Bu günlərdə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu AMEA, TAİB və Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyi ilə birgə “Ortaq türk ədəbiyyatının yaranması zərurəti” mövzusunda konfrans keçirdi. Türkçülük və turançılıq ideyaları, Böyük Türk Birliyi türkdilli xalqların aydınlığa və inkişafa gedən baş yoludur. Türk dünyasının bir parçası da Saxa-Yakut Respublikasında yaşayan yakutlardır. Yakut poeziyası barədə, bu poeziyanın anası hesab edilən Natalya Xarlampyeva barədə, yakut ədəbiyyatının məhvərlərindən sayılan Semyon Danilov barədə   “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının əməkdaşı Aida Eyvazlı vaxtaşırı yazılarla çıxış edir. Bu yazılardan növbəti birini sizlərə təqdim edirik.

NATALYA XARLAMPYEVA VƏ SEMYON DANİLOV

Natalya Xarlampyeva İvanovna 1952-ci ildə Yakutiyanın Manqan aymakında doğulub. Yakutiya Dövlət Universitetinin tarix-filologiya fakultəsini bitirib. 1975-ci ildən yazıları və şerləri dövrü mətbuatda dərc olunur. 15 şer kitabının, 20- dən çox nəsr əsərinin  müəllifidir. Ədəbi yaradıcılığına görə Qazaxıstan Respublikasının “Alaş” mükafatına,  Rusiya Yazıçılar İttifaqının A.Tvardovskiy adına mükafatına, RF-nin Mədəniyyət nazirliyinin M.Şoloxov adına mükafatına, RF-nin əməkdar mədəniyyət işçisi fəxri adına, 2002-ci ildə Yakutiyanın xalq şairi fəxri adına, Puşkin medalına, 2021-ci ildə Platon Oyunski adına Dövlət Mükafatına layiq görülüb.

…Bakıya ilk gəlişində demişdi ki, məni I Türkoloji Qurultayın keçirildiyi məbədə aparın.  XIX əsrdə İstiqlaliyyət küçəsindəki Musa Nağıyevin oğlu İsmayılın xatirəsinə  tikdirdiyi “İsmaliyyə” binasını deyirdi. Bu bina tikildiyi günlərdən həm faciələrimizin, həm sevinclərimizin, o qədər olub-keçən hadisələrimizin şahidi olmuşdu ki... Həmin gün AMEA Rəyasət Heyətinin yerləşdiyi möhtəşəm və tarixi binaya Natalya Xarlampyeva sevinclə daxil oldu. Onu iknci mərtəbədə yerləşən konfrans zalına apardıq. Əllərini divarlara çəkdi, qotika üslubundakı naxışlara toxundu... Bir getdi, bir gəldi... Otağı addımları ilə ölçürdü. Oturacaqların arasında dayandı. Divarlarla, tavanla danışdı... Gözlərində muncuq-muncuq yaş gilələndi...

Otaqda tam bir səssizlik hökm sürürdü... Mən onu anlayırdım... Nədən ağladığını bilirdim... O, 1925-ci ilin dekabrında Yakutskdan yola çıxaraq Bakıya gələnləri- yakut əlifbasının müəllifi, siyasi xadim İsidor Baraxov, Anempodist Sofronov- Almapa, şair türkoloq, dramaturq Aleksey İvanov- Künde,  dilçi, şair və nümayəndə heyətinin rəhbəri  Aleksey Kulakovskiy Eksekülyaxı yad edirdi, onlar Bakıya türkoloji qurultayda  iştirak etmək üçün yola çıxmışdılar. Özlərini görməsə də onları bu müqəddəs ocağın içərisində təsəvvür edirdi. Yakutiyanın və türk dünyasının bu dahi oğulları 2 aya atla İrkutska gəlib çıxırlar, İrkutskdan isə qatarla Moskvaya çatırlar. Moskvada nümayəndə heyətinin rəhbəri Aleksey Kulakovskiy ağır xəstələnir. Üç nəfər böyük yakut oğlu isə yola davam edib fevral ayında Bakıda keçirilən I Türkoloji Qurultaya yetişirlər. Türk dünyasının aydınları bu ocaqda ona görə toplaşırlar ki, ortaq türk dili yaransın. Ortaq türk dili yaransaydı, dünyada türk ədalətinin və türk həqiqətinin bərpası baş verəcəkdi...

İndi Yakutiyanın xalq şairi, Yazıçılar İttifaqının  sədri, türk dünyasının “Dilbər xatını” Natalya Xarlampyeva o ağrılarını göz yaşlarına çevirib, bu otaqda dolanan ruhlarla danışırdı. 1926-cı ildən sonra türkçülük ideyalarına görə amansız terrorlara məruz qalan türk oğullarını arayırdı...

