Əli Çağla, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney təmsilçisi

Bu gün Güney Azərbaycandan gələn səslər rubrikasında sizlərə Quzeydə kifayət qədər tanınan Məhəmməd Çalğının “Təbriz” şeiri təqdim ediləcək. Əminəm ki, şeiri bəyənəcəksiniz. 

TƏBRİZ

I.

Hansı alverçin Babəkin qollarını satdı?

Hansı dabbağçın Nəsiminin dərisini aldı?

Hansı nanəcib cərrahın anamın dilini kəsdi?

Bizi Azəri səsləyən dilçinin başına daş düşsün

Sənin kəbinini kəsən mollanın ocağına su calanaydı

Səni tərifləyən aşığın səsi bataydı

Sən öz bacını qısqanarkən quyuya saldın

Sən öz qardaşının, bacı söyüşü eşitməsin deyə, canını aldın.

II.

Uşaqlığım qonşumuzun quzusu ilə böyüdü

Xatirələrimi otlayırdı evimizin böyründə

Bir gün,

Sallaqların quzunun başını kəsdi

Xatirələrimin başını kəsdilər sallaqların.

Bir gün,

Şirin yuxudaydım gecə yarısı

Atamı əlimdən aldın.

Bir gün,

Anam, ayaq yalın qaçırdı çörəyin ardınca qarın üstündə

Qar, anamın ayaqlarından utanırdı

Sən, utanmırdın Təbriz.

III.

Xeyir ola!

Ayna-daraq alırsan

Yaman yetişirsən Gəcilin¹ kəkəli

 qızına

Yenə kimin oğlunu yazıq eləyəcəksən Təbriz?

IV. 

Nə qədər gözəllikdə Yusifə bənzəsən də,

Nə qədər qəmin Yaqubun qəmi qədər olsa da,

Yusifin qardaşları qədər xainsən Təbriz.

V. 

Anam,

Gündüzlər sənə güllü xalçalar toxudu,

Gecələr, ayaqqabı tikdi.

Anamın,

Nə ayaqlarına başmaq geydirdin

Nə məzarının üstünə gül qoydun.

Atam,

Gündüzlər sənə alma dərdi ağacdan,

Gecələr bağ suvardı.

Atamın,

Nə ağzına bir dilim alma qoydun

Nə məzarının başında bir ağac əkdin.

Mən,

Gündüzlər sevdiyim qızları gəlin köçürtdüm yad qapısına,

Gecələr şeirlər yazdım

Mənim...

Mənim ahım səni tutsun Təbriz.

VI.

Bir gün,

İtə çörəyimi verdim

Barmağımın tuşundakı o küçənin başında.

Bir gün,

O qırmızı dağ uçurdu

Dağa kürəyimi verdim.

Bir gün,

Küçəndən keçirdim bir axşam üstü

Mənə bir göz vurdun

Sənə ürəyimi verdim.

İt,

Qapımda çörəyimi qoruyur illərdir.

Dağ,

Arxamda kürəyimi qoruyur illərdir.

İllərdir,

Ürəyimə xəncər soxursan Təbriz.

VII. 

Nə qədər səni İsfahana vermirdilər

Ayrılıq şeiri oxuyurdun hər səhər-axşam.

Nə qədər, Əmirəqız² barışmırdı Tehran ilə

Vətən şeiri oxuyurdun hər səhər-axşam.

Səni İsfahana verəndən sonra...

Əmirəqız Tehran ilə barışandan sonra...

Sənin şairliyinə nə gəldi Təbriz?

VIII.

Hansı  dildə sənə yalvarmalıyıq?

Mahnılarımızı hansı yurda köçürməliyik?

Rəqslərimizdə qollarımız göylərdə qalıb

Şeirlərimizi hansı qəbiristanlıqda basdırmalıyıq?

Bir gün, “İranşəhri”lərin arxamca hürürlər

Deyirəm, qurdun ardınca it hürər, olsun!

Bir gün, satqınların məni küçəndə döyürlər

Deyirəm, igidə yaralı gərək, boş ver!

Hər gün səni illərdir yıxırlar

Yıxılmaq ayıb olmasa da

Yıxılıb yatmaq ölümdür, Təbriz.

IX. 

Haydı!

Buxçanı bağla

Səni “Nobar hamamı”na götürürəm indi.

Keç içəri, ya Allah

Məşhədi Rəcəb səni kisələsin bir.

Oturmuşam hamamın qapısında

Bu şeirin ətəyində oturmuşam.

-Yuyundun gəldin?

Afiyət olsun.

Əlimdən tut, qıvraq ol!

Turan xanım bizi qonaq çağırıb

¹. Gəcil: Təbrizdə məşhur məkan adıdır. “Gəcil qapısı” qədim Təbrizin səkkiz darvazasından birinin adı imiş. 

². Təbrizdə məşhur məhəllə adıdıdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.07.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

ANAR. BİTMİŞ ÖMRÜN BİTMƏMİŞ YADİGARI

Yusifin son kitabı barədə

Deyirlər ki, Yusif Səmədoğlu az yazıb. Bu, doğrudur. Yusifin cəmi-cümlətanı on beş, ya on altı hekayəsi, bir romanı nəşr olunub. Üç tammetrajlı bədii filmin və bir neçə sənədli filmin ssenari müəllifidir. Daha bir romanın başlanğıcını kompüterdə yaza bilib. Nə yazıq ki, əcəl əsəri bitirməyə macal vermədi. Bütün bunları bir kitabda toplamaq olar. Çox gənc yaşlarından yazmağa başlamış, Moskvada Ədəbiyyat İnstitutunda Konstantin Paustovski kimi görkəmli rus nasirinin sinfində təhsil aldığı illərdə ilk qələm təcrübələrini çap etdirmiş və ömrünün altmış üçüncü ilində dünyayla vidalaşmış yazıçı üçün bu, azdır. Həqiqətən, belədir. Amma daha böyük bir həqiqət də var: Yusif Səmədoğlu XX əsr Azərbaycan nəsrinin ən görkəmli simalarındandır. “Soyuq daş”, “Fotofantaziya”, “İncə dərəsində yaz çağı”, “Bayatı-Şiraz”, “Astana” klassik hekayə örnəkləridir. “Qətl günü” çağdaş romançılığımızın zirvələrindən, ədəbiyyatımızın şah əsərlərindəndir.

Yusifin bir neçə hekayəsi, “Qətl günü” və bitirilməmiş romanı bir kitabda – yazıçının son və ən dolğun kitabında toplanmışdır. Əgər bura ilk qələm təcrübələrindən olan və ilk mətbu hekayəsi “Qanlı çörək” hekayəsi, “Yeddi oğul istərəm” və “Səmt küləyi” ədəbi ssenariləri, məqalələri, çıxışları, müsahibələri də daxil edilsəydi, yenə də bir cild alınardı. Amma bu bir cildin bədii çəkisi bir çox başqa yazıçıların, yaxud özlərini yazıçı hesab edənlərin cild-cild kitablarından, içinə bolluca su hopdurulmuş qalın-qalın romanlarından ağır gələrdi. Çünki Yusif həqiqi yazıçı idi. Nadir istedada malik təkrarsız nasir idi. Yazıb qoyduqları da kəmiyyətcə deyil, keyfiyyətcə Böyük Ədəbiyyatdır.

