Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Sirr deyil ki, bədii ədəbiyyat nümunələri arasında detektivlər çoxoxunma statistikası ilə öyünürlər. Elə bizim ölkədə ən çox satılan kitablar listəsinə baxanda orada Çingiz Abdullayevlə Elxan Elatlının detektivləri həmişə ön sıralarda olur. Bu yay günlərində istirahət zamanı təbii ki, yüngül ədəbiyyat janrı hesab olunan bu janrlara müraciət edənlər çoxdur. Bəs indi ən çox hansı detektiv və triller nümunələri oxunur? Dünyanın ən populyar kitab platformalarından biri olan “Litres”in bu sahədə araşdırmasını “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı olaraq sizlərə təqdim edirik.

 

1. Aleksandra Endryus, "Mod Dikson kimdir?"

Florens Mod Dikson təxəllüsü altında gizlənən bir yazıçının köməkçisi olaraq çalışır. Bir gün qadınlar Mərakeşdə qəzaya uğrayırlar. Mod itir və Florens xəstəxanada özünə gəldikdən sonra özünü Mod kimi qələmə verməyə qərar verir. Patrisiya Haysmitin milyonlarla oxucusu olan "İstedadlı Mister Ripli" romanı ruhunda yazılmış  psixoloji trillerdir.

 

2. Viktor Metos, "Gecə məxluqatları”

Bu, “Qatilin arvadı" adlı bestsellerin davamıdır. Jessika Yardli - Federal prokurorun köməkçisidir. Onun həyat yoldaşı isə seriya qatilidir və o, bunu başa düşməkdə acizdir. Cesika layiq olduğu vəzifəni daşıdığını sübut etmək üçün şəhəri lərzəyə gətirən növbəti manyakın tutulmasında iştirak etməyə başlayır. Manyak qurbanlara hədsiz əzablar verir və cinayətlərin yerlərində Sarpong rəsmləri ruhunda iz qoyur. Jessika növbəti qanlı bir qurban olmağa risk edir. Və görəndə ki, manyak onun həyat yoldaşıdır... Gerisini sadəcə oxumaq gərəkdir.

 

3. Meri Kubik, "Digər xanım"

Netflix-in ekranlaşdırmağa hazırlaşdığı, The New York Timеs-ın bestsellerləri sırasında qərarlaşan bu roman dedikcə maraqlı və çəkicidir, həyəcan verir və nəfəs kəsir. Uill və Seydi Foust uşaqlarıyla birlikdə Uillin dədə-babadanqalma köhnə evində məskunlaşıblar. Uillin bacısı illər öncə çardaqda özünü asaraq öldürüb, qardaşsa keçmişin mistikasına qapanmaq haqda düşünmək istəmir. Amma nahaq. Gələcəkdə bu evdə yaşadıqca ailəni yaxşı bir şey gözləməyəcək. Bir gün Seydi bir mesaj alacaq: "Ölməlisən". Başqa bir gün kimsə onların qonşusunu öldürəcək...

 

4. Cennifer Mikmaxon, "Məni qorxutmayın”

“Qış insanları” və "Məni içəri dəvət edin" trillerlərinin müəllifindən yeni bir şedevr. Neptun ləqəbli seriya qatili kiçik bir şəhəri qorxu içində saxlayır. O, qadınları oğurlayır, sonra isə cəsədləri polis binasının yaxınlığında qoyur. Reginanın anası beləcə itir, lakin 20 il sonra onu evsizlər üçün sığınacaqda sağ tapırlar. Bu bir mesaj deyilmi? Neptunun yeni məqsədi Taranı ovlamaqdır, Reginanın dostunu.

 

5. Nita Prouz, "Qulluqçu"

 

Kanadalı ədəbi redaktorun debüt romanıdır. Molli Grey erkən valideynlərini itirib və nənəsinin nəzarəti altında böyüyüb. Qız qapalıdır, insanlardan qaçır, amma tapmacaları sevir. Bəli, bəli. Tapmacaları sevir. Oteldə qulluqçu işləyən Molli bir dəfə iş növbəsi zamanı otelin nömrələrindən birində Mister Blekin meyitini aşkar edir. Polis Mollini əsas şübhəli hesab edir. O, təqsirsizliyini necə sübut etsin?

 

6. Jan-Kristof Qrange, "Tanrıların vədləri"

Berlində, 1939-cu ildə yüksək zümrədən olan qadınları öldürməyə başlayırlar. Onların hamısı qapalı kluba gedirlərmiş və hansısa Mərmər insan barədə yuxu görürmüşlər. İşi gizli polisə və mülki psixiatrlara verirlər, çünki ənənəvi təhqiqat üsullarına bu cür işdə etibar etmək olmaz. Nəticə başgicəlləndirici olur...

Tarixi dekorasiyalarda triller yazmaq tanınmış Fransa detektiv ustası Qrange üçün bir sınaq olub. Deyək ki, çox maraqlı və canlı çıxıb.

 

7. Tani Frenç, “Feytful-Pleys”

Məşhur müəllifdən çoxdan gözlənilən daha bir yenilik. Frenç janrın pərəstişkarlarına "Arxasında kölgə" və "Gizli yer" kimi bestsellerlər hədiyyə edib. Buna görə də bu növbəti romanı çoxları oxumaq həsrətində olublar. Feytful-Pleys küçənin adıdır və buradakı tərk edilmiş evlərdən birindən bir köhnə çamadan tapılır. Dublində yaşayan  detektiv Frenk Makki çamadandakı ilk sevdiyi qızın əşyalarını tanıyır. 20 il əvvəl o, səhərə qədər Rozini gözləmişdi. Sevgililər birlikdə xoşbəxtliklərinin ardınca qaçmaq istəyirdilər, amma qız gəlməmişdi. Nə baş verdiyini anlamaq üçün Frank keçmişə qayıtmaq məcburiyyətində qalır...

 

8. Stiven Kinq, "Billi Sammers"

Qəhrəman – Billi Sammers ABŞ dəniz piyadalarının keçmiş snayperidir, eləcə də əxlaq kodeksinə malik muzdlu qatildir. O, yalnız pis insanları təmizləyir. Sammers bu işdən uzaqlaşmağa qərar verir, amma son əmri yerinə yetirmək lazımdır – prinsipsiz killer Alleni öldürmək.

 

9. Kamilla Lekberq və Henrik Fekseus, "Mentalist".

Stokholmda qılınclarla deşilmiş sirk qutusu tapılır. İçində də qadın cəsədi. Kim özündən dəhşətli bir sehrbaz obrazı təsəvvür edib?

Müfəttiş Mina Dabiri məsləhətçisi qismində illüzionçu Vinsenti cəlb edir. Hər ikisi komandada işləməyə öyrəşməyiblər, amma indi ortada çox məsuliyyətli bir iş var: günahsız həyatın qırılması.

 

10. ANONUMİS layihəsindən ikinci roman, "Mixail Bulqakovun gizli gündəliyi” Bu layihənin kitabları ikiqat xəfiyyəçilik vərdişləri tələb edir. Müəllifliyi göstərilmədən çıxan kitabları oxuyan oxucular yalnız cinayətkarın kimliyini deyil, müəllifin də kimliyini axtarmış olurlar. Orest Volinin yeni istintaqı - Moskva Muzeyindəki bir qətldir. Bıçaqlanmış bir naməlumun cəsədi aşkar edildikdən sonra mistik bir şəkildə yoxa çıxıb. Bunun arxasında kim dayanır və Bulqakovun qeydlərinin bura nə dəxli? Oxuduqca heyrətlənir və heyrətlənirsən.

 

“Ədəbiyyat  və incəsənət “

(30.07.2025)

 

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzeti” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Fəridə Səfiyevanın essesi təqdim edilir. 

 

Əməkdar jurnalist Svetlana Nəcəfovanın və onun məktəb yoldaşlarının əziz xatirəsinə 

 

İrəvanda bir sinif var idi...

Uşaqları mehriban, səmimi, ürəyiaçıq.

Səhər açılanda məhəllələrdən bir-birini səsləyərdilər. Küçənin o başından:

- Süsən, gəlmirsən?

- Əfşan, tez ol, gecikirik!

- Baboş, tələs, müəllim danlayacaq!

Ayaq səsləri bir-birinə qarışar, yolboyu danışa-danışa, gülə-gülə məktəbə üz tutardılar. O məsum səslər bütün məhəlləni oyadardı. Küçənin tinində əsən külək də o səslərə qulaq kəsilərdi sanki. Səslər doğma idi, əziz idi. Azərbaycan türkcəsində səslənirdi. O səslər bu torpağın, bu şəhərin nəfəsi, ruhu idi...

Müharibə təzə bitmişdi. Qıtlıq vardı, aclıq vardı. Bəzən meyvə qurusundan başqa yeməyə heç nə tapılmazdı. Ailələrdə müharibədən dönməyənlərin ağrısı, axıdılan göz yaşları vardı. Amma qədim İrəvanın dar küçələrində böyük arzularla yaşayan kiçik insanlar - uşaqlar vardı.

Nə ayağına uyğun gəlməyən ayaqqabı, nə dizi süzülmüş şalvar, nə də anasının köhnə ətəyindən tikilmiş paltar onların xoşbəxtliyinə mane ola bilmirdi. Onlar ürəklərində məktəbə getməyin, parta arxasında dərs oxumağın, dostluğun saf sevincini daşıyırdılar.

Sinfin ən balacası idi Svetlana. Məktəbə altı yaşında getmişdi. Ona görə boyca hamıdan kiçik, çəlimsiz görünürdü. Sibirdən bəraət alaraq qayıtmış "xalq düşməni" Hacı Nəcəfovun və əmisinin himayəsində böyümüş Kubra xanımın yeganə qızı, üç uşağın sonbeşiyi idi. Gözünü dünyaya açandan həyatın sərt üzü ilə qarşılaşmışdı. Məktəbə xüsusi həvəslə gedirdi. Müəllimlərinin tərifi, vaxtilə Qori seminariyasını bitirmiş atasının öyüd-nəsihətləri onu daha da ruhlandırırdı.

Müəllimlər zəif oxuyan şagirdlərlə məşğul olmağı Svetlanaya tapşırar, ona  etibar edərdilər. Evə qayıdanda isə bu balaca qızcığazı başqa bir vəzifə gözləyirdi - anasının bağda əkib becərdiyi göyərti dəstələrini götürüb bazara aparmaq. Orada gözəl geyimli həmyaşıdlarını görəndə həsədlə baxardı. Balaca qəlbində bir sual doğardı: "Görəsən, mən də bir gün belə gözəl geyinə biləcəyəmmi?" Amma  ruhdan düşməzdi, daha səylə çalışar, dərslərini böyük əzmlə oxuyardı.

İstirahət günlərinin birində Svetlana bibisi oğlu Maratla arx qırağına oynamağa getmişdi. Suda üzüb dolaşan balaca balıqlar onların diqqətini çəkdi. Qərara gəldilər ki, vedrə gətirib onları tutsunlar,  həyətlərindəki arxa buraxsınlar. Elə də etdilər... O "balıqlar"ın əslində çömçəquyruq olduğunu isə yalnız yayda - həyəti qurbağa səsi başına götürəndə bildilər...

Svetlananın sinifdə yaxın rəfiqələri vardı. Onlardan birinin atası azərbaycanlı, anası erməni idi. Rəfiqəsi özü danışırdı ki, anası ilə sözü çəp gələndə qadın qızının damarında axan "azərbaycanlı qan"ını lənətləyərdi.

