Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

1.

Ulduz müğənnilərimizdən biri söyləyir:

-Mən sağlam həyat tərzi keçirirəm. Məsələn, evimizdən Makdonalds restoranına bu gün piyada getmişəm.

2.

Varlının sağ əli qaşınırsa, demək pul gələcək. Kasıbın sağ əli qaşınırsa, demək ekzemadır. 

3.

Yollar buz bağlayanda metro toy-bayram edir. Çünki adi vaxtlardakı qara camaata qarda-buzda kostyum-qalstuklu ağ adamlar da qoşulur. 

4.

Sən biznes haqqında olan kitablardan gəlir götürmək istəyirsən? Onda onları sat.

5.

Orta yaşlara çatanda həyatındakı ilk qadını unudursan. Qocalanda sonuncunu.

6.

Bir kasıb şəkilinin toruna qızıl balıq düşür. Balıq deyir:

-Cəmi bir arzu deyə bilərsən.

Yəhudi deyir:

-Ha indi Beverli Stritdəki villamın həyətindəki   “Buqatti”yə əyləşən məqamda həyat yoldaşım 2 milyon funt dəyərində kullenan qaşlı üzüyü qızımın barmağına keçirib fərəhlə məni süzərək desin: “Əzizizm, indicə bank hesabımızı yoxladım, 7 milyon funt köçürmə gəlib”.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.04.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

SUAL

Bir qatar göndərirəm bir biletin ardınca,

Boğuluram içimdə, olanları dadınca…

Sonuncu sərnişintək çıxıram qollarından,

Yığıb çamadanlara nəyim varsa, qadınca,

Səni bağışlayıram…Səni bağışlayıram.. ( Aysel Xanlarqızı)

Aysel xanım nəyi istəsə də bağışlaya bilməz?

CAVAB

Əslində bağışlamaq mənəvi rahatlıqdır. Amma bu o demək deyildir ki, bağışladıqdan sonra hər şey əvvəlki kimi olur… Xeyr. Bağışlanmağı çətin olanları həyatımın, qəlbimin uzaq bir nöqtəsinə göndərirəm…

Ona görə də şeirimdə dediyim kimi –

Sonuncu sərnişintək çıxaram qollarından…

Səni bağışlayaram…

Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.04.2024)

Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Şairlər adətən öz yaradıcılıqlarında şeirlərimi yaxşı-pisə ayırmırlar, “şeir övladdır, övladın da yaxşı-pisi olmaz” deyirlər. Bu cəhətdən Balaş Azəroğlu istisna təşkil edir. Məsələn, o, “İnqilab şairiyəm” adlı şeirini seçdirir. Bu şeir mənim həyat proqramımın ilk qaranquşudur" söyləyir. 

Düşünürəm, bu şeiri oxumaq oxuculara xoş olar. 

Mən nə şah, mən nə sultan, nə yaraşıq, nə ziynət,

Nə əfsanə, nə mələk, nə saray, nə səltənət,

Nə qədim əsrləri yada salıb ağlayan,

Nə ömrünü qəzələ, mərsiyəyə bağlayan,

Nə dövrün hakiminə şeir yazıb pul alan,

Nə cəlladlar önündə həyat üçün alçalan,

Nə peymana, nə saqi, nə sərab şairiyəm,

Azadlığın carçısı inqilab şairiyəm. 

Mən əyilib hakimin əllərindən öpmədim,

Şeirimi çiçək kimi ayaqlara səpmədim.

Nə aciz bir bəndəyəm, nə satılmış bir qulam,

Nə saray məddahıyam dərgahlardan qovulam.

Mən ellərin oğluyam, ellər böyütmüş məni.

Şeirim eldən alıbdır bu ilhamı, qüvvəni.

Mən nə şam, nə pərvanə, nə rubab şairiyəm,

Azadlığın carçısı inqilab şairiyəm. 

Mənim könül dəftərim bənzəyir gülüstana,

Onda yer verilməmiş qarlı qışa, tufana,

Bir bahar ətri vardır hər şeirimdə, sözümdə,

Baharın həsrətilə yaşayıram özüm də.

Mən əl açıb göylərdən diləmədim azadlıq,

Mənim arxalandığım onlardan daha artıq.

Ölkələr həsrət çəkən afitab şairiyəm,

Azadlığın carçısı inqilab şairiyəm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.04.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Nemət Mətinin “Nazirə” hekayəsini təqdim ediləcək.

          Beş yaşına qədər həyatı monoton keçmişdi. Nazirənin atasının başına gələn bədbəxt hadisə hər şeyi dəyişdi. Hərbi silah-sursatı qoruyan hərbçi atası onları yaxşı dolandırırdı. Evləri hərbçilərə verilən köhnə daxma olsa da, qarınları tox idi. Bir gün gecə hərbi anbarın damından oğrular içəri soxularaq baha qiymətə satılacaq maşın hissələrini oğurlayır. Nazirənin atası anbara cavabdeh olduğu üçün məsuliyyət boynunda qalır. Məhkəmə qurulur. Hakimin qərarı ilə atasına yüksək məbləğ ödəmək cəza kimi kəsilir. Əks təqdirdə dörd il altı ay həbsxanada çürüməli olacaq. Nazirənin anası əl-ayağa düşür. Qızılları satır. Bir az qohumlardan pul toplayır. Lakin bəs etmir. Ata-anası illər öncə rəhmətə getdiyi üçün məcbur qalıb qayınatasına ağız açır. O isə ayağını yerə dirəyib oğlu üçün pul vermir. Daş sifət alıb son sözünü deyir:“Oğluma görə milçək də satmaram. Kişi türmədə yatar”. 

