ElmanEldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Sadıqov soyadlı mahir ifaçılar çox olub:- pianoçu Çingiz Sadıqov, opera sənətçisi Rəsmiyyə Sadıqova, qarmonçalan Abutalıb Sadıqov, milli nəfəs və simli alətlər ifaçıları Həsənağa Sadıqov, Çoşqun Sadıqov, tarzən Elman Sadıqov, cazmen Vaqif Sadıqov və s.. Bu gün sizə onlardan biri- virtuoz qarmon ifaçısı Ənvər Sadıqov barədə söhbət açmaq istəyirəm...

Deyir ki:- “Valideynlərimin söylədiyinə görə uşaqlıqda musiqiyə çox diqqətli olmuşam. Baxmayaraq ki, indiyədək rəqs edə bilmirəm, amma ritmi tutmağı bacarırdım. Böyük bacılarım musiqi məktəbinə gedirdilər, onlar məşğul olanda mən harada səhv etdiklərini hiss edirdim, pianoya yaxınlaşıb lazımi notu basırdım. Bir qədər böyüdükdən sonra mağazada qarmon gördüm və özümü saxlaya bilməyib valideynlərimdən tələb etdim ki, mənə qarmon alsınlar, vəssəlam! Valideynlərim bunun qəti əleyhinə idilər, gəl bir olmasınlar- hər ikisi riyaziyyatçıdır, atam MDU-da oxuyub, təbii ki, öz yeganə oğlunun da taleyini başqa cür görmək istəyərdi. Ümumiyyətlə məni ciddi nizam-intizamla böyüdürdülər, indi belə tərbiyənin bütün müsbət cəhətlərini aydın görürəm, yeri gəlmişkən, öz övladlarıma da tətbiq edirəm, əlbəttə ki, başqa nəsil olduğuna görə bir qədər fərqli...”

 Məktəbdə pis oxumayıb. Yaddaşı yaxşı olduğundan dərslərə elə tənəffüslərdə hazırlaşıb girirdi. Amma musiqiyə olan həvəsi onu rahat buraxmırdı. Bir tərəfdən valideynlərinin verdiyi tərbiyə, digər tərəfdən musiqiyə aludə olmağı onu küçənin mənfi təsirindən mümkün qədər təcrid edirdi. Baxmayaraq ki, uşaqlarla futbol da, bilyard da oynayıb, lakin ziyanlı şeylərdən uzaq olub. Onu yalnız musiqi maraqlandırırdı...

Ənvər Sadıqov 30 aprel 1966-cı ildə Bakı şəhərində ziyalı ailəsində anadan olub. 1978-ci ildə o, "Bakı Fəhləsi" mədəniyyət evində "Azərbaycan qarmonu" sinfinə daxil olur, orada müəllimi Tağı Tağıyevdən qarmonun sirrlərini mənimsəyib. 1979-cu ildən başlayaraq, bir çox özfəaliyyət musiqi kollektivlərində qarmon ifaçısı kimi fəaliyyət göstərib. 1983-cü ildə 254 nömrəli orta məktəbi bitirdikdən sonra Hacı Zeynalabdin Tağıyev adına klubda "Azərbaycan qarmonu" dərnəyinin rəhbəri kimi fəaliyyətə başlayıb. 1984-1986 cı illəri hərbi xidmətdə keçirib. Qayıtdıqdan sonra yenə də həmin klubda müəllim kimi çalışıb və musiqiyə 2 il fasilə verdiyinə baxmayaraq yenə də musiqiçi və aranjimançı kimi öz fəaliyyətini davam etdirib...

“Həmyaşıdlarım məndən fərqli olaraq çox dəcəl idilər və mən özümü məhlə uşaqlarının yanında rahat hiss etmirdim. Tədricən onlardan uzaqlaşıb həyat baxışlarımız oxşar olan insanlarla dostluq etməyə başladım. Yeri gəlmişkən, onların da çoxuna yolunu azmağa imkan vermədim. Məsələn, yaşıdlarımın saatlarla blokun qarşısında çöməlib oturduğunu görürdüm, yaxınlaşıb klubda mənimlə birgə məşq etməyi təklif edirdim. Beləliklə, tədricən öz əhatə dairəm yaranırdı və musiqini onlara aşılaya bildim. Musiqi narkotik kimidir, amma xeyirli narkotik. Aludə oldunsa geriyə yol yoxdur.”- söyləyir...

O, professional səhnədəki fəaliyyətini 1990-cı ildən Rəşid Behbudov adına Dövlət Mahnı Teatrında başlayıb. 1994-cü ildən 2006-cı ilə qədər xalq artisti Brilliant Dadaşovanın ansamlında musiqiçi və aranjimançı kimi fəaliyyət göstərib. 2000-ci ildən özünün rəhbərlik etdiyi "Qaytağı" instumental ansamblını yaradıb. Həmin ansambl 2012-ci ildən Azərbaycan Dövlət Televiziyası və Radiosunun nəzdində bugünədək fəaliyyət göstərir. Bütün bu illər ərzində Ənvər Sadıqov bir sıra xarici ölkələrdə musiqi proqramları ilə çıxış edib.  

Xalq musiqisi ifaçı sənətinin əsasıdır, onu mənimsəmədən uğurlu musiqiçi olmaq mümkün deyil. Prinsipcə, incəsənətdə qəbul olunmuş standartlar var, qalan hər şey törəmədir. Buna görə də, ifaçıdan ilk növbədə xalq musiqisinə əsaslanan xətti və orijinallığı qoruyub saxlamaq tələb olunur...

Deyir ki:- “Ümumiyyətlə, hesab edirəm ki, istənilən ailədə ən azı bir xalq aləti olmalıdır ki, uşaq onu görsün, daha yaxşısı isə eşitsin. Qarmon muğam ahəngi ilə həm diapazonuna, həm də səslənməsinə görə yaxşı uzlaşır. Və konkret olaraq bu, mənim üçün az oldu, nə isə daha çox şey istəyirdim, daim axtarışda idim. Paralel olaraq "Eagles", "ABBA", "Imagination", "Shakatak", Vaqif Mustafazadənin musiqisini dinləyirdim. Sonuncu məni valeh edirdi, həmişə düşünürdüm ki, onun erkən ölümü təbiidir, çünki o, mümkün olan hər şeyi edib. İmprovizasiya- ayrıca bir incəsənətdir, uzaqlara aparan, düşünməyə vadar edən bir incəsənət.

Baxmayaraq ki, “qarmon” “harmoniya” sözündən əmələ gəlib, mənə elə gəlir ki, harmoniyanı bu alətdə ilk olaraq məhz mən tətbiq etmişəm, nə qədər təvazökarlıqdan uzaq olsa da. Harmoniya mənim nail ola bildiyim bir şeydir, musiqiyə mənim öz yanaşmamdır. Gündüz başqa musiqini dinləyirdim, axşam toylarda çalırdım, hər dəfə hiss edirdim ki, mənim çalğım ümumi fonda fərqlənir. Mənə qulaq asmağa başladılar…

Valeri Koftunu dinləyirdim və ciddi-cəhdlə akkordeon ifasını qarmona keçirməyi bacarırdım, bu isə kifayət qədər çətindir. Nəticədə o, təsadüfən mənim ifamı dinlədi və 2001-ci ildə “Exo Moskvı” radiosunda bir saatlıq verilişi mənim yaradıcılığıma həsr etdi...”

Ənvər Sadıqov 2001-cı ildə Azərbaycan Demokratik Tələbə Gənclər Təşkilatının "Zirvə Mükafatı"na, 2006-cı ildə "Bakılı" Beynəxalq Mədəniyyət Cəmiyyətinin "HUMAY" mükafatına layiq görülüb. Təhsilinin davamı olaraq o, 2006-cı ildə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Musiqi fakültəsinə daxil olub, oranı bitirdikdən sonra 2015-2017-ci illərdə Azərbaycan Milli Konservatoriyasının xalq çalğı alətləri fakültəsində təhsilini davam etdirərək magistr dərəcəsinə yiyələnib. 2017-ci ildən konservatoriyada müəllim vəzifəsində çalışır, 2019-cu ildən isə konservatoriyanın “İnstrumental-muğam" kafedrasında Azərbaycan qarmonu aləti üzrə ixtisas-muğam fənnindən baş müəllim kimi dərs deyir...

Bu yerdə yadıma ABŞ-da yaşadığım illər düşdü. Və mən Ənvərlə bağlı o hadisəni belə xatırlayıram...

