“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Ədəbiyyatı Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Təbrizdə yaşayan Yunis Səfdəridir. Şeirlərin orfoqrafiyasına toxunulmayıbdır.

Yunus Səfdəri

Təbriz

Dəniz-sahil

Sən dəniz, mən sahil

Doğma, yan-yana

Dalğa əllərinlə oxşardın məni.

Mən yenə sahiləm, getməm heç yana,

Sənsə məndən axıb boşladın məni!

Hələ yadımdadır ilk görüşümüz,

Oyandım, sən məndən ötüşən kimi.

Bir axşam öpüşdü baxışlarımız,

Dəniz, sahil ilə öpüşən kimi!

Bir də qollarımda axıtdım səni,

Sahil yox, mən sənin balıncın oldum!

Dalğa hörüyünü sərib çiynimə, -

Gahdan ana oldum, gah bacın oldum.

Getdin, dalğa-dalğa məndən ayrıldın,

Geriyə baxmadan axıb, ötüşdün.

Sahil qumlarına düşən balıq tək,

Sivişib əlimdən dənizə düşdün!

O axşam qəlbimiz pıçıldaşanda,

Bəlkə gəmişilər görürdü bizi.

Balıq qulaqları dinləyirdilər,

Bizim “Vida” adlı son nəğməmizi.

 “Ədəbiyyat  və incəsənət”

(28.10.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

ANAR, ŞEİRLƏR

YAŞAMAQ ZAMANI, YAZMAQ ZAMANI

Hər sözün, hər işin var öz dövranı,

Çətin ayırasan yaxşı, yamanı.

Yazıçı ömrünün iki vaxtı var –

Yaşamaq zamanı, yazmaq zamanı.

Qələmin büdrədi, yolundan azdı,

dünyanın dərdi çox, sevinci azdı.

Tale acısını alnıma yazdı,

yaşamaq zamanı, yazmaq zamanı.

Həyat çərçivəsi nə yaman darmış,

uzun illərin də bir sonu varmış.

Yaşamaq zamanı bitmiş, qurtarmış,

çatmış yaşamaqdan yazmaq zamanı.

28 mart 2012

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.10.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün Şeir vaxtıdır, sizlərə çağdaş türk dünyasının gənc şairlərinin  şeiriləri təqdim edilir.

Mehrinaz AB­­BAS

(Özbəkistan)

1995-ci il­­də Öz­­bə­­kis­­ta­­nın Nə­­mən­­qan vi­­la­­yə­­ti­­nin Çar­­taq ra­­yo­­nun­­da ana­­dan olub. Şa­i­­rə­­nin “Mən gənc­­li­­yəm”, “Ul­­duz­­rəng mah­­nı” ad­­lı şe­­ir ki­­tab­­la­­rı çap edi­­lib.

HƏVƏS

Kədərlər dünənki, hisslər sahibsiz,

Taleyinə dözüb çəkilir geri.

Ağaclar bir kübar xanımlar kimi,

Əlini sallayır, süstdür hissləri.

Yetim yarpaqları sürüyür külək,

Ev-eşiksiz yağış təntik küçədə.

Ədalətdən imiş payız – dərd fəsli,

Heç dözmək olarmı bu ədalətə?!

O payız ağaclar gözləməz şəfqət,

Bəzən həvəslərə dolar bu könlüm.

Nə çoxmuş itkinin haqqı-hörməti,

Necə gözəl imiş siz tapan ölüm.

Uyğunlaşdırdı: Rəhmət Babacan

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.10.2025)

Rəqsanə Babayeva

Beyləqan rayon mədəniyyət mərkəzinin rejissoru, "Gənclik" xalq teatrının rəhbəri, yazıçı, “Ədəbiyyat və İncəsənət” üçün

Texnologiya əsrində yaşayırıq — hər şey sürətlidir, hər şey əlçatandır, amma qəribə bir boşluq da var. Ekranların işığında parlayan dünyanın kölgəsində insanın içində bir sükut böyüyür. O sükut bəzən səssiz tənhalıq, bəzən də görünməz yorğunluq kimi hər birimizin içində yaşayır.