“Soyuq daş”ın şairanə lirik təhkiyəsi, “Fotofantaziya”nın sərt realizmi, “Bayatı-Şiraz”ın, “İncə dərəsində yaz çağı”nın həzin, kədərli ovqatı, “Astana”nın psixoloji və ictimai siqləti 60-70-ci illərdə nəsrimizin keyfiyyətcə axtarışlarından soraq verirdi. Yusif Səmədoğlunun da, ümumən yeni nəsrimizin də zirvə əsəri – “Qətl günü” romanı oldu. Dildən-dilə çevrilən, eldən-elə gəzən bu romanı Yusif Səmədoğluna Azərbaycandan çox uzaqlarda da geniş şöhrət gətirdi. Roman “Azərbaycan” jurnalında dərc edilərkən onun haqqında ilk resenziyanı mən yazdım. Sonralar istər Azərbaycan tənqidində, istərsə də Moskva mətbuatında, xarici ölkələrdə bu əsər təhlil və təqdir edildi, ekranlaşdırıldı, səhnələşdirildi, mükafatlar qazandı. “Qətl günü” haqqında ətraflı yazdığım üçün burda dediklərimi yenidən təkrar etməyəcəyəm. “Həqiqət günü” adlı məqalənin yalnız son cümləsini bura köçürürəm: “Mənim fikrimcə, bu romanın meydana çıxması ədəbi fakt çərçivəsindən qat-qat böyük əhəmiyyətə malikdir. “Qətl günü” – müasir ədəbiyyatımızın həqiqət günüdür”.

Son bir neçə ildə Yusif yeni roman üzərində işlədiyini deyirdi, hətta romana seçdiyi adı da söyləyirdi. “Deyilənlər gəldi başa”. Hər dəfə soruşanda: “Romanın necə oldu, haçan bitirirsən?” – “İşləyirəm, işləyirəm, ciddi işləyirəm, sağlıq olsun”, – deyə qeyri-müəyyən cavab verərdi. Milli Məclisdə yanaşı otururduq və iclaslardan birində: “Roman işlədiyimə inanmırdın, – dedi və kompüterdə yazılmış kağızları göstərdi, – inandın?” “Ver oxuyum” dedim. “Bitirim, mütləq verəcəm”.

Bitirə bilmədi. Mənə göstərdiyi əlyazmasına (bilmirəm kompüterdə yazılmış mətn haqqında “əlyazması” demək olarmı) yeni səhifələr əlavə edilibmi? Bunu da bilmirəm. Hər halda indi 85 səhifəlik bir mətn qarşımdadır. Birinci səhifəsində “Yusif Səmədoğlu. “Deyilənlər gəldi başa”. Roman” sözləri yazılıb. Bu mətn mənə çatanda qəribə bir həyəcan keçirdim. Bu hiss səkkiz ay bundan qabaq – Yusifin sağalmaz xəstəliyə düçar olduğunu bildiyim vaxt keçirdiyim duyğulara bənzəyirdi. Əlbəttə, canlı insanı, həm də çox yaxın ürək dostunu, həmdəmini qaçılmaz bir qismətlə itirəcəyindən doğan dözülməz ağrını mətnin, əsərin yarımçıq qalmasından duyduğun təəssüf hissiylə müqayisə etmək olmaz. İnsan insandır, əsər – nə qədər parlaq əsər olsa da – əsər. Ancaq “Yusifin sağalacağına heç bir ümid yoxdur” sözlərini eşidəndə keçirdiyim sarsıntıyla bu mətnin bitirilməmiş və daha heç vaxt bitirilməyəcək bir roman olduğunu dərk etdiyim dəqiqələrin kədəri hardasa eyni nisgilin, eyni dərdin müxtəlif ölçülü, müxtəlif dərəcəli bəlirləri idi.

Yusif “Bu romanda son illərin hadisələri haqqında bütün demək istədiklərimi deyəcəm, ürəyimi boşaldacam” deyirdi. Niyyətini nə dərəcədə həyata keçirə bilib, demək istədiklərinin nə qədərini deməyə ömür möhlət verib, ürəyini qismən də olsa boşalda bilibmi?

Gecə yarısı romanı bu düşüncələrlə, bu duyğularla oxumağa başladım. Və tez-tez mətni vərəqləyib sonuncu 85-ci səhifəyə nə qədər qaldığını bir də, bir də yoxlayırdım. 50 səhifə qaldı, 30 səhifə, 10 səhifə... Son iki-üç vərəq keçəcək və Yusifin bu yarımçıq qalmış əsəriylə, – yazıçının ömrü əsərləridirsə, – yarımçıq bitmiş ömrüylə vidalaşacam. Yusifdən bir də heç bir yeni söz eşitməyəcəm. Yaradıcılığının heç bir yeni cəhətini tanımaq sevincim olmayacaq. Yusif nə demək istəyibsə, bu romanda ancaq bu qədər – 85 vərəqlik bir mətnlə deməyə əcəl aman verib.

Acgözlüklə səhifələri bir-bir keçirəm. Yusif istedadına xas olan təfərrüat dəqiqliyi, sənin öz gözünlə görürsənmiş kimi təsvir olunmuş və danışıqları öz qulağınla eşidirsənmiş kimi canlandırılmış personajlar. 85-ci ildə başlamış və sonrası görünməmiş sarsıntılarla, ictimai zəlzələlərlə, siyasi tufanlarla, faciələrlə, qanla, göz yaşlarıyla nəticələnmiş hadisələrin ilk hənirtisi, ilk işartıları. Sanki aləmi tarmar edəcək, silib-süpürəcək güclü bir selin hələ çox uzaqlardan eşidilən uğultusu...

Yusifin son əsərlərindəki (“Astana” hekayəsində, “Qətl günü” romanında) mistik motivlər, ümumən yazıçının mistisizmə, irrealizmə meyli “Deyilənlər gəldi başa” romanının ilk səhifələrindən açıq-aşkar sezilir. Sanki “Qətl günü”ndə Baba Kahadan əsən qara rüzgar indi də gəlib bu yeni romanın, onun iştirakçılarının başının üstündə bir kabus kimi dolaşır.

Romanda Yusif nəsrinə xas olan ikinci bir üslub gözəlliyi də var: bir yandan mətnin mistik, sehrli-əfsunlu qatı, hal anasıyla ünsiyyətdə olan, yaşı naməlum qeyri-real bir varlıq kimi təsvir edilən lal-kar Səməndərin xətti, hamının “öldü” saydığı, amma hansı irrasional müstəvidəsə diri qalmış insanların sərgüzəştləri, “Sarı hamam” rəmzi ətrafında qruplaşan süjet, o biri yandan da sırf realist boyalarla, canlı psixoloji ayrıntılarla təqdim edilən raykom katibi Cavadov, onun arvadı, sürücüsü və digər ətli-qanlı obrazlar...

Təbii ki, roman ilk növbədə müəllifin bədii fantaziyasından, təxəyyülündən doğur, amma yazıçının real həyatda gördüklərinin, yaşadıqlarının, duyduqlarının, real təəssüratlarının da bu yaradıcılıq prosesində çox önəmli payı var. “Deyilənlər gəldi başa” romanını oxuduqca Yusiflə keçirdiyimiz bəzi günlərin, saatların xatirələri canlanırdı gözlərim qarşısında: Moskva günlərimiz, Dərbənd səfərimiz, Misirə getməyimiz.

