Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsərlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

1.

“ Nələr arzuladıq, nələr qazandıq?!

Hələ nələri də itirəcəyik.

 Yollara sarılıb biz də uzandıq,

 Hara gəlib çatdıq belə tələsik?!”

2.

Həyatın boyu ona-buna çox söz deyə bilərsən və deyirsən də. Amma həyatın boyu bir dəfə Söz demək imkanın olur. Bəzən onu demirsən.

3.

P.Çaadayev: “Xalqını sevənə eşq olsun. Həqiqəti sevənə ikiqat eşq olsun.”

Bu sözlər adamı ancaq və ancaq edam kürsüsünə apara bilər.

4.

“ Qovaq bir dərəyə sehrbazları,

Dərəyə onların adını verək.

Əridək buzları, salxım buzları,

Sehrlər tökülsün ləçək-ləçək...”

5.

Deyirlər ki, ölüm ani bir duyumdur. Belə deyil. Ölümün ömrü insanın ömrü qədərdir. Eyni yolumuzun tən ortasında üz-üzə gəlirik.

6.

“ Baxma belə yad-yad, dönük-dönük,

Uzun yola baxma belə - birdən gələni olar.”

7.

İki üstəgəl iki həmişə dörd olmur. Onun beş olduğu o qədər gözəl və qəribə məkanlar var ki...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.10.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

ANAR, ŞEİRLƏR

MİNİLLƏRİN AYRICINDA

XX ƏSRİN SON BƏDBİN ŞEİRİ

Kimdir döyən qapımı,

rüzgarmı, əcəlmidir?

Zülmətlərdən uzanan

bumbuz soyuq əlmidir?

Günlər bir-bir tökülür

payız yarpağı kimi,

Gecə çökür aləmə

tabut qapağı kimi.

Qarlı qış gecəsinin

bəyaz qaranlığında,

ömrün axır çağında,

sonuncu durağında,

Ürək yenə aldanır

bir ümid sorağında

sanki novruzgülütək

açacaq məzar üstə

qalaqlanmış əklillər.

Sanki gedər-gəlməzdən

Bir də geri dönəcək

Əriyib itən illər.

Gecələr xatirələr

Ulduzlartək sayrışır.

Tale ötən günlərlə

Gah küsür, gah barışır.

Xatirələrdir ancaq gecələr bizə qalan,

Sonra səhər açılır –

 həyat adlı bir yalan.

                                 Dekabr, 2000

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.10.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Yeni imzalar rubrikasında sizlərə Cəmil Cəmilbəylinin şeirlərini təqdim edir.

HƏM ÖYRƏTDİK...

Həm öyrətdik, həm öyrənib dərs aldıq,
Gedənlər də, qalanlar da sağ olsun.
Şirin-şəkər nağıllara inandıq,
Doğrular da, yalanlar da sağ olsun.

Gül arzular, gül ümidin üzən çox,
Gül üstündə titrəyən çox, əsən çox.
Taledi də, inciyən çox, küsən çox,
Açanlar da, solanlar da sağ olsun.

Kim nə bilir, nə yolunuq, nə köçün,
Ya savabın, ya xeyirin, ya suçun.
O dünyada bizə düşən pay üçün
"Xeyir-dua qılanlar da sağ olsun".

DƏRDİN ALIM...

Dərdin alım, gileylənsə, incimə,
Ürəyimdə nə qəmlərim ağrıyır.
Həsrətinlə toxuduğun, hördüyün
Naxışlarım, ilmələrim ağrıyır.

Ha axtarsın, ha arasın gözlərim,
Öz yolunda itkin düşüb izlərim.
Dodağımda köz-köz olmuş sözlərim,
Külə dönmüş kəlmələrim ağrıyır.

Bir zamanlar şən səsinlə güllənən,
Gahdan coşub, gah durulub lillənən,
Gah kamanda, gah da tarda dillənən
Perik düşmüş nəğmələrim ağrıyır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.10.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu günə olan əlamətdar hadisələri təqdim edirik.

24 oktyabr. Ümumdünya inkişaf barədə informasiya günü

1972-ci ildə BMT təqvimə belə bir gün salıb, məqsəd də o olub ki, dünya ictimaiyyətinin fikri inkişaf problemlərinə yönəldilsin, bu problemlərin həlli yolunda beynəlxalq əməkdaşlıq möhkəmləndirilsin. Xüsusən, gənclər cəmiyyətlərinin səfərbərliyi, inteqrasiyalar inkişaf təməyyülünü əsaslandırır, tənəzzüldən xilas yollarını arayıb tapmaqda rol oynayır. Maraqlıdır ki, bu mövzu BMT üçün prioritet olduğundan, seçilən tarix - 24 oktyabr günü həm də BMT günü olması ilə diqqət çəkir. İnkişaf – realda olan bir prosesdir, onun yalnız təbliğatda mövcud olan “qardaşı” da var ki, onun doğulması bic uşağın doğulması kimi arzuolunmazdır.

24 oktyabr. Baykonur faciəsi, Böyük Depressiyanın başlanğıcı

Yeyib-içməyin ən müxtəlifliklərini təqvimə salıb qeyd edən amerikalılar bu gün baltanı lap dibindən vurublar, bu gün onlarda sadəcə Yemək günüdür. Amma təbii ki, davamı da var, tək bir bayramla kifayətlənməzlər axı. Bu gün həm də Milli Bolonya kolbasası günüdür.

1986-cı ildə Londonda dünyanın ən böyük val mağazası açılıb. Gənc nəsil valın nə olduğunu bilməz, radionun üstünü açırdın, orda patefon deyilən bir şey var idi, fırlanan disk idi, yumru olan bu val adlı nəsnəni onun üstünə qoyurdun, val fırlandıqca patefonun iynəsi ona yazılmış musiqini səsləndirirdi.

