İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

 

Oğuz rayonunda Ulu Öndər Heydər Əliyevin anadan olmasının növbəti ildönümünə həsr olunmuş “Heydər Əliyev məktəblilərin gözü ilə” mövzusunda inşa yazı müsabiqəsinin qaliblərinin mükafatlandırma mərasimi keçirilib.

 

Tədbirdə Azərbaycan yazıçılar Birliyi Şimal-Qərb Bölməsinin sədri Diaspor.info saytının baş redaktoru Ə.Ələkbərli, Oğuz Rayon İcra Hakimiyyətinin nümayəndəsi C.Səmədzadə, Oğuz Rayonu üzrə Təhsil Sektorunun müdiri S.Nəbiyev, ATİAHİ Oğuz Rayon Komitəsinin sədri F.İbrahimov, YAP Oğuz rayon təşkilatının sədr müavini M.Ramazanov, müəllimlər və inşa-yazı müsabiqəsinin iştirakşıları və qalibləri iştirak etmişlər.

İlk öncə Ulu Öndər Heydər Əliyevin və Vətənin azadlığı uğrunda canından keçən şəhidlərin ruhu bir dəqiqəlik sükutla yad olunmuşdur.

Tədbiri Oğuz rayonu üzrə təhsil sektorunun müdiri Sərdar Nəbiyev giriş sözü ilə açaraq iştirakçıları salamlayıb. Azərbaycanın dövlətçilik tarixində Ümummilli lider H.Əliyevin müstəsna rolunu qeyd edərək, belə müsabiqələrin keçirilməsinin gənclərin həyatında əhəmiyyətli rola malik olduğunu vurğulayıb.

Azərbaycan Yazıçıları Birliyi Şimal-Qərb Bölməsinin sədri Diaspor.info saytının baş redaktoru Ə.Ələkbərli öz çıxışında Ümummilli lider H.Əliyevin Azərbaycan dövləti qarşısındakı misilsiz fəaliyyəti, onun dövlətçiliyimizin xilaskarı olması və bu gün Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilən siyasi kursun əsaslarının məhz Ulu öndərimiz tərəfindən qoyulmasından söhbət açmışdır.

Oğuz Rayon İcra Hakimiyyətinin nümayəndəsi C.Səmədzadə, Nail İbrahimli adına 3 nömrəli məktəb-liseyin sinifdənxaric və məktəbdənkənar tərbiyə işləri üzrə təşkilatçısı G.Abdullayeva, H.Əliyev Mərkəzinin elmi işçisi S.Rəsulova Ümummilli lider Heydər Əliyevin uşaqlara göstərdiyi diqqət və qayğıdan, ölkəmizdə uşaqların hərtərəfli inkişafının təmin edilməsi istiqamətində görülən işlərdən danışıb, müsabiqə qaliblərini təbrik edib, onlara uğurlar arzulayıblar.

Tədbirin sonunda müsabiqə qalibləri diplom və hədiyyələrlə mükafatlandırılıblar. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

 

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.   

 

İstənilən gözlənilməzliklərə hazır olmalı, yaxud Talebin Qara qu quşları

 

Təbii ki, insanın uğur qazana bilməsi üçün onun ətrafında baş verən prosesləri düzgün dərk etməsi, cəmiyyəti və onun qanunlarını doğru-dürüst bilməsi, təbiət və onda baş verən proseslərdən bu və ya digər şəkildə bəhrələnməsi üçün məlumatlı olması da vacibdir.

Kitabın əvvəlki hissəsində Nassim Talebin «Qara qu quşu» kitabına xüsusi olaraq toxunmuşdum və oxucularıma vəd vermişdim ki, bu kitab haqqında xüsusi danışmağa zərurət yarandığı üçün haqqında ayrıca danışacağam.

Ümumi tirajı 10 milyon nüsxəyə çatan, artıq 32 dildə oxunan «Qara qu quşu»nda ən əsas bizim qəfil baş verənlərə, xüsusən iri masştablı hadisələrə qarşı korluğunuz barədə danışılır. Səbəbi araşdırılır ki, niyə bəşəriyyət diqqətini qloballara deyil, lokallara ayırır, niyə alimlər və qeyri-alimlər, dühalar və qeyri-dühalar milyonları unudub qəpik-quruşları sayırlar? Niyə biz nəhəng təsirlərə malik mümkün ola biləcək əhəmiyyətli hadisələrə deyil, xırda-xuruş işlərə səfərbər oluruq?