Dərbənd çox qədim tarixə malik olmaqla bərabər, həm də hansı mənadasa mistik təsir buraxan bir şəhərdir. Narınqalanın əzəməti, müasir memarlıq örnəklərinin arasında əski qala divarları, çağdaş məhəllələrin içində birdən-birə qarşına çıxan qəbiristanlıqlar, qəbiristanlıqdakı azman oğuz qəbirləri və bütün bunlarla bağlı çeşidli əfsanələr, çeşidli əhvalatlar... Dərbəndin Qırxlar qəbiristanlığı, burda başları kəsilmiş qırx islam şəhidinin basdırılması haqqında rəvayətlər və xüsusilə də bu başları kəsilmiş şəhidlərin at belində öz cənazələriyüklənmiş arabanın qarşısında çapa-çapa getmələri haqqında rəvayət Yusifə çox təsir etmişdi. “Romanın başlanğıcını burda tapdım” deyirdi. Doğrudan da, “Deyilənlər gəldi başa” romanının mətnində Dərbənd səfərimizin bəzi təəssüratları öz əksini tapıb.

Romanın mistik boyalarla aşılanmış birinci fəsli “Sarı hamam” adlanır. Bu fəsil bitirilmişdir, “Luksor” adlanan ikinci fəsil isə yarımçıq qalmışdır. Romanın yazılmamış mətni məhz burda qırılır. Əsərin birinci fəslində lal-kar və yarımistik bir obraz kimi təqdim olunan Uçqunlu Səməndər “Luksor” fəslində tamam başqa qiyafədə görünür. Nə laldır, nə kar, kənddə deyil, şəhərdə yaşayır, indi də Moskvaya gəlib, ordan Misirə uçmağa hazırlaşır. “Luksor” fəslindəki Səməndərlə “Sarı hamam”dakı adaşının nə əlaqəsi var? Bunlar eyni, ya ayrı-ayrı adamlardır? Bəlkə müəllif fantaziyasıyla bu iki (yaxud bir) Səməndər nə şəkildəsə bir-birini tamamlayırmış? Daha heç vaxt bunları bilə bilməyəcəyik. Çünki Yusif son romanının bütün memarlıq planını, süjet ardıcıllığını, bədii və fəlsəfi niyyətini öz beynində qəbrə apardı. Biz yalnız mətnin kağızda həkk olunub qalanlarına qane olmalıyıq. “Luksor” fəsli tam realist səpkidə başlayır, amma yadımdadır, Misirdə Yusiflə Luksor şəhərinin xarabalıqlarını dolaşarkən bu qədim insan məskənində fironların heykəlləri, sütunlar, qala divarlarında əcaib məxluqların təsviri Yusifə vaxtilə Dərbənddə gördükləri kimi təsir etmişdi. Və Səməndər Uçqunlunu Luksora gətirib çıxaran müəllif, yəqin, personajına orda özünün keçirdiyi hissləri aşılayacaqdı. Nə yazıq, nə yazıq ki, amansız ölüm Yusifi bizdən ayırdı, ədəbiyyatımız başlanğıcı belə maraqlı şəkildə yazılmış dəyərli bir romandan məhrum oldu. Nə etməli? Olacağa çarə yoxdur.

Böyük italyan bəstəkarı Cakomo Puççiniyə həsr olunmuş bir televiziya filmi var. Film belə bir epizodla bitir: teatr səhnəsində Puççininin son operası oynanılır. Birdən hadisələrin gərgin və musiqinin ən şirin yerində orkestr dirijorun işarəsiylə susur, səhnədəkilər yerlərində durub qalır. Dirijor üzünü tamaşaçı salonuna tutaraq deyir: Partituranın bu yerində qələm maestro Puççininin əlindən düşmüş, o, vəfat etmiş və opera yarımçıq qalmışdır.

Yusifin kompüterində saxlanmış yarımçıq romanının son – 85-ci səhifəsindəki axırıncı cümlə belədir: “Bütün bu bəlalara, ağrıya, zillətə tab gətirmiş adama daha bundan sonra Tanrı pisinə heç nə qıymaz”.

Bu yerdə Yusif Səmədoğlu kompüterində üç nöqtə qoymuş və illərlə beynində, qəlbində gəzdirdiyi son əsərinə daha bir kəlmə də əlavə edə bilməmişdir.

Müdrik insanlardan biri demişdir: “Ölümsüz işlər görən adamların ölümləri həmişə vaxtsız ölümdür”.

Vaxtsız ölüm Yusifi aramızdan apardı. Şərəfli, mənalı, dolğun və xalqımız, ədəbiyyatımız üçün son dərəcə faydalı bir ömür sürmüş Yusif Səmədoğlunun bitmiş ömründən bitirilməmiş bir yadigar qalan “Deyilənlər gəldi başa” romanı ilk dəfə olaraq oxuculara təqdim edilir.

Allah sənə rəhmət eləsin, Yusif, qəbrin nurla dolsun.                                     

                 (3 dekabr, 1998)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.07.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Qarabağın qədim torpaqlarında – Ağdərə rayonunun Vəngli kəndində, Xaçınçayın sol sahilində yerləşən Gəncəsər monastırı (Qandzasar) Azərbaycanın qədim dövlətlərindən biri olan Qafqaz Albaniyasının dini-mədəni mərkəzlərindən sayılır. XIII əsrə aid edilən bu abidə həm memarlıq özəllikləri, həm də daşıdığı tarixi-etnik izlər baxımından böyük əhəmiyyət daşıyır.

Monastırın baş kilsəsi – Müqəddəs İohann Kilsəsi, Xaçın knyazı Həsən Cəlal Dəvlənin göstərişi ilə, daha əvvəlki bir kilsənin yerində inşa edilmişdir. Tikinti işləri 1216-cı ildə başlanmış, 1238-ci ildə tamamlanmışdır. Kilsənin inşasına dair məlumatlar daş üzərindəki epiqrafik yazılarda yer almış və bu abidənin Həsən Cəlalın anası Xorişə Xatunla birlikdə inşa etdirdiyi təsdiqlənmişdir.

Kilsə xaçvari-günbəzli kompozisiyaya malik olub, səliqəli kəsmə daşlardan tikilmişdir. Mərkəzdə ucaldılmış hündür barabanlı günbəz, 4 iri və 4 kiçik pəncərə vasitəsilə interyeri işıqlandırır. Kilsənin çöldən və içəridən örtüyü kirəmit plitələrlə tamamlanıb. Salonun qərb tərəfinə birləşdirilmiş kvadrat planlı iri zal və onun üstündəki səkkiz sütunlu rotonda isə memarlıq baxımından diqqətçəkici detallardır. Stalaktitli tağ-nervyurlar və çətirvari dam örtüyü monastırın incəliklə işlənmiş üslubunu nümayiş etdirir.