          Ata soyuq zindan divarlarına məhkum oldu. Nazirənin anasının saçları bir günün içində ağardı. Çətin həyat hələ qarşıda idi. Ana məcbur qalıb iki ağır işə düzəldi. Qabyuyan və xadimə. Bir işdən çıxıb o birinə gedirdi deyə, Nazirə və qardaşı evdə ikilikdə qalırdı. Bütün günü dalaşırdılar. Yola getmirdilər. Ana yorğun-arğın evə qayıdanda nəvaziş, qayğı, diqqət istəyən uşaqlar, xüsusən də Nazirə müxtəlif bəhanələr eşidirdi:“Başım ağrıyır”. “Gedin yatın”. Nazirə tək qalmışdı. Həftə sonlarına nifrət edirdi. Həyətdə yaşıdları ilə oynayanda ataları evə qayıdan uşaqlar onların qarşısına qaçaraq qucaqlaşır, hədiyyələri alır və ürəkdən sevinirdilər. Nazirə yola baxırdı. Gəlməyən atasını gözləyirdi. Arabir qonaq gələn dayıqızı da ona acıq verirdi. Nazirə yanında olanda atasını qucaqlayıb azı əlli kərə “ata” deyirdi. 

          Nazirə atasının şəklini cibində gəzdirirdi. Arabir, xüsusilə gecələr şəklə xeyli baxdıqdan sonra dəfələrlə öpürdü. Tək ömür sürməkdən qorxurdu. 

         Onun üçün ayda bir bayram var idi. Atasının yanına aparıldığı gün. Ev yeməkləri və siqaret dolu çantanı anası güc-bəla ilə həbsxananın qapısına qədər daşıyırdı. Uzun-uzadı növbədə yer tutmaq lazım idi. Nazirə həyəcanla atasını görəcəyi anı gözləyirdi. Səhərdən günortaya qədər beş qapı keçirdilər. Hər qapıda onları və gətirdiklərini yoxlayırdılar. Yarpaq dolmasının içinə qədər baxış keçirilirdi. Nazik, uzun dəmiri içi dolu farş olan yarpağa batırıb çıxarırdılar. Nazirə, qardaşı və anası yorğun halda beş qapını keçəndən sonra kafe kimi bir yerə çatırdılar. Orada da gözləməli olurdular. Cəza çəkənləri gətirənə qədər. Atası gələndə Nazirə sevincindən onun üstünə qaçırdı. Atasını bərk-bərk qucaqlayıb qoxulayırdı. Sonra bir stol arxasına əyləşib söhbət edirdilər. Nazirə həmişə atasının qucağında otururdu. Başını sinəsinə söykəyirdi. O bilirdi ki, atası ona hər görüşdə pul verəcək və qız sevincindən nəinki həbsxanaya, hətta yerə-göyə də sığmayacaq. Amma atasında pul haradan? Ömür-gün yoldaşından gizlicə pulu alıb qızına uzadırdı. Evə qayıdanda Nazirə qardaşına acıq verib deyirdi:

          “Gördün? Ata mənə pul verdi. Sənə yox!”

          Qardaşı yaşca ondan böyük olduğu üçün həssas məqamlarda dinmirdi. Belə kövrək qızın xətrinə kim dəyər?

          Dözülməz günlər payızda başlayırdı. Payızın leysan yağışı uçuq damlarından içəri keçməsəydi, əl çəkməzdi. Evi su basmasın deyə, evdə nə dərin qab var idisə, hamısı döşəməyə düzülürdü. Hətta bir dəfə elə güclü yağış yağdı ki, tavanın bir hissəsi uçdu. Nazirənin yatdığı köhnə yataq mebelinin yanına düşdü. Xoşbəxtlikdən heç kim zədələnmədi. 

         Evin divarlar o qədər nazik idi ki, bir təpiyə aşırmaq olardı. Amma ən çətini qış ayları idi. Soyuq olmasın deyə, çatlamış pəncərə şüşələri qalın salafanla örtülürdü. Yenə də dişqıran şaxtanın qarşısını almaq olmurdu. Ona görə qışda ya dayı, ya da xalagilə köçürdülər. Adamın Allahı var. Obiri qohumlara baxmış dayı və xala onlara yaxşı baxırdı. 

         Dörd il altı ay babasıgil Nazirədən, qardaşından, gəlinlərindən xəbər almadılar. Bir dəfə zəng edib hal-əhval tutmadılar. Belə daşürəkli insanların ucbatından Nazirə gün-gündən həyatdan soyuyurdu. Öz içinə çəkilirdi. İnsanlarla az-az danışırdı. Lakin ürəyində bir ümid vardı. Atası qayıdacaq. Onu əzizləyəcək, bağrına basacaq, onunla xeyli danışacaq, deyəcək, güləcək. Lakin belə olmadı. Ata qayıdandan sonra monoton, qayğılı həyat başladı. Ata iş-ev, ev-iş... Elə ana da həmçinin. Uşaqlar böyüdü. Təhsil aldı. Amma Nazirə öz balaca dünyasından çıxmadı. Təkcə kitablarla ünsiyyətdə olurdu, desək, yalan olmaz. Drayzerin “Kerri bacı” romanı ona doğma gəlirdi. Üç dəfə oxumuşdu. 

         Hər dəfə məktəbdəki hadisə Nazirənin yadına düşəndə qəribə olurdu. Müəllim “Yay tətilini babamgildə necə keçirdim” adlı inşa vermişdi evə. Heç nə yazmayan Nazirə dərsdə dişini damağına sıxıb oturmuşdu. Şagirdlər bir-bir uca səslə yazdıqlarını oxuyurdu. Xoşbəxtlikdən sıra ona çatanda zəng çalınmışdı.

         Uşaqlıqdan otağına bağlı idi. Hələ altı yaşı olanda otağında özünün xəyal etdiyi Tanrı ilə danışırdı. Şikayətlənirdi. Nə etmişəm, nədir mənim günahım? Atası üçün dua edib ağlayırdı. Əsəb və fikirlərlə yol yoldaşı olmuşdu. Əsəbiləşəndə üzdə bildirmirdi. İçində ağladığı üçün böyüyəndə xəstəlik aşkar olundu. Xroniki qastrit. 

         Üçüncü kursda oxuyanda Nazirənin nənəsi yatağa düşdü. Ölüm ayağında oğlu yanına getdi. Nazirənin anası da ərinin xatirinə uşaqları götürüb ərinə qoşuldu. Nənə ölüm ayağında belə uşaqları soruşmadı. Nazirə gecələr ağlayırdı. Babasının üzünə baxmırdı. Neçə dəfə özünə söz vermişdi ki, babanı görən kimi hər şeyi üzünə deyəcək. Amma bacarmadı. Ağladı, hey ağladı. 