Yeri gəlmişkən, hədəfi düz seçməməkdən qaynaqlanan uğursuzluğun kökündə həm də bunlar dayanır axı.

Həyatda baş verən və dağıdıcı təsir göstərən nəsnələri «Qara qu quşu» adlandıran müəllif hər bir kəsə xitabən söyləyir ki, əyləşdiyi kreslodan durmadan hər kəs qara qu quşunun rolunu dərk edə bilər. Bunun üçün çox sadə bir çalışma lazımdır: Öz şəxsi həyatınızı götürün. Doğulduğunuz gündən bəri ən əlamətdar hadisələri sadalayın, sonra onları perspektivdə gördüyünüzlə, xəyal etdiyinizlə müqayisə edin. Hansılar cədvəl üzrə olub? Həyatınızda peşə seçiminiz, sevdiyinizlə unsiyyətiniz, doğma yerlərdən köçməyiniz, qarşılaşdığınız satqınlıq və xəyanətlər, qəfil varlanmalar və müflisləşmələr... Tez-tezmi bu hadisələr plan üzrə baş verib?

Demək, «Qara qu quşu»nun mahiyyəti onun gözlənilməz gəlməsi, haqqında bilgilərinizin olmamasındadır.

Nassim Talebin maraqlı və düşündürücü fikirlərindən seçdiklərimə diqqət edin:

 

 - Anomaliyaları öncədən söyləyə bilmək tarixin gedişini öncədən söyləməyə səbəb olur;

- Metaforalar və əhvalatlar ideyalardan qat-qat güclüdür. Çünki onları oxumaq çox xoş olur, asan yadda qalırlar.

 - Biz büdcə defisiti və neftin yaxın 30 illik müddətdə qiymətini proqnozlaşdırırıq, bununla belə, bu qiymətlərin növbəti yayda necə olacağını bilmirik.

 - Özlərini ekspert adlandıran bəzi peşəkarlar, əslində peşəkar deyillər. Onların fəaliyyət siyahısına baxsaq, görərik ki, onlar bu sahədə hansısa küçədən keçən insandan elə də çox anlayışlı deyillər, fərqləri təkcə mövzu barədə yaxşı danışmalarındadır, bir də bizim beyinlərimizi riyazi modellərlə doldurmalarındadır. Onların hamısı həm də qalstuk taxırlar.

 - Problem bizim şüurumuzun strukturundadır: biz qaydaları yox, yalnız faktları əxz edə bilirik.

 - Hamı bilir ki, profilaktikaya terapiyadan çox diqqət yetirilməlidir. Amma az adam profilaktikaya üz tutur.

 - Biz tarix kitabına düşən şəxsiyyətlərin adlarını yalnız nailiyyətləri tarixçilərin diqqətindən kənarda qalan şəxslərin hesabına fəxrlə çəkə bilirik.

 - Əgər siz öz dostunuzun temperamenti, əxlaq prinsipləri və tərbiyəsi barədə təsəvvürünüzün yaranmasını istəyirsinizsə, onu mütləq gündəlik həyatın çəhrayı işığında deyil, istisna vəziyyətlərdə görməlisiniz.

 - Bir əhvalatı təkzib etmək üçün başqa əhvalat lazımdır.

 - İnsan şüuru üç problemdən əziyyət çəkir ki, mən bunları qaranlıq triadası adlandırıram:

a) İnsanlar dünyada baş verən hər bir şeydən agah olduqlarını düşünürlər, hadisələrin onlar duyduqlarından daha mürəkkəb olduğunu anlamırlar;

b) Baş verən hadisələr yalnız keçmiş zamanda qalanda onlara qiymət verilə bilər kimi retrospektiv yanlışlığa yol verirlər;

c) Alimlərin zərərli təlimlərinə əsaslanıb hər hansı faktın əhəmiyyətini şişirdirlər.

 - Tarix və cəmiyyətin irəli hərəkəti sürünməklə deyil, çapmaqla baş verir.