2019-cu il avqust ayının sonlarında başlanan ilk tanışlığımıza baxmayaraq, bu iki gün ərzində elə bil ki, onu yüz ildir ki tanıyırdım. Ruhum ruhuna qovuşmuşdu. Bu qadın həmin gün məni gördüyündə “Bizim Platon Oyunskini tərcümə edən Aida”- deyib bağrına basmış, yenə kövrəlmişdi. Bədənim uçunmuşdu. O qonağı tanıdığm günü isə  Tanrıdan ömrümə yazılan bir şans saydım. Göründüyündən də böyük, özü haqqında yazılanlar, özünün yazdıqları qədər böyük bir TÜRK XANIMIDIR!

Saxa yakutları hörmət etdikləri qadınlara “Dolbar xatun” deyərlər. Yəni Dilbər xatın!

Saxa Yakut ölkəsinin bu günə qədər gəlib yetişməsində, tarixin səhifəsindən silinməməsində həm də ötəniki əsrin qovuşağında yaşayıb-yaratmış ictimai siyasi xadimlərinin, ədəbiyyatçıların rolu böyükdür. Bu gün saxa xalqının  həyatında bütün yeniliklərin və inkişafın gövhərində ədəbiyyatın, ədəbi imzaların böyük rolu olduğu danılmazdır. Natalya xanım da həmin ədiblərin yaratdığı bulağın gözündən su içib, durulanmış Dilbər xatındır!

Yazımın əvvəlində qeyd etdiyim kimi, Natalya Xarlampyeva tək-tək doğulan şəxsiyyətlərdəndir ki, öz ustadını unutmayıb, ondan aldığı dərsləri bu günə qədər özünə məqsəd, yol  sayır. O, ustadının haqqında yazdığı “Məşhur İnsanların həyatı” seriyasından “Semyon Danilov” kitabı ilə Saxa Yakutiya Respublikasının xalq şairi Semyon Danilov şəxsiyyətinin böyüklüyünü onu tanıyan insanların xatirələri əsasında əbədiləşdirib, Semyon Danilovun gündəliklərini, yazılarını vərəq-vərəq araşdırıb və  gözəl bir kitab ərsəyə gətirib.

Ədəbiyyatçılarımız, Natalya Xarlampyevanı tanımaq istəyən oxucularımız üçün maraqlı olar deyə,  həmin xatirələrin bəzilərini bu yazıda qeyd etməyim yerinə düşər:

“ ... Semyin Petroviç  istedadı olan, bütün gənclərə şərait yaradırdı, mərhəmət göstərirdi, kömək edirdi, yol açırdı, onlara meydan verirdi. Lakin onların içərisində özünə, içəri dünyasına ən yaxın buraxdığı gənc Nikolay Luginov idi.  Mən və Nikolay Luginov də onun evinə gedib gəlirdik. 1977-78-ci illər idi. Diplom işimin mövzusu Semyon Danilov yaradıcılığı və poeziyası idi. Buna görə də bəzi sualların cavabını tapmaq üçün onunla görüşmək şansım olurdu. Məni həmişə hörmətlə qarşılayırdı. İş otağına dəvət edirdi. Suallarımı cavablandırdıqdan sonra evimiz, ailəmiz, dolanışığımız haqqında soruşurdu.  Anamın pensiyaçı, qardaşımın məktəbli, mənim isə tələbə olmağım ağır həyat tərzimizin göstəricisi idi. O çalışırdı ki, çətinliyi olan bütün gənclər kimi,  bizim ailəyə də əlindən gələn köməyi etsin...

Mən isə ondan ancaq poeziyası, yaratdığı ədəbiyyat haqqında eşitmək istəyirdim. Onunla hər görüşümüzdən sonra  ürəyim yeni yaradıcılıq eşqi ilə, həvəslə, sevinclə dolurdu. Onunla hər görüşümüz sanki həyata baxışımı dəyişdirirdi. Tanrı onu BÖYÜK olmaq üçün yaradıbmış. Və ustadımın həyatını yazmağa başlayarkən,  gündəliyində özüm haqqında bu sətirləri oxudum: “Bəzən sonuncu nəfəsini yaşayan bir xalqın ölüm anında yenidən doğuluşunu görürsən. Sanki xalqın ruhu yenidən doğulur, güc tapıb dirilir, bundan sonra yeni istedadları və əsararəngiz övladları doğulur... Mən bu nəticəyə Natalya Xarlampyevanın şerlərini oxuduqdan sonra gəldim.  Bu şerlər bir xalqın öz ruhunu, mənəviyyatını qorumaq üçün necə mübarizə aparmasının simvoludur. Onun şeirlərini oxuduqda bir daha əmin olursan ki, bu xalq özünü yox olmaqdan qurtarıb, yenidən var olmağa vadar edib. Belə istedadlar xalqı yaşatmaq üçün doğulur...”.