1963-cü ildə Sovet dövlətinin uzun müddət gizlətdiyi bir hadisə baş verib, Baykonur kosmodromunda MBR raketi partlayıb, 8 nəfər həlak olub. Qəribədir ki, düz üç il əvvəl eynən həmin bu 24 oktyabr günündə Baykonurda daha dəhşətli bir hadisə baş vermişdi, P-16 raketi partlamışdı, ümumilikdə 126 adam həlak olmuşdu.

1939-cu ildə ABŞ-da, Delaver ştatında ilk neylon corablar istehsal olunub. 1929-cu ildə ABŞ-da Qara cüməaxşamı adlı böyük birja böhranı yaşanıb, nəticədə ölkəni böyük məhrumiyyətlərə düçar edəcək Böyük depressiya başlayıb.

1861-ci ildə ABŞ prezidenti Avraam Linkoln Kaliforniyadan tarixdə ilk teleqraf məlumatı alıb.

1857-ci ildə İngiltərənin Şeffild şəhərində ilk futbol klubu yaradılıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.10.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün Şeir vaxtıdır, sizlərə Özgür Bacaksızın şeiri təqdim edilir.

Özgür BA­CAK­SIZ

(Türkiyə)

1992-ci il­də Tür­ki­yə­nin An­ka­ra şə­hə­rin­də do­ğu­lub. Tür­ki­yə­nin  Baş­kənd Uni­ver­si­te­ti­nin  Ra­dio, Te­le­viz­ya və Ki­no fa­kül­tə­si­nin ba­ka­lavr və ma­gist­ra­tu­ra pil­lə­lə­ri­ni bi­ti­rib. Şe­ir­lə­ri mü­tə­ma­di ola­raq müx­tə­lif dər­gi­lər­də çap olu­nur.

KÜÇƏ UŞAĞI

Nə gözəldir indi küçəmiz.
Bağçadakı cökənin ətri
Küncdəki baqqalın ardından duyulur.
Hələ də canlıdır pəncərəndə
Martda əkdiyimiz ulduz çiçəyi.
Axşam azanına yarım saat var hələ,
Çöldədir bütün qonşu uşaqları.
Vanelli sütlaç qoxusu gələn mətbəxiniz
Küçəyə açılır,
Sənin otağın isə göy üzünə.
Yaxşı ki, birinci mərtəbəyə köçdünüz,
Yaxşı ki, pərdələriniz tüldəndir.
Anan səhər də sütlaç edərsə,
Xəyalını quraram yenə.
Nə olar, erkən yatma,
Bir az daha seyr edim səni.
“Çox gözəlsən” – deyə bilmədim heç
Bircə dəfə üzünə; Mən artıq küçə uşağıyam.

Uyğunlaşdırdı: Məleykə Mirzəli

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.10.2025)

Rəqsanə Babayeva,

Beyləqan rayon mədəniyyət mərkəzinin rejissoru, "Gənclik" xalq teatrının rəhbəri, yazıçı. “Ədəbiyyat və İncəsənət” üçün

Keçmişdən gələn səslər

İnsan bir mədəniyyətin içində doğulur, amma o mədəniyyətin kökləri çox zaman gözlə görünməz, səslə, rənglə, hərəkətlə, sözlə yaşayar. Biz hər gün fərqinə varmadan nənəmizin dediyi atalar sözündə, toyda çalınan bir ritmdə, hətta geyindiyimiz bir naxışda yüz illərin səsini daşıyırıq. Bu səs — folklorun səsidir.

Folklor yalnız qədim bir yaddaş forması deyil; o, xalqın ruh enerjisidir, zamana tabe olmayan bir estetikdir. Amma bu gün — texnologiyanın, süni intellektin, qlobal musiqi və moda dalğalarının içində — bu səs necə eşidilir? Müasirlik folkloru susdururmu, yoxsa onu yeni səviyyəyə qaldırırmı?

Bu sual XXI əsrin mədəni düşüncəsinin əsas mövzularından biridir. Çünki folklor yalnız arxivlərdə deyil, insanın gündəlik həyatında, bədii düşüncəsində və yaradıcı axtarışında yenidən doğulur.

 Folklor — mədəni kodların güzgüsü

Folklor bir xalqın kimliyini qoruyan ən dərin kodlardır. Nağıllar, dastanlar, bayatılar, inanclar — hamısı cəmiyyətin yaddaş xəritəsini yaradır. Məsələn, “Koroğlu” dastanı sadəcə qəhrəmanlıq hekayəsi deyil; o, ədalət axtarışının, kişi və qadın cəsarətinin, xalqın öz haqları uğrunda mübarizəsinin poetik ifadəsidir.

Bu gün “Koroğlu” motivləri bir çox müasir filmlərdə, musiqilərdə, teatr səhnələrində yenidən işlənir. Lakin fərq ondadır ki, müasir sənətkar bu simvolları yenidən oxuyur — bəzən ironiya ilə, bəzən fəlsəfi dərinliklə, bəzən də vizual estetiklə.

Beləcə, folklor “qədim” olmaqdan çıxır, müasir insanın daxili səsini danışan bir dilə çevrilir.

Müasir musiqidə folklorun ritmi

Azərbaycan musiqisi folklorla nəfəs alır. Amma bu nəfəs təkcə muğamın və ya xalq mahnısının sədasında deyil, müasir ritmlərin içində də yaşayır.

Etno-cazdan tutmuş pop və elektron musiqiyə qədər bir çox sahədə sənətkarlar folkloru müasir texnologiya ilə birləşdirirlər.