         Nənə ölən gün dayısıgilə apardılar Nazirəni. Ürəyində sevinirdi. O evdə qalmaq işgəncə olardı. Bir həftə ərzində nənə-babasının evində qalan valideynlərinin yanına qayıtmaq istəmədi. Mərhumə dəfn olunandan bir neçə ay sonra Nazirəni qara mərmərdən boylanan nənənin yanına aparmaq istəsələrdə, özünü yerə vurdu. Ağladı, zarıdı, yaxın getmədi. Uzaqdan iri, qara mərmərə və dörd tərəfi, üstü dəmirlərlə əhatələnmiş əraziyə soyuq-soyuq baxdı. Ürəyində simic və ürəksiz babasını söyürdü. Oğluna vermədiyi pullarla həm arvadına, həm də özünə qara mərmərdən başdaşı sifariş vermişdi. Üstəlik, qəbristanda yer götürüb çardaq düzəltdirmişdi. Nəyə lazımdı belə dəbdəbəli başdaşı, əgər səni heç kim sevmirsə, yanına gəlib ziyarət etmirsə, şəklini öpmürsə? – deyə o düşünmüşdü...

         Bir il keçməmiş babası da vəfat etdi. Nə qədər qəribə səslənsə də, Nazirə sevinirdi. Elə bil çiynindən qarışqa yükü götürülmüşdü. İllərin acığını çıxmışdı.

         İndi rayona, ata yurduna gedirdi Nazirə. Hər dəfə həyətə düşəndə çevrilib dörd yaşlı uşaq olurdu. O qayğısız, heyva ətirli günlərə qayıdırdı. O həyətdə böyüməyən Nazirə qalmışdı. İyirmi iki yaşı olmasına baxmayaraq, atasından yelləncək asmağı istəmişdi. Sonra dondurma, gəlincik... 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.04.2024)

Əziz izləyicilərimiz, bu gün "Yaradıcılıq emalatxanası"nın qapıları qonağımız Fərqanə Səfərliyə açıldı.

Həkim xanım sözün ruhun şəfası olduğunu çox gözəl bilir, çünki o da öz qələminə duyğularını pıçıldamağı çox sevir.

Hələ bu yaxınlarda yeni nəşr olunmuş "Dua çərpələngi" adlı şeir kitabı da Fərqanə xanımın duyğularının şahididir.

-Xoş gördük, Fərqanə xanım. Bayaq vurğuladığım kimi ruha şəfa verən ilk sözlərdir, sonra müalicə. İlk şeir kitabınızın adını nə üçün “Dua çərpələngi" seçdiniz?

Zəhmət olmasa, bu kitaba daxil olan şeirlərinizin mövzuları barədə bir az məlumat verin.

-Təşəkkür edirəm, Ülviyyə xanım, məni də "Yaradıcılıq emalatxanası"na dəvət etdiniz.

Doğru buyurdunuz, insanların şəfasını təmin etmək, onların fiziki sağlamlığı ilə başa çatmır, həkimlikdə ruhən bu işi hiss etmək lazım gəlir. Xəstələrlə söhbət, onların gözlərində həyat işığını görmək, ümidi hiss etdirmək, bir sözlə ruhuna toxunmaqdır vacib olan. 

"DUA ÇƏRPƏLƏNGİ" şeirlərimdən birinin adıdır, kitabı eyni adla adlandırmağım isə təsadüfi deyil. Hər kəsin uşaqlıqdan Allahı tanıması, ona inancı, bağlılığı olur və nədənsə uca Tanrını daha güclü hiss etmək üçün onu yüksəklikdə, açıq səma altında düşünmək bu içsəl bağı möhkəmləndirir. Çərpələng uçurmaq bildiyimiz kimi adətən uşaq yaşlarının əyləncəsi olur, mənim də erkən yaşlardan Yaradanı qəlbimdə duymağım, sevməyim, ondan dilədiyim arzularım olub və hər zaman İlahi ədalətə inanmışam. Bunu kitabın üz qabığında da düşünərək böyük mənlə kiçik  mən arasındakı ahəngliyi gözləmək istəmişəm.

Tanrım, özün görürsən,

Dua çərpələngimi.

Yapışmışam ipindən,

Onun ən nəhənginin...

Kitaba daxil olunan şeirlər müxtəlif dövrlərdə qələmə aldığım şeirlərdir. Mövzu olaraq daha çox ümidlər, onların gerçəkliyi, Allahın dünya üzərindəki ədaləti, hökmü və insanlığın bunun müqabilində şəfalanması durur. Bəzi şeirlərimdə fərqlilik yaratmaq üçün tibbi ifadələrdən də istifadə etmişəm. Məsələn : "Beş nömrəli palata", "Sən" xəstəliyi və s.

Arzu edirəm ki, hər kəsin öz ruhundakı dua çərpələngi enməsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.04.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Filologiya elmləri doktoru, N.Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun əməkdaşı  Lütviyyə Əsgərzadənin tanınmış şair Qulu Ağsəsin yaradıcılığına həsr etdiyi məqaləsini təqdim edir. 

