“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Dahilər barədə deyimlər” rubrikasında haqqında deyimlər söylənilən növbəti təqdim edilən şəxs böyük mütəfəkkir Cəlil Məmmədquluzadədir. Yubanmadan deyimlərə keçirik:

1. Heydər Əliyev (Azərbaycanın Ümummilli lideri):

Cəlil Məmmədquluzadə Azərbaycan xalqının milli oyanışında, maarifçiliyində, mübarizə ruhunun formalaşmasında əvəzsiz xidmətlər göstərmişdir.

2. Hüseyn Cavid (şair və dramaturq):

Cəlil müəllim təkcə yazıçı deyildi – o, bir dövr idi.

3. Məhəmməd Hüseyn Şəhriyar (Güneyli ustad şair) :

"Molla Nəsrəddin” məktəbi bir millətin ayılmasına səbəb oldu – onun başında duran Cəlil Məmmədquluzadə idi.

4. Əziz Şərif (ədəbiyyatşünas): 

Cəlil Məmmədquluzadə öz dövrünün və gələcək dövrlərin vicdanı idi.

5. Firidun bəy Köçərli (Görkəmli ədəbiyyatşünas, pedaqoq):

Cəlil bəy qələmini bir qılınc kimi işlədirdi, amma bu qılınc heç kimi öldürmək üçün yox, oyatmaq üçün idi.

6. Mirzə İbrahimov (Xalq yazıçı, akademik):

Cəlil Məmmədquluzadə, xalqının dərdini öz dərdi bilən, cəmiyyətin bütün yaralarına qələmilə təzyiq göstərən bir nəhəng idi.

7. Elçin (Xalq yazıçı):

Əgər ədəbiyyat bir güzgüdürsə, Cəlil Məmmədquluzadənin güzgüsü təkcə cəmiyyətin üzünü yox, ruhunu da göstərirdi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.06.2025)

Cahangir Namazov, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Özbəkistan təmsilçisi. 

Həmsöhbətimiz çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi,  şair, yazıçı, tərcüməçi, dilçi alim, pedaqoq, filologiya elmləri üzrə fəlsəfə doktoru, dosent, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü Firuzə Məmmədlidir.

—Sizin üçün nəsr və poeziya arasında ən mühüm fərq nədir? Hansı sizin daxili dünyanızı daha tam və dərindən ifadə edir?

—Forma baxımından bu iki janr arasındakı fərq göz önündədir. Bu da həqiqətdir ki, hər ikisi bədii təxəyyül məhsuludur. Amma nəsr bir qayda olaraq, süjet, kompozisiya, məzmun və ifadə planında reallaşır. Poeziya spesifik normalar daxilində, daha çox dil vahidlərinin daxili informasiyasında mövcud olan poetik məqamların, başqa sözlə, sözün, ifadənin məna variantlarının düzgün, məqsədyönlü seçilib nizamlanmasına əsaslanır. Klassik Azərbaycan poeziyasının, qəzəl, qoşma, gəraylı, layla... və s. kimi, şeir formalarında bu qayda həmişə qorunmuş, ritm, ahəng, qafiyə, rədif, daxili təqti, heca, səs uzanmaları və s. poeziyanın əsas elementləri kimi poetik fikrin cazibədarlığını nizamlayan vasitələrdən olmuşdur. Müasir poeziyamızda yuxarıda sadaladığım poetexniki elementlərdən kənar, ancaq sözün məzmun qatında birikən poetik ruha əsaslanan sərbəst şeir forması da aktual poeziya nümunələrindəndir.

Məncə poeziya şairin xüsusi halıdır. Onu bir anın əlaməti olan şimşək çaxmasına da bənzətmək olar. Süjetli poeziya nümunələri, poema, mənzum pyeslərdə müəllifə təbii ki, lirik şeir yaradıcılığından fərqli olaraq, vaxt və lirik ricətlərə varmaq lazım gəlir ki, bunu şimşək çaxmasına bənzətmək çətindir.

Poeziya – şairin öz duyğuları ilə gizli görüşüdür.

Poeziya içimizdəki sakitliyin üsyanıdır.

Poeziya ruhumuzun fəryadıdır.

— Siz həm şairsiz, həm yaçızı, hər tərcüməçi, həm alim. 

Bütün bu sahələrdə eyni vaxtda fəaliyyət göstərmək sizin üçün çətinlik törətmir?

— Şeir, nəsr, elmi araşdırma, müəllimlik mənim ictimai həyatımın tamamlanmış ifadə formasıdır. Bunların hər biri beyin və ürək məhsulu olaraq, reallaşmaq üçün sanki öz növbəsini gözləyir. Həmişə, hər saat şeir gəlmir. Vaxt boşluğu elmi araşdırma və ya nəsr üçün müvafiqdir.

— Elm yolunda qarşılaşdığınız ağır maneələr və çətinliklər... Onları necə dəf edibsiniz? Bu gün gənc qızlar elmi araşdırmalara necə cəlb olunur,sizcə, onları ruhlandırmaq üçün nələrə diqqət yetirilməlidir?

—Elmi araşdırma zamanı çətinliyim olmayıb. Amma işi başa vurub, müdafiə etmək işi mənə baha başa gəlib. Yəni müdafiəmə maneçilik törətmək istəyənlər olub. Mən misilsiz yazıçımız, repressiya qurbanı “Y.V.Çəmənzəminlinin “Qızlar bulağı” və “Qan içində” romanlarının dil və üslub xüsusiyyətləri” mövzusunla namizədlik dissertasiyası yazıb müdafiəyə təqdim etmişdim. Müdafiə vaxtı Elmi Şura üzvrlərindən biri – ermənipərəst alim iclasdan qaçdı ki, müdafiə baş tutmasın. Və o da bunu iki dəfə təkrar etməklə mənim müdafiəmi iki il geri saldı. Axır ki, müdafiə etdim və işi Moskvaya AAK-na təsdiqə göndərdik. Həmin adam ora da ononim məktub yazdı. Ordan işimi Türkmənistana “Çernıy opponent” deyilən rəyə göndərdilər. Ordan müsbət rəy gələndən sonra – bu da 2 il çəkdi – dissertasiyam elmlər namizədi adına təsdiq olundu.

Bütün ictimai fəaliyyətim maneələr və qısqanclıqlarla müşaaiyət olunub.

Hazırda gənclərdə elmi araşdırmalara bir elə maraq görmürəm. Amma gənc qızlara məsləhətim budur ki, elm yolu çətindir, şərəflidir... Bu yola çıxanda ilk növbədə özlərinin daxili aləmini, bu sahəyə həvəsini, fədakarlığını, psixoloji hücumlara məruz qalma hallarını göz altına alsınlar və özlərini daxilən bu çətinliklərə qarşı mübarizə ruhuna hazırlasınlar. İkinci məsləhətim budur ki, əgər mövcud sahədə elmə yenilik gətirə bilməyəcəklərsə, quru ad naminə bu işə girişməsinlər.

Onları həvəsləndirmək üçün əlimdə əsaslı dəlillərim yoxdur.

— Ədəbiyyatda sizin üçün ən önəmli anlayış nədir? Məs: dövrün ruhu, müəllif şəxsiyyəti, yoxsa əsərin problematikası?

— Təbii ki, yaradıcılıq bunların hər üçünü vacib sayır. Nədən ki, yaranan hər hansı əsər öz dövrünün məhsulu kimi, həmin dövr barəsində gələcəyə az da olsa informasiya ötürür. Məs: M.F.Axundov, C.Məmmədquluzadə, Ə.Haqverdiyev, N.Nərimanov və s. kimi yazıçılarımızın zəngin yaradıcılığı buna misal ola bilər.

Məncə müəllif əsərini yaradarkən tamam obyektiv mövqedən təqdim etməli; tendensiya nümayiş etdirməməlidir. Problematika şübhəsiz ki, zaman və məkan hüdudlarında əsərdə öz bədii ifadəsini tapır.

— Cəmiyyətdə bədii sənət və elm sahiblərinin dəyəri sizcə yetərincə bilinirmi?

— Təəssüf ki, yox.

— “Fədakarlıq” deyimi sizin həyatanızda hansı hadisələrlə bağlıdır?

— Bütün həyatım “fədakarlıq” deyiminə ekvivalentdir. 

Hər addımım maneələr, hədə-qorxular, sui-qəsdlər, təhdidlər, “təsadüfi” qəzalar, gətirməzliklərlə müşaiyət olunub. Mən Təhsil, elm, sənət, peşə uğrunda keçdiyim yolu mübarizə yox, müharibə yolu adlandırıram.

—Sizin üçün “yazıçı və alim qadın” obrazının spesifik özəllikləri nədən ibarətdir?

