Leo Essad Bey Nusenbaum barədə əfsanələr dolaşmaqdadır. Bir neçə təxəllüslə, o cümlədən azərbaycanlı oxuculara yaxşı tanış olan Məhəmməd Əsəd bəy və Qurban Səid təxəllüsü ilə yazdığı bəllidir. Bu məntiqlə, dünyaşöhrətli “Əli və Nino” romanının müəllifi də odur.

Talehə Əliyeva ötən əsrin 20-ci, 30-cu illərində Almaniya mətbuatında sözügedən müəllifə aid bir neçə məqaləni dilimizə çevirib və redaksiyamıza təqdim edib. Onları diqqətinizə çatdırırıq. 

 

Ağ irqin prestiji və film

(şərh)

 

İngilis kolonial mətbuatı neçə müddətdir ki, müstəmləkələrdə nümayiş olunan

filmlərə xüsusi senzuranın tətbiq olunmasını qızğın şəkildə təbliğ edir. Avropa və

Amerika məişət həyatını əks etdirən filmlər ağ irqin nüfüzuna ciddi xələl gətirə

bilər. İndiyə qədər çinli, malaziyalı və yaxud hindlinin əsl Avropa münasibətləri

haqda təsəvvürü yox idi. İndi filmlərdən görürlər ki, sən demə ağ sahiblər arasında

da cinayətkarlar, oğrular, qatillər olurmuş, necə ki, 1-ci Dünya müharibəsi zamanı

şərqliliərə məlum oldu ki, avropalı xalqların heç də hamısı eyni deyilmiş.

Şərqdə nümayiş olunan əksər amerikan filmləri dedektiv və kriminal

mövzudadırlar. Bu minvalla tamaşaçılar ağ irqin adətlərini, maraqlarını əyanı

olaraq görürlər.

Mətbuat əmindir ki, beləliklə ağ irqə nifrət getdikcə artır və bu da milliyətçi və

kommunist ideyalara rəvac verir. Ag irqin nüfuzuna, həmcinin filmlərdəki sevgi

səhnələri də təhlükə yaradır. Məsələn, Uzaq Şərqin bəzi xalqlarına öpüşmək

yaddır, digərləri üçünsə “əxlaqsızlığın ən yüksək həddi”dir. Film izləyən asiyalı

publikanın sevgi səhnələri haqda şərhlərini eşidən avropalı ayağını bir daha kinoya

basmaz. Asiyalılar üçün ağdərili qadın artıq əxlaqsızlığın simvolu olmuşdur.

Filmlərin təhlükəli olmasını başqa bir fakt da təsdiqləyir ki, nəinki avropalılıar,

hətta yerli knyazlar da senzuranın tətbiqini tələb edirlər.

Essad-Bey

“Ədəbi dünya”(“Die literarische Welt”) qəzeti, 5/1929 , Nr.7, (1/2)

Almancadan tərcümə etdi:

Talehə Əliyeva

Müəllif hüquqları qorunur.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.08.2024)

Bələdçiniz: Nihad Alimoğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

İnanılmaz! Dünya şöhrətli pop musiqiçi Riki Martin möhtəşəm solo konserti ilə ilk dəfə Bakıda çıxış edəcək. 

 

Bəli, bəli!

Adı musiqi dünyasının simvoluna çevrilən əfsanəvi müğənni və aktyor Riki Martin bu gün Sea Breeze Resort-da çıxış edəcək! Konsert saat 20-dən 23-dək davam edəcək. Biletlər 120 manatdan 2500 manatadəkdir. Fanzona biletləri isə 80-150 manat civarındadır. 

Həqiqətən də Sea Breeze Resort ölkənin musqiq tamaşaları mərkəzi statusuna yiyələnməkdədir. 

Dünyada 95 milyondan çox albomu satılan, iki Grammy, dörd Latın Grammy qazanan və bir çox Billboard mükafatçısı olan bu müğənninin Bakıda konsertini təşkil etmək böyük hünərdir. 

İllər öncə - 90-ların sonlarında “Livin la vida loca” mahnısı ilə puerto-rikolu gənc bir oğlan səhnədə parladı. Bu mahnını bütün dünya zümzümə edirdi. Çoxları Mərkəzi Amerikadakı Puerto-Riko adlı ekzotik ölkəni məhz Riki Martinə görə tanıdı. 

İndi isə həmin müğənninin 52 yaşı var və o, ilk dəfə bakılılar qarşısında çıxış edəcək. 

Konsertə tamaşa edəcək bütün bəxtəvərlərə içi özüm qarışıq xoş seyrlər arzulayıram! 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.08.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Sirr deyil ki, bədii ədəbiyyat nümunələri arasında detektivlər çoxoxunma statistikası ilə öyünürlər. Elə bizim ölkədə ən çox satılan kitablar listəsinə baxanda orada Çingiz Abdullayevlə Elxan Elatlının detektivləri həmişə ön sıralarda olur. Bu yay günlərində istirahət zamanı təbii ki, yüngül ədəbiyyat janrı hesab olunan bu janrlara müraciət edənlər çoxdur. Bəs indi ən çox hansı detektiv və triller nümunələri oxunur? Dünyanın ən populyar kitab platformalarından biri olan “Litres”in bu sahədə araşdırmasını “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı olaraq sizlərə təqdim edirik.

 

1. Aleksandra Endryus, "Mod Dikson kimdir?"

Florens Mod Dikson təxəllüsü altında gizlənən bir yazıçının köməkçisi olaraq çalışır. Bir gün qadınlar Mərakeşdə qəzaya uğrayırlar. Mod itir və Florens xəstəxanada özünə gəldikdən sonra özünü Mod kimi qələmə verməyə qərar verir. Patrisiya Haysmitin milyonlarla oxucusu olan "İstedadlı Mister Ripli" romanı ruhunda yazılmış  psixoloji trillerdir.

 

2. Viktor Metos, "Gecə məxluqatları”

Bu, “Qatilin arvadı" adlı bestsellerin davamıdır. Jessika Yardli - Federal prokurorun köməkçisidir. Onun həyat yoldaşı isə seriya qatilidir və o, bunu başa düşməkdə acizdir. Cesika layiq olduğu vəzifəni daşıdığını sübut etmək üçün şəhəri lərzəyə gətirən növbəti manyakın tutulmasında iştirak etməyə başlayır. Manyak qurbanlara hədsiz əzablar verir və cinayətlərin yerlərində Sarpong rəsmləri ruhunda iz qoyur. Jessika növbəti qanlı bir qurban olmağa risk edir. Və görəndə ki, manyak onun həyat yoldaşıdır... Gerisini sadəcə oxumaq gərəkdir.

 

3. Meri Kubik, "Digər xanım"

Netflix-in ekranlaşdırmağa hazırlaşdığı, The New York Timеs-ın bestsellerləri sırasında qərarlaşan bu roman dedikcə maraqlı və çəkicidir, həyəcan verir və nəfəs kəsir. Uill və Seydi Foust uşaqlarıyla birlikdə Uillin dədə-babadanqalma köhnə evində məskunlaşıblar. Uillin bacısı illər öncə çardaqda özünü asaraq öldürüb, qardaşsa keçmişin mistikasına qapanmaq haqda düşünmək istəmir. Amma nahaq. Gələcəkdə bu evdə yaşadıqca ailəni yaxşı bir şey gözləməyəcək. Bir gün Seydi bir mesaj alacaq: "Ölməlisən". Başqa bir gün kimsə onların qonşusunu öldürəcək...

 

4. Cennifer Mikmaxon, "Məni qorxutmayın”

“Qış insanları” və "Məni içəri dəvət edin" trillerlərinin müəllifindən yeni bir şedevr. Neptun ləqəbli seriya qatili kiçik bir şəhəri qorxu içində saxlayır. O, qadınları oğurlayır, sonra isə cəsədləri polis binasının yaxınlığında qoyur. Reginanın anası beləcə itir, lakin 20 il sonra onu evsizlər üçün sığınacaqda sağ tapırlar. Bu bir mesaj deyilmi? Neptunun yeni məqsədi Taranı ovlamaqdır, Reginanın dostunu.

 

5. Nita Prouz, "Qulluqçu"

 

Kanadalı ədəbi redaktorun debüt romanıdır. Molli Grey erkən valideynlərini itirib və nənəsinin nəzarəti altında böyüyüb. Qız qapalıdır, insanlardan qaçır, amma tapmacaları sevir. Bəli, bəli. Tapmacaları sevir. Oteldə qulluqçu işləyən Molli bir dəfə iş növbəsi zamanı otelin nömrələrindən birində Mister Blekin meyitini aşkar edir. Polis Mollini əsas şübhəli hesab edir. O, təqsirsizliyini necə sübut etsin?

 

6. Jan-Kristof Qrange, "Tanrıların vədləri"

Berlində, 1939-cu ildə yüksək zümrədən olan qadınları öldürməyə başlayırlar. Onların hamısı qapalı kluba gedirlərmiş və hansısa Mərmər insan barədə yuxu görürmüşlər. İşi gizli polisə və mülki psixiatrlara verirlər, çünki ənənəvi təhqiqat üsullarına bu cür işdə etibar etmək olmaz. Nəticə başgicəlləndirici olur...

Tarixi dekorasiyalarda triller yazmaq tanınmış Fransa detektiv ustası Qrange üçün bir sınaq olub. Deyək ki, çox maraqlı və canlı çıxıb.

 

7. Tani Frenç, “Feytful-Pleys”

Məşhur müəllifdən çoxdan gözlənilən daha bir yenilik. Frenç janrın pərəstişkarlarına "Arxasında kölgə" və "Gizli yer" kimi bestsellerlər hədiyyə edib. Buna görə də bu növbəti romanı çoxları oxumaq həsrətində olublar. Feytful-Pleys küçənin adıdır və buradakı tərk edilmiş evlərdən birindən bir köhnə çamadan tapılır. Dublində yaşayan  detektiv Frenk Makki çamadandakı ilk sevdiyi qızın əşyalarını tanıyır. 20 il əvvəl o, səhərə qədər Rozini gözləmişdi. Sevgililər birlikdə xoşbəxtliklərinin ardınca qaçmaq istəyirdilər, amma qız gəlməmişdi. Nə baş verdiyini anlamaq üçün Frank keçmişə qayıtmaq məcburiyyətində qalır...

 

8. Stiven Kinq, "Billi Sammers"

Qəhrəman – Billi Sammers ABŞ dəniz piyadalarının keçmiş snayperidir, eləcə də əxlaq kodeksinə malik muzdlu qatildir. O, yalnız pis insanları təmizləyir. Sammers bu işdən uzaqlaşmağa qərar verir, amma son əmri yerinə yetirmək lazımdır – prinsipsiz killer Alleni öldürmək.

 

9. Kamilla Lekberq və Henrik Fekseus, "Mentalist".

Stokholmda qılınclarla deşilmiş sirk qutusu tapılır. İçində də qadın cəsədi. Kim özündən dəhşətli bir sehrbaz obrazı təsəvvür edib?

Müfəttiş Mina Dabiri məsləhətçisi qismində illüzionçu Vinsenti cəlb edir. Hər ikisi komandada işləməyə öyrəşməyiblər, amma indi ortada çox məsuliyyətli bir iş var: günahsız həyatın qırılması.

 

10. ANONUMİS layihəsindən ikinci roman, "Mixail Bulqakovun gizli gündəliyi” Bu layihənin kitabları ikiqat xəfiyyəçilik vərdişləri tələb edir. Müəllifliyi göstərilmədən çıxan kitabları oxuyan oxucular yalnız cinayətkarın kimliyini deyil, müəllifin də kimliyini axtarmış olurlar. Orest Volinin yeni istintaqı - Moskva Muzeyindəki bir qətldir. Bıçaqlanmış bir naməlumun cəsədi aşkar edildikdən sonra mistik bir şəkildə yoxa çıxıb. Bunun arxasında kim dayanır və Bulqakovun qeydlərinin bura nə dəxli? Oxuduqca heyrətlənir və heyrətlənirsən.

