Fariz Əhmədov,

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Naxçıvan təmsilçisi

Mənim kimi ingilis dilinə az bələd olanlar, məqalənin adını görən kimi mütləq google də axtarış edəcək. Görəsən The Invention of Lying nə deməkdir. Məncə təkrar yazmağa ehtiyac yoxdur. Zəhmət olmasa özünüzü işə salıb biraz axtarış edin. Ona görə də birbaşa mətləbə keçirəm.

İnsan yaradılışdan ikili xarakterə malikdir. Lap uşaqlıqdan formalaşır bu hallar. Uşağı əzizləyir, oynadır, sevindirir və nə istəyir təmin edirik. Artıq uşaq bu haldan istifadə etməyə başlayır. Daha həlim desək hələ dil açıb danışa bilməyən körpə elə ilk təbəssümlə başlayır saxtakarlığa. İstədiyini ala bilməyəndə rolunu mahircə istifadə edərək ağlamağı bacarır ki, heç kəsin də buna ürəyi tab gətirmir. Və beləliklə cəmiyyətə yenicə addım atan bu körpə fidanlar elə ilk göz açdığı gündən ikili oynamağı başlayır.

Böyüdükcə bu formatı daha da böyüdürük. Ailədən ətrafa, dostlardan tanışlara hər kəsə yansıtmağa başlayırıq. Bu hal ən çox da evin içində özünü daha qabarıq şəkildə biruzə verir. Və böyüklərimiz bunu müşahidə etdiyi elə ilk andan başlayır bizi qorumağa. Amma necə? Ört-basdır edərək. Bizi qırağa tərifləməyə, əsl üzümüzü yox yaxşı yanlarımızı göstərməyə çalışırlar. Və beləcə bizi həyata bir  təhlükə maşını kimi hazırlayırlar.

Evdə ərköyün olan uşaq məktəbdə ən bacarıqlı şagird olur. Bir-biri ilə didişə-didişə, boğuşa-boğuşa yaşayan cütlüklər cəmiyyətdə özünü ən mötəbər aparan “ailə” kimi görsənir.

Hər kəs bir amalla yaşayır: Övladım ali təhsil alsın. Uşağın digər qabiliyyətləri olsa da üstündən asanlıqla xətt çəkir bizim istədiyimiz ixtisası seçməyini təmin edirik. Və beləcə nəzər yetirsək iş yerlərində əksər insanların aldıqları təhsillə seçdikləri peşə tərs mütənasiblik təşkil edir. Bu da bizim onlara vurduğumuz travmanın bir başqa növüdür.

Bütün ailələr belədirmi? Təbii ki, yox. Milli mentallıq və müasirliyin vəhdətində uşaqlarını böyüdən valideyinlər var ki, olar bu stereotipi çoxdan qırıb. Onların qayəsi işıq gələn yerə papaq tutmamaqdır.

Düşünün ki, iki ayrı ailədə fərqli həyat tərzi yaşayan iki insan eyni ulduzun altında birləşərək qovuşmaq istiyirlər. İlk tanışçılıqda ancaq başlayır təriflər, özündən razılıqlar. Tanışlıq əsnasında bir-birlərini elə təqdim edirlər ki, deyirsən bəlkə dünyada iki müqəddəs adam var, biri Roma papası, digəri bunlar. Yalanın biri bir qəpikdən havada uçuşur. Səxavət qapıları sonsuzadək açılır. Biri digərinə necə şirin-şirin yalan danışırsa danışanın özü belə danışdıqlarına inanmaq istəyir. Ta ki məqsədə nail olana qədər. Elə ki, bu cütlüklərin ulduzu barışır, ikisi də maskalarını aşağı salıb bir-birinə xoşgəldin edir.

Ola bilsin ki bir çox insan irad bildirəcək mənim bu fikirlərimə. Lakin qəbul etməliyik ki, bu hamımızın hər gün yaşadığı acı həqiqətdir. Bu zaman yarışında hamı finala çatmağa hazırlaşır. Yaxşı işim, evim, kariyeram, imkanım və ən əsası da ailəm olsun. Bəs yaxşı burada bir sual çıxır meydana. Onda pislər kimə qalsın? Və yaxud yaxşı məfhumu nədən ibarətdir? Və yaxud pis məfhumu. Ümumiyyətlə biz görəsən yaxşı və pisin nə olduğunu özümüz dərk edə bilirik? Bəlkə də dərk etmədiyimiz üçün beləcə bir ömrü başa vururuq. Yarı uşaq, yarı cani, yarı pozitiv, yarı adam, yarımcan adam kimi.

Şair demişkən:

Bircə kərə alnını, al ovucunun içinə,

Həyat dediyin nədir?

Hər şey haqqında heç nə,

Heç nə haqqında hər şey!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.07.2025)

 Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Əzmkar, bacarıqlı və güclü müşahidə qabiliyyəti ilə fərqlənən xanımdır. Mehriban və istiqanlıdır. O, cəmiyyətdə hörmət qazanmaqdan və diqqət çəkməkdən zövq alır, xarici görünüşlərinə və geyimlərinə böyük əhəmiyyət verir. Onun həyatında dürüstlük, sədaqət və cəsarət önəmli yer tutur. Verdiyi sözə sonadək sadiq qalır və yalanı sevmir. Həyatına nizam-intizam gətirmək və ətrafdakı insanları təşkilatlandırmaq onun təbii qabiliyyətlərindəndir. Eyni zamanda, analitik təfəkkürə sahibdir...

Deyir ki:- “Dünyanın mən olan yerindən görünən mənzərədə şəhərin işıqları par-par yanır. Onları seyr etməyi sevirəm. Hər işıq bir ocaq, bir ailə, ya bir insan taleyi... Evlər kibrit qutuları, insanlar hər an alışa bilən kibritlər... Məncə, hər kibrit bir hisslə alışıb-yanır. Birində hüzn, birində ehtiras, o birində nifrət, başqasında sevgi parlayır... Dünyanın mən olan yerində göyün ulduzları yerə köçüb elə bil. Bu işıq selinə baxıb düşünürəm ki, bəlkə kimlərsə də elə indicə dünyanın mən olmayan yerindən beləcə dikilib kibritlərin işıltısına... Dünyanın mən olmayan yerindən mən də alışan kibrit misalı görünürəm...”

Heç vaxt mövcud şəraitə boyun əymir və çətinliklər qarşısında iradəli olmağı bacarır. O, hörmət etdiyi insanı dəyərli hədiyyələr və gözəl sözlərlə əzizləməkdən çəkinmir və insanlardan da eyni dərəcədə hörmət və sevgi gözləyir. Güclü xarakteri var, həyatında tarazlığı təmin etməyi xoşlayır. Milli dəyərlərə bağlı və romantik olması ilə ətrafdakıların rəğbətini qazanır...  