—Yazıçı və alim qadın ya gərək ailə qurmasın, ya da bəxti gətirsə, qədirbilən, özü kimi elmə, sənətə qiymət verməyi bacaran biri ilə həyatını birləşdirsin. Olmaya-olmaya şair olub, şairlik iddiasında olan birinə qismət olsun... O ta fəlakətdir... Qadın sənət adamları sırasında çox az adam olar ki, həm ailə, həm də sənət sahəsində xoşbəxt olsun.

— Bir qadın, yazıçı, alim və insan olaraq özünüzü bir cümlə ilə necə ifadə edərsiniz, sizin fikrinizdə, elm nədir? Öyrənmək, anlamaq, yoxsa qəbul etmək?

 —Bir qədər gənc olsaydım, bütün bu titullara (Qadın, yazıçı, alim, insan) nail olduğum üçün özümü “qəhrəman” adlandırardım. Amma indi – 85 yaşımda – “əzabkeş” adlandırıram. O ki qaldı, öyrənmək, anlamaq, qəbul etməyə... Bəli, elm öyrənməkdir, anlamaqdır, ancaq kor-koranə qəbul etməyin tərəfdarı deyiləm. Əgər obyektiv həqiqətlərin mütləq göstəricisidirsə, qəbul edirəm, nədən ki, bunun özü öyrətmək və anlamağa aparan yolun başlanğıcıdır.

—Cələgəyin ədəbiyyatı sizin təsəvvürünüzdə necə görünür?  Süni intellektdə əslində insan qəlbinin həyacanı öz dəyərini itirmirmi?

—Süni intellekt gələcəyin ədəbiyyatını da yaradacaqsa, bu ya dedektiv, ya da epistolyar janrlarda olacaq. Bəli süni intellekt insan qəlbinin incəlikləri bütünlüklə ifadə edə bilməz. O daha çox, onu proqramlaşdıranın daxilini mənimsəyəcək. Həmin proqramistin psixolojiyasına motivləşdiyindən ümumilikdə insani keyfiyyət qazana bilməz.

— Sizcə Azərbaycanda qadın alimlərin cəmiyyətdəki nüfuzu necə artır və inkişaf edir?

—Ölkəmizdə alim, şair, sənətkar qadınların nüfuzunun artması xüsusi diqqətə ehtiyacı olan məsələlərdəndir.

—Ölkəmizdə analiz etdiyimiz, lakin qələmə ala bilmədiyimiz hansı həqiqətləriniz var? Xəyalınızın ardından gedərkən özünüzdən belə uzaqlaşdığınızı heç hiss edibsinizmi?

 —Sualın birinci hissəsinə qısaca cavab olaraq deyə bilərəm ki, belə həqiqətlər çoxdur və xırdalamağa lüzum görmürəm. Sualın ikinci hissəsi gəncliyimdə belə hallar çox olub. İndi artıq xəyaldan uzağam. Acı həqiqətlər hücrəsində tənha sakinəm.

—Viktor Hüqo deyirdi: Göydən daha gözəl mənzərə var, bu insanın qəlbinin dərinliyidir”. Sizcə, bu günün şair və yazıçıları insan qəlbinin bu dərinliyinə nə dərəcədə enə bilib?

—Heç kim heç kimi özündən yaxşı tanıya bilməz. Hərçənd ki, şairlər insan qəlbinin mühəndisləridir deyib ulular. Ancaq başqasının dərdini, sevincini qəlbinə köçürməyi, o emosiyaları özününküləşdirməyi bacaran şairlər bu dərinliyə enə bilər. Bu məqamda isə şeir şairin qələmində “mən” nidası ilə səslənir. 

Bu isə cənab şairi vurmaq üçün tənqidçiçilərin əlinə fürsət kimi düşür. “Filan şair özünü yazır”. Halbuki o şeiri oxuyanların bir qismi orada öz dərdini görür, öz dərdini oxuyur. Üzgüçülər peşəsinin belə bir qolu da var – “dərinlik üzgüçüləri”.

İnsan qəlbinə enmək üçün şairdə dərinliyə enmək və qınaqlardan inciməmək xisləti olmalıdır. Bir də, burada ictimai fikir, tənqidin “Sovet” ab-havası ilə nəfəs almaq da az rol oynamır. İndi yazan çoxdur. Təbii ki, hamını izləmək olmur. Amma insan qəlbinin dərinliklərinə enib oradan mirvari tapmaq da hər şairin işi deyil.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün dünyaya gələn teatr və kino xadimləri arasından sizlər üçün iki ad seçdim ki, barələrində məlumat verim: Mövsüm Hüseynov və Ədalət Məmmədov.

MÖVSÜM HÜSEYNOV

Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti Mövsüm Hüseynov 1958-ci il iyun ayının 13-də Laçın rayonunda anadan olub. Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət İnstitunu bitirib. Sumqayıt Dövlət Musiqili Dram Teatrında, Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya Teatrında, Bakı Bələdiyyə Teatrında çalışıb. 2010-cu ildən ta ki 2025-ci ilədək yenidən Sumqayıt Dövlət Musiqili Dram Teatrında fəaliyyətini davam etdirib.

Filmoqrafiya 

- Hücum 

- Qəzəlxan 

- Yük 

- Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi 

- Otel otağı 

- Yanmış körpülər 

- Şans 

- Bomba 

- Heydər Əliyev 

- Vəkil hanı? 

- Fədakar 

16 oktyabr 2018-ci ildə Azərbaycanın əməkdar artisti fəxri adına layiq görülüb.

20 yanvar 2025-ci ildə vəfat edib. 

ƏDALƏT MƏMMƏDOV

Azərbaycan teatr və film sənətçisi Ədalət Məmmədov 13 iyun 1949-cu ildə Zərdab şəhərində anadan olub. 23 iyun 1971-ci ildə M. A. Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun "Dram və kino aktyoru" fakültəsini bitirib.

6 sentyabr 1971-ci ildən Gənc Tamaşaçılar teatrının aktyorudur. Ədalət Məmmədov dublyaj sahəsində öz səs tembri ilə seçilən uğurlu aktyorlarımızdandır. İstər əcnəbi filmlərin dublyajında, istərsə də milli filmlərin səsləndirilməsində yaxından iştirak edir. 

Teatr səhnəsindəki rolları

- Artur — ("Ovod", Eteri Voyniç)

- Rüstəm -Zal — ("Söhrab və Rüstəm", İskəndər Coşğun)

- Atlant — ("Zəncirlənmiş Prometey", Cahangir Məmmədov)

- Bəxtiyar — ("Komsomol poeması", İskəndər Coşğun)

- Rüstəm — ("Sən nə üçün yaşayırsan?", İmran Qasımov, Həsən Seyidbəyli)

- Mahmud — ("Hacı Qəmbər", Nəcəf Bəy Vəzirov) 

Səsləndirdiyi filmlər

- Üzeyir ömrü

- Aşkarsızlıq şəraitində...

- Özgə ömür

- Dərvişin qeydləri

Kinoda rolları

- Muğam 

- Cavid ömrü 

- Ağabacı Rzayeva. Notlarda yaşanan ömür...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Təqvimdə həmişə adını oxuduqdan sonra haqqında bilgi almaq istədiyimiz şəxslər olur. Bu günə doğum günü təsadüf edənlərdən Azərbaycan SSR əməkdar artisti Tələt Bakıxanov sözlərini oxuyanda dərhal bu məşhur soyad məni özünə çəkdi. Əcaba, bu Bakıxanov o Bakıxanovlardandırmı?

Dərhal deyim ki, bəli!

Tələt Bakıxanov 13 iyun 1927-ci ildə Bakı şəhərində dünyaya gəlib. Musiqiçi kimi yetişməsində əmisi Əhməd Bakıxanovun böyük rolu olub. Teatr texnikumunu bitirib. O, Asəf Zeynallı adına Azərbaycan Dövlət Musiqi Məktəbində kamança ixtisası üzrə Hafiz Mirzəliyevdən və Firuz Əlizadədən dərs alıb. 1947-ci ildən Müslüm Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının mahnı və rəqs ansambılının solisti olub.

Fransa, İndoneziya, Malta, İran, Türkiyə, Suriya kimi bir sıra xarici ölkələrdə qastrol səfərlərinə gedib, muğam üçlüyünün tərkibində görkəmli xanəndələri müşayiət edib. Azərbaycan muğamlarının, xüsusilə, “Segah” instrumental muğamının gözəl ifaçılarından biri kimi tanınıb.

Respublika və beynəlxalq əhəmiyyətli müsabiqələrin, simpoziumların iştirakçısı və qalibi, 1970–1980-cı illərdə Səmərqənd şəhərində keçirilən “Yaxın və Orta Şərq xalqları peşəkar musiqisinin ənənələri və müasirlik” mövzusunda birinci və ikinci beynəlxalq simpoziumlarinin iştirakçısı olub. Bəhram Mansurov, Canəli Əkbərov və Alim Qasımov kimi sənətkarlarla birgə Azərbaycan muğam ifaçılığı sənətini təmsil edib. Tələt Bakıxanov 1988-ci ildən Bülbül adına Orta İxtisas Musiqi Məktəbində çalışıb.