 

“Ədəbiyyat  və incəsənət “

(02.08.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalın sizlərə Rəvan Cavidin “Xudavi” hekayəsini təqdim edir.

 

 

XUDAVİ

 

...Sənə min bir məhəbbət,

Sinəmdə tutmuş məkan...

 

Adı Xudaviydi. Xudadan gələn, Xudaya gedən, Xudada yaşayandı. İllər bu kişini qocaltmamışdı, sanasan, alnının, əllərinin qırışını ilmə-ilmə toxuyub nağılların Allah babasının canlı rəsmini çəkmişdi. Saqqalının salxımları, saçlarının düyünlü ucları, seyrək kirpikləri, qalın qaşları, cod dərisi, qabar əlləri, div ayaqları vardı Xudavi babanın. Kəndin uşaqları ondan qorxmurdu, kəndin kişiləri, arvadları onu bəsləyirdi, kəndin itləri onu qoruyurdu. Mən Xudavini tanıyandan kənd onu unudana qədər küçələrdə “Pepsi”, “Kola”, “Fanta” qutuları yığırdı. Məktəbdən evə gedən uşaqların dalınca gəzir, dar su arxlarına tullanan plastik tör-töküntünü çiynindən aşırdığı çirkli boğçasına atırdı. Sonra o qutuları hara aparırdı, kimə satırdı, aldığı pulu hara xərcləyirdi, bilmirdik. Günəş səmanı qucaqladımı, Xudavi baba da yay-qış, fərq etməz, düşürdü küçələrin canına. Onun sayəsində kəndimizin küçələri, arxları, yekə-yekə kəhrizləri təmiz qalırdı.

Deyirdilər ki, onu evdən qovan arvadı, iki də oğlu var. Oğlunun biri traktor sürürdü. Biçin vaxtı kənd camaatı Xudavinin oğlu Öməri qapı-qapı axtarırdı. Evinin önündə bığıburma kişilər növbə tuturdu. Həmin iki-üç ayı Ömərin cibi pulun qalınlığından, sinəsi də zəhmətin verdiyi qürurdan şişirdi. Əli cibində o kafedən çıxıb bu kafeyə girirdi. Dükanlara olan borcunu sıfırlayırdı. Evə əsl kişi kimi bazarlıq edirdi. Di gəl, atasını küçələrdən yığıb-yığışdıra bilmirdi. Qarılar Ömərin üzünə gülüb arxasınca danışırdılar ki, pul qazanmaqla deyil, vallah, dədəsi bütün günü zibil eşəliyir, dədə qədri bilməyən köpəyin oğlu. Bir Ömər, bir Xudavi, bir də Allah bilirdi ki, Ömər dədə qədri bilən köpəkoğlu idi. İntəhası, Allah Xudavinin ağlını başından almışdı.

Kiçik oğlu Əli hərbi xidməti bitirəndən sonra “maxe” kimi qalmışdı dağların başında. Muzdlu əsgərlik edirdi. O, bu gün vətəni qorumaq, sabah da ölmək üçün maaş alırdı. Ayda bir dəfə, iki aydan bir evə gəlirdi. Anasını, qardaşını görüb, nişan verdiyi qızla görüşüb, küçədə rastına çıxsa, atası ilə salamlaşıb qayıdırdı Murova. Murov nə Murov. Qar dizdən, şaxta da balta kimi. Ayağını atmağa düz yeri, baxmağa göz yeri yox. Uzandıqca uzanan sonsuz dumanlıq. Kəndin qarıları Xudavinin sonbeşiyi haqqında danışırdılar ki, bu da getdi özünü oda-alova atdı, camaatın qızına nişan taxıb, Allah bilir, nə vaxt qayıdıb gələcək. Amma bir Allah bilirdi ki, Əli o nişanlı qızın yanına qayıda bilməyəcək.

İllər keçdikcə keçdi. Fəsillər kəndimizin dağdağan ağaclarını gah yaşıla boyadı, gah da lüt-üryan qoydu. Mən böyüdüm, Xudavi qocaldı, kəndin qarıları öldü, anamın, atamın yadından çıxdı Xudavi. Ruh kimi gəzirdi. Kəndimizin körpə uşaqları indi bellərində çanta, ciblərində telefon rayon məktəblərinə gedirdilər. Kənd məktəbindən evə qayıdan uşaqların əllində fanta qutuları yox, əl boyda telefonlar olurdu. Ömrün elə günü qaralırdı ki, Xudavinin boğçası heç dolmurdu da. Hansısa qapıda qatıq, çörək yeyib qarnını doyurur, sonra da gedirdi kənddə bircə nəfərin də tanımadığı komasına. O vaxt nənəm deyirdi ki, Xudavi qəbiristanda yatır. Mənim də ağlımda elə qalmışdı.

Əlqərəz, bir gün xəbər gəldi ki, Xudavinin oğlu Öməri erməni snayperi düz alnından vurub. Biçin vaxtı tez-tez olurdu belə atışmalar. Tap-Qaraqoyunlu kəndi sərhəd idi. Ermənilər hərdən zəmiləri yandırır, hərdən camaatı güllə-baran edirdi. Sonra bizimkilər də o tərəfə atırdı. Yarım saatdan-zaddan sonra sakitləşirdilər. Olan da il boyu biçini gözləyən kəndliyə olurdu. Bu dəfə güllə Xudavinin oğluna dəymişdi. Dəyib öldürmüşdü. Öldürüb Xudavinin əlindən Öməri almışdı. O gün kəndin camaatı yığıldı Xudavinin arvadının evinə. Qapısında traktor üçün növbə tutan bığıburma kişilərin çiynində o dünyaya getdi Ömər. Hamı Ömərin qəbrinin üstündə idi, Xudavidən başqa. Xudavi yox idi. Xudavi neçə gün görünmədi. Qeyb olmuşdu. Camaat deyirdi ki, gecə Xudavi Ömərin gorunu qazıb girib içinə. Nə bilim, hərə bir şey danışırdı. Mən onda Bakıda o restorandan çıxıb bu paba girirdim. Düzünü desəm, Ömər ölməsəydi, Xudavi hamının yadından çıxacaqdı. Atam deyirdi ki, Ömər öləndən sonra arvadı Xudavini tapıb, deyib ki, gəl evinə. Biz də bir ailə olaq. Camaat ağzına gələni danışırdı. Xudavi də heç nə demədən çirkli boğçasını çiyninə atıb getmişdi yenə zibil yığmağa.

Gün o gün oldu, müharibə başladı. Kəndin cavan oğlanları davaya getdi. Kənd boş qaldı. Qocalar namaz üstündən durmadı, atalar, analar gözü yollarda oğlunu gözlədi. Həmin payız bizim kəndin pəncərələrini gah yağış yudu, gah anaların göz yaşları. On dörd şəhidi var idi kəndimizin müharibə qurtaranda. Balaca bir kənd igid-igid ərlərini dilbilməz gülləyə qurban vermişdi. Əli də şəhid olmuşdu. Dəfn günü Xudavini heç kim tanımadı. Saqqalı yox, saçı yox. Kostyumda, bəy libasında. Min il cavan görünürdü. Bircə yerişindən, bir də heç nəyə, heç kimə baxmayan gözlərindən tanıdılar Xudavini. İkinci oğlunu da vətənə qurban eləmişdi. Arvadı gah Ömərin, gah da Əlinin adına ağı deyirdi. Gah da Xudaviyə qarğış edirdi. Elə bilirdi ki, hər şey onun küçə-küçə sülənməyindən sonra başlayıb. Xudavidən bir səs çıxmırdı. Ağlamırdı. Gözləri dolmamışdı. Heykəl kimi tabutun başındaca gözləyirdi. Həmişə boğça salladığı çiynini oğlunun tabutu altına verdi. Getdi hər gün getdiyi yolla. Hər gün yatdığı yovşanlığa Əlini basdırdı. Qayıtdı. Yenə qeyb oldu.

Xudavinin arvadı çərlədi öldü. O ki öldü, kənddə hamı yadırğadı Xudavini. Sanasan, belə adam yaşamayıb dünyada. Kəndin hər tərəfində “Pepsi”, “Kola”, “Fanta” qutuları peydə oldu. Arxlar zibillə dolub-daşırdı. Camaat əkini suvaranda kanalların ağzını zibildən zorla təmizləyirdi. Biçin vaxtı traktor qəhətə çəkilirdi. Dava düşürdü. Qızlar əsgərliyə gedib gəlməmiş oğlanlara könül vermirdi. Xudavinin oğlanları öləndən, özü də qeybə çəkiləndən sonra kəndin mizanı pozuldu.

Dövlət, bəlkə, Xudaviyə ev də verərdi. Şəhid oğluna görə hamı ona hörmət də edərdi. Camaatın güzəranı pis idi, müharibədən sonra dolanışıq lap çətin idi, amma Xudaviyə verməyə hamının bir parça çörəyi var idi. İstəmədi. Hara getdi, hara yox çıxdı, bilən olmadı.

Adı Xudaviydi. Xudadan gəlmişdi, Xudaya gedəcəkdi, Xudada yaşamaq üçün.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.08.2024)

 

Bu gün Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri Anarın "Söz dünyası" kitabı barədə sizlərə bilgi verəcəyik.

 

Kitaba kitabın üz qabığında şəkilləri həkk olunmuş 22 nəfər haqda yazılar və onların müxtəlif vaxtlarda Anar haqda yazdığı yazılar və ya yazılardan, müsahibəlrədən parçalar daxil edilib.

Burada kimlər yoxdur?

Yazıçılardan Kamal Abdulla, Mövlud Süleymanlı, Çingiz Abdullayev, Natiq Rəsulzadə, İlqar Fəhmi, Elçin Hüseynbəyli, Pərvin, şairlərdən Nüsrət Kəsəmənli, Ramiz Rövşən, Sabir Rüstəmxanlı, Vaqif Bayatlı Önər, Rəşad Məcid, Səlim Babullaoğlu, tənqidçilərdən və alimlərdən Nizami Cəfərov, İsa Həbibbəyli, Rəfael Hüseynov, Əsəd Cahangir...

Əsəd Cahangir qeyd edir ki, “Kitabı son 30 ilin ədəbi-bədii prosesinin  güzgüsü adlandırmaq olar. Bu güzgüdə hər kəs öz dəqiq əksini tapır. Kitaba daxil edilən materiallarda müəllifin sərt, güzəştsiz obyektivliyi və ədaləti aydın görünür”.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.08.2024)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birlikdə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün şeir vaxıdır, sizlərə Rəsmiyyə Sabirin şeirləri təqdim ediləcək.

 

                                              

ŞEİR VAXTI

 

Rəsmiyyə SABİR

 

 

MƏNİ

 

Yolum üstə daş qoydular,

Tuş etdilər qışa məni.

Harda kədəri gördülər,

Keçirdilər başa məni.

 

Min fitnə-fəsad qurdular,
Hiylələriylə yordular,

Kövrək qəlbimdən vurdular,

Sındırdılar şüşə məni.

 

Heç işim olmadı şərlə,

Yoldaş oldum dərdi-sərlə,

Bundan sonra tək kədərlə,

Görərsiniz qoşa məni.

 

Həsrət gəldi incə-incə,

Dərd qəlbimi sıxdı küncə,

Bu qədər əzab verincə,

Tanrım, döndər quşa məni...