Bəli, do, re, mi, fa, sol, lya, si- ilk baxışdan adi görünən bu sıralama səsə çevriləndə ilahi möcüzə yaradır. Yeməkxanada əyləşib nahar etməyə hazırlaşırdım. Telefonumu əlimə götürüb, "YouTube"də Ənvər Sadıqovun "Təəssürat" adlı konsertinin videosunu seçdim. Düyməni basıb videonu hərəkətə gətirdim. Qulaqcıqdan istifadə etməyi xoşlamadığımdan ecazkar musiqi sədası altında qarşımda olan təamlardan dadmağa başladım. Yaxınlıqdakı masada 7-8 gənc amerikalı əyləşmişdi. Gənclər deyib gülə-gülə nahar edirdilər. Birdən həmin masaya qəribə bir sükut çökdü. Hiss etdim ki, onlar musiqiyə diqqət kəsiliblər. Bir qədər sonra gənclərdən biri mənə yaxınlaşıb xahiş etdi ki, telefonun səsini ucaldım. Səsin zəif olduğunu görüb, başqa birisi bel çantasından çox da böyük olmayan səsgücləndiricini çıxarıb, telefonu "Bluetooth" vasitəsi ilə ona qoşmağı xahiş etdi. Və musiqi sədaları yeməkxananın salonuna yayıldı. Hamı Ənvərin barmaqlarının yaratdığı səsin sehrinə düşmüşdü. Arada məndən soruşdular ki, bu hansı ölkənin musiqisidir, ifaçı kimdir?

Birtəhər anlatdım ki, Azərbaycan adlı keçmiş sovet ölkələrindən birinin musiqisidir, ifaçı da Ənvər Sadıqovdur. Sən demə, həmin gənclər Miçiqan Dövlət Universitetinin musiqi fakultəsinin tələbələri imiş. 1 saat 45 dəqiqəlik konserti böyük həvəslə dinləyib, sonda hamısı, yəni yeməkxananın həmin hissəsində olan 20-30 adam ayağa qalxaraq, ölkəmizin adını yarıdüz, yarısəhv- "Long live Azerbaijan!"- deyə, alqışlamağa başladılar. Kaş o mənzərəni siz də görəydiz, qürur hissi qəhərə dönüb necə boğazımda ilişib qalmışdı. Sevincdən gözlərim yaşarmışdı. Amerkalıların Azərbaycan musiqisinə verdikləri bu dəyər və yaşadığım bu hadisə iki gün idi ki, məni rahat buraxmırdı. Ənvərə təşəkkürümü bildirmək, ona- var ol, qardaş, barmaqların var olsun!- deməyə tələsirdim. Nə yaxşı ki, belə sənətkarlarımız var, onlar öz ifaları ilə möcüzə yaradıb Azərbaycan musiqisinin nə qədər gözəl olduğunu dünyaya çatdıra bilirlər. Musiqisi gözəl olan xalqın mənəviyyatı da gözəldir. Bəli, yaşasın, var olsun, Azərbaycan!..

Bu gün - aprelin 30-u Azərbaycan Respublikasının xalq artisti, "Qaytağı" instrumental ansamblının bədii rəhbəri, ustad musiqiçi Ənvər Sadıqovun ad günüdür, 59 yaşını qeyd edəcək. Onu bu münasibətlə təbrik edir, möhkəm can sağlığı arzulayırıq.

Çox yaşa, Ənvər!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu dəfə sadəcə təqvimi vərəqləyəcəyik. Bu gün 30 aprel. Həmin gün türk xalqlarının təqvimində nə ilə yadda qalıb?

 1. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin son günləri – 30 Aprel 1920:

• Fakt:
  30 aprel 1920-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Bakıda sonuncu dəfə fəaliyyət göstərdi.
• Ətraflı:
  1918-ci ildə qurulan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (AXC) müsəlman şərqində ilk demokratik respublika idi.
  Lakin 1920-ci ilin aprelində, Sovet Rusiyası Azərbaycanı işğal etmək üçün hücuma keçdi.
• 27-28 aprel 1920 tarixində Azərbaycan hökumətinə ultimatum verildi.
• 28 aprel 1920-ci ildə Sovet qoşunları Bakıya girdi.
• 30 aprel tarixi isə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin faktiki olaraq idarəetmədə son günü sayılır.
  AXC liderləri, parlament üzvləri və dövlət adamları təqib olundu, bəziləri sürgün edildi, bəziləri isə edam olundu.
• Tarixi əhəmiyyəti:
  Bu gün Azərbaycanın müstəqilliyinin ilk mərhələsi başa çatdı və ölkə 70 illik sovet əsarətinə məruz qaldı.

 2. Türkiyədə təhsil islahatları və qız liseylərinin açılması – 30 Aprel 1913:

• Fakt:
  30 aprel 1913-cü ildə Osmanlı İmperatorluğunda ilk dəfə olaraq rəsmi dövlət qız liseyləri açıldı.
• Ətraflı:
• Əhməd Cavad Paşa dövründə qızların təhsilə cəlb olunması üçün qanunvericilik tədbirləri görüldü.
• İlk dövlət liseyləri İstanbulda açıldı, sonrakı illərdə Anadolu şəhərlərinə yayıldı.
• Bu, Türk qadınının cəmiyyət həyatına daha fəal qatılmasının əsas başlanğıcı sayılır.
• Tarixi əhəmiyyəti:
  Türkiyədə qadın təhsilinin və bərabər hüquqların inkişafı üçün ilk ciddi dövlət təşəbbüsü idi.

 3. Kütül-Əmara zəfərinin qələbə günü – 30 Aprel 1916:

• Fakt:
  Kütül-Əmara zəfərinin rəsmi qələbə elan olunduğu tarix 30 aprel 1916-dır.
• Ətraflı:
• İngilislərin 29 aprel 1916-cı ildə təslim olmasından sonra 30 aprel günü Osmanlı Ordusu rəsmi olaraq zəfəri qeyd etdi.
• Halil Paşa ordusuna "Kut Qəhrəmanları" adı verildi.
• İstanbul və başqa şəhərlərdə bu münasibətlə dualar oxundu, bayram keçirildi.
• Tarixi əhəmiyyəti:
  Bu hadisə uzun illər Osmanlı döyüş ruhunu yüksəldən əsas amillərdən biri oldu.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalını “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində sıra gənc nasirlərindir. Bu gün sizlərə Lamiyə Məmmədovanın “Pişik” hekayəsini təqdim edirik.

Lamiyə MƏMMƏDOVA

“PİŞİK”

          Bu soyuq yaz gecəsində başımı qaldırıb səmaya baxıram. Zülmətdə parıldayan ulduzu düşün. Gözqamaşdırıcı parlaqlığı olan ulduz. Bax belə bir ulduz dəyir gözümə. Əvvəlcə bir, iki, üç... daha sonra neçə-neçə belə ulduz qaranlığı yırtaraq çıxır ortalığa. Baxdıqca zövq alıram. Soyuq iliklərimə qədər işləyir. Səncə, bu vecimədir? Əlbəttə ki, yox. Belə bir gözəllikdən gözlərimi məhrum edib isti evimə gedə bilmərəm. Eh, hansı isti ev axı. Lənət olsun, ev ki isti deyil.Yenə məni tənhalıq boğur. Başımı aşağı salıb uzun-uzun düşünürəm. Bu gecə anamın yanına gedim bəlkə. Hə, bu, yaxşı fikirdi. Kim məni qapıdan geri qaytarsa da, o qaytarmaz. Yenidən başımı qaldırıb ulduzlara baxıram. Sayrışan ulduzlar mənə təsəlli verir. Sanki “Ananın yanına get, o səni gözləyir” deyirlər. Ulduzlara gülümsəyirəm. Yolumu dəyişib anamın yanına tələsirəm.

          Qapını üç dəfə taqqıldatdıqdan sonra, nəhayət, anam köhnə taxta qapısını açır. İçəridən isti ilə qarışıq, anamın qoxusu üzümə vurur. Onun gözlərində eynək, çiyinlərində yun şal, əlində köhnə qəzet parçası var. Yorğun görünür. Amma mənim gəldiyimi görüb təəccüblənmədi nədənsə. Deməli, ulduzlar düz deyirdi, –düşünüb gülümsədim. Anam gülümsədiyimi görüb təəccübləndi, deyəsən.

         – İçəri girmək fikrin yoxdur?

         – ...

         – Mən üşüyürəm axı…

         – Əlbəttə... yəni mən evə girmək istəyirəm.

         – Onda buyur – deyib anam taxta qapıya qısılır.

         İçəri girib sobanın yanındakı yelləncək stula yayılıram. İsti ayaqlarıma dəyir. Anam köhnə fincanımda darçınlı çay gətirir, yanında da bişirilmiş qənd. Fincanımın qulpunda kiçik çat görürəm. Amma bu, əhəmiyyətli deyil. Əsas odur anam fincanımı saxlayıb. İsti çaydan qurtumladıqca bədənimə hərarət gəlir. Çayın buğuna baxıram. Sonra başımı qaldırıb üzbəüzdəki pəncərdən ulduzların sayrışmasına diqqət edirəm. Elə bu an gözümə pəncərənin önündəki divanda mışıl-mışıl yatan pişik dəyir. Pişiyin qara və sıx tükləri var. Təəccübdən yerimdə dik qalxıram. Anam gülümsəyərək:

         – Hə artıq evdə tək yaşamıram – deyir.