Amma 30 may 2000-ci ildə bütün bu fəaliyyətlərin sonu gəlib. Gözəl musiqiçi Bakı şəhərində beyin insult xəstəliyindən vəfat edib.

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycan Respublikasının əməkdar mədəniyyət işçisi Aybəniz Vəkilova. Bu ad adama heç nə demir. Amma bir baxın: Azərbaycan xalqının sevimli şairi Səməd Vurğunun övladı. İndi isə tam başqa bir fikir formalaşır insanda. Bəli. Böyük şairin özü kimi məşhur olan oğlan övladları – yazıçı Yusif və şair Vaqif Səmədoğluları hər kəs tanıyır, qızı Aybəniz isə yazıb yaratmayıb deyə məşhur la bilməyib. Amma o, Vurğun irsinin qorunub təbliğ edilməsində əvəzsiz işlər görüb.

Aybəniz Vəkilova 1937-ci il sentyabrın 9-da Bakıda anadan olub. Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası nəzdindəki 10 illik musiqi məktəbində oxuyub (sonra 132 saylı məktəbə dəyişilib),1954-cü ildə oranı bitirib. Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsində təhsil alıb, oranı "Azərbaycan dili və ədəbiyyatı" ixtisası üzrə bitirib.

Nizami adına Ədəbiyyat Muzeyində kiçik elmi işçi vəzifəsində çalışıb. 1975-ci ilin oktyabr ayında Səməd Vurğunun ev-muzeyi açılan vaxtdan burada baş mühafiz olub. O, 2006–2009-cu illərdə Səməd Vurğunun ev-muzeyinin direktoru vəzifəsində çalışıb. 

Beynəlxalq Muzeylər Şurasının üzvü kimi Amerika, Norveç və İspaniyada konfranslarda iştirak edib. Səməd Vurğunun yubileyləri münasibətilə 1966, 1976 və 1986-cı illərdə nəşr edilmiş kitablarının tərtibçisi, 1976-cı ildə çəkilmiş "Səməd Vurğun" sənədli filminin elmi məsləhətçisi olub.

1994-cü ildə təsis etdiyi "Səməd Vurğun Fondu"nun prezidenti olub. Fond tərəfindən muzeyin fəaliyyətinə həsr olunmuş "Vurğun ocağı-25" adlı albom və "Sözləri Səməd Vurğunundur" adlı mahnı diski yaradılıb, internetdə şairin həyat və yaradıcılığına və muzeyin fəaliyyətinə həsr olunmuş sayt açılıb.

Şairin 90 illik yubileyi ilə əlaqədar çap edilmiş Ş. Nəzirlinin "Vurğun ömrü məktublarda" kitabının və A. Bayramovun "Vurğun ocağı" kitabının elmi məsləhətçisi və rəyçisi olub. 2003-cü ildə çap edilən İ. Umudlunun "Vəkiloğulları" kitabının da elmi məsləhətçisi olub.

 SSRİ Mədəniyyət Nazirliyinin və Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyinin mükafat və fəxri fərmanları ilə təltif olunub. 1986-cı ildə SSRİ Ali Sovetinin fərmanı ilə "Şərəf nişanı" ordeninə layiq görülüb.

Aybəniz Vəkilovanın muzey fəaliyyəti ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən də qiymətləndirilib, 1997-ci ildə anadan olmağının 60 illiyi münasibətilə ona təbrik məktubu göndərilib.

 2002-ci ildə "Əməkdar mədəniyyət işçisi" adına, 2003-cü ildə isə "Prezident təqaüdü"nə layiq görülüb. 2007-ci ildə Türk xalqları mədəniyyətinin inkişafına göstərdiyi xidmətlərinə görə ona Türk Dünyası Araşdırmaları Beynəlxalq Elmlər Akademiyasının fəxri professoru adı verilib.

Aybəniz Vəkilova 2009-cu il iyun ayının 13-də, ömrünün 72-ci baharında həyata gözlərini qapayıb.

Ruhu şad olsun! 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.06.2025)

Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Xeyr dostum. İnsan cəmiyyətin yaratdığı zəncirlərdən daha çox, onun qurduğu mənalar dünyasının içində boğulur. “Ağıllı” ilə “dəli” arasındakı sərhəd, adətən, qəti və aydın görünür. Amma əslində bu sərhəd çox vaxt bulanıq, təbəqəlidir və bir insandan digərinə dəyişir. Bəlkə də dəlilik dediyimiz şey, əslində cəmiyyətin qəbul edə bilmədiyi fərqlilik, sınanmış qaydaların xaricinə çıxmaq istəyidir.

Dəlixanada oturanlar, çox vaxt qaranlıq, anlaşılmaz və yersiz sayılan insanlar kimi qəbul edilir. Amma onların içində, insan ruhunun ən dərin qatlarında gizlənən sirlər, çox zaman cəmiyyətin ümumi şüurundan daha genişdir. Onlar öz dünyalarını başqalarının anlamayacağı yollarla təhlil edir, fərqli dünyagörüşü ilə insan təbiətinin qaranlıq və işıqlı tərəflərini üzə çıxarırlar. Bu mənada, dəlilik bir növ “görmə qabiliyyətinin” sərhədini aşmaqdır, amma cəmiyyətin gözündə bu, anormallıq və təhlükə kimi qavranılır. Ağıllılıq isə, cəmiyyət tərəfindən müəyyən edilmiş normalar daxilində düşünmək, yaşamaq və davranmaq deməkdir. Bu normalar da çox vaxt konformizmdən, qorxulardan və qorunmaq istəklərindən doğur. İnsanlar özlərini bu “normal” sərhədlərə uyğunlaşdırmaqla təhlükəsizlik, qəbul olunma və sakitlik axtarırlar. Amma bu, əslində ruhun qapadılması, özünü itirməyə bərabərdir.

  Dəlilik və ağıllılıq arasındakı sərhəd bulanıq olduqda, insan özü ilə mübarizə aparır. Bu mübarizədə bəzən insan öz “dəli” tərəfi ilə barışır, onu qucaqlayır və onun sayəsində həqiqəti kəşf edir. Bəzən isə “ağıllı” tərəf daha güclü olur və insanı cəmiyyətin tələblərinə təslim edir. Bu sərhəddə yaşamaq, insanın həm özünü, həm də dünyanı anlamaqda əzablı, bəzən də şok edici səyahətidir. Dəlilik, bəzən insanın azadlıq arzusu, daxili səsə qulaq asması və qaranlıq labirintlərdə itmək istəməsidir. Ağıllılıq isə, bu labirintdən çıxmaq üçün quraşdırılmış yeganə yoldur, amma bəlkə də bu yol həqiqəti görməkdən qorxmaqdır.

 Nəticədə, dəlilik və ağıllılıq arasında sərhəd bir çox vaxt insana bərabər olan sükut, tənhalıq və qaranlıqdır. İnsan o sərhəddi keçərkən həm itirir, həm də tapır.. Özünü, öz həqiqətini və bəlkə də ən vacibi, azadlığını.

 İnsan ağlının ən qaranlıq və eyni zamanda ən işıqlı nöqtəsində yerləşən “dəlilik” anlayışı, cəmiyyətin qurduğu illüziyalar dünyasının ən böyük təhdididir. Dəlilik, yalnız normadan kənara çıxmaq deyil, eyni zamanda həyatın mənasını, varlığın dərinliyini sorğulamaq cəsarətidir. Bu, şüurun ən kəskin nöqtəsində dayanan bir məqamdır, bir tərəfdə məntiq və struktur, digər tərəfdə isə anarxiya və xaos. 