 - Mən qəfil dərk etdim və indi də bu təəssüratla yaşayıram ki, biz hamımız retrospeksiya üçün əla bir maşınıq, insanlar hamısı isə özünüaldanışın böyük ustalarıdır.

 - İnsanları kateqoriyalara bölmək vacibdir, amma vacib olduğu qədər də iki kateqoriyanın sərhədində mövcud olanların yerləşdirilməsi üçün problemlidir.

 - Müəyyən hissə kapital bizi varlıya çevirə bilməz, düzdür, amma güzəranı düşünmək qayğısına qalmadan bir işlə rahat məşğul olmağa imkan yaradır. O, bizi beyin fahişəliyindən, daxili təzyiqlərdən azad edir.

 - Bizə çətindir ki, incəsənət əsərini tək gözəlliyinə görə yox, həm də özümüzün cəmiyyətə aid olmağımızı hiss etməkçün yaratdığımızı etiraf edək.

 - Təqlidetmə bizi digər insanlara yaxınlaşdırır. O, tənhalıqla mübarizədir.

 - Çəkməyə dizayn vermək çəkmə istehsal etməkdən daha gəlirli sahədir. «Nayk», «Dell» və «Boinq» firmaları ideya verməklə və öz nou-haularını təşkil etməklə pul qazanırlar, bu zaman inkişaf etməkdə olan ölkələrin subpodrat fabrikləri isə qazanmaqçun ağır qul əməyinə qatlaşırlar.

 - Əgər siz insanlara desəniz ki, uğurun açarı həmişə səriştəlilik olmur, onlar düşünər ki, siz səriştəliliyin heç nəyi həll etmədiyini, uğurun açarının bəxtigətirmədə olduğunu iddia edirsiniz.

 - Bizim qənaətlərimiz spesifikdir, iki yönlüdür. Bəzi problemlərin həllini bizə həyat dərsliklərdən daha yaxşı öyrədir, amma bəzilərini isə nəzəriyyədə praktikadakına nisbətən daha aydın başa düşmək olur.

 - Cəmi bir bədxassəli şişin üzə çıxması sübut edir ki, sizdə xərçəng var. Amma bu şişin üzə çıxmaması imkan vermir ki, yüz faizlik inamla deyilsin ki, sizdə xərçəng yoxdur. Bizi həqiqətə təsdiqedici nümunələr deyil, inkaredici nümunələr yaxınlaşdırır.

 - Fakt fakt olaraq qalır: siz nəyinsə səhv olması barədə qərar verə bilərsiniz, amma nəyinsə düzgün olması barədə qərar verə bilməzsiniz.

 - İstənilən qaydanı ya birbaşa yoxlamaq olar: onun işlədiyi hallara baxmaqla. Ya da dolayı yolla yoxlamaq olar: onun işləmədiyi halları nəzərdən keçirməklə.

 - Yaddaş dinamik, öz-özünə yenilənən mexanizmdir. Biz hadisənin özünü xatırlamırıq, onun barəsindəki son xatirəmizi xatırlayırıq. Və fərqinə varmırıq ki, hər yeni xatırlama ilə süjeti daha çox dəyişirik.

 - Cins, sosial vəziyyət və peşə insan davranışını mili mənsubiyyətə nisbətən qat-qat artıq müəyyənləşdirə bilir. İsveçli kişi isveçli qadından çox toqolu kişiyə bənzəyir. Perulu filosofun perulu dalandardan daha çox şotlandiyalı filosofla ümumi dəyərləri var.

 - Əgər səbəb aydın deyilsə o səbəb yox kimidir.

 - Təkrar biliyin anasıdır. Hələ olmayan bir şey barədə isə biz nəsə bilməyi heç arzulamırıq.

 - Dünya çox sürətlə dəyişir və bizim genetik strukturumuz onun ardınca çata bilmir. Biz öz yaşayış mühitimizdə özgəyə çevrilirik.

 - Xoşbəxt olmaq üçün müntəzəm xırda müsbət affektlər almaq lazımdır. Yəni ki, çoxlu yaxşı xəbərlər bir əla xəbərdən daha yaxşıdır. Və ya əksinə, bir böyük bədbəxtliyi yaşamaq illər uzunu kiçik bədbəxtlikləri yaşamaqdan daha yaxşıdır.