Zaman dəyişdikcə, insan da dəyişir. Amma bəlkə də ən çox dəyişən onun ruh halıdır — yəni görünməyən, ölçülməyən, amma hər şeyi müəyyən edən daxili dünyası.

Zamanın yeni ritmi

Bir vaxtlar insan zamanın axarına qulaq asardı. Günəş doğanda işə gedər, batanda dincələrdi. İndi isə zaman bizə yox, biz zamana tabe olmuşuq. Ekran saatı, təqvim, bildirişlər, “deadline”lar – bunlar artıq həyatımızın ritmini müəyyən edir.

Zaman artıq axmır, qaçır. Biz də onun arxasınca qaçırıq. Amma qaçdıqca bir şeyi unuduruq: insan dayanmaqla da yaşaya bilər.

Azərbaycanın qədim kəndlərində vaxtı günəşin hərəkəti ilə ölçərdilər. İnsan təbiətin dövranını hiss edirdi. İndi isə zaman süni işıqların, səssiz cihazların ritmində ölçülür. Zamanı idarə etdiyimizi düşünürük, amma əslində o bizi idarə edir.

 Texnologiyanın paradoksu

Texnologiya insanı birləşdirmək üçün yaradıldı, amma bəzən insanları bir-birindən ayırdı. Biz bir-birimizə daha yaxın görünürük, amma daha az toxunuruq.

Bir mesajla hisslərimizi göndəririk, bir “emoji” ilə gülümsəyirik, bir “like”la sevgimizi bildiririk — amma bütün bu rahatlığın içində bir soyuqluq gizlənir. Texnologiya ünsiyyətin formasını dəyişdi, amma mahiyyətini yox. Çünki söhbətin dəyəri sözlərdə deyil, səsin istiliyindədir.

Bu gün bir çox insan minlərlə izləyiciyə malikdir, amma bir nəfər belə dinləyicisi yoxdur. Bu, texnoloji dövrün ən acı paradoksudur: ünsiyyət çoxaldıqca anlayış azalır.

Tənhalıq – XXI əsrin səssiz xəstəliyi

Tənhalıq indi bir hiss yox, bir vəziyyətdir. İnsanın ətrafında səs, görüntü, məlumat çoxdur, amma onun içində boşluq dərinləşir.

Bu tənhalıq tək qalmaqdan fərqlidir. Bəzən insan min nəfərlik zalda da təkdir. Çünki tənhalıq, əslində, bağlantısızlıq deməkdir — başqaları ilə deyil, özü ilə olan əlaqənin qırılması.

Azərbaycan ədəbiyyatında tənhalıq hər zaman mənəvi dərinliyin əlaməti olub. Nəsimi “Sığmazam” deyəndə, o, bəşəriyyətin içində öz yerini tapmayan insanın fəryadını səsləndirirdi. Amma bugünkü tənhalıq daha fərqlidir — bu, özünü unudan insanın səssiz ağrısıdır.

Bəşəri miqyasda isə tənhalıq indi sanki bir epidemiya kimidir. İnsan özünü “online” hiss edir, amma ruhu “offline” qalır.

Ruhun yorğunluğu və mənasızlıq sindromu

Müasir dövr insana çox seçim verir, amma az məqsəd. Hər şey mümkündür, amma çox az şey vacib görünür.

İnsan indi hər şeyə çatmaq istəyir: uğur, tanınmaq, paylaşılmaq, trend olmaq. Amma bütün bu “çatmalar”ın sonunda o, özünə çata bilmir.

Ruh yorulur, çünki mənasız sürət içində nəfəs ala bilmir. Bəzən susmaq istəyir, amma susmaq da artıq “passivlik” sayılır. Halbuki bəzən susmaq, dünyanı bir anlıq dinləmək, var olmağın ən saf formasıdır.

Azərbaycan mədəniyyətində bu “ruh dincəliyi” anlayışı muğamda, aşıq sənətində, bayatılarda yaşayır. Bu sənət formaları insanın iç ritmini təbiətin ritmi ilə birləşdirir. Müasir insan üçün bəlkə də bu harmoniyanın bərpası bir çıxış yoludur.

Zaman və yaddaş: keçmişin səssiz çağırışı

Zaman insanı dəyişdirir, amma yaddaş onu qoruyur. Müasir dövrdə hər şey “indi”yə fokuslanıb: “bugün”, “indi”, “dərhal”. Keçmiş isə arxivə çevrilib. Amma yaddaşsız insan köksüz ağac kimidir.

