Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Əgər bal qoxusuna gələn siçan, kərtənkələ kimi kiçik bir heyvan təsadüfən arı pətəyinə girərsə, arılar dərhal və böyük aqressiya ilə reaksiya verirlər!

Onlar dəfələrlə sancaraq, həmin canlını ölümünə qədər hücum edirlər.

Lakin bu “sancma” başa çatdıqdan sonra yeni bir problem yaranır: ölmüş heyvanın cəsədi o qədər böyük ola bilər ki, arılar onu pətəkdən çölə çıxara bilməzlər.

Bu vəziyyətdə arılar inanılmaz bir yaşamaq instinkti nümayiş etdirirlər. Cəsədin çürüyüb bakteriya və pis qoxu yaymasının qarşısını almaq üçün onu propolis adlanan xüsusi maddə ilə tamamilə örtürlər.

Propolis — arıların ağaclardan və bitkilərdən topladığı qətranabənzər bir qarışımdır və çox heyrətamiz xüsusiyyətlərə malikdir:

• Antimikrob və göbələk əleyhinə təsir göstərir

• Nəmə qarşı davamlıdır

• Qoxuları neytrallaşdırır və toxumanın qurumasını sürətləndirir.

Arılar ölmüş heyvanı propolis və mum qatları ilə örtərək onu tam şəkildə izolyasiya edirlər, beləliklə pətəyin daxili mühitinə heç bir zərər gəlmir. Zaman keçdikcə bədən quruyur və heç bir təhlükə yaratmadan yalnız bir skelet kimi qalır.

Bu davranış, arıların öz yuvalarını təmiz və sağlam saxlamaq bacarığının nə qədər möhtəşəm olduğunu göstərir. Bu, tamamilə təbiətin verdiyi instinkt və vasitələrə əsaslanan təbii bir sağlamlıq nümunəsidir.

Mənbə:  Rəşad Həsənov

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.10.2025)

Nail Zeyniyev, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Portalın əməkdaşlarının cavablandırdıqları növbəti ekspress-sorğu hazırda sərin-ilıq günlərini yaşadığımız payız fəsli ilə bağlıdır. Payızı niyə sevmək, yaxud niyə sevməmək?

Payızı sevmək yaşamağın özünü sevməkdir. O qızıl paltarında, ağacların dilində bir həzin nəğmə oxuyaraq gəlir. Tökülən hər yarpaq bir xatirə kimi uçub gedir, ömrün təqvimlərini xatırladır insana. Elə düşünürəm ki, payız bizə gözəllik sona çatanda belə ona heyran olmağı öyrədir, məhz bu itkinlikdə, bu rənglərin solğunluğunda həyatın, ölümün dərin mənası gizlənir.

Payızı sevmək bəzən dəyişməyin gözəlliyini qəbul etməkdir. Yarpaqlar əbədi yaşamadıqlarına görə əslində bizi hər il yenidən valeh edir. Bu fəsil bizə sakitləşməyi, özümüzə qayıtmağı, həyata müxtəlif pəncərədən baxmağı öyrədir. Payız gələndə insan sanki yenidən doğulur, yenidən düşünməyə başlayır. Baxırsan ki, təbiət özünü dəyişikliyə təslim edir, heç bir etiraz etmədən yarpaqlarını tökür, öz dövrünü tamamlayır. Biz insanlar da bəlkə elə olmalıyıq keçmişi buraxıb, yeniliyə qucaq açmalıyıq.

Payızın xüsusi bir cazibəsi var. Səhər gəzintilərində ayaq altında xışıldayan yarpaqların səsi, buludlu səmaya baxıb düşüncələrə dalmaq... Bunların hamısı payızın bəxş etdiyi sadə, amma əvəzolunmaz məqamlardır. Payız romantikadır, payız poeziyadır. Şairlər boşuna yazmayıblar bu fəsil haqqında - payızda hər şey şeir kimi axır.

Amma.. payızı belə sevdiyimiz kimi, sevməmək də mümkündür. Çünkü o, acı həqiqətlərlə gəlir. Gündüzlər qısalır, işıq azalır və havadaki soyuqluq sümüklərimizi belə titrədir. O bizə heçnəyin əbədi olmadığını xatırladır, bəzən sevdiyimiz şeylərlə vidalaşmağı bacarmalıyıq. Hər axşam erkən qaralmağa başlayan göy üzü sanki ümidlərimizi də qaraldır. Günəş tez batır, qaranlıq tez çökür və insan özünü tənha hiss edir bu qaranlıqda.

Yağan yağış damcıları da insanın boğazında düyünlənən kədərə çevrilir. Pəncərəyə dəyən yağmur səsi bəzən sakitləşdirici olsa da, bəzən içindəki kədəri daha da dərinləşdirir. İtirdiyimiz şeylərə ağlamaq, qaranlığa qorxu ilə baxmaq payızı sevməməyin bir parçasına çevrilir. Payız bizi öz-özümüzlə qalmağa, tənhalaşmağa, suallar içində itib-batmağa vadar edir. O suallar ki, bəlkə də biz onlardan qaçmaq istəyirik - harada səhv etdik, nəyi itirdik, nə qazandıq bu həyatda?