– Axı sən pişikləri sevmirdin?

         – Həə, elə idi. Bəzən insan özünə dost axtarır. Bu yaşdan sonra sevdiklərim mənimlə dost olmazdı. Ona görə də sevmədiyimlə dost olmağı seçdim.

         Bu məni kədərləndirir. Məni uzaq, həm də çox uzaq keçmişə aparır. O zaman 3, ya da 4 yaşım var idi. Pişikləri çox sevirdim. Bütün gün həyətdə onlarla oynayırdım. Anamın mənə acığı tuturdu. Mənə əsəbiləşir, danlayır və hətta döyürdü. Buna baxmayaraq, pişiklərə olan sevgim azalmırdı. Anamın gözündən yayınan kimi pişiyimi qucağıma alıb bağa qaçırdım. Burada məni tapa bilməyəcəklərini düşünüb onu qucaqlayır, əzizləyirdim. Bir gün anam bu gizli görüşümüzdən xəbər tutdu. Məni o ki var danlayıb əllərimin üstünə şillələr vurdu.

         Beləcə günlər davam edirdi. Mən pişiyimi yenə əvvəlki kimi sevirdim, anam da məni döyürdü. Bir müddətdən sonra pişiyimin 7 balası oldu. Balalardan biri şikəst idi. Pişiyimin balalarının doğulması ailəmiz üçün fəlakət idi. Onları evdən bir yolla uzaqlaşdırmağı düşünürdülər. 

         Bir səhər oyananda artıq pişiklərim həyətdə yox idilər. Bu məni dəhşətli dərəcədə kədərləndirdi. Pişiklərimi meşəyə aparıb azdırmışdılar. İlk günlər ağlasam da, sonra bunun bir faydasının olmadığını gördüm. Hər gecə çarpayıma uzananda ürəkdən dua etməyə başladım. Dua edirdim ki, Allah pişiklərimi qorusun. Xüsusilə də şikəst balanı. Bir həftə sonra pişiklərim qayıdıb gəlmişdilər. Sevincimin həddi-hüdudu yox idi. Məni ən çox sevindirən həmin şikəst balanın da qayıtması idi. Ana pişik balasını ağzına alıb gətirmişdi. Evdəkilər məəttəl qalmışdılar. Bir neçə gün onlarla oynadım. Amma bütün xoşbəxt günlər kimi, bu günlər də bitdi. Yenidən pişikləri parça torbaya yığıb azdırmağa apardılar. Bu dəfə gözlərimin önündə oldu bütün bunlar. Mən daha ağlamadım. Yenə gecələr dua etdim. Amma onlar daha qayıtmadılar.

         Valideynlərimi qəddar hesab edə bilərsən. Amma onlar da özlərinə görə haqlı idilər. Pişiklərlə çox oynasam, xəstə olacağımdan qorxduqları üçün idi bütün bu qadağalar. Təbii ki, o zaman mən belə düşünmürdüm. Bütün dünyanın mənə qarşı olduğu qənaətinə gəlmişdim. Valideynlərimin bu hərəkətini mənə olan ən böyük cəza kimi qiymətləndirdim. Daha heç vaxt pişiyim olmadı.

***

Anam pişiklə yanaşı oturub meyvə soyurdu. Otaqda sobanın gurultusu və pişiyin mırıltısından savayı səs yox idi. Arabir iti bıçağın şüşə meyvəqabına toxunduğu zaman çıxan cingiltili səs digər iki səsin ritmini pozurdu. Pişik yerində gərnəşdi. Sonra yerə tullanıb yanıma gəldi. Ayaqlarıma sürtündü. Qucağıma qalxdı. Bir xeyli oturduqdan sonra sürüşüb yenidən ayaqlarımın yanına düşdü. Ayaqlarımın üstünə qalxıb elə ordaca yuxuya getdi. Düzdü, gələrkən gecəni burada qalacağımı düşünmüşdüm. Amma indi fikrimi dəyişdim. Pişiyi qucağıma alıb ayağa qalxdım. Birdən-birə istədim ki, gedərkən qucağımdakı pişiyi də özümlə aparım. Qoy bu hərəkətim anama cəza olsun. Gözlərim qucağımdakı pişiyə zilləyərək dayanmışdım. Anam yorğun səsilə:

         – İstəyirsənsə, götür özünlə apar, – dedi.

         Diqqətlə anama baxdım.

         – Uşaq olarkən səni pişiyindən ayırmışam...bəlkə, bu pişik...

         – İstəmirəm....

         Pişiyi divana qoyub, bir dilim alma götürüb çıxdım. Qapıdan çıxarkən anam üçün nə qədər çox darıxdığımı hiss etdim. Kaş ki, qalmağımı istəyəydi. Çölə çıxan kimi üşüməyə başladım. Soyuq evimi və məni qarşılayacaq tənhalığımı xatırladım. Bir də pişiyimi...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2025)

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Bu dəfədəki yazımızda sizə  Oğuz rayonundakı qədim, amma çox qədim tarixi hadisələrin şahidi olmuş, turistlərin də hədsiz maraq göstərdikləri  Muxas  qülləsindən söz açmaq istəyirik.

Bu qüllə Oğuz rayonunun Muxas kəndinin şimalında, Daşağıl keçidinin qarşısında, Daşağılçayın sol sahilində yerləşir. İnventarlaşdırılaraq rayonun yerli əhəmiyyətli abidələri siyahısına daxil edilmişdir. 

Qüllə yerləşdiyi dağ yamacının relyefinə uyğun olaraq şimal, cənub və qərb tərəfləri düzbucaqlı, şərq tərəfi isə yarımdairəvi formada tikilmişdir. Abidənin ətrafında hasar yoxdur. Qüllənin perimetri 24,7 metrdir. Qüllə qalığının hündürlüyü 11,6 metr, diametrinin qalınlığının hündürlüyü 11,6 metr, divarlarının qalınlığı aşağı hissədə 1,5 metr, yuxarı hissədə bir metrdir. Bu qüllənin özünəməxsus xüsusiyyətindən biri də odur ki, onun yerdən giriş qapısı yoxdur. Deyilənə görə, qülləyə asma nərdivanla daxil olurmuşlar. Bunu qüllənin qərb divarının hündürlüyündə qapı yerinin olması da sübut edir. Qapı kvadrat formalı olub, qüllənin içərisinə doğru iki pillə ilə enir.  

Muxas qülləsi üçmərtəbəli olmuşdur. Onun birinci və ikinci mərtəbələri yaxşı qalmış, üçüncü mərtəbəsinin yuxarı hissəsi uçub dağılmışdır. Muxas qülləsi çay daşı və kirəcməhlulundan tikilmişdir. Daşların içərisində 1 x 0,5 x 0,5 metr ölçüdə iri düzbucaqlı sal (qaya daşı) daşlar da var. Tikintidə cərgə üsulu hörgüsündən istifadə edilmişdir.  Tədqiqatçılar qüllənin tikilmə üsuluna görə Bakı, Ramana və Nardaran qalalarına oxşadığını yazırlar.

 Arxeoloq F.Qədirov 1965-ci ildə burada iki sahədə, qüllənin qərb və şərq divarlarının dibində kəşfiyyat qazıntısı aparmışdır. Qazıntı zamanı çoxlu sayda şirli və şirsiz, cızma naxışlı saxsı məmulatları (qazan, kasa, bardaq, boşqab, xeyrə və s.) tapılmışdır. Arxeoloq “Azərbaycanın şimal müdafiə istehkamları” əsərində göstərir ki, bu qala təxminən IX əsrdə tikilmiş, ondan XIV əsrədək istifadə edilmişdir. 

AYB-nin üzvü, şair-tədqiqatçı Y.Rzayev isə özünün “Oğuz abidələri” kitabında qalanın ilk öncə atəşpərəstlik təlimi və ayinlərini icra etmək üçün, həm də IX əsrdə yox, ondan çox-çox əvvəllər tikildiyini ehtimal edir. 

Muxas qülləsi tikinti xüsusiyyətlərinə və inşaat materiallarıan görə Qəbələ şəhəri müdafiə istehkamlarını xatırladır.

Tədqiqatçıların yekdil fikrinə görə, qüllə qarovul məntəqəsi kimi düşmən qoşunlarının hərəkətini müşahidə etmək rolunu daşımışdır. Orta əsrin gözətçi məntəqələri kimi Muxas qülləsi də yadelli işğalçılardan, qəfil basqınlardan qorunmaq üçün tikilmişdir. Qəfil düşmən basqınlarını ilk dəfə buradan görüb el-obaya xəbər verirmişlər. Bəd xəbəri tez çatdırmaq üçün gecə tonqallardan, gündüzlər tüstüdən və çaparlardan istifadə etmişlər.