 Cəmiyyət üçün “ağıllı” olmaq, özünü müəyyən edilmiş quruluşlara uyğunlaşdırmaq, sosial rolları qəbul etmək və bu çərçivədə hərəkət etmək deməkdir. Bu, məntiqin və qaydaların qəbul edilməsidir, amma çox vaxt məntiqdən də böyük olan şey, qorxu və ehtiyatdır. Qorxu, insanı sərhədlərə bağlayır, ehtiyat isə onu özünü qorumaq üçün narahat edir. Bu narahatlıq insanı bəzən öz gerçəkliyindən, bəzən də başqalarının gözündən gizlənməyə məcbur edir. Dəlilik isə, bu sərhədləri qırmaq, məntiqin məhdudiyyətlərini aşmaqdır. O, insanın ruhunun ən dərin, ən sarsılmaz qatlarında gizlənən həqiqətə açılan qapıdır. Lakin cəmiyyət bu qapını qəzəb və qorxu ilə bağlamağa çalışır. Çünki dəlilik oyanışdır, qiyamdır. O, mövcud reallığın süni təbəqəsini yıxır və insanı öz varlığının ən təməl sualları ilə üz-üzə qoyur. Dəlilik və ağıllılıq arasındakı sərhəd sadəcə fərqli düşüncə tərzləri arasındakı fərq deyil, həm də insanın öz kimliyinə qarşı qurduğu ən dərin mübarizədir. Bu mübarizədə insan bəzən öz “dəli” tərəfi ilə üz-üzə gəlir. Onu anlamaq, qucaqlamaq, bəzən isə rədd etmək məcburiyyətində qalır. Həmin anlarda insan özü ilə dialoqa girir. Burada daxili sükut və xaos bir-birinə qarışır. İnsan ruhunun bu mübarizəsi, eyni zamanda varlığın özü ilə dialoqdur. Hər insanın içində, dəlilik və ağıllılıq arasında ince, görünməz bir ip var ki, o ipi tutmaq bəzən həyatla ölüm arasındakı fərq kimi olur. İp buraxılanda insan özü ilə, dünyayla və hətta zamanla əlaqəsini itirir. Bu, yalnız bir kəskin sarsıntı deyil, həm də mənəvi ölümün, ruhun parçalanmasının simvoludur. Lakin dəlilik yalnız itki deyil. O, həm də azadlığın qapısıdır. Azadlıq, insanın məhdudiyyətləri, qorxuları və sosial gözləntiləri aşmasıdır. Bu aşma yolu çox vaxt ağrılı, yalnızlıq və qarışıqlıq dolu olsa da, bir o qədər də zəngin və dərin həyat təcrübəsi verir. Dəlilikdə insan varlığının sonsuz potensialını və həm də qaranlıq tərəfini kəşf edir.

 Ağıllılıq isə, bəzən bu potensialı bağlamaq, onu gözəgörünməz etmək, çünki daha asan, daha təhlükəsiz yol budur. Ağıllı olmaq sosial qəbulun və həyatın stabil qalmasının təminatıdır. Amma bu stabil qalma, bəzən insan ruhunun donması, cansızlaşması ilə nəticələnir. Burada insan, öz ruhunun içindəki alovunu söndürür, ona zəncirlər vurur. Cəmiyyətin bu iki anlayışa münasibəti də çox qərəzli və təkcə qorxudan qaynaqlanır. Cəmiyyət üçün dəlilik, “düzgünlük” xəttindən kənara çıxmaqdır. O xətti pozanlar isə təhlükəli, idarəolunmaz olaraq qiymətləndirilir. Amma həqiqət budur ki, çox vaxt insanlığın ən dərin həqiqətləri, ən böyük irəliləyişləri məhz bu “dəli” sayılan fərdlərin düşüncə və həyatından doğur. Nəticədə, insan bu bulanıq sərhəddə yaşayarkən bəzən itər, bəzən tapar. Bu sərhəd, bir tərəfdə qorxu və tənha sükut, digər tərəfdə isə sarsılmaz azadlıq və dərinlikdir. Bu sərhəddi keçmək, insanın özü ilə, dünyayla və hətta kainatla üzləşməsi deməkdir. Bu sərhəddə yaşamaq, bəlkə də insan olmağın ən böyük mənasıdır.

Bu daxili savaş sadəcə ruhun qaranlıq labirintində baş vermir. O, insanın gündəlik varlığında, cəmiyyətlə olan əlaqələrində, əxlaqi seçimlərində də özünü göstərir. İnsan yalnız daxildə deyil, xaricdə də Tanrı və Şeytanın təsirləri arasında qalar, öz yolunu tapmağa çalışar.

Bəzən insanın içində bir otaq olur. Səsi udan divarları, zamanın ora daxil ola bilmədiyi bir yer. Bu otaqda nə saat işləyir, nə də günəş doğur. Sadəcə üç varlıq var. Allah, Şeytan və insan. Onlar danışmırlar, çünki burada danışıq yox, niyyətlər, niyyətlərin altındakı qorxu və həqiqət var. Allah bu otaqda hökmran deyil. O baxır. Şeytan da hökmran deyil. Otəhrik edir. Amma nə qəribədir ki, insan burada təkbaşına hökm verməyə məcburdur. Bu otaqda azadlıq vardır, amma bu azadlıq cənnət və cəhənnəm arasında parçalanmış bir azadlıqdır. Bu, azad seçimin gətirdiyi ağrının və məsuliyyətin otağıdır. İnsan düşünür: “Bəs əgər Allah hər şeyi bilirsə, niyə sınayır? Əgər Şeytan uduzmuşsa, niyə hələ də pıçıldayır?” Bu otaqda insan sadəcə düşünmür. O parçalanır. Onun ruhu üç yerə ayrılır. Bir tərəfdə ilahi bir sakitlik, digər tərəfdə iblissayağı bir şübhə, ortada isə qaranlıqda qərarsız qalan bir mənlik. Bura bir növ ruhani döyüş meydanıdır, amma səssiz, görünməz silahlarla döyüşülən bir yer. Bu otaqda Allah hər zaman üz çevirən deyil, amma susandır. Onun susqunluğu insanı sınağa çəkmək üçün deyil, insanın öz varlığı ilə üz-üzə qalması üçündür. Çünki bu dünyada heç bir doğru, hazır verilmir. Doğru, yalnız sükutun içindən, öz vicdanının qaranlığında qazılıb çıxarılır. Bura insanın maskasız qaldığı yerdir. İctimai rolu, adı, dini, milliyyəti hamısı bu otaqda tökülür. Çılpaq bir ruh qalır ortada. Və o ruh cavab axtarır.

 Şeytan, bu otaqda alov deyil, şübhədir. Varlığın anlamına, Allahın sükutuna, dünyanın ədalətinə dair bitməz suallar. O soruşur: “Əgər Allah varsa, niyə bu qədər əzab var? Niyə səssiz qalır? Bəlkə səni tək qoyub?” Bu suallarla ruhun içindəki zəmin laxlayır, ağıl şübhənin kənarında yellənir. Amma bu sualların özü insanı formalaşdırır. O, ağrı ilə dərinləşir, şübhə ilə aydınlanır. Bu otaqda olmaq bir cəza deyil, bir imtiyazdır. Çünki çoxları bu otağa girmədən ömür sürür. Onlar səthi həyatın səs-küylü dəhlizlərində dolaşır, heç vaxt iç dünyalarının qapısını açmırlar. Amma kim bu otağa giribsə, artıq əvvəlki kimi çıxa bilməz. Ya yıxılacaq, ya dəyişəcək. Bu otaqdan çıxan adam ya dəli kimi görünəcək cəmiyyətə, ya da peyğəmbər kimi. Çünki bu otaq insanı ya Şeytanla əlbir, ya da Tanrıya tərəf aparır. Ortada qalmaq mümkün deyil. Və bəlkə də insanın faciəsi ondadır ki, bu otaqda təkdir. Allah susur, Şeytan gülümsəyir və insan, bu iki sonsuzluq arasında titrəyir. Burada Tanrı sənin səssizliyin içində gizlənmiş bir imkandır, Şeytan isə qorxularını pıçıldayan kölgədir. Və sən, onların ortasında öz taleyinin müəllifisən.

 Bəli, susqun otaqda səslər yoxdur, amma həyatın ən güclü səsi oradadır. Və insan o səsi yalnız öz içinin dərinliyinə endikcə eşidə bilir. Bu eşitmək, bir peyğəmbərin və ya bir dəlinin pıçıltısı ola bilər. Fərq insanın nəyi seçdiyindədir. Sən özünü orada tapacaqsan. Ya da itirəcəksən. Və bəlkə də hər ikisi eyni şeydir. Bu mübarizələrdə insanın qarşılaşdığı ən acı həqiqət isə yalnızlıqdır. Nə qorxularını, nə inancını, nə də ağlının fırtınalarını tam paylaşa biləcək heç kim yoxdur. Və məhz bu yalnızlıq, insanın ən böyük düşməni olduğu qədər, ən sadiq yoldaşıdır. 

Qorxu ilə inanc arasında insan ağlı bir körpüdür. Tez çökə bilən, daimi təmirə ehtiyacı olan, altında uçurumu gizlədən bir körpü.. Bu körpüdən keçmək cəsarət istəyir, çünki hər addımda səndən bir parça qopur. Ya inancından, ya ağlından, ya da qorxularından. İnsan bu savaşı içində daşıyır, susaraq. Qışqırsa, heç kim eşitmir. Çünki bu müharibə səssizdir, içəridə gedir. Səssizliyin ortasında güllə kimi dəyə bilər bir şübhə. Qorxu, insanın ilk instinktidir. Uşaq doğular-doğulmaz ağlayır. Sanki dünyaya yox, uçuruma düşdüyünü anlayır. Qorxu insanın yaradılışına yazılıb. O, sadəcə təhlükədən qaçmaq üçün yox, həm də sual verməyə başlaması üçün bir səbəbdir. "Niyə buradayam?", "Nə olacaq?", "Bəs sonra?". Bu sualların kökündə qorxu yatır. Amma elə həmin qorxu insanı inanca da sürükləyir. İnsan bilinməyənə sarılır, görünməyən bir gücə bel bağlayır. İnanır ki, bu xaosun içində bir nizam var, bu ağrının sonunda bir məna var. Amma bəzən inanc da qorxunun maskasına çevrilir. İnsan inandığını düşünür, əslində isə sadəcə qorxur. Cəhənnəmdən qorxur, yox olmaqdan qorxur, əbədi tək qalmaqdan qorxur. Və bu qorxu inancı deformasiyaya uğradır. Tanrı bir sevgi varlığı olmaqdan çıxıb bir cəza mexanizminə çevrilir. İnsan Allaha doğru deyil, ondan uzaqlaşır. İnanc qorxunun kölgəsində boğulur.