Tarixlə ədəbiyyat qoşa qanad kimidir. Tarixdə yaşanmış hadisələr ədəbiyyatda da inikas edir. Hətta daha təsirli. Tarixdə bir dəfə yaşanan hadisə ədəbiyyatda dəfələrlə əsərlərə mövzu olur. Tarixdə baş verən hadisələri, cəmiyyətimizin keçmişini bizlərə öyrədir. Tarixlə ancaq tarixçilər məşqul olur, ədəbiyyatı isə hər kəs oxuyur. Hətta bəzən oxucu ədəbiyyatdan tanış olduğu tarixi hadisələri dəqiqliklə öyrənmək üçün tarixə üz tutur. Bu anlamada, tarixi yaşatmaq və öyrətməkdə ədəbiyyatın böyük rolu var,  bu mübahisəsizdir. Ədəbi yaddaşımızda ağrı-acısıyla iz qoymuş soyqırımları, torpaqlarımızın işğalı, güllələnmiş abidələrimiz, dağıdılmış məzarlarımız, köçkünlük, Şəhidlər Xiyabanında heykələ dönərək əbədiyyətə yüksəlmiş şəhidlərimiz, nənə-babalarımızın yurd həsrəti, ağrıları, “ədəbi fakt” kimi ədəbiyyatımızda öz əksini tapır. Yaxın dünənimizdə yaşananlar, Qarabağ savaşları, Azərbaycan Ordusunun sonu zəfərlə taclanan 44 günlük şanlı Qarabağ savaşı bütün müstəvilərdə ədəbiyyatımızda öz əksini tapır. Zəfər tariximiz salnamə olaraq yazılır. Belə əsərlərin sayı çoxdur, onları həyacansız oxumaq qeyri-mümkündür. Mən isə, “Ulduz” jurnalının baş redaktoru, Azərbaycan Respublikası Prezident təqaüdçüsü, Azərbaycanın əməkdar jurnalisti Qulu Ağsəsin ruhumuza məlhəm olan, misralarından Qarabağ ətri süzülən, ruhumuza hakim kəsilən “Ağam, Adam, Ağdam” şeirindən bəhs etmək istəyirəm. O Qulu Ağsəsdən ki, şeiri yalnız Allahdan gələndə yazır. Şairin “Ağam, Adam, Ağdam” şeiri də Allahdan gələndə yazdığı şeirlərdəndir

“Mal, sahibi, mülk sahibi, Hanı bunun ilk sahibi” misalı “Söz”ün də sahibi “O”dur. Sözsüz ki Allahın  olmadığı yerdə söz də yoxdur, varsa da o söz urvatsızdır.  Şairin sirri də, pıçıltısı da, harayı da sözündədir. “Şeir Allahdan gələndə yazan” Qulu Ağsəs “Mən sirrimi vərəqə yazası oldum, özü də qələmlə, işin ən yüngülündən yapışdım, neçə ildir şeir yazıram, deməli, ömrümün çoxunu qaya başında keçirmişəm, -  deyir. Şairin “neçə ildir şeir yazıram, deməli, ömrümün çoxunu qaya başında keçirmişəm” sözlərindəki böyük həqiqətlə razılaşsaq da,  “işin ən yüngülündən yapışması” qəbuledilən deyil. İşin ən çətinindən yapışan şairin həyatındakı ağrı detallarını; yurd-yuvasının işğalı, taleyinə yazılmış didərginlik, yurd həsrəti, Ağdam nisgili, cəmiyyətdə yaşananlara reaksiyasını da nəzərə alsaq, şair işin ən çətinindən yapışıb, deyə bilərik. Bunları yazmaq çox məsuliyyətli, əzablıdır. Bunları yazmaq, həsrətə bürünməkdir, əzab çəkməkdir, ağrımaqdır. Və bütün bunlar Qulu Ağsəs poeziyasında aparıcı xəttdir. Şair yaşadıqları ağrını yurdun gözəlliklərinə, müqəddəsliyinə, nisgilinə bürüyərək poetikləşdirir.   Başdan-başa gözəlliklər diyarı, Yaradanın ən gözəl əsərlərindən olan Qarabağın gözəllikləri şairin şeirlərində ağrı ilə yoğrularaq poetikləşir. Ağrı və gözəllik... Qulu Ağsəs poeziyasında əsir yurduna yazdığı şeirləri üstünlük təşkil edir (bu məqamda Almas İldırımın “Əsir Azərbaycanım” şeirini xatırlamamaq mümkün deyil). Şair, "Şuşa" şeirində bioqrafiyasının müəyyən detaları, yaşadıqları əks olunan xatirələrində yaşatdığı şəhərin sözlə rəsmini çəkir:

“Özün dağ başına qoyan şəhərin

ayağın xan kəndi yuyurdu

kürəyinin təri

cıdırda soyuyurdu.

Girməzdi

dumanına gün işığı,

havasına çay qaşığı.

Qayaları sərxoş idi,

adamları tay-tuş idi,

küçələri tay-keş idi.

Qəbirüstü yazıları

nəğmə kimi oxunurdu,

kolda-kosda tələf olan

qurd-quşu gül qoxuyurdu.”

Sözlə oynamağı, sözlə rəsm çəkməyi bacaran, sözə istədiyi mənanı, gözəlliyi, sevinci, kədəri, ağrını, acını yükləyən şairin təsvir etdiyi  “qəbirüstü yazıları nəğmə kimi oxunan” şəhərin kol-kosda tələf olan qurd-quşu gül qoxuyurdu. Dumanı duman, havası dərman, təbiəti loğman idi bu şəhərin.

“Ana kimi yar, Vətən kimi diyar olmaz!” İşğal altında canı ağrıyan torpaq Q.Ağsəsin doğulduğu torpaqdır, vətəndir. Sıldırım qayalarlarla əhatə olunan, alınması mümkünsüz olan alınmaz qalanın alınması ilə barışa bilməyən şair doğulduğu yurda, vətənə olan sevgisini, ağrısını, nisgilini misralara pıçıldayır: 

“Kim idi qalxan o boyda dağı? -

yağışdan sallanıb enirdi qonağı.

...Dağın dizləri əsdi bir may səhəri

gözünün yaşı

ayağının suyuna qarışdı şəhərin...”

Doğulub böyüdüyü yurdunun mənfur ermənilər tərəfindən işğal olunmasını bu qədər yanğı ilə, ağrı ilə ifadə etmək həm asandır, həm də çətin.  Asandır, çünki o, sözlə ağrı-acının şəklini çəkə bilir. Sözlə ağrı-acının şəklini çəkmək, poetikləşdirmək Qarabağ dərdini yaşayan şairin qələmində daha təsirli, daha güclü alınır.  Çətindir, çünki doğulub böyüdüyü yurdu mənfur ermənilər tərəfindən işğal olunub. Şair bu ağrılardan bəhs edərkən yalnız yazmır, hər dəfə yenidən yaşayır, şairin vətən həsrəti ağrıya qarışaraq misralarına süzülür. Bu ağrını yaşayan Qulu Ağsəsin şeirlərini həyəcansız oxumaq mümkün deyil. Adətən səhər açılanda “Günəş doğdu”, - deyirik. Bu ifadəyə poetik çalar qatan şair, "Səhəri doğan Günəşin  körpəsi " adlandırır:  

“Görsən ki, qaranlıq çökür aləmə,

Görsən ki, axşamdı...

fikir eləmə.