Muxas qülləsinin təxminən 40 km cənub-şərq tərəfdə yerləşən qədim Qəbələ şəhəri xarabalıqlarının varlığına əsasən də demək olar ki, bu qüllə bir qarovul məntəqəsi kimi Qəbələ hakimlərinin əlində olmuş və şimal tərəfdən Daşağıl keçidi vasitəsi ilə olan hərbi təhlükənin qarşısını almaq üçün müşahidə əhəmiyyəti daşımışdır.

S.Mürvətqızı “525-ci qəzet”də çap olunmuş “Tolerant mühiti ilə seçilən Oğuz rayonu dini və milli dözümlülükdə nümunəvi bölgədir” məqaləsində yazır ki, “Tarixi mənbələrə görə, Böyük Qafqaz sıra dağlarından Azərbaycana keçmək üçün 13 dağ keçidi var. Onlardan ikisi Oğuz rayonu ərazisində yerləşir və həmişə də bu keçidlər fəal rol oynayıb. Tarixin müxtəlif dönəmlərində həmin keçidlər vasitəsilə yadellilər Azərbaycan ərazisinə hücumlar edib. Təsadüfi deyil ki, məsələn, Daşağıl keçidinin qarşısında Muxas qülləsi yerləşdirilib. Bu abidə eramızın VI-VII əsrlərinə aid müdafiə istehkamı rolunu oynayan, Alban dövlətinə xas olan bir abidədir. Yerli camaatın-Daşağıl əhalisinin dediklərinə görə, orada Qaravul dərəsində onların ilk keşikçi dəstəsi dururdu. Düşmən buradan hücum edəndə onlar tonqal yandırıb Muxas qülləsinə xəbər verirmişlər. Muxas qülləsindən bu xəbər tonqalla Malux qalasına ötürülürdü. Oradan da Aydınbulaq, daha sonra Göyçayın Gavur qalasına, oradan isə indiki Çuxurqəbələ ərazisində yerləşən Gavur qalaya məlumat ötürülürmüş. Beləliklə, həmin hücumdan cəmi 10-15 dəqiqə sonra Albaniyanın paytaxtında (Qəbələdə) məlum olurdu ki, şimal keçidini düşmənlər pozublar. Düşmənin qarşısını almaq üçün ilk hərbi dəstənin yerləşdirildiyi yer də Malux qalası (Muxas qülləsindən 10-15 km. cənubda yerləşən bu qala-şəhər e.ə.təxminən II əsrdə yaranmış, XIII-XIV əsrlərdə tənəzzülə uğramışdır-İ.V.) olub. Burada sayı 1000-1500 nəfərə çatan hərbi dəstə yerləşirmiş”.

Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, unikal bir məkanda mövqe tutan və  rayon tarixinin nişanələrindən olan Muxas qülləsi turistlərin xüsusi maraq göstərdiyi tarixi memarlıq abidələrindən biridir. Hər il buranı xeyli sayda yerli və xarici turist ziyarət edir. Sizləri də dəvət edirik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2025)                                                       

“Ədəbiyyat və incəsənət” Uşaq saatını davam etdirir və bu gün sizlərə Azərbaycan ədəbiyyatının klassiklərindən biri olan Süleyman Sani Axundovun “Əhməd və Məleykə” hekayəsi təqdim ediləcək.

Böyük ədib bu hekayəni "Qorxulu nağıllar" silsiləsindən qələmə alıb.

Qışın orta ayı idi. Soyuqdan hamı qaçıb ev lərdə gizlənmişdi. Hacı Səmədin külfəti isti otaqda süfrənin başına cəm olub, yemək üçün onu gözləyirdi. O isə o biri otaqda öz işinə məşğul idi.

 Hacı Səməd əlli yaşında, safürəkli, rəhmdil bir kişi idi. Hacı Səmədin külfəti qoca anasından, arvadından, doqquz yaşında bir oğlundan və bir də yeddi yaşında qızından ibarətdi.

Hacı Səməd oğlu Məmmədi ibtidai şəhər məktəbində oxudurdu və bu ildən də qızı Fatmanı şəhər qız məktəbinə vermişdi. Hacı Səməd başqa müsəlman atalara bərəks olaraq uşaqlarının dərslərinə, ədəb və tərbiyəsinə çox fikir verərdi.

Hacı Səməd işini qurtarıb yemək otağına gəldi. O, süfrənin başında əyləşdi, yeməyə başladılar. Şam qurtardı. Hacı Səmədin xörəyin üstündən çay içmək adəti idi. Bu vaxt külfətə ya kitab, ya gündəlik qəzetlərdən oxuyardı. Bu da olmasaydı, gəzib-gördüyü vilayətlərdən danışardı. Buna görə də gözlüyü gözünə taxıb əlinə qəzeti götürəndə hamı sakit olub onun danışığını gözləyirdi. Hacı Səməd isə səsini çıxartmayıb özözünə yavaşcadan oxumağa başladı. Fatma bu sakitliyə davam etməyib qoca nənəsinə dedi:

– Nənə, mənə bir qorxulu nağıl söylə.

 Fatmanın qardaşı Məmməd, bacısından bu sözü eşidib dedi:

– İndi ki qorxulu nağıl istəyirsən, bəs niyə o günü nənəm Məlikməmməd nağılını söyləyəndə div adı gələn vaxt nənənin qucağına qısıldın?

– Yox, mən heç qorxmurdum, – deyə Fatma cavab verdi. Bu halda Hacı Səməd qəzeti yerə qoyub dedi:

– Yaxşı, qızım, bu gecə nənənin əvəzinə mən sənə bir qorxulu nağıl söylərəm, bu şərtlə ki, qorxmayasan.

– Yox, ata, qorxmaram, söylə.

Hacı Səməd çaydan bir neçə qurtum içib başladı:

– Qızım, biri vardı, biri yoxdu, şimalşərqdə, meşə içində, çay kənarında Tatarcıq adında bir kənd vardı. Bu kəndin əhli əkinçilik və çarvadarlıqla güzəran edərdi. Qızım, həmin nağıl olunan kənddə Nurəddin adında bir kişi vardı. Bu Nurəddinin on yaşında Əhməd adlı bir oğlu, altı yaşında Məleykə adlı bir qızı və Xədicə adında bir arvadı vardı. Nurəddinin sənəti əkinçilik idi və mal-qaradan ancaq bir atı vardı. Nağıl olunan zaman bahar və yay çox quraqlıq keçməyə görə o vilayətdə taxıl susuzluqdan yanıb tələf oldu. Çox çəkmədi ki, ətraf və əknafda aclıq başlandı. Payızın əvvəlindən Nurəddin arabasını qoşub şəhərə kirayəçiliyə getdi. Orada qazandığı pulu dörd gündən, beş gündən bir evinə göndərərdi. Külfəti də onunla güzəran edərdi. Əhməd kənd məktəbində oxuyurdu. Atası tərəfindən gələn məktubları asanca oxuya bilirdi. Bir neçə gün bundan əqdəm Əhməd yazıb atasından özü üçün bir başlıq və bacısı üçün bir əlcək istəmişdi. Hər ikisi bu şeylərin tezcə alınmasını xahiş edirdi. Lakin beş gün keçdi, bir həftə keçdi, on gün keçdi, atalarından bir xəbər çıxmadı. Xədicə bərk qorxuya düşmüşdü. Evdə pul və çörək də tükənmişdi. Bir dəfə, əziz balalarım, söz vaxtına çəkər, belə bir gecədə, qarlı çovğunun şiddətli vaxtında, Əhməd və Məleykə atalarının yolunu səbirsiz gözləyən zaman kim isə qapını döydü. Uşaqlar cəld: – Atam gəldi, – deyə qapıya tərəf yüyürüşdülər. Amma onun əvəzinə kürkə bürünmüş, əlləri əlcəkli, başı başlıqlı qonşuları Şəhabəddin içəri daxil oldu. O kişi Nurəddinlə bərabər arabaçılığa getmişdi. Bunu görcək Xədicənin ürəyini qorxu aldı. Uşaqlar: – Əmi, bəs atamız hanı? – deyə soruşduqları vaxt ondan cavab almadılar. Şəhabəddin Xədicəni bayıra çağırıb ərinin atlı-arabalı dərəyə uçub ölməyini xəbər verdi və onun cibindən çıxan altı manatı verib cəld getdi. Xədicə rəngi-ruhu qaçmış, nitqi tutulmuş halda içəri girdi və uşaqlarını bağrına basıb zar-zar ağladı. Bunların ahnaləsi, boranın gurultulu səsi bir-birinə qarışmışdı. Bunlar axırda sakit oldular. Əhməd anasından soruşdu: – Ana, bu aclıq ildə atasız biz necə dolanacağıq, acından öləcəyik. – Qorxma, oğlum, bu saçlarımı satıb sizi ac qoymaram, – deyə Xədicə oğluna təsəlli verdi, sonra hər ikisini soyundurub yatağa uzandırdı. Bir azdan sonra uşaqlar yuxuya getdilər. Amma o gecəni Xədicə sübhə kimi yata bilmədi. Fikir, xəyalət onu götürmüşdü. Sahibsiz arvad, yetim uşaqlar, aclıq ildə necə dolansın? Bir neçə müddət keçdi. Xədicənin pulu lap qurtardı. Yavaş-yavaş ev şeylərini satmağa başladı. Xədicə bir də baxdı gördü ki, evdə heç bir şey qalmayıbdır. Uşaqlar da acdır. Çörək üçün hansı qonşuya getdisə, əliboş qayıtdı, çünki hamı bunların günündə idi. Acından zavallı uşaqlar taqət və gücdən düşmüşdülər. Yazıq Xədicə hər yerdən ümidi kəsilmiş, dizlərini qucaqlayıb bir küncdə mumiya kimi oturmuşdu. Gizlin ağlamaqdan gözlərinin yaşı da qurumuşdu. Qızım, axşam oldu. Acından Məleykənin qırmızı yanaqları saralmışdı...

