Murad Vəlixanov, "Ədəbiyyat və incəsənət"

Təhminə heç bir zaman həqiqətən sevilməmişdi. Heç Zaur da onu sevə bilməmişdi. Təhminə mehribanlığı, gözəlliyi ilə hamının diqqətini cəlb etsə də, ünsiyyətcil olsa da, həyatına aldığı insanları özü seçirdi. Bu səbəbdən də, əli çatmayan hər kəs ona əxlaqsız kimi baxırdı…

Azərbaycanın ən çox baxılan və sevilən filmi - “Təhminə". Azərbaycanda ən çox oxunan romanın - Anarın “Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi” romanının ssenarisi əsasında çəkilmiş bir şedevr. 

Bəli, Təhminə tragik bir obrazdır. Hamı onun barəsində hədyana danışır. Keçmiş müdiri Həsənovun Zaura xəbərdarlıq etməsi, bu baxımdan səciyyəvidir: "Bu arvada baş qoşma, xatalı adamdı e. Başa düşürəm, qəşəngdi zaddı, sən də cavan adamsan da. Amma yırtıcıdır, özü də ağına-qarasına baxan deyil ha. Kim gəldi, kimlə gəldi".

Əslində isə Təhminə sadəcə, müasir, gözəl qadın idi. Cəmiyyətin qəbul edə bilmədiyi, həzm edə bilmədiyi bir qadın. Hər kəsin boğazında ilişib qalan qadın...

"O qızın başıbəlalıdır. Heç özü də bilmir nə istəyir".... - Haqqında belə desələr də, Təhminə sadəcə sevir - Zauru təmiz, ülvi hisslərlə sevir. Sevilmək istəyir, sevdiyi kişinin hörmətini istəyir. Ancaq azad davranışları onun xoşbəxtliyinə mane olur. Cəmiyyət bu qadını qəbul etmək istəmir. Qınaq...

Zaur üçün isə Təhminə sadəcə, ehtiras idi, bitib keçəcək bir ehtiras... Əgər elə olmasaydı, başqalarının dediyi kimi: Təhminə ilə əxlaqsız kimi davranmazdı. Əgər elə olmasaydı...

Əslində Zaur Leninqrada Təhminənin deyil, öz hisslərinin arxasınca getmişdi. Deyilənlərə inanmaq, Təhminədən vaz keçmək o qədər asan idi ki... Zaur yalan vədlər verməyi sevirdi və Təhminə də inanmağı. Bu sevginin bitəcəyini bilirdi Təhminə. Hər dəfəsində bunu Zaura başa salmağa çalışırdı. Zaur isə cəsarətsizliyindən bunu qəbul etməyə çəkinirdi.

Təhminə kimi qadın həyat yoldaşı ola bilməzdi, Zaurun fikrincə. Buna görə də bir zamanlar "sevirəm" deyən Təhminəni əxlaqsız adlandırmaqdan da çəkinmədi. Zaur da Təhminəyə hamının baxdığı kimi baxırdı...

"Təhminə" filmi 1993-cü ildə ekranlaşdırılıb. Filmin quruluşçu rejissoru Rasim Ocaqov, quruluşçu operator Kənan Məmmədov, quruluşçu rəssam Rafiz İsmayılov, bəstəkar Emin Sabitoğlu və filmin direktoru Nadir Əliyev olub. Filmdə “Küçələrə su səpmişəm” xalq mahnısından və Fredirik Şopenin musiqisindən istifadə edilib, Rafiq Babayevin instrumental ansamblının ifası yer alıb. Filmdəki “Əlvida” mahnısını Rafiq Babayev ifa edir. Rollarda Fəxrəddin Manafov, Meral Konrat, Zərnigar Ağakişiyeva, Həsən Məmmədov, Həsənağa Turabov və başqaları çəkiliblər. Filmin çəkilişləri Bakıda pavilyonda baş tutub.

Filmin çəkilişindən 30 il keçməsinə baxmayaraq, bu gün də cəmiyyətin azad, gözəl qadına münasibəti eynidir. Gözəl qadınlar, təhlükə kimi görülür. Gözəl qadınlar nə qədər acınacaqlı olsa da, sevgili, məşuqə kimi qəbul edilir.

Zaurun anası Zivər rolunu oynayan Zərnigar Atakişyeva müsahibələrinin birində film haqqında belə danışır: "Filmdə Zaurun valideynlərinin Təhminənin ünvanına söyüş işlətdikləri epizod var. Ata rolunu oynayan Həsən Məmmədov bu söyüşü işlətməmək üçün rejissordan çox xahiş edir... Amma Rasim Ocaqov razı olmur..."

Küçələrə su səpmişəm,

yar gələndə toz olmasın...

Elə gəlsin, elə getsin

Aralıqda söz olmasın...

Təhminənin həyəcanla dinlədiyi mahnılara belə Zaur önəm vermir. Zaura Təhminənin ruhu yox, bədəni lazım idi doyana qədər. Və Təhminə ölür, sevgisindən ölür, sevgisizlikdən ölür, Zaurun anasının təhqirlərindən ölür, cəmiyyətin qınağından ölür...

Aradan 30 il keçməsinə baxmayaraq, mövzu bu gün üçün də aktualdır. Sevgilər yalan, müvəqqətidir.

"Həyatda hər şeyin axırı olduğu kimi bunun da axırı olur. İnan mənə, həyatda ən çılğın ehtiras belə bir gün tükənir. Əgər kişi ilə qadını ehtirasdan başqa bir şey bağlamırsa, yəni ailə, uşaqlarla bağlılığı yoxdursa, bu, sonradan elə bir işgəncəyə gətirib çıxarır ki, gəl görəsən. Yox, əgər indi ayrılsanız, ömrünüzün bu günlərini bir xatirə kimi yad edəcəksiniz. İnan, mənə" - deyir Həsənov.

Beləcə bitir bir sevgi, bir ehtiras...