Mənə soruşsanız, mən payızı bütün fəsillərdən daha çox sevirəm. Bəlkə də məhz onu sevməmək üçün olan hər səbəbə görə. Çünki həyat məhz belədir - gecə və gündüz, sevinc və kədər, həyat və ölüm yan-yanadır. Payız mənə öyrədir ki, gözəlliyi qiymətləndirmək üçün itkini də yaşamalısan. Xoşbəxtliyi anlamaq üçün kədəri də tanımalısan. Payız həqiqətdir, yalan deyil. Və mən nə qədər acı olsa da həqiqəti sevirəm. İndi isə həqiqəti sevdiyim kimi, payızın qarışıq ahəngində olan qəzəlimi təqdim edirəm..

Şimşək kimi birdən yerə çaxmaq nə gözəldi,

Göylərdən enib göylərə baxmaq nə gözəldi.

Al-pəmbə buludlar təki dolmaq və yorulmaq,

Coşqun dəli çaylar kimi axmaq nə gözəldi.

Dərdin dolanıb boynuna kəndir kimi olmaq,

Boğmaq, yapışıb boynunu sıxmaq nə gözəldi.

Məndən necə sormaz səni, sevdalı əsən yel,

Sevdalı əsən yellə darıxmaq nə gözəldi.

Nail, sənə yerlərdə sürünmək yaraşarmı?

Hər gün yeni bir zirvəyə çıxmaq nə gözəldi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.10.2025)

Təqdim edir: İlqar İsmayılzadə, “Ədəbiyyat və incəcənət”

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “1 şair, 1 şeir” rubrikasında bu gün Əfrahim Hüseynlinin “Bizim qismətimiz belə ömürdü” şeiri təqdim edilir. Əfrahim Hüseynli Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvüdür, həkim və şairdir.

BİZİM QİSMƏTİMİZ BELƏ ÖMÜRDÜ

Ürək də dəyişib, bir sözə bənddi,-

Yağış selə dönüb yuyacaq bəndi...

Bu ömür açılmaz bir qıfılbənddi,-

Bizim qismətimiz belə ömürdü.

Getdik harayına süfrə başından

Qəlbi kövrəyin də, qəlbi daşın da.

Əlacı biziksə, axan yaşın da...

Bizim qizmətimiz belə ömürdü.

Arzu var, muraz var düşüb düyünə,-

İsinə bilmirik toya - düyünə.

Dözdük, acımadıq bu ömür-günə,

Bizim qismətimiz belə ömürdü.

Varsa da üstündə Tanrı kölgəsi,

Bizi soraqlayar, gəzər bəndəsi.

Dərd yiyəsi qalıb, biz əriyəsi...

Bizim qismətimiz belə ömürdü.

Arzuya körpüyük, keçib gələn yox,

Dərdliyə sevincik, deyib-gülən yox.

Əriyən biziksə, bunu bilən yox,-

Bizim qismətimiz belə ömürdü.

...Vaxt qısa, ötənlər uzaqda qaldı,

İllər ya yuxudu, ya da nağıldı?!

Başıma yığışan dostlar dağıldı,-

Bizim qismətimiz belə ömürdü.

Taledən, ömürdən nəydi istəyim?-

Nə zirvə, nə də ki, göydü istəyim!

Dərd olub qapını döydü istəyim,

Bizim qismətimiz belə ömürdü.

Hamıya yanırıq...daha nə xeyri?

Bir yan günəşlidi, bir yan qüzeyli.

Bacı da, qardaş da bizdən gileyli,-

Bizim qismətimiz belə ömürdü.

Ürək də dəyişib, bir sözə bənddi,-

Yağış selə dönüb yuyacaq bəndi.

Bu ömür acılmaz bir qıfılbənddi,

Bizim qismətimiz belə ömürdü.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.10.2025)

İmran Verdiyev,

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

”Koroğlu” dastanı türk xalqları arasında ən çox yayılmış ortaq abidələrdəndir. Bu eposun türkmən-özbək və Azərbaycan-Anadolu versiyaları daxilində 500-dən artıq varantı vardır. “3500-3000 il öncə miflərdən folklora keçid aşamasında yaranan” dastanın mövcud variantlarında onun baş qəhrəmanının Goroğlu/Koroğlu/Qoroğlu və s. adlanması isə eyni semantik kodun mifoloji səviyyədə ayrı-ayrı  yönləri ilə təqdimatıdır. On beşdən çox xalqın (o cümlədən qeyri-türk xalqlarının) şifahi və yazılı irsində öz həyatını yaşamağa davam edən, yayılma arealına görə qarşılığı olmayan və mifdən formalaşan dastanın motivləri   dünya xalqlarının folklorunun da oxşar motivlərlə zənginləşməsinə öz təsirini göstərmişdir.

Şifahi ifa ilə Mərkəzi Avropaya - Dunay çayı sahillərinə, bütöv Avrasiyaya, Sibirdən Afrikaya - Aralıq dənizi sahillərinə qədər geniş ərazilərə yayılmış Goroğlu/Koroğlu motivləri qədim Avropa xalqlarının da mifologiyasında təzahür etmişdir. Digər xalqlar kimi yunan və latın xalqları da bu mötivlərdən bəhrələnmiş, Goroğlu/Koroğlu Herakl-Herkul obrazında yeni çalarlar qazanmışdır. 