Birdən Fatma özünü atasının qucağına atıb dedi: – Ata, demə, demə! Qorxuram.

 Hacı Səməd qızının başını sığallayaraq dedi: – Qorxma, qızım, dalı yaxşıdır. Qulaq as, harada qaldım? Hə, Xədicə Məleykəni soyundurub yerinə qoydu ki, bəlkə, yuxuya gedə. Amma yazıq tifil rahat ola bilmirdi. Axırda Xədicə onu sakit etmək üçün dedi: – Qızım, Məleykə, gözlərini yumub yat; onda gecə mələk bacamızdan sənə çörək salar. Məleykə gözlərini yumdu. Bir azdan sonra yuxuya getdi. Amma Əhməd anası ilə oyaq qalmışdı. Gecədən xeyli keçmiş bacadan gumbultu ilə bir şey icəri düşdü. Ana və oğul diksinmiş ayağa qalxdılar ki, görsünlər o düşən nədir. Gördülər ki, ağzı bağlı bir torbadır. Xədicə əli əsə-əsə  torbanın ağzını açdı. Gördülər ki, içi çörək, yemiş, cücə, yumurta və qeyri yeməli şeylərlə doludur. Bunu görcək Əhməd dedi: – Ana, gördünmü, mələk bacamızdan bizə çörək saldı. Xədicə heyrətdə qalıb cavab verə bilmədi. Bu halda torbanı boşaldanda içindən kağıza bükülmüş bir yumru şey çıxdı. Açanda gördülər ki, hamısı qızıl puldur. Bunu görən ana və oğul daha da artıq təəccüb etdilər. Bu halda Əhmədin gözünə pula bükülmüş kağızda yazı sataşdı: – Ana, burada yazı var; qoy görək nədir? – deyə Əhməd kağızı oxudu. "Qızım Məleykə, mən bir qoca səyyaham. Yolda evinizin yanında faytonumun çarxı oxdan çıxdı, onu salıncan mən istədim ki, sizdə bir az qızınıb, rahat olam. Qapıya gəldikdə anan dediyi sözləri eşitdim. Geri qayıdıb bu şeyləri və pulu sənin üçün hazır etdim və təzədən gəlib bacanızdan atdım. Yaşa, qızım, yaşa, mən qoca babanı da yaddan çıxartma. Xüdahafiz. Səyyah Cəmaləddin". Bu halda Məleykə oyanıb dedi: – Ana, mələk bacamızdan çörək saldımı? – Bəli, qızım, ancaq mələk yox, baban Cəmaləddin, – deyə Xədicə Məleykənin qabağını yeməli şeylərlə doldurdu. O gecəsi iki bala, bir ana şadlıqlarından bilmirdilər ki, nə etsinlər. Axırda hamı şad-xürrəm yıxılıb yatdılar. İndi siz də, əziz balalarım, durun yatın, səhər dərsə gedəcəksiniz.

Bu sözlərlə Hacı Səməd sözünü tamam etdi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2025)

Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

"Pünhan" gizli deməkdir. Kitabının adı isə "Aşikar"" - K. Ağabalayev

Elmlər Akademiyasında yerləşən "Libraff" kitab evində şair Pünhan Əzimov Alatavalının "Aşikar" kitabının təqdimat mərasimi keçirildi. Tədbir səmimi və emosional ovqatı ilə seçildi, poeziyanın ruhu iştirakçıların qəlbinə sirayət etdi.

Tədbirdə 100-150 nəfərə yaxın poeziyasevər iştirak edirdi. Onların arasında Səbuhi Xırdalanlı, Kamran Ağabalayev, Rəşad Mikayılzadə, eləcə də aktrisa Günəş Tegin kimi tanınmış simalar yer alırdı. Media nümayəndələri, ədəbiyyat həvəskarları və müxtəlif sahələrdən gəlmiş qonaqlar tədbirin ab-havasına xüsusi rəng qatdılar. Portal dostumuz Nail Zeyniyev də qonaqlar arasında idi.

Təqdimatda səslənən qəzəllər, səhnəyə sanki qeyri-adi bir sehri gətirdi. Qonaqlar böyük diqqətlə şairin söz dünyasına səyahət etdi, ruhlarının dərinliklərinə doğru bir yol aldı. Tədbirin ən təsirli məqamlarından biri, qəzəllərin səsləndirildiyi anlardı. Sözlər, zamanın ritmini dəyişdi, məkanın sərhədlərini aşdı. Hər kəs bir anlıq susdu, dinlədi, içindəki duyğulara qulaq verdi. Sanki illərlə axtarılan bir səs, bir söz tapılmışdı. Bu anlar, təqdimatı adi bir tədbirdən çıxarıb, unudulmaz bir poeziya axşamına çevirdi.

Tədbir boyu iştirakçılar tərəfindən Pünhan Əzimova maraqlı suallar ünvanlandı. Şair qəzəl yazmaq prosesindən danışdı və poetik yaradıcılığının sirlərini bölüşdü. Onun sözlərinə görə, qəzəlləri yazmaq üçün özünə suallar verir, bu suallara cavab axtararkən sözlər içində bir məna dünyası qurur. Qəzəllərini sakit kabinetlərdə deyil, məclislərdə, səfərlərdə, həyatın təbii axarında yazdığını vurğuladı. Bu yanaşma onun şeiriyyətinə həm canlılıq, həm də ruh dərinliyi bəxş edir.

Pünhan Əzimovun "Aşikar" kitabı məhz bu duyğuların, bu sualların və iç səsin poetik cavabıdır. Kitab şairin müxtəlif zamanlarda yazdığı qəzəllərdən ibarətdir və hər bir qəzəl ayrı-ayrılıqda bir könül hekayəsi, bir ruh pəncərəsidir.

Tədbir zamanı Pünhan Əzimov kitaba toplanmış qəzəlləri imzaladı və qonaqlara hədiyyə etdi. İmzalanma anı isə tədbirin başqa bir emosional zirvəsi oldu: hər bir kitab, bir təşəkkür, bir dua, bir dua kimi iştirakçıların qəlbinə toxundu.

Təqdimatda həmçinin Azərbaycan ədəbiyyatının klassiklərinə ehtiram göstərildi. Elecə də azərbaycanlı şair  Sailin köhnə qəzəllərini yenidən işıq üzü görmək niyyəti tədbirin unudulmaz məqamlarından biri oldu. Tapdığı iki qəzəlin birini də bizim üçün səsləndirdi.  Şair Mövlananın kəlamlarına da istinad etdi və tədbir boyu sözə, hikmətə sığal çəkən fikirlər səsləndirildi. Pünhan Əzimovun "İnsana təşəkkür etməyən, Allaha şükür edə bilməz" fikri tədbirin ümumi ruhunu ifadə edən ən təsirli cümlələrdən biri oldu.

Tədbirin sonunda hiss olunurdu ki, bu təqdimat sadəcə bir kitabın təqdimatı deyil, eyni zamanda sözə, könülə, duyğuya bir səcdə idi. Burada hər kəs bir anlıq öz iç səsini dinlədi, susdu və poeziyanın sehrində azıb getdi.

Ən gözəl sözlər, susqun qəlblərə toxunanlardır. "Aşikar" bu toxunuşun səmimi təcəssümüdür.

Belə tədbirlər bir daha göstərir ki, sözlər, yalnız yazılmaq üçün deyil, yaşanmaq üçün var. "Aşikar" təqdimatı, sanki bir kitabın səhifələrindən yox, insanın qəlbindən doğan bir əhvalat idi. Pünhan Əzimovun qəzəlləri, içindəki sonsuz sualları və axtarışları bizə sadəcə sözlərin möcüzəsini deyil, insanın özünü tapmaq yolundakı həqiqəti də göstərdi.