Filmdə istfadə edilən musiqilər, Fəxrəddin Manafovun soyuqqanlılığı, Meral Konratın gözəl çöhrəsi və Zivər ananın oğlunu bu "əxlaqsız" qadından qurtarmaq istəyi bəlkə illər keçsə belə, dövrün mövzusu olaraq qalacaq. Son sevənlərə isə "Görüşdük nə çətin, ayrıldıq, ayrıldıq nə asan" demək qalacaq.

Təhminələr sevgisindən öləcək. Zaurlar yaşadığı ehtirası unuda bilmək üçün siqareti siqaretə calayacaqlar…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.06.2025)

Aysel Fikrət, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Onun yoxluğundan beş il ötdü. Mən ömrü dövrlərə ayırıram. Bu günə qədər – 50 illik ömrümdə – ilk on ilimdən tutmuş indiyədək, hər mərhələnin bir adı, bir ruhu olub. Amma son beş ildə çəkdiyim kədərin adını hələ də tapa bilməmişəm.
Halbuki əvvəlki illərdə də itkilərim olub. Görünür, o zamanlar həyatımda olan öhdəliklər və ya səhhətim məndə bir növ dözüm yaradıb. İndi isə lal həsrətin insanı hansı hala gətirə biləcəyinin canlı şahidiyəm.

Hərdən dərd o qədər ağır olur ki, onu daşımaq mümkünsüz görünür. Ya özündən nələrsə uydurursan, ya da özünü kənardan bir ruh kimi izləyirsən – sanki sən deyilsən, başqasının həyatına baxırsan.

Aqşin Babayev – fəxrlə adı çəkiləcək tək-tük Azərbaycan ziyalılarından biri idi. Bu dünyada yaşadı, getdi... Amma unudulmadı. Onu sevənlərin dilində, düşüncəsində, ürəyində yaşayır. Böyük ziyalı idi. Həlim, sakit, səssiz, eyni zamanda kövrək və mehriban.

Babam Əlisəttar Babayev 4 övladını da zərif, xeyirxah, sevgi və saflıq dolu dəyərlərlə böyütmüşdü. Nənəm bir az ötkəm idi. Amma bu ötkəmliyin içində də sevgi yatırdı – gizli, dərin bir sevgi.

Belə bir mühitdə böyüdüm. Əlbəttə, dayımın söhbətlərini hələ də eşitmək istəyirəm. Son zamanlar daha çox yaradıcılıq mövzusunda danışırdıq, tez-tez zəngləşirdik. Səsi hələ də qulağımdadır.

Dayım əsl pedaqoq idi. Onun tələbələrinin sevgisi bu gün də onu yaşadır.
Ömrünün sonuna qədər ADMİU-da (Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti) çalışdı. Mən ilk dəfə universitetə gələndə uşaqlara deyirdim ki, burda dayım var – onlar zarafatla “day-day” deyə düşünürdülər. Mən isə deyirdim: “Yox, əsl dayım burda işləyir!” Yaxşı oxuyurdum deyə, özü deyirdi ki, bir dəfə də day-daylıq etmədim sənə. Dərs də demədi mənə, amma onun tələbələrlə münasibəti tamam başqa bir aləm idi.

Sevinirəm ki, sonda mənimlə fəxr etdi. Yazılarımı sevdi. Hansısa şeirimə münasibət bildirdi – bu məni çox sevindirdi.

Aqşin Babayev əsl Azərbaycan ziyalısı idi. İndi belə insanlar tək-tük qalıb, azalıb. Cəmiyyətə gərək idi, vacib idi.

Və getdi... O gedən günü yaxşı xatırlayıram. Çətin dövr idi, pis isti var idi, çox adam yox idi. Həyat yoldaşı onun bu dünyada tək sevgisi fəryad qoparırdı. Biz ailə üzvləri çox pis vəziyyətdəydik – pərişan. Amma sonra da itkilər artdı... və səs batdı.

Nə səs? Mənim üçün bir şən səs var idi. Görünür, həyata həmişə sevinc içindən baxırdım əvvəllər. O səs batdı, səssizləşdi. İtkilər mənim içimdəki gözəl duyğuları işğal etdi.

Tez-tez dayım yadıma düşür. Onun son səsi, demək olar ki, hər gün qulağımda səslənir.

Təsəlli kimi bir adam idi – Aqşin Babayev. Getdi... və bu dünyanın təsəllisi azaldı.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.06.2025)

Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bəzən bir tortun üstündə yanıb sönən bir şam, bütün keçmişinin metaforasına çevrilə bilər. Əllərin titrəyərək sönməsini gözlədiyi o kiçik alov, insanın ömründən çəkilib çıxarılan illərin simvoludur. Hər doğum günü bir az da ölməkdir. Və hər yeni yaş, keçmişdə qalan bir versiyamızın yandırılmış nömrəsidir. 

Zamanı ancaq təqvimə baxaraq deyil, ruhumuzun çöküntülərinə baxaraq da hesablamaq olar. Doğum günləri də məhz bu hesablamanın tarixçəsidir. Uşaqkən səbirsizliklə gözlədiyimiz o gün – böyüdükcə daha çox tənhalığın, "görəsən kim xatırlayacaq məni?" sualının altına sığınır. İnsan diqqətə ac bir varlıqdır. Doğum günləri də bu aclığın bayramıdır.

Ancaq niyə qeyd edirik bunu? Çünki bu dünyaya gəldiyimizi, mövcud olduğumuzu bir daha sübut etməyə çalışırıq. Elə bil özümüzə və başqalarına demək istəyirik, “Mən hələ də buradayam.” Bəziləri üçün bu gün sadəcə bir tarixdir, təqvimdəki növbəti gün. Bəziləri üçünsə içindəki uşaqla görüşdüyü bir ayindir. Və kimiləri üçün doğum günü hər il bir az da ağırlaşan bir daşdır, çiynində daşıdığı yaşların ağırlığı.