Memarlıq bəzəklərində mifoloji simvollar, oyma naxışlar, heyvan və quş fiqurları, eləcə də Elxani dövrünə aid ornamentlərə rast gəlinir. Qərb divarındakı iri xaçda İsa fiquru Turani tipdə, monqol hörükləri ilə, ətrafındakı apostollar isə türk-monqol papaqları ilə təsvir olunmuşdur. Bu detal Elxanilər dövrünün təsirini göstərməklə yanaşı, Gəncəsərin türk-müsəlman təsir mühitindən qidalandığını sübut edir.

Monastırın ətrafında Həsən Cəlal və onun nəslindən olan Alban hökmdarlarının, ruhanilərinin qəbirləri yerləşir. Lakin XIX əsrdən başlayaraq bu alban abidəsi erməni qriqoryan kilsəsi kimi təqdim edilməyə çalışılıb. 1836-cı ildə çar I Nikolayın fərmanı ilə Alban Apostol Kilsəsinin ləğv olunması, onun erməni qriqoryan kilsəsinə tabe etdirilməsi bu prosesin əsasını qoydu.

Tarixçilər bildirirlər ki, 1828-ci il Türkmənçay və 1829-cu il Ədirnə müqavilələrindən sonra ermənilərin Qarabağa köçürülməsi ilə erməniləşdirmə prosesi başlandı. Bu abidələr üzərindəki epiqrafik yazılar silinib, yerinə erməni dilində uydurma yazılar və xaçdaşlar əlavə edilib. Halbuki Gəncəsər alban memarlığının özünəməxsus elementlərini – türklərə məxsus qurbangah əsası, yerli ornamentlər və memarlıq texnikası ilə bu saxtakarlığı inkar edir.

Azərbaycan tarixçiləri qeyd edirlər ki, Gəncəsər təkcə dini ibadətgah deyil, həm də qədim türk tayfalarının mədəni irsidir. Gələcəkdə bu abidələrin tarixi-mədəni statusu bərpa edilməli, turizm və tədqiqat mərkəzinə çevrilməlidir. Çünki bu tikililər artıq sadəcə məbəd deyil – xalq yaddaşının, milli kimliyin daşlaşmış salnaməsidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.07.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı 3 gün dalbadal Təranə Dəmirin 11 yeni şeirini sizlərə təqdim edir.

1.

Bir zamanlar başı buxara papaqlı,

ayağı çarıqlı, əli əsalı kişilər vardı,

Üst-başları tütün qoxuyardı,

Ovucları qabar-qabardı.

Doqqazın başına yığışardılar hər gecə,

Biz də onların başına.

Onlar davadan, frontdan danışardılar,

Biz də daş üstündə oturub qulaq asardıq

 bu şirin nağıllara, yuxu gözümüzdən tökülüncə.

Yayın istisində də başlarından çıxarmazdılar papağı,

Addım səslərindən tanıyardılar gələn qonağı...

Onlarçun çörək Tanrıdan irəliydi,

Hərəsi bir evin dirəyiydi

mən tanıyan kişilər,

Torpaqla, daşla,

əkinlə, xışla oynayan kişilər.

Saçımızı sığalsız, gecəmizi  nağılsız qoymazdılar,

Səhərlər mala, heyvana durardılar,

Oğula, uşağa qıymazdılar.

Sonra illər göz qırpımında uçub getdi,

 Doqqaz ağzına yığışan kişilər yavaş-yavaş bu dünyadan köç etdi –

Başında papaq, ayağında çarıq, əlində çəlik.

Yavaş-yavaş yollar  yiyəsiz qaldı, sonra  kənd,

Sonra hasarlar böyüdü, sonra adamlar.

Sonra qapılardan kilid, ürəklərdən daş asıldı,

Uçulub  dağıldı  söykəndiyimiz divarlar,

Köhnə nağıllar  pozuldu,

Təzə nağıllar yazıldı –

İçində həsrət, ayrılıq, xəyanət, göz yaşı, minnət.

İnternet sevdalar doğuldu boşluğun içində –

Rəngsiz, ürəksiz, qolsuz, qanadsız, şikəst...

Məhəbbət  dolu  məktublar  yazılmadı  daha,

Ürək döyüntüsündən keçmədi  boğazdan yuxarı  mesajlar,

Söz verib söz almadı heç kəs,

Heç kim tələsmədi  görüş  yerinə,

Sabaha  çıxmadı bu gün doğulan xəyallar…

Nöqtələr, nidalar, suallar!!

…Bir zamanlar başı buxara papaqlı, ayağı çarıqlı,  əli  əsalı  kişilər vardı.

Üst-başları  tütün qoxuyardı,

Əlləri qabar-qabardı...

2.

Qaranlığı yenə  pusur adamı,

Qılınclayır, asıb, kəsir adamı,

Gözlərinin fəhmi basır adamı,

Vaxt da keçmir bu  gecənin  baxtından.

Hamı səndən  bir yuxuycan uzaqdı,

Dünya  yatıb, bircə  dərdlər  oyaqdı,

Kim duyacaq  harayını  bu vaxtı,

Kim salacaq bu  gecəni   atından? 

Ağrıların  hücum  çəkir  üstünə,

Həsrət  adlı  zülmət  çökür  üstünə,

Qaramatın  yenə tökür  üstünə,

Hünərin var çıx gecənin altından.

3.

Nənəmizin ətəyindən,

anamızın kötəyindən tutub yeriyən qızlardıq.

İncinincə  bir  ovuc sığala,

 bir şirin qoğala kiriyən qızlardıq.

Yayda torpağa, qışda palçığa  batardıq,

Nağıl-nağıl, noğul-noğul boy atardıq.

Vətən   kəndimizdi,

Kür qırağıydı, bərəmiz, bəndimizdi.

Güyümlə su daşıyardı,

İnək sağardı, nehrə çalxayardı 

Başı yaylıqlı  qadınlar,

Biz də dallarıyca  düşərduk,

Yerlə, Göylə əlləşərdik.

Yanaqlarımızı öpüş,

Dodaqlarımızı  gülüş aparardı,

Bir qucaq  sevgimiz  vardı.

Ürkək  idik, qorxaq  idik,

Uşaq  idik.

Gözümüzdə  qəhrəman idi  odun yaran, yer  belləyən  atalar.

Nə çörək  dərdimiz vardı,nə paltar.

Daşa, divara dırmaşardıq,

Bir  ovuc  ərik üstə

hasar-hasar  dalaşardıq.

Bantımızdan tanıyardıq  bir-birimizi

uzaqdan,

Qorxmazdıq qardan, sazaqdan.

Dostumuzdu  İtlər, pişiklər,

Toyuqlar, cücələr,

Ağaclar, sərçələr..

Dincliyimiz yoxdu,

nə olsun ki, topumuz, gəlinciyimiz yoxdu,

Bəxtəvərdik,

Ən çox Novruzda  sevinərdik...

...Sonra  bir  gün ...

Sonra   bir   gün  qonşunun oğlu qonşunun qızına vuruldu ..

və bir   göz  qırpımında  uçulub dağıldı  uşaqlığımız,

qırıldıq...

Sonra yollar boşaldı,

Sonra hasar başı.