Bu söhbət balaca Svetlana üçün hələ anlaşılmaz idi. Çünki onların yaşadığı məhəllədə, İrəvanın mərkəzində qonşularının hamısı azərbaycanlı - mehriban, yardımsevər insanlar idi. Tək-tük ermənilər var idisə, onlar da bağda-bağatda fəhləlik edər, azərbaycanlıların verdiyi pulla dolanardı.

Hətta müharibədən sonra İrəvana ermənilərin kütləvi axını da qızcığazı qorxutmurdu. Amma anasının danışdığı o dəhşətli xatirələri də unutmurdu. Anası deyərdi: "1918-ci ildə mən uşaq idim. Erməni-müsəlman davası başlamışdı. Hər gecə pəncərələrimizə güllələr yağırdı. Bizim yerimizi pəncərə altında salırdılar ki, güllə dəyməsin. Həyəcanla hər gecə Allaha yalvarırdım: Ay Allah, kaş dünən öləydim, bu gün bu qorxunu yaşamayaydım."

Hərdən içinə dolan qorxuya baxmayaraq, Svetlana da digər uşaqlar kimi qəlbində bir sevinc daşıyır, dostları ilə əylənir, gələcək üçün planlar qururdu. İçi həyat eşqi, oxumaq arzusu, insanlara sevgi ilə dolu idi.

Axundov məktəbi kökləri, ənənələri yaşadan Azərbaycan ruhunun məktəbi idi. Svetlananın sinif yoldaşları - Süsən, Əfşan, Fəxrəddin, Yaşar, Akif, Ceyran, Tərifə... - hər biri mehriban idi, sadiq idi, doğma idi. Özləri böyüdükcə arzuları da böyüyür, qurub-yaratmaq həvəsi artırdı.

Svetlana məktəbi medalla bitirdi. Azərbaycan Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsinə daxil oldu. Ancaq hər yay doğma şəhərinə qayıtdı. Hər gəlişində bir-birindən daha dəhşətli, qanqaraldan hadisələr barədə eşitdi: qonşuluqda yaşayan cavan oğlan, eyni iş müqabilində ermənidən az maaş aldığından şikayət etdiyinə görə döyülmüş, aldığı zədələrdən dünyasını dəyişmişdi. Qoca Matan xala bazara gedərkən erməni məktəbinin yanından keçmiş, "balaca cəlladlar" - erməni uşaqları tərəfindən təhqir olunmuş, yıxılmış və ölmüşdü.

Bu hadisələr, bu faktlar gənc jurnalist Svetlana Nəcəfovanın içini etiraz hissi ilə doldurur, qələmi ilə üsyan etmək istəyini doğururdu.

Zaman dəyişirdi... Əvvəlcə yavaş-yavaş... sonra qəfil. İrəvanın küçələrində tanımadıqları adamlar dolaşmağa başladı. Əvvəllər qonaq kimi gələn ermənilər artıq ev yiyəsi olurdu. Yerli əhali zorla şəhərdən köçürülürdü. Məktəblərin, küçələrin adları dəyişdirilirdi. O sinfin uşaqları da - kimisi gecə yarısı, kimisi gündüz doğma şəhəri tərk edirdi. İrəvanıın uşaq səsləri ilə dolu küçələri səssizləşdi... Şəhər ana dilində səslənən kəlmələr üçün darıxırdı.

SSRİ-nin dağılması ilə baş verən hadisələr, yaşadığımız dəhşətli olaylar heç zaman yaddaşımızdan silinməyəcək. Belə bir məqamda Əməkdar jurnalist Svetlana Nəcəfova haqq səsimizi dünyaya çatdırmaq yolunu seçdi: kəskin çıxışları, tutarlı yazıları, ermənipərəst Storovoytovaya yazdığı ağrı və nifrət dolu məktubu, 20 Yanvar hadisələrində nümayiş etdirdiyi vətəndaş mövqeyi ilə seçildi.

Həyatının hər bir dönəmində doğulduğu İrəvanın məhəbbətini, nisgilini ürəyində, yazılarında yaşatdı. Göz yaşına boğulmadan oxunması mümkün olmayan "Yaralı məhəbbətim - İrəvanım mənim" adlı məqaləsini yazdı. Sevimli sinfini, doğma dostlarını heç zaman yaddan çıxarmadı.

Zamanla Axundov məktəbinin 1953-1954-cü il məzunları Bakıda bir-birini tapmağa başladı. Sonra qərara aldılar: ara-sıra görüşmək lazımdır. Mayın 9-u görüş günləri oldu. Hər il həmin günü səbirsizliklə gözlədilər. Doğma şəhərin, doğma məktəbin ətrini bu ünsiyyətdən aldılar. Bəzən zarafatlarla, bəzən göz yaşları ilə o günləri yenidən canlandırdılar:

- Yadındadır, dərsdən qaçıb meyvə oğurluğuna getmişdik, müəllim bizi necə danladı?

- Akif, yadındadır, dərsə gecikmişdin, sinfə pəncərədən girmək istədin. Şalvarın ağacın budağına ilişib cırıldı...

Şaqraq gülüşlər, uşaqlaşan çöhrələr, işıqla, nurla parlayan gözlər...

Zaman keçdi... Dünyanı ağuşuna alan ağır pandemiya dövrü gəldi... Dünya birdən-birə səssizliyə büründü... Sonra isə - yarpaq tökümü başladı... Görüş yerinə gələnlərin sayı azaldı. Vaxtilə səs-küylə uşaqlıq xatirələri danışanların sırası seyrəldi. Şaqraq səslər hüznlü söhbətlərlə əvəz olundu. Sonra... sonra bu görüşlər də bitdi...

Qəribədir, elə bil sözləşmişdilər... Sanki bir-birinin ardınca getməyə söz vermişdilər. Kim bilir, bəlkə də...

2021-ci ildə də Svetlana xanım da haqq dünyasına qovuşdu. Əgər sağ olsaydı, iyulun 8-də 87 yaşı olacaqdı. Təsəllim bircə ondadır ki, Svetlana Nəcəfova yazılarında, çıxışlarında, insanların xatirələrində, yaddaşlarında ləyaqətli bir insan, işinin peşəkarı kimi qaldı.

Taleyin hökmü ilə bu gün Axundov məktəbinin 1953-1954-cü il məzunlarının çoxunun məzarı burada - Bakıdadır. Tanrıdan böyük bir arzum var... İrəvan torpağına ayaq basım, əyilib o müqəddəs torpağı öpüm, ovcuma doldurub Bakıya gətirim, əzizlərimin qəbrinə səpim! Axı bu, sadəcə torpaq deyil - nəsillərin səsi, anamın nəfəsi, doğma yurdumun ruhudur!

İrəvanda bir sinif var idi...

Xatirələrdə, fotolarda yaşayacaq bir sinif...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.07.2025)

 

 

 

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bu gün daha bir ünlü sənətçinin anım günüdür - Azərbaycan xalq artisti, teatr sənətçisi, Sofiya Hüseynovanın.

 

O, 17 fevral 1926-cı ildə Naxçıvanda anadan olub. Atası Həsən İsmayılov hərbçi, anası Xədicə Qazıyeva isə aktrisa olub. Sofya Hüseynova orta məktəbi Naxçıvanda bitirib. Şagird vaxtlarında uşaq rollarında səhnəyə çıxıb. Anasının tövsiyəsi ilə 1944-cü ildən teatrın truppasına daxil olub. 1945-ci ildə qısa müddət Zaqatala Dövlət Dram Teatrında işlədikdən sonra yenə Naxçıvana qayıdıb.

Sofiya Hüseynova həyatı boyu Naxçıvan teatrın aktrisası olub, bir-birindən maraqlı və rəngarəng obrazlar yaradıb. Gülnar və Xuraman, Fitnə ("Vaqif" və "Fərhad və Şirin" Səməd Vurğun), Sara və Gülnisə, Susanna, Nadya ("Solğun çiçəklər", "Aydın" və "Oqtay Eloğlu", Cəfər Cabbarlı), Tərgül ("Məhsəti", Kəmalə Ağayeva), Humay ("Komsomol poeması", İsgəndər Coşqun) və s. rollar aktrisanın yaradıcılıq nailiyyətləri sayılır

Milli koloriti həmişə əsas götürən aktrisa, eyni zamanda əcnəbi dramaturqların pyeslərinin tamaşalarında oynadığı obrazların yaşadığı dövrün etiket qaydalarını, sosial mənşəyini, kübar davranış tərzini dərindən mənimsəyib. Mənimsədiklərini isə ifa etdiyi rollarda yaradıcılıqla reallaşdırıb. Bu baxımdan kruçinina, Larisa ("Günahsız müqəssirlər" və "Cehizsiz qız", Aleksandr Ostrovski), Liana ("Bostan iti", Lope de Veqa), Xanuma ("Xanuma", Avksenti Saqareli) rolları aktrisanın ifasında məharətlə oynanılıb. Mütənasib uca boyu, zərif bədən quruluşu aktrisaya müxtəlif rollar oynamağa geniş imkan yaradıb.

 

Filmoqrafiya

- Tale yükü

 

Mükafatları

1. "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı

2. "Azərbaycan SSR əməkdar artisti" fəxri adı

3. "Naxçıvan MSSR əməkdar artisti" fəxri adı

4. "Şöhrət" ordeni

5. Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Fəxri fərmanı

6. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdü

7. "Teatr Xadimi" qızıl medalı

 

Aktrisa 30 iyul 2015-ci il tarixində 89 yaşında Naxçıvanda vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.07.2025)

 

Nizami Bayramlı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

Nemət Mətinin "Məscid yolunda gülləri qoxulamaq" hekayəsi haqqında bir neçə cümlə

 

Nemət Mətinin yazdığı bu hekayə süjeti sadə qurulmasına baxmayaraq, özündə emosional dərinlik və insanın keçmişə bağlılığını ifadə etmək istəyir. İtki və sevgi kimi ağır mövzular hər zaman oxucunun diqqətini çəkir və müəllifin bu mövzuya toxunması müsbət bir addımdır. Qoca kişinin hər gün şəhərin mərkəzində, saatın altında sevgilisini gözləməsi təsirli və simvolik bir detal kimi çıxış edir. Bu səhnə oxucuya ümidlə ümidsizlik arasındakı incə xətti hiss etdirə bilərdi, amma mətn bunu tam yaşada bilmir. Burada diqqətçəkən fəlsəfi cəhət, insan yaddaşı və sevgisinin  zamanla üz-üzə gəlməsidir.

Lakin hekayə bu mövzuya layiq dərinliyi ortaya qoya bilmir. Dialoqlar çox izahlıdır və sanki müəllif hadisəni izah etmək üçün məcburi şəkildə onları qurub. Xarakterlərin danışığında fərdilik yoxdur, hər iki obraz eyni səs tonu ilə danışır. Bu isə oxucunun onları fərqli insanlar kimi qəbul etməsinə mane olur. Hekayənin ritmi yavaşdır və gərginlik yoxdur. Bir məqamdan sonra oxucu hadisənin sonunu asanlıqla təxmin edir və maraq azalır. Bu, hekayənin struktur zəifliyindən xəbər verir. Müəllifdə sual yaranmamağı üçün qeyd:

Hekayənin strukturunun zəif olması müəllifin hekayə texnikasından xəbərsiz olduğunu ifadə etmir, sadəcə müasir hekayə texnikası ilə tanışsızlığından irəli gəlir. Heç olmasa, XX əsrdə yaşamış Rumın, Macar, İspan ədəbiyyatındandakı müəlliflərin hekayələri ilə tanış olsa, kifayət edər. Bir az da müasirləşmək istəsə, Herta Müllerin hekayələrindən bəhrələnmək məsləhətdir.