Bir uçuq yuxudu gecənin boyu

Nə qədər imkan var

rahatlan, uyu...

Qəflətən bir çağa salar hay-həşir

Səhər - körpəsidi doğan Günəşin.

Onu ovutmağa tələsər hamı.”

Hamımızın bildiyi bir həqiqət var. Günəş doğmazsa, bəşəriyyətin sonu olar. İnsanlar soyuqdan məhv olar. Yalnız adamlar deyil, bütün canlı aləm məhv olar.  Dünyanı “qaramat” basar. Günəşin körpəsi olan şəhəri doğması dünyanın işıqlanması, isinməsi, varoluşu deməkdir. İşdir, birdən günəş körpəsi səhəri doğmasa? İnsan donmağa, üşüməyə  məhkum olsa? Belə məqamda nə etmək olar? Şair Qulu Ağsəsin belə məqamlarda oxucusuna tövsiyəsi həm qəbuledələndir, həm də qəbul edilməyən. Qəbulediləndir ona görə ki, Günəşin doğmaması dünyanın sonudur, bütün canlıların ölümüdür. Qəbuledilməyəndir, çünki isinmək üçün can yandırılmaz. Doğrudur bu, məsələyə Qulu Ağsəs prizmasından yanaşmadır. Bəlkə belə ölüm, donaraq ölməkdənsə, yanaraq ölmək daha doğrudur?:

“Təzədən qaramat basar dünyanı,

Hanı doğan Günəş?

körpəsi hanı?

...Görsən hər tərəfdən əlin üzülür,

Görsən üşüyürsən...

yandır özünü...”

 Qulu Ağsəsin  yurd həsrəti, vətən dərdini onun bu mövzularda yazdığı şeirlərdə də izləmək olur.

Yalnız Qulu Ağsəs deyil, bütövlükdə Azərbaycan ədəbiyyatı 30 ilə yaxın bir zaman kəsimində Qarabağdan, torpaq itkisindən bəhs edirdi. Poeziyamıza ağrı yüklənsə də bu ağrı Qarabağ ağrısı idi. Şükürlər olsun, 44 günlük  haqq savaşında torpaqlarımız azadlığına qovuşdu. Ali Baş Komandanın və Azərbaycan ordusunun qəhrəmanlığı sayəsində Yeni tariximiz yazıldı. Bu zəfər, bütün sahələrdə olduğu kimi, Azərbaycan ədəbiyyatına, həmçinin şair-publisist Qulu Ağsəs poeziyasına yeni rəng, yeni çalar qatdı.  Ağdama həsr etdiyi bir-birindən gözəl şeirlər kimi. Bu şeirlər yalnız ölkəmizdə deyil, sərhədlərimizdən kənarda da oxunan, sevilən şeirlərdəndir. Şair müsahibələrindən birində bu haqda deyir: “Güney Azərbaycanda bu şeiri Ağdam işğaldan azad olunandan sonra əslən qarabağlı olan Səxavət bəy gedib anasının məzarı başında oxuyub. Buna çox mütəəsir oldum, çox. Yəni, yazmağa davam. Qarabağ, vətən mövzusunda yazmağa davam.“ Yeni yazılar var, inşallah onları da təqdim edəcəyəm. Qulu Ağsəsin “Ağdam” şeirini ilk dəfə Rəşad Məcidin ifasında televiziya verilişlərindən birində dinlədim. Rəşad Məcid “Şuşa” şeirini ifa etdikdən sonra Qarabağla bağlı bir şeir də istəyən aparıcıya: “Qulu Ağsəsin “Ağdam” şeirini söyləyim, dedi və şeiri elə gözəl, yanğılı ifadə etdi ki, şeir ruhuma həkk olundu; ”Ağam şəhərim! Adam şəhərim! Ağdam şəhərim! Şeiri dinlədikcə sanki Ağdam gözümün önündən gəlib keçirdi. Amma daha möhtəşəm, daha vüqarlı, daha əzəmətli, Ağam şəhərim! Öz-özümə pıçıldadım, şeir belə yazılar, Ağdama belə şeir yaraşır. Bu şeirdən çox, şairin şəxsləndirdiyi, “Ağ alınlı qızılı atların vətəni, seyid cəddinə içilən andların vətəni! Sən dar gündə Şuşaya arxa, Xocalıya ümid olan, Son nəfəsəcən döyüşən, son nəfərəcən şəhid olan şəhərinə - Ağasına, Ağdamına sevgisi, duası, tədqiqatı və təqdimatı idi:

"Sən öl"ü, "sağ ol"u bəlli

yaranandan üzü bəri

yasında yasin oxunan

toyunda tüfəng atılan -

                                    şəhərim!

Dünyanı bazara çıxaran

dünya bazarında satılan -

                                    şəhərim!

Yuxarı başına keçən kafirə

yuxarıdan aşağı baxan,

Allahdan da çəkinməyən

bircə əsarətdən qorxan!

Ağ alınlı qızılı atların vətəni,

seyid cəddinə içilən andların vətəni!

Sən dar gündə

Şuşaya arxa,

Xocalıya ümid oldun.

Son nəfəsəcən döyüşdün,

son nəfərəcən şəhid oldun...

Ağam şəhərim!

Adam şəhərim!

Ağdam şəhərim!