 

Neyləyirdim bunca dərdi,

Fələk bir ucdan göndərdi,

Bilmədim, Allah döndərdi,

Ya insanlar, – daşa məni?..

 

 

QAYIDACAM

 

Qəlbinə cığır açıram,

Büküb, sonra qayıdacam.

Dünya adlı bu qəfəsi

Söküb, sonra qayıdacam.

 

Bu həyat da bir oyundur,
Fələk hələ məni udur,

Ömür-gün bulanıq sudur,
Çöküb, sonra qayıdacam.

 

Siləcəyəm qırışları,

Gözlərimdəki yaşları,

Ətəyimdəki daşları

Töküb, sonra qayıdacam.

 

Tale əlində mən naşı,

Qazanacam bu savaşı,

Bu torpağa məhək daşı

Əkib, sonra qayıdacam.

 

Qədər dayanıb qəsdimə,

Kor oluram öz tüstümə,

Ana torpağı üstümə

Çəkib, sonra qayıdacam. 
 

 

SƏNİNLƏ ARAMIZDA

 

Səninlə aramızda

məsafələr var.

Sevgi qədər yaxınıq,
həsrət qədər uzaq.

 

Səninlə aramızda

məsafələr var.

Bir söz qədər yaxınıq,

susqunluq qədər uzaq.

 

Səninlə aramızda

məsafələr var.

Xəyal qədər yaxınıq,

həyat qədər uzaq.

 

Səninlə aramızda

məsafələr var.

Nəfəs qədər yaxınıq,

ölüm qədər uzaq...

 

Səninlə aramızda

məsafələr var.

Ömür-gün keçib gedər.

Səninlə aramızda

Eh, üç nöqtə dayanar...

 

 

ŞEİR QADIN

 

Zərifliyini görüb

Səni

çiçəyə bənzətdilər...

 

Şıltaqlığını görüb

Səni

küləyə bənzətdilər...

 

Gözlərində yaşı görüb

Səni

dənizə bənzətdilər...

 

Sonsuz vəfanı görüb

Səni

torpağa bənzətdilər...

 

Sən –

Tanrının yaratdığı

şeirsən, qadın.

Mən

Səni

ruhumu oxşayan

şeirə bənzədirəm.

Şeirdir sənin adın...

 

Şeir kimi doğulmusan.

Kuplet-kuplet yaşayarsan.

Heca-heca ağlayarsan.

Sətir-sətir gülərsən.

Gülüşünlə yer üzünün

kədərini silərsən.

 

Gah şeir kimi sevinclisən.

Gah şeir kimi kədərli...

Lakin

şeir kimi əbədisən, qadın!

Şeirdir sənin adın...

 

 

ANAM

 

Bu tale baş alıb gedir,

Məni də sürüyür, anam.

Yığılıb ay ilin üstə,

Ömür-gün çürüyür anam.

 

Tale durubdur qəsdimə,

Boğuluram kor tüstümə,

Ayaq alıbdır üstümə,

Dərd-kədər yeriyir, anam.

 

Gözlərim tox, ruhum acdı,

Bir dəli sözə möhtacdı,

Ürəyim bir qızmar sacdı,

Dözümüm əriyir, anam.

 

Düşdüm görmədiyim günə,

Bir həsrətim döndü minə,

Ölümün addım səsinə

Uşağın kiriyir, anam...

 

 

ADAM

 

Mən bu nağılın sonunu

Əzəldən bilirəm, Adam.

İçimdə dərd bayram edir,

Yalandan gülürəm, Adam.

 

Əlləşirəm günlə, ayla,

Həyatın məhək daşıyla,

Buludların göz yaşıyla

İzimi silirəm, Adam.

 

Mən yendim zəif qorxumu,

Qovdum gözümdən yuxumu,

Azad eylədim ruhumu,

Haqqa yol gəlirəm, Adam.

 

Gəzərsən məni çırağla,

Gözümü sevginlə bağla,

Üstümdə bir ağız ağla,

Görmürsən ölürəm, Adam...

 

 

AĞLADIM

 

Sənin yoxluğunda hər gün,

Bir bilsən, necə ağladım.

Misra-misra gah hönkürdüm,

Gah heca-heca ağladım.

 

Özümə bir dünya qurdum,

Gözləyib dözümü yordum,

Küləklərdən səni sordum,

Hey gündüz-gecə ağladım.

 

Səni unutmadım bir an,

Güman əlimdə verdi can,

Utandım mərd qürurumdan,

Sakit, gizlicə ağladım.

Yoruldum eşq romanından,

Ömür kitabın bağladım.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.08.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı sizlərə Sərdar Aminin “Nilufərlər” hekayəsi təqdim edilir.

 

 

 

Sərdar AMİN

 

NİLUFƏRLƏR

 

Orxan Pamuka...

 

  ​Sahib kişi güzgüdən ona zillənmiş yuxulu sürücüyə “ver, ver, ver...” – deyib arxa-arxaya üstünə gələn “Kamaz”ı lazımi yerdə saxlatdı.

  ​Əlini ağzına sipər edib “Yaxşı!” qışqıran kimi “Kamaz”ın əyləc işıqları bu zülmət gecəyə sıxılan qoşa sehrli nar kimi qızardı. Gözünü sürücüdən çəkmədən dal-dala bir neçə addım atıb maşının bir sağına, bir soluna baxdı. Əli ilə “Əndər!” işarəsini verən an yük yeri şahə qalxdı, elə bil görünməz bağla Sahibin əlinin tərsinə ilişmişdi, bort qalxdıqca tökülən daş-kəsəyin tozanağında Sahib də itib-batdı, “Kamaz” da.

  ​Bircə maşının gur işıqları tozun içindən uzanıb qoşa şəhadət barmağı kimi Yeni Günəşlini işarə verirdi.

  ​Çox keçmədi, Sahib toz-torpağın içindən tapdığı gəlinciyi çırpa-çırpa “Kamaz”ın qabağına keçdi. Oyuncağı beton piltənin üstünə qoyanda sürücü kabinədən atlanıb ciblərini axtardı, təzədən kabinəyə qalxıb siqaret qutusunu və kibriti götürdü. Əvvəl maşının işıqlarını söndürdü, sonra mühərrikini. Bir anın içində tozdan, küydən əsər qalmadı. Təkrar yerə atılıb siqaretindən bir dənə çıxartdı. Kibrit çöpünü “Plitspiçprom” yazılmış qutunun böyrünə sürtən kimi uzun illər Sibirin şaxtasında qızınmaq ehtirasıyla dikələn küknardan hazırlanmış çöp kükürddən qapdığı alovla Bakı bürküsündə nabələd-nabələd yanıb bir anlıq ucsuz Günəşli dərəsinin bir küncünə işıq saldı.

  ​Sahib onunla üç kəlmə kəsmədi, yaxınlaşa-yaxınlaşa cibindən çıxardığı pulu üzünü tərdən islanmış tozlu köynəyinin qoluna silən sürücüyə uzatdı. Sürücü pulu götürəndən sonra Sahib kişiylə bir siqaretlik söhbətə belə ehtiyac qalmadığını başa düşüb təzə yandırdığı siqareti dalbadal üç dəfə sümürdü, indicə boşaltdığı daş- kəsəyin üstünə vızıldatdı.

  ​“Kamaz” dolub yolla tən olan dərədən asfalta çıxan kimi uğultusu bir az da artdı və tezliklə zəhlətökən küy gecənin məşum səssizliyinə məğlub oldu.

  ​Bu dərə bir zamanlar geri çəkilmək istəməyən, indiki Bakının torpaqlarını israrla yalayan Xəzərin yadigarı idi. Əsrlər əvvəl buralara gəlib qayıdan Xəzər dalğalarının ilğımı xəzri insanların ağzına qədər doldurduğu köhnə beşiyini – Günəşli dərəsini tapmadı, son dəfə əsdi və birdəfəlik buralardan qeyb oldu. Sahib xəzrinin sərinliyindən rahatlanıb gəlinciyi qoyduğu piltənin üstünə çökdü. Bürkülü gecədə betonun istisi onu incitmədi, əksinə, bayaqdan yanbızında olan yüngül narahatlıq da ilıq səthdə əriyib getdi.

  ​Uzaqdan ötən maşınların ani işıq saldığı gəlinciyin üzünə, bərəlmiş gözlərinə baxsaydı, qorxudan bağrı yarılardı, ancaq hələ ki ikisi də üzünü bir azdan ayın doğulacağı üfüqə tutmuşdu. Şəhər işıqlarının sürməyi etdiyi üfüqdə Köhnə Günəşlinin göydələnləri təpədən aldığı əzəmətlə bir az da hündür görünür, səmaya nizə kimi sancılırdı.

  ​Bircə qalırdı səhər saatlarında son “Kamaz”ın boşaltdığı daş-kəsəyi buldozerin döşünə qatıb hamarlamaq. Gərnəşdi...

  ​Nə illah eləmişdi ki, ödəniş sabaha qalsın, “Kamaz” sürücüsünü qandıra bilməmişdi, yuxudan qalxıb yaşadığı binadan dərəyə piyada düşmüşdü.

  ​Sahib işini bitirmişdi. Sonrakı işlər sonrakı adamların idi, dolmuş dərədə nə tikiləcəkdi, nə qurulacaqdı – metro, park, göydələn... Dərənin yeni taleyinə uyğun şayiələr, söz-söhbətlər çox idi. Sahib belə şeyləri düşünmək istəmədi, dolmuş dərənin göz işlədikcə ağaran səthinə baxıb sinəsini qabartdı.

  ​Dərəni doldurmaq üçün 5-6 il işləmişdi. Son “Kamaz”dakı torpaq Yeni Günəşlidə tikiləcək təzə göydələnin təməlindən çıxmışdı. Bakının hər yerindən bir ovuc torpaq vardı ağzına kimi doldurulmuş bu dərədə.

  ​Ətrafda ins-cins görünmürdü. Betonun üstünə uzandı. Başını sağa çevirəndə düz gözünün qabağında oturaqlı qalmış, beli bir az əyilmiş gəlinciyi gördü. Gözlərini yumdu. Qapalı bəbəklərində bütün dünya bir yana çəkildi, belini büküb oturan gəlincik o biri yana. Rahat ola bilmədi. Əlinin tərsiylə gəlinciyi yıxdı. İkisi də Bakının tozlu səmasına zilləndi.

  ​Sahib altında hər gün bir buğda boyda çökən bu torpağı qat-qat düşündü...

Bura Bakının harasından torpaq, daş-kəsək gəlməmişdi? Badamdardan Hövsana, Sovetskidən Zabrata hər dağıdılan evin, uçurulan binanın qəbri burda idi. Qərib torpaqlar bu dərədə bir-birinə qarışıb içindəki sınıq-salxaq əşyaların hekayətində yoğrulur, əfsunlu bir haləyə dönüb kimisə səsləyirdi.

  ​Qiyamət qopana qədər uyuşmayacaq bu torpaqlar hələ içindəki kimsəsiz əşyalar çürüyənədək onların iniltisinə də dözməli idi.

  ​Küləklə, suyla, zəlzələylə yox, nəhəng maşınların sərt yük yerləriylə daşınmış torpaqlar Günəşli dərəsində çox nabələd idi. Yüksək təzyiqlə doldurulmuş təkərlərin torpaqdan ayırdığı bu maşınlar bəla orduları kimi yorulmadan torpağın qəsdinə dururdu, sonra qəriblik dalınca qəriblik...

  ​Yad daş-kəsək Günəşli dərəsinin qarnını hər gün bir az da dikəldir, vələdüzzina kimi bu yerlərin ruhunu narahat edirdi.