 

Mətndə poetik cümlələr var, amma onlar bəzən sadəcə söz oyunu kimi qalır, emosional təsiri güclü etmir. “Gülləri qoxulamaq sənin qışqıra-qışqıra oxuduğun dualardan min qat böyük və saf duadır” ifadəsi maraqlı olsa da, hekayə boyu bu fikri dəstəkləyən səhnələr yoxdur. Yəni müəllif oxucuya göstərmək əvəzinə, sadəcə deyir. Bu isə “göstər, danışdırma” prinsipinin pozulmasıdır. Obrazların daxili aləmi demək olar ki, oxucuya açılmır, yalnız xarici davranışlar təqdim olunur. Oxucu qocanın ağrısını sözlərdən anlayır, amma onu yaşaya bilmir.

Yazının dili yer-yerdə poetikdir, amma çox zaman passiv qalır. Hekayədə təsvirlər azdır və səhnələr oxucunun gözündə canlanmır. Hekayə danışır, amma yaşamır. Bu isə emosional təsiri ciddi şəkildə azaldır. Daha canlı təsvirlər, daha güclü səhnələr və daxili monoloqlar mətni çox yaxşı səviyyəyə qaldıra bilərdi. Mövzu kifayət qədər genişdir və dərin fəlsəfi məna daşıya bilər, amma hazırda bu imkan istifadə olunmayıb.

Süjet sadədir və bunun üstünlüyü ola bilərdi, amma müəllif sadəliyi təsirli etmək üçün dil və üslubu daha incə işləməlidir. Hekayənin sonluğu bir qədər gözlənilən və təsirsiz qalır. Oxucu üçün yadda qalan bir məqam yoxdur, finalda verilən fikir güclü deyil. Bu cür mövzular oxucunun yaddaşında qalmaq üçün daha emosional və orijinal bir nəticəyə ehtiyac duyur.

Ümumiyyətlə, hekayə müəllifin mövzuya emosional münasibətini göstərir, amma yazı texnikası baxımından ciddi boşluqlar var. Dialoqların süni olması, təsvirlərin azlığı və emosional dərinliyin çatışmazlığı mətnin əsas problemləridir. Bu hekayə oxucunu düşündürə bilərdi, amma sadəcə məlumat ötürən bir danışığa çevrilib.

Bütün bunlara baxmayaraq, hekayənin ideyası maraqlıdır. İnsan yaddaşının gücü, sevgidə israr və zamanın məğlubedilməzliyi kimi mövzular çox güclü emosional materialdır. Əgər müəllif bu materialı daha dərindən işləsəydi, nəticə fərqli olardı. Mətndə verilən simvolik detallar – saat, güllər, qəbiristanlıq səhnəsi – əslində yaxşı işlənə biləcək elementlərdir. Sadəcə bu detalların emosional yükü daha güclü göstərilməlidir.

Oxucu qocanın qəbiristanlıqda etdiyi hərəkətləri sadəcə təsvir kimi oxuyur, amma hiss etmir. Halbuki həmin səhnələrdə duyğunun zirvəsi yaşadılmalı idi. Yazıda ritm balanslı deyil, bəzən uzanır, bəzən qəfil bitir. Bu, oxucunun emosional axına daxil olmasını çətinləşdirir. Əgər daha çox təsvir və dinamik səhnələr əlavə edilsəydi, hekayə çox fərqli səslənərdi.

Hekayə mövzu baxımından maraqlıdır, amma təqdimat və yazı texnikası baxımından kifayət qədər güclü deyil. Daha dərin obrazlar, daha canlı təsvirlər və emosional təsir üçün yazı üzərində ciddi işləmək lazımdır. Bu potensialı olan bir mətndir, amma hazırkı formada oxucuda böyük təsir buraxmır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.07.2025)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı 3 gün ardıcıl Təranə Dəmirin 11 yeni şeirini  təqdim edir.

 

5.

 

İyulun nəfəs qarsan istisi,

Günortanın tən yarısı,

Günəş döyür başına küçələrin,

ağacların, göyərçinlərin, şəkillərin,

 afişaların, heykəllərin.

Bir-biriylə  yarışa  çıxıb maşınlar, adamlar,

Unudanlar, unudulanlar.

Hərəsinin öz  sürəti  var.

Yoldan keçənə yalmanır  üst-başı kirli,

çəlimsiz  pişik balası.

Bir dadımlıq  dönərə, bir sığallıq  sevgiyə yalmanır,

Daşa, divara, kölgəyə yalmanır.

Dili bir qarış çöldə gəzən küçə itlərinin nəfəsindən od  tökülür

cızdağı çıxan asfaltın üstünə,

Şəhərin  ciyəri  yanır.

Yanaqlarını gün aparan dilənçi qadına

kimsə təbəssüm yollayır əlli qəpiklik boyda,

Qadının gözləri  sığallanır.

Birdən xəfif  meh əsir,

Günəşin üzünə düşür buludun kölgəsi.

İstidən nəfəsi  kəsilən  küçələrin dodağına

su çilənir göy üzündən sərin-sərin.

Ürəyi  yerinə gəlir  şəhərin.

 

 

6.

 

Ağaclar  kökündən  yapışıb durub,

Külək acığını  budaqdan çıxır.

Yayın ortasında, küləyin altda

Ağaclar  neçə qat  yarpaqdan çıxır.

 

Döyür  gözlərini  yenə küçələr,

Edir bir-birinə tənə küçələr,

Təzə  paltarında  köhnə küçələr

Yenə  külək-külək  sınaqdan çıxır.

 

Divarlar  küləklə verir səs-səsə,

Hayları, küyləri  düşür dənizə,

Bu gün dəli olub küləklər  nəsə,

Gah qaradan çıxır, gah ağdan çıxır.

 

Gah göyə  dırmaşır, gah  yerdə  əsir,

Dənizdə, limanda, sahildə  əsir,

Şəhərin  üstündə  ayrılıq   gəzir, 

Bir şair  hirsini  varaqdan çıxır.

 

 

7.

 

Bu qoca  ağacın  neçə canı var?

Hər xəzəl  altından  yüz  yarpaq  çıxır.

Kəsilir, qırılır, qopub, tökülür, 

Bütün  sınaqlardan üzüağ çıxır.

 

Gör  necə  bağlıdı  kökünə  ağac,

Min tufan yerindən  qaldıra  bilmir.

Durub   kölgəsinə  daş  atsalar  da

Heç kim  bu ağacı  öldürə  bilmir.

 

Sarılıb  qoluna, budaqlarına,  

Qıraqdan heykələ oxşayır  ağac.

Yayda  günəşinə, qışda  qarına

Bürünə-bürünə yaşayır  ağac.

 

Hələ ki, dayanıb öz kökü  üstə,

Yerindən, yurdundan  güc  alır  hələ.

Küləklə, yağışla, dumanla, çənlə 

Savaşa-savaşa qocalır  hələ.

 

 

8.

 

Baxıb saçımın ağına

Məni  qoymadı  yaxına,

Keçdim soluna-sağına,

Tanımadı güzgü məni.

 

Güldü  üstümə, başıma,

Gəlmədim  deyən xoşuna,

Tutdu  tənə yağışına,

Tanımadı  güzgü  məni.

 

Düşmədi  üzüm yadına,

Söhbətim, sözüm  yadına,

Oxşatdı   hansı  qadına?

Tanımadı  güzgü  məni. 

 

Məni  sual-sual  süzdü,

Məni  xəyal-xəyal süzdü,

Mən  danışdım, güzgü  susdu,

Tanımadı  güzgü  məni.

 

Yatmışdı, gəldim  oyatdım,

Ağladım, güldüm, oyatdım,

Yaz  getdim, payız  qayıtdım,

Tanımadı güzgü məni.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.07.2025)

 

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

 

Budəfəki müsahibimiz Laçın rayonu Hacısamlı kənd sakini Məhərrəmov Əli müəllimdir. Biz onunla həmin kəndin 100 yaşlı məktəbi haqqında danışacağıq.

 

-Məktəb nə vaxt və kim tərəfindən tikilmişdir?

 

-Laçın rayonu Hacıxanlı kənd tam orta məktəbi 1917-ci ildə Alxanov Məşhədi Əhməd Kərbəlayi Məhərrəm oğlu tərəfindən tikilmişdir. Məşhədi Əhməd xeyriyyəçi işlər görməsinə baxmayaraq, 1937-ci ildə Sovet hakimiyyəti tərəfindən Repressiyaya məruz qalmış, 82 yaşında güllələnmişdir.

Hətta böyüklərin dediyinə görə, KƏRBƏLAYİ MƏHƏRRƏMİN OĞLU MƏŞHƏDİ ƏHMƏD Alxanov 1916-cı ildə  tikdirdiyi bu məktəbin çertyojunu dövrün xeyriyyəçisi HACI ZEYNALABDİN TAĞIYEV veribdir. Çünki bu iki şəxsin isti münasibətinin olduğu həmin obada yaşayan hər kəsə məlum idi.

 

 -Məktəbin tanınmış müəllimləri kimlər olmuşdur?

 

-Məktəbdə tanınmış müəllimlər: Şahbaz Şahbazov, Şahverdi Şahverdiyev, Cümşüd Şahverdiyev, Əhməd Əhmədov (Məşhədi Əhmədin nəvəsi), Qəşəm Salahov, Rəhman Alışov, Məcid Şükürov, Sabir Novruzov, Elbrus Nəsibov, Kərəm Cabbarov, Kamil Hümbətov, Vaqif Məmmədxanov, Əli Bəndalıyev, Etiram Məhərrəmov, İsmayıl Mirzəyev və.s müəllimlər dərs demişdirlər. Şahbaz müəllim, Mirzə müəllim, Cümşüd müəllim, Rəhman müəllim, Kərəm müəllim, Kamil müəllim uzun müddət məktəbə rəhbərlik etmişdirlər. Bu adları çəkilən müəllimlərin əksəriyyəti bu məktəbin məzunlarıdırlar.

 

 -Məktəbin  respublika və ümumittifaq səviyyəsində tanınmış məzunlarından kimlərin adını çəkə bilərsiniz?