Daha sonra yazır: “Natalya Xarlampyeva böyük istedaddır. Əgər Tanrının ona verdiyi bu mükafatı qoruya bilsə, istedadının arxasınca getsə, sözsüz ki, ondan böyük şair olacaq.  Özümə söz verirəm ki, bundan sonra, onun qələmə aldığı  bütün yazıları böyük həvəslə, həyəcanla, maraqla oxuyacağam... Mən bu gün bir şair kimi Natalyadan başqa heç kimə qibtə etmirəm...”.

Natalya Xarlampyeva yazır ki,  həmin illərdə, Semyon Petroviç mənim şerlərimi və şəklimi  istədi. Mən onun bu tapşırığına elə də əhəmiyyət verməyərək, həmin yazıları ona verdim. Lakin günlərin bir günündə “Literaturnaya Rossiya” qəzetində rus dilinə tərcümə olunaraq çıxan şerlərimi və şəklimi görəndə heyrətə gəldim. Qəzetdə şerlərimi rus dilində çıxdığından sonra məndən fikrimi soruşanda, gözlərimin yaşardığını görmüşdü. İllər keçəndən sonra mən onun gündəliyində həmin gün haqqında oxudum. Yazırdı: “ Bəzən eyni sevincin yaratdığı emosiyaları insanlar eyni yaşayırlar. Axı mən də, ilk şerlərimin rus dilində çap olunmuş tərcüməsini görəndə, elə onun kimi ağlamsınmışdım...”.

Sonra “Molodaya qvardiya” nəşriyyatında “Gənc səslər” seriyasından şer kitabım çap olundu. Bir dəfə isə, 1993-cü ilin isti avqust günlərinin birində mənə xəbər gəldi ki, Sergelidəki bağ evində Semyon Danilov məni gözləyir. İsti yay günü idi. Mən də universiteti yenicə bitirmişdim. Özümə iş yeri tapa bilmirdim. Qəzetdə işləmək istəyirdim. Ciddi-cəhdlə iş axtarırdım. Bağ evinin darvazasından içəri keçəndə  gördüm ki, o kreslosunda oturub kitab oxuyur. Həmin gün çox söhbət etdik. Mənim iş axtarmaq problemimdən, güzəranımızdan, yeni imzalardan, yakut poeziyasından, məşhur şairlərdən danışdıq. Və heç vaxt unutmayacağım bir fikri dedi: “Elə bir an yetişir ki,  jurnalistika şairliyə mane olur. Çünki bu sənət yazıçılığa daha yaxındır...”.

O zaman gənc idim. Bu fikrə elə böyük əhəmiyyət vermədim. Sonra məndən hansı yakut şairini sevdiyimi soruşdu. Sözüm dilimin ücünü göynətdi. Deyə bilmədim ki, mənim ən çox sevdiyim şair sizsiniz. Axı mən həqiqətən də ilk yakut şerini onun kitabında oxuyub, şerin dilə və ürəyə necə yatımlı olduğunu hələ uşaq ikən onun şerlərindən öyrənmişdim. Axı, mən  yakut dilində şer yazmağı onun şerlərindən öyrəndim. Kaş ki, həmin günü  ustadımdan, müəllimimdən utanmasaydım...  O məni darvazaya qədər yola saldı. Sonra darvazaya söykənib arxamca baxa-baxa qaldı...  Bu bizim son görüşümüz oldu... Bu görüşdən bir neçə ay sonra, artıq Semyon Danilov dünyada olmayanda mən bütün  tribunalardan onu nə qədər sevdiyimi hər kəsə bəyan etdim... O mənim müəllimim, sevimli şairim, mənə xeyir-dua verən Bilgəm idi...

Semyon Danilov bizim dövrümüzün uşaqlarına və yaradıcı gənclərinə qorxusuz yaşamağı və yazmağı öyrətdi, bizə yakut ədəbiyyatının haradan başlanğıc götürdüyü mənbəni göstərdi... Biz onun göstərdiyi yollarla gələndə gördük ki, yakut ədəbiyyatçılarının yoluna heç vaxt qızılgüllər səpələnməyib, tikanlarla dolu imiş bu yol...Bizim ədiblərimiz öz əsərləri ilə bu yollarda qızılgüllər əkiblər... Biz bu yolu sona qədər gedəcəyik, bizdən sonrakılara əmanət edəcəyik.”

-Və həmin o doxsanıncı illərdə, böyük yazıçını itirəndən sonra, heç vaxt ağlınıza da gəlməzdi ki, nə vaxtsa, özünüz onun oturduğu kabinetdə oturacaq, ideyalarının yayılıb və qorunmasında ən birincilərdən olacaqsınız. Və hətta böyük yazıçının doğulduğu kənddə onun ev muzeyinin açılışına nail olacaqsınız.