Şeirin son misralarında hamımızın dilimizdən düşməyən “şükür” sözü şairin ifadəsində daha da poetikləşir. Ağdamın qurtaran külünə də şükür edən şair, coşub-daşan sevincini qəhrəmancasına hayqırır: “Şükür qayıdış gününı! / Sevincdən ağlımız çaşıb, / yüz min dəliynən gəlirik, / bir “Uzundərə” havası çal, / çıx Bərdə yoluna – Uzundərəynən gəlirik!...” Sözlər o qədər sərrast, yerində  seçilmiş ki, oxucu “yüz min dəlinin zəfər coşqusunu, “Uzundərə”nin sədasını eşidir sanki:

“Şükür külünə,

şükür qayıdış gününə!

Sevincdən ağlımız çaşıb

yüz min dəliynən gəlirik.

Bir "Uzundərə" havası çal,

çıx Bərdə yoluna -

Uzundərəynən gəlirik!..”

Doğrudur, Qarabağsız günlərimizdə də ədəbiyyat adamları, Qarabağın işğalı ilə barışmağa, Qarabağı işğal etməyə qoymadılar. Şairin sözləri ilə desək, “poeziyada Qarabağı diri saxlamağı bacardılar. Ağdam, Füzuli, Laçın, xüsusilə Şuşa işğal olunmadı. Şuşanın işğal dövründəki yazılara baxın. Orda işğal havası yoxdur, hamısında Şuşa bizimdir. Mən o dövrdə bir esse yazmışdım. Orda ermənilər kəndə basqın edib işğal etmək istəyirlər. Yazdım ki, yazını burda dayandırıram və erməniləri kəndə buraxmıram. Çünki Qarabağ mənimdir, esse mənimdir, qələm mənimdir. Onların nə həddi var ki, kəndə girsinlər.” Şair, “deyirdilər ki, torpaqlar işğal olunub, niyə bu haqda yazırsınız. Bu cür ittihamlar var idi. İndi də deyirlər ki, niyə qələbəmizdən yazmırsınız. Bu gün torpaqlarımız işğaldan azad olundu. Qarabağın qələbəsi isə bizim ordunun əsəri oldu. Amma ordunu da ona hazırlayan Azərbaycan ədəbiyyatı idi”, - sözlərində nə qədər haqlı görünür. Yazdığı essede belə erməniləri kəndə buraxmayan şairin ürəyi doludur, Şuşasına deyəcəkləri var. Daha doğrusu, Şuşanın qulağına pıçıldayacaqları var. Şuşaya “Xoş gördük, əyil qulağına söz deyim, Şuşam”, - müraciəti,  da-rıx-mı-şam!.. sözü şairin həsrətinin, sevincinin ölçüsüdür. Misraları oxuyarkən gözümün önünə anası üçün darıxan, onu bağrına basıb qulağına sevgisini, həsrətini pıçıldayan oğul obrazı gəlir. Bu ana həm də vətəndir. O vətən ki, şair onun “yad səslərdən qulağına yağan”, “28 bəlaya gəlmiş ilin nisgilini üstündən almaq istəyir, təmizləmək istəyir. Onunla həsb-hal etmək, ona sarılmaq, qulağına söz demək istəyir. Vətənə olan həsrətini, özləmini bir layla kimi qulağına pıçıldamaq istəyir, “da-rıx-mı-şam!...” Şairin Vətənə olan bütün duyğularını bu bir kəlməyə  yükləyir. “Xoş gördük”, deyə müraciət etdiyi Vətənlə - Şuşa ilə ana ilə dərdləşən kimi dərdləşmək, ona duyğularını hiss etdirmək istəyir. Bəlkə elə buna görə ananı vətən bilirik, vətənə ana deyirik.

“Xoş gördük,
əyil qulağına söz deyim, Şuşam:
nə vaxtdı,
yad səslərdən yağır qulağına...
mən pambıq götürüm,
sənsə çöp götür,
enək İsa bulağına –
təmizləyək nisgilin,
28 bəlaya gəlmiş ilin!
...Bir də xoş gördük,
əyil qulağına söz deyim, Şuşam:
da-rıx-mı-şam!..”

Ana və Vətən mövzusuna köklənən Qulu Ağsəs “Ağ-qara-bağ” şeirində oxucusunu Ağdamın Gülablı kəndinə aparır. Gülablı şairin doğulduğu, böyüdüyü, ilk dəfə əlinə çanta alıb məktəbə getdiyi kənddir. Bu kənd şairin analı xatirələrinin məskənidir. Şeirdə dərsə gedən bir oğlan və ömrünü, həyatını, həmçinin ümidlərini, gələcəyini oğluna bağlayan ana obrazı ilə qarşılaşırıq. Lirik qəhrəmanın təqdimi ilə tanış olduğumuz, ömrünü oğluna adayan ananın “bircə dərdi” oğlunu böyütmək, yedirtmək və sonda bütün analar kimi arzusu “Oğluna toy vurdurmaqdır.” Oğlunun mürvətini görməkdir.  

“Bir anamdı, bir də mən.
Camaat uyuyardı,
Anamsa çay qoyardı,
Balası ac qalmasın:
Bu da qozu, alması.
Yerimə gətirərdi,
Bircə mən idim dərdi:
Ağacları kəsdirək
Qoyunları qırdıraq,
Quluya toy vurduraq!
(Kəsildi ağac, anam,
Kəsildi əlac, anam,
Qəbri torpağa, özü
Atama möhtac, anam…”

... Qulu Ağsəs poeziyası mövzu mündəricəsinə görə çoxşaxəlidir. Yaradıcılığında  vətən, ana, torpaq, təbiət mövzuları yer tutan şairin poeziyasında bütövlükdə cəmiyyətdə gedən bütün proseslərə, hadisələrə reaksiyasını görmək olur. 2020-ci ildə dünyanı sarsan koronavirus bəlasına, onun yaratdığı faciələrə, “çölə çıxma”, “maska taxma”, “toy etmə”, “yas saxlama”  yasağına və s.   şairin reaksiyası diqqətçəkicidir.  

“ Əgər doğrudan sevirsənsə,

şərtim budur:

çəkilək bir hücrəyə,

amma məndən uzaq dur...

Sabun köpüyü partlatsın

qoxusu sarımsağın,

Kefli əllərin doqquz yazsın

on barmağı...

Çölə çıxma!

Telefona baxma!

Darıxma!”