 

-Məktəbdə Şəlvə dərəsinin bir çox  kəndlərinin uşaqları təhsil almışdır. Onlar arasında Respublikada tanınmış bir çox alimlər var. Məsələn, Salman Salahov, Sovet Möhbalıyev, Bayram İbadov, Yəhya İbadov, Taleh Şirinov kimi alimlərin adlarını çəkə bilərəm. Bu gün məktəb hazırda azad olunmuş Laçın rayonunun Hacıxanlı kəndində erməni vandalları tərəfindən dağıdılmış vəziyyətdədir. Məktəbin qalıqlarından bilinir ki, məktəb tək öz dövrünün deyil, müasir dövr üçün də  tam məktəbə uyğun bina olmuşdur. Hacıxanlı kənd tam orta məktəbi hazırda Bərdə rayonu Xamtorpaq qəsəbəsində fəaliyyət göstərir. Məktəb hazırda Məşhədi Əhmədin nəticəsi olan Şəhid Vüqar Abdullayevin adını daşıyır. İndi arzu edərdim ki, məktəb tezliklə bərpa olunsun, məktəbdə Məşhədi Əhmədin adına guşə yaradılsın. Övladlarımız bizim özümüzün də təhsil aldığımız məktəbdə təhsil alsınlar. Əgər məktəb binası başqa yerdə tikilərsə 100 ildən artıq yaşı olan bu məktəbin qalıqları müzey kimi qorunub saxlanılsın. Həmçinin məktəbin məzunları arasında onlarca şəhidlər və qazilər var. Məktəbin müzey kimi qorunub saxlanılması  represiya qurbanı olan Məşhədi Əhmədin və şəhid olmuş məktəb məzunlarının ruhunu şad edərdi.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.07.2025)

 

 

Bir neçə gün bundan əvvəl gənc şair, qazi Həsən Kür dünyasını dəyişdi. Daha öncə o, intihara cəhd edərək özünü çoxmərtəbəli binadan atmış, amma sağ qalmışdı. Sağ qalmışdısa da, elə o intihar cəhdinin fəsadları apardı onu dünyadan.

Həsən Kür çox istedadlı şair idi. Onu ilk dəfə ölkəyə Qubada keçirilən gənc ədiblərin “İpək yolu” festivalındakı uğurlu çıxışı tanıtmışdı. Daha sonra SÖZ ədəbi məclisinin bir parçasına çevrilərək daha da tanınmışdı.

Əfsus ki, ömrü yarımçıq qırıldı.

Tanınmış ədəbiyyatçünas, “Ədəbiyyat qəzeti”nin baş redaktoru Azər Turanın Həsən barədəki təqdimat yazısını və şeirlərini dərc etməklə “Ədəbiyyat və incəsnət” mərhumun Ruhuna sayqılarını bildirir.

 

 

AZƏR TURAN:

Neçə il əvvəl Həsən Kürün şeirləri diqqətimi cəlb etmişdi. Telefonunu arayıb ondan şeirlər istəmişdim. İki dəfə "Ədəbiyyat qəzeti"ndə çap olunmuşdu. Sonra Qubada "İpək Yolu" festivalında şəxsən tanış olduq. "Şahdağ" otelinin qarşısındakı çayxanada könül söhbəti etdik. "Niyə Kür?" - deyə soruşdum. Məlum oldu ki, eloğluyuq. Əslən Salyandan imiş... Özü də İkinci Qarabağ savaşının qazisidir.

Kübar və mütəvaze təbiətli gənc idi. Hərdən telefonla danışırdıq... Başına gələnlərdən hamı kimi mən də sarsıldım... Sağalacağına inanırdım. Amma dünyasını dəyişdi...

Keçən həftə Milli Elmlər Akademiyasında keçirilən İlin yekunları müşavirəsində Həsən Kürün yaradıcılığı barədə danışdım. Elə həmin gün "Ədəbiyyat qəzeti"ndə dərc olunan çıxışımda dedim ki, "Mənim çıxışım bədbin olacaq... Çünki dünən çox istedadlı gənc şair Həsən Kür dünyasını dəyişib. Filoloji elmi mühit Həsən Kür kimi şairlərin diqqətdən kənarda qalmasına imkan verməməlidir, ədəbiyyatşünaslarımız belə şairlərə daha həssas yanaşmalıdır. Həsən Kürün əksər şeirlərini, xüsusən, "Cəbhədən məktub" şeirini ədəbi hadisə adlandırmaq olar. "Cəbhədən məktub" müharibə dövrünün poetik rəmzinə çevrilmiş "Gözlə məni" şeiri ilə yanaşı dayanmağa layiq poetik nümunədir. Həsən Kürün qısa və faciəli sonluqla bitən həyatı ayrılıqda mükəmməl bir mətnə bənzəyir".

İlk dəfə şeirlərini verəndə şəklini qəzetin ön səhifəsinə çıxarmışdıq. İndi də ön səhifədədir. İnanıram ki, zaman keçəcək, Həsən Kür hər zaman Azərbaycanın gənc şairlərinin sırasında öndə qərarlaşanlardan olacaq.

 

 

 

HƏSƏN KÜR:

 

 

Cəbhədən məktub

 

Sən mənə şərfini göndərmə daha,

Səngər beşik kimi istidir, qızım.

Vətən sənin kimi suyuşirindi,

Hamını özünə istədir, qızım.

 

Görsən darıxırsan, şəkillərə bax,

Körpə əllərini boynuma dola.

Boylan pəncərədən getdiyim yola,

Bu məni görməyə bəs edir, qızım.

 

Mən burda yaxşıyam, sən də yaxşı ol,

Bilim ki, sənin də günün şən keçir.

İnan, göndərdiyin bütün dualar

Gəlir başımızın üstündən keçir,

Allah başımızın üstədir, qızım.

 

Allah üstümüzdən çəkməsə əlin,

Birgə yandırarıq zəfər məşəlin.

Hamının qorxduğu zalım əcəlin

Boyu boyumuzdan bəstədir, qızım.

 

Əgər günün biri, geri dönməsəm,

Eşidə bilməsən atanın səsin,

Qorxma, ürəyinə qorxu düşməsin,

Atan ölməyibdi, xəstədi, qızım.

 

 

Xəmirli əllər

 

Bir səhərin sübh çağı

Hamı əl-ələ verib

yuxuna haram qatar -

Katibə zəng vurar ki,

İşdən çıxarılmısan.

Nişanlın, mesaj-mesaj

Başının ətin yeyər:

- Səninləyəm, cavab ver!

Axşam harda olmusan?

 

Anan girər otağa,

Pəncərəni açar ki,

boğulmasın tüstüdən.

Araq şüşəsi tapar

Döşəyinin üstündən.

 

Cırıldayan yatağı

Əsəblə silkələyər -

"Ay alkaş oğlu, alkaş

yenə içmisən?" deyər.

 

Qışqırar əsəbindən,

Xəmirli əlləriylə

Sinəni yumruqlayar.

İçini çəkə-çəkə,

Uşaq kimi ağlayar.

 

Qaçasan otağından,

Hirs soyutmaqdan ötrü

Qapını bərk vurasan,

Küçənizdə can verən

itə təpik vurasan.

 

Qaçasan, sən qaçdıqca

Uzaqlaşa yol hələ.

Aclıq vurar təpənə

Dönərçiyə deyəsən -

"Zəhərini bol elə".

 

Bədbəxtlikdən içindən

İynə çıxmaz çörəyin.

Kredit şöbəsindən

Bahar xanım zəng edər:

"Müəllim, sağsınızsa,

Borcunuzu ödəyin!"

 

İri-iri addımlar

Ata səni sahilə.

Yerdən bir daş götürüb

Keçirəsən boynuna,

Qulağına səs gələ...

 

Bu yaşlı kişi kimdir?

Kövrək səslə qışqırır:

"Etmə, qurbanın olum

Əgər pulun yoxdursa,

Gəl, mən sənə verim, var.

Əgər evin yoxdursa,

Bir nəfərlik yerim var.

İş də taparam sənə,

Köhnə bir tanışım var,

hamıya iş düzəldir.

Ölmə, qurbanın olum,

Axı həyat gözəldir!".

 

O yaşında adamın

Yaşamaq məhəbbəti

Sanki güc verər sənə.

Çıxarıb boynundakı

yarım kiloluq daşı

Qayıdasan evinə.

 

Anan qaça qapıya

Daş izi qalan yerdən

Boynunu qucaqlayıb

Deyər: "Yaxşı ki, varsan.

mən səni bağışladım,

sən də bağışlayarsan...".

 

 

Zabit hekayəsi

 

Görsən ki, bayraqlar tıxac yaradıb

Kəndin o başından evimizəcən.

Bizi qapısından qovalayanlar

Taxıb qalstukun gəlib bizəcən.

 

Hiss etsən isladır al yanağını

Nigaran gözünün kədər yığını.

Tez uşaqları bir otaqda gizlət,

Görməsinlər sənin ağladığını.

 

Yubanma, həyətdə gözləyənin var,

Qayıdıb cəbhədən həyat yoldaşın.

Amandı, boynumu qucaqlama ha,

Qanlı paltarıma batar üst-başın.

 

Ümid edirəm ki, bağışlayarsan

Bir gecə yanında məni görməsən,

Üstünü örtməsəm yatandan sonra.

Bilirəm gözün bir məni görürdü

Rəhmətlik anandan, atandan sonra.

 

Tökmə gözlərinin yaşını yerə,

Razı deyiləm ki, qəmə batasan.

Bir az qürurlu ol, bir az möhkəm ol

Sən indi həm ana, həm də atasan.

 

***

Yıxmağa çox çalışdılar

Deyə-deyə - aş! Kəsdilər...

Qurumamışdı qabığım,

Budağımı yaş kəsdilər.

 

Baxın! Yaxşı-yaxşı baxın!

Mən külüyəm bir ocağın.

Didib ürəyimin dağın,

Qəbrim üçün daş kəsdilər.

 

Ölüm e, bir söz demirəm,

Torpağı insanlar bəslər.

Yadındadı sentyabr?

Bitti bütün atəşkəslər,

Mənim yol çıxdığım kəslər

Dava edib, baş kəsdilər.

 

 

Ev dustağı

 

Sərt karantin rejimi

 

Hamı öz evində əsirdi indi,

Heç kimin "gecikmə" deyəni yoxdu.

Hamı pəncərədən baxır günəşə

Həsrətin ki, bundan o yanı yoxdu.

 

Uşaqlar qaçışmır toz-tozanaqda,

Analar yumağa kir tapa bilmir.

Metronun tinində dilənən qoca,

Daha dilənməyə yer tapa bilmir.

 

Daha dilənməyə yer yox, adam yox,

Hara boylanasan, hara qaçasan?

Kimə and verəsən əzizlərini?

Kimin ciblərinə ağız açasan?

 

Ey qoca dilənçi, səndən qorxurlar

Əlin kirli deyə, ağzın lüt deyə.

Kimə yaxınlaşsan dodağın büzər,

Kimə yaxınlaşsan çəkil get deyər.

 

Əslində hamımız dilənçiyik biz,

Hamı doğulduğu gündən dilənir

Sən bu boş şəhərdən çörək umursan,

Evdə gözləyənin səndən dilənir.

 

Səni gözləyənin qarnı ac qalar

Səni Yaradandan əlini üzsən.

Sənin nəfəsini eşidər Allah,

Sən yağış altında çox islanmısan,

Yəqin, hamımızdan bir az təmizsən.

 

Yaxşısı budur ki, Allahdan dilən,

De ki, "Sən böyüksən, de ki, Sən təksən!

Açsın hamımızın bağlı qapısın

Yoxsa ki, sən kimə dilənəcəksən?

 

 

Öləsən

 

Bir gün qələmin sına,

Yox olasan, öləsən.

Səssiz-səssiz bir küncə

Sıxılasan, öləsən.

 

Mən axı gün görmədim,

Nə qəribə həyatdı.

Allah məni yaratdı,

Doğulasan, öləsən?

 

Heç xəbərin olmaya,

Qarasından, ağından.

Bir gecə yatağından

Yıxılasan, öləsən.

 

Bəsdir oyuncaq oldun

Bu dünyanın nazına.

Ananın ağ saçını

Keçirib boğazına,

Boğulasan, öləsən.