Alim Qasımovun və Fərqanə Qasımovanın səhnəsində muğamla eksperimentlər, “Niyaz” qrupunun etno-elektron musiqi tərzi, və ya Bəhram Hüseynzadənin sazla elektron səs effektlərini birləşdirməsi — hamısı eyni məntiqin ifadəsidir:

Köklə gələcəyi birləşdirmək.

Bu cür yanaşmalar bir sualı aktuallaşdırır: “Folklorun ruhu qorunurmu, yoxsa dəyişir?”

Cavab bəlkə də belədir: ruh dəyişmir, formalar dəyişir. Folklorun gücü də elə budur — o, dövrlərə uyğun paltar geyir, amma səsi eyni qalır.

Səhnədə və ekranda folklor

Müasir teatr və kino folklorla yeni şəkildə danışmağı öyrənib.

Teatr səhnəsində xalq hekayələrinin yenidən qurulması — məsələn, “Arşın mal alan”ın müasir interpretasiyaları, “O olmasın, bu olsun” kimi klassik əsərlərin sosial mesajlarının yeni baxışla səslənməsi — göstərir ki, folklor dramaturgiyanın canlı mənbəyidir.

Kino isə bu xətti daha geniş auditoriyaya daşıyır. “Dəli Kür”, “Babək”, “Nəsimi” kimi klassik filmlərdən tutmuş, müasir rejissorların minimalist folklor yanaşmalarına qədər — Azərbaycan kinosu folklorun vizual enerjisini qoruyur.

Məsələn, bir çox gənc rejissorlar indi mifoloji simvolları psixoloji realizmlə birləşdirirlər: su, torpaq, atəş, yel kimi elementlər təkcə mifoloji deyil, həm də emosional obrazlara çevrilir.

Beləliklə, səhnə və ekran folkloru muzey vitrininə qoymur, onunla dialoqa girir.

Geyim və dizaynda milli simvollar

Folklorun vizual gücü ən çox dizayn və moda sənətində özünü göstərir.

Bu gün gənc dizaynerlər xalça ornamentlərini müasir kəsimlərdə, qədim naxışları minimalist tərzdə yenidən canlandırırlar.

Azərbaycanın “İRS” kimi moda layihələri, eləcə də “EthnoFashion” kimi sərgilər folklorun sadəcə etnoqrafik deyil, estetik və intellektual dəyər daşıdığını sübut edir.

Bu dizaynlar həm milli kimliyi qoruyur, həm də qlobal auditoriyaya açılır. Məsələn, Şəki xan sarayının şəbəkə motivləri, Quba xalçalarının ritmik quruluşu, Qarabağ tikmə ornamentləri artıq beynəlxalq podiumlarda da görünür.

Beləliklə, folklor bu gün milliliyin dizayn dili kimi yaşayır.

 Rəqəmsal dövrdə folklorun yeni həyatı

XXI əsr folkloru artıq yalnız kitab və dastanlarla məhdud deyil.

Sosial mediada paylaşılan “mem”lər, xalq ifadələrinin yeni ironik formaları, rəqəmsal animasiyalar və hətta kompüter oyunlarında istifadə olunan milli motivlər — bunların hamısı müasir folklorun nümunələridir.

Bəzən bu yeni formalar ənənəvi mədəniyyətə bənzəmir, amma mahiyyətcə eyni funksiyanı yerinə yetirir: xalqın özünü ifadə etməsi.

Bu baxımdan folklor bir daha sübut edir ki, o, “keçmişin yadigarı” deyil — mədəni yaddaşın canlı sistemidir.

Hətta “TikTok” və “Instagram” kimi platformalarda gənclərin xalq mahnılarını remix etməsi, milli geyimlərlə video çəkməsi, qədim nağılları qısa video formatında təqdim etməsi — bunlar folklorun müasir ifadə vasitələridir.

Folklor indi rəqəmsal nəsil üçün interaktiv təcrübəyə çevrilib.

 Gənclik və folklor: kimliklə dialoq

Gənc nəsil bəzən folkloru “keçmişin mirası” kimi görür, lakin bu münasibət dəyişir.

Yeni nəsil sənətkarlar folklorla ironik, lakin dərin bir dialoqa girirlər.

Məsələn, şairlər qədim bayatı formalarını müasir şəhər motivləri ilə birləşdirir, rəssamlar mifoloji obrazları urban məkana gətirirlər.

Bu, əslində bir növ yenidən mənimsəmə prosesidir:

Keçmişin simvolları yeni mənalar qazanır, folklor “nostalji” deyil, özünü tanıma vasitəsi olur.

Bunun ən gözəl nümunələrindən biri “milli intellektual oyanış” anlayışıdır. Gənclər artıq başa düşürlər ki, modern olmaq üçün kökdən uzaqlaşmaq lazım deyil — əksinə, kök müasirliyin dayaq nöqtəsidir.

Dövlət dəstəyi və mədəniyyətin qorunması

Azərbaycan dövləti folklorun qorunması və təbliği istiqamətində mühüm layihələr həyata keçirir.

UNESCO-nun qeyri-maddi irs siyahısına daxil edilən muğam, aşıq sənəti, xalçaçılıq ənənələri və kamança ifaçılığı kimi sahələr dövlət səviyyəsində himayə olunur.

Bu, təkcə mədəniyyət siyasəti deyil, həm də milli kimliyin strateji qorunmasıdır.

Lakin qoruma sadəcə arxivləşdirmə demək deyil; əsas məsələ folklorun yaşamasıdır. Bu səbəbdən dövlət layihələrinin bədii təhsillə, rəqəmsal media ilə, yaradıcılıq proqramları ilə birləşməsi çox vacibdir.

Çünki yalnız o zaman folklor “miras” yox, gələcəyə çevrilir.