“Bilənlər bilir. Ölkənin mədəni həyatında hadisəyə çevrilmiş tamaşalara, film və tədbirlərə güzgü tutmağı sevirəm. Sosial şəbəkələrdə hamı gündəmi zəbt edən layihələrin və aparıcılarının adlarını hallandırır, bu verilişləri müzakirəyə qoyurlar. Amma önəmli bir nüans yaddan çıxır. Axı deyirlər, ən böyük reklam elə antireklamdır. Təbii ki, sağlam tənqid həmişə olmalıdır. Amma bununla yanaşı, tərif edə biləcəyimiz nümunələr də var. Bəzən məni fikir götürür ki, niyə peşəkar layihələri müzakirə etmirik? Niyə yaxşılardan danışmırıq? Axı, istər televiziya, istər də radio efirində bütün parametrləri ilə zövqümüzə xitab edəcək layihələr var...”- söyləyir.

Xarizması və özünə inamı ilə seçilir. O, həm fiziki, həm də mənəvi cəhətdən qeyri-adi bir insandır. Diqqət çəkməyi, təriflənməyi və geyimlərə pul xərcləməyi çox sevir. Gözəl geyinməyi və özünə baxmağı sevən bu xanım, hər zaman diqqət mərkəzində olur. Onun zövqü yüksəkdir, bu da hər zaman təriflə qarşılanır...

Deyir ki:- “Feysbuka bir neçə aydır ki, qayıtmışam. İl yarım burada yox idim. Və kimsə deyəndə ki, niyə qayıtmırsan, deyirdim, ehtiyac yoxdur. Amma indi öz-özümdən soruşuram, burada olmağım mənə nə qatır? Sonra içimdən bir səs dillənir ki, şeir... Ən yorğun, bitkin, əhvalsız məqamlarda, ya sevincli, qanadlı günlərdə burada qarşıma çıxan şeirləri səsli-səsli oxuyuram, qəribə bir rahatlıq çökür ruhuma. Deyərdim ki, sözlərə tökülməyəcək qədər özəl hisslərdir bunlar...”

Güclü müşahidəçidir və ətrafında baş verən heç bir olay onun diqqətindən yayınmır. İnadkar və sabit fikirlidir. O, fikirlərindən asanlıqla vaz keçmir və mülayimliyi ilə sərtliyini balanslı şəkildə qoruyur. Qaydalar qoymağı və liderlik etməyi sevir, amma bu, onu sərt göstərmir. Əksinə, hər vəziyyətdə bir həll yolu tapmağı bacaran, soyuqqanlı və ağıllı insandır. Bu xanım, öz sərhədlərini dəqiq şəkildə cızır və ətrafındakı insanlarla münasibətlərini buna uyğun tənzimləyir. “Qanadlarım var ruhumda”- bunu da, o deyib...

Nə isə, bu dəfəki söhbətimin qəhrəmanı İctimai televiziyada böyük redaktor işləyən Günül Mehridir. O, həm də “Sarmaşıq” hekayələr kitabının müəllifidir. Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetini bitirib.

Bu gün - iyulun 19-u Günel xanımın növbəti ad günüdür. Onu bu münasibətlə təbrik edir, yaradıcılıq uğurları arzulayırıq. Yeni yaşı mübarək olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bəli, onu hamı sağlığında yaxşı yazar və yaxşı insan kimi tanıyırdı. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin mətbuat katibi kimi çox fəal idi, yazar kimi güclü qələmi var idi, həm də xeyirxah idi, hamıya əl uzatmağa çalışırdı.

Söhbət Arif Əmrahoğlundan gedir.

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü Arif Əmrahoğlu 1954-cü il oktyabrın 28-də Gürcüstanın Marneuli rayonunun Ağqula kəndində anadan olub. Orta məktəbi Ermənistanın Noyemberyan rayonu Ləmbəli kəndində bitirib. Əmək fəaliyyətinə Sumqayıt şəhərində tikinti idarəsində maşinist köməkçisi kimi başlayıb. ADU-nun filologiya fakültəsində təhsil alıb. Zaqafqaziya komsomol məktəbini bitirib.

Azərbaycan EA Ədəbiyyat İnstitutunun XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı şöbəsində baş laborant, kiçik elmi işçi, institutun Yeni dövr Azərbaycan ədəbiyyatı şöbəsinin elmi işçisi, Azərbaycan EA-nın Ədəbiyyat muzeyinin elmi işlər üzrə direktor müavini, Prezident Aparatında milli siyasət şöbəsində işləyib. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin mətbuat katibi olmasını dedik, Bakı Dövlət Universitetinin müəllimi olub həmçinin.

Ədəbi fəaliyyətə erkən başlayıb. İlk mətbu hekayəsi "Axali Marneuli" qəzetinin 8 mart 1974-cü il tarixli sayında dərc edilib. Klassik və müasir Azərbaycan nəsrinin bədii axtarışları, sənətkarlıq məsələləri ilə ardıcıl məşğul olub. "Klassik Azərbaycan nəsrində təhkiyə məsələləri (XIX əsrin ikinci yarısı)" mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə edib. Onun ədəbi-tənqidi, elmi məqalələrində bədii ədəbiyyatın poetik özünəməxsusluğunun, təhkiyə probleminin tədqiqi başlıca yer tutur.

"Klassik Azərbaycan nəsrinin poetikası" mövzusunda tədqiqat üzərində işləyib, fəal ictimaiyyətçi olub. M.F.Axundovun "Seçilmiş əsərləri"ni tərtib edib Moskvada rus dilində, A.P.Çexovun üçcildlik "Seçilmiş əsərləri"ni, dünya xalqlarının mif və əfsanələrini Azərbaycan dilində çap etdirib.

Bədii tərcümə ilə ardıcıl məşğul olub.

Əsərləri

- Nəsrin poetikası (XIX əsrin II yarısı)

- Sözə inam sabahımızdır

- Epik sözün bədii gücü

O, 19 iyul 2014-cü ildə Bakı şəhərində vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

Qələm yoldaşı Muxtar Kazımoğlu o rəhmətə gedəndə dediyi sözlər, məncə, Arif Əmrahoğlu obrazımı tan açır:

“Arif təkbaşına, minbir əzab-əziyyətlə qurduğu evinə, gözəl ailəsinə son dərəcə bağlı adam idi. Balaları ilə nəfəs alırdı. And içəndə gözünün ağı-qarası iki qızının canına and içirdi. Qızlarının ad günündə hərdən (söz arası, sağlıq arası) ləyaqətlə yaşamaq barədə danışardı,  deyərdi, mən elə yaşamamışam, balalarım nə vaxtsa mənim adım gələndə narahatlıq, nigarançılıq keçirsinlər. Bəli, Arif Əmrahoğlu bu fani dünyada tək ailəsindən, balalarından ötrü yox, həm də dostlarından, qələm yoldaşlarından ötrü əziz bir ad qoyub getdi.”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Sazlı-sözlü Göyçə mahalından yetişən ustad aşıqlar – Ələsgər və Alı özlərindən sonra böyük bir aşıqlar pleadasının yaranmasına rəvac veriblər. Onlardan biri də ustad aşıq Oruc Əhmədovdur.