 

 

Ağrıkəsici

 

Nə sən soruş, nə mən deyim

Nə haldayam, nə gündəyəm.

Dünəndən heç nə yemirəm,

Boyat dərdin üstündəyəm.

 

Bir ağrıkəsiciyə görə

Bədən üzvlərim dalaşır.

Əllərim "Antarktida",

Başım "dünyanın o başı".

 

Nəfəsim keçər burnuna,

Bir-iki addım at geri!

Həyəcan təbili çalır

Boynumdakı kəndir yeri...

 

And olsun yarı canıma,

Getməyə bir yerim olsa,

Tüpürərəm dabanıma.

 

Əvəzimə üzr istəyən

Hicablı bir qadın ola.

Əlini aça Allaha:

"İlahi, bağışla onu,

al canın, bəsidir daha"...

 

Əlindən yapışdığım

İnsanlar böyüdülər,

Qollarımdan vurdular.

Ayağımı çəkdilər,

Ürəyimi qırdılar.

 

Adamlar ilan kimi

Zəhər sancdılar mənə.

Dedim - Allaha gedim,

o çarə qılar mənə.

 

Allah öldürdü məni,

Ayağımı çəkənlər

qəbrimə kimi qazdı.

Başıma daş salanlar

Başdaşımı ucaltdı,

üstünə söz də yazdı.

Bu adamlar gör necə

Abırsız, həyasızdı.

 

Dizlərinə vurdular,

Gözucu ağladılar,

Beş gün gün verməyənlər,

Qırx gün yas saxladılar.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.07.2025)

 

 

 

Aida Eyvazlı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının redaktoru

 

 

Qarlı qış günündə payi-piyada Xocalıya köməyə getmək istəyən Astara məktəblisi Pəncəli Teymurov. İllər sonra Xüsusi Təyinatlı Qüvvələrin komandanı, general-mayor Hikmət Mirzəyev onu  Ordunun bel sütunu adlandıracaqdı. Mən“Qalibiyyət: Şahidlər, şəhidlər” kitabımda qəhrəman döyüşçümüz, şəhid Pəncəli Teymurov barədə də yazdım.

 

Həmin ildə qış həmişəkindən sərt gəlmişdi. Müharibənin ağır havası, gətirdiyi dərd-bəla insanları əlacsız qoymuşdu. Bir tərəfdən də cəbhənin acı xəbərləri, rayonlarımızın bir-bir ermənilər tərəfindən işğal olunması insanların həyata, hökumətə inamını qırmışdı. Elə həmin ağır günlərin birində, səhər açılar-açılmaz, Respublikaya xəbər yayıldı ki, ermənilər gecə Xocalını işğal edərək, orada qalan yaşlı, qoca, cavan - hamını güllədən keçirib, evləri yandırıb, şəhəri viran qoyublar. Gecə qaçıb canını qurtaranlar qarlı dağlara, meşələrə üz tutublar...

Bir neçə gündən sonra da bəlli oldu ki, o şaxtalı-çovğunlu qış gecəsində dağlara, dərələrə səpələnmiş 613 Xocalı sakini şəhid olub, 8 ailə tamamilə məhv edilib, 25 uşaq hər iki valideynini, 130 uşaq valideynlərindən birini itirib. Düşmən gülləsindən 76-sı uşaq olmaqla, 487 nəfər yaralanıb. 1275 nəfər əsir götürülüb. Girov götürülənlərdən 150 nəfərinin, o cümlədən 68 qadın və 26 uşağın taleyi məlum deyil. Xocalıda bir nəfər də yerli sakin qalmayıb, qadınlara, qızlara, gəlinlərə isə ərlərinin, atalarının, qardaşlarının gözü qarşısında təcavüz edilib, onlara göz dağı çəkdiriblər. Bu xəbər hamını için-için yandırırdı, insanlarımızın isə əli heç yerə çatmırdı. Təzə qurmağa başladığımız Müstəqil dövlətimizin nə silahı var idi, nə ordusu, nə də gücü. Könüllülərdən ibarət batalyonlar bacardıqları qədər qeyrət göstərib vuruşurdular... Xocalı Qarabağ savaşının qaysaq tutmayan yaralarından biri idi və xalqımızın qan yaddaşına hopmuşdu. Bu müharibəni gələcək nəsillərə də aşılamaq vacib şərtlərdən sayılırdı. Düşmənin zəbt etdiyi torpaqlar, viran qoyduğu rayonlar, kəndlər-obalar haqqında məlumatları isə vətənpərvər müəllimlərimiz məktəblərdə şagirdlərinə çatdırırdılar. Astara rayonunun Əzərud kənd məktəbinin tarix müəllimi Şirməmməd Fərəcov uşaqlarda vətənpərvərlik ruhunu yüksəltmək üçün əlindən gələni əsirgəmirdi. 1992-ci ildə onun dərs dediyi onlarla məktəblidən biri qardaşı oğlu Pəncəli Teymurov idi. 5-ci sinifdə oxuyan Pəncəli Teymurov əmisindən Xocalı hadisələrini eşidib bərk sarsılmışdı. Həmin ərəfədəki təlatümlü günlərin birində öz tay-tuşlarını başına yığıb, onları qarşıdakı meşəliyə aparmışdı və uşaqlara demişdi ki, əgər buradan yol tapsalar, Xocalıdan qaçıb, dağlarda itkin düşənləri kəndə gətirəcəklər. Bir xeyli gedəndən sonra məktəblilər anlamışdılar ki, bu qarlı qış günündə Qarabağa getmək çətin olacaq və kor-peşman kəndə qayıtmışdılar.Yolda Pəncəli bir ağacın yanında dayanıb gövdəsinə bir tank, bir qartal və bir də ilan şəkli cızmışdı. Yanındakı uşaqlara and içib demişdi ki, böyüyəndə gedib vuruşacaq, tankla o, ermənilərdən qisasını alacaq, tankı ilə onların başını bu ilan kimi əzəcək, sonra isə qartal kimi o dağların başında uçacaq... Uşaqlardan biri ondan soruşmuşdu ki: “Sənin qanadın var ki, uçasan?” Pəncəli ona sərt cavab verərək demişdi: “Adə heyyyy, görərsən, mən böyüyəndə təyyarələrdə, paraşütlərdə uçacağam...”

Hələ uşaqlıqdan Pəncəlinin xasiyyətində liderlik qabiliyyəti var idi. Həm dərslərini yaxşı oxuyardı, həm də ağır-yüngül işlərin qulpundan tutub böyüklərə yardım edərdi. Gah qoyun otarmağa gedər, gah ot yığımında iştirak edər, mal-qaranın damını təmizləyirdi... Bir sözlə, evdəki bütün bacı-qardaşları kimi, o da heç bir işdən çəkinməzdi. Daha çox ana babası Xeybər kişinin yanında qalardı. Xeybər kişinin də bir mahal dolusu ad-sanı var idi. Həm də dünyanın lap qurtaracağında, uca dağ başında yerləşən Əzərud kəndinə də, ətrafdakı digər kəndlərə də işığı o çəkərdi. Xeybər kişi o həndəvərdə peşəkar elektrik kimi ad çıxarmışdı. Bu kəndə işıq xətti çəkildikdən sonra radio işləmişdi, yavaş-yavaş evlərdə televizor da peyda olmağa başlamışdı.

İnsanların yüzilliklər öncə yurd saldıqları bu dağlar başdan-ayağa gözəllik mücəssiməsi idi. Burada mərdlər məskən salmışdılar, mətinliyi, cəsarəti də görünür, uca dağlardan almışdılar. Kişilərinin xasiyyəti bu yerlərin qışı kimi sərt, qadınlarının qəlbi bu yerlərin yazı kimi əsrarəngiz idi. 1986-cı ildə, Pəncəli hələ 5 yaşında olanda, babası Xeybərin yanına düşüb kəndbəkənd gəzər, onun evlərə işıq çəkməsini müşahidə edər, hündür dirəklərdə quraşdırılan transformatora həsədlə baxardı. Bir dəfə isə babasının gözündən oğurlanıb ən uca dirəyə dırmanmışdı və əlindəki naqili transformatora uzatmışdı... Ayılanda, özünü kənd adamlarının əhatəsində görmüşdü. Bu hadisəni özü yaxşı xatırlamasa da, qardaşı Elbrus indiyə kimi xatırlayırdı:

- Elə o zaman Allah Pəncəlini bizə bağışladı. Transformatorun cərəyanı vurub onu yarğana atmışdı.Yer torpaq olduğundan, onu torpağa basdırdım, birtəhər ayıltdım. Çox nadinc və dəcəl uşaq idi... Bir dəfə də kənddə quduz it ona hücum edib, o da itin boğazından yapışıb, itlə əlbəyaxa olub və iti boğmağa başlayıb. İt də uşağın başını alıb ağzına, çeynəyib. Onda Pəncəlinin başına 17 tikiş qoydular. İt kürəyini də yaralamışdı... Belə uşaq idi, heç kimdən, heç kəsdən qorxmazdı.

...Astaraya, Əzərud kəndinə getmək üçün kəndin mərkəzinə gələndə sürücülər bizə dedilər ki, ora gedən yol bağlıdır, yeni yol çəkildiyi üçün kəndə çatmaq müşkül məsələdir. Mənimlə yola çıxan bələdçiyə dedim ki, oğul, bilirsən nə var, mən o şəhidlərimizin adını tutub hara gedirdimsə, yollarım açıq olurdu. O oğulların ruhu məni qorudu və istədiyim yerə aparıb çatdırdı. İndi də o ruhlar bizi aparacaq. Həmin dəqiqələrdə Pəncəlinin ruhu bilirdi ki, mən onun ocağına gedirəm. Yunus Əmrənin bir bəndini xatırladım:

Ərzurumun gədiyinə varanda,

Onda gördüm büləm-büləm qar gəlir.

Lələ dedi: - Gəl bu yoldan qayıdaq,

Kərəm dedi: - Namusuma ar gəlir.

Dağların gədiyinə qədər gəlib, aşağıda Pəncəlinin qardaşını gözlədik. Famil Teymurov Niva avtomobili ilə yetişib, bizi dağ üzü yuxarı apardı. Dedi ki, kəndin yolunu 1 saat bundan əvvəl açıblar.

Mən dağları görəndə, ürəyim də dağlar qədər böyüyür. Avqustun cırhacır isti günlərindən birində baş tutmuşdu bu görüş və yayda dağlar bütün gözəlliyini çılpaqlığı ilə göz önündə sərgiləyirdi. Dağ aşırımlarını aşdıqca təbiət özünün füsünkar mənzərəsi ilə könlümü valeh edirdi. Gah qayalıqlarda bitən cürbəcür ağaclar və kollar, sal daşların arasından axan büllur bulaqlar, dərələrdə çaya dönüb aram-aram axan sular... Mənə elə gəldi ki, bu gözəllikləri görən insanlar heç vaxt pis əməl sahibi ola bilməzlər. Adamlar bəzən yaşadıqları təbiətə oxşayırlar. Bu, birmənalıdır. İnsan təbiətlə harmoniyada yaşayanda, dünyanın maddi nemətlərinə deyil, təbiətin yaratdığı gözəlliklərə könül verdiyindən, gözü-könlü tox olur, təbiəti sevən Tanrısını sevir, Tanrısını sevənin isə vətəninə, elinə, torpağına məhəbbəti bitib-tükənmir...