Bir xalq üçün bu, daha da təhlükəlidir. Xalq yaddaşını itirəndə, ruhunu da itirir. Texnologiyanın rahatlığı çox vaxt yaddaşın ağırlığını da aparır.

Azərbaycan xalqı tarix boyu çox sınaqlardan keçib, amma yaddaşını qoruyub. Hər bir mahnı, hər bir atalar sözü, hər bir bayatı o yaddaşın kodudur. Müasir dövrdə bu yaddaş yeni bir məsuliyyət tələb edir: keçmişi daşımaqla gələcəyi qurmaq.

 İnformasiya bolluğu və mənanın yoxluğu

Heç vaxt bu qədər məlumat olmamışdı, amma heç vaxt bu qədər az bilik də olmamışdı. Biz hər şey haqqında eşidirik, amma heç nəyin dərinliyinə varmırıq.

İnformasiya çoxluğu ruhu parçalayır. İnsan hər an bir xəbər, bir bildiriş, bir yeni “trend”lə məşğuldur. Nəticədə diqqət, təfəkkür və duyğu səthi qalır.

Bu, bəşəri bir haldır, amma mədəni kimliyə də təsir edir. Oxumaq yerinə paylaşmaq, düşünmək yerinə “skrol” etmək vərdişi yaranır. Halbuki mədəniyyət dayanmaqla yaranır, sürətlə yox.

 İnsanın təbiətə və özünə dönüş ehtiyacı

Müasir insanın tənhalığının ən sadə, amma ən çətin dərmanı — sakitlikdir.

Sakitlik tək qalmaq demək deyil, içində səsin də, sükutun da harmoniyasını tapmaq deməkdir.

Azərbaycan insanının təbiətlə olan qədim bağları bu balansı bərpa etməyə yardım edə bilər. Bir kənd səhərinin sükutu, dağ havasının təmizliyi, torpaq qoxusu — bunlar sadəcə nostalji deyil, ruhun dərmanıdır.

Texnologiyanın gətirdiyi imkanlardan qaçmaq mümkün deyil, amma onları idarə etmək mümkündür. Əsl müdriklik texnologiyanı həyat üçün, həyatı texnologiya üçün yaşamamaqdır.

Ruhun bərpası: sənət, sevgi və mənəviyyat

İnsanı texnologiyadan deyil, mənasızlıqdan xilas edən şey sənətdir. Çünki sənət ruhu yenidən oyadır. Bir şeir, bir musiqi, bir tablo — bunlar insanın içində gizlənmiş duyğunu xatırladır.

Sevgi də insanı bərpa edir. Amma bu sevgi virtual ekran arxasında deyil, baxışda, toxunuşda, birgə susmaqda gizlidir.

Mənəviyyat isə bu bərpanın ən dərin qatıdır. İnsanın texnologiyaya hakim olmaq üçün ruhunu unutmaması, onun mənəvi mərkəzini qorumaqla mümkündür.

Azərbaycan sənətinin, poeziyasının, musiqisinin gücü də bundadır — insanı texnoloji xaosdan çıxarıb öz ruhuna qaytarmaq.

Zamanın içində insanı xatırlamaq

Bəlkə də müasir dövrün ən böyük problemi texnologiya deyil, unutmaqdır — biz kim olduğumuzu, nə üçün yaşadığımızı, nəyə inandığımızı unuduruq.

İnsanın ruh halı texnologiyanın diktəsinə yox, ruhun ritminə tabe olmalıdır. Əks halda, biz çox “birləşmiş”, amma az “yaşayan” bir bəşəriyyətə çevriləcəyik.

Zaman qaçır, amma insan dayanmağı bacarsa, zaman da onunla dayanır. Bəlkə də müasir insanın xilası o dayanmaq anındadır — bir nəfəsdə, bir baxışda, bir səssiz dua içində.