- Semyon Danilov ona görə böyükdür ki, o klassiklərimizin, unudulub itə biləcək adlarımızın, ədəbiyyatımızın özümüzə qaytarılmasında böyük rol oynadı. Uzun on illər bizdən gizlədilən Platon Oyunskinin, Ammosovun, Alampanın, Kulakovskinin... əsərlərini rus dilinə, digər dillərə tərcümə etdirdi, öz dilimzdə çapına nail oldu, onların irsini xalqımıza yenidən qaytardı. Bu da bir bəxt işidir. Mənə xeyir-dua verdi. Onun bulağından, onun əlindən su içmişəm. O bizim hamımızın BİLGƏsi idi. Ona görə də onun adını və ideyalarını qoruyub yaşatmağa borclu idim. 3 il bundan əvvəl onun doğulduğu kənddə ev muzeyinin açılışını etdik. Yakutsk şəhərinin  mərkəzində onun abidə kompleksini ucaltdıq. Bu, mənim müəllimimə olan borcumun bir damlası idi.  İndi o muzey bütün insanların ziyarət etdiyi məkandır. Nə qədər ki, bu muzey var, Semyon Danilov və onun qardaşı Safron Danilov yaşayacaqlar. İndi mən də onun kimi,  istedadlarımıza qayğı göstərirəm, yol açıram, imkan yaradıram. Yelizavetta Miqalkina, Rüstəm Kajenin, Qavril Andros, Agrofina Kuzmina... bizim belə gənclərimizdəndir. Ədəbiyyat oxunmalıdır. Semyon Danilov bizim ədəbiyyata tərcümə mədəniyyətini gətirdi. Biz bir -birimizi oxumayanda bir-birimizdən ayırılırıq,  bu bizim bir xalq kimi bir-birimizdən ayrılmaq təhlükəsini böyüdür. Tərcümə həm də ölkənin təhlükəsizliyinə xidmət edir.

-Sizin Semyon Danilov haqqında kitabınızda həm də onun Nazim Hikmət haqqında xatirələrinə yer verilib. Orada yazırsınız ki:

“... Semyon Petroviç  bilirdi ki, türk şairi Nazim Hikmət Peredelkinoda yaşayır. Onunla görüşməyi və danışmağı arzulayırdı. Özünün  tələbə yoldaşlarından onu kimin görüb -görmədiyini soruşur, barəsində məlumatlar toplayırdı. Onunla görüşənlərə həsəd aparırdı. Nazim Hikmətlə görüş həsrəti ilə yaşayırdı... Bir dəfə... 1956-cı ilin yayında yeməkxanadan qayıdarkən Semyon Danilov Nazim Hikmətin tatar tələbələrin əhatəsində dayandığını gördü. Nə haqdasa qızğın söhbət gedirdi.   Danilov yazır: “Özümdən asılı olmayaraq, uça-uça, sürətlə ona yaxınlaşdım və “Zdravstvuyte!”-dedim. O isə “Salam”- deyə cavab verdi. Bu ucaboylu, gözəl qamətli kişi  məni çiyinlərimdən qucaqlayıb, bağrına basdı. Sonra biz qoşa addımladıq, yol ilə getməyə başladıq. Yol boyu biz onunla elə söhbət edirdik ki, elə bil ki, yüz ildir bir-birimizi tanıyırıq. Çəkinmədən, açıq, səmimi söhbət edirdik. O - Nazim Hikmət,  dövrümüzün ən işıqlı və böyük adamı, mənimlə danışır,  bir sadə yakut oğlu ilə... Və mən bu böyüklüyün qarşısında onunla söhbət edirəm, ondan nəsə soruşuram, onun suallarını cavablandırıram. Böyük adamlar hər sahədə böyük olurlar”.

Nazim Hikmət uzun illər sürgünlərdə yaşadı, o Vətəni üçün çox darıxırdı, o türk dili, türkcə danışıq üçün darıxırdı, o türk millətindən olan insanlarla görüşəndə sevinirdi. Türkdilli insanlarla doğma dildə danışanda səsi cingildəyirdi, onun danışığındakı sözlərin hamısı bizə doğma və tanış idi. Hazim Hikmət  deyirdi:

- Bilirsən, türkdilli  xalqları amansız mürtəce quruluşunun acı taleyi bir-birindən ayrı salıb.  Bu ayrılıqdan sonra insanlarımız öz ana dilini, öz adətlərini unutmayıblar. Məgər bu gözəl deyilmi, dünyanın hər yerində qızmar günəşə hamımız “Gün” deyirik!  Dünyanın axırında yaşayan yakut da, günəşə “gün” deyir, Şimal buzlu okeanın  yanında yaşayan xalqlarımız da günəşə “Gün” deyirlər. Bu möcüzə deyilmi!?”.