Kəndin yolunun üstündə səliqə ilə hasara alınmış lövhədə Azərbaycan torpaqlarının müstəqilliyi uğrunda şəhid olmuş üç Əzərudlu gəncin şəkilləri vurulmuşdu. Şəkillərin başı üzərində üç rəngli Azərbaycan bayrağı dalğalanırdı. Onu yüksəklərdə görəndə həmişəki kimi ürəyim nanə yarpağı tək əsdi və titrədi... Bayrağı ucalarda görmək ən gözəl hissdir. Famil müəllim dedi ki, bu abidəni qardaşı şəhid olandan sonra kəndin şəhidlərinin də adına hörmət və ehtiram əlaməti olaraq, öz zəhməti ilə düzəltdirib. Onun söylədiklərindən:

- Çalışırıq ki, nəsə bir iş görək, qardaşımızın ruhu şad olsun. Pəncəli məndən böyük idi. Evin kiçik oğlu mən olmuşam. Atam çox təmkinli, sakit bir adam olub. Kənd məktəbində gözətçi işləyib, zəhməti ilə 7 uşaq böyüdüb. Bizim yaxşı günlərimiz Pəncəlinin əli çörəyə çatandan sonra başlayıb. Pəncəli Xüsusi Təyinatlı Qüvvələrin tərkibində çalışdığı gündən ailəmizə kömək əlini uzadıb. Birimizə ev tikdirib, digərinə toy çaldırıb, məni isə oxutdurub. Bu gün öz kəndimizdə millətimizin balalarına ingilis dilini öyrədirəm. Özü ali təhsil ala bilmədi, ancaq məni oxutdurmağa gücü çatdı. O, uşaqlıqdan cəld və qoçaq idi. Yadımdadır, biz uşaq olanda, kənddə bir nəfərin evində video-maqnitofon var idi, tez-tez o qonşunun evinə gedir, Brüs Linin filmlərinə baxırdıq. Pəncəli bizdən fərqlənirdi, onun üçün Brüs Linin hər bir hərəkəti maraqlı idi. Kinodan öyrəndiyi fəndləri sonra yaşıdları ilə, özündən böyüklərlə təşkil etdiyi idman yarışlarında tətbiq edirdi. Brüs Linin bütün fəndlərini əzbər öyrənmişdi. Pişik kimi cəld idi. Onun üçün bu dağlarda-dərələrdə keçilməz sədd yox idi.

Famil Teymurovdan bu dolanbac dağ yollarını yay-qış, payız fəsillərində necə gedib-gəldiklərini soruşdum. Cavabı belə oldu:

- Kəndimizin hazırda 2000-ə yaxın əhalisi var. Məktəbimizdə 160-dan artıq şagirdə 22 müəllim dərs deyir. İnsanın düşdüyü mühit, doğulduğu yer onun yaşam tərzini formalaşdırır. Bizim kəndin insanları heç vaxt bu yerlərdən şikayətçi olmayıblar. Kəndimizdən dağın ətəyinə ayaqla adi günlərdə bir saata düşmək olur, 1 saat yarıma isə dağa çıxmaq olur. Lap qədimlərdə at-eşşəklə çıxıblar bu yolları. Şükür Allaha ki, evin odununu-istisini, ruzisini elə bu ətrafımızda olan dağlar verib camaata. Uzağa getməmişik. Sonra da bu yolları “TT 75” traktoru ilə gedib-gəliblər. Elə vaxt olub ki, qarlı-yağışlı havalarda traktor da batıb qalırdı. Ancaq insanlarımız bu yerlərin təbiətinə o qədər bələddirlər ki, heç vaxt yolda qalmayıblar. Hər vaxt mənzillərinə salamat gəlib yetişiblər. Qardaşım Pəncəli 10-cu sinfi bitirəndən sonra ilk dəfə hərbi komissarlığa qeydiyyata düşmək üçün bu yolu sevincindən ayaqla getmişdi. Pəncəli 4 il ana babamın yanında qalmışdı. Babam Xeybər kişi ona tapşırmışdı ki, döyülsən, evə gəlmə. Babamın dedikləri onun qulağında vəsiyyət kimi səslənmişdi. O, çətinlikdən qorxmazdı, gücünü bu dağlardan, təbiətdən almışdı, mərdliyi, kişiliyi isə babamdan öyrənmişdi. Onun vətən sevgisi vətənin çölləri, dağları, dərələri, təpələri qədər ucsuz-bucaqsız idi... Şəhidliyindən sonra yoldaşları danışırdılar ki, hərbi hissədə xüsusi tapşırıqlar olanda, tapşırığa onu göndərməyəndə, uşaq kimi küsüb, inciyər, hirslənərmiş. Nə tapşırıq olurdusa, hamıdan əvvəl “mən”, deyib qabağa çıxarmış... Təsəvvür edin ki, 35 yaşında onun hərbi xidmətdə qulluq səlahiyyətləri başa çatacaqdı. Bizimlə oturub söhbət edəndə, deyirdi ki, “Görəsən, mənim qulluq vaxtım bitəndən sonra neyləyəcəyəm? Mən Ordusuz yaşaya bilmərəm”. Onun yas məclisində iştirak edən Xüsusi Təyinatlı Qüvvələrin komandanı, general-mayor Hikmət Mirzəyev deyirdi ki, XTQ-nin giziri olan Pəncəli Teymurov Ordunun bel sütunu idi. Onun şücaətlərindən danışırdı. Sonradan bildik ki, qardaşım əks kəşfiyyat əməliyyatlarında necə uğurla iştirak edib, düşmənə qəti və sarsıdıcı zərbələr endirib... İnanıram ki, onun iştirak etdiyi əməliyyatlar haqqında dosye nə vaxtsa açılacaq, Pəncəli Teymurov tarix kitablarında, sənədli filmlərdə xatırlanacaq... Dostları onun həmin aprel döyüşlərində Goranboydan üzü Talış yüksəkliyinə qədər, Ağdərədə necə ürəklə, həvəslə, qəhrəmanlıqla vuruşduğunu və döyüşdüyünü dedilər. Deyirlər ki, həmin gecələrdə Pəncəlinin döyüş ruhu bir ordunun gücünə bərabər idi. Qarşısına çıxan düşmənləri məhv etdikcə, qanı coşub-daşırdı...

Famil müəllim dövrümüzün qəhrəmanı Pəncəli haqqında danışanda, Əmir Teymurun düşmənlə döyüşdən sonra Ordu qarşısında etdiyi bir çıxışını xatırladım. Həmin çıxış “Tüzüklər” kitabında yazılıb: “Düşmənin başını bir zərbə ilə, qılıncla bədənindən üzdüm, onun yerdə qalmış cansız bədənindən qan yaşıl otlar üzərinə axdıqca, mən sanki yenidən güc alırdım. Düşmənin qanını axıtmaq, ona dərs vermək əsl qəhrəmanlıqdır”.

Əzərud kəndinin adı Peştəsər dağ silsiləsinin ətəyindən axan çayın adı ilə bağlıdır. Su aydınlıqdır. Bu kəndin insanları yüzilliklər boyu ocaqlarını sönməyə qoymayıblar. Zaman ötdükcə, nəsillər bir-birini əvəzləyib, soy-kökə bağlı milli dəyərlər bu dağların arasında qorunub, saxlanılıb... Kənddə çalınan toylardan biri 1976-cı ildə çalınıb, Teymurovlar ailəsinin bünövrəsi o zaman qoyulub və bu dağlarda bitən dəmirağacı kimi möhkəm olub. Tanrı da 9 nəfər külfətin ruzisini pis-yaxşı verib. Ötən günlərdən ailənin başçısı Nurməhəmməd kişi danışdı:

- Mən orta məktəbdə oxuyanda Pəncəli adında bir sinif yoldaşım var idi, dost idik, çox cəsur oğlan idi. Məktəbi bitirəndən sonra o, hərbçi oldu.1981-ci ilin martın 24-də oğlum doğulanda, dostumun şərəfinə ona Pəncəli adını qoydum. Pəncəli də dostum kimi, mərd bir oğul oldu, hər zaman üzümü ağ etdi. Əsgərliyə gedəndən 10 ay sonra məktub yazdı ki, ata, izn ver, mən Təlim Tədris Məktəbinə gedib, hərbçi olum. Çarəm nə idi, onun arzusuna qarşı çıxa bilməzdim. Kənddə qalıb neyləyəcəkdi ki... O gündən başlayaraq, hər zaman Pəncəli haqqında xidmət etdiyi hərbi hissələrdən minnətdarlıq və təşəkkür məktubları aldım. Oğlum düz 17 il vətənin keşiyini çəkdi, xalqına, vətəninə, millətinə, torpağına xidmət etdi. Lakin biz bir dəfə də olsun, onun nə işlə məşğul olduğunu bilmədik. Sonradan məlum oldu ki, ermənilərdən qisasımizı layiqincə alıbmış. Onun etdiyi igidlikləri eşidəndə içim qürur hissi ilə dolur... Onun ölümü haqqındakı xəbərə hələ də inanmıram. Elə bilirəm ki, sağdır, nə vaxtsa qayıdacaq. Gözüm onun getdiyi yoldadır... Gəldiyi-getdiyi yollar şəkil kimi qalıb gözlərimdə. Haradan baxıramsa, onu görürəm. Barı özündən sonra bir yadigarı qalsaydı...

Uca dağlar döşündəki həyətə, qocaman çinarın ətrafına yığışan qohum-əqrəba Pəncəli haqqında xatirələri vərəqlədikcə anası Vahimə bibi alışıb yanır, göyüm-göyüm göynəyirdi. İstədim soruşam ki, bibi, Pəncəlinin həlak olması xəbərini eşidəndə nə hisslər keçirdin? Bir an keçməmiş fikirləşdiyim sualdan utandım. Adam da oğlu ölən anaya belə sual verərmi? Araya çökmüş müvəqqəti sükutu Vahimə bibi özü pozdu:

- Pəncəli beşikdə olanda gəlib bu dağın ortasındakı həyətdə yurd saldıq, ocaq qaladıq. O zaman üç övladım var idi. Çox ağır günlərlə onları böyütdük. Zülmlər çəkdik. Kişi fəhlə işlədi, özüm də sovxozda fəhləlik etdim. Səhər 8-də çıxırdıq, axşam saat 8-də gələrdik. Böyük qızımın 8 yaşı olardı. Sonra o biri uşaqlar da gəldi dünyaya. Böyüdükcə, hərəsi bir işin qulpundan yapışdı. Kimi təndir qalayır, bulaqdan su gətirir, kimi çayda paltar yuyur, kimisi də toyuq-cücəni, mal-qaranı rahatlayırdı. Cəsurluqda və zirəklikdə isə Pəncəli o biri uşaqlardan çox seçilirdi. Sonra hərbçi oldu. İş elə gətirdi ki, aylarla üzünü görmədim, səsini eşitmədim. Bir də görürdün dizə qədər yağan qara bata-bata gəlib. Elə keçib təzə otururdu ki, hərbi hissədəki komandanlığından zəng gəlirdi, heç gözlərinin çimirini almamış, yenə də geri qayıdardı. Adına bişirdiyim yemək, adına açdığım süfrə toxunulmamış qalardı. Yanıb-tökülərdim. O bu kəndə gələndə bütün kənd camaatı tamaşasına, söz-söhbətini eşitməyə yığışardı. Hərəni bir şirin dil ilə dindirib, könlünü alardı. Onun gəlişi bu həyəti toy-bayrama bürüyərdi. Bir dəfə də evə gələndə, oturub elə bu ağacın altında söhbət etmişdik. Deyirdi ki, ana, elə ailələr var ki, uşaqları  həlak olur, tabutu evlərinə aparanda, valideynləri zabitlərə, əsgərlərə hücum edirlər, bu çox pis işdir.Yazıq əsgər neyləsin ki? Mən də deyirdim ki, ay oğul, sən bu sözləri mənə niyə deyirsən ki? O da cavab verirdi ki, ay ana, belə hadisələr başımıza gəldiyi üçün deyirəm ki, biləsən, bu cür ağır günlərdə o tabutu gətirən əsgər ikiqat əzab çəkir. Yaxın dostunu, xidmət yoldaşını itirmək ağır məsələdir... İndi ölümündən sonra onun hər sözünü xatırlayıram... Fikirləşirəm ki, Pəncəli mənə öz söhbətləri ilə kitablar qoyub gedib, hər xatirəsi bir kitablıq vəsiyyət və nəsihətdir...