Folklorun fəlsəfəsi: dəyişməz dəyərlər

Folklorun əsas gücü ondadır ki, o, dəyişən dövrlərdə dəyişməyən dəyərləri daşıyır.

Ata-ana sevgisi, torpağa bağlılıq, dostluq, ədalət, mərdlik, təbiətə hörmət — bütün bunlar folklorun içindədir.

Bu dəyərlər zamanla formalarını dəyişsə də, insanın mənəvi dayağı olaraq qalır.

Müasirlik bəzən insanı informasiya fırtınasında qərarsız buraxır.

Belə məqamlarda folklor bir “mədəni kompas” rolunu oynayır — bizə istiqamət göstərir, ruhumuzu köklə bağlayır.

Folklorun gələcəyə baxışı

Folklor nə keçmişdə ilişib qalan xatirədir, nə də yalnız muzeylərin vitrində saxlanılan bir sənət nümunəsi.

O, hər dövrün içində öz yeni formasını tapan bir canlı varlıqdır.

Müasirlik folkloru məhv etmir, əksinə — onu yenidən doğurur.

Bugünkü sənətkarın və düşüncənin vəzifəsi folkloru “təkrar etmək” deyil, onu danışdırmaqdır.

Çünki hər yeni nəsil öz folklorunu yaradır — eyni dəyərlərlə, amma fərqli dillə.

Azərbaycan mədəniyyəti də bu baxımdan unikal bir örnəkdir:

burada ənənə ilə müasirlik bir-birinə zidd deyil, tamamlayıcıdır.

Keçmişin səsi bu günün nəfəsinə çevrildikcə, xalqın ruhu da zamana qarşı qalib gəlir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.10.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı məşhur Norveç yazıçısı Knut Hamsunun Bakı haqqında yazdığı qeydlərini tqdim edir. Hazırlayan Xəyyam Ağadır.

Norveç yazıçısı Knut Hamsun (1859-1952) 1898-ci ildə Norveç Yazıçılar İttifaqından 1200 kron təqaüd alır və bu təqaüdlə Rusiya, Azərbaycan və Osmanlı imperiyasını ziyarət edir. Hamsun həyat yoldaşı Berqliotla birlikdə əvvəlcə Sankt- Peterburqa, oradan Moskvaya, Moskvadan isə Qafqaza gəlir. Bu səyahətin nəticəsi olaraq yazıçı 1903-cü ildə “Nağıllar ölkəsində” və “Aypara ölkəsində” adlanan oçerklərini nəşr edir.

Bu o Knut Hamsundur ki, 1920-ci ildə yazdığı “Torpağın bərəkəti” əsərinə görə Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına layiq görülüb.

Knut Hamsunun Bakı haqqında yazdığı qeydlərindən:

Səhər saat 7-nin yarısıdır. Bakı nəhəng ağ toz dumanına bürünmüşdür. Burada hər şey ya ağ, ya da bozdur. Əhəng tozu insanların, heyvanların, evlərin, pəncərələrin, parkda bitən azsaylı ağac və kolların üzərini örtüb. Hər yer adama qəribə gəlir, çünki ağdır. Mehmanxananın tozlu stolunun üstündə mən hərflər yazıram, lakin az müddət sonra onlar yenə toza qərq olub yoxa çıxır.

Nobel müxtəlif boyaqlar axtarıb tapır, ancaq bu lənətlənmiş Bakıda əhəng hər yeri o qədər ağardıb ki, adam ağlını itirər. Şəhəri 13 indiqo növü ilə boyamaq ağlagəlməz bir şeydir! Şəhəri al-əlvan etməyə heç Nobelin də imkanları çatmaz.

Şəhərin havasından kerosin qoxusu gəlir. Bu qoxu insanları hər yerdə, həm evlərdə, həm də küçələrdə təqib edir. Vərdiş etməyənlərdə bu qoxu öskürək yaradır. Kerosin küçədəki toza qarışır və külək əsəndə (külək isə burada həmişə əsir) kerosin hopmuş bu toz paltarlarda yağlı ləkələr qoyur.

Bütün insanlar az-çox qeyri-adi görünən paltarlar geyinirlər; şəhər o qədər iranlıdır ki, artıq Avropa şəhəri olmaqdan çıxıb, lakin şəhər o dərəcədə avropalı qalıb ki, hələ iranlı olmayıb.

Bakıda 125 minə yaxın əhali var, bura Xəzər dənizinin sahilində yerləşmiş ən mühüm ticarət şəhəridir. Daima vurnuxan müasir həyat və hər anbarın qarşısında uzanmış çoxsaylı dəvələr qəribə təəssürat doğurur. Biz Qara Şəhərə, kerosin şirkətlərinin iqamətgahına getməliydik. Bizi oraya iranlı aparır; şəhərdə əksər faytonçular iranlıdır, onlar faytonu əsl şeytan kimi sürürlər, bir kəlmə kəsməyə imkan da yoxdur, onlar bir xristianın “atlara rəhm edin” mənasında verdiyi işarələri başa düşmək istəmirlər. Ancaq bir şey qalır: sakit oturmaq və ekipajdan çıxmaq.

Biz Nobelin evinin yerini soruşduq - bu, ona oxşayır ki, Xristianiyada kral sarayının harada olduğunu soruşasan.