Oruc Əhmədov 20 mart 1920-ci ildə Göyçə mahalının Yarpızlı kəndində "Fərzalılar" nəslində anadan olub. Atası Vəli də Göyçə mahalında və eləcə də Azərbaycanın digər bölgələrində tanınmış aşıq olub. 1929-cu ildə atası vəfat etdikdən sonra onun sazını sinəsinə alaraq çalıb oxumağa başlayıb. Bir neçə il Aşıq İbrahim Alışan oğlunun şəyirdi olub.

1939-cu ildən müstəqil aşıqlığa başlayıb.Azərbaycanda aşıqlar arasında tezliklə tanınan Aşıq Oruc Vəli oğlu respublikada keçirilən mədəni tədbirlərdə, festivallarda, Azərbaycan aşıqlarının III qurultayında iştirak edib, əməkdar mədəniyyət işçisi adına layiq görülüb. 60-dan çox saz havasını çalıb-oxuyub.

1953–1970-ci illərdə Gədəbəy aşıqlarına ağsaqqallıq edib. Miskin Vəli və Aşıq Məhəmmədəli ilə bərabər neçə-neçə məclislər keçirib. Aşıq şeirinin bir çox şəkillərində şeirlər yazıb. Aşıq Orucun Aşıq Şahsuvar və Aşıq Nurəddin adında iki şəyirdi olub.

Haqqında yazılan məqalələr

1. G. Məmmədova. Tarlada şənlik

2. M. Qardaşov. Aşıqlar ansamblı

3. Ürəklərə yol tapır

4. El sənətkarları

5. Əli Əliyev, "El aşığı" məqaləsi

6. Məhərrəm Qasımlı, "Ustad"

7. Abbas Vəfadağlı. "Ustad"

8. Araz Yaquboğlu, "Aşıq Orucun sazlı-sözlü dünyası"

Aşıq 1976-cı ilin 19 iyul günündə Gədəbəy rayonunun Zəhmətkənd kəndində astma xəstəliyindən vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.07.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu il Azərbaycanın Respublikasının Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadənin 100 illik yubileyi ilidir. Bu münasibətlə 17 iyul 2025-ci il tarixində Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin “Natəvan” klubunda elmi konfrans və şairin əsərlərinin təbliği məqsədilə təşkil olunmuş xüsusi təqdimat mərasimi keçirildi.

Tədbir Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu, Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyi və Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin birgə təşkilatçılığı ilə baş tutdu.

Tədbirin əsas məqamlarından biri, Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu tərəfindən Azərbaycan, və Türk dillərində nəşr edilmiş “Özümüzü kəsən qılınc” kitabının təqdimatı oldu. Nəşr, Bəxtiyar Vahabzadənin həm ədəbi ustalığını, həm də türk dünyasına ünvanlanmış fəlsəfi və milli çağırışlarını ictimaiyyətə xatırladan ismarıca çevrildi.

Yubiley mərasimində spikerlər qismində: Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Aktotı Raimkulova,  Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri, Xalq yazıçısı Anar, əməkdar incəsənət xadimi, professor, yazıçı-dramaturq Əli Əmirli; Nümayəndə heyəti qismində:  Atatürk mərkəzinin direktoru Nizami Cəfərov (Azərbaycan), Beynəlxalq “Alaş” mükafatı laueatı Kadırbek Kunıpiyaulı (Qazaxıstan), şair-tərcüməçi Adnan Özer (Türkiyə), filologiya elmləri doktoru, professor Adhambek Alimbekov (Özbəksitan), eyni zamanda Macarıstan, Moldova və Belarusdan olan qonaqlar iştirak edərək, məruzələrini təqdim etdilər.

Konfransa Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Aktotı Raimkulovanın çıxışı ilə başlanğıc verildi. A.Raimkulova “Bəxtiyar Vahabzadə yaradıcılığında türk dünyasının birliyi” mövzusunda çıxış edərək, şairin poetik dilində öz əksini tapan ümumtürk ideallarının gənclər tərəfindən mütaliə edilməsinin əhəmiyyətini vurğuladı. B.Vahabzadənin yaradıcılığının yalnız Azərbaycan üçün deyil, bütün türk dünyası üçün ortaq ədəbi və mənəvi sərvət olduğunu bəyan edən Fondun prezidenti, belə nəşrlərin türk xalqları arasında mədəni-mənəvi əlaqələri möhkəmləndirdiyini ifadə etdi.

Məruzələrini təqdim edən çıxışçılar Böyük Şairin türk poeziyada yaratdığı körpülər, ana dili və milli-mənəvi kimlik kimi məsələlər ətrafında dəyərli fikirlər səsləndirdilər.

Konfrans çərçivəsində incəsənət və ədəbiyyat xadimləri, media nümayəndələri, gənc yazarlar, eləcə də ictimaiyyət nümayəndələrinin fəal iştirakı müşahidə olundu. Tədbirin, yalnız bir şairin yubileyinə deyil, ümumilikdə türk ədəbi mühitindəki ortaq dəyərlərin paylaşılmasına və qarşılıqlı elmi-ədəbi dialoqun qurulmasına xidmət etdiyi aşkardır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.07.2025)

İlhamə Məhəmmədqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Sumqayıt təmsilçisi

22 iyul – Milli Mətbuat Günü münasibətilə Abşeron-Xızı Regional Mədəniyyət İdarəsinin tabeliyində olan Cəfər Cabbarlı adına Mədəniyyət Evi və 1 saylı Sumqayıt Regional "ASAN xidmət" mərkəzinin birgə təşkilatçılığı ilə Əli Kərim adına Poeziya Evində “Həqiqətin səsi” adlı ədəbi-bədii gecə həm mətbuat tariximizə işıq saldı, həm də sözün, qələmin gücünü bir daha vətənpərvərlik ruhunda səsləndirdi.

Tədbir Azərbaycan Milli Mətbuatının 150 ildən artıq şərəfli yoluna həsr olunmuş qısa videoçarxla başladı.

Çıxış edənlər – Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin Sumqayıt təşkilatının sədr müavini İlhamə Məhəmmədqızı, “Sumqayıt” qəzetinin baş redaktoru Sübhan Quliyev, Əməkdar Mədəniyyət işçisi, professor Rafiq Yusifoğlu, Poeziya Evinin rəhbəri, şair İbrahim İlyaslı ölkəmizdə azad mətbuatın formalaşmasından, jurnalistikanın milli kimliyin qorunmasındakı rolundan, sözün gücündən bəhs etdilər. Çıxışlarda mətbuatın təkcə informasiya vasitəsi deyil, həm də milli düşüncənin, ictimai şüurun güzgüsü olduğu qeyd olundu.

Tədbirin bədii hissəsində sözügedən Mədəniyyət Evinin solisti Pənah Məmmədli və “Turan” milli rəqs qrupu öz ifa və çıxışları ilə gecəyə rəng qataraq alqışlarla qarşılandılar.

Gecənin sonunda Mədəniyyət Evinin direktoru Səadət Nəcəfova çıxış edərək tədbirin təşkilatçılarına, iştirakçılara və qonaqlara təşəkkürünü bildirdi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.07.2025)

 “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.

Liderliyin xüsusi qanunları hansılardır?