Dünyanın koronavirus faciəsi ilə üz-üzə qaldığı sərt, qorxunc bir zamanda qoyulan qadağalardan insanların çəkdiyi mənəvi əzabları oxucuya çatdıran şairin misralarda sətraltı etirazını da hiss etmək olur. “Yas olmazsa, ölüm də olmasın.” Sözü astar üzündən oxusaq, ölüm varsa,yas necə olmasın. Yası qədağan edənlər “ölüm” qədağan edə bilərmi? Sevgi olmasa, toy olarmı? Xəstəlik varsa, ölüm varsa, yas olmazmı?

Karonaviriusun gətirdiyi ən böyük qadağa insanların evlərə həbs olunması idi. Və bir də böyük faciəni qadağalar dövründə həyata vida deyənlərin yaxınlarının yaşadıqları. Ölənlər sanki lənətə tuş gəlmiş kimi, xəbərsiz-ətərsiz, yassız, “Yasin”siz dəfn edilirdi (içimdən keçən bir arzunu qeyd etmədən keçə bilməyəcəyəm. Allah adama ölümün də gözəlini qismət eləsin!). Nə isə…Bu mövzunu burada nöqtələmək istəyirəm, çünki mözvu o qədər genişdir ki...

Qayıdaq şairin bu qadağalar dövründə yaşadığı çətinliklərə. Bütün qadağaları qəbul edən şair, sevginin olmasını istəyir.  Nədən? Çünki sevgi varsa, həyat var. Sevgi varsa, gələcək var. Sevgi varsa, gözəllik, gözəllik varsa sevgi var. Hər ikisi varsa həyat davam edir deməkdir. Amma şair bu şərtlərdən, qadağalardan sıxılmış olacaq ki, “özünü şərt cümləsinin budağından asmaq istəyir: “Asacam özümü! - şərt cümləsinin budağından...”

Qeyd edək ki, şairin şeirlərində asmaq, asılmaq, ölüm, Allah (göydəki isim), əcəl sözlərinə tez-tez rast gəlinir. Olum və ölüm həyatın fəlsəfəsidir. “Olum” varsa, ölüm labüddir. Yəni insan dünyaya gəldiyi gündən öləcəyini bilir. Hətta ölümü ondan əvvəl yazılır. Qulu Ağsəs şeirində fəlsəfi qat güclüdür: 

Şükür o göydəki ismin halına,

Şükür yağışına, şükür qarına.

Şükür – adımızı öz jurnalına

Əcəl – adqoydudan qabaq yazdırıb...

İlk fəlsəfə dərsimizi bugünkü kimi xatırlayıram. Müəllimimiz auditoriyaya girib fəlsəfədən ilk mühazirəsini oxuyanda, “Bilirsiniz fəlsəfə nədir? Bizdən cavab almayınca demişdi: “İnsan qəbrə mübarizdir, son mənzili, donu bu, Yaşa, Yaşa öləcəksən, insanlığın sonu bu!” Fəlsəfə olumla ölüm arasında yaşananları öyrənən elmdir. Yəqin ki biz anlayaq  deyə bu şəkildə ifadə etmişdi.

İnsan özündən icazəsiz, özünün istəyi olmadan doğulur və ölür. Yazılanı yaşayır, ona verilən ömür yolunu sonunun harada gələcəyini bilmədən gedir. Bu labüddür. İnsan həyatının labüd sonluğu olan ölüm haqqında düşüncələr, ölümün labüdlüyü   Qulu Ağsəs poeziyasında da tez-tez rast gəlinən mövzulardandır.   

“Hərəmiz borcludu bir can ölümə,

Ölsək də, tapmarıq əncam ölümə.

Tanrı qırmır bizi... Ancaq ölümə

yoxladır.”

Ölümü dərk edənlər, ölmədən öncə ölənlər ölümdən qorxmur. Ölmədən öncə ölənlərdən olan Qulu Ağsəs də  ölümdən qorxmur, sevdiyinə etdiyi vəsiyyətində bunu açıq-aşıkar hiss etdirir:

“İşdi-qəzadı

səndən əvvəl ölsəm,

məni son mənzilə aparırlar görsən,

vəsiyyətimə əməl elə:

Arxamca su at, 

uğur dilə.

Saçını yolma,

köksünü ötürmə.”

Şairin vəsiyyətindəki detallar maraq doğurur. Bilirik ki, insan öləndə suya tutulur, kəfənlənir və “Yasinlə” son mənzilə yola salınır. Şairin isə “işdi-qəzadı sevgilisindən öncə ölsə” son mənzilə uğurlananda ondan istədikləri başqadır.  "Arxamca su at, uğur dilə. Saçını yolma, köksünü ötürmə.” Şair bilir ki, əzizini son səfərə uğurlayanlar, təbii ki bu məcburi deyil, ağı deyib, saç yolur, kədərə bürünüb köks otürür. Qulu Ağsəs sevgilisinə bunları etməməsini, “saç yolub, köks ötürməməsini”, əksinə onun arxasınca su atmasını, uğur diləməsini vəsiyyət edir.  Adətən uzaq yola, səfərə çıxanda arxasınca su atılır, uğur arzulanır; “yolun uğurlu olsun!” söylənilir. Şairin ölümə münasibəti və son mənzilə uğurlanma arzusu qəbuledilmiş qanunlardan fərqlidir. Bu, ölümün fəlsəfəsini anlayanların yanaşmasıdır. Ölüm yoxluq deyil, deyə düşünürəm. Yaşayan ölülər də var, ölərək yaşayanlar da.  Ölərək yaşamaq, daima diri qalmaq söz adamlarının haqqıdır. Çünki söz hər zaman diridir və sahibini diri tutur, yaşadır. Digər tərəfdən, bəlkə bu yolun o biri başı da var. Bəlkə ölüm bir başlanğıcdır. Və bu başlanğıcda şair özünə “uğur arzulanmasını istəyir. Təbii ki bu bir oxucu kimi bizim yanaşmamızdır. Amma şairin sözlə ifadə etdikləri də bizə bu duyğuları yaşadır. Şair getdiyi yeri bilir. O, onu yaradanın –Allahın yanına gedir. Sevgilisinə “faniyə uyma”magı vəsiyyət edir. Gözəl vəsiyyətdir. Həm də bir tapşırıqdır, uyarmadır, “faniyə uyma!” Qulu Ağsəsin bu uyarısında, bütövlükdə dünya, ölüm, fanilik və s. samanizmin, sufizmin izləri duyulur. Bu məqamda mütəfəkkir Cavid əfəndini anmadan keçmək olmur: “Bəni öldürsələr də bən yaşarım, Tərk edib xəlqi xaliqə qoşarım.” Qulu Ağsəsin bəhs etdiyi ölüm aktı xəlqi tərk edib xaliqə qoşmaqdır. Bu səbəbdən, sevgilisinə arxasınca su atıb uğurlanmasını, “ürəyinə ayrı şey gətirməməsini” vəsiyyət edir. Şairin üzü göylərədir. Getdiyi məkan Allahın yanıdır:

“Allahın yanına gedirəm

ürəyinə ayrı şey gətirmə.”

Nə gözəl ifadədir. “Ürəyinə ayrı şey gətirmə, Allahın yanına gedirəm!” Həmçinin dünyəvi işləri də düşünən şairin söylədikləri də diqqətçəkicidir. İnsan öldümü, ilk qapısını borclu olduğu adamlar döyər. Lirik qəhrəmanın  borclu olduğu kimsə yox. Əvəzini vermədiyi sadəcə aldığı “son nəfəs”dir. Son nəfəsinin əvəzini verəcəyi yerə, Allahın yanına, Allah qatına yüksəlir.  

Qulu Ağsəsin poeziyasında sufizmin, şamanizmin izlərini araşdırmaq ciddi bir tədqiqat tələb edir. Yeni yazılan məqalələrdə bu məsələyə qayıtmaq istəyi ilə hələlik bu mövzuya bir nöqtə qoyuruq. Qulu Ağsəs poeziyası mövzu mündəricəsinə görə o qədər zəngindir ki, şairin hər bir mövzunu araşdırmaq,  ayrı-ayrı şeirlərinə məqalələr yazmaqla onun şair ruhunu anlamaq mümkündür. Qulu Ağsəsə Allaha gedən yolda uzun ömür və yaradıcılıq uğurları arzuları ilə yazımızı sonlandırırıq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.04.2024)

Aida Eyvazlı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Xəbər verdiyimiz kimi, Mədəniyyət Nazirliyinin təşkilatçılığı ilə Azərbaycanda Qırğız Mədəniyyəti Günləri keçirilir. Dünən axşam saatlarında Heydər Əliyev Mərkəzində Qırğız Respublikasının Milli Tarix Muzeyinin “Qədim incəsənətin şah əsərləri” adlı sərgisi təşkil edilmişdi. Sərginin açılış mərasimimdə hər iki ölkənin mədəniyyət və incəsənət xadimləri, ictimaiyyət nümayəndələri, eləcə də biz - media mənsubları iştirak edirdi. 

Başlanğıcda öncə sərgi haqqında məlumat verildi. Qeyd edildi ki, Qırğız Respublikasının Milli Tarix Muzeyi Mərkəzi Asiyanın ən böyük muzeylərindəndir. Burda rəsm əsərləri, geyimlər, qədim məişət və bəzək əşyaları - bir sözlə muzey anlayışı ilə uzlaşan hər şey var idi. 

Rəsm əsərləri özlüyündə məhz milli köklərə söykənmiş əsərlər idi. Qədim yurta - qırğızların məişəti; ocaq başında milli geyimdə qırğız qadın; üç gənc qırğız qızı…

Xüsusən diqqətimi bu rəsm əsərləri çəkdi. 

Sak - erkən köçəri mədəniyyəti sak (eramızdan əvvəl VIII-III əsrlər) və “Xalqların böyük köçü” dövrü tayfalarının (I-V əsrlər) qədim sənət nümunələri xüsusi maraq doğururdu. Burada qiymətli metallardan hazırlanmış yüksək bədii dəyəri olan məmulatlar nümayiş etdirilirdi. Üzərində qədimi heroqliflər, mixi yazılar olan minlərlə yaşı olan daş da olduqca maraqlı idi. 

Məlumat verildi ki, Çuy vadisindəki Şəmsi kurqanından tapılmış IV-V əsrlərə aid bədii sənət əsərləri – qızıl dəfn maskası, cingiltili asmalarla bəzədilmiş yarımkürə formalı diadema-tac, alın və saç-hörük bəzəkləri, qızıl çərçivədə medalyon qədim incəsənətin şah əsərlərindəndir. Bişkek şəhəri yaxınlığında aşkar edilmiş ənənəvi şəbəkə texnikasında işlənmiş maral təsviri isə güzgü effekti ilə verilib.

Əlbəttə ki, qədim zinyət əşyaları daha çox diqqət çəkirdi. 

Təbii ki, köçəri həyat keçirən, heyvandarlıqla məşğul olan qədim qırğız kişisinin, eləcə də ona yoldaşlıq edən qadının geyim-kecimi də xüsusi maraq doğururdu. 

O da qeyd edildi ki, bəşəriyyətin əvəzsiz söz-mədəniyyət mirası “Manas” dastanı, dünya elm və mədəniyyəti xəzinəsinə daxil olan XI əsr müəllifləri şair-filosof Yusif Balasaqunlu və ensiklopedist alim Mahmud Kaşğarinin, həmçinin dünya ədəbiyyatının görkəmli klassiklərindən Çingiz Aytmatovun əsərləri Qırğızıstan mənəvi mədəniyyətinin görkəmli abidələrindəndir.

Sonda isə Qırğızıstandan olan istedadlı rəssam, modelyer-dizayner Dilbər Aşımbayevanın etnomodel kolleksiyası təqdim edildi.

Düzü, sərgidəki rəng müxtəlifliyi, dekor zənginliyi, çoxçeşidlilik məni valeh etdi. Həqiqəyən də bir xalqı tanımaq üçün onun mədəniyyətini tanımaq kifayət edir.

Fotolar müəllifindir. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.04.2024)