Əvvəlcə  ayrılıqlar başladı,

sonra göz yaşı, 

Sonra bütün  bütlər  çiliklənib töküldü,

Sonra xəyanətlər  başladı  hər addımbaşı,

Yekəldik…

...Sonra gəlin köçdü, ana oldu  bütün  hörüklü  qızlar,

Yaxası tut ləkəli, ovucu ərikli qızlar –

Ürəklərində həsrət, gözlərində bulud,  çiyinlərində  əzab, baxışlarında  intizar ...

...Nənəmizin ətəyindən,

Anamızın kötəyindən tutub  yeriyən qızlardıq...

İncinincə bir ovuc sığala, bir şirin qoğala  kiriyən qızlardıq...

Bir nağıla  aldandıq…

4.

Qorxma, bu  hələ son deyil,

Hələ bir az yolumuz var.

Gedirik qonşuya acıq,

Sağımız var, solumuz var.

Göydə Odu, Yerdə bizik,

Xeyirdə O, şərdə bizik,

Bir nağıldı, bir də bizik,

Şahımız var, qulumuz var.

Dünya bizi çəkir  hələ,

Dizimizi  bükür hələ,

Buna da min şükür, hələ

Danışmağa  dilimiz var.

Haqq yoxdusa, hesab nədi?

Sevgi varsa, əzab nədi,

Hər işimiz  tərsinədi,

Ağıllımız, dəlimiz var.

Heç kəs  düşünmür sabahı,

Hər baş götürmür  papağı,

Yoxdu  şeytanın günahı,

Hər  bəlada əlimiz var.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.07.2025)

Nizami Bayramlı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Bahəddin Salmanın "Onun tanrısı burdaymış" hekayəsi haqqında bir neçə cümlə

Gəlin bu hekayəyə elə yanaşaq ki, onu bir laboratoriya masasında deyil, ruhun bir vitrini önündə çözək. Burada bədii, poetik, metaforik təhlil əsas olacaq – sanki Bahəddin Salman bu mətni yazmayıb, onu bir yaradan nəfəsi ilə üfürüb, biz də onu içimizdə daşıyırıq.

Hekayənin qəlbi, təmrin nöqtəsi, o açıq deyilməyən “ah” – siyirtmədə gizlədilmiş bir Tanrıdır.

"Tanrım, sən bu siyirtmədəsən".

Əgər Tanrı göydə yoxdursa, əgər Tanrı ürəkdə yoxdursa, əgər Tanrı insanın əllərindən çəkilibsə, nə qalır? Bir siyirtmə. Taxtanın, tozun, qaranlığın içində qapanmış bir Tanrı. Sanki Kuçinski öz inancını, ümidini, Tanrı ilə bağlı nə varsa, bir çəkməcəyə basıb kilidləyib. Bu bir dəfn mərasimidir, amma ölü bədən yox, Tanrının xatirəsidir.

Hekayədəki ən təmiz sevgi cümləsi budur:

“O da mənim kimi eybəcərdi… Mənim qardaşımdı…”

Bu cümlə oxucunun ürəyinə dəyməlidir. Çünki bu, bir insanın bir iti sevməsi deyil. Bu, öz eybəcərliyini başqasının üzərində görüb onu qucaqlamasıdır. Bəlkə də həyatında ilk dəfə nəyəsə “mənimki” deyə bilər Kuçinski. Və nə ironiyadır – bu “nəyəsə” bir gözlü, quyruqsuz, dəli bir itdir.

Bu cümlə insanlığın müflisliyinə tənədir, çünki insanlıq ona “qardaşım” demədi. Amma o, heyvana dedi.

Milçək bu hekayədə əşya deyil, səsdir. Amma hansı səs?

Vicdan səsi deyil – çünki vicdan artıq yoxdur.

Tanrı səsi də deyil – çünki Tanrı siyirtmədədir.

Bu, xatirələrin, keçmişin, ölən ümidlərin cingiltiləridir. Milçək öldürülməlidir. Çünki keçmiş xatırlanarsa, dəli olmaq asandır.

Milçək səsini susdurmaq – ruhi sükunət yaratmaq deyil, əksinə ölümə susamaqdır.

Bahəddin Salmanın sənətkarlığı burada zirvəyə çatır. Adi bir milçəkqıranı o, bir öldürmə icazəsinə, Tanrının yerini alan simvola çevirir.

Kuçinski milçəyi öldürmək üçün bu əşyanı əlinə alır, sonra isə insanı öldürür.

Burada dərin bir metafora var:

Əgər insan səsini kəsmək istədiyi milçəklə insanı eyni yerə qoyursa, bu, artıq sadəcə ruhi xəstəlik deyil. Bu, dünya ilə bağları qırılmış insanın Tanrıya qarşı qiyamıdır.

İnsanı milçək sayan bir varlıq artıq Tanrının yerindədir.

Sanitarın başına gələnlərdən sonra Kuçinskinin dediyi o söz var ha…

“Sakitləşdim.”

Bu söz, qanın səsini susdurmur. Bu söz bir insanın Tanrıya çevrilmək istədiyi anın dəhşətidir.

“Sakitləşdim” – yəni “qarşımdakı düşməni yox etdim”, “mən özümə Tanrı oldum”, “hakimiyyət mənim əlimdədir”.

Bu təkcə sanitarın ölümü deyil. Bu, vicdanın basdırılması, bəşəriyyətin içindəki ilahi səsin boğulmasıdır.

Bu cümləni sanitar deyir. Elə-belə, yarızarafat, yarıciddi.

Amma bu cümlə hekayəni qıfıllayır.

Çünki doğrudan da Kuçinskinin Tanrısı orada – o otaqda, o siyirtmədədir. Bəlkə də daha heç yerdə deyil.

O Tanrı artıq səmavi deyil.

O Tanrı artıq mərhəmətli deyil.

O Tanrı artıq qulaq asmır, əfv etmir, təsəlli vermir.

O Tanrı bir otaqda unudulmuş əlyazma kimidir. Və bu unudulma, bu qapanma – Tanrının yoxluğu deyil, Tanrısızlığın özüdür.

Bu hekayə bir sual qoyur:

Əgər insanın içindən Tanrını çıxarsaq, nə qalır?

– Bir siyirtmə.

– Bir milçəkqıran.

– Bir də "sakitləşdim" deyən adam.

Bahəddin Salman demir ki, insan Tanrısız qalanda mütləq cani olar. Amma deyir ki, Tanrının yoxluğu artıq bir fəlakət yox, bir vərdiş olanda, fəlakət sakitləşmə halına çevrilər.

Bu hekayənin sonunda Tanrı göydə yox, çəkməcədə yatır. İnsan isə yer üzündə deyil, ruhunun zirzəmisində gəzir. Kuçinskinin içindəki Tanrı artıq dua eşidən deyil – o, unudulan, toz basan bir əşyadır. Bahəddin Salman bizə səssiz bir fəryad buraxır: insan Tanrını unutduğunda, içindəki mərhəməti də yavaşca siyirtməyə qıfıllayır. Və o qıfıl açılmadıqca, insanlıq daha çox səssiz qətllərin, sakitləşmiş cinayətlərin dünyasına çevrilir. Necə deyərlər, bu hekayə bir dua kimi başlayır, lənət kimi bitir.