«Seminarların və kitabların köməyi ilə uzun illər liderlik öyrətdiyim yuz minlərlə insana və özündə liderlik keyfiyyətlərini inkişaf etdirmək istəyən şəxs, sənə ithaf olunur. Bütün yüksəliş və enmələr liderliyin sayəsində baş verir» sözləri ilə başlayan «Liderliyin 21 inkaredilməz qanunu» kitabını – Con Maksvellin bu incisini, yəqin ki, oxumayan əz-əz liderə rast gəlmək olar. Rəsmən onun özünün, yaratdığı EQUIP və The John Maxwell Company təşkilatlarının bu günədək liderliyin sirlərini öyrətdiyi 5 milyon müdavimi var. Bu gün ABŞ-ın Vest Poynt Hərbi Akadesmiyasından tutmuş BMT-yədək, nüfuzlu Fortune 500 siyahısındakı əksər şirkətlər təmsil olunmaqla az qala hər bir qurumda Con Maksvelldən liderlik dərsi almış insanlara rast gəlmək olar.

Con Maksvellin təqdim etdiyi liderlik qanunlarının 21-nə də qısaca da olsa nəzər yetirməyimiz vacibdir. Belə ki, öz şəxsi həyatlarında və bizneslərində bu qanunlara əməl etməklə insanlar dərhal fayda əldə edirlər.

Beləliklə, 21 qanundan növbətisi:

9.Maqntizm qanunu

«Siz özünüz kimi olanları cəzb edirsiniz»

Effektiv liderlər həmişə yaxşı adamları axtarırlar. Bu, əksər hallarda məhz onların özlərinə bənzəyən, onlara lazım olan xarakterə malik olan, onlardakı keyfiyyətlərə malik olan adamlar olur. Məhz maqnetizm qanunu da budur: siz özünüz kimi olanları cəzb edirsiniz.

Pessimist və optimistlər az halda bir-birini cəzb edə bilər. Daha çox, yaşıdlar bir-birini cəzb edə bilirlər. Sosial mənsubiyyət, əlaqələr və ətraf da cəzbetmədə rol oynayır.

İnsanları həm də eyni mənəvi dəyərlər cəzb edə bilir. Başqa bir cəzbetmə obyekti – həyat təcrübəsidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.07.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı HEKAYƏ SAATINDA bu gün sizlərə Ayişə Nəbinin “Relsə bağlanan çoban” sənədli hekayəsini təqdim edir.

Düzün-dünyanın genişliyidar gələr, bu genişlikdə balaca bir yurd axtararsan, sığınasan.

Qoyunlarının doymaz qarnını doyurmaq üçün yaxşı bir otlaq axtararsan. Qoyun da qoyundur da, ağzını atdığı yerdə yaşıl ot gördüsə, başını qaldırmaz, otlaya-otlaya düz ağzı boza dirənənə qədər gedər. Sabahdan axşama qədər otlayar, doymaz.

Çoban Novruz gərməşov çomağına dirsəklənib qoyunlara baxa-baxa fikrə getmişdi. Gözü uzaqlara baxsa da, heç o dağları, xışıldayan yarpaqları, payıza üz  tutan rüzgarı görmürdü, ürəyində dünyanın min bir dərdli gərdişini götür-qoy edirdi. İllərdir çobandır, bu çöllər, bu dağlar, bu yerlər onun ayağının izini yaxşı tanıyırdı.Ancaq o bunun fərqində deyildi, buna bir anlam da vermirdi. “Ömürdür də verilib, mən də yaşayıram. Vaxtında dədəmin-anamın sözünə baxıb oxumadım, yəni heç oxutmadılar da, bir sürü qoyunu qatdılar qabağıma ki, get otar, çörəyini qazan”.

Fikrə dalsa da, bu qədər fikrin içində heç vaxt ağlına gəlmirdi ki, birdən bu qoyunun hamısı mənim olsa, bir belə qoyunum olsa, neylərəm. Yox, bu onun ağlına gəlmirdi, bir belə qoyunun olmağını heç istəmirdi də. Neynirdi axı. Gözü tox sovet uşaqlığı yaşamışdı. Var-dövlət istəmək ayıbdır, birdən eşidən-bilən olar ki, mən var-dövlət istəyirəm, biabır olaram. Elə sovetin qoyduğu plan bəsimdir. Beş-altı qoyun, üç-dörd keçi, iki baş da inək. Düz eləyib, nəyə lazımdır sürüylə qoyun, mal-heyvan, dolanışığın olsun, bəsindir. Otur kasıblığını elə də, təki canın sağ olsun. – Özündən məmnun halda bunları düşünürdü. Başqa bir həyat olduğunu, bütün peyğəmbərlərin əvvəl çoban olduqlarını, var-dövlətli insanların daha gözəl bir həyat yaşadıqlarını düşünmürdü, bu barədə təsəvvürü də yox idi. Başını salıb aşağı öz dərdi, azarı ilə məşğul olub dolanırdı. Pis də dolanmırdı. Ayda bir dəfə çobanlıqdan istefa verib qoyunu örüşə aparmırdı, camaat “yenə Novruzun ayı çıxdı” deyər, bir-iki adam minnətə gedər, yola gətirib yenə də qoyunları Novruzun qabağına qatıb otardardılar.Ayda bir dəfə də kənd camaatından aylığını yığardı.

Bir dəfə də bizə gəldiyi yadımdadır. Çox soyuq və qara buludlu bir gün idi, yəqin ki, belə havada qoyunları çölə buraxmamışdılar. Hələ məktəbə getmədiyim vaxtlar idi. Soyuq olduğundan hamımız bir otağa yığışmışdıq. Mən raskladuşkada yatmışdım, səsə gözümü açdım, bir adama xoş gəldin deyib içəri çağırırdılar. Başımı qaldırıb gördüm çobandır, yenidən başımı bürüyüb yatdım, uşaq ağlıyla məni niyə qaldırmayıblar deyə, bir az acıqlandım da. Bizimkilər qonağı içəri gətirib oturtdular süfrədə, atamla anam səhər yeməyini təzəcə yemişdilər. Anam tez odun sobasının üstündəki qaynar çaydandançay süzüb çobanın qabağına qoydu, “booy, ay Novruz, soyuqdan gəlibsən, isti-isti iç” dedi. Mən də başım bürüklü halda öz-özümə adam gəlmədən durardım gərək, deyir, amma durmuram. Yox, bizimkilər hələ yemək də təklif edəcəklər, bilirəm, adətləridir. Anam əl-ayağa düşdü, tələsik üç-dörd yumurtanın qayğanağı eləyib gətirdi. Səhərin dadsız havasına sarı yağla qayğanağın bir gözəl ətriqarışdı ki. Qayğanaq gələnə qədər atam qoyun başına bir manatdan çobanın aylığını vermiş, o da pulu götürüb, sayıb cibinə qoymuşdu. Yemək gələndə çoban bir az duruxdu, yeməyə başlamadan: Ay bacı, əlimi pula vurdum, əlüzyuyan hardadır, əlimi yuyum – dedi. Bu an atamla anam bir-birlərinə baxdılar, çobandan bu hərəkəti gözləmirdilər. Birinci pulu saymağı qəribə gəlmişdi onlara, heç vaxt müəllimin verdiyi pulu heç kim saymazdı, müəllim etibarlı adam idi, bir də pula vurduğu üçün əlini yumağı.