  Ağıl isə bu savaşa gec qoşulur. Uşaqkən biz qorxuruq, sonra inanırıq, sonda isə soruşmağa başlayırıq. Ağıl bu sferada nə Tanrıdır, nə Şeytan.. O, sadəcə işıq salmaq istəyir. Amma işıq saldıqca qaranlıq dərinləşir. Hər suala cavab tapıldıqca, yeni suallar yaranır. Hər qaranlıq künc aydınlananda, bir başqası peyda olur. Ağıl bəzən inancı yaralayır, bəzən qorxunu ifşa edir, bəzən də insanı daha da tənhalaşdırır. Çünki çox düşünənlər çox az anlaşılır. Çünki ağıl, özünə tam sadiq qaldıqda, inanca zidd düşür və burada insan bölünür. Bax bu bölünmənin ortasında olan insan ki var, nə tam ağıllı, nə tam inanclı, nə də qorxusuz. Bir ayağı işıqda, biri qaranlıqda. Və bu yarımçıq vəziyyət, bəlkə də insanın ən saf halıdır. Çünki insan bütöv deyil. O, daimi parçalanma halındadır. O, şübhəsi ilə var olur, qorxusu ilə ayıq qalır, inancı ilə irəliləyir. Ən ağrılısı isə budur ki, bu savaşda insan təkdir. Heç kim sənin qorxularını tam başa düşə bilməz. Heç kim sənin inancındakı çatları görə bilməz. Heç kim sənin ağlında baş verən partlayışları dinləyə bilməz. İnsan yalnızdır və bəlkə də bu yalnızlıq, Tanrı ilə eyni səviyyədə olmaq üçün yeganə yoldur. Çünki Tanrı da təkdir. Və insan bu təkliyin ağırlığında Tanrıya bənzəyir. Lakin yalnızlıq və daxili savaş insanı parçalayanda belə, o, öz varlığının mənasını axtarmaqdan əl çəkmir. Əksinə, bu axtarış insanı azad edir. Hər qorxu, hər inanc, hər şübhə onu daha dərin, daha azad bir varlıq halına gətirir. İnsanın varlığı, bir çalınan nota kimi əks-səda verir. O, ağrı ilə, qorxu ilə, inanc ilə və ağıl ilə özünü tapmağa çalışır. Tanrı və Şeytan arasındakı mübarizə, əslində, hər bir insanın içindəki mübarizənin sadəcə bir əksidir. Bəzi anlarda insan Tanrıya yaxınlaşır, sükutunda inanc tapır, bəzən də Şeytana yaxınlaşır, qorxularını açıq şəkildə sevir. Amma heç biri, heç bir inanc, heç bir şəxsiyyət tam olaraq insanı dəyişdirə bilmir. İnsan hər zaman içində bir parçalanma hissi ilə yaşayar, heç vaxt tam olaraq bütünləşməz. Bu, varlığın ziddiyyətidir dostum. İnsan ölümlə üzləşdiyində, Tanrını və Şeytanı anlayır amma bu anlayış da səssiz, içindəki boşluqdan başqa bir şeyə çevrilmir. Var olmaq, ölümdən qaçmaq deyil, bu iki səsin ortasında yaşamaqdır. İnsan həm Tanrıya, həm də Şeytana baş əymədən, özünü olduğu kimi qəbul edir. Bəlkə də varlığın ən böyük mənası da buradadır. İnsan hər zaman suallarla yaşayır. Suallar, varlığın ən böyük lütfüdür, çünki o suallar insanı dərk etməyə, özünü tapmağa aparan yolda yeganə bələdçidir. Tanrının sükutunda, Şeytanın pıçıldamaları arasında, insan, yalnız bir şeyə inanmalıdır. Suallarını cavablandırmağa gücü yetənə qədər var olmağa.

 Yalnızlığa düşən insan, özündə bütün kainatı, varlığı, Tanrını və Şeytanı tapmağa başlayır. O, tənhalıqda Tanrının sükutunu, Şeytanın təhriklərini və ağlının müharibəsini duyur. Və bəlkə də yalnızlıq, insanın özünü tapmaq üçün keçməli olduğu ən mühüm yoldur. Bu yolda heç bir əminlik yoxdur, ancaq bir şey var: insan öz varlığının anlamını axtarır, hər bir qorxu və inancın, ağıl və şübhənin kəsişməsində özünü daha dərin anlayır. Hər bir insanın varlığı, Tanrı ilə əlaqə qurmağa çalışmaqdan, Şeytanın təhriklərinə məruz qalmaqdan və ağılın işığında itməkdən ibarətdir. Amma nəticədə, bu üç varlığın, bu üç təməl qüvvənin arasında insana verilən ən böyük bəxşiş azadlıqdır. İnsan, bu üç qüvvənin içində özü olmağı seçə bilər. O, qorxularına, inancına və ağlına qarşı çıxaraq, öz yolunu tapacaq və bəlkə də ən sonunda, özünə və varlığına sükunət gətirəcək. Bu mübarizənin sonunda, insan ən böyük haqqını, öz varlığını və seçimlərini qoruma haqqını əldə edəcək. Və bəlkə də o zaman, insanın ən böyük fəlsəfi kəşfi reallaşacaq. Var olmaq, hər şeyin öhdəsindən gəlmək deyil, hər şeyin içində var olmaqdır.

Bəlkə də Tanrı cavab vermir, çünki insanın susaraq öyrənməsini istəyir. İnsan heç vaxt tapmadığı Tanrının, heç vaxt dinməyən Şeytanın və heç vaxt susmayan ağlının övladıdır. Bütün bu savaşlardan sonra, insan nə Tanrıya qalib gəlir, nə Şeytana. Yalnız özünə yaxınlaşır. Sonda heç nə dəyişmir, sadəcə insan bir az daha susur. Kainatın sükutunda, insan yalnız bir şey eşidir o da ancaq öz nəfəsini...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.06.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Son illər komediya filmi adıyla çəkilən filimlərin əksəriyyəti gülünc filmlərdir. Bu filmlərdə aktyor məharətinin yox, daha çox təlxəklərin bayağı ustalığının şahidi oluruq. Nədir komediya? İctimai həyatda və məişətdəki eybəcərliklərin, insan xarakterindəki mənfiliklərin lağa qoyulması. Güldürərək düşündürən bir janr. Bəli, gülüş, yumor və satira komediyanın əsasını təşkil etməlidir. Amma və lakin...

Bu dəfə sizə qısametrajlı komediya filmləri ərsəyə gətirib YouTube sosial şəbəkəsində paylaşan aktyor, rejissor, ssenari müəllifi və videobloqqer Taleh Yüzbəyov haqqında danışmaq istəyirəm. Əvvəlcə gəlin, onun ömür tarixinə səyahət edək.

O, 1986-cı ilin dekabr ayının 6-da Bakı şəhərində dünyaya gəlib. Orta təhsilini 143 nömrəli məktəbdə başa vurandan sonra, Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin Teatr və kino aktyoru ixtisasına yiyələnib. Universitetin 3-cü kursundan Azərbaycan Dövlət Pantomim Teatrında işləməyə başlayıb. Burada "Dulusçu", "Çərçivə", "Pantomim buketi", "Tıq-Tıq xanım" və s. tamaşalarda obrazlar yaradıb. 2009-2010-cu illərdə N saylı hərbi hissəsində hərbi xidmətdə olub.2010-cu ildə Azərbaycan Dövlət Pantomim Teatrında işini davam edərib. Bir il sonra isə teatrdan uzaqlaşaraq, “Azerfon” şikətində işə başlayıb.2017-ci ildə "YÜZ production" şirkətini yaradaraq, bir çox yerli və qlobal şirkətlərin sifarişi əsasında reklam filmləri çəkib və baş rollarda özü oynayıb. Bundan əlavə o, “Oğlan evi: Azərbaycansayağı qarət”, “21 sual”, “Qız qaçırtma” adlı filmlərdə müxtəlif rollara çəkilib. 2016-cı ildən Facebook, YouTube, İnstagram sosial platformalarında videoblogger kimi fəaliyyət göstərir...