Nassem Talebin açmaq istədiyi mövzuya aid gətirdiyi faktlar da çox maraqlı və düşündürücüdür.

Məsələn, o yazır ki, əgər məşhur italiyalı kinorejissor Lukano Viskontinin kino çəkilən pavilyonunda aktyorlar süjetə görə içində brilliant olan ağzı bağlı mücrü ilə nəsə bir iş görürdülərsə, rejissor mücrünün içində həqiqətən də brilliant olmasını təmin edirdi. Viskonti deyirdi ki, bu vasitə aktyorların öz rollarını duymalarına kömək edir. Viskonti onu da əlavə edirdi ki, tamaşaçıları aldatmaq da yaxşı deyil.

Başqa bir fəsildə Nassim Taleb yazır ki, yazıçı Umberto Eko çox az ziyalılardan idi ki, geniş təhsili olmaqla yanaşı, həm də darıxdırıcı deyildi. Onun 30 min (!!!) kitabdan ibarət kitabxanası vardı. Və o, insanları evinə gəlmiş qonaqları böldüyü təsnifata görə iki yerə bölmüşdü: Birincilər – qonaq gələndə təəccüblənən, «Sizin nə qədər kitabınız var!!! Bunların nə qədərini oxumusunuz?», - deyə haray qoparanlardır. İkincilər isə kitabxananı adi qarşılayan, şəxsi kitabxananı imic göstəricisi deyil, iş aləti hesab edənlərdir.

Əslən livandan olan müəllif Livanda gedən vətəndaş müharibəsi ilə bağlı da bir fakt gətirir. Paytaxt Beyrutda işıqları söndürərmişlər. Şəhərin müharibə zonasından xeyli uzaqda olan bir hissəsində səma o qədər işıqlı, aydın imiş ki, orada o qədər ulduz toplaşıbmış ki, zülmət gecədə onu seyr etmək adama fərəh gətirirmiş. Televizorlardan, digər asudə vaxt təminatçılarından məhrum olan insanlar risk edərək  şəhərin həmin hissəsinə yollanırlarmış ki, səmanı seyr etsinlər. Demək insanları raket zərbələrinin altına düşmək darıxdırıcı gecə keçirməkdən daha az qorxudur.

Qaçqınlıq fəlsəfəsinə aid gətirilən fakt da çox maraqlıdır: 1960-cı ildə Kastro rejimi hakimiyyətə gələndə kubalı qaçqınlar müvəqqəti, bir neçə günlük Mayamiyə köç etmişdilər, çamodanlarının üstündə oturmuşdular ki, bu gün-sabah geri dönəcəyik. Onlar, onların sonra doğulan nəsilləri hələ də Mayamidədirlər. Və yaxud, 1917-ci ildə Rusiyadakı bolşevik inqilabı zamanı ölkəni tərk etmiş bir çox rus mühacirlər dərhal geri dönəcəklərini zənn edirdilər. Yazıçı Vladimir Nabokov geriyə dönüşü çox da uzun olmasın deyə yaxın Berlin şəhərini özünə məskən seçmişdi, daimi mənzil də almırdı, kirayə mənzillərdə, otel otaqlarında yaşayırdı. Beləcə o, geriyə dönüşü olmadan bütün həyatını başa vurdu, «Montre-Palas» hotelində gözünü əbədi yumdu. Ümidlər insanların gözlərini bəzən bax beləcə kor edir.