Köhnə Bakının mərkəzində yerləşən qalanın divarları fars-bizans üslubunda ucaldılıb. Divarlar xanın sarayını və iki məscidi dövrələyib. Hazırda saray hərbi anbara çevrilib və içəri daxil olmaq üçün komendantın icazəsi zəruridir. İcazə üçün isə komendanta öz vizit vərəqimi göstərməliyəm, o isə məndə yoxdur. Vladiqafqazdakı kimi, burada da dostum Ventsel Hagelstamın vərəqindən yararlanmağa cəhd edirəm. Növbətçiyə üzərində “Fru Mariya Hagelstam” yazılmış kartı uzadıram, o, başını yırğalayır və pasportumu istəyir. Ürəyimdə “Tanrı, kömək et” söyləyib pasportumu uzadıram. Növbətçi hər iki sənədə baxır, adları müqayisə edir və ona elə gəlir ki, hərflər uyğundur. Sonra qapını döyəcləyir və sənədləri komendanta aparır. Bu saxtarakarlığın baş tutacağına elə də ümid bəsləmirdim. Növbətçi qayıdır, pasportumu qaytarır və gənc poruçiki hər şeyi göstərməsi üçün mənə qoşur. Xilas oldum. Tüfəngli kazak mənimlə poruçikin ardınca gəlir.

Poruçik deyir ki, Bakının son xanının 50 arvadı olub və ruslar 1806-cı ildə Bakını fəth edən zaman hamısını götürüb qaçıb. Bu Hüseynqulu xan Bakının fatehi general Sisianovu şəhər açarlarını ona təqdim etmək anında xəncərlə öldürtdürüb.

Burada 2 məscid də yerləşib və biz gözləyirdik ki, hansısa molla minarədən əzan verəcək, ancaq saat 12-dən keçsə də, molla gəlib çıxmadı. Bu barədə poruçikdən soruşanda, o, dərhal məscidin yaxınlığında əyləşmiş əmmaməli bir neçə qocanın üstünə qışqırdı, onlar poruçiki axır ki başa düşəndə isə başlarını yanlara yırğaladılar: molla xəstələnibmiş.

Biz Qız Qalasına da getmək istəyirdik, ancaq isti o qədər boğucuydu ki, bu niyyətimizdən daşındıq və parka yollandıq. Günəşdən bütün bitkilər yanmışdı, tozla örtülmüşdü. Mənzərə ağır təəssürat oyadırdı. Vur-tut bir neçə xırda akasiya, badam və əncir ağacına rast gəlinirdi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.10.2025)

ElmanEldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Deyir ki: -“Universiteti bitirib təyinatla rayona getmişdim. Təyinat yerim Bərdənin “Kommunist yolu” qəzeti idi. Mənə dedilər ki, “iş yoxdur, gözləməlisən”. Elə oldu ki, məni birbaşa raykoma işə götürdülər. 3 ay keçməmiş Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin əməkdaşları gəlib baxdılar və “KQB” məktəbində oxumağı təklif etdilər. Mən razılaşdım. Sonra SSRİ Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinin 1 illik Minsk Ali Kursunu oxudum. Daha sonra Gəncədə baş əməliyyat müvəkkili oldum…

 Deyir, daha sonra, 1988-ci ildən bizim bütün işimiz Qarabağ məsələsinə istiqamətləndi. Mən 1982-ci ildə işə götürülmüşəm. Sovet hökumətinin dövründə həmin illərdəki sakitlik pozuldu və uzun müddət davam etdi. 1995-ci ilin sentyabrında işimdən imtina etdim və istefa verdim. Mən o vaxta qədər Şəmkirdə, Göyçayda rəis idim, sonra MTN-ə şöbə rəisi gəldim. Və çox çətin dövrə gəldik, Surət Hüseynovun 4 oktyabr qiyamı, 1995-ci ilin mart hadisələri... Bütün bu hadisələrin təhqiqat komissiyasının üzvü olmuşam. O dövrdə çox haqsızlıqlar, ədalətsizliklər görmüşəm. Hələ o dövrü deyirəm. Mən bəzi təkliflərlə, tələblərlə, əmrlərlə razılaşmamışam. Bunun detallarına varmaq istəmirəm. Amma çox gərginliklər yaranıb rəhbərliklə mənim aramda. Nəhayət, o dərəcəyə çatdı ki, raport yazıb istefa verəsi oldum. Çünki o haqsızlıqların birbaşa icraçısı olmaq istəmirdim. Biri var haqsızlığı kənardan  seyr edəsən ki, kiməsə haqsızlıq edirlər və sənin ona gücün çatır ya çatmır, bu başqa məsələdir. Amma biri də var adamın özünə deyələr ki, “sən bu haqsızlığı, ədalətsizliyi icra edəcəksən”. Mən onu qəbul eləmədim...”

...Çalışqanlığı, bacarığı və dəqiq müşahidə qabiliyyəti ilə fərqlənir. Baş verən hadisələrdə detallara diqqət yetirir və hər şeyi ən xırda təfərrüatına qədər araşdırmağı xoşlayır. Sosial, istiqanlı və liderlik qabiliyyəti yüksək olan adamdır. O, cəmiyyətdə hörmət qazanmağı və diqqəti özünə çəkməkdən zövq alır, xarici görünüşünə və geyimlərinə böyük əhəmiyyət verir. Onun xüsusiyyətləri arasında dürüstlük, sədaqət və cəsarət önəmli yer tutur. Verdiyi sözə sadiq qalır və yalan danışmağı sevmir. Həyatına nizam-intizam gətirmək və ətrafdakı insanları maarifləndirmək onun təbii qabiliyyətlərindən biridir. Eyni zamanda, maliyyə məsələlərində bacarıqlı və analitik təfəkkürə sahibdir. Qürurludur, heç vaxt mövcud şəraitə boyun əymir və çətinliklər qarşısında iradəli olmağı bacarır...