Nazim Hikmət Semyon Danilovu  türk xalqının oğlu kimi qəbul etmişdi. Semyon Danilov isə öz xatirələrində qeyd edirdi ki, onun əsərlərini oxuyub, “Məhəbbət əfsanəsi” tamaşasına baxıb. Nazim Hikmət ondan soruşub ki, “Qəribə adam” tamaşasını görübmü?  “Yox” cavabını alanda, ona məsləhət edib ki, bu tamaşaya mütləq baxmalıdır. Çünki bu əsəri özünün Moskvada səhnəyə qoyulmuş  ən  uğurlu tamaşası sayır. Sonra isə belə bir sual verib: “Sizin inkişafınız nə yerdədir? Bu ağır illər sizin üçün necə keçib?” Semyon Petroviç ona  yakut ədəbiyyatının əsasını qoyan üç böyük şəxsiyyətin partiya xətti ilə siyahıdan silindiyini deyəndə Hazim Hikmətin eynəyinin altında göz yaşlarının axdığını görüb...

-Faciədir... Hər yer faciədir...  Yanlışları düzəltmək lazımdır, mübarizə gərəkdir... Mərkəzi Komitəyə məktub yazın, - deyib.

-Belə məktublar baxılmaq üçün yenidən  vilayət komitəsinin üstünə göndərilir_- deyə cavab verib Semyon Petroviç.

Həmin gün onlar yarım gün birlikdə söhbət ediblər.

... Nazim Hikmət Fadeyevdən bəhs edərkən, onun çox  həssas insan olduğunu deyib.  Mayakovski və Yeseninlə şəxsən tanış olub. Onlarla mütəmadi görüşüb. Onların vaxtsız ölümlərinin səbəbini isə  həyatlarında olan çatışmazlıqlarda, problemlərdə, sistemin ağırlığınd , gərilən əsəblərində gördüyünü deyib. Yakutiyadan söz düşəndə isə, bu diyara səfər etmək istədiyini, bu yurdları görmək istədiyini deyib.  Lakin səhhəti imkan vermədiyindən bu səfərə çıxa bilməməsi üçün narahatlığını dilə gətirib. Danilov isə ona deyib ki, əgər Nazim Hikmət Yakutiyaya gəlsəydi, yakut xalqı onu öz oğlu kimi qarşılayardı. Daha sonra yenə də yakut xalqının  sistemin qəzəbinə gələn üç böyük klassik yazıçısı haqqında söhbəti davam etdiriblər. Nazim Hikmət bir daha təkidlə deyib: “Mübariizə aparın, qorxmayın. Həqiqət uğrunda mübarizə aparan adam, heç bir çətinlikdən qorxmamalıdır”.  Nazim Hikmətin bu sözləri iki türk şairi arasında ən böyük başlanğıc olub.

Bu söhbət sonralar Semyon Petroviç Danilovun bütün həyatını dəyişib. Bu iki türk şairini bir-birinə yaxınlaşdıran kökləri, bağları idi. Danilov bu söhbətdən sonra, birmənalı şəkildə belə qərara gəlib ki, ədəbiyyat irsi üçün  mübarizə etmək mütləqdir və çox lazımlı bir işdir. Bundan sonra o, öz  böyük missiyasına-  yakut ədəbiyyatı klassiklərinin adlarının doğma xalqına tanıdılması və əbədiləşdirilməsi üçün mübarizəyə başlayıb.”.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.06.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalında dərc edilən Güney Azərbaycan ədiblərinin ən yaxşı nümunələrini diqqətinizə çatdırmaqdayıq. 

Portalımızın Güney Azərbaycan təmsilçisi Əli Çağlanln təqdimatında bu həftə Əli Qayibin həftəsidir. 

Şeirlərini Qayıb təxəllüsüylə yazan Əli Rəştbər 1980-cı ildə Qaradağın Gal kəndində dünyaya göz açıbdır. Atası Məhəmmədin kənddən köçməsi ilə 1990-cı ildə Urmu şəhərinə daşınıblar.

Əli Qayıbın hazırda üç kitabı ışıq üzü görübdür: “Yol ağlasın” 2015, “Susqun fəryadıyam mən bu torpağın” 2017, “Salam olsun ozanlara” 2020.

Əli Qayıb bir mütərcim və yazar kimi də fəaliyyət göstərir. Onun hekayələri Güney  Azərbaycanın gündəliklərində və jurnallarında nəşr edilibdir.

AĞLAMAZDIM

Bilsəydim kədərim incidir səni,

Ürəyim dolanda heç ağlamazdım.

Vədəsiz küləklər ömür bağımın_

Yarpağın yolanda heç ağlamazdım.

Bilsəydim payıza bir isti sözsən,

Şaxtaya sazağa alovlu közsən,

Bilsəydim qışımda yoluma gözsən,

Baharım solanda heç ağlamazdım.

Nə varsa azadlıq, bütün dustaqlar,

Sənin əllərində olsa ıxtıyar.