Müsahibələrinin birində deyir ki:- “Əvvəllər məqsədim “Oskar” almaq idisə, indi isə sadəcə olaraq yaxşı film çəkməkdir. Mən 2011-2012-ci illərdə televiziyada aparıcı kimi fəaliyyət göstərmişəm. Onda MAG verilişinin aparıcılarından biri idim. Bu işin məndə yaxşı alınmadığını düşündüm, çünki aparıcılıq ayrı bir bacarıq tələb edir. İnternet isə öz evim kimidir. Öz səhifələrimi nəzərdə tuturam. Orada rahatam, istədiyimi istədiyim vaxt, istədiyim formada edə bilirəm. Amma televiziyada belə bir şansın olmur...”

“Ölsəm bağışla”, “Bizim Cəbiş müəllim”, “Şərikli çörək”, “O olmasın, bu olsun”, “Ömrün səhifələri”, “Üzeyir ömrü” çox sevdiyi Azərbaycan filmləri sırasındadır. “Üzeyir ömrü” filmindəki həm sənədli, həm də bədii yanaşmanı çox bəyənir.Amma “Ölsəm bağışla” filmini hamısından çox sevir. Uşaq vaxtı həmin filmə baxanda filmin bədbin notlarla bitməsi ona çox təsir edib. Hətta, uşaq vaxtı filmdəki Gülzar xanıma aşiq də olub. Odur ki, o filmə xüsusi bir yanaşması var...

“İncəsənət azad olmalıdır. Yəni, heç kəslə hesablaşmamalıdır. Amma nəinki bizdə, dünyada da belədir ki, həmişə müəyyən bir qurum, ya qurumlar, yaxud bir qrup insan müəyyən qədər təsir etməyə çalışıb. Düzdür, bu, o demək deyil ki, sən incəsənətlə məşğulsansa kiminsə hisslərini ələ sala bilərsən. Amma bu bir növ iki tərəfin də heç vaxt qarşılıqlı razılığa gələ bilməyəcəyi bir məqamdır. Məsələn, dünyada yaxşı komediya çəkənlər artıq bunu edə bilmir. Bir çox mövzu artıq çox həssas olub. Demirəm bu pisdir və ya yaxşıdır. Sadəcə belədir. İndi artıq əvvəlki zarafatları etmək olmur. İrqi və cinsi ayrı-seçkiliklə bağlı zarafatlar əvvəl qəbul edilirdisə, indi qəbulolunmazdır. Ancaq vaxtı ilə bu qəbul olunurdu və hamımız gülürdük. Qəribə bir dəyişiklik baş verib, bizdə də həmçinin. Filmdə məqsəd lağlağı olmamalıdır, film düşündürməlidir.”- söyləyir.

Onun “Zəhər tuluğu”, “Ortastatistik Rasim”, “Karantinvari toy” filimləri YouTube platformasında yüksək tamaşaçı kütləsi tərəfindən izlənilib. O, kiçik məsrəflə elə gözəl komediya filimləri ərsəyə gətirir ki, adam heyran olur...

Deyir ki:- “Belə bir deyim var- komediya adətən sənin narazı olduğun məqamlardan doğur. Bu narazılıq nəinki Azərbaycan insanı, ümumi proseslə bağlıdır. Əgər sən müəyyən qədər satiraya üstünlük verirsənsə bu, istər-istəməz kiminsə xoşuna gəlməyəcək. Mən vaxtı ilə həkimlərin də, dini inancları olan insanların da, müəllimlərin də, qaz və işıq idarələrinin də, güman ki, aktyor və kino adamlarının da xətrinə dəymişəm. Bütün bunlar isə qəsdən deyil. Sadəcə, bir mövzu var ki, səni narahat edir və ona uyğun tənqidi nəsə çəkməlisən. Amma əvvəllər daha sərt yanaşırdımsa, indi daha incə yanaşa bilirəm.”

Xoşbəxt adamdır. Parlaq istedadı, kreativ düşünmə qabiliyyəti yüksəkdir. Heç vaxt narahatlıq keçirmir və həyəcanlanmır. Onda hər bir çətin vəziyyətdən çıxmaq üçün hissiyyat, istedad, təxəyyül var. O, həmişə öz təbəssümünü qoruyub saxlaya bilir. Necə deyərlər, ideyalar dağarcığıdır. Xoşbəxtdir həm də ona görə ki, özündə ehtiva etdiyi bütün keyfiyyətlər böyük həcmdədir. Həddən artıq ürəyi yumşaqdır, hər şeylə maraqlanır. Heç ağlına gəlmir ki, bəzi şeyləri bilmək, üzə çıxarmaq, başqalarına danışmaq təhlükəli ola bilər. Onun fikrincə, biliklər hamıya və hər bir kəsə məxsusdur. Elə ona görə də hamıya ürək qızdırır, ideyalarını danışır. Bu da onun bir çox ideyalarının oğrulanmasına gətirib çıxarır...

“Sosial şəbəkələrin verdiyi statiskaya görə, tamaşaçılarımız 18-35 yaş arası insanlardır və əksəriyyəti də kişilərdir. "Zəhər tuluğu"ndan sonra qadın tamaşaçılarımın say artdı. Görünür, xarizmatik obraz qadınların xoşuna gəlib. Amma həyatda çox maraqlı məqamlarla rastlaşıram. Bir də görürsən kimsə deyir ki, mənim uşağım sənə baxıb yemək yeyir. Deyirəm ki, niyə baxır, axı nə başa düşür?! Birdən olur ki, kimsə deyir babam sənə baxır. Ona görə istənilən təbəqədən, istənilən yaş qrupundan izləyicilərimiz var.”-söyləyir.

Ona yaxından, xüsusilə də uzaqdan nə isə yeni olacaq bir şeyə bəslədiyi ümid rahatlıq vermir. Eyni tərzdə yaşamaqdan bezir.Səyahətlərin romantikası, dünyanı görmək arzusu onun ən böyük arzusudur.  O, gözlənilməz məcaraları, qəfil sərgüzəştləri xoşlamır. Amma həmişə yeni-yeni insanları tanımağa can atır...

Deyir ki:- “Hər zaman demişəm, məşhurluq üstünlük deyil. Hamımız bu cəmiyyətdə bir-birimizə hansısa formada xidmət göstəririk. Mən də hamı kimi insanam. Mən yaxşı başa düşürəm ki, kirayə pulu nədir, kommunal xərcləri, tələbəlikdə cibində bir manat pulu olmayıb ac qalmaq nədir. Mən məşhur olub bunları dana bilmərəm, metroya minəndə təəccüblənə bilmərəm. Çünki mən o cür böyümüşəm və o dönəmdən keçmişəm. Bir dəfə metroya mindim. Doğrusu, çoxdan idi ki, metroya minmirdim. Açığı minərəm, sadəcə olaraq diqqət mərkəzində olmağı sevmirəm. Nəsə mindim metroya və çox nostalji hisslər yaşadım. Hamı mənə baxırdı, diqqət mərkəzində idim və bu məni çox sıxırdı. Razıyam, qoy tamaşada, filmdə rol oynayanda diqqət mərkəzində olum, amma avtobusda, metroda, toyda və ya küçədə bunu xoşlamıram.”

Çox heyf ki, onun ərsəyə gətirdiyi komediya filmlərinin reklamı zəifdir. Tamaşaçı auditoriyasının bir hissəsi bu filmlərdən xəbərsizdir. Amma inanıram ki, nə vaxtsa ən yaxşı komediya aktyoru, komediya ssenaristi kimi, onun adı dillər əzbəri olacaq...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.06.2025)

Elmimizin, mədəniyyətimizin və son dönəmlərdə həm də ictimai-siyasi hayatımızın ən parlaq simalarından biri, tanınan, sevilən akademikimiz Rəfail Hüseynov! – bu ad kimə tanış deyil ki? Bir vaxtlar “Vaxtdan uca” kitabı ilə milyonların qəlbinə yol tapdı bu sözün həqiqi mənasında böyük hərflərlə yazılan ziyalımız.

Bu gün sizlərə onun barəsində danışacağıq, cəmi 2 aydan sonra ömrün 71-ci baharına qədəm qoyacaq, 70 illik ömrünə 700 illik əmək və nailiyyət sığışdıran Rəfael Hüseynov barədə.

Söz əməkdaşımızındır.

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

O, 1954-cü ilin avqust ayının 12-də Nadir şahın ölümündən sonra yaranan Şirvan xanlığının tərkibində olan Bölükət mahalının kəndlərindən biri olan, indiki Kürdəmir şəhərində dünyaya gəlib. Orta təhsilini orada 2 nömrəli məktəbdə başa vurub. Sonra indiki Bakı Dövlət Universitetinin şərqşünaslıq fakültəsində fars fılologiyası ixtisası üzrə ali təhsilə yiyələnib. Əmək fəaliyyətinə isə, 1976-cı ildə təyinatla göndərildiyi indiki AMEA Fəlsəfə və Sosiologiya İnstitutunun fəlsəfə tarixi şöbəsində başlayıb...