Çoban əlini yuyub qayğanağını yedi, getdi.

Sentyabrın əvvəlləri idi, yağışdan sonra quruyan otların dibindən gömgöy alısın qalxmışdı. Çöllər yaz ağzı kimi yamyaşıl idi. Çoban heç vaxt bu tərəflərə, Ağstafa çayının o tayına gətirməzdi sürünü. Həmişə çayın bu tayında, kəndin həndəvərində otarardı, bura gəlmək üçün gərək körpüdən keçəsən, həm də qoyun tütünə düşür, tütünün dibindən qalxan otları yemək üçün tütünü ayaqlayırdı. Ona görə buralara gətirmirdi. Üzü yuxarı baxanda Şinkarın meşəsi, bu yanda Kartoflu bulağı, belə baxanda Çeranus idi. Aşağı baxanda bu tayda Taxtada həmişə tütünçülər olardı, amma indi heç kim gözə dəymirdi. Bu vaxtlar buralarda işçilər qaynaşardı, Çeranusda tütün bağı asıb qurudanlar, Taxtada tütün yığanlar, ferma işçiləri olardı. Meşəlikdən talaya çıxıb o yan-bu yana boylandı, heç kim görünmürdü. Kimsəsizliyə öyrəşmiş çobanın bu sakitlik və adamsızlıqdan birdən dalağı sancdı. Öz-özünə çox uzaqlaşmayım, zamana o zamana deyil, dedi. Sonra da nədən qorxacam, kül erməninin başına, qabağıma çıxan olsa, bu gərməşov çomağımla təpəsinə elə endirərəm ki, elə yerində qalar. Ağlına gələn bu fikirdən ürəklənib qoyunu bir az da yuxarı yaydı. Dəmiryolu xəttini bayaqdan keçmişdi. Son illərdə burada dəmiryolu xətti çəkənlər də olurdu, əməlli şennik idi, ancaq indi dəmiryolu çəkilib qurtardı, Bakı-İrəvan dəmir yolunun açılışı da oldu. Sonra niyəsə qatar işləmədi, elə gündə bir dəfə yük qatarı keçir, bir də yol işçiləri drezenlə gedib-gəlirlər, vəssəlam.

Ermənilərin araqarışdıranlıqları başlayandan adam bir az üşürgələnir, düzdü, qorxaq millətdi, heç nə qələti eləyə bilməzlər, amma yenə də bilmək olmaz, təkliyə düşəndə hər qələti elərlər, buna erməni deyiblər, azmı görmüşük elədiklərini. Çoban Novruz  bu fikirlərlə qoyunu ohalayıb otun gur yerinə çəkdi. Qoy otlasınlar, dedi, erməni-zad vecimə deyil.

Ətrafda quş belə uçmurdu. Çöl adamı çölü bilirdi, çölü səsindən, bəzən də səssizliyindən tanıyırdı, hardan hansı səs gəlsə, nə deməkdir, nə işarədir, duyuq düşürdü. Amma bu gün Novruzun bütün hissiyyatı qapanmışdı. İndiyə kimi heç qorxu hiss etməmişdi. Ömrü boyu biyabanda, çöllərdə olmuşdu. Bir dəfə yenə bir kəndçisinə acıq eləyib sürünü çöldə buraxıb gəlmişdi. Qoyun-keçi dağılıb püsərəng olmuşdu. Kəndə xəbər yayıldı ki, yenə Novruzun ayı çıxıb, sürüyü buraxıb gedib. Camaat meşələrə, çöllərə düşüb hərə öz qoyununu, keçisini axtardı, tapan tapdı, tapmayan da qurda-quşa yem oldu, deyib əlini üzdü. Sonra Novruz ağlına nə gəldisə, təzədən qayıdıb meşələrdə camaatın qoyun-keçisini axtardı, o gün axşamdan keçmiş, hava qaralıb lap zinrikləşənə qədər gəzdi.Neçə qoyunun cəsədini tapdı, neçəsini gördü canavar parçalayıb, neçəsini ağacların dibində yaralı tapdı. Yaralı qoyunlar üç bir-beş bir bir-birinə qısılıb yazıq-yazıq can verirdilər. Heç onda gecə vaxtı da qorxmamışdı ki, gecədi, çöldü, meşədi, erməninin qulağının dibidi, azan-təzən olar, o qədər namərd erməni var ki, qabağıma çıxsa, neylərəm. Yox, dünyanın düz vaxtı, qocaların dediyi kimi, sovetin qılıncının dalı da, qabağı da kəsən vaxt idi, bəlkə, ona görə qorxmamışdı ki, erməni kimdi ki, ona nəsə eləsin. Bizdə də it-qurd, azan-təzən deyəndə ayıdan-canavardan qorxmazdılar, it-qurd deyildimi, hamı bilirdi ki, söhbət ermənidən gedir.

Novruz fikrə dalmışdı, qulağına motor səsi gəldi, bir az səsin səmtini tutub baxdı, aralıdan relsin üstü ilə gələnlokomotivi gördü. Stansiya sayılan yerdə işçilər düşüb relsləri qurdaladı, ora-bura baxdılar, sonra yolllarına davam etdilər.

         Novruz onları baxışları ilə qarşılayıb yola saldı. Qoyunları qatar yolundan keçirib üzüyuxarı yaydı. Haylayıb bir az da meşənin içinə yeritdi. Özü də irəli gedib ­­­­Kartoflunun başında çöməldi, matarasında qalan bayaqkı suyun dibini boşaldıb təzəsini doldurdu, başına çəkib bir az içdi, sonra matarasının başını bir də doldurub torbasına qoydu. Burda bir az oturdu, elə bilnəyəsə dəyərlənmişdi, kövrəlmişdi, görən, bu işlərin axırı noolacaq deyə qara-qara düşünürdü. Gül kimi yaşayırdıq. Bu erməni köpəyuşağı qınından çıxmasaydı, min il də belə yaşardıq. Erməni də ki, qınından çıxdısa, ya qan tökəcək, ya qanı töküləcək. Qanları dolub yenə, axmasa, dincəlməyəcəklər. Kənddə bir həyəcan var, hər gün bir xəbər gəlir, hər axşam erməni hücum edəcəkmi deyə, səksəkə ilə yatırıq, çünki ordan-burdan eşitdiyimiz hadisələr bu nanəciblərin sinsilik etdiklərini, altdan-altdan iş gördüklərini deyir. Düzdür, cavanlar kəndi qoruyurlar, ancaq üç-beş adam ov tüfəngi, finkayla, bıçaqla nə qədər qoruyacaq bu it xılından.