“17 yaşıma qədər doğulduğum Sarıcalıda yaşamışam. Kəndimiz düz Tərtərçayın sahilindədir. O qədər xatirələrim var ki... Hamısı məktəblə bağlıdır. Kəndimiz balaca idi. Kənddəki məktəb 8 illik idi. Oranı bitirib 3 kilometr aralıda yerləşən məktəbə 9-cu sinfi oxumağa getdim. 10-cu sinfi isə rayon mərkəzində oxumuşam. O da təxminən 10 kilometr aralı idi evimizdən. Qışın günündə getmək-gəlmək. Bunların içərisində piyada gedib-gəlmək də vardı, maşınla da gedib-gəlmək də. Bütün bunların hamısı mənim üçün ən şirin xatirlərdir. Ümumiyyətlə, keçmişim çox işıqlıdır. Bugünkü çətinliklərin qarşısında o vaxtkı çətinliklər çox gözəl günlərdir. Necə deyərlər, daha çox keçmişin işığında yaşayıram, nəninki gələcəyin”- söyləyir.

O, 1957-ci il oktyabrın 22-də Tərtər rayonunun Sarıcalı kəndində dünyaya gəlib. Bakı Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsini və SSRİ Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinin Minsk Ali Kursunu bitirib. 1982-1996-cı illərdə SSRİ DTK və Azərbaycan Respublikası Milli Təhlükəsizlik Nazirliyində şöbə rəisi, MTN Gəncə Şəhər Şöbəsində əməliyyat müvəkkili, baş əməliyyat müvəkkili postlarında çalışıb. MTN-in Şəmkir və Göyçay bölmələrinin rəisi olub. Gəncəbasar bölgəsinin erməni işğalçılarından azad olunmasında fəal iştirak edib. 1995-ci ildə MTN sistemindən istefa verərək ictimai-siyasi fəaliyyətlə məşğul olur...

...O, özünəinamı və nüfuzlu xarakteri ilə seçilir. Həvəsli, punktual, çevik və macəraçı xüsusiyyətləri ilə diqqət çəkir. Əhval-ruhiyyəsi yaxşı olanda şən və səxavətli bir dost olur. Əgər xoşagəlməz hallar yaşayarsa, bu, onun əsəbi olmasına səbəb ola bilər. Hər zaman enerjili və dinamikdir, öz səyi ilə həyatın çətinliklərini aradan qaldırmağa çalışır. İnsanlarla münasibətdə mehriban və rahat davranır. Çox yaxşı dostdur. Ağıllı və təmkinli olduğundan onu aldatmaq heç cür mümün deyil. Açıq sözlü bir adam kimi, həqiqəti deməklə ətrafındakı insanları təsirləndirsə də, bəzən incidə də bilir. Axı, düz söz acı olur...

Deyir ki:- “Mən ixtisasca jurnaslit olmasaydım, yəqin ki, cəmiyyətdə belə fəal olmazdım. Çəkinmədən hər bir jurnalistə, təbii ki, söhbət siması olan mətbuatdan, siması olan jurnalistdən, siması olan qəzetdən gedir, açıqlama verirəm. Amma bəzi simasızlardan imtina etmişəm və imtina etməkdə də davam edirəm, mən onları qəbul eləmirəm. Saytın, qəzetin məşhur olub-olmamasından çox, məni, mənə sual verən jurnalistin şəxsiyyəti maraqlandırır. Bu jurnalist öz işini görür, mənə müraciət edirsə, demək mənə hörmət edir. Mənim cavab olaraq ona hörmət etməyim mütləqdir. Əgər o mənə müraciət edibsə, mən də mütləq cavab verməliyəm. Mənim yazımın saytda, qəzetdə çıxması problem deyil. Yəni cəhd edim ki, mütləq mənim yazım getsin, hansısa məsələyə mən də rəy verim və s. belə olmur. Özüm yazanda yazıram. Yenə deyirəm ixtisasca jurnalist olduğumdan irəli gəlir ki, heç vaxt jurnaslitlərin suallarını cavabsız buraxmıram...”

...Bir sözlə, onun ən müsbət tərəfləri isə məntiqli qərar verməsi və olduğu mühitdə hörmət qazanmağı bacarmasıdır. O, həm cazibədar, həm də emosionaldır. Yaxşı həmsöhbətdir. Xeyirxah insandır, ədalət hissləri ilə hər şeyə bərabər yanaşır. Nəzakətlidir, diplomatikdir, yumoru əla başa düşür...

“Mən nə karyera, nə də varlanmaq haqqında fikirləşirəm. Mən günəşin çıxmağından da, batmağından da, yağışın yağmağından da, küləyin əsməyindən də zövq alan adamam. Bir baxışdan, bir təbəssümdən də ləzzət olmağı bacarıram. Mən az qala özümü planetin canlı, şüurlu varlığı hesab edirəm. Çalışıram ki, 60-dan sonra günəşin doğuşundan, batışından zövq ala bilim. Yerdə qalan məsələlərin hamısı ictimaidir, Vətənimlə, Qarabağımla bağlıdır.”- söyləyir.

Bəli, haqqında söhbət açdığım təhlükəsizlik eksperti İlham İsmayıl belə insandır. Oktyabrın 22-si onun 68 yaşı tamam olub, 2 gündür ki, 69-una keçid edibdir. Bu münasibətlə İlham İsmayılı təbrik edir, möhkəm can sağlığı arzulayırıq. Çox yaşasın!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.10.2025)

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının redaktoru

Astana görüşü Azərbaycanla Qazaxıstanın işbirliyinin növbəti səhifəsi olmaqla yanaşı, həm də böyük Avrasiya düzənində türk birliyinin gerçəkliyə çevrilən xəritəsidir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Astanaya səfəri həm yüksək ruhda, həm də mənəvi coğrafiyada gerçəkləşdi. Bu rəsmi səfər dövlətin diplomatiya kitabında, Türk dünyasının yeni tarixi çağında yazılan önəmli hadisədir.