Bəlkə də ədəbiyyat, hər bir oxucuya yalnız gözlə görünənləri deyil, eyni zamanda görünməyənləri göstərən bir gücdür. Bu güc, hər misrada bir dünya, hər sətirdə bir həyat doğurur. Pünhanın yaratdığı dünyada biz yalnız onun sözlərinə qulaq asmırıq, həm də içimizdəki ən dərin hisslərə toxunuruq.

Bu an, bir kitabın təqdimatı deyil, insanın özünü kəşf etdiyi, içindəki əks-sədaları tapdığı bir an oldu. Pünhan Əzimova yalnız bu kitabı ilə deyil, bütün yaradıcılığı ilə insanın özünü və dünyanı daha dərindən anlaması yolunda yeni bir qığılcım olmağı arzulayırıq. Onun qələmindən çıxan hər bir misra, bəlkə də bir çoxlarımız üçün həyatın, zamanın və varlığın mənasını daha aydın görməyə kömək edəcək.

Yeni əsərləri və gələcək yaradıcılığı, sadəcə kitablar deyil, bizə dünyanı və insanı bir az daha başa düşmək üçün bir fürsət verəcək.

Hər bir yaradıcılıq uğuru, onun sözlərindən ilham alaraq daha çox insanın ruhunu oyandırsın. Pünhan Əzimova yolunun hər addımında yeni uğurlar və sonsuz ilhamlar diləyirik. Poeziyanın və insanın dərinliyinə doğru yeni kəşflərlə dolu bir yolun olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2025)

Təranə Turan Rəhimli, filologiya elmləri doktoru, dosent. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Balaş Azəroğlu deyəndə, ilk olaraq Güney Azərbaycanda yaşayan qan qardaşlarımızın azadlıq mübarizəsi və 21 Azər hərəkatı yada düşür. Milli azadlıq mücadiləsini boğmaq istəyən, o tay-bu taylı Vətənin nəfəsini tıxayan qanlı əlləri qoparıb atmaq yolunda hər cür təzyiqə mərdliklə sinə gərən azadlıq mücahidlərindən biri idi Balaş Azəroğlu.

Yaradıcılığı boyu bütöv Azərbaycan amalına sadiq qalan, qələminə sarılıb mübarizəsini davam etdirən şair millətinin səsini bütün dünyaya duyurmaq istəyirdi. “Elə oğul istəyir vətən...” adlı şeirindəki kimi:

İndi elə oğul istəyir vətən

düşmənlərin başına 

alov töksün dilindən!

Qalxıb Savalan dağına

bir millətin dərdini 

bütöv Şərqə bağırsın,

Qoy qoca Şərq eşitsin

dili bağlı,  

qolu bağlı,

Sinəsi çarpaz dağlıların 

səsini!  

Təsadüfi deyil ki, Balaş Azəroğlunun bu şeiri 1960-cı ildə dərc olunandan dərhal sonra Xalq yazıçısı və böyük tənqidçi Mehdi Hüseyn “Şair Azəroğluya açıq məktub” ünvanlı məqalə yazmış, siyasi lirikanın gözəl örnəyi olan bu əsərin doğurduğu sevinci ədəbi ictimaiyyətlə bölüşmüşdü. Mehdi Hüseyn bu şeirdə “sərrast atəşə bərabər tutula biləcək iti və kəsərli parçalar”ın təsirindən doğan həyəcanla yazırdı: “Mən sənin əsərini oxuyanda həm sevinir, həm də qəzəblənirdim, sevinirdim ona görə ki, sən xalqımızın ən görkəmli şairlərindən biri kimi Səməd Vurğun ənənələrinə sadiq qalaraq mənə Vurğunun səsini və nəfəsini xatırladırsan, aktual-siyasi məsələləri həqiqi şeir dili ilə yazmağı bacarırsan; qəzəblənirdim ona görə ki, sənin odlu misralarını oxuduqca başı min bəla çəkmiş Azərbaycan xalqının qəddar düşmənləri ilə sanki bir daha üz-üzə dururam”.   

Balaş Azəroğlu poeziyası sərhədlərlə, tikanlı məftillərlə Güney və Quzey Azərbaycanı ayıranların bir milləti bütövlük amalından, milli ruhundan, mənəvi dəyərlərindən ayıra, qopara bilmədiklərinin isbatıdır. O, bütöv Azərbaycanın şairidir. Şairin yaradıcılığını azərbaycançılıq kontekstində nəzərdən keçirəndə bu əzəmətli poeziyanın başdan-başa milli düşüncə həmrəyliyinin, bütövlüyün, milli təəssübkeşlik və vətənpərvərliyin tərənnümünə həsr olunduğunu müşahidə edirik. Şair SSRİ-nin mövcudluğu, həmin dövrün siyasi gerçəklikləri və sovet ideologiyasının hakim olduğu dövrdə milli birlik, milli bütövlük ideyasını şeirlərinin mərkəzi mövzusuna çevirmişdi. Tənqidçilərin Güney mövzusu kimi təhlil etdiyi, siyasi lirika örnəkləri kimi dəyərləndirdiyi bu şeirlərdə böyük bir millət sevgisi, milli tarixi kimliyə, yüzilliklərdən gələn dəyərlərə, əzəmətli keçmişə, dünənə sahib çıxmaq ideyası son dərəcə qüvvətli səslənir. Həsrət, nisgil qoxulu bu şeirlərdə həm də vətəndaşlıq qürurundan güc alan cəsur bir azadlıq çağırışı var. “Susmaq mənə ağır gəlir” deyən sənətkarın bu çağırışını əks etdirən bir çox misralar bədii təsir gücü ilə oxucunu dərindən düşündürür, onun ruhuna sirayət edir:

Səadət vətəndədir, məncə, 

Torpağı, göyü, 

suyu, sərvəti azad vətəndə!

Oğlu, qızı, 

dili, sənəti azad vətəndə.  

Balaş Azəroğlu 1921-ci il noyabrın 11-də Bakıda anadan olmuş, orta təhsilini burada almış, ədəbiyyat müəllimi Cəfər Rəmzinin təsirilə qəlbində ədəbiyyat sevgisi cücərmişdi. Valideynləri İran təbəəsi olduqlarından 1938-ci ildə ailəcə Güney Azərbaycanın Ərdəbil şəhərinə sürgün edilərkən bu ədəbiyyat sevgisini də qəlbində götürüb aparan gəncin həyatında yeni bir yol başlamışdı. Bu yol onu fars ibtidai məktəbindən milli azadlıq hərəkatı mücahidliyinə, 21 Azər hərəkatına qədər aparıb çıxarmışdı. İran Xalq Partiyasının üzvü, “Azərbaycan zidd faşist cəmiyyəti”nin Ərdəbil vilayəti şöbəsinin sədri, həmin cəmiyyətin orqanı “Yumruq” qəzetinin redaktoru, Azərbaycan Demokratik Firqəsi Ərdəbil vilayət komitəsinin şöbə müdiri, “Cövdət” qəzetinin redaktoru, “Şairlər məclisi”nin Ərdəbil şöbəsinin rəhbəri, Təbrizdə Azərbaycan Dövlət Radio Verilişləri Komitəsinin sədr müavini, “Yazıçılar və Şairlər Cəmiyyəti”nin idarə heyətinin üzvü kimi səmərəli siyasi, ədəbi və jurnalistik fəaliyyəti illərində (1941-1946) Balaş Azəroğlu bütün gücü ilə bütöv Azərbaycan amalının gerçəkləşməsi məramına xidmət edib. Güney Azərbaycanda milli mübarizənin öndəri Səttarxana həsr etdiyi şeiri ilə müsabiqə qalibi və mükafatçısı olduğu vaxtdan başlayaraq azadlıq mübarizəsini tərənnüm edən poeziyası ilə ədəbi mühitin diqqətini öz üzərində toplayıb.

“Dnepr” (1937) adlı ilk mətbu şeirini hələ Bakıda ikən yazsa da, həqiqi sənət yolu, qələmini bir ömürlük savaşa – milli mübarizəyə həsr edəcəyi yol Ərdəbildən başlamış, ilk şeir kitabları Ərdəbildə və Təbrizdə nəşr olunmuşdu. Keşməkeşli ömür isə qarşıdaydı. İranın getdikcə mürəkkəbləşən siyasi həyatı, milli azadlıq hərəkatı mücahidləri və milli hökümət tərəfdarlarına amansız divan tutulması, Seyid Cəfər Pişəvəri başda olmaqla Azərbaycan Milli hökümətinin qurucularının böyük işgəncələrə məruz qalması, sonu görünməyən siyasi təzyiqlər onun mənsub olduğu Abizadələr ailəsini də yenidən öz el-obasından ayrılmaq məcburiyyəti qarşısında qoyur. Ailə Bakıya qayıdır. Beləliklə, Balaş Azəroğlunun Azərbaycan Dövlət Universitetindən başlayan təhsil yolu onu müxtəlif məsul vəzifələrdə elmimizi, ədəbiyyatımızı layiqincə təmsil etməsinə qədər gətirib çıxarır.