Çünki insanı insan edən yenə də o qədim, dəyişməz duyğudur: içindəki sükutla danışa bilmək bacarığı.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.10.2025)

Əkbər Qoşalının “Çobanbayatı”poemasının poetik-fəlsəfi təhlili

Adilə Nəzərova,

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Əkbər Qoşalının “Çobanbayatı” poeması bir görüşün və ya xatirənin təsviri ilə yanaşı, folklor, mifoloji yaddaş və çağdaş insanın mənəvi axtarışlarını da birləşdirir. Azərbaycan ədəbiyyatında çoban obrazı hər zaman arxaik, qutsal bir anlam daşıyıb. “Qurani-Kərim”də Musa Peyğəmbərin, Məhəmməd Peyğəmbərin çobanlıq etməsi, xalq dastanlarında çobanın təbiəti qoruyan və anlamlandıran obraz kimi təqdim olunması bu peşənin əslində mənəvi bir missiya olduğunu göstərir.

Dedim, çətindimi bu sənət, qardaş?

Dedi, peyğəmbərlər çoban olubsa,

nə sən sualı ver, nə mən cavabı...

Göründüyü kimi, “Çobanbayatı” da çoban təsadüfi insan deyil; o, təbiətin qoruyucusu və xalq hikmətinin canlı daşıyıcısıdır.

Poema səfər motivi ilə başlayır; şair dağlarda tütək səsinə doğru gedir. Bu səhnə qədim dastanların qəhrəman yolçuluğunu xatırladır. Dədəm Qorqudun oğuz ərənləri də dağdan-daşdan, göldən-çaydan keçərək qutsal məkana yetişirdi; burada isə şairin yolunu dəyişməsi sadəcə hadisə deyil, arxetiplərin oyandığı mistik görüşdür. Elə müəllif də bunu bədii-poetik şəkildə belə ifadə edir: Uzaqlardan bir ilahi tütək səsi gəlirdi,/ Kədər vardı, fərəh vardı, / dəvət vardı o səsdə...

Bu misralarda həm tütəyin səsi, həm dağın nəfəsi, həm də xalq yaddaşının dərinliyi duyulur. Oxucu hiss edir ki, burada təbiət öz-özünə, amma çobanın tütəyinin vasitəsi ilə danışır.

Əlim qaşımın üstündə, qulağım dinşəmədə,

axşamüstü yol dəyişdim o ilahi səs səmtə.

"Az getdim-üz getdim, dərə-təpə düz getdim",

Bir saatın tamamında ol məkana yetişdim.

Bu misralar nağıl başlanğıcının çağdaş poeziyadakı parlaq təcəssümüdür. Müəllif nağıl formullarını, necə deyərlər, folklor oyunu üçün deyil, hadisəni əfsanəvi anlam qatına qaldırmaq üçün işlədir. Çobanla şairin söhbəti folklor masallarını xatırladır.  

Salam verdim, salam aldım.

Dedim, qardaş, nə çalır, nə oxurdun? –

buralara o ilahi səsdən tutub gəlmişəm.

Dedi, “Çobanbayatı”ydı –

 "bizim, “Çobanbayatı” –

Çobanların həyatı"...

Çoban obrazı əsər boyu böyüyür, adi bir çobandan təbiətin fəlsəfəsini oxuyan və xalq hikmətini danışan aqilə çevrilir.

Poemada onun dilindən çıxan qoşma, şairin avtobioqrafik qatını açır: oxucu hiss edir ki, əslində, poemadakı çoban obrazı yabançı olmadığı kimi, ona qonaq olan da elə şairin özüdür.

Dedim, irfan çobanısan – görürəm,

Bəlkə elə ona görə adam kimi danışırdı tütəyin...  

Mən də yəqin, öz ömrümü qara yelə vermirəm,

Tütəyində görünürdü sənin böyük ürəyin.

Qonağın sözləri həm atalar sözü, həm də sufiyanə anlam daşıyır. Tütək musiqisi irfanı ifadə edir və oxucu çobanla birgə qonağın da iç dünyasını duyur. Müəllif öz həyatını bu musiqi və hikmətlə müqayisə edir. Çobanın təkcə musiqiçi olmadığını, həm də müdrik və böyük ürək sahibiolduğunu göstərir.

...balasını axtaranda mələşər qoyun-quzu –

bax, o vaxtda bu heybədən çıxararaq tütəyi,

“Qoyunhəngi” çalırıq; qoyun-quzu səngiyir...                  