 Cəmiyyət doğum günlərini necə qarşılayır? Sosial mediada yayılan "Ad günün mübarək!" mesajları, bəzən insanın özündən çox, başqalarının onu unutmadığını göstərmək üçündür. Bu bir növ sosial təsdiqdir, "məni hələ də xatırlayanlar var." Amma bütün o rəngli mesajların arxasında çox vaxt bir səssizlik gizlənir, səsli, amma ruhsuz təbriklər. İnsan yaşlandıqca bu günlərə daha fərqli baxır. Bəzən doğum gününə günlər qalmış narahatlıq başlayır. Keçən illərin boşa getdiyinə dair hiss, uğurların sayının gözləntilərlə üst-üstə düşməməsi, gələcəyin qeyri-müəyyənliyi. Hər yeni yaş bir az da məsuliyyət, bir az da cavabsız sualdır. İçində bir yerdə hələ də kimsə var, uşaq vaxtı doğum günü tortunu gözləyən, şarların içində qaçmaq istəyən birisi. Bəzən o səni bir gecə əvvəlki yuxuda ziyarət edir. Və sən oyandıqda hiss edirsən, bu gün sənin ad günündür, amma içindəki uşaq çoxdan böyüyüb, itkin düşüb.

 Amma bəzən... bəzən bu gün heç kim zəng etmir. Şam yanmır. Tort kəsilmir. Sən sadəcə divara baxırsan və fikirləşirsən,  “Görəsən, doğrudan da bu gün mən doğulmuşam?” Və həmin anda anlayırsan ki, doğum günləri, xatırlanmaqla unudulmaq arasındakı o incə sərhəddir. O sərhədi keçmək isə hər kəsə nəsib olmur.

  İyun ayı gələndə içimdə qəribə bir səssizlik yaranır. Bəlkə də bu səssizlik sükut deyil, sadəcə yaddaşın xatirələrlə dolub daşdığı bir ayın səsidir. Bir tərəfdən keçmişi, digər tərəfdən gələcəyi çəkib taraz saxlamaq istəyən bir tərəzi kimi... Amma tərəzinin gözləri heç vaxt bərabər olmur. Nə qədər çalışsam da.

  İyunun 7-si Varis bəyin doğum günüdür. Amma bu sadəcə bir insanın dünyaya gəldiyi tarix deyil. Bu, düşüncənin dillə, sözün məsuliyyətlə, mövqenin şəxsiyyətlə birləşdiyi bir günün xatirəsidir. Bu gün gəlib çatanda, düşündüm, bəzi insanlar doğulmur, onlar bu dünyaya ehtiyac üzündən göndərilir. Cəmiyyətin içində yanan suallar, səssiz üsyanlar və daralan düşüncələr, bir nəfəs axtarır. Və o nəfəs bəzən bir insanın yazısında, baxışında, susqunluğunda doğulur. Varis bəy kimi. Onun danışığı, sanki qəlbin özü sözə çevrilib. Tələsmir, çünki sözün dəyərini bilir. Səs tonundakı hər bir ara, hər bir pauza, düşünməyə dəvətdir. Biz sözləri sərf edirik, o isə yaşayır. O, danışanda susmaq bir ehtirama çevrilir.

 O, müəllim deyil, amma öyrədir. Hər gün deyil, amma yadında qalır. O, ətrafındakıları dəyişmək üçün qışqırmır, sadəcə özü kimi olur. Bəzən elə sadəcə özü olmaq kifayətdir. Varis bəyin doğum günü, belə insanlara təkcə "təbrik edirəm" deməklə qeyd olunmur. Bu, bir təşəkkür günüdür, sözə dəyər verdiyinə görə, düşüncəni qoruduğuna görə, susanların səsi olduğuna görə.

 Çünki bəzi insanlar vardır, onların doğum günündə təkcə onlar böyümür. Ətrafındakı insanlar da onlarla birgə böyüyür. Düşüncədə, yanaşmada, ruhda. Onların varlığı, sadəcə bir bədən deyil, bir mövqe, bir möhkəmlikdir. Sanki onun doğum günü, bir çağırışdır. “Sən də susma. Sən də sözə məsuliyyət ver. Sən də özünü itirmə.”

 Bəzən bir insanı tanımaq, həyatın sənə verdiyi ən səssiz hədiyyə olur. Və hər il onun doğum günü gələndə, bu səssiz hədiyyəni bir daha açırsan, yenidən baxırsan: “Bax, bu adam, həyatın içində öz ləyaqətini itirmədən yaşadı.” İyunun 7-si, deməli, təkcə bir təqvim deyil. Bu, səsin, mövqenin, şüurun və ləyaqətin bir daha xatırlandığı gündür.

  Ad gününüz mübarək, Varis bəy. Sizin varlığınız – səssizlərin içində bir nidasız nida kimidir.

 Bütün bu doğum günləri arasında öz doğum günüm bir kölgə kimi qalıb. Təqvimdə qeydli olsa da, yaddaşda bəzən bulanıq, bəzən sönük bir işıq. Uşaqlıqda aldığım oyuncaqların səsini, tortun üstündəki şamların qoxusunu, anamın “ad günün mübarək, balam” deyərkən gözlərindəki sevinci xatırlayıram. İndi isə o gün gəlib keçəndə, bəzən telefona gələn bir-iki mesajla kifayətlənirəm. Bəzən heç o da olmur. Elə bil doğum günüm mənim yox, başqalarınındır. Və bu, qəribədir, insanın özü ilə bağlı bir tarixdə belə kənarlaşması.

 Bəlkə də doğum günləri ona görə vacibdir ki, bizə həyatın hələ də davam etdiyini, keçmişin hələ də bizimlə gəzdiyini göstərmək üçün. Və bəlkə də bu günlərdə insan öz unudulmuş tərəfləri ilə qarşılaşır. İçindəki uşaqla, gənclik xəyalları ilə, həyata keçməyən arzularla...

 Doğum günləri, həm də sükutun səsləndiyi günlərdir. Sevgilinin adını çəkərkən boğazında düyün yaranır. Dostunun gülüşünü xatırlayanda gözlərin yaşarır. Və səssizcə düşünürsən, illər keçir, insanlar dəyişir, amma bəziləri var ki, onların ad günü sənin üçün sadəcə bir tarix deyil. Onlar ruhunda yaşayan təqvimlərdir. Onlar doğulanda sanki sən bir az daha var olursan. Və bəzən öz doğum günündə belə, sənin üçün heç nə dəyişmir. Sən yenə metroda gecikirsən, yenə kartında pulun azdır, yenə yuxusuzsan, yenə həyatla üz-üzəsən. Amma içində bir səs pıçıldayır: “Bu gün sən doğulmusan. Əgər heç kim deməyibsə də, mən deyirəm. Varlığın üçün təşəkkür edirəm.”