  ​Sahib indi xatırladı ki, uzun illər burada işləsə də, heç vaxt gecə yarısı tək-tənha Günəşli dərəsində qalmayıb. Onun təslim olduğu bu hava, səssizlik hər nədirsə, yeni bir şeydir. Onu əyləyən bu havaya təslim olmağında da bir kəramət var.

Ağzına qədər doldurduğu dərə isə durmadan danışır, Sahib dərənin sözünü kəsə bilmir, bu sirli pıçıltıya bir az da, bir az da, bir az da qulaq vermək istəyirdi.

Bu torpaqlar da əşyatək kiminsə evindən, həyətindən çıxarılıb gətirilmişdi. Zir-zibil, sınıq-salxaq əşyalar, beton, daş, torpağın ümumi qoxusu dərənin üzərinə kirli mələfə kimi sərilmişdi – viranəlik, göyə sovrulmuş toz qoxusu...

  ​Tör-töküntü içində yararlı nə vardısa, adamlar daşımışdı. İllərlə bura atılmış şikəst əşyalarsa aysız gecənin vahiməsini bir az da artırırdı.

  ​Ötən gün “Mercedes”in arxa şüşəsindən sürücünün də xəbəri olmadan 21 yaşlı Kamilənin əl çantasından çıxarıb pinqvin paketdə dərəyə vızıldatdığı alt paltarı hələ torpağa qarışmamışdı. İşlədiyi kafedə hər əyiləndə ucları görünən xırda məmələri çox kişinin diqqətini çəksə də, gənc oğlanların gecələr ağlayıb xəyalını qurduğu ətli-budlu gözəllərilə tavanı güzgülü otellərdə sevişməkdən doyan, yataqda fərqlilik gəzən 46 yaşlı Əlidə başqa hisslər oyatmışdı; qızın kafeyə ofisiant düzəldiyi ilk həftənin son günü hesabı restoranın bağlanmağını gözləyib son anda ödəmişdi və Kamiləyə hesabdan əlavə marqans kimi qızaran yüzlük verərək “aşağıda gözləyirəm” demişdi. Kamilə əvvəlcə yüzlüyü götürmüş, sonra düşünmüşdü və bir kəlmə də demədən adminstratorla “açot-uçot” eləyəndən sonra gəlib Əlinin rus tabutu kimi soyuq və mənasız “Mercedes”inə oturmuşdu. Əlinin “boş ev”ində ayaqlarını onun çiyninə qaldıranda canına rahatlıq gəlmiş, qıçları arxaya basıldıqca gün ərzində şaquli qalmaqdan gizildəyən baldırlarına qan işləmişdi. Ayaqyolunda uşaq paltarına bənzəyən pambıq şortunu lüt bədənə geyinəndə yenə də oxuduğu universiteti, patok yoldaşlarını xatırlayıb tumanıyla əvvəlcə yanağına yaxılan layneri, ardınca da qasığını silib pinqvin paketdə əl çantasına yerləşdirmişdi.

  ​Dolmuş dərənin bir küncündə ağaran pinqvin paketdən 3-4 metr dərinlikdə maştağalı Əkrəm dayının nəvəsinin “artıq ət”i çürüməkdə idi. Əkrəm dayı babalarından belə görmüşdü, onları kəsdirəndə sünnətdən qalan dərini harasa basdırırdılar. Nə təhsil, nə tapşırıq, nə pul... Əkrəm dayı hələ də inanırdı ki, nəvəsini sünnət eləyəndən sonra kəsilən dərini hara basdırsa, uşağın taleyi ora bağlanacaq. Nəvəsini neft işinə ismarlamaq üçün kəsdirən kimi artıq ətini gətirib Neft şirkətinin tarixi binaların birində yerləşən ofisinin çöl divarına, suvağın altına dürtmüşdü. Üç gündən sonra sökülən binanın qalıqları ilə birgə uşağın duduşunun tənzifə bükülmüş artıq əti də Günəşli dərəsində toz-torpağa qarışmışdı.

  ​İndi Sahibin düz altında, amma iki metr dərinlikdə qalan sarı divanı isə, yəqin ki, kimsə evinə aparacaqdı, cüvəllağı uşaqlar bir gün günorta yeməyini yedikdən sonra divanın üstündə var gücüylə atılıb-düşüb qıçlarını qırmasaydı. Dövlət qəzetinə təyin olunan yeni baş redaktor otağındakı həmin sarı divanın söykəndiyi divardakı barmaq izlərini dəfələrlə vurdurduğu emosiyanın aparmadığını görəndə suvağı qaşıdıb yenisini vurdurur, otağı təmir edir, yağlı ovucların, ehtiraslı barmaqların, tərli kürəklərin iz qoyduğu əşyaları suvaqqarışıq otaqdan çıxartdırıb şəhərin ən uyğun yerinə, təbii ki, Günəşli dərəsinə boşaltdırır.

  ​Sahibin beton üstündə uzanmağından xeyli keçsə də, ona elə gəlirdi ki, arxası ilıq betona elə indicə dəyib. Belinin altında qalan xırda daşı çıxaranda yeri bir az da rahat oldu, kürəyini əzən çınqılı tullamaq istəyəndə onun daş yox, balıqqulağı olduğunu gördü, deşiyini qulağına yaxınlaşdırdı, uşaqlıqdan sevdiyi o səsi yenidən gicgahında duydu – dəniz uğultusu... Xəzər bu səmtdən illərlə Zığ qayalarını yalayıb uzaqlara çəkilsə də, səsi Sahibin qulağının dibində idi. Çox keçmədi, gicgahındakı balıqqulağının asta vıyıltısı hər an xortlamağa hazır olan əşyaların iniltisinə yenildi.

  ​Karantin səbəbilə iki ay işsiz qalan, son 17 manatla bazarlığa çıxanda polisə maskasız yaxalanan Fərruxun uşaq kimi üç dəfə “Allah haqqı unutmuşam” deyəndən sonra arxa cibindən çıxarıb ümidlə göstərdiyi, polisin laqeyd üzünü gördükdə susub 200 manat cərimə olunduğu protokola imza ataraq heç kəsə hiss etdirmədən ağlaya-ağlaya əlindən buraxdığı həmin əzik maska da burdadır – üstündən bir neçə maşın keçdikdən sonra gecə yolun o biri tayında qalıb, külək sonra onu da uçurdub bəla ağacının növbəti xəzəli kimi bu dərəyə atıb.

  ​Məmmədsadığın altı qızının yazda tutdan, yayda əncirdən, payızda üzümdən bulaşdığı biləklərini qoyub baxmaqdan qaraltdığı, Sovetski söküləndə bütün lazımsız əşyalar kimi bura atılan pəncərə çərçivəsinin alt taxtası da bir neçə qat aşağıda dikinə qalıb. Həmin çərçivədən iyirmi santimetr yuxarıda, Hacı Cavad məscidində Əmir kişinin otuz il səssiz-səmirsiz söykəndiyi və söykənməkdən parıldatdığı – üstündən yeni suvaq vurulsa da, söküləndə yenidən parıldayan divar daşı da qara kəhrəba kimi qalmaqdadır.

  ​Torpağın altında xəyali bir ev kimi dursalar da, bu mişar daşları Binəqədidə ev olmaqdan son anda məhrum edilib. Bir gecəyə tikilib damı vurulsaydı, onlar da bir neçə adamı qışda şaxtadan, yayda istidən qoruyacaqdı, ancaq üstünün şiferi səhərə qədər hazır olmamışdı deyə, icra əməkdaşları betonu tam bərkiməyən daxmanı bir saata sökmüşdü və sarı traktorların çömçəsində maşınlara yükləyib Günəşli dərəsini dolduran daş-kəsəyin üstünə atmışdı.

  ​Gənc yazıçının borca nəşr edib sata bilmədiyi 50 ədəd kitab, vaxtı ötmüş test dəftərçələri, yarımçıq yanmış ağcaqanad zəhərləri, zibil kimi atılsa da, yenidən cücərən sarımsaq dilimləri, “Sizin üçün çalışırıq” şüarı yazılmış cırıq vinil, qurumuş küknar tingləri, nərd zəri, hərbi odeyal, əmzik...

  ​Qəfil dalğa Sahibi qaldırıb yerə çırpdı. Ağzına-burnuna dolan dəniz suyunu qaytarıb özünü ələ almaq istəyəndə növbəti nəhəng dalğa onu doldurduğu dərənin o başına atdı. Sudan başını çıxarıb Xəzərin dağ boyda dalğalarının Günəşli dərəsinə təpidilmiş torpağı rahatlıqla yuyub apardığını gördü.

  ​Dalğaların köksündə beşik kimi yırğalandıqca içinə rahatlıq gəldi. Bu xarabanın yiyəsi yoxdu?! Nə vaxtsa dilinə gətirdiyi ifadəni xatırladı. Bəlkə də, bu sözləri dünyada ondan az işlədən ikinci adam yox idi, ancaq əsas odur, bir dəfə də olsa, demişdi. Bu an Sahib başqa təsəlli tapmadı. Kəlmeyi-şəhadəti xatırlaya bilmədi, son dəfə “bu xarabanın yiyəsi...” dedi.

  ​Yeni Günəşlidən gəlmiş gəlinciyin də onunla birgə batıb-çıxdığını gördü. Yenicə doğmuş ay işığında gəlinciyin bərəlmiş gözləri üzünə zillənəndə onu vahimə bürüdü. Elə bunca dəhşətin içində Sahibi ən çox narahat edən də hekayətini bilmədiyi gəlinciyin bərəlmiş gözləri oldu.

  ​Gəlinciyin ətrafında onlarla eynicildli kitab suyun səthinə sərilmişdi. Üzərində “Nilufərlər” yazılmış kitablar yan-yana düzülüb ay işığında bütün əşyalardan seçilsə də, Sahib artıq onları görmürdü. Xəzərin bu yerlərə qəribsəmiş sarımtıl ləpələri torpağın əsrlərlə günəşdən əmdiyi istidə qızınır, şövqlə köpüklənirdi.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.08.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət” 

 

 

Budur yenə həmin yollar, həmin təkrarlanan ağrılar. Hava limanına aparan yollardan nə vaxt keçirdimsə, mənəvi ağrılarım ən yüksək zirvəsinə çatırdı. Nə vaxt təyyarə görürdümsə, o mənə vəhşi quş kimi görünürdü, o vəhşi quş ki, sevdiyimi məndən alıb uzaqlara aparmışdı.

Psixomatik ağrılar kaş ki, heç yaranmazdı..

Hər hansı bir hadisə qarşısında yaranan xoş və ya pis hisslər insanın davranışında mütləq özünü göstərəcək. İnsan özünü yaxşı hiss etdikdə bu pozitivliyi vucudu əks etdirir. Məmnuniyyət, razılıq, xoşbəxtlik kimi müsbət emosiyalar serotonin və ya dopamin kimi müsbət kimyəvi maddələrin ifrazına imkan verir. Eyni hal bunun əksi üçün də keçərlidir. Özümüzü yaxşı hiss etmkriksə, bu zehni yorğunluq bədənimizlə özünü ifadə edə bilər. Məsələn: vücudumuz uzun müddətli fiziki, zehni və ya emosional stress yaşayanda kortizolun səviyyəsi artır.

Psixomatik ağrılar xroniki və fiziki əlamətləri olan, lakin tibbi bir açıqlaması olmayan narahatçılıqdır.

Mənfi düşüncələr və hisslərin enerji tezliyi müsbət olanlardan fərqlənir. Elə buna görə də orqan, toxuma və hüceyrələrə ağrı verir.

Deməli, bu ağrıları özümüz özümə layiq bilirik.

Nədir axı vücudumuzun təqsiri?!

Maraqlısı budur ki, bütün bunları bilə-bilə özümə, bəlkə də, ona əziyyət verirdim. Ruhum və cismim əzab adlı məngənədə dustaq idi.