Ürəyindəki narahatlıq bir yana, çoban oturduğu yerdə  bir az qurcalanıb arxasını bulağın üstündəki iri palıda verib bir hovur dincəlmək istədi. Qoyunlar da əmin-arxayın yayılıb, bir az gözümün acısını alım, çimir eləyim, – dedi. Palıdın qalın yarpaqları payıza döndüyündən suyu çəkilib ağırlaşmışdı, bir az sərt xışıldayırdı. Bu onun qulağını dırmalasa da, fikir vermədi, sanki uzaqdan gələn soyuğun üşütməsi keçdi canından,irpəndi, sonra özünü topladı, deyəsən, meşədə kimsəsizlikdə eyməndin ha, deyə, özünü qınadı. Yox, bu, eymənmək deyildi, sanki bir qara yuxu basırdı onu və bu qara yuxunun içində də bir qara ağırlıq çökürdü canına. Günün bu vaxtı bu nə yuxudur, deyə, özünü danmaq istəsə də, ağaca söykənib üstünə gələn ağırlığa təslim oldu, gözləri yumuldu.

Çoban balacaydı, quzu otarırdı. Quzu otarmaq uşaqlar üçün elə oynamaq bəhanəsi idi. Məhlənin uşaqları yığışıb çilingağac oynayırdı. Başları oyuna qarışanda quzu otlaya-otlaya baş alıb getdi. Birdən kəndə hay düşdü ki, quzular itib, uşaqlar quzuları buraxıblar. Anası təpənin başından hikkəylə çağırdı, – Ay Noyruz, ay Noyruz, a dalın yansın, a qara vurğunnu, ə quzuyu neylədin, quzu yoxdu?

         Novruz tələsik əlindəki ağacı tullayıb qaradalaq üzü aşağı qaçdı ki, gedib quzuları tapsın. Anasının hələ də dalınca qarğayan, çağıran bayaqkı səsi qulağında əks-səda verirdi. Anası çağırmasa belə, bayaqkı hikkəli səsi qarşı qayaya çırpılıb qayıtdığından Novruzun qulağına şapalaq kimi dəymişdi, beyninin içinə işləmişdi. O üzüaşağı qaçdıqca səs beyninə daha da işləyir, daha da dərindən yüksəlirdi. Özü də bilmirdi ki, niyə üzüaşağı qaçırdı, quzular, bəlkə, heç o tərəfə getməyib, bəlkə, Ağtapdadı, bəlkə, İvananın düzünə səpələnib, bəlkə, Sarımsaqlı təpəyə qaçıb. Bilmirdi, eləcə qaranəfəs gedirdi. Qəbristanı keçdi, heç Vəliöyünün dərəsinə də baxmadı, bəlkə quzu ora su içməyə enib, yox, üz tutub qaçırdı. Məhəmməd yolqayırana çatıb, tək dağdağanın yanından burulub hara tərəf gedim, deyəndə bomboz yolda ayağı daşa ilişib yıxıldı. Özü də bilirdi ki, quzular heç vaxt kənddən belə uzaqlaşmaz, ancaq onu nəsə bir hiss kənddən uzaqlara aparırdı. Birdən yenə anasının səsini eşitdi, hara qaçırsan, ay bəduğur, quzu hardadır, sən hara gedirsən? Yıxıldığı yerdə üzünü torpaqdan qaldırmadan ətrafa baxdı, doğrudan da, hara gedirdi, durum qayıdım deyə tərpənmək, qalxmaq istədi. Başını qaldırdı, sağa baxdı Qaraməmmədli dərəsi, sola baxdı İsti dərə idi.Ortadan yol gedirdi, bir az aşağıda Ağ yolu keçəndə köhnə qəbristandı, orda köhnə künbəz vardı, o qədər oynamışdı ki o künbəzin yanında, ancaq içinə girə bilməmişdi, içəri girməyə bütün uşaqlar qorxurdular. Özünü künbəzin içində gördü bir anda. Mən bu künbəzin içinə necə gəlib düşdüm.– Ayyyy anaaa, – deyə qışdırdı var gücüylə. Ancaq səsi qırıldı, cırcırama kimi aaaa deyə alçaq bir səs çıxara bildi. Başını torpağa qoydu, bir üzü torpaqda, obir üzünə dəyən havadan sağ olduğunu hiss etdi, başını qaldırmaq istədi, künbəzin içi qaranlıq idi. Axı gündüzdür hələ, bura niyə qaranlıqdır. Künbəzin pəncərəsi yoxdur axı, deyə düşündü.Yox, bir neçə balaca pəncərəsi var, ordan içəri işıq düşürdü. Çünki biz o bala pəncərə kimi yerdən içəri baxırdıq ki, görək orda nə var. Bəs mən niyə qaranlıqdayam?

Anlamırdı. Qalxmağa çalışdı. Durub oturdu. Başına ağır bir şey dəydi, deyəsən başımı künbəzin divarına vurdum dedi. Sonra başının bu tərəfinə də eyni zərbə  dəydi. Mən niyə başımı divara vururam ki, –dedi öz-özünə. Qaranlığın içində yer aşağı çökdü sanki, o daha da qaranlığa batdı. Birdən ilan vuran kimi sıçradı. İki əlini üzünə çəkib yuxudan oyanan adamların etdiyi kimi, sanki özünü oyandırmağa çalışdı. Oyandı. Ətraf işıq idi. Başının üstündə üç nəfər durmuşdu, ona təpik vururdular. Başı künbəzin divarına dəymirmiş, yox, adamın təpiyi imiş başına dəyən. Hər iki tərəfdən dəyən zərbədən başı ağrıyırdı. Üç nəfər qarşısında durub nəsə deyirdi. Siluetlər gah birləşir, gah aralanırdılar. Adamdırmı, qarabasmadırmı? Dərk edəmmədi.

         Fikrini topladı. Səslər bir-birinə qarışırdı. Siliuetlər bir az aydınlandı. Üç nəfər qarşısında idi, biri də səslənə-səslənəarxadan gəlirdi. Qoyunlar dağılışmış, orda burda mələşirdilər. Kartoflu bulağın başında duran 3-4 qoyun çaşqınlıqla ona baxırdı.

Çoban neyləməli olduğuna bir anda qərar verə bilmədi. Çomağına güvəndi, qaldırıb təpələrini əzim dedi içində. Elə bu vaxt bunların ermənicə danışdığını, erməni olduqlarını bildi, yuxuda düşdüyü qaranlığı bir anda anladı. Eşitdiyi kobud səs onu daha ayıltdı, səs:

– Çoban, ay çoban, bu qoyunları biza ver, – dedi.

Çoban cavab verdi:

–Qoyunlar mənim deyil, verə bilmərəm.

–Necə sənin deyil, görürük ki, sənindir.

–Yox, mən çobanam, otarıram, qoyunlar kolxozundur.

–Nə olsun, biz də kolxozun adamıyıq, gətir kəsək, kabab edək.

–Nə danışırsınız, kolxoz malını kəsmək olmaz, məndən alarlar sonra.

–Sonra alarlar, düz deyirsən. Sonra səni tapsalar, alarlar, – biri kinayə elədi, arsızca gülüşdülər.