Həyatının, yaradıcılığının, fəaliyyətinin zirvəsində isə həmişə Güney mövzusu yer alır. Güney Azərbaycan Yazıçıları Cəmiyyətinin sədri kimi fəaliyyəti, Güneyli şair Məhəmməd Əmani yaradıclığından namizədlik dissertasiyası müdafiə etməsi, Saib Təbrizi yaradıcılığını doktorluq dissertasiyası mövzusu kimi seçməsi də bu faktı bir daha təsdiqləyir. O, “Azərbaycan” qəzetinin redaksiyasında ədəbi-bədii şöbənin müdiri və məsul redaktoru işlədiyi illərdə ədəbi-publisistik yazılarında Güney mövzusu xüsusi aktuallıq qazanır. 

Elmlər Akademiyasının Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun “Orta yüzillər ədəbiyyatı” şöbəsinin baş elmi işçisi işlədiyi vaxtlar Güney şairlərinə son dərəcə təəssübkeş münasibətlə yanaşır, onların ədəbi irsinin öyrənilməsi, əsərlərinin fars dilindən Azərbaycan dilinə tərcüməsi, kitablarının tərtibi işinə böyük əmək sərf edir. Məhəmməd Hüseyn Şəhriyarın farsca şeirlərinin tərcüməsi, “Məhəmməd Əmani” adlı monoqrafiyası, bir çox Güneyli klassik şairin, eləcə də Saib Təbrizinin “Seçilmiş əsərləri”nin (Bakı, Yazıçı, 1980) tərtibi, qəzəl, qəsidə, təkbeytlərinin fars dilindən tərcüməsi, ön söz, çıxarış və şərhlərinin yazılması bu əməyin nəticəsidir. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Güney Azərbaycan ədəbiyyatı üzrə baş müşaviri kimi xidmətləri də öz ədəbi amalına həyatının sonunadək sadiq qalmağın örnəyidir.

Güneyli şairlər içərisində məhz Balaş Azəroğlunun Azərbaycanın həm Güneyində, həm də Quzeyində böyük nüfuz qazanmasını şərtləndirən amillər vardı. Tənqidçi Məsud Əlioğlunun yazdığı kimi, “Azəroğlu, İran Azərbaycan poeziyasının yeni mərhələsində – şeirin müasirlik hissi ilə get-gedə qüvvətləndiyi, mühüm hadisələri əks etdirməyə qabil olduğu əlamətdar bir vaxtda şair kimi məşhur olmuşdur. Onun qələmə aldığı mövzular, toxunduğu və canlandırdığı həyat həqiqətləri, Səttarxan, Xiyabani və Pişəvəri kimi mərd mübarizlərin, xalq hərəkatı qəhrəmanlarının döyüş əzmini, vətənpərvərlik ideallarını və şəxsi-ictimai fədakarlığını əks etdirən müasir İran Azərbaycan şeirinin ən yaxşı, qabaqcıl ənənələrinin davamı kimi diqqəti cəlb edir”.  

Azərbaycanın həm quzeyində, həm də Güneyində yaşayıb yaratdığı üçün Balaş Azəroğlunun ədəbi yenilikləri Güney şeirinə gətirmək imkanları vardı. Əruzdan başqa vəzn tanımayan, xalq şeiri vəzni olan hecaya belə xor baxan Təbriz şairlərinin sərbəst vəzni qəbul etməsində şairin önəmli rolu olub. Yeni fars şeirinin banisi Nima Yuşicin və Xalq şairi Rəsul Rzanın Balaş Azəroğlunun yenilik axtarışlarına təsiri onunla nəticələnib ki, o, Güney Azərbaycan şeirinə sərbəst vəzni gətirməklə yanaşı, bu poeziyada hecanın mövqeyini də möhkəmlədib. Xalq yazıçısı Anarın “O taylı-bu taylı şeirimizin ağsaqqalı” məqaləsində müşahidə etdiyi kimi, “onun bu tarixi xidməti Güney Azərbaycan ədəbiyyatına yeni bir ab-hava gətirməklə bərabər, ümumazərbaycan şeirində də mühüm və parlaq bir səhifədir”. 

89 illik bir ömrün Güney harayını, bütöv Azərbaycan sevgisini Balaş Azəroğlunun bütün şeirlərində görmək mümkündür. Ərdəbildə, Təbrizdəykən Bakının həsrətini çəkən şair Bakıda yaşadığı illərdə də Güney Azərbaycanın nisgilinə dözə bilmirdi. Ömrünün ahıl yaşlarında yazdığı şeirlərdə Təbriz arzusunu dua kimi dilə gətirirdi. 2001-ci ildə qələmə adığı “Ulu Tanrım” adlı şeirində Tanrıya üz tutub dualarında “Qismət ola, bir də görəm Təbrizi” deyir. “Təbriz yuxuma gəlir”, “Mən istəyən zaman ola”, “Nigarançılıq”, “Niyə qoydun gəldin?!”, “Şeyx Səfi küçəsi” kimi şeirlərində bu nisgil daha qabarıq görünür. Xudafərinə həsr etdiyi “Vüsal körpüsü” şeirində də Vətənlə bağlı ən müqəddəs arzusunu dilə gətirir: 

Bir körpü olmaq istəyirəm,

Hicran daşlarından hörsünlər onu,

Daha hicran olmasın,

Kəsməsin insanların yolunu.

Adı “vüsal körpüsü” olsun.

İnsanlar keçsin üstündən

Vətəndən Vətənə.

Gəlib çatmamış ömrümün sonu

Kaş o körpüdən keçmək

Qismət ola bir gün mənə...

Onun “sevgilim” ünvanlı, ömür-gün yoldaşı Mədinə Gülgünə yazdığı şeirlərdən də Təbriz, Ərdəbil qoxusu gəlir. Şair Mədinə xanımı adi həyat yoldaşı yox, Təbrizlə bağlı ən ülvi xatirələrin şəriki, milli azadlıq yolunda qoşa addımladığı məslək yoldaşı, qələm, fikir, amal dostu kimi yüksək dəyərləndirir. “Unuda bilmirəm” şeirində Mədinə Gülgünün vəfatından doğan acı kədəri, tənhalığı ifadə edərkən bu duyğuları daha qabarıq görürük.

Dönüb çiyninin üstündən gəldiyi yollara baxanda nə qədər təlatümlü illər yaşadığını görən şair buna əsla peşman olmur, çünki bu həyəcanların hamısı vətənlə bağlıdır, insana şərəf verən, baş ucalığı gətirən təlatümlərdir. “Ömrüm mənim” şeirində yazdığı kimi: 

Keşməkeşdə keçdi gəncliyim, 

Təəssüf etmirəm yenə.

O illəri yenidən qaytarsalar mənə

İnan, beləcə yaşayaram

Başı uca, üzü ağ.

Ömrün payızına qədəm qoyub

Tökülsəm də yarpaq-yarpaq,

Qəm yemə sevgilim.

Bir də ki, nə qəm,

Mən ki, gəncliyimi itirməmişəm.

Hələ qışa da çox var...

Nə üçün yaşadığını duyan

Ömrün payızın, qışın da

Üzü ağ yaşayar. 

“Ana Vətən” adlı şeirinin ovqatı da belədir. “Hər şey isidə bilməz, Həyatı bahar kimi, insanı Vətən kimi!” deyən şairin hər bir şeirində vətən var, azadlıq arzusu var. “Qızıl balıq” adlı şeirində hovuza atılan böyük bir qızıl balığın sıçrayıb özünü hovuzdan kənara atmasını belə şair azadlıq üsyanı kimi görüb mənalandırır:

– Ey insan, vurma əllərini!

Toxunma!  

Onu dalğası adam boyu qalxan 

dənizə aparmayacaqsan əgər!

Əl vurma nahaq!

Sənin beş addımlıq hovuzunda 

o qalmayacaq.

...Əl vurma!

O balığa ey insan!

Əl vurma, əgər onu 

azadlığa çıxartmayacaqsan!

Balaş Azəroğlu vətənin hər iki tayında azadlıq mübarizəsinin şəhid qanları bahasına başa gəldiyini öz gözləriylə görüb, həmin üsyanların bilavasitə iştirakçısı və ya şahidi olub. “Azadlığa qəsd olundu” şeirində şair iki fərqli zamanda – 1946-cı ilin 12 dekabrında Təbrizdə axıdılan qanı və 1990-cı ildə Bakıda 20 yanvar faciəsini xatırladır. Hər iki milli faciədə “qar üstündə qırmızı laləyə bənzəyən” insan qanını Balaş Azəroğlu “azadlığın qanı” hesab edir, istiqlal yolunun bu qanın içindən keçdiyini vurğulayır:

Əvvəl Təbrizdə qəsd oldu azadlığa,

Sonra Bakıda.