Görkəmli türkoloq, filologiya elmləri doktoru,professor F.Ağasoylu özünün “Goroğlu necə Herakl oldu” kitabında (səh:12-13) yazır ki, “...Ön Asiyada ortaya çıxmış Goroğlu mifi m.ö. II minilin başlarında Anadolunun Tuman, Kaşkay, Palu (Bolu) adlanan orta bölgələrini və Azərbaycanın batı bölgələrini də... içinə alan geniş alanda yaranıb zamanla epos formasında gəlişmiş, bütöv Anadolu ilə Azərbaycana yayılmışdır. Sonralar bu epos türklərlə qonşu olan xalqların folkloruna keçmiş, onun qədim variantını 3500-3000 il öncə Anadolu üzərindən pelasklar və etrusklar (onlar türk mənşəli hesab olunurlar, etruskların üç min il öncə Anadoludan Etruriyaya getməsini DNH testləri də təsdiq edir-İ.V.) Yunan və İtaliya bölgələrinə...aparmışlar...Goroğlu ilə bağlı qədim motivlər Anadolu və Azərbaycanda pozulsa da, buradan batıya və doğuya aparılan variantlarda ilkin süjet və elementlərin önəmli hissəsi saxlanmışdır”. Türk araşdırmaçı, professor O.Karatay da bu fikri təsdiqləyərək “İran ile Turan Hayali Milletler Çağında Avrasya ve Ortadoğu” (Ankara-2003, səh:159) əsərində  yazır: “…Türkçe ile akraba bir dil konuşan etrüsklerin  mühtemelen asıl yurtları olan Azerbaycandan alıb Batı Anadoluya, oradan İtaliyaya götürdükleri Hekül/Köroğlu dastanı, başka bir koldan kuzeye gitmiş, sakaların hafizasında yüzyıllarca yaşamış, nihayət raviler (rəvayət söyləyənlər-İ.V.) onu Herodotosa anlataraq ebedileşməsini sağlamışlar”. Böyük ehtimalla Göroğlu/Koroğlu haqqında Herodota anladılanlar hələlik dastana çevrilməmiş miflər olub. Çünki filologiya üzrə elmlər doktoru, professor R.Qafarlının da yazdığı kimi,  “Koroğlunun Herakl...ilə bağlanan kökləri çox dərin qatlarda yerləşsə də, mif motivin eposlaşması sonrakı dövrlərə düşür”. (https://mifologiya.az/wp-content/uploads/2021/05/ mifologiya_1.pdf)

Göroğlu/Koroğlu-Herakl bağlılığı hələ XIX yüzillikdə Avropa alimlərinin diqqətini özünə cəlb etmişdi. Həmin əsrdə indiki Yunanıstan ərazisində arxeoloji tədqiqatlar aparmış ingilis arxeoloqu L.Vulli bölgənin yunanlardan öncə yaşamış qədim əhalisi olan pelasklıların proto türk mədəniyyətinin daşıyıcıları olmasını yazmışdır. L.Vulli hətta əski yunan mədəniyyətində, o cümlədən mifik təsəvürlərinin formalaşmasında pelaska türklərinin izlərinin olmasından da bəhs etmişdir. Herodota görə də, yunanlar böyük millət halına gəldikləri üçün pelasklara borcludurlar.    (https://www.angelfire.com/tn3/tahir/trk35.html).

Bu baxımdan qədim yunan mifologiyasının qəhrəmanı Herakl obrazının mənşəyinin də prototürk tayfalarına bağlanması təəccüblü gəlməməlidir. Tarixin atası adlandırılan Herodotun  saqaların (skitlərin) soykökü barədə Qara dənizin quzey sahillərində yunan kaloniyalarından topladığı mifdən aydın olur ki,  Herakl saqaların ulu babası olan Skifin atasıdır.  Herodot saqaların özlərindən topladığı mifdə isə Targitayı onların əcdadı kimi təqdim edır. O, Heraklın saqaların - skiflərin əcdadı Targitayın yunanlaşmış variantı olduğunu da qeyd göstərir. (Çox güman ki, bu, deyildiyi kimi, Herodotun Targitayı daha qədimdən Yunanıstana gedib çıxan, orada çox yayğınlaşan, Goroğlu və ya Koroğlunun yunan  mifologiyasında Herakla çevrilmiş obrazı ilə müqayisə və izah etmək cəhdindən irəli gəlir.) Deməli, yunanlar Targitay adını Herakl şəklinə salmışlar. Yəni yunan miflərindəki Herakl elə Targitaydır. Bu faktları artıq bir çox alimlər də etiraf etmişlər. B.N.Qrakov yazırdı ki, “yunanların Targitayı Herakla çevirmələri üçün o qədər də böyük əziyyət çəkməyə ehtiyac olmamışdır”. Qeyd edilənlər avropalı araşdırmaçıların “Herakl yunan mifologiyasına dışarıdan gəlmişdir” sözlərində haqlı olduqlarını göstərir. Tanınmış mifologiya tədqiqatçı M.Eliade də yazır ki, Heraklla bağlı süjetlər “doğu mənşəli görənəkləri daşıyır”.H.Qrets isə deyirdi: “Herakl yunanların mifik qəhrəmanı deyil, Turan ordularının alpıdır”. Bu baxımdan O.Karatayın “Sakaların Herkülün milleti olduğunu söylemek gayriciddi bir tespih deyildir” fikri də özünü tamamilə doğruldur. Miflərin həm Targitayı, həm  də Heraklı tanrı oğlu kimi təqdim etməsi də deyilənlərə haqq qazandırır. Targitay Ulu Baba (Göy) ile Ulu Ananin (Yerin), Herakl isə tanrı Zevislə gözəl Alkmenanın izdivacından doğulub. Koroğlu rəmzi – sufizmdə “Qor Oğlu” kimi açılır ki, bu da Herakl rəmzi kimi “Qor-İlahi”, yəni qədim...Qor Allahı mənasındadır. Qor Allahı isə elə Ra-Amon, yəni Rəhman Allahdır (Firudin Gilar Bəg).