Qardaşlığın yolları ruhların birliyindən başlayır — qardaşlıq ruhu ayrıc, sınır tanımır...

Prezident İlham Əliyevin qazax həmkarı ilə birgə mətbuat konfransındakı bəyanatı bu baxımdan dərin anlam daşıyır. Bəli, biz çox şadıq ki, qardaş Qazaxıstan inkişaf edir, güclənir… Prezident Tokayevin müdrik rəhbərliyi ilə aparılan çağdaşlaşma siyasəti — süni intellektdən tutmuş daşımaçılığa, logistikə qədər — yeni inkişaf mərhələsi açıb.

Azərbaycan Prezidenti dostun uğuruna qardaş sevincini, həm də bölgənin ortaq gələcəyinə inamını bildirdi. Çünki artıq Orta dəhliz, Zəngəzur marşrutu kimi layihələr iqtisadi olmaqla yanaşı, siyasi iqtisad məzmunu da daşıyır və mədəni, ideoloji birgəlik nüvəsinə çevrilir.

Azərbaycanla Ermənistan arasında barış anlaşmasının Vaşinqtonda paraflanmasından sonra ən ilk dəstəklərdən biri Astanadan gəlmişdi. — Prezident Əliyev deyir:

“Vaşinqtonda, Ağ Evdə Prezident Trampın iştirakı və onun bu prosesə fəal köməyi ilə sülh sazişinin paraflanmasından sonra Qazaxıstan birincilər sırasında bu məsələyə öz münasibətini bildirib. Mənim Kasım-Jomart Kemeleviç ilə telefon danışığım olub, ona əldə edilən razılaşmaların bütün detalları haqqında məlumat vermişəm və bir daha Azərbaycana qardaş münasibətinin şahidi olmuşam.”

Birgə mətbuat konfransında deyilənlər, görüşlər, anlaşmalar, bəlgələr, üstəlik, öncəki imzalar, hadisələr… – bunlar hamısı yeni Turan diplomatiyası üslubudur – zorun deyil, zəkanın, savaşın deyil, barışın və güvənin üslubu...

Azərbaycanın Ermənistan üzərindən Qazaxıstan taxılının tranzitinə icazə verməsi, ayrıca Ermənistanın öz təqsiri üzündən düşdüyü sınırlamadan çıxarılması, əslində, praktik barışın başlanğıcı sayıla bilər. İş kağız üzərindəlikdən çıxıb – yollarda, limanlarda, vaqonlarda həyat tapır – davam və inkişaf edir…

Bəli, bugün Qarabağın dirçəlişi həm milli qürurumuz, həm də türk həmrəyliyinin gerçək sonucudur.

Füzulidəki Kurmanqazı Uşaq Yaradıcılıq Mərkəzi bu anlamda, bir kompkeksdən daha üstündür – qardaşlığın arxitekturasıdır. Prezident Əliyevin qardaşlıq, dostluq vurğusu ilə desək, bu mərkəz uşaqların təhsili və inkişafı ocağı olmaqla yanaşı, dostluğumuzun rəmzidir.

Azərbaycanın “Böyük Qayıdış” proqramı da məhz belə mənəvi dayaqlarla süslənərək gerçəkləşir – torpağı şəhid qanıyla dirildən güc, həm də qardaş nəfəsinini dəyərləndirir.

Ayrıca,

2028-ci ilin sonuna qədər açılacaq Zəngəzur dəhlizi yalnız mühəndislik layihəsi olmaqda qalmayıb — Turanın damarlarına axan həyat xəttinin ifadəsidir.

Əgər Orta dəhliz Xəzərin üzərində Avrasiyanı birləşdirirsə, Zəngəzur dəhlizi bu birliyin torpaq kökünü formalaşdırır. Bu, türk dövlətləri üçün iqtisadi inteqrasiyanın “İpək Dəmir Yolu”dur – Bakını, Astananı, Ankaranı və Türküstanı birləşdirən ruhsal arteriyadır.

Bəs qardaşlığın fəlsəfəsi necə təcalla edir?

Prezident Əliyevin mənəvi-ideoloji anlamşlı sözləri ilə desək, xalqlarımızı ümumi köklərə, mənəvi və mədəni ortaqlığa əsaslanan çoxəsrlik dostluq birləşdirir.

Hər mənəvi ideoloji, hər ideoloji mənəvi olmur…

Bax, bu birləşmə artıq poetik obraz yox, dövlətlərarası davranış modelidir.

İndi türk birliyi yalnız “dil, din” birliyi səviyyəsində qalmayıb — iqtisadi, siyasi, ekoloji, mənəvi məsuliyyət birliyi səviyyə və səciyyəsi daşıyır.

Bununla da Turan sabahının konturları aydın görünür.

2024-cü ilin sonunda COP29-un Bakıda keçirilməsi,

2025-ci ildə İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının XVll Zirvə görüşünün Xankəndidə,

Xll Türk Zirvəsinin Qəbələdə təşkili,

2026-cı ildə I Türkoloji Qurultayın 100 illiyinin, Asiyada Qarşılıqlı Fəaliyyət və Güvən Tədbirləri üzrə Müşavirənin (AQEM) üzv ölkələrinin Dövlət və Hökumət Başçıları Şurasının iclasının və digər böyük tədbirlərin Azərbaycanda planlaşdırılması — bütün bu hadisələr Türk dünyasının qlobal səhnədə sözünü demə mərhələsidir. Əlbəttə, Qazaxıstan da, digər qardaş ölkələrimiz də çox önəmli tədbirlərə evsahibliyi edib, belə tədbirlər gələcəkdə də keçiriləcəkdir.