Onun gedişini bilirdim, lakin, dayandırmaq üçün heç nə etməmişdim. Bəlkə də, onu məndən ayıran vücudu dəmir olan vəhşi quşa- təyyarəyə qalib gəlib sevdiyimi geri qaytara bilərdim, amma heç cəhd də etmədim. Halbuki, onsuz sadəcə nəfəs alan, məyus yaşayan bir robot olacaqdım.

Övladım olmadığını öyrənən zaman dünya başıma yıxılmışdı.

Atilla da məyus olmuşdu, amma bildirməmək üçün uğrunda canımı belə verə biləcəyim qara gözlərindəki hüznü qovub təbəssümü süni şəkildə göstərməyə çalışmışdı.

Məni isə “ Yəqin ki, səhv diaqnozdur” deyib, sakitləşdirməyə cəhd etmişdi. Amma sevdiyim insanı, əlbəttə, atalıq hissindən məhrum etməyəcəkdim.

Atilla xarakterimi və tərsliyimi gözəl bilirdi. Hətta bir dəfə Atilla xəstə olduğu üçün yemək yeməkdən imtina edəndə mən də həmin gün heç su da içməmişdim. Hətta ac və susuzluqdan az qala ikinci mərtəbədən düşəndə yıxılacaqdım və son anda Atillanın cəldliyi ilə qurtuldum.Amma o, əsəbi olanda “möhtəşəm mədəni danlağından” qurtulmaq olmazdı.

Lakin susub bir kəlmə də danışmadım, günahkar idim. Əslində o yesin deyə, mən də inad etmişdim. Yazıq Atilla, özü süfrə açıb “Müjgan xanım, buyur” -söyləmişdi.

Heç iştahım yox idi, Atillaya acığım tutmuşdu, amma onun aclığına dözə bilmədiyim üçün süfrəyə əyləşdim.

Onun simasına baxa bilmirdim. Atilla mən yıxılmaq üzrə olanda çox qorxmuşdu. Onu incitmək mənim üçün ağır idi. Çox tanışlarımız ideal cütlük ifadəsi zamanı “Atilla və Müjgan sevgisi” söyləyirdi. Əlbəttə, ailədə xırda söz-söhbətlərimiz olurdu, amma sevgimizin böyüklüyü incikliyi nöqtəyə çevirib yox edirdi.

Bir dəfə Atillanı qısqandığım üçün az qala maşının altında qalacaqdım.Təbii ki, bu dəfə Şeytan məni aldatmağı başarmışdı və indi də özümü bu hərəkətim üçün heç cür bağışlaya bilmirəm.

Atillanın xanım iş yoldaşı xəstə imiş , özünü pis hiss edirmiş, təzyiqi ani qalxıb və huşunu itirib yıxıldığı zaman Atillanın ona köməketmə məqamını səhv anlamışdım. Buna görə ondan bütün varlığımla incimişdim. Halbuki, Atilla o xanımı yerdən qaldırıb kürsüyə əyləşdirəndə xanım özündə deyilmiş.

Mən isə aləmi bir-birinə vurmuşdum. Necə də axmaq olub Atilla barəsində ona layiq olmayan fikirlər düşünmüşdüm.

Haqq yerin tapdı, mən isə bu dəfə uzun müddət Atilladan qaçıb anamgildə qaldım. O da ona güvənmədiyim üçün məndən çox incimişdi. Haqlı da idi.İlk dəfə idi ki, Atilladan bu qədər uzaq qalırdım.

Gecələr uzun və qara əlləri ilə məni boğub yarımcan edirdi. Qara rəng öz vahiməsində məni istədiyi kimi qorxuda bilirdi. Atilla- deyərək qışqırsam da, sanki səsim çıxmırdı. Bu səssizlik qaranlığın ehtirasını daha da vəhşilik dərəcəsinə çatdırırdı və mənə rəhmi gəlmirdi.

Atilla onsuz canlı ölü olduğumu bilirdi, amma ona inanmadığım üçün mənə bərk acığı tutmuşdu. Onun gəlişini arzu edirdim. Özüm isə addım ata bilmirdim, görünməz zəncirlər ayaqlarımı bağlamışdı.

Əlimi bəlkə, yüz dəfə telefona atıb geri çevirmişdim. Əminəm ki, o da mənim kimi yarımcan idi.

O məndən 4 yaş da balaca idi. Onu qıcıqlandırmaq üçün- məndən balacasan-deyirdim. Bu onun heç xoşuna gəlmirdi.

Bu dəfə həqiqətən, günah məndə idi. Ona “sənin heç günahın olmayıb?” yazdım. Anında oxuyub “yazını getdiyin andan gözləyirdim”- yazdı.

Atilladan üzr istədim. Atilla isə bir şərtlə barışmağa razı oldu ki, o işdən qayıdanda sevdiyi balıq qızartması şam yeməyinə hazır olsun.

Baş üstə yazıb bir də səni qısqanmayacağam söylədim.

Əlbəttə, özüm dediyimə heç özüm də inanmadım. Mənfi cəhətim idi, ən zəif nöqtəm idi Atilla. Hətta kostyumuna belə təsadüfən yol keçən toxunurdusa, dəliyə dönürdüm. Deyəsən, qısqanclığım sərhəddi keçmişdi, bilirdim ki, bu, bizim yuvamızı uçura bilərdi. Bu hadisədən sonra özümə söz verdim ki, Atillanı səbəbsiz qısqanmayacağam. Atilla məni öz yanında işə də düzəltdi və hər şey çox gözəl davam edirdi.

Həkimə getdiyim o günə kimi.

Ailə qurduğumuz o gözəl gün -həsrətin məğlub, sevgimizin qalibiyyət qazandığı gündən düz 365 gün sonra..

Müxtəlif analizlərdən sonra həkim qərara gəldi ki, mən heç vaxt ana ola bilməyəcəyəm.

Bu xəbəri eşidəndə keçirtdiyim hissləri elə indi də xatırlayıram: uca sevincə sürətlə qanad açıb çox keçmədən qanadlarını itirmək kimi idi. Sevinc zirvəsinə az qalmış qanadlarını itirmək qədər ağrılı nə ola bilərdi ki?!

Mən qanadlarımı itirmişdim. Atilla isə bir an sadəcə susqun qalmışdı, lakin təsəlli vermək üçün tez özünə gəlmişdi.

Elə o andan Atilla ilə münasibətlərimi planlı şəkildə dəyişməyə başladım.

Mənəvi əzab çəkirdim, amma Atillanın mənə nifrət etməsini istəyirdim, ayrı cür o bağlararını məndən qoparmayacaqdı.

Atilla isə daxilimi üzümə oxuyurdu, nələri sevdiyimi, nədən nifrət etdiyimi əla bilirdi. Əslində biz onunla ruh əkizi idik. Düşündüyünü onun dili işə başlamamış söyləyirdim. Lap məəttəl qalırdı. Dediyinə görə, elə məni ona çəkən təxəyyülünü oxumam olubmuş.

Əslində tanışlığımız da ani olmuşdu. Yadımdadı, o, yaşıl rəngli gödəkçə geyinmişdi, saçları buruq idi. Maraqlı saç düzümü ona xüsusi yaraşıq verirdi.

Mən isə səbirsizliyimi nümayis etdirdiyim anda o məni izləyirmiş.Telefonuma kontur yükləmək istəyirdim, aparat isə pulu geri qaytarırdı, mən də tələsirdim. Dəfələrlə bu proses təkrar oldu, dodağımın altında “lənət sənə kor şeytan”- söyləmişdim. Atilla da məndən arxada növbə gözləyirmiş. O, pulu məndən alıb cəmi bir dəfəyə mənim bayaqdan “vuruşduğum” məsələni həll etdi. Mən Atillanın üzünü görmədən ilk olaraq qolundan gödəkçəsinin yaşıl olduğunu görüb, biixtiyar -sağ ol yaşıl rəng- söylədim.

Atilla təəccüblə mənə baxdı. Bəlkə də, ürəyində “Bu qız lap dəlidir”- söylədi.

Sonra üzünə baxmadan “təşəkkür edirəm” söylədim.

Bu hadisədən bir həftə ötmüşdü. Bir dəfə tanımadığım nömrədən mənə zəng gəldi. Amma telefonu açdığımda kim idisə, səsini çıxarmırdı.

Bu düz beş dəfə təkrar oldu. Ən sonda yenə səbirsizliyimi nümayiş etdirib “Ay qorxaq, dilin laldı, yoxsa, cəsarətini qaranlıqda itirmisən”- söylədim.

Elə bu an: “Yaşıl gödəkçəli oğlanam” söylədi.

Anladım ki, o mənim nömrəmi balansımı artırarkən əzbərləyib. Düzü, acığım tutdu və biixtiyar söylədim ki, “Yaşıl rəngi sevirəm deyə, o demək deyil ki, bütün yaşıl rəngdə geyimi olanları da sevməliyəm”.

Atilla tutulub əlaqəni bitirmişdi. Mən isə sanki elədiyimdən peşman olmuşdum.Çünki o yaşıl gödəkçəli oğlan mədəni bir oğlana bənzəyirdi.

Etdiyimdən peşman olub ona zəng vurdum. Atilla, dili tutula-tutula- bəli- söylədi. Deyəsən, gözü qorxmuşdu.

Zəng etməyinin səbəbini soruşdum. Atilla isə “Sizə bir şəkil göndərmək istəyirəm” söyləmişdi.

Əvvəlcə, yenə əsəb keçirdim, amma bu dəfə sakit tonla danışıb olar dedim. Özümə də maraqlı idi, bu yaşıl gödəkçəli oğlanda nə isə var idi..

Atilla şəkli mənə yönəltdi və gözlərimə inanmadım. Elə Atilla ilə qarşılaşdığım gündə itirdiyim- rəhmətlik nənəmin mənə yadigar verdiyi yaşıl rəngli sırqanın şəklini görəndə dəlicəsinə hönkürtü ilə ağlaya-ağlaya Atillaya “yaşıl gödəkçəli oğlan, təşəkkür edirəm”- deyib səsli mesaj yolladım. Yəqin ki, Atilla bu dəfə yüz faiz “Bu qız dəlidir” - söyləmişdi.

Sonra Atillaya bu sırqanın nənəmin mənə yadigarı və çox əziz olduğunu söylədim. Atilla isə “Yaşıl rəngi çoxmu sevirsən?” - soruşdu.

-Bəli, çox sevirəm söyləmişdim

Daha sonrakı səsli mesajda bildirdi ki, sırqanı tapmasaydım, Sizi narahat etməzdim. O, sırqa tayını məndən ayrılandan sonra elə həmin məkandan tapıbmış. Çox güman ki, qulağımda sırqanı görübmüş.

Düzü, kobudluğuma görə bir az utandım.

Atilladan soruşdum ki, “Nə vaxt o sırqanı Sizdən götürə bilərəm?”

Atilla isə “Nə vaxt istəsəniz” –cavabını verdi.

Qərara aldıq, işimə yaxın bir yerdə görüşək, çünki heç cür vaxtım olmurdu.

Elə səhərisi gün dediyim saatda Atilla o sırqa tayını mənə gətirmişdi. Üstəgəl əlində balaca bir hədiyyə də var idi. Onu götürməyimi və evdə açmağımı xahiş etdi. Atilla quru xına yaşılı rəngində köynək də geyinmişdi və bu rəng o buruqbaşa çox yaraşırdı.

Deyəsən, yaşıl sevdası mənə baha başa gələcəkdi.

Əlbəttə, hədiyyəni işə çatmamış yolda açacaqdım, səbirsiz adam idim.