Bu misralarda əsas diqqət ahəng və səsin gücünə yönəlir. Qoyun-quzunun mələşməsi təbiətin öz ahəngi, çobanın tütəyi isə həmin ahəngə uyumlu, onu tamamlayan bir səsdir. “Qoyunhəngi”nin çalınması ilə təbiətin qarışıqlığı sanki nizama düşür, səs musiqiyə, xaos harmoniya çevrilir. Burada həm xalq musiqisinin sehrli təsiri, həm də çobanla təbiət arasındakı qədim ünsiyyət özünü göstərir.

Poemada böyük sufi mütəfəkkiri Mövlanə Ruminin “Ya olduğuntək görün, ya göründüyüntək ol!” fikri xatırlanır. Sadə görünən bu sözlər həm fəlsəfi sistemi, həm də xalq hikmətini ifadə edir. Oxucuya daxili dürüstlük və zahiri davranışın harmoniyasına diqqət etməyi xatırladır.

Əsərin əsas ideyalarından biri təbiətin yaddaşıdır.

Bilirsənmi, yaddaşı var suların;

 bəlkə dağın-daşın da,

 hələ desən, bu havanın,

 havadakı tozun da...

Bu, qədim zərdüştiliyin dörd ünsür fəlsəfəsini və xalq inanclarını xatırladır. Suya and içmək, odun qarşısında səcdə etmək, daş üzərinə yazı həkk etmək xalqın təbiətə yaddaş yükləmə adətlərindən gəlir. Əkbər Qoşalının çobanı bu fəlsəfəni çağdaş sözlərlə ifadə edir. Folklorla bağlılıq poemanın hər qatında görünür:

Dedim ki, hər yerə də adınızı qoşmusuz:

Çobankənd, Çoban talası, Çobanbulaq –

Daha da neçə-neçə sizə yaxın-uzaq ad...

-O adları el veribdi, biz ad verən deyilik,

 Eldən gələn adları da çevirən ha deyilik...

Bu misralar göstərir ki, çoban və xalq təbiətə, torpağa və ətraf mühitə ad verərkən kollektiv yaddaşı qoruyur. Onlar yeni ad yaratmaqdan çox, kökdən gələn mövcud adları və anlamlarını qoruyur. Burada çoban həm mədəniyyət daşıyıcısı, həm də təbiətə sayğı duyan vasitəçi kimi təsvir olunur. Bu ənənə Dədə Qorqud dastanındakı qəhrəmanların, yerlərə, təbiət elementlərinə və insanlara ad verməsi ilə eynidir.

Poemanın bəzi bölümləri sanki el məclislərində deyilən dastandır. Amma fərq ondadır ki, bu dəfə məclis dağların qoynunda qurulub, dinləyici isə (həm də) qayalar, bulaqlar, çəmənlərdir...

İkimiz qalanda alaçıqdaca,

illər öncə bir belə dağ döşündə,

bir ağayaqçün yazdığım –

"Aldanıb açılır qar çiçəkləri"

qoşqusunu söylədim –

"Qar çiçəyi" deyincə kövrəldi zalım,

Məni də kövrəltdi, sazı inlətdi –

Sanki "Zəminxarə"ylə

"Çobanbayatı"nı bir-birinə qatmışdı –

tər hava yaratmışdı.

Məncə bu parçanı ayrıca təhlil etməyə ehtiyac var: “İkimiz qalanda alaçıqdaca, / illər öncə bir belə dağ döşündə…” – Burada müəllif və çoban arasında yalnızlıq və yaxınlıq anı yaradılır. Alaçıq (çadır və ya sadə dağ evi) həm fiziki, həm də poetik mühit kimi təqdim olunur; dağ döşü isə təbiətin sakit və ilahi fonunu vurğulayır.

“Bir ağayaqçün yazdığım – / “Aldanıb açılır qar çiçəkləri”/ qoşqusunu söylədim.”Bu misralar müəllifin gəncliyində ağayaqlı bir gözəli sevdiyini xatırladır və o dönəmdə yaşadığı duyğuları yenidən canlandırır. Qoşqu çobanın musiqisi ilə birləşərək həm nostalji, həm də emosional təsir yaradır.