Bilsəydim Qayıbın sən kimisi var,

Anamdan olanda heç ağlamazdım.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.06.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının oxucuları üçün “Ev tapşırığı: Uğur düsturunu tapacağıq” layihəsinin təqdimini davam etdiririk

Nassim Talebin «Qara qu quşu» kitabından geniş bəhs etməkdəyik. Ümumi tirajı 10 milyon nüsxəyə çatan, artıq 32 dildə oxunan «Qara qu quşu»nda ən əsas bizim qəfil baş verənlərə, xüsusən iri masştablı hadisələrə qarşı korluğunuz barədə danışılır. Səbəbi araşdırılır ki, niyə bəşəriyyət diqqətini qloballara deyil, lokallara ayırır, niyə alimlər və qeyri-alimlər, dühalar və qeyri-dühalar milyonları unudub qəpik-quruşları sayırlar? Niyə biz nəhəng təsirlərə malik mümkün ola biləcək əhəmiyyətli hadisələrə deyil, xırda-xuruş işlərə səfərbər oluruq? Yeri gəlmişkən, hədəfi düz seçməməkdən qaynaqlanan uğursuzluğun kökündə həm də bunlar dayanır axı. Nassem Talebin açmaq istədiyi mövzuya aid gətirdiyi faktlar çox maraqlı və düşündürücüdür. Onlarla tanışlığınız davam edir.

VƏ ƏN NƏHAYƏT, “TİTANİK” HƏQİQƏTİ

Kitabdakı xüsusi diqqət tələb edən bir fakt isə məşhur «Titanik» gəmisinin kapitanı E.S.Smitlə bağlıdır. Kapitan 1907-ci ildə söyləmişdi: «Bütün peşəkar fəaliyyətim dövründə mən bircə dəfə də olsun hər hansı ciddi qəzaya uğramamışam. Dənizdə keçirdiyim uzun illər ərzində mən heç vaxt qəza törətməmişəm, faciə təhlükəsi olan şəraitə düşməmişəm».

Bildiyiniz kimi, 1912-ci ildə beş il öncə bu cür qürrələnmiş Smitin gəmisi bəşəriyyət tarixindəki ən böyük qəzaya uğradı.

Bu isə taleyin insana qarşı ən böyük ironiyasının təcəssümüdür.

Və sözügedən bestsellerdə Nassem Talebin naməlumluqların, qeyri-müəyyənliklərin cövlan etdiyi bir zamanda oxuculara təlqin etdiyi hər bir gözlənilməzlikləri təxmin edə bilmək instiktinin formalaşması zərurəti ilə yanaşı, əsas məsləhəti də var: insan təbiətən doğmalara, yaxınlara, tərəfdarlara böyük ehtiyac duyan bir varlıqdır. Əgər siz həyatınızı qarışdırmaq istəyən qara qu quşları ilə mübarizə aparmaq fikrindəsinizsə, onların çəkdiyi qara pərdəni yarıb öz uğur hədəfinizə doğru irəliləyirsinizsə, onda mütləq özünüzə tərəfdarlar tapın, tək qalmayın!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.06.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” dərgisi ilə birgə “Biri ikisində” layihəsində növbədə Nəsr saatıdır, polis polkovnik-leytenantı, həvəskar yazar Hafiz Təmirovun “Dərdin böyütdüyü uşaq” hekayəsi ilə tanışlıqdır.

NƏSR

Hafiz TƏMİROV

DƏRDİN BÖYÜTDÜYÜ UŞAQ

Hər gecə göz yaşları içində yuxuya getmək əzabı səhər saatının zəngi çalınanda bitirdi. Günahları bağışlanıb, cəhənnəmdən cənnətə girməyə həsrətlə can atan adamların sevincini yaşayırdı məktəbə gedəndə. Çalışqan, səliqəli və savadlı idi Gülnar. Ən böyük arzusu isə narkoloq həkim olmaq, atasının və onun kimilərin “ağ ölümün” toruna necə düşdüklərini öyrənmək idi.

O, böyüklərin dünyasında özünü tapa bilmirdi. Görəsən, tez böyüsəydi, gördüklərini, eşitdiklərini unuda biləcəkdimi? Hərdən fikirləşirdi ki, insan böyüdükcə onun dərdi, sevinci, istəkləri də böyüyür. Evdə xəstə nənəsini, gecələr çörək bişirib səhəri əli yanmış vəziyyətdə qayıdan anasını, onlara hər gün işgəncə verən atasını özü yaşda təsəvvür edəndə üzündə qəribə bir təbəssüm yaranırdı və tez də yoxa çıxırdı. Gülməyi yadırğamışdı. Sonuncu dəfə nə vaxt ürəkdən güldüyünü də xatırlamırdı. Hər gecə anasının suluqlamış əlindən öpüb işə yola salır, evin yolunu güclə tapan atasını qarşılamağa isə ürək eləmirdi.