Bir müddət orada işlədikdən sonra AMEA Şərqşünaslıq İnstitutunun İran filologiyası şöbəsinə kiçik elmi işçi vəzifəsinə keçirilib. 1982-1988-ci illərdə isə həmin institutun Orta əsrlər şərq yazılı mənbələrinin tədqiqi və nəşri şöbəsində baş elmi işçi vəzifəsində çalışıb. 1980-ci ildə ilk dissertasiyasını müdafiə edərək filologiya elmləri namizədi, 1992-ci ildə isə “Baba Tahir Üryan və onun poetik irsi" mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edərək filologiya elmləri doktoru alimlik dərəcəsinə yüksəlib. Ədəbiyyatşünas, ictimai xadim, yazıçı, publisist, tərcüməçi, mətnşünasdır. Eyni zamanda AMEA-nın həqiqi üzvüdür. O, həm də millət vəkili, Milli Məclisin sədrinin müavinidir. Bəli, budəfəki söhbətimin qəhrəmanı akademik Rəfael Hüseynov olacaq...

Deyir ki:- “Hər bir insanın bioqrafiyası var. Dünyaya gəlirsənsə, Tanrı bu ömrü sənə bağışlayırsa, yaşanan illər o ömrü nələrləsə, kimlərləsə doldurur. Xoşbəxt o insandır ki, ömründən həyatının mahiyyətini, mənasını dəyişən düşüncəsini, zövqünü yönləndirən şəxsiyyətlər keçir. Onların hərəsindən ömürdə hansısa pozulmayan izlər qalır və bunlar sənin başqa cür deyil, məhz, bu cür olmağını müəyyənləşdirir. Mən özümü bu baxımdan bəxtli sayıram. Yolumun başlanğıcından, ilk tələbəlik illərindən görüşüb təmasda olduğum insanlar  qətiyyən sadə simalar deyildilər. Hər biri canlı klassik idi. O insanlar Azərbaycanın tarixində, millətimizin mənəviyyatında hər zaman yaşayacaq zirvələrdir. Həm də onlar mənim üçün özlərindən əvvəlki, görmədiyim daha uca zirvələrə, daha parlaq şəxsiyyətlərə körpülərə çevrildilər...”

O, ədəbi fəaliyyətə 1975-ci ildə Kürdəmir rayonunda çıxan "İrəli" qəzeti səhifələrində dərc olunan şeirləri ilə başlayıb. Dövri mətbuatda vaxtaşırı dərc olunub. Azərbaycan xalq musiqisi və onun görkəmli ifaçıları haqqında hazırladığı "Nəğməli ömürlər" və "Axşam görüşləri" adlı həftəlik verilişlər silsiləsi efirdə səslənib."Qobustan" incəsənət toplusunda "Görməyən gözlərin aydınlığı", "Əsas odur ki, xalq sizi sevir", "Həsrət qatarı" və s. publisistik yazıları çap olunub. Məhsəti Gəncəvinin rübailərini, Rəsul Rza və Nigar Rəfibəyli haqqında “İki ömrün işığı” adlı xatirələr kitabını tərtib edib. 2024-cü ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən ədəbiyyatşünaslıq elminin inkişafında böyük xidmətlərinə və uzunmüddətli səmərəli ictimai-siyasi fəaliyyətinə görə "Şərəf" ordeni ilə təltif edilib...

“İlk tələbəlik illərindən Maestro Niyazinin evinə ayaq açmışdım. Niyazinin evi sadəcə mənzil deyildi. O zamankı Sovet İttifaqının ən məşhur mədəniyyət xadimləri, musiqiçiləri, ədəbiyyatçıları, ictimai-siyasi xadimləri o evdən keçirdilər. Bakıya qonaq gələn məşhurların yolunun bir səmti Maestro Niyazinin hadisələrin təbii axarı ilə rəsmən elan edilməmiş mədəni mərkəzə, cazibə ocağına çevrilmiş mehriban, qonaqpərvər mənzilinə sarı idi. Hətta hansısa böyük şair, teatr xadimi, ya da şöhrətli musiqiçi başqa dəvətlə Bakıya gəlirdisə belə, ziyafət məclisi Niyazinin evində gerçəkləşirdi. Niyazinin süfrəsi hər zaman açıq olub. Həmin məclislər çox vaxt gecə yarısına, saat 3-ə, 4-ə qədər davam edirdi, bəzən lap səhərəcən. Əgər bitirdiyim universitetlərdən söhbət gedərsə, mənim üçün həyat universitetlərinin ən vaciblərindən biri o doğma mənzildə keçən illər olub. Lakin qapısı üzümə açıq, mənə əzizləri, evin daha bir övladı kimi yanaşan yalnız Maestrogil deyildi. 1970-ci illərin əvvəllərindən ilk tələbəlik çağlarımdan daimi gedib-gəldiyim ünvanlardan biri də Şəmsi Bədəlbəylinin evi olub. Şəmsi müəllim şərəfli bir nəslin övladı idi. Qüdrətli bir taetr xadimi, sözün əsl mənasında şəxsiyyət idi. Onun söhbətləriylə Üzeyir Hacıbəyli, Cəfər Cabbarlı, Süleyman Sani Axundov, Əhməd Ağdamski və neçə-neçə başqaları mənə əlim çatacaq qədər yaxın olublar. Şəmsi müəllim də, qardaşı Əfrasiyab Bədəlbəyli də mənim müdam minnətdarlıqla andığım ustadlarımdır.”- söyləyir.

Əsasən özünə inamlı olması ilə tanınır. Qürurludur, anadangəlmə liderdir. Onda idarəetmə, təşkilatçılıq bacarığı yüksək səviyyədə inkişaf edib. Davranışı ilə ətrafdakıları heyran etməyi bacarır. Nitqi rəvan və aydındır. Özünəməxsus üslubu var, cazibedici olduğu üçün diqəti özünə çəkir...

Hazırda da, qeyd etdiyim kimi, həm Milli Məclisdə piker müavini kimi yüksək post tutur, həm də Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyinin direktorudur.

Deyir ki:- “Universitetdə, Şərqşünaslıq fakültəsindəki müəllimlərimin hərəsi bir tarix idi. O dövrdə Azərbaycanda əl-əl gəzən “Qabusnamə”, “Kəlilə və Dimnə”, “Gülüstan”ı ana dilimizə sonsuz məharət və səlilsliklə çevirmiş professor Rəhim Sultanov bizə qədim fars dilindən, mixi yazıdan dərs deyirdi, İran ədəbiyyatından müəllimimiz məşhur mütərcim və araşdırıcı, professor Mübariz Əlizadə idi. Ya da Əhməd Şəfai, Nəyyar Zaman Hatəmi, Yusif Ziya Şirvani, Ələsgər Məmmədov  hərəsi bir canlı klassik idi. Onlarla gündəlik təmasın nə böyük səadət olduğunu o vaxt da anlayırdım, indi daha artıq dərk edirəm. Digər tərəfdən də elə birinci kursdanca o illərdə dövri mətbuat arsında ən çox oxunan və ən çox gözlənilən “Bakı” axşam qəzetində müxbirliyə başlamışdım. Bu isə redaksiyanın öz sanballı jurnalist mühiti, ora gələn nüfuzlu qonaqlardan əlavə yazılarımla bağlı göndərildiyim ünvanlarda neçə-neçə tanınmış adamla tanışlıq fürsəti idi. Bunların hamısı taleyin töhfələri deyilmi?”

Xoş niyyətli adamdır. Öz rahatlığından çox başqalarının rahatlığını düşünür. Hər kəsə kömək etməkdən və yardımçı olmaqdan zövq alır, məmnun olur. Beyni sanki yaradıcılıq maşınıdır, daim yeni fikrlər, yeni düşüncələr kəşf edir...

“Bir məqamı da vurğulamaq istəyirəm ki, ünsiyyətə girdiyim şəxsiyyətlər çox zaman məndən 3-4 qat yaşlı olsalar da, 5-10 dəqiqə söhbət edəndən sonra mənimlə daha bir yeniyetməylə olan kimi davranmırdılar. Məsələn, Maestro Niyazi ilə aramızda yarım əsrə yaxın  yaş fərqi vardı. Amma evindəki qonaqlara, ya hansısa məclisdə məni təqdim edərkən “dostumdur” deyirdi. Yəni o insanlar məni öz dünyalarına, öz mühitlərinə yaxın bilirdilər və ona görə də söhbətlərimizdə ürəklərini açırdılar, ən munis xatirələrini qəlb genişliyi ilə bölüşürdülər. Mən də o mühitə, o şəxsiyyətlərə, onlarla ünsiyyətə layiq olmağa çalışırdım. Daim oxuyurdum, öyrənirdim, öz üzərimdə çalışırdım. İnsan hər zaman bu məsuliyyəti hiss etməlidir, kiminlə oturub-durduğunun fərqində olmalıdır.”- söyləyir.