Amma son olaraq Bahəddin Salmana 2-3 nəsihət xarakterli fikirlər bildirməyi də ədəbi prosesin sürətlənməsi üçün özümə borc bilirəm. Səssizlik bəzən cəmiyyətin ən güclü hayqırtısıdır. Danışmaq istəyən bir nəfər, susmağa razılaşmış min nəfərlə təkbaşına vuruşur. Laqeydlik, bir xalqın gündəlik geydiyi ilk libas ola bilər. “Yer yoxdur” bəhanəsi, əslində “qorxuram” etirafının karnavala çevrilmiş formasıdır. Empatiya yer istəyəndə, insanlar gözlərini pəncərəyə dikirlər. Hərə bir küncdə rahat oturub, başqasının sıxıntısına yer ayırmamaqla özünü qoruduğunu sanır. İnsanların susqunluğu, zorakılığın ən sakit formasına çevriləndə hekayələr boğulur. Bəzən bir qadının ayağa qalxması, yüz kişinin otura-otura məğlub olmasından daha böyük cəsarətdir.

Bu hekayədə heç kim qəddar deyil — hamı sadəcə qorxur, amma qorxduğunu da demir.

Əgər bir səs qalxmırsa, bu o demək deyil ki, heç kim içində qışqırmır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycan şairi, ssenaristi Yazıçılar Birliyinin üzvü Elşad Ərşadoğlu 29 iyul 1986-cı ildə Füzuli rayonunun Yağlıvənd kəndində anadan olub. Orta məktəbi 1993-cü ildən məcburi köçkün kimi məskunlaşdığı İsmayıllı rayonunun Quşencə (Zoğallıq) kəndində bitirib. Bakı Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsində bakalavr, magistr təhsili alıb.

1998-ci ildə bədii yaradıcılığa başlayıb, 2002-ci ildə "İnam yolu" qəzetində ilk şeiri çap olunduğu vaxtdan "Azərbaycan", "Ulduz" jurnallarında, "Ədəbiyyat", "525-ci qəzet", "Ədalət" və digər qəzet, jurnal və almanaxlarda, ədəbiyyat internet portallarında şeirləri ilə müntəzəm şəkildə çıxış edir.

Şeirləri italyan, rus, özbək dillərinə və Türkiyə türkcəsinə tərcümə olunaraq İtaliyada, Rusiyada, Özbəkistanda və Türkiyədə çap olunub. Bədii yaradıcılıqla yanaşı elmi fəaliyyətlə də məşğul olub, Nizami Gəncəvi, Məhəmməd Füzuli, Mirzə Fətəli Axundzadə, Hüseyn Cavid kimi klassiklərin yaradıcılığı haqqında yazdığı məqalələri müxtəlif elmi jurnallarda nəşr olunub.

M. F. Axundzadə adına Azərbaycan Milli Kitabxanasında fəaliyyət göstərib, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi ilə Azərbaycan Yazıçılar Birliyi tərəfindən yaradılan Gənc Ədiblər Məktəbinin məzunu olub. 2014-cü ildən eyni zamanda kino yaradıcılığı ilə də məşğuldur, 9 bədii, sənədli və animasiya filmində, "Mozalan" kinojurnalının 4 nömrəsində redaktor, ssenari müəllifi və rejissor kimi fəaliyyət göstərib.

Ssenari müəllifi və quruluşçu rejissoru olduğu "Açar" qısametrajlı bədii filmi "Oskar" və BAFTA-ya birbaşa vəsiqə qazandıran nüfuzlu beynəlxalq kino festivallarında, o cümlədən Niderland, Böyük Britaniya, Fransa, İtaliya, Bolqarıstan, İsveç, Rumıniya, Şimali Makedoniya, Türkiyə, Hindistan kimi ölkələrdə keçirilən 20-dən artıq festivalda iştirak edərək, müxtəlif mükafatlara layiq görülüb. “Oscar” və “Emmi” mükafatlı prodüser Colin Laviolanın rəhbərlik etdiyi, ABŞ-nin qısametrajlı filmlərin distribusiyası üzrə ixtisaslaşan nüfuzlu "7 Palms Entertainment" şirkəti tərəfindən 2023-cü ildə “Açar” filminin beynəlxalq yayım hüquqları alınıb.

 İlk dəfə ABŞ şirkəti tərəfindən Azərbaycan filminin distribusiyası həyata keçirilərək “Bolt+” (İngiltərə), “rlaxx TV” (Almaniya), “VlDAA SA” (Niderland), “Weyyak TV” (BƏƏ) kimi məşhur onlayn televiziyalara filmin yayımı ilə əlaqədar lisenziyalar verilib.

2009-cu ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, 2014-cü ildən isə Birliyin İdarə Heyətinin üzvüdür. 2014–2019-cu illərdə Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Gənclər Şurasının sədri olub. 2012-ci ildən Mədəniyyət Nazirliyində çalışır.

Filmoqrafiya

- Qafqaza qayıdış

- Gəlin, birgə öyrənək. Rənglər

- Xəlvətdə qalmış müdrik

- Qara bağ

- Gəlin, birgə öyrənək. Rəqəmlər

- Növbə

Əsərləri

- Yarsan mənim ürəyimi…

- Kələfin ucu

- Eşqə doğru

Mükafatları

1. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqaüdü

2. Gənclər və İdman Nazirliyinin "Gənclər Mükafatı" (ədəbiyyat sahəsindəki xidmətlərinə görə)

3. "Dövlət qulluğunda fərqlənməyə görə" medalı

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.07.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Mən universal adamam. Kommersiya reklamı, sosial reklam, o cümlədən müxtəlif tədbirlər həyata keçirirəm, xaricdə Azərbaycanı təmsil edən saysız konsertlərin müəllifiyəm. Çəkiliş tərtibatının rejissoruyam. Elə rejissorlar var ki, sırf reklam və ya film çəkir. Mən isə dövlət xətti ilə işləyirəm, rəngarəng verilişlər, sənədli filmlər çəkirəm. Odur ki, adımın yanında şou-biznes sözünün hallanmasını artıq istəmirəm. Şou-biznesdən mədəniyyətə keçməyimin bir çox səbəbləri olub. Axı, insanın yaşının üstünə yaş gəldikcə, maraqları da dəyişir. Bu gün şou-biznes mənim üçün maraqsızdır. İndi daha böyük layihələr və daha böyük işlər marağıma səbəb olub. Açığını deyim ki, müasir estradadan narazıyam. Çoxdandır meqa hit olan mahnılar eşitmirəm. Hətta tanınmış müğənnilərin də son vaxtlar bəyənilən mahnısı olmur. Görünür, həm bəstəkarların, həm də müğənnilərin çoxunun həvəsi ölüb. Bunun nə ilə bağlı olduğunu deyə bilmirəm. Bəlkə də stimul verən yoxdur. Təəssüf ki, bu günlərdə məşhurluğun zirvəsində olan müğənnilər belə, təkrarına qulaq asmaq istəyəcəyim mahnı oxumur...”- söyləyir.