- “Qar çiçəyi’ deyincə kövrəldi zalım, / Məni də kövrəltdi, sazı inlətdi.” – Burada çoban kövrəlir, çünki qonağın (şairin) söylədiyi qoşqu, onun da gənclik illərinə poetik toxunuş vardır. Əslində, həm çoban, həm də şair eyni gözəldən bəhs edirlər. Musiqi və söz isə bu duyğunu birləşdirərək onların hisslərini rezonansa gətirir.- “Sanki “Zəminxarə”ylə / “Çobanbayatı”nı bir-birinə qatmışdı – / tər hava yaratmışdı.” – Burada isə çobanın ifası çeşidli melodik qatlar yaradır: “Zəminxarə” və “Çobanbayatı” fərqli musiqi janrlarını simvollaşdırır, onları birləşdirərək tər hava formalaşdırır. Bu artıq həm müəllifin texniki ustalığı, həm də poetik-estetik zövqüdür.

Yeri gəlmişkən, təklif edirəm ki, poemanın tütək və saz vasitəsilə ifadə olunan melodik quruluşu yalnız sözlə ötürülməsin. Onun musiqi notu da yazılsın, hətta səhnələşdirilsin. Bu əsər simfonik və klassik Azərbaycan musiqisi səviyyəsində təqdim oluna bilər. Çünki, hər bir hava, qoşqu və ritm həm xalq musiqisinin incəliklərini, həm də qonağın və çobanın timsalında iki dünyagörmüşün iç dünyasının əks etdirir. Belə bir təqdimat poemanın ədəbi, musiqi və səhnə əsəri kimi dəyərini artırar.

Əsərdə musiqi – tütək və saz ruhun dili kimi təqdim olunur. Çobanın tütəyi, sazı ilə şairin sözü arasında dialoq yaranır.

Dedi, qardaş, bir qatar da sən söylə.

"Olsun" dedim,

onun sazı bəmdəydi. –

Elə ilk misradanca baxdım hava dəyişdi.

Bu, çox köhnə, unudulmuş havaydı...

Saz xalqın yaddaşını, tütək isə təbiətin nəfəsini ifadə edir. İkisi birləşəndə insanla təbiət arasında körpü yaranır.

Sonluğa doğru əsərin axarı birdən-birə insani dram səhnəsinə çevrilir.

Xeyli getdim, o naxışlı, o ətirli bağlamanı yoxladım,

ətim üyüşdü elə bil – içində məktub vardı:

"Şair, məni tanımadın?..

Amma sağ ol, o şeiri ki oxudun...

Bir də bir söz yazım sənə,

biləsən ki, adın bizdə doğmadı,

Heç demədin oğlumuzun adı niyə Murazdı"?..

Aman, Tanrım! Ola bilməz!

...Gəncliyimin ağayaqlı, günəşüzlü gözəli,

illər sonra, unamadan qarşımaca çıxmışdı...

Sən demə, çobanın həyat yoldaşı şairin gənclik sevgilisiymiş. Oğlunun adının “Muraz” qoyulması bu təsadüfi görüşə daha dərin anlamlar qatır. Qəhrəmanın demədiyi sözləri də eşidirik: Murazımız da, arzularımız da dağlarda qaldı...

Əsərin çağdaşlıqla bağlılığı isə Kəlbəcərin azadlığı və “Elat bayramı” təsvirlərində özünü göstərir. Bu misralar həm də folklorun əbədiyyətini şəxsi həyat hekayəsi ilə birləşdirir:

Aşıq dili yüyrək olar – mən aşıq olmasam da,

Yüyrək olsun dilim deyim, sonrasını gətirim,

Ay dolandı, illər keçdi, qızım kamala doldu.

Tələbəydi, dedi, ata, Kəlbəcərə gedəcəm –

Orda "Elat bayramı" var – qardaş ellər gələcək,

Biz də orda könüllüyük, gərək ki, iznin ola...