Evləri ona qorxu filmlərini xatırladırdı.Çarəsizliyini dərk edirdi, ancaq nələrisə  dəyişdirmək gücündə deyildi. Ona elə gəlirdi ki, nələrisə dəyişdirmək üçün mütləq böyüməlidir, böyüklərin dünyasına düşməlidir. Hərdən kimsə ona “Böyüyəndə nəçi olacaqsan, hansı sənəti seçəcəksən?” deyəndə bir anlıq duruxurdu. “Mən artıq böyümüşəm”, – deməyə gücü çatmırdı. Bəzən hamıdan qaçıb uzaq bir yerdə “Məni anamın yanmış əlləri, nənəmin çarəsiz xəstəliyi, atamın bizi adam yerinə qoymamağı böyütdü”, –deyib qışqırmaq istəyirdi. Atasının düşdüyü bataqlıq onların ailəsini yavaş-yavaş udurdu...

Əyni təzə paltarın sevincini yaşamamışdı bu illər ərzində. Aclığa, yoxsulluğa, hər şeyə dözməyə hazır idi qızcığaz. Evdə artıq satılası bir şey də qalmamışdı. Çəkidə yüngül, dəyərdə baha nə vardısa, atasının qaranlıq dünyasına qurban getmişdi. Oturmağa stul, yatmağa çarpayı belə yox idi. Qohum-əqrəbasının ayağı da illər idi ki, kəsilmişdi  bu evdən.  Gülnar üçün həyat evlərinin qapısından içəri girəndən sonra bitirdi. Bir də sabahı gözləmək bir ömür kimi uzun gəlirdi ona.

Bir gün məktəbdən evə qayıdanda atasının onun kitab-dəftərini sobaya atıb yandırdığını gördü. Qorxusundan bir söz belə deməyə cürət etmədi. Susdu və dilsiz göz yaşları danışmağa başladı:

– Ata, onlar mənim bu evdə sığındığım ümidlərim və xoşbəxtliyim idi.

– Onlar heç məni xoşbəxt etmədi. Səni necə xoşbəxt edəcək bu dilsiz-ağızsız söz yığını?

– Yox ata, mən səninlə danışmağa cürət etməyəndə onlar mənə ata oldu, böyük oldu, yol göstərdi. Onlar anamın yanmış əllərinin qazancı ilə alınmışdı  axı...

Gözünü açanda başı nənəsinin dizləri üstündəydi. Qulaqlarında isə “Kəs səsini! Buna bax, oxuyub nə olacaq, bilinmir. Kitab davası edir. Yaxşı eləmişəm yandırmışam. Sənin kitabına görə soyuqdan ölməliyəm? Boş-boş kitab oxumaqdansa, get ananla çörək bişir, evə pul gətir”, deyən atasının qəzəbli səsi möhürlənmişdi.

Pəncərəni açıb dərindən nəfəs aldı. Əllərini yana açıb quş kimi mən də buradan uçaram deyib gözlərini yumdu. Birdən yan otaqdan yatan anasının səsindən diksinən kimi oldu. “Sənə qurban olum, qızım. Sən mənim, qardaşının, hər birimizin gələcəyisən. Sən həkim olub  mənim yanmış əllərimi  sağaldacaqsan. Ancaq bu  yanmış ürəyimi kimsə sağalda bilməyəcək”. Anası dərdini, arzularını yuxularına da daşımışdı...

Yenə pəncərənin önünə gəldi, yenə əllərini yana açdı. Birdən gözlərinin önündə sanki yer–göy işıqlandı. “Probleminizi, dərdinizi, deməyə çəkinməyin. Əlinizin altında üç sehrli düymə, üç sehrli rəqəm var. Harda olsanız, o sizin xilaskarınız ola bilər”. Bu fikirləri məktəbdə ona  deyən polisin xoş simasını xatırladı...

Səhər bir başqa cür açılmışdı. O səhərin günəşi də, göyləri də bir başqa idi. O səhərdən düz 20 il keçmişdi. Narkoloji dispanserin həkimi Gülnar Əlibəyli narkotik istifadəçisi olan ataları, anaları, qardaşları, bacıları və uşaqları xilas edirdi...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.06.2023)

Ötən gün Hədəf steam liseyinin  “Heydər Əliyev - 100. Hədəf məzunları Saturnda” adlı məzuniyyət törəni keçirildi. 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının prezidenti, Akademik İsa Həbibbəylinin, Elm və Təhsil Nazirinin müavini İdris İsayevin, Dövlət Gömrük Akademiyasının rektoru Qulu Novruzovun, Təhsil İnstitutunun direktoru Rüfət Əzizovun, millət vəkilləri Musa Quliyevin, Vüqar İskəndərovun, Azərbaycan Mətbuat Şurasının sədri Rəşad Məcidin, Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun Baş direktoru Varisin qatıldığı törəndə ev sahibi, “Hədəf” Şirkətlər qrupunun başqanı Şəmil Sadiq bütün iştirak edənlərə dərin minnətdarlığını bildirdi, Gənc Tamaşaçılar Teatrının səhnəsində biri-birindən gözəl performanslar və çıxışlar yer aldı. 17 məzunun - balabilgənin səhnəyə gəlişi, təqdimatları, ən yaxşı balabilgənin mükafatlandırılması isə törənin kulminasiyası oldu. 