Hədiyyəni açanda isə yaşılqaşlı gözəl bir üzük gördüm. Anında barmağıma taxdım. Sanki bu üzük mənə xüsusi güc verirdi.

İşdən evə getdikdən sonra isə adını bilmədiyim yaşılgödəkçəli oğlana hədiyyə üçün təşəkkür etdim. Adını da soruşdum. O isə adının Atilla olduğunu söylədi.

Təsadüf idi, ya yox, amma bu adı çox sevirdim.

O da məndən adımı söyləməyi xahiş etdi.

Mən də adım Müjgandır söylədim.

Adımı söyləyən kimi məşhur şeirdən bir parçanı yazdı.

 

Çərşənbə günündə çeşmə başında,

Gözüm bir alagöz xanıma düşdü.

Atdı müjgan oxun keçdi sinəmdən,

Cadu qəmzələri canıma düşdü.

 

Aşıq Ələsgərin bu şeirini çox sevirdim.

Yaşadığım süjet xətti beynimi dumanlandırmışdı, Atilla artıq doğma birinə çevrilmişdi.

O, məşhur klinakalardan birində psixoloq çalışırdı. Atilla mənə yaşıl rəng haqqında səsli məlumat yollamışdı. Psixologiyada yaşıl rəngin enerji verən, ümid, inkişaf, sakitlik, rahatlıq kimi yozumları haqqında bilgilər idi.

Atillanın zəngin zəkasına günü-gündən aşiq olurdum. Hətta, bəzən ona olan möhtəşəm hisslərimə görə nənəmin mənə verdiyi sırqaya təşəkkür edirdim.

Artıq Atillanı tanıdığım gündən düz bir ay keçmişdi və Atilla ruhumun qidasına çevrilmişdi.

Psixologiya elmi haqqında maraqlı müzakirələr edirdik. Düzdür təhsilim olmasa da, dünyagörüşüm zəngin idi və bu Atillanın çox xoşuna gəlmişdi.

Hətta Atilla ali məktəbə sənəd verməyimi xahiş etdi. Atilla elə bil möcüzə yaradırdı. Mən ali məktəbə elə həmin il qəbul oldum. Halbuki, on birinci sinfi düz beş il əvvəl bitirmişdim. Birinci il 4-cü qrupa imtahan verib kəsilmişdim və tam ruhdan düşmüşdüm. Dəyərli psixoloq Atilla mənə necə motivasiya verdisə, 6 ay içində bütün proqramı əla mənimsəyib Tibb Universitetinə qəbul oldum.

Atillanının ailəsi ilə bizim ailəmiz münasibətlərimizi rəsmiləşdirmək qərarına gəlmişdi. Hisslərimiz onlara da bəlli idi. Atillanın mənə verdiyi yaşılqaşlı üzük hər ürək döyüntümə şərik idi. Sanki bu üzük Atillanın böyük sevgisinin simvolu idi. Bu üzüyü göz-bəbəyim kimi qoruyurdum.

Yazda nişanımız oldu, yayda isə nikah masasına əyləşdik.

Çox xoşbəxt idik. Amma bu xoşbəxtlik bitməyə iddialı idi. Atilla ata olmağa layiq idi. Ona bu hissləri yaşada bilmədiyim üçün hər gün ölüb-dirilirdim. Onun üçün, ümumiyyətlə, qız və oğlan övladının fərqi yox idi.

Onu ata kimi təsəvvürümdə çox canlandırmışdım. Mən sarışın olsam da, övladlarımızın Atilla kimi qaraşın və buruqsaçlı olmasını arzulayırdım. Amma başıma gələcəklərdən xəbərsiz idim.

Atillaya ayrılmalıyıq söyləyəndə, əlbəttə, bunu əsəbi və qəzəblə qarşıladı. Hətta körpələr evindən uşaq götürməmizi istədi, lakin buna razı olmadım.

Nəhayət, cəsarətimi toplayıb boşanma üçün ərizə verdim.

Atilla narazı olduğu üçün məhkəmə işi üç ay təxirə saldı, əlbəttə, bu müddətə kimi ondan uzaq və ayrı qalacaqdım.

Atilla çox cəhdlər etdi, amma mən fikrimdən dönmədim ki, dönmədim. İş o yerə çatdı ki, o əsəbindən içib sükan arxasına əyləşmişdi. Qəza belə törətmişdi. Yaxşı ki, yüngül xəsarət almışdı.

Mən isə ona qəzadan sonra belə baş çəkmədim.

Bu , Atilla üçün növbəti zərbə oldu.

Bu olanlardan sonra artıq onun da qüruruna toxunmuşdum...

Bir müddət gözümə görünmədi. Əlbəttə, Atillasız hər an əvvəl sönməz odda yanacaq sonra isə buz tutmuş bir otaqda titrəyəcəkdim. Amma təslim olan deyildim. Bu işgəncələri özüm seçmişdim.

Atillanı itirmək ruhumdan imtina etmək kimi bir şey idi, amma o, mənsizliyə alışmalı idi. Ata olub məni, əlbəttə, unudacaqdı.

Beləliklə, biz rəsmi boşandıq. İmzanı atanda Atillanın üzünə baxmaqdan imtina etsəm də dəhlizdə əsəbi şəkildə qolumdan tutub mənə nifrət etdiyini söylədi.

Mən isə bu cümlələri qələbə kimi hiss etdim. Böyük mübarizədə qalib idim. Mən sevdiyimi özümdən xilas etmişdim...Bəli.. sevdiyimi özümdən xilas etmişdim. Onu özümdən çox sevirdim, o hər şeyin ən gözəlinə layiq idi.

Mən onu möhtəşəm hisslərdən məhrum edə bilməzdim.

Boşanma prosesindən bir həftə sonra atam söylədi ki, Atilla Türkiyəyə köçüb orada çalışacaq. Bəli, mən Atillamı tam itirəcəkdim. Uçuş saatın bilirdim, bəlkə də, bir kəlməmlə o mənə dönərdi. Amma, əlbəttə, lal olacaqdım, hisslərimi Günəşdə yandırıb, buzda donduracaqdım. Dəmir vücudlu vəhşi quşun- təyyarənin uçuş vaxtını da bilirdim.

Anam söylədi ki, Atilla səninlə son dəfə danışmaq istəyir.

Nömrəmi dəyişmişdim, Atilla ona görə anama zəng vurmuşdu.

Mən isə “Allah, keç günahımdan” deyib Atilla ilə gözləmədiyi tonda və obrazda danışdım. Atilla tam varlığı ilə mənə nifrət etdi və mənimlə keçirtdiyi ömrünün hər anına lənət oxudu. Amma bu məni mənə, dediyim kimi, qələbə sevinci kimi gəlirdi, çünki Atillanı barsız söyüddən, boş beşikdən xilas etmişdim.

 

*

Atillanın qrup yoldaşı da Türkiyənin tanınmış xəstəxanalarından birində çalışırdı. Atilla da həmin xəstəxanaya işə düzəlmişdi..

O xanım subay idi. Tələbə olarkən aralarında ötəri sevgi hissi olmuşdu, amma Atilla üçün bu, sevgidən daha çox dostluq hissi olduğunu mənə etiraf etmişdi. O, qısqanclığımı gözəl bilirdi. Onun yerə düşən bir telini belə bir qadınla bölüşməzdim.

Atilla əminəm ki, məndən qisas almaq üçün onun yanına getmişdi. Çox sonralar onların evləndiklərini öyrəndim.

Hətta onlar məşhur türk xəstəxanasında çalışan azərbaycanlı cütlüklər kimi müsahibə də vermişdilər.

 

*

İllər sonra Atillanın simasını gördüm. Saçları ağarıb siması yadlaşmışdı, o özünə bənzəmirdi.

Yoxsa, xoşbəxt deyildi? Görəsən, ata olmuşdumu? Nədənsə, bu suala cavab almaq həvəsi nəfəsimi kəsdi. Atillanın anası da onunla Türkiyəyə köçmüşdü. Bilmirdim kimdən soruşum ki, Atilla ata olub, ya yox.

Artıq beş il idi ki, Atilladan uzaq yaşayırdım. Mart ayının 24-ü idi. İşə getmək üçün evdən çıxdım. Evimizdən bir az aralaşmışdım ki, gözlərimə inanmadım. Atilla yaşıl gödəkçə ilə qarşıma çıxdı. Əvvəlcə düşündüm, yenə xəyal görürəm. Amma o, mənə yaxınlaşıb qucaqlayanda yanaqlarının istisi illərlə buz tutmuş qəlbimi alovlandırdı, qəlbimin buzu isti suya çevrilib gözlərimdə selə döndü.

Atilla “Müjgan, səni analıqdan məhrum edən həyat yoldaşını bir də sevərsənmi” - söylədi. Nə baş verdiyini anlamadım.

Elə bu anda onun həyat yoldaşı- qrup yoldaşı dizi üstə yerə çöküb qarşımda ikiqat oldu. Yenə heç nə anlamadım.

Atilla söylədi ki, mənim analizlərim saxtalaşdırılıb və həmin qarşımda ikiqat olan bu xanımın çirkin niyyəti ilə..

Zaman da intiqamını Atillanın ata ola bilməyəcəyi surprizi ilə o xanıma verib. Hətta onlar bir ildir ki, boşandıqlarını söylədilər.

O xanım bağışlanmağını məndən dilədi.

Mən isə o xanıma “Allah səni bağışlasın” -söylədim.

Amma əvvəlki qısqanclıq ani qayıtdı, yaşıl gödəkçəli buruq başı özümə dartıb o xanıma “buradan yox ol” söylədim. Atilla isə artıq əvvəlki şıltaq və qısqanc Müjganı görürdü.

Artıq təyyarələr mənə vəhşi quş kimi yox, sevdiyimi mənə yetirən kəpənəkqanadlı kimi görünürdü. Bu dəfə dəmir vücuda sahib vəhşi quş gözümdə kövrəlmiş görünürdü. Hətta elə kövrəlmişdi ki, kəpənəkqanadlıya bənzəyirdi.

 

*

2018- ci il yanvar ayının 18-i Atilla qucağında Mədinə adlı bir körpə ilə nə isə danışırdı. Narkozun təsirindən ayılmamışdım, amma Atillanın “möcüzə qızım” söylədiyini tam eşidirdim.

Səbrimizin çiçəyi- meyvəsi çox şirin idi. Həm də Atillanın ikinci arzusu da yerinə yetmişdi. Mədinə mənə bənzəyirdi. Səbrimizin mükafatı isə yaman ağlağan idi. Onun ağlamağı belə Atillanın dodaqlarında təbəssümə çevrilirdi. Yaradana Şükr edirdik.

Allah səbir edənləri sevir.( Ali İmran 146)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.08.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı tanınmış tənqidçi Vaqif Yusiflinin yazıçı, tarixi romanlar ustadı Yunus Oğuzun yeni çapdan çıxmış “Çığır” romanı barədə “Xalq romanı – “Çığır” başlıqlı qeydlərini oxucularının diqqətinə çatdırır.