Onu güclü, enerjili və əqidəsinə sadiq adam kimi tanıyırlar. Öz həyatını idarə etmək və başqalarına nümunə olmaq onun alın yazısıdır. O, başqalarına ilham verən və onları bir araya gətirə bilən şəxsiyyətlərdir. Güclü xarakteri və pozitiv enerjisi ilə seçilir. Öz hədəflərinə çatmaq üçün böyük səy göstərir və qarşıya çıxan çətinliklərdən qorxmur. Cəsarətli və açıqfikirlidir, bu da onu həyatın müxtəlif sahələrində uğur qazanmağa yönəldir...

Deyir ki:- “İlk məqaləm qəzetdə dərc olunanda 5-ci sinifdə oxuyurdum. O zaman bütün rayonlarda həftədə 3 dəfə yerli qəzetlər çıxırdı. İndi  o ənənə demək olar ki, sönüb, bəzi rayonlarda qalsa da, formal xarakter daşıyır. Çünki ayda, iki ayda, yaxud da, rayonun illik hesabatı keçirilən ərəfədə çıxan qəzetə dövri mətbuat demək olmaz ki! Mətbuat, qəzet  insanlarla daimi ünsiyyətdə olan vasitədir. O dövrdə ümumən qəzetlərin, xüsusən də yerli nəşrlərin Azərbaycan gerçəkliyində çox böyük rolu olub. Azərbaycan rayonlarında qəzetlərin çap olunmağa başlaması 1930-cu illərə təsadüf edir. İndi həmin qəzetlərin hər biri müəyyən mənada rayonların XX əsr içərisindəki salnaməsidir. Sovet ideoloji təbliğatı ilə nə qədər dolu olsa da, əsas məqsədi rayonların təsərrüfat həyatın işıqlandırmağa yönəlsə də, indi həmin qəzetlərin illər üzrə cildlərini vərəqləsək, hər bir rayonun o illərdəki həyatının yüzlərlə maraqlı təfərrüatının əks olunduğunu görərik. Bu əvəzsiz salnamələrdən gələcəkdə hər bir rayonun tarixi yazılarkən ən mötəbər qaynaq kimi yararlanmaq mümkündür.”

Dostcanlı və cəmiyyət yönümlüdür. O, ətrafındakı insanlara qayğı göstərməkdən ləzzət alır. Şux görkəmi, səmimiyyəti ilə insanlara müsbət enerji ötürməyi bacarır. Söhbətləri isə başqa bir motivasiyadır, digər insanlara ilham verir...

“Mən hansı sahədə çalışıramsa, orada faydalı olmağa, o istiqamətdə başqasının məndən yaxşı görə bilməyəcəyi işləri ortaya qoymağa çalışıram. Bir sözlə, bir an da işsiz dayanmıram, cəhd edirəm ki, olduğum bütün sahələrdə öz verə biləcəyim faydanı yetərincə gerçəkləşdirim. Eyni prinsiplə milli məclisdə, elmdə, o cümlədən dərs deyərkən müəllimlikdə, eyni zamanda muzey fəaliyyətmdə özümü işə sonacan fəda etmək düsturuna daim sadiq olmuşam, olacağam da...”- söyləyir.

Xülasə, akademik Rəfael Hüseynov Azərbaycanın qənimət övladlarından biridir. Bəli, Nadir şahın ölümündən sonra yaranan Şirvan xanlığının tərkibindəki  Bölükət mahalının kəndlərindən biri olan, indiki Kürdəmir şəhərində dünyaya gələn vətəndaş Rəfael Baba oğlu Hüseynov bu gün öz varlığı ilə “Akademik Rəfael Hüseynov” adlı zirvə yarada bilib. Qürur duydum!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.06.2025)

İyunun 13-də Bakıda və Abşeron yarımadasında hava şəraitinin əsasən yağmursuz keçəcəyi gözlənilir. Mülayim şimal-qərb küləyi əsəcək. Havanın temperaturu gecə 20-22° isti, gündüz 26-30° isti olacaq. Atmosfer təzyiqi 759 mm civə sütunu təşkil edəcək. Nisbi rütubət gecə 70-75 faiz, gündüz 50-55 faiz olacaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı MilliHidrometeorologiyaXidmətinə istinadən xəbər verir ki, Azərbaycanınrayonlarındahava şəraiti əsasənyağmursuzolacaq. Lakin gündüz bəzi dağlıq və dağətəyi rayonlarda qısamüddətli leysan xarakterli yağış yağacağı, şimşək çaxacağı gözlənilir. Ayrı-ayrı yerlərdə dolu düşəcəyi ehtimalı var. Gecə və səhər bəzi dağlıq ərazilərdə arabir duman olacaq. Mülayim şərq küləyi əsəcək. Havanın temperaturu gecə 18-23° isti, gündüz 32-37° isti, dağlarda gecə 10-15° isti, gündüz 20-25° isti olacaq.

Naxçıvan şəhəri, Culfa, Ordubad, Sədərək, Şahbuz və Şərurda əsasən yağmursuz hava gözlənilir. Lakin gündüz bəzi dağlıq ərazilərdə qısamüddətli leysan xarakterli yağış yağacağı, şimşək çaxacağı, dolu düşəcəyi ehtimalı var. Arabir duman olacaq. Mülayim şərq küləyi əsəcək. Havanın temperaturu gecə 17-22° isti, gündüz 32-37° isti təşkil edəcək.

Xankəndi, Şuşa, Xocalı, Xocavənd, Füzuli, Ağdam, həmçinin Daşkəsən-Gədəbəy, Göygöldə hava əsasən yağmursuz olacaq. Lakin gündüz bəzi yerlərdə qısamüddətli yağış yağacağı, şimşək çaxacağı, dolu düşəcəyi ehtimalı var. Arabir duman gözlənilir. Mülayim şərq küləyi əsəcək. Havanın temperaturu gecə 10-15° isti, gündüz 20-25° isti, bəzi yerlərdə 28-30° isti olacaq. 

Şərqi Zəngəzur: Cəbrayıl, Kəlbəcər, Qubadlı, Laçın, Zəngilanda əsasən yağmursuz hava proqnozlaşdırılır. Lakin gündüz bəzi dağlıq ərazilərdə qısamüddətli leysan xarakterli yağış yağacağı, şimşək çaxacağı gözlənilir. Ayrı-ayrı yerlərdə dolu düşəcəyi ehtimalı var. Arabir duman olacaq. Mülayim şərq küləyi əsəcək. Havanın temperaturu gecə 10-15° isti, gündüz 20-25° isti, bəzi yerlərdə 28-32° isti təşkil edəcək. 

Qazax, Gəncə, Samux, Goranboy, Tərtər, Şəmkir, Tovuz, Naftalanda hava əsasən yağmursuz olacaq. Lakin gündüz bəzi yerlərdə qısamüddətli leysan xarakterli yağış yağacağı, şimşək çaxacağı gözlənilir. Ayrı-ayrı yerlərdə dolu düşəcəyi ehtimalı var. Arabir duman gözlənilir. Mülayim şərq küləyi əsəcək. Havanın temperaturu gecə 17-22° isti, gündüz 32-37° isti olacaq.

Balakən, Zaqatala, Qax, Şəki, Oğuz, Qəbələ, İsmayıllı, Ağsu, Şamaxı, Siyəzən, Şabran, Xızı, Quba, Xaçmaz, Qusarda əsasən yağmursuz hava gözlənilir. Lakin gündüz bəzi dağlıq ərazilərdə qısamüddətli leysan xarakterli yağış yağacağı, şimşək çaxacağı, dolu düşəcəyi ehtimalı var. Arabir duman olacaq. Mülayim şərq küləyi əsəcək. Havanın temperaturu gecə 16-21° isti, gündüz 30-35° isti, dağlarda gecə 10-15° isti, gündüz 22-27° isti təşkil edəcək. 

Yevlax, Ağdaş, Kürdəmir, İmişli, Ağcabədi, Bərdə, Beyləqan, Sabirabad, Mingəçevir, Biləsuvar, Saatlı, Göyçay, Ucar, Şirvan, Hacıqabul, Zərdab, Salyan, Neftçalada yağmursuz hava proqnozlaşdırılır. Arabir duman gğzlənilir. Mülayim şərq küləyi əsəcək. Havanın temperaturu gecə 18-23° isti, gündüz 32-37° isti olacaq. 

Masallı, Yardımlı, Lerik, Lənkəran, Astara, Biləsuvar, Cəlilabadda hava əsasən yağmursuz olacaq. Lakin gündüz bəzi dağlıq ərazilərdə qısamüddətli leysan xarakterli yağış yağacağı, şimşək çaxacağı ehtimalı var. Arabir duman olacaq. Mülayim şərq küləyi əsəcək. Havanın temperaturu gecə 17-21° isti, gündüz 29-34° isti, dağlarda gecə 18-20° isti, gündüz 24-29° isti təşkil edəcək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.06.2025)