Beləliklə, poema qədim folklor nəfəsi ilə başlayır, çağdaş tariximizlə tamamlanır. Bu, milli yaddaşın bütöv təcəssümüdür.  Poemanın son hissəsindəki:

(Çobanın) Artıq qazi olan oğlu – adaşım,
Doğma yurdda anasının adaşına vurulmuşdur... –                    

misraları göstərir ki, əsərin finalı insan taleyinin sirli və simvolik tamamı kimi görünür – sevdiyi qızın onun adını daşıyan oğlu ilə öz qızı bir-birini sevir. Beləcə, nəsil və sevgi əlaqəsi ailəvi, tarixi və təbii tale ilə tamamlanır, oxucuda həm romantik, həm də poetik təsir yaradır.

Çoban motivi təkcə bizdə deyil, dünya ədəbiyyatında da önəmli yer tutur. Yunan miflərində Apollonun çoban sifətində insanlara musiqi öyrətməsi məlumdur. Avropa romantikləri də çobanı “saf təbiət adamı” kimi təsvir edib. Fars sufi poeziyasında da çobanlıq İlahi yolun başlanğıcı sayılır. Amma bunların hamısında çoban daha çox bədii simvoldur, Azərbaycan poeziyasında isə çoban həm xalqın yaddaşı, həm də real tarixi hadisələrin şahididir.

Əkbər Qoşalının “Çobanbayatı”sı bu anlamda unikal örnəkdir.

Nəticədə müəllif özü də aşıq mühitindən gələn şairdir. Onun yaradıcılığında folklorla çağdaş poeziyanın birləşməsi əsas xəttdir. Bu poeması isə sübut edir ki, Azərbaycan poeziyası folklor yaddaşından qopmadan çağdaşlıq yarada bilir. Beləliklə, “Çobanbayatı” sadəcə bir poema olmaqda qalmayıb, milli yaddaşın çağdaş poeziyada yenidən doğuluşudur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.10.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Asif Osmanın qaldırdığı çox maraqlı bir mövzunu sizlərə təqdim edir. Mahnı sözlərimiz niyə təhrif edilir?

Mahnı sözlərini kimsə haçansa səhv oxuyub, indi hamı o səhvi təkrar edir. Məsələn, məşhur xalq mahnısının sözləri əslində belədir:

Qurban axan gözünə, 

Nazla baxan gözünə.

Yenə sürmə çəkmisən,

Evlər yıxan gözünə.

"Qurban axan gözünə" olduğu halda, "Qurbanam xan (?) gözünə" oxuyurlar.

"Xan göz" nəmənə şeydir görəsən?

Yaxud, "Gəl, ey səhər" adlı gözəl bir mahnı var. Sözləri Fikrət Qocanın, musiqisi Polad Bülbüloğlunundur. İlk dəfə Bülbüloğlu özü oxuyub və misraların birini "Günəş nur yerə ələr" əvəzinə "Günəş nur yerə əylər" (?) kimi oxuyub. Ondan sonra bu mahnını min nəfər oxuyub, hamısı da "ələr" əvəzinə "əylər" oxuyub.

Yaxud, N.Xəzrinin sözlərinə bəstələnmiş "Nar ağacı" mahnısının sözləri:

Nar ağacı, nar çiçəyi,

Bir ulduzdur hər ləçəyi. 

"Bir ulduzdur hər ləçəyi" olduğu halda,

"Nə gözəldir yar göyçəyi" (?) oxuyurlar.

Yaxud, M.Seyidzadənin sözlərinə bəstələnmiş "Xatırlayarsan məni" mahnısının sözləri:

Arzular çox, ömür az,

Mən olmayanda hər yaz,

Dolaşanda gülşəni,

Xatırlayarsan məni.

"Mən olmayanda hər yaz" olduğu halda, "Mən olmayanda bir yaz" (?) oxuyurlar.

Yaxud, R.Zəkanın sözlərinə bəstələnmiş "Qurban verərdim" mahnısının sözləri:

Keçən günlərimi qaytaraydılar,

Gələn günlərimdən qurban verərdim. 

"Gələn günlərimdən" olduğu halda, "gələn günlərimi" (?) oxuyurlar. Bircə rəhmətlik Gülağa Məmmədov düz oxuyub.

Xalq mahnılarında olan səhvləri, bəlkə də, hardasa başa düşmək olar, amma müəllifi bilinən mahnılarda bu səhvlər yolverilməzdir. Lütfən daha diqqətli olun, ey müğənnilər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.10.2025)