Zənnimizcə, Targitay da, Herakl da elə Goroğlu/Koroğludur. Onların  adlarının etimologiyası da eyni ismi daşıdıqlarını ortaya çıxarır.  O.Karatay yuxarıda adı çəkilən əsərində qeyd edir ki, “Yunanca Her-akle(s) keliməsi, etrükskçede Kher-okle biçimində keçər. Latince Her-kul(s) bundan gəlmiştir”. Hörmətli alimimiz F.Cəlilov da Britaniya müzeyində saxlanan və etrusk dilində olan bir metal lövhə (Taboba Oska) üzərində iki dəfə Goroğlu adının Hereklu şəklində verildiyini qeyd edir. “Koroğlu ilə Herakl adları eyni adın, yəni “Gor-oqulu” praformasının sonrakı fonetik dəyişmələrə uğramış və çox asan bərpa olunan formalarıdır” (F.Cəlilov). Tarix üzrə fəlsəfə doktoru Ə.Ələkbərov özünün “Türk tarixinin gizlədilmiş səhifələri” məqaləsində yazır ki, yunan dil qaydalarına uyğun olaraq isə Zevsin“oğlu” “Əroqlu /' Ήρακλης ” sonralar “Herakl / Herkules” adlandırıldı. Bir sözlə, Göroğlu da, Koroğu da, Herakl da əslində müxtəlif cür səslənib, mənaca eyni adı daşıyan bir şəxsdir.Tanınmış şair-araşdırmaçı Namiq Hacıheydərli demişkən, “Bizim Koroğlu dediyimizə antik dönəmdə yunanlar Herakl deyirdi”. 

Filologiya üzrə elmlər doktoru İ.Sadiq “Şumer və türk dastanları” əsərində yazır ki, italyan və yunanlar Herakl (Goroğlu/Koroğlu) adı ilə birlikdə onunla bağlı süjet və motivləri də skiflərdən götürmüşlər. M.Hacıyevin söylədiyi kimi, özününküləşdirdikləri əfsanələrdən başlıcası isə Goroğlu əfsanəsi olmuşdur. Amma Gerkules, Herkules kimi. Və bir də öz tanrı və tanrıçalarıyla kifayət qədər bəzək-düzək qoşaraq, cürbəcür macəralar əlavə edərək. Ona görə də romalıların Herkulesi ilə yunanların Heraklı eyni şeydir, çünki ikisini də Orta Asiyadan  Balkan və Apennin yarımadalarına türkdillilər gətiriblər. Həm də mifoloji qəhrəman Göroğlu/Koroğlu  kimi. (https://modern.az/ news/67904/)

Buna görə Herakl hekayələri də Goroğlu/Koroğlu mötivləri ilə bağlanır. Herakl  və Goroğlu/Koroğlu eyni mifik motivlərin qəhrəmanlarıdır.  Üstəlik “Heraklın 12 qoçaqlığı” “Goroğlu” dastanının 12 qolu (ilkin variantda) ilə say bağlantısını da saxlayır.

Diqqəti cəkən digər bir məsələ də Herakla verilən 12 tapşırıq sırasında Erimant (Ağrı) dağı, Troya (Marmara bölgəsii, Çanakqala rayonu) və Amazonlar yurdu (Albaniya, Qafqaz dağının ətəkləri...) kimi adı keçən yerlərin yunanlardan doğuda, Anadolu və Qafqazda olmasıdır. Hətta Heraklın on ikinci qoçaqlığının Türkiyənin Zonguldak rayonundakı “Cehennem Ağzı Mağaraları”nda baş verdiyi söylənilir. Üstəlik Antalya bölgəsində 1980-cı ildə qazıntılar zamanı 1800 illik tarixi olan “Yorğun Herakl” adı verilmiş heykəl tapılmışdır.  Atropatenadakı Kerefto dağlarında yerləşən qaya məbəd tikilisində isə yunan dilində belə bir yazı vardır: "Herakl burada məskundur, pis şey olmaz" (http://elibrary.bsu.edu.az/files/ books_460/N_253.pdf. Səh:198). Herakl həm də Qafqaz dağlarında qayaya zəncirlənmiş Prometeyi azad etmişdir. Professor R.Qafarlı isə “Azərbaycan türklərinin mifologiyasında dünya dağına inam” məqaləsində yazır ki, “Qaf dağının qoruyucusu Hərkayıl yunanlara saklardan keçən mifik mədəni qəhrəman Heraklı xatırladır”.  

Araşdırmaçıların Heraklla bağlı mif, əfsanə, rəvayət və hekayələrlə “Goroğlu”/”Koroğlu” miflərindəki (dastanlarındakı) bir sıra motivlərin (tanrı və tanrıçalarla kifayət qədər bəzək-düzək qoşulmuş hallar və əlavə edilmiş cürbəcür macəralar istisna olmaqla) paralelliyibarədə söylədikləri də Göroğlunun/Koroğlunun Heraklın prototipi olduğuna inandırır.