Bu yerdə o biri irəli yeriyib çobanın yaxasından tutmaq istəyəndə Çoban əlindəki çomaqla qarşısındakının təpəsinə vurdu. O, ayı kimi böyürdü: –Ara, sən mənim kəndimdə məni vurursan, – deyə kobudca söydü. Çoban:

–Sənin deyil, mənim kəndimdir bura, – deyib özünü müdafiə etdi. Aralarında əlbəyaxa vuruşma başladı. Çoban bu azğınları qorxutmaq üçün, – axşam milisə şikayət edəcəm, siz kolxoz malını ələ keçirmək istəyirsiniz? – deyəndə  ermənilər yenə gülüşdülər:

–Bu hələ axşama qədər yaşamaq istəyir e, tutun bunun əl-qolunu bağlayaq. Türkə bax ha, gəlib burda bizə meydan oxuyur.

Dördü də birdən irəli yeriyib hərəsi bir-iki yumruq-təpik vurub yaşlı çobanı yerə yıxdılar. Ağaca meyillənən çobanı dartıb ağacdan araladılar. Çoban arxasını palıda söykədiyindən bunlara doy gələcəyinə arxayın idi. Amma bunlar onu ağacdan araladıqda çoban dayanaqsız qaldı, onu çevrələdilər. Əvvəl yüngül hərəkətlər, sözlərlə lağa qoyub onu sındırmaq istədilər. Bu çobana ağır gəldi, yenə çomağını qaldırıb qarşısındakına vurmaq istəyəndə arxadakı erməni daşla başına vurdu. Qan şoralanan başını tutanda digəri təpiklə vuranda çobanın dizi qatlandı. Yerə yıxılmağa qoymadan havadaca hərəsi bir yandan üstünə düşüb o ki, var vurdular. Başına çomaq dəyən erməni başındakı qanı əli ilə silib Çobana, – sən mənim qanımı tökdün, hə, indi gör, mən sənin qanını necə tökəcəm, – deyib yanıdı. Döyülməkdən heydən düşən çobanın hərəsi bir yandan qamarlayıb düz bayaq lokomotivin keçdiyi dəmiryolunun yaxınlığında yerə atdılar. Aralarında öz dillərində nəsə qırıldaşdılar. Döyülməkdən heyi qalmasa da çoban ayağa qalxmağa çalışır, əl-qol atır, yerdən daş-ağac tapıb onların başına atırdı. Cibindəki bıçağını çıxarıb gizlicə erməniyə saplamağa çalışanda qarşısındakı erməni gördü, bıçağı alıb onun qarnına soxacaqlar zənn etdi, amma onlar gülüşüb, – bu bıçaqla biz qoyun kəsəcəyik, sənin kolxozunun qoyununu kabablayıb ləzzətlə yeyəcəyik, deyəndə çoban elə bildi, onu buraxacaq, qoyunları aparacaqlar. Odur ki,– yox, eləməyin, – deyərkən onlar daha da qızışır, onun hər yerinə vurur, qalxmağa aman vermirdilər.

Sonra erməninin ən qəddarı, ən çox vuranı, bıçağı alıb qırağa atan yerdən götürdüyü, bayaqdan sığallayıb hamarladığı məftili göstərib, –buna bax, ə, a türk, gör bu necədir, gedər, yaraşarmı sənə? – deyərək ədalı səslə dedi. Onların nə etmək istədiklərini kəsdirəmməyən Çoban əvvəl dinmədi, vaxt qazanıb nə etmək istədiklərini anlamağa çalışdı. O birisi, –yaraşar, yaraşar, – deyib məftili onun əlindən alıb Çobanın ayağının birinə bağladı. Çoban ayağını dartsa da, əl-qol atıb erməniləri vursa da, özünü çəkib çabalasa da öz ayağını bu iki kinli ermənininəlindən qurtara bilmədi. Onlar məftili onun bir ayağına bərkcə sarıdılar.Eyni zamanda ermənilər öz aralarında türklərə söyə-söyə zarafatlaşaraq, gülüşərək, qəhrəmanlıq ədası ilə Çobanın ayağına bağlanmış məftildən tutub dartdılar, itələyib arxası üstə yıxdıqları Çobanı yerində fırlatdılar. Çoban əbədəyə düşmüş at kimi çabalayır, böyrü üstə dönüb qalxmağa çalışırdı, ancaq o biri erməni də köməyə gəlib ikisi birgə dartıb sürətlə fırlatdıqlarından Çoban özünü tarazlayıb çevrilə, qalxa bilmirdi. Digər ikisi də baxıb gülüşür, yüksək və arsız  səslə nəsə deyirdilər. Yerdə otlar əzilib iri bir dairə cızmışdı, sonra nə düşündüsə erməni məftili dartaraq üzü yuxarı çəkdi. Çoban dartınır, getmək istəmirdi.Ancaq onun iki yekəpər kinli erməniyə gücü çatmırdı, onlar ikisi birgə dartdıqları məftillə Çobanı dəmiryol relslərinə çəkdilər. Çoban qışqırdı, bağırdı, o da söydü, hədələdi, yaxında ola biləcək ağlına gələn adları çağırdı. Amma onun bütün cəhədləri boşa çıxırdı, nə səsinə səs verən vardı, nə harayına gələn, nə də bu ermənilərə Allah insaf verirdi.Aralarındakı çarpışma bir xeyli davam etdi, çoban dörd nəfərlə vuruşmaqdan yorğun düşsə də, yaşamaq eşqi güc gəlir, məğlub olmaq istəmir, dirənməyə, məftildən və ermənilərin əlindən qurtulmağa çalışırdı. Amma olmurdu, qurtula bilmirdi. Ermənilər onu lap relsin yaxınlığına qədər sürüyüb gətirmişdilər. Ayağını məftil kəsib qanatmışdı. Arxaya baxan olsa, yaşıl otların üstünə damlayan qanın qırmızılığını görər, yaşılın üstündə qırmızı çiçək açdığını zənn edərdi.

Zaman o zaman, an o an deyildi. Yuxudakı qaranlığın yaxınlaşdığı an idi.

Erməni, çobanın ayağına bağladığı məftili dartaraq relsin yanında yerə çölkdü. Çobanın çırpındığına, ağzına tıxanan əski parçasının ardından zorla eşidilən boğruq bağırtıya fikir vermədən məftili relsə bağladı. Çoban gücü çatdığınca başını qaldırıb özünü geri dartmağa çalışırdı. Bunu görən erməninin biri onun başını yerə endirib  dizi ilə basdırdı. İstəsəydi çobanı elə vurardı ki, huşunu ititrərdi, amma bunu istəmirdilər, bütün faciəni gözü görə-görə yaşasın istəyirdilər. Çobanın iki ayağını relsə bağladılar. Əllərinin birini bağlayıb birini açıq qoydular. Amma elə elədilər ki, açıq əli bağlıya çatmırdı. Çoban çarmıxa çəkilmiş kimi qalmışdı. Ağzındakı kirli əski səsini də çıxmağa qoymurdu.

Ermənilər bağlayıb kənara çəkildilər, kənardan çobanın çarəsiz vəziyyətinə baxıb öz dillərdində danışır, gülüşürdülər. Sonra yenə nəsə deyib rədd oldular.