 İyunun 9 u, bu gün isə, təqvimdə sadəcə bir gün kimi görünə bilər. Amma mənim üçün bu tarix ilin ən çox işıq saçan günüdür. O gün sanki dünya bir az daha səssiz, bir az daha şəfqətli doğulub. O doğulanda hansı mahnı səslənirdi bilmirəm, amma bu gün içimdə səslənən musiqinin ritmi onun gəlişi ilə dəyişir. Onun doğum günü, mənim üçün minnətdarlığın, sevginin və bir az da qorxunun günüdür. Minnətdaram, çünki o bu dünyaya gəlib. Sevirəm, çünki varlığı ilə həyatımı daha dərin, daha mənalı edib. Qorxuram, çünki bu qədər gözəl bir şeyi itirməkdən çəkinirəm. Sevgi – sanki hər gün doğulan bir hissdir, amma bu gün, iyunun 9-u, o hissin öz tarixidir. Onu tanıdığım gündən bəri mənim üçün fəsillər dəyişib. İyunun qızmar günlərində belə, ona baxanda bahar havası duyuram. Gözlərinin içində bir sükut var, danışmadan hər şeyi anlayan bir səssizlik. Gülüşündə uşaq təmizliyi, sözlərində qadın hikməti var. Mən bəzən ona baxanda, dünyaya onun gözlərilə baxmaq istəyirəm. Bəlkə onda həyat daha az sərt, daha çox həlim olar.

 Bugün o doğulub və bu elə bir möcüzədir ki, bunu izah etməyə kəlmələr yetmir. Bu doğum günü onun üçün olsun, amma mənim varlığımın sevincini daşıyan hər kəs üçün də bir bayram sayılsın. Mən bu dünyada bir çox ad günü tanımışam. Amma ilk dəfədir ki, kimsənin doğulmasını bu qədər içdən sevinirəm. İlk dəfədir ki, "Təbrik edirəm" deməklə kifayətlənmək istəmirəm.

 Mən bu yazını oxuyan hər kəsə demək istəyirəm, bu gün gözəllik doğulub. Təkcə zahiri gözəllik yox, daxili sükunət, zəriflik, anlayış və sevgi doğulub. Mənim sevdiyim insan doğulub. Və onun varlığı, mənim həyatımın ən möhkəm dayaqlarından birinə çevrilib.

O doğulmasaydı, mən bu qədər yazmazdım. Bəlkə də bu qədər susmazdım da. O doğulmasaydı, içimdəki bir səs sonsuza qədər lal qalardı. Amma indi o səs onun üçün yazır, onu sevir, onu qorumaq istəyir. Hər gün doğulmur, amma hər gün içimdə təzədən sevilir.

 O doğulanda dünya bir az daha gözəlləşib. Bu gün mən susuram, çünki bəzi gözəlliklər üçün susmaq da bir təbrikdir.

 Doğum günləri, həyatın içində bəlkə də ən qəribə təzadları bir araya gətirən günlərdir. Sevinc və kədər, yaddaş və unudulma, başlanğıc və son, hamısı bu bir günün kölgəsində toplanır. Bu günlər bəzən bizi özümüzə qaytarır, bəzən də başqasına bağlayır. Bəzən bizi gözləyənlərin sayını göstərir, bəzənsə susanların adını. Bu yazı, təkcə bir neçə doğum gününün qeyd olunması deyil, həm də hər birimizin öz içindəki doğum gününə boylanmasıdır. Hər il təkrar doğuluruq. Hər il təkrar itiririk nəyisə. Amma hər yeni yaş, ümidin, dirçəlişin, bir daha sınamağın simvoludur. Hər yeni yaşda bir az daha susuruq, amma içimizdəki səs bir az daha dərinləşir. İnsan, təqvimdəki bir günə sığmaz. Amma bəzən bir gün, bütün bir insanı xatırlamağa bəs edir.

 Sonda onu demək qalır ki, doğum günün bu il də gəldi – səndən xəbərsiz bəlkə, ya da sənsiz... Amma unutma, sənin varlığını dəyərləndirən biri haradasa səni düşünür. Bəlkə bir köhnə fotoşəkildə, bəlkə bir səssiz dua içində, bəlkə də bu yazının hər sətirində...

 Ad gününüz mübarək!!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.06.2025)

Əli Çağla, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Güney Azərbaycan təmsilçisi

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun təşkilati  dəstəyi ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında həyata keçirilən “Güney Azərbaycan Ədəbiyyatının təbliği” layihəsində bu gün sizlərə Saleh Səccadinin şeirləri təqdim ediləcək.

3 ildir ki fəaliyyətdə olan layihə böyük oxucu auditoriyası toplayıbdır və hər iki Azərbaycanda sevilərək izlənir. 

I.

Qışın Təbriz gecəsi min il uzağam evə,

Məndə ağır yüklər var, içimdə itib dəvə.

Yorğun bir minibusda, minibus qədər yorğun,

Kölgələrlə birlikdə işdən dönürük evə.

Bir qərib hirsdən dolu baxıram həndəvərə,

Ya birin tapıb vuram, ya biri məni döyə.

Bu gün daha bir qadın məndə özünü asdı,

Qəlbində məni sevib, dilində söyə-söyə.

Bu gün bir qadın daha məni asdı özündə,

Gözləri buruq-buruq, saçları şəvə-şəvə.

Düşünürəm ki, nədən ölür məndə qadınlar,

Qəzəl məndə bir tordur, sevgi məndə bir büvə.

Mən ki, bütün ömrümü hamıdan nifrət etdim,

Əslən kim deyir gərək bir nəfər məni sevə?