Söhbətə Pəncəlinin böyük qardaşı Elbrus Teymurov da qoşuldu:

- Bir dəfə kiçik qardaşımız Əfrailə kimin ona borclu olduğunu, özünün kimə borclu qaldığını sadalamışdı. Əfrail də bunu nə üçün dediyini soruşanda, cavab vermişdi ki, qardaş, bilməyin yaxşıdır. Sonra da əlavə etmişdi ki, biz bu canı vətənə qurban demişik, bir gün gedib dönməyə də bilərik... Qardaşım axırıncı dəfə mart ayının 24-də bizimlə danışdı. Əslində onu gec-gec görməyə, günlərlə telefonunun susmasına alışmışdıq. Tərtər istiqamətində döyüş dostları – Murad Mirzəyev, Samid İmanov, Mühüd Orucovla birgə Talış yüksəkliyinin, Seysulanın alınmasında iştirak etmişdilər. Əməliyyatları da çox uğurla aparmışdılar. Onlar getdikləri yerdən hər zaman “əlidolu” qayıdırdılar, düşmənin qarışıq yuxularına, qorxulu gecələrinə çevrilmişdilər. Onlar ölmək üçün deyil, vətən torpağını geriyə qaytarmaq üçün 24 ildən artıq gözlədikləri döyüşə atılmışdılar və mərdi-mərdanə şanlı bir tarixi yazmışdılar. Bir qoşun əsgər gəlsəydi, o igidlərlə bacara bilməzdi. Onlar gecənin bağrını yaran əməliyyatçılar idilər. Qardaşım aprelin 3-də həlak olubmuş, bizim isə heç nədən xəbərimiz yox imiş. Çünki biz heç vaxt təsəvvürümüzə gətirə bilməzdik ki, pəhləvan və şir cüssəli, xüsusi təyinatlıların əfsanə giziri olan qardaşım, nə vaxtsa erməni gülləsindən həlak olar... Əslində qardaşım şəhidliyi özü arzulamışdı. İndi sosial şəbəkələrdə, saytlarda Pəncəlinin öz toy günündə dediyi sözləri paylaşırlar və bütün dünya onu dinləyir. Orada qardaşım deyir ki: “Dostlar, həqiqətən, bəzi şeylər var ki, bizim əlimizdə deyil. Amma mən sidqi-ürəklə deyirəm, hər zaman, hər an xalqım üçün, torpağım üçün, vətənim üçün canımdan, qanımdan keçməyə hazıram. Həmişə özümə arzu etmişəm ki, vətənim üçün şəhid olum, tabutum Azərbaycan Respublikasının üçrəngli, ay-ulduzlu bayrağına bükülüb dəfn olunmağa aparılsın...” Bəzən Tanrı insanların arzularını bir göz qırpımında yerinə yetirir. Pəncəli Teymurovu da Tanrı öz dərgahına, bəlkə, ona görə tez apardı.

Pəncəlinin anası Vahimə bibi söhbətə müdaxilə etdi:

- Həmin aprel günlərində bir də baxdım ki, televizorda şəhidlərimizin olması haqqında xəbərlər gedir. Artıq oğlumla xidmət edən zabit və gizirlərin adlarını çəkirdilər. Deyirdilər ki, şəhid olublar. Onlara bu həyətdə o qədər qulluq eləmişdim ki... Özümə zülm etdim. Əllərim göydə, dizlərim yerdə qaldı. O soyuq günlərdə nə evdə duruş gətirə bildim, nə çöldə. Hava da birdən-birə dəyişdi, qar yağmağa başladı. Dedim, görəsən bir dəfə Pəncəlinin səsini eşidə bilərəmmi... Aprelin 3-nə kimi zəng çaldıq, cavab vermədi. Ancaq özümü sakitləşdirirdim ki, Pəncəliyə heç bir şey olmaz. Yoxluğunu qətiyyən ağlıma gətirmirdim. Elə hey, gözüm yolda, qulağım səsdə idi. Aprelin 10-u axşam saat 5 olardı. Ürəyim köksümdə çırpınırdı. Bu evin qapılarını açıb çölə çıxmaq istədim. Bu zaman bir quş içəri keçdi. Gəlinə dedim ki, ay qız, pəncərəni aç, o quşu burax havaya, burda ürəyi partlayar. Famillə atası da evdə oturmuşdular. Qapı-pəncərəni taybatay açdıq, quş evdən çıxmadı. Başladı başımın üstündə qanad çalmağa. Bir də gördüm ki, Famil qışqırır: “Ay ana, evimiz yıxılıb, ay ana tifaqımız dağılıb... Pəncəli ölüb...” Haraydan ürpəndim, başımı götürüb həyətə çıxanda gördüm ki, həyət adamla doludur. Bir nəfər dedi ki, icra nümayəndəliyindən deyirlər ki, qardaşı və atası gəlib yolda tabuta baxsınlar, sonra həyətə aparaq. Özümü ələ alıb təmkinimi pozmadım, dedim ki, oğlumun tabutunu gətirin, açın, özüm də baxım... Pəncəli ölümündən əvvəl mənə nəsihətini etmişdi. Onun sözləri qulaqlarımda cingildədi. Sakitcə balamın buz kimi üzünə baxdım. Dedim, aparın, dəfn edin. Dərd mənim dərdimdir, onu oğlumun adına layiq çəkməliyəm. Kaş ki, ölməyəydilər... O zabitlər, o gizirlər bu dövlətin gərəyi, sütunu idilər. Oğlum 17 yaşından vətəni qorumağa başladı, bizi yox, vətəni seçdi. Vətəni qorudu. Bir çox xarici ölkələrdə təlimlər keçdi. Türkiyənin Özəl Küvvetler Komutanlığının “Yurdda sülh, cahanda sülh” adlı medalına layiq görüldü. Xüsusi əməliyyatları uğurla başa vurduğundan 2015-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə “İgidliyə görə” medalı ilə təltif olundu. Ölümündən sonra isə yenə ölkə rəhbərinin təqdimatı ilə “Vətən uğrunda” medalı ilə qiymətləndirildi. Mən dövlətimizdən oğlumun xatirəsinin yaşaması üçün adının əbədiləşdirilməsini istəyirəm. Çünki bu tarix bizim silinməyən şərəf tariximizdir.

Pəncəlinin döyüşlərdə göstərdiyi şücaət 1941-1945-ci illərdə şücaət göstərən qəhrəmanlarla – Həzi Aslanovla, Ziya Bünyadovla bərabər tutulur. Onu da bildim ki, Nurməmməd kişinin atası Hənəfə kişi də elə Həzi Aslanovun komandirlik etdiyi 416-cı Taqanroq dviziyasında atıcı olub. Əzərud kəndində Pəncəli Teymurov ocağında söhbət zamanı 2 dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Həzi Aslanov barədə maraqlı tarixi bir faktı xatırladılar:

- Həzi Aslanova ikinci dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı Russkaya Duqa deyilən ərazidə apardığı Oryol - Kursk döyüşünə görə, o döyüşdə göstərdiyi şücaətə görə 47 ildən sonra verildi. Haqq-ədalət öz yerini tapdı. Biz nisbətən gənc idik. O zaman Musa Bağırov adlı bir azərbaycanlı jurnalist Həzi Aslanovun xidmətlərini araşdırırdı. Həzi Aslanova aid olan sənədləri də Moskvanın arxivlərindən tapıb üzə çıxartmışdı. Və həmin sənədləri SSRİ Müdafiə Nazirliyinin baş inspektoru, marşal İvan Baqramyana təqdim etmişdi. Lakin neçə il gözləsə də, bu təqdimat baş tutmamışdı. Sonra isə SSRİ Silahlı Qüvvələri Qərargahının baş katibi, marşal Sergey Fyodroviç Axromeyevə həmin sənədləri çatdırmışdı. Yəhudi kökənli Axromeyev Mərkəzi Komitədə oturan ermənilərdən fərqli olaraq, həm Həzi Aslanova, həm də ki, Azərbaycana xüsusi məhəbbəti olan bir şəxsiyyət idi. O, Musa Bağırovun məktub və təqdimatlarını diqqətdə saxlayıb, Mixail Qorbaçovun köməkçisi erməni Anostas Mikoyanın başı üstündən SSRİ-nin prezident Mixail Qorbaçova təqdim edə bilmişdi. Aradan ötən uzun illər ərzində Mərkəzi Komitədə kök salan ermənilər azərbaycanlılara aid sənədləri hər zaman məhv etməyə çalışmışdılar. Yalnız bu təqdimatdan sonra Mixail Qorbaçov 1991-ci il iyunun 21-də Həzi Aslanovun İkinci dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülməsi barədə qərarı təsdiqləmişdi. Bu qərar o vaxtkı “Zaman” proqramında səslənəndən sonra erməni düşmənlərimiz Şahnazarov, Aqanbekyan bizim ünvanımıza böhtanlı və qərəzli yazılar yazdılar, lakin biz hədəfimizə nail olmuşduq. Arxivlər açılandan sonra o da məlum oldu ki, Həzi Aslanovun döyüşdə həlak olması planını da elə ermənilər özləri təşkil etmişdilər... 