Obrazlı desəm, o, brilyant kimidir. Sanki bərq vurur. Çox həssasdır, instinktiv şəkildə incə şeyləri hiss etmək qabiliyyəti var. Gözəlliyin bütün təzahürlərindən zovq almağı bacarır. Bəzən özündən razı görünsə də, əslində özünütənqid onda çox güclüdür. O, üzərinə götürdüyü işi yüksək səviyyədə icra etməyi xoşlayır. Qeyri-sabit xanımdır, ona göstəriş verməyə cəhd göstərməyin. Qulaq asmayacaq. Təkid etsəniz, daha böyük inadkarlıqla üzləşəcəksiniz. Nəvazişi, mədəni davranışı ilə seçilir. Son dərəcə məlahətilidir, ağlılı, bəlagətli və dinamikdir. Bir sözlə, o, hərtərəfli inkişaf edib və öz işinin peşəkarıdır...

Bəli, bu dəfəki söhbətimin qəhrəmanı Kərimova Ülviyyə Oqtay qızıdır. Onu Ülviyyə Könül kimi də tanıyırlar. O, 28 sentyabr 1972-ci ildə Bakı şəhərində dünyaya gəlib. 1989-cu ildə 1 nömrəli Dəmiryol orta məktəbini bitirib. 1991-1995-ci illərdə Bakı Dövlət Universitetinin psixologiya fakültəsində ali təhsilə yiyələnib. 1992-1996-cı illərdə Cəfər Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında rejissor assistenti, daha sonra rejissor kimi fəaliyyət göstərib. 1996-cı ildə isə yazıçı Anarın "Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi" əsəri əsasında eyniadlı televiziya filmini çəkib. 2000-ci ildə "Dəşti" klipinə görə "Humay" mükafatına layiq görülüb. 2004-cü ildə Afinada keçirilən olimpiya oyunları çərçivəsində "Azərbaycan günü" üçün Azərbaycan haqqında tanıtım çarxını hazırlayıb. 2004-cü ildə Bədii gimnastika üzrə Dünya Kubokunun açılış və bağlanış mərasimlərinin, 2005-ci ildə Bədii gimnastika üzrə Dünya Çempionatının açılış və bağlanış mərasimlərinin, həmin il Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü ilə Parisdə UNESCO qərargahında təşkil edilmiş tanınmış akademik, alim Yusif Məmmədəliyevin 100 illik yubileyinə həsr olunan təntənəli konsertin və digər layihələrin rejissoru olub. 2011-ci ildə tammetrajlı "Vəkil hanı?" filmini çəkib. 2016-cı ildə "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında çəkilən "Həddindən artıq təsadüf" filminin quruluşçu rejissoru olub. Bir çox mədəni-kütləvi tədbirlərin, reklam çarxlarının, konsert və şou proqramların rejissoru kimi fəaliyyət göstərib. 2019-cu ilin oktyabrından "Azərbaycan Televiziya və Radio Verilişləri" QSC-nin baş rejissoru vəzifəsində çalışıb. 2016-cı ildə Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin inkişafındakı xidmətlərinə görə Azərbaycan Respublikasının Əməkdar incəsənət xadimi fəxri adlarına layiq görülüb. Sonra bir müddət "Mədəniyyət" telekanalına rəhbərlik edib. Hazırda harada işlədiyindən xəbərim yoxdur...

Deyir ki:- “Kinematoqrafiya mənim həyatımın ayrılmaz bir hissəsidir. Gün ərzində bəlkə də 10-dan çox bədii filmə baxa bilərəm. Kinoya baxdıqda o qədər alüdə oluram ki, hətta reallıq hissini itirib, filmin bir qəhramanı kimi özümü hiss edirəm. Hər bir film mənim üçün paralel dünyadır. Rejisorluğa da məhz bədii film çəkmək arzusu ilə gəlmişdim. Lakin bu marağımı çox tez bir zamanda məhv etdilər. Heç bir zaman mükafatlar haqqında düşünməmişəm. Mən şöhrətpərəst adam deyiləm. Bunu tam səmimi və dürüstlüklə deyə bilərəm. Maddi qazancla yanaşı, iş mənim üçün həmişə özünü realizə etmək deməkdir. Əslində, belə demək olarsa, çox qüvvətli adrenalın mənbəyidir...”

Bir az qətiyyətsizdir, amma çox qayğıkeşdir. Son tikəsini belə bölüşməyə hazırdır. Ömrü boyu heç kimlə mübahisə etmədən yaşamağa üstünlük verir. O, insanlarla razılıq və harmonik münasibətlər əsasında ünsiyyətdə olur. İnsanlarda yaxşı tərəfləri görür və hansısa maraqlı, rəğbətoyadıcı, yaxşı bir keyfiyyət tapıb qarşılıqlı əlaqə yaradır. Həyatda nəyinsə həddən artıq olmasını xoşlamır. Tarazlığın, ədalətin pozuiduğu yerdə biganə qalmır, harmoniya və mütənasibliyi bərpa etməyə can atır. Bir sözlə, rəngarəng situasiyaların öhdəsindən çox asanlıqla gələ bilir...

Bəli, haqqında söhbət açdığım klipmeyker, rejissor, ssenari müəllifi, Əməkdar incəsənət xadimi Ülviyyə Könül istedadlı olduğu qədər də maraqlı və məzmunlu xanımdır...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.07.2025)

19-21 iyul 2025-ci il tarixlərində İtaliyanın Kassine şəhərində “SƏN1SƏN” Beyin Mərkəzi, Azərbaycan Fotoqrafları Birliyi (AFB) və F37 Union müstəqil fotoqrafiya platforması ilə birgə sərgi təşkil olunmuşdur.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Ülviyyə Mustafayevanın verdiyi məlumata görə, “Giovani Emozioni” və “Vətən mən” sərgiləri XVII əsrə aid və abidə kimi qorunan Palazzo Mandrilli Qalereyasında keçirilmişdir. Sərgidə 40-dan çox rəssam və fotoqrafın əsərləri nümayiş etdirilmişdir.

“Giovani Emozioni” – gənc Azərbaycanlı rəssamların sərgisi Azərbaycan təsviri sənətinin klassik köklərindən çıxıb müasir ifadə vasitələri ilə qlobal dialoqa qoşulduğunu nümayiş etdirir. Əsərlər rəssamların şəxsi dünyagörüşü, emosional təcrübəsi və estetik axtarışlarının sənətə çevrilmiş nümunəsidir.

Digər sərgi - ‘Vətən mən’ adlı beynəlxalq foto sərginin əsərləri insanın vətənə mənəvi bağlılığını, şəxsiyyətin coğrafi və mədəni köklərlə münasibətini araşdırır. Eyni zamanda Azərbaycan özünü təbiət mənzərələrində, şəhər küçələrində, tarixi abidələrdə, insan simalarında və adi, lakin yaddaqalan detallarda təqdim edir. Hər kadr həm şəxsi baxış, həm də kollektiv yaddaşın vizual parçasıdır.

Sərgidə Kassin şəhərinin meri, şəhər sakinləri və turistlər iştirak etmişlər. Sən1Sən Beyin Mərkəzi ölkəmizin mədəniyyətini İtaliyada təqdim edən müxtəlif formatlı sərgiləri mütəmadi təşkil edir.  