Yorğun biri minibusda... Avtobus qədər yorğun,

Təbrizin qış gecəsi kaşki bu maşın züyə...

II.

Şəhərdən qıraqda bir avtobanın o baş, bu başıdır yaşayış mənə,

Hər gün bir qılıqda düşürəm yola, mən yola yabancı, yol tanış mənə.

Bir başı iş yerim, bir başı evim, yuxulu gedirəm, yorğun dönürəm,

Gedən baş qaranlıq, gələn baş zülmət, hər gün qurtuluşdur başlanış mənə.

Bir qərarda gedən isti minibus... Motorun uyduran tırıltı səsi...

Səndəldə özümü qucaqlayıram... Ana bətnidir bu bir qarış mənə.

Minibus məni hər səhər doğub, hər axşam nəşimi gömür özündə

Hər səhər özündən məni ayırıb, hər axşam deyir ki, gəl qarış mənə!

O baş-bu başında bu avtobanın, iki maqnit durub, evim, iş yerim

O deyir ey tənəkə daha qop məndən, bu deyir ey dəmir gəl yapış mənə.

Mən dəmir deyiləm, amma illərdir meqnatis tuneldə iki maqnitə

Özümü qoparıb yapışdırıram qalsın ki, ağaclar deyir quş mənə.

Ağaclar... Hə, məni quş bilir amma, mənim qanadlarım çoxdan əriyib

İkarus çoxdandır düşüb dənizə daha qurtulubdur bu yarış mənə.

Bəzən aydan-ildən şəhrə gedəndə, adamlar gözümə eybəcər gəlir,

Xiyabanlar, evlər, dükan-bazarlar... Özünü göstərmir bir tanış mənə.

Ansızın bir portal ayağım altda, açılıb düşmüşəm buraya sanki,

Özümdən soruram sən haralısan? Nədən bitməyir bu axtarış mənə?

Avtoban bir dibdir, başı bizim ev, ayaqları isə mənim iş yerim

O divin ömrünün şüşəsi mənəm, düşümdə bir pəri deyir düş! Mənə...

Maşınları tək-tək baxıb, axtarıb məni tapmayınca dəli olur div,

Çarpır maşınları bir-birlərinə... Bir gün sataşacaq o baxış mənə.

O an bir İkarus yanmış qanadla, uçacaq minibus pəncərəsindən...

Şəhərdən qıraqda bir avtobanda... Nə demək istəyir bu yağış mənə??

III.

Həyatımın qurtarıb gerçəyi, qalıb xəyalı,

Xəyal demək, nə qalar, yansa arzusu, amalı?

Umudlu şair idim bal damardı şerimdən,

Saqın! Ki zəhr olub indi, ilan çalıb o balı.

Bu dağda “Əl-ayağın daş əzən” maraldım mən,

Zəmanə quzğuna döndərdi o quzu maralı.

Hər an desəm şad olub beş dəqiqə boynumdan –

Alıb qoyum yerə dərd adlı bu ağır vəbalım

Hüzünsə sırtıq uşaq tək həmən kəsər sözümü,

Həyatsa sırtıma bir qəm çatar ata-analı.

Dili kəsik, sazı sınmış kədərli bir aşığam,

Oxunmamış havalardan başım hələ havalı.

“Səkinə dayıqızı” ağzında turşammış Türkəm,

İçimdə gur-gur əsir Lorların “Bəlal, bəlalı”.

Bir az toxun mənə ey əllərin mənə mərhəm!

Bir az toxun mənə ey hər yerim sənə yaralı!

Oxunmamış havalardan başım şişib, ölürəm

Bu bomba partlamaq üzrə, di haydi, çal qavalı!

IV.

İztirab içrə ürək bir qərib axşam masasında,

Sübh ilə birgə oturmuşdum o gün şam masasında.

Şe’rsiz illərə son qoymağa heyrətlə bərabər,

Bir mələklə otumuşdum yenə ilham masasında.

Neçə ay zülmət içində yaşadım, ancaq o axşam,

Nur içib cilvə yeyirdim günəşin tam masasında.

Dinimi, imanımı, allahımı ortaya qoymuş,

Şeytana göz-göz edirdim yenə islam masasında.

Dil, təarüf də ki, faş olmasın əğyarə məhəbbət

Yan baxışlarla dedik sözləri peyğam masasında.

Hər işarətdə mənə min şirin anlam yaşadırdı,

Şərh açırdım quşa ecazlara eyham masasında.

Belə bilsəydim o cür nəşəli, aram oturmazdım,

Fırtına öncəsi o sevginin aram masasında.

V.

Yuva qurmuş başımda bir dəli quş, məndə səs bəsləyir fikir yerinə,

Özün azad buraxmışam, səsini istirəm saxlayam əsir, yerinə.

Tutmaq istir başım onun səsini amma heç bir qəfəs səsi tutamaz,

Səsini tutmuşam, bu dar qəfəsin miləsi aynadır dəmir yerinə.

Səsini dinlirəm, uçur ağlım, dəli bir quş kimi qonur səsinə,

Səndə oynur, deyib-gülür sonra, kefli-kefli dönüb gəlir yerinə.

Adın ağzımdadır, ətirlənmiş yenə ruhum, canım, dilim, dodağım,

Boynunu sağ-solunda bir cüt öpüş, izn ver səpdirim ətir yerinə.

Qışda bir paltodur sənə qucağım, qoruyar şaxtada səni, yazda –

Qorxma hay-küy salan buludlardan kölgəm üstündədir çətir yerinə.

Məndə bir çöl boyu quraqlıq var, səndə bir çay boyu yağış, bərəkət,

Hər gedəndə bir az apar, “Mən”dən amma, bir parça “Sən” gətir yerinə!

Neçə gündür başımda bir hava var, damarımda sənin səsin dolanır,

Əlqərəz o başımdakı ağlın, neçə gündür ki, yel əsir yerinə.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bir aktrisa neçə ampluada rol oynaya bilər? Adətən burada yekcinslik müşahidə olunur. Ya dramatik rollar oynayarsan, ya komedik. İstisna hallar da olur. Bu istisna hal elə Azərbaycan kino və teatr aktrisası Hökümə Qurbanovanın repertuarıdır. 