Azərbaycan və Qazaxıstan bu səhnənin iki dirəyi kimidir — biri Xəzərin günbatarında, biri gündoğarında, amma eyni dəyərlərin, eyni yönün, eyni ruhun daşıyıcısıdır.

Ulu Turan ağacının budaqları meyvəsiz olmaz.

Beləliklə, bu səfər bir daha göstərdi ki, Azərbaycan və Qazaxıstan bir-birinə yalnız xəritədə yox, taledə də yaxındır.

Və coğrafidən üstün ruhi-mənəvi yaxınlıq Turanın parlaq sabahını formalaşdırır.

Qardaşlıq artıq gələcəyin böyük planlarında, iri layihələrdə, Qarabağa, Gündoğar Zəngəzura köçən uşaqların gülüşündə, mədəniyyətin nəfəsindədir…

Azərbaycan Prezidentinin Qazaxıstana dövlət səfərini ölkələrimiz arasında strateji tərəfdaşlığın, müttəfiqlik münasibətlərinin möhkəmləndirilməsi yolunda çox önəmli hadisə kimi qiymətləndirən Kasım-Jomart Tokayevin sözlərini bu yazıma sonluq kimi seçmişəm:

“İlham Heydər oğlu Əliyev tarixi miqyasda görkəmli dövlət xadimidir. O, Azərbaycanın müstəqilliyinin, ərazi bütövlüyünün müdafiəsinə və möhkəmləndirilməsinə həlledici töhfə verib. Prezident İlham Əliyevin yorulmaz səyləri sayəsində Azərbaycanın dünya arenasında nüfuzu və təsiri dəfələrlə güclənib.”

QARDAŞLIĞIMIZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.10.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Bu hadisə 2003-cü ildə bütün Böyük Britaniyanı şoka salır.

Sıravi Britaniya ordusunun mayoru Çarlz İnqram sadəcə olaraq məşhur "Kim milyonçu olmaq istəyir?" şousunda iştirak edərək, əsas mükafat olan 1 milyon funt sterlinq qazanır. Amma əslində bu televiziya tarixinin ən cəsarətli dələduzluqlarından biri idi. Fənd isə sadə bir... öskürək idi. İnqram mümkün cavabları ucadan oxuyurdu və düzgün cavabdan sonra, həyat yoldaşı Diana və yarışmada iştirak edən dostu Tekven Vittok öskürürdü. Onlar düzgün cavabı gizli bir öskürəklə bildirirməklə, qazancı 3 yerə bölüşdürməyi planlaşdırmışdılar.

Son final sualı isə belə idi: "Birdən sonra yüz sıfırdan ibarət ədədin adı nədir?" Çarlz variantların hər birini növbə ilə sadalayır: quqol, meqatron, qiqabit və nanomol.

Hər şey isə bundan sonra başlayır:

-Düşünürəm ki, bu nanomoldur, amma qiqabit də ola bilər- deyə İnqram fikirləşməyə başlayır. Mən bu suala cavab verə bilməyəcəyimi düşünmürəm...  Düşünmürəm ki, bu, meqatrondur. Amma quqol haqqında da eşitməmişəm.

Bu zaman zaldan öskürək səsi gəlir.

-Quqol, quqol, quqol... Düşünürəm ki, bu, quqoll ola bilər. Amma nə olduğunu bilmirəm. Bunun meqatron, qiqabit və ya nanomol olduğunu düşünmürəm. Mən hesab edirəm ki, bu həqiqətən, quqoldur.

Çarlz yarışmada qalib gələrək 1 000 000 funt sterlinq qazanır. Lakin bir müddət sonra prodüserlər bu öskürək səslərindən şübhələnirlər və çəkilişlər maliyyə polisi tərəfindən araşdırılmağa başlayırlar. Araşdırma aparanlar şou efirində çox sayda şübhəli öskürək səsi sayırlar. Dahiyanə görünən şey əslində bir siqnal oyunu idi və bu hadisə Britaniya viktorina tarixinin ən məşhur dələduzluqlarından birinə çevrilir.

Bir həftə sonra 1 000 000 funt sterlinq yazılmış çek ləğv edilir və Çarlz məhkəmə qarşısında durmalı olur. Çarlz və Diana İnqram 18 ay şərti həbs cəzası alırlar, Tekven Vittok isə 12 ay şərti həbs cəzasına məhkum edilir.

Onların hamısı birlikdə 15 000 funt sterlinq cərimə edilir. Lakin İnqramlar istintaqı gecikdirdiklərinə görə 115 000 funt sterlinq cərimə olunurlar. Ordu Şurası pensiyasını saxlamaq şərti ilə İnqramı mayor rütbəsindən məhrum edir. Bununla belə, şou o qədər səs-küy yaradır ki, ictimaiyyətin cütlüyə qarşı qəzəb dalğasına səbəb olub. Çarlz şikayətlənirdi ki, o həyat yoldaşı ilə birlikdə harada olurdularsa, onları öskürən insalar əhatə edirdi. Dostu Tekven Vittok isə işdən qovulsa da, adını əbədiləşdirə bilir:  Hendonda yerləşən “Transfrontier Ltd” əczaçılıq şirkəti Vittokun şərəfinə "Tekven" adlı öskürək dərmanı buraxmaq qərarına gəlir.

Bu hadisə hind yazıçısı Vikas Svarupu "Sual və Cavab" romanını yazmağa ruhlandırib. Sonralar bu romanın əsasında çəkilmiş, Oskar mükafatı qazanan və bir çoxumuzun televiziya ekranından maraqla izlədiyimiz "Xarabalıqdan çıxmış milyonçu" filminin əsası olub. 2020-ci ildə isə bu hadisədən bəhs edən Britaniya mini - serialı "Viktorina" ekranlara çıxıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.10.2025)