Əvvələn, qəhrəmanların hər biri iki adlıdır. Onların əvvəlki adları Rövşən və Alkid olub. Koroğlu və Herakl (Heraklus, Herkules, Herekle, Hereklu) adları onlara sonradan verilən ikinci adlardır.  Yuxarıda qeyd etdiklərimizdən də məlum olduğu kimi, sonradan verilən adların ikisi də “Gor-oqulı” praformasından yaranıb. Deməli, türklərin mifik qəhrəmanının adı da dəyişməyib, sadəcə kiçik fonetik fərqlərə uğramışdır.

Bir başqa motivə-süd içməklə uzun yaşam imkanı qazanmaq motivinə baxaq. Qəbirdə doğulan Goroğlu kiçik bir deşikdən çıxaraq keçidən, Herakl isə yatmış Heradan süd içərək “ölümsüzlük” qazanırlar. Azərbaycan variantında isə Koroğlu Qoşabulaq suyundan içib yenilməz bir qəhrəman, həm də aşıq olur. Ümumiyyətlə, süd, dirilik suyu və ya adi su içməklə həyatda qalmaq, igid, aşıq, şair və ölümsüz olmaq türk mifologiyasında geniş yayılmış motivlərdəndir.

Və yaxud onların doğulacaq övladları (xüsusən oğlanları) üçün əmanət qoyma mötivlərini götürək. Dastanın Azərbaycan variantında (“Koroğlunun Dərbənd səfəri”) Koroğlu Ərəb paşanın qızı Möminə xanıma bazubənd, “Herakl və skiflər” adlı mifdə də gördüyümüz kimi, Herakl isə İlan-qız cildində olan pəriyə (Apa (Ana) ilahəyə) yayını və kəmərini əmanət qoyur.

Hətta Goroğlu (Koroğlu) ilə Heraklın ilk xanımlarının adları da çox oxşardır: Nigar və Megara. Hər iki xanım da əsilli-nəsilli xanımdır. Nigar xanım İstanbul sultanının, Megara isə Fiv kralı Kreonun qızıdır.

O da maraqlıdır ki, qəhrəmanların doğulan övladları hamısı oğlandır. Yəni onların qız övladları yoxdur. (Heraklın  Apa tanrıdan olan övladları nəzərdə tutulur.)

Bu paralellər sırasına hər iki qəhrəmanın - həm Koroğlunun, həm də Heraklın atlarının itməsi; hər ikisinin də övladlarının yad yerdə doğulması; hər ikisinin də oğulları doğulmamış o məkanı tərk etmələri, hər ikisinin də əmanətləri oğullarını gələcəkdə tanımaq məqsədi ilə qoyması; xilaskarlıq missiyası daşımaları və digər mötivləri də aid etmək olar.

Belə paralellərin sayını artırmaq da olardı. Amma tədqiqat nəticələrinə istinadən  yazıda qeyd etdiklərimizın Goroğlu/Koroğlunun Herakl olmasını, onların ən azından Herakl haqqında mif, əfsanə, rəvayət və hekayələrin formalaşmasına təsir etdiyini sübut etmək üçün yetərli olduğunu zənn edirik. Ola bilər ki, bəziləri bu oxşarlıqların təsadüfi olduğunu düşünürlər. Belələrinə demək istərdik ki, bunların  təsadüfi oxşarlıq sayılması mümkün deyil.  Təsadüf bir olar, iki olar, lap üç olar. Onlarla oxşarlıq təsadüfi ola bilərmi?! Bir də ki, bəs siz bunların təsadüf olduğunu hardan bildiniz?! Axı “təsadüfi surətdə baş vermiş şeyləri Allahın özü də bilməz” (M.T.Siseron).

Uzun sözün qısası, Herakl Goroğludur/Koroğludur. Başqa sözlə, Heraklın parolu “türk bədii-estetik təfəkkürünün və milli-mənəvi özünüifadəsinin yaratdığı”   Goroğlu/Koroğludur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.10.2025)

Aynur İsmayılova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bir şeyin şahidi oldum. Bəzi yaralar heç zaman bağlanmır. İzi ya dərinə batmış gözlərdə, ya da bir toxunuşla alovlanan qəlblərdə gizlənir. Bu, o qədər həssas bir duyğudur ki, onu yazmaq da toxunmaq qədər ağırdır. Yaşamasan belə, yaşamış kimi hiss etdirir.

Daha dərini nədir, bilirsən? İnsan bu yaralarla birlikdə zamanla yarışmağa davam edir. İnsan üçün dəyərli olan zaman indi hər milində bir sızıltı, bir boşluq gizlədib. Hər anı, hər dəqiqəsi, hər günü ağrıdır.

Bu, ilk başlarda daha çox əzab verir, incidər. Zaman keçdikcə isə ağrının şiddətini daha az hiss etməyə başlayırsan. Çünki onunla yaşamağa alışırsan. Amma o, heç vaxt səni tərk etmir. Sən hər zaman o ağrıyla yaşamağa məhkum olursan.

Çünki o, artıq yoxdur. Səndən bir parça kimi qopub ayrılıb və heç vaxt sənə geri birləşməyəcək. Ona görə o yaranın yeri heç vaxt sağalmır. Gedənlər geri dönmədiyi kimi, açılan yaralar da heç zaman sağalmır. Onu sağaldacaq nə bir məlhəm, nə də bir qüvvə var.

Bəlkə də yaşamaq elə bu yaralarla barışmaqdır. Həyat, səncə də həm seviləsi, həm də sevilməyəsi bir hekayə deyilmi? Xoşbəxt anlarda ağrını hiss etdiyin kimi, sevmədiyin zamanlarda da gizli gözəlliyi duya bilirsən.