Fəqət ölmədi azadlıq,

Güneydə batan günəş

Quzeydə doğuldu.

Azadlıq ilahi nemətdir,

İstər gülləyə tut, istər dardan as,

Onu boğmaq olmaz,

Öldürmək olmaz.

Şeirlərindən birində şairi bal arısına bənzədən Balaş Azəroğlu şairlərin fikri, arzunu, sözə çevirib misra-misra düzdüyü şeirin çalarlarını yaratdığı ovqata görə belə fərqləndirir: 

Şeir var, qulaq asanda yatırsan,

Şeir var ayağa qaldırır yatanları.

Bu misra onun bütövlükdə yaradıcılıq yolunu, poeziyasının başlıca məramını ifadə edir. Balaş Azəroğlu poeziyası Vətənin azadlıq mübarizəsi üçün milləti ayağa qalxmağa səsləyən Vətən fədaisinin, Ərk qalası kimi əzəmətli İnsanın bir ömürlük üsyanıdır. Bu üsyanda saç ağardan şairin vətənləşən həyat xronikasında bütöv Azərbaycan görünür.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

RƏSUL RZA

“EZOP”

Bilmirəm,

yaşayıb, yaşamayıb

belə bir adam;

kölə-filosof.

Düzü düzünə deyə bilmədiyini

çevirib eyhamlar dilinə,

Belə əlac axtarıb

ürək dərdinə,

könül nisgilinə.

Necə olur-olsun;

ya varmış, ya yox;

Ezop gedib,

dili qalıb,

Dünyanın min bir müşkülü qalıb.

Bəzən qorxudan işlənir bu dil,

bəzən qəzəbdən.

Siz necə, bilmirəm,

Allah rəhmət eləsin,

mən ki yerdən göyə

razıyam Ezopdan.

Bursa, 1968

“Ədəbiyyat və incəsənət”

Murad Vəlixanov, "Ədəbiyyat və İncəsənət"

Bu gün Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasında (ADNA) törədilən terror aktının növbəti ildönümüdür. 12 nəfərin həlak olduğu dəhşətli  terror hadisəsindən 16 il ötür.

Kütləvi qətllə nəticələnən faciə 2009-cu il aprelin 30-da Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasının (ADNA) Bakı şəhəri, Dilarə Əliyeva küçəsi, 227 saylı ünvanda yerləşən ikinci korpusunda baş verib. Ali məktəbin binasına daxil olan Gürcüstan vətəndaşı, 1980-ci il təvəllüdlü Qədirov Fərda Əsəd oğlu inzibati binanın birinci mərtəbəsindən altıncı mərtəbəsinədək qarşısına çıxan hər kəsə “Makarov” tipli tapançadan atəş açıb, nəticədə 12 nəfər ölüb, 13 nəfər isə yaralanıb. Hadisəni törədən şəxs binanın sonuncu mərtəbəsində əlindəki silahla özünü vuraraq intihar edib.

Baş vermiş hadisə ilə bağlı Respublika Baş Prokurorluğu və Daxili İşlər Nazirliyinin əməkdaşlarından ibarət əməliyyat istintaq qrupu yaradılıb. Həyata keçirilən tədbirlər nəticəsində F.Qədirovla əlaqəli şəxslərin bir çoxu cinayət məsuliyyətinə cəlb olunub. Baş verən kütləvi qətlin sifarişçisinin erməniəsilli Gürcüstan vətəndaşı Mardun Qumaşyan olduğu müəyyənləşib. Cinayət işinin materiallarına görə, Neft Akademiyasında terror aktının törədilməsini sifariş verən Qumaşyan Mardun Qriqoryeviç 1951-ci il mart ayının 6-da Gürcüstanın Marneuli rayonunun Şulaver kəndində anadan olub. Mardun Qumaşyanın barəsində İnterpol xətti ilə beynəlxalq axtarış elan olunub. Fərda Qədirovun ölümü ilə əlaqədar cinayət işinin onun barəsində olan hissəsinə xitam verilib.

Ağır Cinayətlərə Dair İşlər üzrə Məhkəmənin 2010-cu il avqust 10-u tarixli hökmü ilə iş üzrə təqsirləndirilənlər - Nadir Əliyev, Cavidan Amirov, Nəcəf Süleymanov ömürlük, Ariz Qabulov isə 11 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib.

Qeyd edək ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 3 sentyabr 2015-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti adlandırılıb.

Terror aktı nəticəsində ölənlərin və yaralıların adlarını xatırladıram:

Neft qaz istehsalı və emalı texnikası kafedrasının müdiri, professor Abdullayev Ramiz Xəlil oğlu, 1940-cı il təvəllüdlü

Nəzəri Mexanika fakültəsinin laboratoriya müdiri Əzizova Tamilla Zülfüqar qızı, 1951-ci il təvəllüdlü

Neft qaz istehsali və emali texnikası kafedrasının müəllimi, dosent Vahidov Məcnun Abdulvahid oğlu, 1946-cı il təvəllüdlü

Biotexniki və texniki cihazlar kafedrasının laborantı Məmmədova Şəfa Afət qızı, 1978-ci il təvəllüdlü

Tələbələr:

Məmmədov Taleh Tariyel oğlu, 1988-ci il təvəllüdlü

Bəndəliyev Yusif Telman oğlu, 1989-cu il təvəllüdlü

Bağırov Ayaz Cavanşir oğlu, 1988-ci il təvəllüdlü

Cabbarov Savalan Allahverdi oğlu, 1987-ci il təvəllüdlü

Abdullayev Emin İmaməli oğlu, 1989-cu il təvəllüdlü

Babaşov Ruslan Cəfər oğlu, 1990-cı il təvəllüdlü

Aslanov Ceyhun Sakit oğlu, 1988-ci il təvəllüdlü

və Akademiyaya süd məhsulları gətirən:

Qurbanova Ayna Abbasqulu qızı, 1957-ci il təvəllüdlü

Yaralananların siyahısı:

İsayev Kənan

Mustafa Məhəmməd

Rüstəmbəyov Faiq

Şirəliyev İlkin Azər oğlu (1989-cu il)

Mustafayev Elşən Elbəy oğlu (1989-cu il)

Axundov Rəhman

Cəmiyev Elvin Azər oğlu (1989-cu il)

Hüseyinli Zemfira

Daas Muavviyyə (Suriya)

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bəli, anonsunu çoxdan vermişdik. Nəhayət, 30 aprel yetişdi. Aprelin 30-u Heydər Əliyev Sarayında dünyaşöhrətli italyan tenoru ALESSANDRO SAFİNA konsert verəcək. Onu Qara Qarayev adına Azərbaycan kamera orkestri müşayiət edəcək. Konsert zamanı dünya şöhrətli italyan tenoru, ona uğur gətirən yeni kompozisiyaları və bütün sevilən hitlərini ifa edəcək.

Dünya musiqisində tenorlar ən elit təbəqə hesab edilir, onlar tarixdə qalırlar, elə bu səbəbdən də, tutalım, pop ulduzlar yaddan çıxırlar, tenorlar isə yaddaşlara həkk olunurlar. Elə çağdaş dünyamızın ən ünlü tenorlarını – xüsusən hazırda bir nömrə olan ispan Plasido Dominqonu unutmaqmı olar?

Və bu sırada ünlü italyan tenoru Alessandro Safina da yer alır.

Bu ilahi səsə malik ifaçının tərcümeyi-halına baxanda nəyi görürük? Alessandro Safina hələ uşaqlıqda musiqi ilə maraqlanırdı. O, 17 yaşında Florensiyada konservatoriyaya daxil olur və bir neçə ildən sonra  Avropanın ən yaxşı musiqi teatrlarında solistlik edirdi. Safinanı dünya şöhrətli edən unikal bir səs, təbii cazibə və yaradıcı cəsarəti oldu. 

Böyük müvəffəqiyyət Safinaya Hollandiyada gəldi. Insieme a te albomundan olan Luna singlı, 14 həftə ərzində Hollandiyanın hit parad zirvəsində qaldı. Albom özü burada dördlü platinə çevrildi və daha bir neçə onlarla ölkədə buraxıldı. Alessandro dünyaya Sara Braytman, Elton Con, Yuen Makqreqor, Barbara Hendrix, Sumi Ço ilə gözəl duetlər hədiyyə etdi. Və mən əminəm ki, ilahi səslərin sehrinə düşmək üçün elə bu yazını oxuyub bitirən kimi oxucularım YouTube platformasında bu duetləri dinləyəcəklər.

Bundan əlavə, Safina kinoya da çəkilib və Baz Lurmanın "Moulin Rouge"-u da daxil olmaqla, filmlərin soundtrack-lərinin yazılmasında iştirak edib.

Bu gün Heydər Əliyev Sarayına gəlib onu dinləməməyə melomanlar üçün heç bir səbəb qalmadı məncə.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2025)