Pəncəlinin orta məktəb müəllimi Şirməmməd Fərəcov əlavə etdi:

-Bu kəndin hər qarışı, hər ocağı qəhrəmanlar yetişdirir. Kəndimizin tarixi eramızdan əvvəl II minilliyə gedib çıxır. Tarixi öyrənmək üçün həmin yerin maddi mədəniyyət nümunələrinə baxmaq yetərlidir. Bizim ən qədim tarixi abidələrimiz qəbirlərdir. Eyni zamanda, eramızdan əvvəl IV-II minilliyə, tunc dövrünə aid bəzək və məişət əşyaları da aşkarlanıb və bütün bunlar bu dağların sirlə dolu olduğunu sübuta yetirir. Kəndimizin ərazisində yaşayış mərhələləri iki-üç dəfə dəyişilib. Müharibələr olub, bu torpağı gah səlcuqlar istila ediblər, gah da ərəblər burada hökmran olublar. Ərdəbildən, Gilandan keçənlərin də izlərini sezmək mümkündür. Biz Az və ya Əz tayfalarından qalanlarıq. O tayfalar da buraya Qaradağdan - talışca “Siya Kuh” deyilən yerlərdən gəlmişlər. Əslində burada məskən salan son tayfalar qaradağlılar olublar. Onların ata-babaları talışlardır. Burada türklərlə talışlar bir yaşayıb, eyni icma sahibi olublar. Aralarında heç bir problem yaşanmayıb və tarixin heç bir səhifəsində heç bir iğtişaş qeydə alınmayıb. Geopolitik sistemlər, siyasətlər nə qədər dəyişsə də türk və talış tayfalarının mehribanlığına, birliyinə xələl gətirə bilməyib, talışla türkü ayrı salmaq mümkün olmayıb. O zamandan bu zamana qaynayıb-qarışıblar. Bizi nə tarix, nə də təbiət dəyişmədi. Pəncəli də kəndimizin, elimizin, obamızın mərdlik xüsusiyyətlərini özündə cəmləşdirmişdi. O, mənim şagirdim idi. Yaxşı oxuyurdu dərslərini. Əslində, bu gün bizim məktəbdə oxuyan bütün uşaqlar Pəncəli kimi vətənpərvər, yurdsevərdirlər. Bizim müəllimlərimiz onları bu cür yetişdiriblər. Artıq Pəncəli öz məsləyini seçmişdi. Bir dəfə yenə bu həyətdə oturmuşduq. Azərbaycan Prezidentinin “İgidliyə görə medalı” ilə təltif olunmuşdu. Soruşdum ki, oğul, o medalı sənə niyə verdilər. Söhbəti yayındırdı. Sonra əlimi apardım başına, saçlarının arasında gəzdirib, uşaqlıqda it gəmirən yerlərin qalıb-qalmadığı ilə maraqlandım. Dedi ki, saçımı dibdən qırxdıranda, görünür yerləri... Həmin günü astaralı digər Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Mirzə Cəbiyevi xatırlayıb dedi ki, “Əmi, Mirzə Cəbiyev 19 yaşında qəhrəman oldu. O, Şərqi Prussiyanın Ginzberq şəhərində Qələbə bayrağını yüksəltdi. Gün o gün olsun ki, mən də bayrağımızı Şuşaya asanlardan olum”.

Pəncəlinin qardaşı Famil dedi ki, dünənə qədər məktəblərimizdə Həzi Aslanov, Ziya Bünyadov, Mirzə Cəbiyevlə bağlı dərslər keçirilirdisə, bu gün eyni məhəbbətlə Pəncəli Teymurov, Raquf Orucov, İnqilab Quliyev, Vüqar Yusifov haqqındakı dərslərə xüsusi diqqət yetirilir. Axı, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Ali Baş Komandan İlham Əliyev də öz çıxışlarında daim deyir ki, Aprel döyüşləri Azərbaycanın qəhrəmanlıq salnaməsidir. Bu döyüşləri və o döyüşü aparanları unutmaq olmaz! Aprel döyüşləri haqqında hələ çox kitablar yazılacaq, o döyüşün ruhundan hələ çox danışılacaq.

Kəşfiyyatın əfsanə giziri sayılan, ömrünün 17 ilini Xüsusi Təyinatlı Qüvvələrdə ən ağır əməliyyatlarda keçirən, qəhrəmanımız, Aprel döyüşlərinin unudulmayan şəhidi Pəncəli Teymurovun xatirəsi bu xalqın yaddaşında əbədi yaşasın deyə, onun qardaşı Elburus Teymurov doğulduqları ata ocağında, öz qazancı və halal zəhməti ilə “Pəncəli Teymurov Muzeyi” yaradıb. Muzeyin binasının tikintisi 1 il yarıma başa gəldi. 2018-ci ildə aprel ayında açılışı oldu. Muzeydə Pəncəlinin və aprel döyüşlərinin qəhrəmanlarının həyatından bəhs edən sənədlər, Pəncəli Teymurovun özünə aid olan əşyaları, paltarları saxlanılır. Bundan sonra bu muzey insanlarda qəhrəmanlar dərsinin ünvanı olacaq. Məktəblilər burada qəhrəmanın həyat yolunu öyrənməklə bərabər, həm də əyani tarix dərsləri keçəcəklər.

 

***

Pəncəli Teymurovun döyüş yoldaşlarının xatirələrindən:

“Həmin gecə... Aprelin 1-dən 2-nə keçəndə, düşmənin təxribatının qarşısını almaq üçün döyüşə yollanan hərbçilərimiz sanki ov ovlamağa, quş quşlamağa çıxmışdılar. Onların oturduğu döyüş maşınının içərisində ancaq gülüş və zarafat səsləri eşidilirdi. Pəncəli də maşının yük hissəsinin baş tərəfinə keçib oturmuşdu. Kefi kök idi. Əslində, döyüşə gedib-gəlmək, ağır əməliyyatlarda iştirak etmək xüsusi təyinatlılar üçün adi həyat tərzidir”...

“Döyüşün əvvəlində Azər Məmmədov ağır yaralanmışdı. Azərin yaralandığını görən digər xüsusi təyinatlı zabit Həsrət Almasov onu kürəyinə alıb, əsgərləri ilə bərabər döyüş bölgəsindən çıxarmışdı. Seysulan düşməndən təmizlənmişdi. İndi növbə xüsusi təyinatlıların idi. Bir neçə qrupa bölünmüş xüsusi təyinatlılar bu dağların-daşların yollarını əzbər bilirdilər. Burada hər kolu-kosu tanıyırdılar, meşəyə, dağa-dərəyə dəfələrlə kəşfiyyata gedib, verilən tapşırıqları uğurla yerinə yetirmişdilər. Nəhayət, verilən tapşırığa əsasən ordumuzun xüsusi təyinatlıları Murad Mirzəyevin, Mühüd Orucovun və Samid İmanovun rəhbərliyi ilə Seysulanda çox uğurlu bir əməliyyatı həyata keçirmişdilər. 6 nəfərlik ilk qrup səhər saat 5-6 radələrində Talış kəndinə girəndə, kənddə ancaq başlı-başına gəzən mal-qara gözə dəymişdi. Pəncəli isə bir neçə saat əvvəl cəbhənin Gülüstan qalası tərəfindən istehkamı açmalı idi. O, ermənilərin nəzarətindəki məntəqəyə uzanan ensiz dağ yoluna tək-tənha çıxmışdı, UAZ-ı saxlayaraq, maşında olan ermənini göz qırpımında məhv etmişdi. Həmin vaxt bir neçə il əvvəl Kəlbəcər istiqamətində etdiyi oxşar bir əməliyyatı da xatırlamışdı. Düşmənin mövqelərinə girərək, təkbaşına 45 nəfəri məhv etmişdi. Bir dəfə isə 4 nəfər erməni hərbçisini minaya salmışdı. Xocalı soyqırımını törədən erməni zabitini səhər tezdən, hava işıqlaşanda izləmişdi. General-mayor rütbəsini almağa yollanan erməni polkovnikini qanına qəltan etmişdi, geri dönərkən əlində çox dəyərli sübut gətirmişdi. Uşaq vaxtı onu rahat buraxmayan Xocalı qurbanlarının qisasını almışdı. Bir dəfə isə sürücüsünü və içərisindəki hərbi heyəti məhv etdiyi düşmən maşınını gətirib öz mövqelərimizə çıxartmışdı. Hətta dostlarına demişdi ki, bu UAZ-ın hissələrini söküb yadigar saxlamaq üçün kəndə aparacaq... 2014-cü ildə isə iştirak etdiyi əməliyyatda 18 nəfər düşməni bir andaca partladaraq məhv etmişdi. Pəncəli Teymurov göstərdiyi igidliyi dilə gətirməz, bəzən onları dostlarının adına yazardı”...

“Son yaz ayında, həmin aprel günlərində əməliyyata çıxmaq Pəncəli üçün yerdən göbələk, çiyələk yığmaq kimi asan bir məşğuliyyət idi. Nahaq yerə ona “Xüsusi Təyinatlıların əfsanəsi” adını verməmişdilər. Həmin aprel səhərində bir dəfə Talış kəndinə girib, daha sonra Seysulan tərəfə keçərək, üzərinə düşən tapşırığı yerinə yetirmişdi. Alınan mövqedə postları möhkəmləndirmək üçün Murad Mirzəyev, Samit İmanov da onun açdığı istehkamla hərəkət edirdilər. Hətta 40 dəqiqəyə 11 kilometrlik kəsmə yolu da qət etmişdilər. Azərbaycan Ordusunun cavab atəşlərindən çaşan, hər zaman “Ohanyan xətti” deyib qoruduqları mövqelərdən qaçan ermənilər pərən-pərən düşmüşdülər. Əsgərlərimizin yenicə aldığı səngərlərdə və mövqelərdə hərbçilərimiz bərkitmə işləri aparırdılar. Arxadan həm də kömək gözləyirdilər... Bir qədər vaxt keçəndən sonra qarşı tərəfdən yenə də artilleriya hücumları şiddətlənməyə başladı... Pəncəlinin və onun yanında olan zabitlərin dayandıqları səngərə düşən mərmidən Pəncəlinin əlindəki avtomat və başındakı qoruyucu şlem yerə düşdü. Top mərmisinin zərbəsi Pəncəlini götürüb səngərin o biri üzünə atdı. 17 ildə heç zaman gizir Pəncəli Teymurov belə zərbə görməmişdi. Ancaq özünü itirmədi, yıxıldığı yerdən ayağa durub, silahını götürərək səngərdən qabağa tullandı... Arxadan Murad Mirzəyev və Samid İmanov onu nə qədər çağırsalar da Pəncəli onlara hay vermədi, çünki eşitmirdi... Pəncəli kontuziya almışdı. O, özündən asılı olmayaraq, döyüş vərdişlərinə əsasən yenidən hücuma keçmişdi. Hücuma keçdiyi ərazidə, qarşıda mənfur düşmən idi. Düşmənin ikinci dəfə atdığı ağır texnika atəşindən Pəncəli yaralanaraq, yerə yıxıldı... Üzbəüz döyüşə qalsaydı, Pəncəli erməniyə can verməzdi... Belə olmamalıydı... Pəncəli hələ Şuşaya bayraq sancmaq istəyirdi axı..”.

“Pəncəlinin ruhu bədənini tərk etdi və Tanrıya qovuşdu. Tanrı dərgahında Yerə baxaraq gülümsəyirdi Pəncəli... Çünki o yüksəklikdən ruhu bütün olanları görürdü... Bir az bundan əvvəl, döyüş yoldaşları ilə birlikdə kömək gözləyirdi... İndi isə Tanrı dərgahında dayanıb, haqq-divanını gözləyirdi... O, Tanrı dərgahına sorğusuz-sualsız gəlmişdi. Çünki Vətən uğrunda həlak olmuş, vətəni qorumuşdu, Vətəni canından da, anasından da əziz bilmişdi. Tanrı vətən və torpaq uğrunda şəhid olanları, dərgahına sorğusuz-sualsız aparır. Sorğu-sualı olanları isə haqq divanına çəkir... O haqq divanında Vüqar Yusifovun, Mühüt Orucovun, Elmidar Səfərovun, Pəncəli Teymurovun... - 2016-cı ilin aprel müharibəsində şəhadətə yüksələn Qalibiyyət şəhidlərinin günahkarlara verilən o qədər sualları var ki...”

P.S. Allah bütün şəhidlərimizə rəhmət eləsin!

 

“Ədəbiyyatı və incəsənət”

(30.07.2025)