 

 

ƏNƏNƏ YAŞAYIR

Azərbaycan tarixi romanlarından söz açanda  deyə bilərik ki, Məmməd Səid Ordubadidən başlayan tarixi roman ənənəsi bu gün də uğurla davam etdirilir. Və hər bir romançı Azərbaycan tarixinin müxtəlif qütblərini, həm işıqlı, həm də qaranlıq səhifələrini canlandırarkən məhz Balzakın dediyi kimi katiblik missiyasını yerinə yetirirlər. Onlar təzədən tarix yaza bilməzlər, ancaq tarixi hadisələrə və tarixi şəxsiyyətlərin həyat yoluna yenidən nəzər yetirib onları bədii şəkildə canlandıra bilərlər. Bu əksetdirmədə tarixi reallıqlarla bədii təxəyyüldən doğan məqamlar bir-birilə vəhdət təşkil etməlidir, V.Q.Belinski demişkən: "Tarixi romana uydurma, hər şeydən əvvəl, şəxsi həyatı, ayrı-ayrı insanların taleyini təsvir etmək yolu ilə daxil olur və tarixlə bağlı hadisələr tək-tək adamların taleyi ilə qaynayıb qarışır". Amma dəxli yoxdur, istər tarixi reallıqlar, istərsə də yazıçı təxəyyülündən doğan hadisələr, olaylar, obrazlar...bütün bunlar təsvir olunan tarixi dövrün özünün obrazını yaratmalıdır.

Bizim ən sanballı tarixi romanlarımızda, istər Ordubadi, istər Y.V.Çəmənzəminli, istər Ə.Cəfərzadə, istər Y.Səmədoğlu, İstər Elçin, istər F.Kərimzadə, istər Ə.Nicat və istərsə də digər tarixi roman müəlliflərimiz bu prinsipə həmişə əməl etmişlər. Son iyirmi ildə də tarixi roman öz inkişafından qalmamış, yazıçılarımız mövcud ənənəyə sədaqət göstərərək yeni əsərlər yazmışlar. Sabir Rüstəmxanlının, Elçin Hüseynbəylinin, Hüseynbala Mirələmovun, Mustafa Çəmənlinin tarixi romanları bu janrın inkişafında yeni bir dönəmin başlandığını sübut edir. Bu romançılar sırasında son iyirmi ildə ən çox məhsuldar işləyən bir yazıçını - Yunus Oğuzu artıq bu janrın müməsili (təmsilçisi) kimi tanıyırıq, yəni, o, ancaq tarixi romanlar yazır. "Nadir şah", "Təhmasib şah",  "Sultan Alp Arslan", "Əmir Teymur", "Atabəy Eldəniz", "Uçurum" tarixi romanları, həmçinin bir neçə tarixi pyeslər onun qələmindən çıxıb.

Yunus Oğuzu tarixi roman  və pyeslər yazmağa vadar edən səbəb nədir,-deyə düşündüm. Birincisi, belə güman etdim ki, əsas səbəb onun heç də  tarixçi olmasında deyil, illər boyu ürəyində mürgüləyən, sonrasa birdən-birə ayılan yazıçı şövqünün get-gedə şiddətlənməsidir. Necə ki, bəzi aktyorlar dönüb istedadlı bir rejissora çevrilirlər. Bu məqamda mən Yunus Oğuzun əksər romanlarına dəyərli müqəddimələr yazmış Nizami Cəfərovun bir fikrini xatırlayıram: "Yunus Oğuzun çox zəngin elmi-tarixi düşüncəsi var, tarixə dərindən bələdliyi var, tarixlə işləmək mədəniyyəti, eyni zamanda, çox müasir və güclü bədii təfəkkürü var. Tarixdən yazan yazıçı üçün bunların hər ikisi mühüm məsələdir".

İkincisi, qəti əminəm ki, ən yaxşı, sanballı tarixi romanlarımız böyük vətənpərvərlik duyğusu ilə qələmə alınır və vətənpərvərlik duyğusu istənilən tarixi romanın məzmununa da, bədiiliyinə də təsirsiz qalmır. Yunus Oğuzun tarixi romanlarında da bunu hiss edirik.  Mətləbi uzatmaq istəmirəm və Yunus Oğuzun lap bu yaxınlarda çapdan çıxan "Cığır" romanı haqqında söz açmaq istəyirəm.

 

SÖHBƏTƏ CIĞIRDAN BAŞLAYAQ.

Romana niyə  "Cığır" adı qoyulub? Bunun iki mənası var. Birincisi: Məlumdur ki, Şuşa 1752-ci ildə Qarabağın ilk hakimi Pənahəlli xanın qurduğu, yaratdığı bir şəhərdir. Təbii ki, ilk dönəmdə şəhərin qurğusunda bir sıra çətinliklər meydana çıxdı, bunu biz yeddi "Qarabağnamə"də də izləyə bilərik. Amma Yunus Oğuz belə bir versiya irəli sürür: gələcəkdə düşmən Şuşaya hücum edərsə, şəhər mühasirəyə alınarsa, hansı yolla bu mühasirədən qurtulmaq olar- xalqın nümayəndəsi-çoban olmasına baxmayaraq çox ağıllı bir insan olan Nəsrəddin kişi onu heç kimin tanımadığı, bilmədiyi bir cığıra gətirir. "Bu yolu heç kim bilmir, dağ keçilərindən başqa...Bu sirri yalnız  bir neçə nəfər bilməlidir, yoxsa gələcəkdə  tikəcəyin şəhər  çox keçməz, bərbad olar"-deyir Nəsrəddin kişi. Əlbəttə, bunu real bir versiya hesab etmək olar. Çünki Şuşa bu 270 il ərzində dəfələrlə hücuma, mühasirəyə məruz qalıb, amma onu təkcə cəsur və qəhrəman Şuşa sakinləri deyil, həm də yenilməz dağlar, qayalar, cığırlar müdafiə edib.

İkincisi: CIĞIR həm də simvolik məna daşıyır.Cığırın lüğəti mənası kiçik yol və yaxud dar, balaca yol deməkdir, amma yolun özü deyil. Elə cığır var ki, yola çevrilmir, amma yola gedib çıxan və yola çevrilən, yolun tərkibinə qatılan cığırlar olur. Bu prosesi təbiət özü tənzimləyir. Lakin Yunus Oğuz buna simvolik məna verir. Deyək ki, Birinci Qarabağ müharibəsində torpaqlarımızın iyirmi faizi işğal olundu, cığırlar (ayrı-ayrı dəstələr, döyüşən qüvvələr) birləşə bilmədi, Yola çevrilmədi. Ancaq İkinci Qarabağ müharibəsində bütün cığırlar VAHİD YOLA çevrildi.

Romanın son səhifələrinə boylanaq: "Cığır bitdi, Azərbaycan yola çıxdı. Dövlətini dünyaya tanıdan Böyük YOLa. Müharibənin nəticəsi olaraq 10 noyabrda  Ermənistan  təslimçilik aktını imzaladı".  "Şuşanın işğaldan azad edilməsi xalqı birləşdirdi, erməniləri isə parçaladı. Şuşa bütöv ruhumuzu özümüzə qaytardı, çünki parçalanmış ruh  torpağı da, xalqı da parçalayır. Şuşa CIĞIRI Zəfər yoluna çevirdi. CIĞIRın Zəfər yolu isə davam edir".

 

KEÇMİŞLƏ  MÜASİRLİYİN VƏHDƏTİ

Yunus Oğuzun "Uçurum" romanında olduğu kimi "Cığır"da da hadisələrin əksəriyyəti yaşadığımız illərdə baş verir. "Uçurum" haqqında yazdığım bir məqalədə qeyd etmişdim ki, Yunus Oğuz hər hansı bir romanında tarixlə  müasirliyi vəhdətdə götürür, yəni "tarixdə bu gün, bu gündə tarix" (Nizami Cəfərov) prinsipinə əməl edir. "Üçurum"da  o, XVI əsrdə-Şah Təhmasibin hakimiyyəti dövründə baş verən hadisələrlə XXI əsrin narkobizneslə bağlı olaylar arasında kommunikasiya-əlaqə bağları yaradır.  "Cığır"da isə XVIII əsr-Qarabağ xanlığının ilk illəri-Pənahəli xanın Şuşanı inşa etməsi və burada baş verən ilk Cığır axtarışları ilə XXI əsdə Birinci və İkinci Qarabağ müharibələri dövrünün hadisələri paralelləşir. Hər iki əsərdə bəzi oxucular etiraz edib deyə bilərlər ki, "tarixi roman" istilahı nəyə lazımmış? Amma Yunus Oğuz "tarixdə bu gün, bu gündə tarix" prinsipini əsas götürür. "Tarix təkrar olunur" -xüsusilə Azərbaycan tarixinin elə dövrləri və mərhələləri var ki, hadisələrin gedişatı və inkişafı bir-birilə səsləşir. Məgər XVI əsrdəki erməni xisləti dəyişibmi? Məgər Azərbaycanın parçalana-parçalana belə vahidliyə, bütövlüyə can atması (xanlıqlardan üzü bəri) əsrlərdən bəri milli düşüncəyə təkan verməmişdimi?  Yəni tarix spiralvari xətt üzrə inkişaf edir-xəttin əvvəli ilə sonu arasında bir-birini tamamlayan hadisələr mövcuddur. "Cığır"da da Məhəmmədhəsən Qacarın Şuşaya uğursuz hücumu təsvir olunur, eyni zamanda Şuşa uğrunda döyüşlərdən və şəhərin işğaldan azad olunmasından söhbət gedir.Əslində, müəllifin mövqeyi məlumdur: Azərbaycanın müstəqilliyi, Cığırı Yola çevirmək idealı... Və sonda: "Qarabağ-Azərbaycandır-nida!"

 

REALLIQLAR VƏ BİR DƏ BƏDİİ TƏXƏYYÜLÜN ROLU

Yazıçı üçün tarixi roman qələmə almaq çox məsuliyyətli bir işdir və burada ilk növbədə, əsl istedadla yanaşı, bu istedadı şərtləndirən bir çox arqumentlər də nəzərə alınmalıdır.  O arqumentlər sırasında yazıçının müraciət etdiyi tarixi dövrü, haqqında söz açdığı tarixi şəxsiyyəti nə dərəcədə dərk etməsi birincidir. Deyim ki, Məmməd Səid Ordubadi Nizami dövrünü və Nizami şəxsiyyətini dərk etməsəydi, kifayət qədər (hətta tarixçilərin bildiyindən də artıq!) məlumatlı olmasaydı, necə deyərlər, təpədən-dırnağa nizamiləşməsəydi... Yunus Oğuz da "Cığır"da təsvir etdiyi hadisələri və real obrazları dərindən müşahidə edib, əslində, bütün bu hadisələr onun gözləri qarşısında baş verib və o, özü də bu hadisələrin içində olub. Təbii ki, Yunus Oğuz sənədli roman yazmaq iddiasında olmayıb və onün digər romanlarında da sənədlilik üslubi mahiyyət daşımır. Lakin məlum hadisələrin təsviri bədii informasiya vasitəsilə oxucuya çatdırılır. Bəzi məqamlarda tarixi faktlar da qısaca nəzərə çatdırılır və bu da vacibdir.

Romanda təsvir olunan reallıqlar  (məlum hadisələr və insan obrazları) üç xətt üzrə diqqəti cəlb edir.

Birinci xətt- siyasi hadisələr və bu hadisələrin mərkəzində qərarlaşan real obrazlar. İlk növbədə, Azərbaycan prezidenti, Ali Baş Komandan İlham Əliyev.

"Prezident ayağa durdu, saatına baxdı, Təhlükəsizlik Şurasının  iclasına hələ on beş-iyirmi   dəqiqə qalırdı...İçində  bir qalxınma vardı. O özü də  Azərbaycan üçün  yeni bir CIĞIR açırdı. Bu yeni CIĞIRı yola çevirmək istəyirdi".Bütün roman boyu -xüsusilə, İkinci Qarabağ müharibəsi ilə bağlı hər səhifədə biz Ali Baş Komandanın qüdrətini və ağıllı, son dərəcə tədbirli və son dərəcə diplomatik dəst-xəttini hiss edirik. Ali Baş Komandanın Tovuz döyüşləri zamanı əsl  sərkərdəlik məharəti üzə çıxdı və Yunus Oğuz təxminən 7-8 səhifədə bunu oxucuya çatdıra bilir.