Bu gün bu görkəmli incəsənət xadimini xatırlamağınız heç də əbəs deyil. Bu gün onun doğum günüdür. 

Hökümə Qurbanova 1913-cü il iyun ayının 11-də Bakıda ziyalı ailəsində doğulub. Teatrda ilk illər aktyor Ələsgər Ələkbərovla evli olduğu üçün "Ələkbərova" soyadıyla çıxış edib.

Bakı Pedaqoji Texnikumunu bitirib. Elə həmin il Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasına daxil olaraq iki il fortepiano sinfində təhsil alıb. Güclü musiqi yaddaşı vardı. Konservatoriyada təhsil alarkən dramaturq və teatr xadimi Cəfər Cabbarlının ciddi təşəbbüsü ilə "Almaz" filmində Yaxşı roluna çəkilib. Ancaq film ekranlara ədibin ölümündən sonra, 1936-cı ildə buraxılıb. 

Milli Dram Teatrının tamaşalarında əvvəllər ara-sıra çıxış edən Hökümə Qurbanova 1938-ci ildən ömrünün sonunadək bu kollektivin əvəzolunmaz aktrisası kimi şöhrətlənib. Hökümə xanımın xırda-para epizodik rollarını nəzərə almasaq, o, 1940-cı illərdən əsas rolların ifaçısına çevrilib. Teatr tariximizdə Hökümə Qurbanova kimi gözəl və məlahətli səs variasiyaları ilə oynaya bilən ikinci qadın sənətkar olmayıb.

Romantik aktyor məktəbinin poetika göstəricilərini lirik-psixoloji aktyor məktəbinin ifadə vasitələri ilə qovuşduran, onları harmonik ayrılmazlıqda, bir estetik prinsiplərdə təqdim edən ilk aktrisadır o. 

Hökumə xanımın Hüseyn Cavidin "Şeyx Sənan" (Xumar), "Səyavuş" (Südabə), Vilyam Şekspirin "Antoni və Kleopatra" (Kleopatra), "Qış nağılı" (Hermiona), Fridrix Şillerin "Orlean qızı" (Janna d'Are), Səməd Vurğunun "Fərhad və Şirin" (Şirin və Məryəm), Cəfər Cabbarlının "Od gəlini" (Solmaz) faciələrində oynadığı mürəkkəb obrazların səhnə təfsiri romantik faciə rolları bölümünə aiddir.

Psixoloji-dramatik rolları da az deyil. Bu obrazların səhnə təcəssümü prinsiplərini aktrisa Tamara ("Vaqif", Səməd Vurğun), Vəfa ("Vəfa", Rəsul Rza), Vasantasena ("Hind gözəli", Yuri Osnos və Viktor Vinnikov), Serebryakova ("Vanya dayı", Anton Çexov), Amanda ("Şüşəli heyvanxana", Tennessi Vilyams), Xədicə ("Türkiyədə", Nazim Hikmət), Gülşən ("Son gülən", Kondrat Krapiva), Sevda ("Böyük məhəbbət", Cabbar Məcnunbəyov) rollarında daha parlaq ifadə vasitələri və daha dəqiq janr ölçüləri ilə təcəssüm etdirib.

Tarixi-dramatik səpkili rollar sırasına Süleyman Rüstəmin "Qaçaq Nəbi" (Həcər), Məmməd Səid Ordubadinin "Dumanlı Təbriz" (Zeynəb), Ənvər Məmmədxanlının "Od içində" (Reyhan), Cabbar Məcnunbəyovun "İliç buxtası" (Könül), Aleksandr Fadeyevin "Gənc qvardiya" (Valya) pyeslərinin tamaşalarındakı rollarını daxil etmək olar. 

Və o, hətta yumorlu dramatik rollar da oynayıb, özü dı bu bölüm kifayət qədər zəngindir. Aktrisa Sabit Rəhmanın "Xoşbəxtlər", "Aydınlıq", "Nişanlı qız", "Əliqulu evlənir" komediyalarında İnci, Fəridə, Bənövşə, Nazlı, Karlo Haldoninin "Məzəli hadisə"sində Janina, Mirzə İbrahimovun "Kəndçi qızı"nda Bənövşə, Anatoli Safronovun "Kişilərə inanmayın" məzhəkəsində Naydyonova, Avksenti Saqarelinin "Xanuma" satirasında Xanuma, "Şərqli diş həkimi"ndə Marta rollarını oynayıb. 

Filmoqrafiya 

1. Almaz 

2. Aygün 

3. Bir ailə

4. Bizim küçə 

5. Bizim qəribə taleyimiz 

6. Böyük dayaq 

7. Cavidi xatırlarkən 

8. Əhməd haradadır? 

9. Əmək və qızılgül 

10. Həyat öyrədir 

Hökümə Qurbanova 17 iyun 1943-cü ildə Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti, 24 may 1960-cı ildə xalq artisti, 2 mart 1965-ci ildə SSRİ xalq artisti fəxri adlarına layiq görülüb.

1988-ci il noyabr ayının 2-də Bakıda vəfat edib. Fəxri xiyabanda dəfn olunub.

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.06.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı SOS rubrikasında bu dəfə sizləri

ADPU-nun Quba filialının direktoru Yusif Alıyevin qaldırdığı bir problemlə tanış edir. Söhbət tarixi abidələrimizə qayğıdan gedir.

Qazağın Daş Salahlı kəndi ərazisində Avey dağının cənub zirvəsinin ən uca nöqtəsində, dəniz səviyyəsindən 922 metr hündürlükdə qədim Alban məbədi yerləşir.

Məbədin alt hissəsində qayalardan yarılaraq hazırlanmış iç-içə keçidi olan bir neçə otaqdan ibarət olan, çox da hündür olmayan mağaralar öz görünüşü və unikallığı ilə insanı heyran edir. 

VII əsrdə inşa edilmiş və Qafqaz Albaniyasının zəmanəmizə gəlib çatan qədim tarix yadigarlarından olan bu abidə “Avey” Dövlət Tarix-Mədəniyyət Qoruğu tərəfindən mühafizə edilir. 