Bəlkə də həyat bu iki duyğunun arasında, sağalmayan yaraların izində yaşamağı öyrənməkdir.

Bilmirəm…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bəli. Bir vaxtlar həqiqətən də kitablar oxunardı, böyük şəhərlərdə kitab mağazalarında yeni kitaba növbələr yaranar, ucqar kənd kitabxanalarında isə üç ay o yana kitab götürməyə ad yazdırılardı. O dönəmlərdə İsmayıl Şıxlı, Mirzə İbrahimov, Bayram Bayramov, İlyas Əfəndiyev kimi yazıçılarin kitablarına hədsiz ehtiyac və təlabat var idi.

Mirzə İbrahimov 1911-ci il oktyabrın 28-də Cənubi Azərbaycanın - İranın Sərab şəhəri yaxınlığındakı Eyvəq kəndində (indiki İran İslam Respublikası, Şərqi Azərbaycan ostanı, Sərab şəhristanı, Şərəbiyan dehistanı, Eyvəq kəndi) anadan olub. 1918-ci ildə atası və böyük qardaşı ilə Bakıya gəlib. Əvvəlcə anası, sonra isə atası vəfat edəndən sonra kiçik yaşlarından Balaxanı və Zabrat kəndlərində muzdurluq edib çörək pulu qazanıb. Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra 1926–1930-cu illərdə Balaxanı fabrik-zavod məktəbində oxuyub və işləyib. Bədii yaradıcılığa da Zabrat fəhlə ədəbiyyat dərnəyinin üzvlüyündən başlayıb.

Mirzə İbrahimovun "Qazılan buruq" adlı ilk şeiri 1930-cu ildə "Aprel alovları" məcmuəsində dərc olunub. Bundan sonra dövri mətbuatda şeirləri nəşr olunub. O, ilk tənqidi, publisist məqalələrini, hekayə və oçerklərini də 30-cu illərdə yazıb. 1932-ci ildə beşilliklərin nəhəng tikintilərini və sosialist sənayesinin inkişaf sürətini öyrənmək üçün Ukraynaya — Donbas şaxtalarına, Dnepropetrovsk sənaye müəssisələrinə səfərdə olub, "Giqantlar ölkəsində" adlı oçerklər kitabını qələmə alıb. Azərbaycan Dövlət Elmi-Tədqiqat İnstitutunun ikiillik hazırlıq şöbəsində təhsil aldıqdan sonra partiya onu Naxçıvan MTS siyasi şöbəsinə — "Sürət" qəzetinin redaktoru vəzifəsinə göndərib. "Həyat" (1935) pyesi bu dövrün bəhrəsi olub

İkinci dünya müharibəsinin ağır sınaq illərində əsərləri, istərsə də fabrik-zavodlarda, kəndlərdə əsgəri hissələrdə odlu-alovlu çıxışları ilə düşmənə nifrət və qəzəb aşılayıb. 941-ci ildə Cənubi Azərbaycanda olarkən "Vətən yolunda" qəzetinin məsul redaktoru vəzifəsində işləyib. 1942-ci ildə Uzaq Şərqdə Xabarovsk, Vladivostok və s. hərbi dairələrdə 416-cı diviziyanın döyüşçüləri ilə görüşlərdə iştirak edib.

O, milli filoloji elmi kadrların hazırlanması sahəsində böyük işlər görüb. 20 avqust 1956-cı ildə Azərbaycan SSR Ali Sovetinin "Azərbaycan SSR-in dövlət dili haqqında Azərbaycan SSR-in Konstitusiyasına maddə əlavə edilməsi haqqında qanunu qəbul etməsi bu yüksək dövlət təşkilatının rəhbəri Mirzə İbrahimovun böyük səyləri nəticəsində mümkün olub. Onun sayəsində Azərbaycan SSR-də fəaliyyət göstərən rus, erməni və gürcü dilli məktəblərdə Azərbaycan dilinin tədrisi qanunlarda rəsmiləşdirilib. Həmçinin onun "Azərbaycan dili dövlət idarələrində" adlı məqaləsində (1956) milli məsələ ilə bağlı tale yüklü problemlər ön mövqeyə çəkilib.

Əsərləri

1. Giqantlar ölkəsi

2. Həyat üçün

3. Həyat (pyes)

4. Böyük demokrat

5. Azad

6. Gələcək üçün.

7. Böyük dayaq (Roman)

8. Mədinənin ürəyi (Hekayələr)

9. Xəlqilik və realizm cəbhəsindən

10. Murovdağın ətəyində

Yazıçı 1993-cü il dekabrın 17-də Bakıda vəfat edib, Fəxri Xiyabanda dəfn olunub.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Söylə, söylə, yar bizə noldu,

Yenə qəlbim dərbədər oldu.

İstədim gözündən öpüm,

Gzölərin düşmənim oldu.