Romanda Ermənistan rəhbərliyinin-  Baş nazir  Paşinyanın, müdafiə naziri Tonoyanın, keçmiş prezidentlər-Sarkisyanın, Koçaryanın, Paşinyanın arvadı Anna Akopovanın və bunlara dəstək olan xarici qüvvələrin obrazları da yaradılıb və Yunus Oğuz  fəhmlə  (həm də məlum informasiyalarla)  onların söz-söhbətlərini, Azərbaycanla bağlı açıq və gizli niyyətlərini nəzərə çatdırır. Yunus Oğuz üçün erməni xislətini bütün mahiyyəti ilə əks etdirmək o qədər də problem deyil. Paşinyanın siyasi aləmdə uğursuz gedişləri, Moskvadan və Parisdən onu müdafiə edənlərlə nökərcəsinə yardım diləməsi, dünya erməni lobbisi ilə münasibətləri, Ermənistanın öz daxilində müxalifətlə "düşmənçiliyi" hamıya məlumdur, amma bütün bunlarla bir sırada antitürk mövqeyi hər bir düşmən erməni kimi onun da qanına hopub. İstər o, istərsə də məlum düşmən qüvvələri Azərbaycanın 44 gün ərzində qələbəsini heç gözləmirdilər. Yunus Oğuz gah  ciddi ironiya, gah da açıq bir tövrlə, heç bir lağa qoymadan paşinyanların bütöv ERMƏNİ xtslətini canlandırır. Əsrlər boyu bu ERMƏNİ XİSLƏTİ dəyişmir. Ancaq 44 günlük Qarabağ zəfəri "Dənizdən dənizə böyük Ermənistan" xəyallarını puç elədi.

İkinci xətt- "Cığır"ı həm də müharibə romanı adlandırmaq olarmı? Axı,  müharibə  romanlarında döyüş səhnələri olur, ya da  müharibə gedən illərdə arxa cəbhə təsvir olunur ki, bu da az əhəmiyyətli deyil.  "Cığır"da  genişliyilə olmasa da, bir neçə döyüş səhnəsi təqdim edilir. "Erməni əsgərləri arasında  vahimə yarandı. "Kölgə əsgərlər"  sözü  onları  elə qorxuya salmışdı ki, hara gəldi, gülləni atırdılar..Bir azdan qaçaqaç düşdü. Kimisi Xankəndinə, kimisi Laçın dəhlizinə, kimisi də dağa-daşa, meşəyə üz tutdu. Texnikaların hayına isə  qalan yox idi. Erməni əsgərlər qaçır, özləri özlərinə  atəş açır, ölür, öldürürdülər. Yol yaralılar və meyitlərlə dolmuşdu. Səhərə yaxın  Şuşa yolunda  daha heç kim qalmamışdı". Ümumən roman bütünlüklə müharibədən danışır, müharibənin bütün gedişatından xəbərdar oluruq, biz müharibənin insan talelərinə necə ağır zərbələr vurduğunu da izləyirik.

Üçüncü xətt-  "Cığır" həm də Xalq romanıdır. Əsərdə- əksər səhifələrdə Xalqın iradəsi, otuz illik həsrətə son qoymaq, doğma torpaqlara qayıtmaq, qovuşmaq arzusu səslənir. "Çünki otuz il idi ki, elə bir yer  yox idi ki, bu barədə danışılmasın, arzu-istək bildirilmıəsin. Xüsusən, xeyir-şər məclislərində bütün söhbətlər Qarabağla bitirdi. İnsanlar Allaha dua edirdilər ki, bu qisas qiyamətə qalmasın". Yunus Oğuz romanda Xalqla hakimiyyət, Xalqla Ordu arasında vəhdəti xüsusilə nəzərə çatdırır və doğrudan da, Lələtəpə və Tovuz döyüşlərində bu vəhdət daha artıq hiss edildi. "Elə müharibənin birinci günündən xalq orduya çevrildi. Əsgər həm də arxa cəbhədə olanlardan  böyük dəstək görürdü. Bunun üçün ölməyə yox, öldürməyə gedirdi".Azərbaycan ordusu isə artıq dünyanın ən güclü, ən müasir bir ordusuna çevrilmişdi və 44 günlük müharibədə qazanılan qələbələr də bunu sübut etdi" Müəllif Tovuza tələsən, orduya yazılmaq istəyən minlərlə azərbaycanlının intiqam hissini qələmə alır, əslində, bütün bunlar bizə tanışdır, amma bədii əsər bu təsirli səhnələrdən yan keçə bilməz. "Baxın: bir atanın dilindən nə eşidirik: "Üç oğlumdan biri  dövlətə, Vətənə qurban olsun!- Yanındakılara baxıb  fəxrlə əlavə etdi.- Amma demişəm: Kürəyindən güllə dəyib ölsən, heç qəbrinin üstünə də gəlməyəcəm.  Belə ölümlə rayonda biabır olaram. Qonum-qonşu deyər ki, ə, sən niyə kişi olursan? Oğlun erməninin qabağından qaçanda ölüb də. Ətrafdan səslər gəldi:

-Halal olsun!

-Afərin!"

Yunus Oğuz milli dəyərlərə bağlı yazıçıdır və "Cıjğır"da da bu dəyərlər, xalqın əsrlərdən bəri qoruyub yaşatdığı mənəvi ucalıqları hərarətlə vəsf olunur. General Polad Həşimovun simasında təkcə sərkərdə obrazını deyil, həm də milli -ailəsinə, əsgərlərinə və ən başlıcası Vətəninə bağlı milli-mənəvi dəyər meyarı ilə qarşılaşırıq.  Müharibə-xalqın taleyini, ölüm-dirim savaşını həll edən psixoloji bir məqamdır. Müharibə insanları sınaqlardan keçirən məhək daşı deyilmi?  Əgər su satan balaca bir uşaq  satdığı suyun pulunu almırsa, bu da milli-mənəvi dəyərin kiçik də olsa, bir detalıdır. "Əmi, ağzında deyirsən, kişi oğluyam. Bu pulu ala bilmərəm". Beşinci sinif şagirdi Aybənizin əsgərə məktubu da o detallardan biridir. Romanda Əzizənin (onlarla Azərbaycan qadınlarından biri) əri Farizin ölümündən sonra keçirdiyi hisslər, mağazadan aldıqlarının pulu ödəniləndə etiraz etməsi bir azərbaycanlı qadına xas olan mənəvi keyfiyyətdir. Ancaq müharibə dövrü qadınları içərisində Nargül kimiləri də var ki, şəhid ərinin ölümündan sonra hərbi paltar geyinir, cəbhəyə yollanır. Qəbələnin  Tüntül  kəndində yaşayan  Gülbala kişinin üç oğlu-Elgün, Elkin, Turan Vətən müharibəsində iştirak edirlər, belə ailələr Azərbaycanda az deyildi. Ədliyyə işçisi olan Kamran birbaşa hərbi komissarlığa gəlir ki, cəbhəyə yollansın, o, Suqovuşanda böyük hünər göstərir.Bəs Cəbrayıl Dövlətzadə necə( Əslən Zəngilandan olan Cəbrayıl Sumqayıtda-Corat qəsəbəsində doğulmuşdu. O, əliyalın olsa da, bir erməni polkovnikini  bıçaqla, bir generalını isə əliylə boğub öldürür, özü də həlak olur. "Cığır"da belə misallar az deyil və Yunus Oğuz bu səhnələrlə Xalqın mənəvi qüdrətini əks etdirir. Qarabağ müharibəsi də təklərin, fərdlərin böyük axında - Orduda, "torpaq uğrunda ölən varsa, Vətəndir" məramında birləşməsi, cığırların böyük Yola çevrilməsini əks etdirdi.

"Cığır" romanı son otuz ilin ictimai-siyasi mənzərəsini canlandırmaq, bədii-publisistik yolla bu mənzərəni əks etdirmək, "Qarabağ-Azərbaycandır!" nidasının Qələbə, Zəfər ahənginə çevrilməsini, Azərbaycan tarixinin misli görünməmiş səhifələrini yaratmaq, böyük Azərbaycan və Azərbaycanlı obrazlarını dünyaya tanıtmaq baxımından Yunus Oğuzun uğurlu əsəridir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.08.2024)

Təqdim edir: Heyran Zöhrabova

 

I 

 

Mən öz doğma xalqımın 

Arzusundan yoğruldum. 

Kədərindən yarandım, 

Sevincindən doğuldum. 

Bir xalq ki, mərd yaşayır 

Qədim Şərq torpağında. 

Ayağı Qəzvindədir, 

Başı Qafqaz dağında... 

Mən də - Vətən!

- Xalq! - deyə 

Ona dönüb dartıldım. 

Səsləndim, bir döyüşdən 

Min döyüşə atıldım. 

Sən ey mənim şeirimə 

Qəzəbli deyən insan, 

Bu qəzəb şeirimin yox, 

Savalanındır, inan! 

Sən ey mənim şeirimə 

Nisgilli deyən insan! 

Bu nisgil şeiriminmi? 

Arazınkıdır, inan! 

Sən ey mənim şeirimə 

İnləyir deyən insan!

İnləyən şeirim deyil, 

Ana torpaqdır, inan! 

Mən yanar ürəyimə 

Daim ürək desəm də, 

Bir mürəkkəb qabı tək 

Dolandırdım sinəmdə. 

Zamanın havasında 

Şeirim solmasın deyə, 

Arxivlər bucağında

Qərib qalmasın deyə,

Qələmimin ucunu

Batırıb öz qanıma, 

Mən xalqımın sözünü 

Yazdım hər dastanıma... 

 

II 

 

Baxıram tarixlərə 

Varaqlar qatar-qatar... 

Vətənimin övladı: 

Babək,

Xətai,

Sərdar... 

Dedi: Ya parçalanım

Döyüşdə tikə-tikə 

Ya da tamam birləşsin, 

Parçalanmış bir öikə! 

Vuruşdu... Səngərləri 

Susdurdu hər nərəsi 

Şimşək olub parladı 

Qılıncının tiyəsi! 

Od səpdi hər zərbədə

Sağına, soluna o!

Od səpdi istiqlalın

Qaranlıq yoluna o

Hərdən qibtə edirəm 

Bu böyük mənaya mən. 

Deyirəm ki, o vaxtlar 

Gələydim dünyaya mən. 

Babəkin qılıncını

Bülövə mən çəkəydim. 

Zağlı görünsün deyə 

Gözümdən od tõkəydim

Xətainin önündə 

Qurbani saz çalanda,

Min doğma təranəni 

Dinləyəydim salonda. 

 

Sərdar səngərə gircək 

Sağ yanında duraydım, 

Tüfəngini dalbadal

Yalnız mən dolduraydım, 

Birdən səs eşidirəm, 

Bu sinəmin səsidir. 

Yox, etirazla dolu

Təranəmin səsidir! 

O deyir: Sən bu əsrin 

Vüqarısan elə bil 

Babəki,

Xətaisi, 

Sərdarısan elə bil. 

Sənin kəlmələrin ki, 

Qığılcımlar təkidir. 

Azadlığın yolunda 

Qaranlığı hürküdür. 

Gözü qanlı düşmənin 

Əlinə keçsən əgər, 

O sənin taxsırından 

Bir an keçərmi məgər? 

Yox! Sənin hər misranı 

Bir kəndirə döndərər 

Dar ağacı altında 

Düz boynuna endirər. 

San qaldır hər misranı

Ovxarlı qılınc kimi! 

Yetər ki, istiqlalın 

Yaşadı qaxanc kimi, 

Parçala istiqlalın 

Yolundakı sisiləri! 

Parçala vətənini 

Parçalayan kəsləri!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.08.2024)