Instagram: @palazzomandrilli
Vebsayt: www.palazzomandrilli.it

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.07.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Tələbə yaradıcılığı rubrikasında bu gün sizlərlə Ağdam Dövlət Sosial-İqtisadi Kollecinin Kompüter sistemləri və Kompuleksi ixtisası II kurs tələbəsi Xədicə Həsənovanın yaradıcılığı təqdim olunur

Bakıda qız məktəbi açmaq istəyən Hacı Zeynalabdin Tağıyev əvvəlcə İmperator III Aleksandrdan icazə istəsə də mənfi cavab alır. II Nikolay taxta çıxanda Hacı yenə cəhd edir. 1895-ci ildə Nikolayın tacqoyma mərasimində Zaqafqaziya müsəlmanlarını təmsil edən Hacı Zeynalabdin Tağıyev fürsəti fövtə vermir, çarın xanımı Aleksandra Fyodorovnaya çox bahalı hədiyyə bağışlayır və Bakıda onun adına qız məktəbinin açılmasını xahiş edir. Bu dəfə ox hədəfə dəyir. 1896-cı ildə şifahi, 2 il sonra isə rəsmi razılıq alınır.

Siz əsl məsələnin davamına diqqət edin: “Lakin daxildəki düşmən qüvvələr yenə də bu iman və irfan insanına mane olmağa çalışırlar. Naəlac qalan Hacı QARAGURUHÇULARIN hədə-qorxularına son qoymaq üçün Məkkəyə, Mədinəyə, Kərbəlaya, Xorasana, İrana, İstanbula nümayəndələr göndərir. Onlar getdikləri şəhərlərin rəsmi din xadimlərindən imzalanmış və möhürlənmiş sənəd gətirirlər ki, Qurani-Kərimdə QIZ uşaqlarının təhsil almasında heç bir qadağa yoxdur. Müsəlman qızları müasir məktəblərdə təhsil ala bilərlər. Bununla da o, az da olsa CƏHALƏTİN ağzını qapaya bilir.

”Bu nə deməkdi? Bu o deməkdi ki, tarix boyu Azərbaycanda elmin-təhsilin qarşısında dayanan İSLAM yox, İslamı tərsə anlayan bir qrup cahil, qaraguruh müsəlman olub. Hardan çıxarıram? — Diqqət edin, qızlar seminariyasını açmaq istəyən bir HACIDIR. Bu hacı inanclı və əqidəli bir müsəlmandı, elə bir müsəlman ki, bu işdə (qızların təhsil işində) tamaşaçı deyil, yaradıcı olmaq istəyir. Və olur. Bundan əlavə, bu hacı nümayəndələr göndərib dünyanın bir çox müsəlman alimlərinin rəsmi icazəsini alır. Onlar açıq-aydın yazırlar ki, Qurana əsasən bunun heç bir eybi yoxdur! Bir də Diqqət edin: Dünyanın müsəlman alimləri yekdil olaraq yazırlar ki, Qurana əsasən qızların təhsil almasının heç bir eybi yoxdu.

Bizim – milçək kimi ancaq çirkaba qonan bəzi ağzıgöyçəylərimiz bu təşəbbüsün banisinin bir Hacı olduğunu kölgədə saxlayaraq, dünya alimlərinin imzasını heç görmür, cahil bir qaraguruhçunun hacıya yaratdıqları maneəni qabardıb xorla deyirlər: — Müsəlman tarix boyu elmə-təhsilə qarşı olub. Xüsusi ilə də qızların təhsil almasına.

Axı insafsız olmayın! Axı Azərbaycanın yaxın tarixində, o qədər aydın və ziyalının olmasına baxmayaraq qızların təhsil alması üçün cəhd edən İLK insan bir Hacıdır. Bu yetmirmi? Bu hər şeyi aydın etmirmi?

Bu qalsın bir tərəfə. Gələk bugünümüzə. Bugün necə, Müsəlman qız uşağının təhsil almasına qarşıdırmı? Bugün təhsilə qarşı olan müsəlmandırmı, yoxsa “dünyəvilik” adı altında gizlənən qaraguruhçumu? Bugün kimdi qızlarımızı inancına uyğun, Quranına uygun geyindiyinə görə bir müsəlman olaraq alqışlamaqdansa onları təhsildən məhrum edən?

Aydın müsəlman neynir? – Qızının təhsil alma hüququnu bərpa etmək üçün aksiya keçirir.

Bəli, müsəlmana qarşı qərəzlilik olmasaydı, ölkəmizdəki dəfələrlə baş tutan «hicab» aksiyası əslində elə «təhsil» aksiyası idi. Müsəlman – bəzilərinin həyasızca iddia etdiyi kimi — övladının təhsilinə laqeyid olsaydı «onun təhsilinə mane olmayın» -deyə aksiyalara ehtiyac görməzdi. Çəkib balasını oturdardı evində, vəssəlam!

Amma belə olmadı. Ölkədə ilk dəfə olaraq 135 min imza toplandı, bu kompaniyanın adı «hicaba azadlıq» imzası olsa da mahiyyəti «təhsilə azadlıq» idi. Ən azından 135 min müsəlman istəyirdi ki, maneçilik edilməsin, övladlarımızın hicablısının da təhsil ala bilməsi üçün imkan verilsin. Bu yeni bir kompaniya deyil idi. Bu eyni ilə Hacı Zeynəlabidinin dünyadan topladıb gətirdiyi təsdiq və icazə imzasının davamı idi. "Bu imzalar da müasir qaraguruhçuları susduracaq imzalar idi. Bu qədər sadə və bəsit!

Bütün bunlardan sonra bəziləri ağzını açıb yenə də müsəlman elmə — təhsilə qarşıdı deyirsə vallah getsin özünü bir həkimə (özü də iran həkiminə yox, milli həkimə) göstərsin!

Allah rəhmət eləsin, Rəhmətlik Sabir üzünü tutub o zamankı o qaraguruhçu müsəlmana bir söz demişdi: — Harda müsəlman görürəm, qorxuram. Bir dəstə sözdən anlamayn kişinin bu sözünü də tərsə anladılar. Başladılar malı-mala qatmağa, müsəlman müsəlmandı dedilər. Qaraguruhçudan da, hacı Zeynəlabidinlərdən də qorxmalıyıq dedilər. Müsəlmanın yanqısına başqa mənalar verdilər. Onun səmimiyyətinə inanmadılar. Ya da inanmaq istəmədilər. Bəli. Qarşı tərəfin səmimiyyətinə inanmamaq, bəzən insanın özünün saxtakarlığından da qaynaqlanır. Bu baxımdan “onları” anlamaq o qədər də çətin deyil. loru desək, günah onlarda deyil, günah onlardadı...

Əmin olun, bugün — qorxulası inanclı deyil, bugün cəmiyyətimizin elə ən sağlam və ən həqiqətpərvər hissəsi dini kəsimdir. Bugün cəmiyyətin ən qeyrətli və ən vətənpərvəri də elə inanclılardı. Bugün — qorxulası müsəlman deyil. Əmin olun, bugün rəhmətlik Sabir kişi sağ olsaydı şerini bax belə yazardı:

Dəyənəklə bərk vururam başlara,

Başdan axan qan görürəm, qorxmuram.

Mehman olur gah mənə biganələr

Qatili-insan görürəm qorxmuram.

Hamı görüb titrəyərək əsdiyi,

Olmert, Liberman görürəm, qorxmuram.

Bilmirəm müsəlman başıma nə daş salıb?

Harda Müsəlman görürəm qorxuram!"

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.07.2025)