Bu mahnı o qədər qəlbi riqqətə gətirən, insanı tərpədən, duyğuları oyadan bir mahnıdır, uzun illərdir dəbdən düşmür. Biz onu indi şövqülə dinləyirik,  böyüklərimiz doxsanıncı illərdə eləcə dinləyib təsirlənərdilər…

Ahmet Kaya – türk musiqi ulduzlarından biri. 28 oktyabr 1957-ci ildə Malatyada doğulub, kasıb bir ailədə dünyaya gəlib. Atası mədən işçisi olub. Uşaqlıqdan musiqiyə böyük marağı olub. 6 yaşında ikən atasının aldığı bağlama (saz) aləti ilə musiqiyə başlayıb. Orta məktəbdən sonra ailəsi ilə birlikdə İstanbul şəhərinə köçüb. Gənc yaşlarında həm işləyir, həm də musiqi təhsili alıb

"Musiqi karyerasının başlanğıcı"

Ahmet Kaya 1970-ci illərin sonlarında musiqi fəaliyyətinə başlayıb. 1985-ci ildə ilk albomu “Ağlama Bebeğim” işıq üzü görüb. Bu albomdakı sosial və duyğusal mahnılar sayəsində qısa müddətdə tanınıb.

Onun mahnılarında: yoxsulluq, azadlıq, insan haqları, sevgi və ayrılıq kimi mövzular ön planda olub

"Ən tanınmış albomları və mahnıları"

Ahmet Kaya 20-dən çox albom buraxılıb. Onlardan bəziləri və məşhur mahnıları aşağıdakılardır:

Ən məşhur albomları

1. Ağlama Bebeğim (1985)

2. Acılara Tutunmak (1985)

3. Şafak Türküsü (1986)

4. Yorgun Demokrat (1987)

5. Başkaldırıyorum (1988)

6. Resitaller (Canlı konsert seriyası)

7. Beni Bul (1990)

8. Kurtuluş Savaşı Destanı (1994)

9. Dosta Düşmana Karşı (1998)

Ən məşhur mahnıları

Kum Gibi

Yorgun Demokrat

Ağladıkça

Kendine İyi Bak

Beni Vur

Şafak Türküsü

Başım Belada

Söyle

Karar Verdim

Birazdan Kudurur Deniz

Televiziya proqramlarında və mediada sərt hücumlara məruz qalıb, nəticədə Türkiyəni tərk edərək Fransaya mühacirət edib. Ahmet Kaya Fransada sürgün həyatı yaşayıb. O, Parisdə yaşadığı müddətdə də musiqi fəaliyyətini davam etdirib. Lakin sürgün həyatı və gördüyü haqsızlıqlar onu dərin psixoloji gərginliyə salıb. 16 noyabr 2000-ci ildə ürək tutmasından vəfat edib.

 Mirası və xatirəsi

Ahmet Kaya ölümündən sonra Türkiyədə yenidən qiymətləndirilib.

Mahnıları gənc nəsillər tərəfindən yenidən oxunmağa başlayıb, sənətinə dərin hörmət formalaşıb. 2001-ci ildə ölümündən sonra “Yılın Sanatçısı” (İlin sənətçisi) mükafatına layiq görülüb.

 Sitatları

> “Ben halkımın sanatçısıyım, onların acısını anlatırım.”

> “Beni anlamak için yüreğini dinlemen gerek.”

Ahmet Kaya-nın sənətinin xüsusiyyətləri

Mahnılarında həm siyasi, həm də insani duyğuları birləşdirib Səs tonu dərin, duyğulu və səmimi olub. Sözləri çox vaxt şeir formasında olub, xalq musiqisi ilə rok elementlərini birləşdirib.

Ahmet Kaya yalnız bir müğənni deyildi – o, xalqın səsini dünyaya çatdıran bir simvol, ədalət və azadlıq axtarışının siması olub. Onun mahnıları bu gün də dinlənilir və bir çox insan üçün ümid və dirəniş rəmzidir.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Ədəbiyyatımızda çox nüfuzlu bir şəxsiyyət idi, ədəbi tənqiddə cəsarətli çıxışları ilə yer almışdı, ədəbi proseslərə dərhal reaksiya verir, yeni kitabları diqqətdən kənarda qoymur, yorulmadan çalışırdı. O – Şirindil Alışanov.

Şirindil Alışanov 1952-ci il oktyabrın 28-də Laçın rayonunun Əhmədli kəndində anadan olub. Bakının 19 və 111 nömrəli məktəblərində orta təhsil alıb. 1970-1975-ci illərdə Bakı Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsində təhsilini davam etdirib, ədəbi tənqid üzrə ixtisas kursunu bitirib.

1976-1987-ci illərdə AMEA Ədəbiyyat İnstitutunda elmi işçi, İnstitutun elmi katibi, bölmə müdiri vəzifələrində çalışıb. 1977-1980-ci illər SSRİ Elmlər Akademiyası Maksim Qorki adına Dünya Ədəbiyyatı İnstitutunun Ədəbiyyat nəzəriyyəsi şöbəsində çalış¬mış, məşhur estetik Yuri Borevin rəhbərliyi ilə romantizm probleminə həsr olunan namizədlik dissertasiyası yazıb və 1981-ci ildə müdafiə edib.

1976-cı ildən ədəbi-tənqidi məqalələri ilə mətbuatda çıxış edib. "Ədəbi proses" silsilə məcmuələrinin əsas müəlliflərindən biridir. 1977-ci ildə Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun və Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin poeziyaya həsr olunan birgə respublika konfransında məruzə edib, ədəbi-nəzəri fikrin ən aktual problemləri ilə bağlı müzakirə və konfranslarda ardıcıl çıxış edib. O, ədəbi tənqidin nəzəri-metodoloji problemləri, müasir poeziya, onun əsas inkişaf meylləri, poetik axtarışları barədə dövri mətbuatda və bir çox məcmuələrdə ardıcıl çıxış edib.

1993-1998-ci illərdə «Elm» qəzetinin baş redaktoru, 1997-2013-cü illərdə "Elm" Redaksiya, Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzinin direktoru olub.