Lakin bu tarixi abidə sürətli şəkildə aşınmaya məruz qalır.

İnanıram ki, tezliklə mədəniyyətimizin bir hissəsini özündə günümüzədək gətirib çıxardan bu abidə bir qədər də dərindən tədqiq ediləcək və müasir texnologiyaların imkanları hesabına bərpa edilərək gələcək nəsillər üçün qorunub saxlanılacaq.

REDAKSİYADAN: Biz də inanırıq və Tarix və Mədəniyyət Abidələrinin Qorunması haqqında Azərbaycan Respublikası Qanununu əldə rəhbər tutaraq sözümüzü əlaqədar təşkilatlara çatdırırıq. Qazax ərazisindəki Alban məbədini xilas edin. Sonra gec olacaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.06.2025)

İmran Verdiyev, 

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Bütün türk soylu xalqların qəlbində özünə məskən tapmış Yunus Əmrə bir eşq aşiqidir. Onun adı türk-islam dünyasında ən böyük haqq aşiqi kimi çəkilir. Yunusi yaşadan onun haqqa bütün varlığı ilə bağlı olması, şeirlərində insandakı mənəvi ruhi saflığı hər şeydən üstün tutması idi. 

Onun yaradıcılığında yer tutan əsas məsələlərdən biri də təlim-tərbiyə və əxlaq-mənəvi məsələlərdir.

“Mən gəlmədin dava üçün, mənim işim sevgi üçün”, - deyən Y.Əmrə irfanın insan həyatındakı müstəsna rolunu yüksək qiymətləndirir. “Böyük və əhatəli bilik” mənasını verən irfan həyatın və insanlığın mahiyyəti, dünyada baş verən hadisələrin hikməti, Allahın varlığının və sifətlərinin təhlili haqqında bilik və düşüncələrin məcmusudur. Allah elmdən çox irfanla bilinir. İrfan hər gözə, hər könülə görünməyən Tanrını bilməkdir. Buna isə eşq yolu ilə nail olmaq mümkündür.

Haqq aşiqinin eşqi ilahi eşqdir, onun əsərlərində insan sevgisi Tanrı sevgisi ilə birləşir. Yunusun insan sevgisi əslində onun insanda Allahdan bir zərrə olduğunu bilməyindədir. Yunusun fikrincə, hər insanda Allahın bir zərrəsi var. O, zərrənin bütününə – Allaha aşiqdir. Bu üzdən də “Yaradılanı sevdim Yaradandan ötrü”, - söyləyir . Yaradana qovuşmaq mənəvi kamillik – kamilləşmək yolundan keçir.Onun şeirlərində insan sevgisi Tanrı sevgisiylə birləşir. Humanist prinsipləri qoruyub saxlamağı, insanların öz könül dünyasını daim zənginləşdirməsini tövsiyə edən böyük sufi sənətkar bunu Allaha qovuşmağın tək yolu kimi dəyərləndirir.

Mənəvi kamillik yolunun 4 qapısı var: şəriət, təriqət, mərifət və həqiqət. Bu həm də irfan elminin ana xəttini təşkil edir. Bu mərhələləri keçməyənlərin əli Allah dərgahına yetişməz. (Bəzən bu mərhələlərin sayının 3 olduğunu da söyləyirlər. Belə ki, mərifət ayrıca mərhələ kimi yox, haqqı tanıma elmi, həqiqətin dərki və ilahi bilik kəsbetmə, ariflik mənasında götürülür.)

Şəriət Allahın buyurub, Peyğəmbərin xəbər verdiyi qanun-qaydaların, əməli fəaliyyətlə bağlı göstərişlərin, rəftar və davranış normaları ilə əlaqəli buyruqların məcmusudur. Təriqət şəriət qaydalarına əməl etməklə gedilən yoldur, bu qaydaların əməli şəkildə gerçəkləşdirilməsidir. Həqiqət isə son məqsəd, yəni Haqqın özüdür.

Şəriət, təriqət yoldur varana,

Həqiqət, mərifət ondan içəri.

Alimlər şəriəti tibb kitabına, təriqəti dava-dərmana, həqiqəti isə xəstəlikdən tapılan şəfaya bənzədirlər. VII əsr sufi alimi Əzizəddin Nəhf “əl-insan əl-kamil” kitabında yazır: “Bil ki, şəriət peyğəmbərin sözü, təriqət onun əməli, həqiqət isə peyğəmbərin gördükləridir.”

Haqq nuru ilə yanan şair “mumsuz baldır şəriət, təmiz yağdır təriqət”,- söyləyərək insanları bu nemətlərdən dadmağa, yalançı, fani dünyaya aldanmamağa, üzü Həqqə doğru getməyə səsləyir. Haqq aşiqi göstərir ki, insanın təkcə öz səyi və ağlı ilə kamilliyə yüksəlməsi və Allahına qovuşması – insanlığın yüksək nöqtəsinə çatması çətindir. Təlim-tərbiyə, nəsihət almadan, daxilən təmizlənmədən, paklaşmadan və “əlifnən beyi bilmədən” haqq yoluna nəzər etmək mümkün deyil.

İşbu məclisə gəlməyən, anub nəsihət almayan,

Əlifdən beyi bilməyən oqır kişi olur hər gün.

Ona görə də o, bu zirvəyə çatmış kamil və yetkin şəxslərin - ərənlərin ətəyindən tutmalı, müdərris və mürəbbilərdən (müəllim və tərbiyəçi) öyrənməlidir:

Gəlmək gərək tərbiyətə, pis işlərdən əl çəkə,

Nə söylərsə, mürəbbisi, ancaq onu tuta gərək.

Şairinin fikrincə, insan özünü dərk etmək üçün “gərək çox bilə, gərək çox öyüd ala”. Təsadüfi deyildir ki, allah kəlamı olan Quranın 750 ayəsində öyrənmək tələbi irəli sürülür. Yunus Əmrənin “oxudum, bildim demə” sözləri Məhəmməd peyğəmbərin “Beşikdən qəbir evinə kimi öyrənin” buyruğuna haq verir, şair deyir:

Elm eli bilməkdir, özünü dərk etməkdir.