“Hədəf” liseyinin hədəfi 3-cü minilliyin milli köklərə söykənən İKT mütəxəssisi, süni intellekt bilicisi, savadlı proqramçı - ümumən nömrə bir mütəxəsslər yetişdirməkdir. Buna doğru da inamla gedir.

İndisə mövzudan mövzuya keçid alaq.

Qeyd etdiyimiz kimi, lisey məzunları Saturna getmələri barədə olduqca maraqlı bir səhnəcik təqdim etdilər. Liseydə 2038-ci ildə lisey fəallarının kosmik fəzaya yüksələcəyi barədə bir söhbət dolaşmaqdadır. Bu gözəldir, böyük hədəflər qoymalısan ki, ən azı kiçikləri vura biləsən. 

Növbəti mövzu kosmos turizmi ilə bağlıdır. 

Turizm Strateji və Araşdırma Mərkəzi son illərdə gündəmə gələn kosmos turizmi haqqında hesabat hazırlayıb. Bu hesabatda kosmosa birgünlük uçuşun qiymətinin 200 min dollar, kosmik fəzada qalmanın isə 9,5 milyon dollar olduğu qeyd edilib. 

Kosmos turizminin macəra və əyləncə məqsədi daşıdığı diqqətə çatdırılan hesabatda bildirilir ki, nəhəng şirkətlər hər il bu sahədə texnoloji yeniliklər təqdim edir. Lüks bir turizm növü olan kosmosa səyahət çox yüksək gəliri olan şəxslər xitab edir və onun iki növü var. Birincisi, planetimizin aşağı orbitinə olan uçuşlardır. Bu səyahət zamanı kosmos turistləri Yer kürəsinin mənzərəsini seyr edirlər. İkinci turizm növü isə Yerin atmosferinə həyata keçirilən birgünlük uçuşlardır. 

1990-cı illərin ortalarında meydana çıxan və XXI əsrdə rəsmi olaraq başlayan kosmik səyahət müxtəlif ölkələr və şirkətlər tərəfindən fərqli qiymətlərə təklif olunur. Hazırda atmosferin aşağı hissəsinə turist daşıyan kosmik gəmi olmasa da, kompaniyalar bu istiqamətdə fəaliyyətini davam etdirir. Artıq bir uçuş zamanı 6 nəfəri kosmosa çatdıra biləcək “SpaceShipTwo” kosmik gəmisi hazırdır. Turistlər uçuş zamanı pilotun yanında otura biləcəklər. Adambaşına 200 min dollar qiymətə turistləri kosmosa daşıyacaq bu gəmidə səyahət etmək üçün 200-dən çox potensial turistin müraciət etdiyi bildirilir. 

Hesabatda qeyd olunub ki, 2029-cu ilədək kosmos turizmi bazarının 26 faiz artması, bu sahədə şirkətlərin gəlirlərinin isə 4 milyard dollara çatması proqnozlaşdırılır. Komik gəmiləri təkrar istifadə etmək üçün istehsal edən şirkətlər isə sifarişləri daha ucuz qiymətlərlə qəbul edir ki, bu da kosmos turizminin sürətli inkişafına şərait yaradır. ABŞ-ın Milli Aerokosmik Agentliyinin (NASA) sifarişlərini əldə edən və kosmik gəmiləri daha az maliyyətlə istehsal edən İlon Maskın “SpaceX” şirkəti 2008-ci ildən 2022-ci ilədək kosmik fəzaya 200 raket buraxıb. Bu şirkət cari ildə daha 88 raket buraxmağı planlaşdırır. 

Milyarder Ceff Bezosun 2000-ci ildə təsis etdiyi “Blue Origin” şirkəti 2011-ci ildə Yerin aşağı orbitinə 3 nəfəri daşıyan kosmik gəmi ilə sınaq uçuşu həyata keçirib. Başlanğıc mərhələdə bir biletin qiyməti 2,8 milyon dollar olsa da, şirkət kosmos turistlərinə daha ucuz başa gələcək səyahətlər həyata keçirməyi planlaşdırır. 

“Orion Span” şirkəti isə Yer kürəsindən 322 kilometr yüksəklikdə lüks kosmos oteli tikməyi nəzərdə tutur. İki nəfər ekipaj üzvü və 4 turistin qalacağı bu otelin adambaşına qiyməti 9,5 milyon dollardan başlayacaq.

Sonda yenə Hədəfçilərə qayıdaq. Ümidvarıq ki, onların içindən öz Ceff Bezosumuz, İlon Maskımız çıxacaq.

Və niyə də ki, “Hədəf” steam liseyi balabilgələrinin ayaqları Saturna dəyməsin? 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.06.2023)