Çoban relsin kənarında xırlıqda uzanmışdı. Başı yerdəydi və uzaqlaşan ermənilərin ayaq tappıltıları yerdən qulaqlarına çatırdı. Bir azdan bu tappıltı da kəsildi. Başını çevirdi. Dağın ardında enməkdə olan günəş gözünə vurdu. Gözü qamaşdı. Fikirləri qarışdı. Görəsən, qatar gəlməz ki? Düşündü. Birdən gəlsə. Düşüncəsi qırıldı. Gözünü yumdu. Qoyunlar görəsən necə oldu? Qoyun hayıdır, yenə düşündü.

Neyləsin? Ağzındakı əskinin pis dadı ürəyini bulandırırdı.A rtıq ona da fikir vermirdi Allahı, bəndəni köməyə çağırdı ürəyində. Beləcə nə qədər qaldı bilmədi. Bir də başını döndərib gözünü açanda artıq gün əyilmişdi. Başına dolanan cücülər seyrəlmişdi. Başının altında əzilən otlardan yaşıllıq iyisi vururdu. Bu qoxudan bir dinclik gəldi canına. Xeyli belə qaldı. Çarə axtarırdı. Nə çabalamaq, nə özünü ora bura vurmaq fayda verməmişdi. Bütün çarələr tükənəndə adam sonsuzluğa üz tutub Allahım, sən nə istərsən, o olur, deyər, özünü Allaha əmanət edər.

Vaxt getdimi, getmədimi, fərqində deyildi. Canında axşamın dar vaxtının sııxıntısı vardı. Elə bu vaxt qulağına yeri silkələyən taqqıltı gəldi. Aramlı bir taqqıltı idi. Qatar səsi kimi. Aman, Allah, yoxsa qatar? Taqqıltı yaxınlaşır, yaxınlaşır, yaxınlaşır....

Çoban dartınır, dartınır, dartınır. Məftil ayaq topuqlarını qanadır, ağrıya fikir də vermir, dartınır, əllərinin məftilni qoparmağa çalışır. Alınmır. Olmur olmur. Relsdən qopa bilmir, qopa bilmir, qopmur. Səs lap yaxınlaşır. Qorxu. Səs qorxuya çevrilir.

Ağlı səslə qorxu arasında sıxılır.

Dişlərini sıxır. Sıxa bilmir. Kirli əski dişlərinin araında acı dad verir.

Qatar yaxınlaşır.

Gözünü açıb günəşə baxmaq istəyir. Gün dağların dalında görünmür.

Üşürgələndi.

Bütün bədənini bir cərəyan titrətdi. Bədəni spiral kikmi yığılıb açıldı bir də yığıldı.

Qatar lap gözünün qabağındadır.

Taqqıltı güclənib qulaqlarını deşir artıq eşidə bilmir.

Qatar gözünə girir. Qatar ayağına toxunur. Qatar. Qatar ayağını əzir. Qatar bədənini əzir.

Qatar qatar qatar...

Qaranlıq.

Hər yan qaranlıq...

Yoxdur... Heç nə...

Relsdən aralı düşən baş hələ də hiss edir. Hədəqədən çıxan gözlər yuvasında fırlanır, görmür....

Başın hiss etdiyi ağrı azalır, azalır. Yoxluğa keçir... Bədən yoxdur, parça parçadır tikə tikədir qol ayaq baş hərəsi bir yandadır.

Əzilən bədən relsdən aşağı düşüb, relsdə məftilə bağlı ayaq qalıb.

Gecə kənddə sakitlikdir. Çoban evə gəlməyib. Bəlkə qoyunu... Qoyunları...itirib...bəlkə...bəlkə...

Hərə bir söz dedi.

Sabah oldu. Kəndin Bəhlul Danəndəsini çağırdılar. Həmin yerə getdilər. Çobanın hisələrini yığdılar, ələ gələn parçaları tikib adam formasına saldılar. İcevan xəstəxanasına morqa apardılar. Morqda, “çoban dəmir yolunu keçərkən ayağı relsə ilişib, yıxılıb qatarın altında qalıb ölüb” yazdılar ölüm kağızına.

Ölüm səbəbi dağda daşda quş kimi səkən çobanın relsi adlayammaması oldu. Kİmsə erməni vəhşiliyidir deyə bilmədi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü Əli Sultanlı! Ədəbiyyat elmi ilə məşğul olanlar və bədii ədəbiyyatla maraqlananlar bu adı çox eşidiblər. Eşitməyənlər üçün haqqında danışacağam.

Bu gün onun anım günüdür həm də.

1906-cı il dekabrın 25-də Naxçıvan şəhərində bənna ailəsində doğulub. İlk təhsilini Naxçıvanda alan Əli Sultanlı 1923-cü ildə Naxçıvan Müəllimlər Seminariyasına qəbul olunub və 1928-ci ildə oranı bitirib O, bir müddət "Şərq qapısı" qəzetində ədəbi işçi vəzifəsində çalışıb.

1929-cu ildə Bakıya gəlib, ADU-nun xarici ölkələr ədəbiyyatı tarixi kafedrasında assistent və ömrünün sonuna kimi respublikanın ali məktəblərində, elmi-tədqiqat institutunda dünya və Azərbaycan ədəbiyyatından dərs deyib və geniş elmi-tədqiqat işi aparıb. Xarici ölkələr ədəbiyyatın tarixi kafedrasına rəhbərlik edib,  ADU-nun prorektoru vəzifəsində çalışıb. O, bir sıra dərsliklər, müntəxəbatlar, tədqiqat əsərləri yaradıb.

"Antik ədəbiyyat tarixi", "Roma ədəbiyyatı müntəxəbatı", "Antik ədəbiyyatı müntəxəbatı" kimi dərsliklərin, "Azərbaycana dramaturgiyasının inkişaf yolları", "Nizami və Qərbi Avropa ədəbiyyatı" və s. görkəmli əsərlərin müəllifi kimi şöhrət qazanıb

O, Azərbaycan alimləri arasında birinci dəfə 1939-cu ildə xarici ölkələr ədəbiyyatı, sahəsində filologiya elmləri namizədi alimlik dərəcəsi, 1946-cı ildə isə filologiya elmləri doktoru alimlik dərəcəsi alıb. Partiya və Hökumət Sultanlının xidmətlərini yüksək qiymətləndirərək onu 1940-cı ildə SSRİ Ali Sovetinin fərmanı ilə, Əmək igidliyinə görə medalı ilə təltif edib.

Əsərləri

1. V. Hötenin yaradıcılıq yolu

2. M. F. Axundovun dramaturgiyası

3. Mopassanın hərbi novellaları

4. Azərbaycanda xalq draması

5. Roma və Yunanıstanda ədəbiyyatşünaslıq və estetika məsələləri

6. Şekspir və onun on ikinci gecəsi

7. Antik dövrdə ədəbiyyat və ədəbiyyatşünaslıq məsələləri

Əli Sultanlı 1960-cı il iyulun 18-də Bakıda vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.07.2025)