyyəsində yox, İrəvanda - parlamentdə ratifikasiya olunacaq, elə deyilmi? O parlamentdə ki, bir neçə masanın üzərində (Seyran Ohanyan başda olmaqla (yanılmıramsa), 11 nəfərin qarşısında) mərət qalmış, qondarma və keçmiş “DQR”in əski parçası qoyulub. Parlament rəhbərliyinin, ictimai-siyasi institutların, daha kimlərin… sözü, ərki, nüfuzu, yetkisi, ötkəmliyi yoxmu, o əski parçalarını oradan bir dəfəlik yığışdıralar?!. Lazımsa, koordinatı bir az daha dəqiq göstrək: Sədarətlə üzbəüz – ən sağ tərəfdən ilk 11 masa əski parçasından təmizlənməlidir.

Bəyəm hər hansı bir qanunverici orqan qanunsuzluqla, beynəlxalq hüquqa sayğısızlıqla məşğul ola bilərmi? “DQR” adlı dövlətmi var, onu tanıyanmı var? Və də Ermənistan özü belə o qondarma qurumu tanımayıbsa, o əski parçaları orada nə gəzir? Zəhmət çəksinlər, belə buraxma “bayraq” və digər “atribut”ların istifadəsini bütün Ermənistan ərazisində tam yasaqlasınlar. Bunadək isə dağa-daşa düşmək lazım deyil: parlamentin işlər idarəsinə göstəriş versinlər ki, növbəti iclasdan öncə o qanunsuz “atribut”ları tam yığışdırıb, zibil qutusuna atsınlar və o əski parçasının parlament binasına bir də keçirilməsinə qəti izn verməsinlər. Yoxsa, olmayan bir qondarma və keçmiş “dövlət”in “bayrağı”nı parlamentində ön sırada bəslə, Azərbaycan və Türkiyə bayraqlarını isə küçə-meydanda yandır - Sülh Anlaşmasına beləmi gəlirlər? El sözüdür - “ağıllıya da qurban olum, dəliyə də, vay alayarımçıq əlindən”; yenə el müdrikliyidir, deyir: “ağac nazikliyindən sınar, insan yoğunluğundan”… İndi Ermənistan başbilənləri nə yoğunluq, nə də başısoyuqluq eləməsin – Ohanyanın və digərlərinin önündən əski parçalarını birmənalı və qəti surətdə yışğıdırsınlar!

Bayraq zarafat mövzusu deyil – nə saxtası parlamentdə olmamalıdır, nə də doğruçusu küçə-meydanda yandırılmamalıdır! Bu işin axırı Ermənistan üçün yaxşı qurtarmaz! Dəmir Yumruq yerindədir! O ki qaldı Ermənistan Respublikasının bayrağına... onun haqqında ən perspektivli sözü Azərbaycan Prezidenti 2020-ci il noyabrın 20-də deyib: “Müstəqil ölkəsən, müstəqil ölkə kimi yaşa. Müstəqil ölkə kimi yaşaya bilmirsən, get başqa ölkənin tərkibinə gir. Endir o bayrağı dirəkdən, bük, qoy cibinə, get başqa ölkənin tərkibində yaşa”. Bax, belə!..

Bəli, Dəmir Yumruq zarafat xoşlamır, zarafat eləmir, yalnız xəbərdarlıq edir…

DÖVLƏTİMİZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.04.2024)