Sən özünü bilməsən, elm nəyə gərəkdir.

Elm, bilik bizim gələcəyimizi aydınlaşdırır. Ayağımızı inamla yerə basmağımıza kömək edir. Bilik öyrənməklə əvvəlcə özümüzü tanıyırıq. Özümüzə istinadən başqalarını, başqalarından və təbiətdən öyrəndiklərimizlə yenidən özümüzü tanıyırıq. Beləliklə, bu günümüzü yaşayır və gələcəyimizi qururuq.

Biliksiz insan savaş davuluna bənzəyir, səsi çox, içi boş olur (S.Şirazi). Aldığı bilik sayəsində insanın özünü tanıması böyük nemətdir. Bilik insanı küləyin səmtinə əsməkdən xilas etməli, onun nə istədiyini və nə üçün istədiyini aydınlatmalıdır. İnsan elmə sahib olmaqla bilməlidir ki, onun borcu həm özünün, həm də başqalarının haqlarını qorumaqdır. İnsan oxuduğuna, biliyinə uyğun hərəkət etməlidir. “Nə qədər oxuyursan oxu, biliyinə uyğun hərəkət etmirsənsə, cahilsən.” 

Oxuduğunun nə manası, əgər haqqı bilməsən.

Haqqı ki bilmədin sən demək quru əməkdir.

Müdrik ozana görə, sevgi, maraq və həvəs bilik öyrənməyin hərəkətverici qüvvəsidir. Onun fikrincə, həvəssiz və sevgisiz bir könül qara daşdır. “Daş könüldə nə bitər?” Elm öyrənmək əyləncə deyil, səbir və zəhmət tələb edir. Şair özü demişkən, elm öyrənmək istəyən “şərbəti əlindən qoyub, ağunu nuş etməlidir ki, haq yolunu tapa, doğru yola vara bilə.”

Ulu ozanın gözündə insan qəlbini ələ almaq, könülləri sevindirmək bir Kəbə yapmaq qədər qiymətlidir, savabdır. Öz yaradanına üz tutan insan daxilən saf və təmiz olmalıdır. Onun ruhu dünya kirinə bulaşmalı deyil. O, maddiyyat bataqlığında çırpınmalı da deyil. Bu mənada şairin “İşin-taşun murdar ikən, eşq neyləsin sənin ilə” sözləri təsadüfi sayılmamalıdır.Həyatda pislikləri görərək onlardan dərs almaq, nəticə çıxarmaq, yaxşılıqlardan və yaxşılardan nümunə götürmək Yunusun gənclərə verdiyi həyat dərsi idi.

Bircə könül yapdın isə, əl-ətəyin tutdun isə,

Bir yol xeyir etdin isə, lap mində bircə, az deyil.

Şairə görə, “Bir könül yıqdın isə bu qıldığın namaz degil.”Şair şeirlərində könül qıranın

 qıldığı namazın Allahın dərgahında qəbul olunmadığını, bircə insanın könlünü almağın, ehtiyacı olana əl uzatmağın, kiməsə çörək verməyin, digər xeyir işlər görməyin savabını vurğulayır, bunu insan ömrünün zinəti hesab edir. Bu cəhətdən Yunus Əmrəyə görə «Yüz Kəbədən yeyrəkdir, bir könül ziyarəti.»

Haqq aşiqi insanların gözündəki cahillik pərdəsini qaldırmağa çalışır. Y.Əmrəyə görə, cahillərə bilik vermək təhlükəlidir. Çünki “cahil mömün olsa yenə, cahilliyindən qalan deyil, cahil sığal görən deyil.” Şairin fikrincə, cahilin könlü qara daşdan betərdir. “Cahilə söz anlatmaq kora rəng anlatmaq kimidir.” (İmam Evzai). “Cahil kimsənin yanında kitab kimi səssiz olmaq məsləhətdir” (Mövlana)

Dünyayə gələn köçər, bir-bir şərbətin içər,

Bu bir körpüdür keçər, cahillər anı bilməz.

Yunus Əmrə heç zaman xalqdan ayrılmamışdır. “Elim varsa, mən uluyam”, - deyən şair xalqa rəhbərlik edənlərin dinindən və millətindən asılı olmayaraq insanların hamısını bir gözlə görməyi tələb edir:

Yetmiş iki millətə bir göz ilə baqmayan,

Şərin övliyasıysa, həqiqətə asidir.

Və yaxud:

Bütün xəlq olanlara bir göz ilə baxmayan,

Xalqa müdərrisdirsə, həqiqətə asidir.

Şair insanları haqq yolu tutmağa, gözəl əxlaq eyləməyə, doğruçuluğa, daxilən saflaşmağa və kamilləşməyə, ərənlərin və mərifət sahiblərinin qulluğunda durmağa, yaxşılıq etməyə və yaxşı-yaxşı işlər görməyə səsləyir:

Əl üzməyin əhillərdən, uzaq gəzin cahillərdən.

Tanrı bezib bahillərdən, onları heç görən deyil.

Y.Əmrənin görüşləri, fikir və ideyaları hər zaman olduğu kimi indiki günümüzdə də öz müasirliyini və aktuallığını saxlamaqdadır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.06.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portal UŞAQ ƏDƏBİYYATINI TANIDAQ layihəsində Britaniya və Amerika uşaq şeirindən seçmələr təqdim edilir.  Şeirləri ingilis dilindən tərcümə edən Şahin Xəlillidir.

Bu gün tanış olacağınız şeir Doktor Syuza aiddir. O, Amerika şairidir.

Doktor Syuz

(1904-1991)

ABŞ

Mənim gülüm

Ovcumdakı toxumu

Atdım o gün dibçəyə.

Qoydum günün altına,

Su da verdim içməyə.

Toxumda qaldı gözüm,

Başladı göyərməyə.

Bir də gördüm açıb gül,

Gəlib salam verməyə.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.06.2025)