1998-2003-cü illərdə Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun Tarixi poetika şöbəsinin müdiri olub. Bir sıra mötəbər elmi jurnalların və çoxcildlik nəşrlərin redaksiya heyətinin üzvü olub. Dörd kitabı və yüzdən artıq elmi və ədəbi-tənqidi məqaləsi çap olunub. Bir sıra beynəlxalq konfranslarda məruzə edib.

Elmi məqalələri

1. N.Xəzrinin lirikasında peyzaj. «Azərbaycan təbiəti» məcmuəsi. 1976.

2. Həqiqi poeziyanın xətrinə. «Ədəbiyyat və incə-sənət» qəz. 4.IX.1976.

3. Mənəvi sabahın sorağında. «Azərbaycan» jurn. 1977.

4. Poema: axtarışlar, tapıntılar. «Ədəbiyyat və incə-sənət» qəz. 29.X.1977.

5. Poeziya-77. «Ədəbi proses-77». «Elm», 1978

Beynəlxalq elmi konfranslarda iştirakı

1. Beynəlxalq Şəhriyar konfransı – Tehran-Təbriz, 1992 (İran)

2. Beynəlxalq Füzuli konfransı - Bağdad, 1994 (İraq)

3. Azərbaycan səbkinə həsr edilmiş Beynəlxalq konfrans – Urmiya, 1996 (İran)

4. Humanitar elmlərin müasir durumu və ədəbiyyat-şünaslığın nəzəri-metodoloji məsələləri. Beynəlaxq elmi konfrans. Bakı, dekabr 2010.

Elmi sessiyalarda məruzələr

1. Məmməd Cəfər – 80. M.Cəfərin bədii metod konsepsiyası. Bakı, 1980.

2. Yaşar Qarayev – 70. Bakı, 2006.

3. Mir Cəlal – 100. Mir Cəlalın nəzəri-estetik görüşləri. Bakı, 2008.

4. Məmməd Cəfər – 100. Məmməd Cəfərin nəzəri-estetik görüşləri. Bakı, 2009.

5. XX əsrin görkəmli ədəbiyyatşünası (Əziz Mirəhmədovun 90 illiyinə həsr edilmiş sessiyada mə¬ruzə). Bakı, 2010.

O, 14 mart 2024-cü ildə vəfat edib. Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bir dəfə Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatının sədri, polkovnik Cəlil Xəlilov tədbirlərdən birində Arif Əmrahoğlu barədə ağızdolusu xoş sözlər danışdı, polkvnik heç vaxt heç kəsi boşuna tərifləməz, onun bu sözlərindən sonra məndə Arif Əmrahoğlu şəxsiyyətinə simpatiya yarandı.

Mərhum həqiqətən hır kəsin xüyrinə-.ərinə yarayan, çalışdığı idarədə hörmət bəslənilən biri olubdur. Bu gün onun doğum günüdür deyə biz də onu xatırlayırıq. Yaşasaydı, 71 yaşını qeyd edərdi.

Arif Əmrahoğlu 1954-cü il oktyabrın 28-də Gürcüstanın Marneuli rayonunun Ağqula kəndində anadan olub. Orta məktəbi Ermənistanın Noyemberyan rayonu Ləmbəli kəndində bitirib. Əmək fəaliyyətinə Sumqayıt şəhərində tikinti idarəsində maşinist köməkçisi kimi başlayıb. ADU-nun filologiya fakültəsində təhsil alıb. Zaqafqaziya komsomol məktəbini bitirib.

Azərbaycan EA Ədəbiyyat İnstitutunun XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı şöbəsində baş laborant, kiçik elmi işçi, institutun Yeni dövr Azərbaycan ədəbiyyatı şöbəsinin elmi işçisi, Azərbaycan EA-nın Ədəbiyyat muzeyinin elmi işlər üzrə direktor müavini, Prezident Aparatında milli siyasət şöbəsində işləyib. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin katibi, Bakı Dövlət Universitetinin müəllimi olub.

Ədəbi fəaliyyətə erkən başlayıb. İlk mətbu hekayəsi "Axali Marneuli" qəzetinin 8 mart 1974-cü il tarixli sayında dərc edilib. Klassik və müasir Azərbaycan nəsrinin bədii axtarışları, sənətkarlıq məsələləri ilə ardıcıl məşğul olub. "Klassik Azərbaycan nəsrində təhkiyə məsələləri (XIX əsrin ikinci yarısı)" mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə edib. Onun ədəbi-tənqidi, elmi məqalələrində bədii ədəbiyyatın poetik özünəməxsusluğunun, təhkiyə probleminin tədqiqi başlıca yer tutub.

"Klassik Azərbaycan nəsrinin poetikası" mövzusunda tədqiqat üzərində işləyib, fəal ictimaiyyətçi olub. M.F.Axundovun "Seçilmiş əsərləri"ni tərtib edib Moskvada rus dilində, A.P.Çexovun üçcildlik "Seçilmiş əsərləri"ni, dünya xalqlarının mif və əfsanələrini Azərbaycan dilində çap etdirib. Bədii tərcümə ilə ardıcıl məşğul olub.

Əsərləri

1. Nəsrin poetikası (XIX əsrin II yarısı)

2. Sözə inam sabahımızdır.

3. Epik sözün bədii gücü.

O, 19 iyul 2014-cü ildə Bakı şəhərində vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.10.2025)