Nassimin gətirdiyi başqa bir fakt – qeyri-adiliyin, gözlənilməzliyin, yeniliyin təntənəsi barədədir. O, öz qəhrəmanını – Yevgeniya Nikolayevna Krasnovanı təqdim edir. Beş il öncə heç kimin tanımadığı bu xanım - fəlsəfəyə böyük marağı olan nevroloq öz düşüncələrini müxtəlif avtobioqrafik şərhlərlə zənginləşdirib vərəqə köçürməyə başladı. Bunları çap etdirmək istəyəndə heç bir nəşriyyat onu ciddiliyə almadı, hətta bəziləri belə cızma-qaralar yazdığına görə onu təhqir də etdilər. Nəhayət, Yevgeniya «Rekursiyanın tarixi» adlandırdığı kitabını internet şəbəkəsində yerləşdirdi. Orada bu xanımın kiçik bir oxucu auditoriyası peyda oldu. Aralarında olduqca kiçik bir nəşriyyatın sahibinə də rast gəlindi ki, həmin nəşriyyat sahibi də Yevgeniyaya kitabını çap etdirmək təklifini verdi. Beş il ərzində öz məqsədyönlülüyü, əməksevərliyi ilə silahlanan Yevgeniyanin kitabı populyarlıq qazandı, ədəbiyyat tarixinin ən gözlənilməz müvəffəqiyyəti hesab olundu, milyon tirajlarla satıldı, ədəbi tənqid tərəfindən vəsf edildi. Kitab 40 dilə tərcümə olundu, Yevgeniyanın şəkilləri küçələri bəzədi. Həmin o kiçik nəşriyyat isə böyüyüb nəhəng korporasiyaya çevrildi. Və həmin nəşriyyatın belə bir devizi də yarandı: «Kitab oxumağı sevən uzun məsafələrə iri yük maşını sürənlər (dalneboyşiki) heç vaxt məhz yük maşını sürənlər üçün yazılan kitabları oxumurlar».

Müəllifin həyatından gətirdiyi bu fakt isə insan büdcəsinin durumunu müəyyənləşdirən bədxərcliklə qənaətçillik barədədir. O yazır:

«Mən xatırlayıram ki, treyder kimi çalışdığım gənclik illərində – 20-25 yaşım olan vaxtlarda pullar çox asan qazanılırdı. Mən taksidə gəzməyi sevirdim və sürücüyə bəzən bəxşiş (çayevoy) olaraq yüz dollar verirdim. Yalnız onun xatirinə ki, o, hədsiz dərəcədə təəccüblənsin. Bu, adi bir gedonistik təcrübə idi: insanı 100 dollar kimi mənasız, boş bir şeylə bütün günü xoşbəxt etmək. Amma zaman keçdikcə mən bu dəcəlliyimi dayandırdım. Biz hamımız varidatımız artdıqca və pula daha ciddi münasibət bəslədikcə xəsis, qənaətçil oluruq».

Kitabdakı xüsusi diqqət tələb edən bir fakt isə məşhur «Titanik» gəmisinin kapitanı E.S.Smitlə bağlıdır. Kapitan 1907-ci ildə söyləmişdi: «Bütün peşəkar fəaliyyətim dövründə mən bircə dəfə də olsun hər hansı ciddi qəzaya uğramamışam. Dənizdə keçirdiyim uzun illər ərzində mən heç vaxt qəza törətməmişəm, faciə təhlükəsi olan şəraitə düşməmişəm».

Bildiyiniz kimi, 1912-ci ildə beş il öncə bu cür qürrələnmiş Smitin gəmisi bəşəriyyət tarixindəki ən böyük qəzaya uğradı.

Bu isə taleyin insana qarşı ən böyük ironiyasının təcəssümüdür.

Və sözügedən bestsellerdə Nassem Talebin naməlumluqların, qeyri-müəyyənliklərin cövlan etdiyi bir zamanda oxuculara təlqin etdiyi hər bir gözlənilməzlikləri təxmin edə bilmək instiktinin formalaşması zərurəti ilə yanaşı, əsas məsləhəti də var: insan təbiətən doğmalara, yaxınlara, tərəfdarlara böyük ehtiyac duyan bir varlıqdır. Əgər siz həyatınızı qarışdırmaq istəyən qara qu quşları ilə mübarizə aparmaq fikrindəsinizsə, onların çəkdiyi qara pərdəni yarıb öz uğur hədəfinizə doğru irəliləyirsinizsə, onda mütləq özünüzə tərəfdarlar tapın, tək qalmayın!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2025)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair İstanbulda yaşayan Mustafa Şeyxpurdur.

 

 

Mustafa Şeyxpur

İstanbul

 

3.

Bir yerdən sonra

Daha soruşmayacaqsan

Gülməyəcəksən

Ağlamayacaqsan

Pişiklər dolanacaq küçədə

İtlər keçəcək qapının önündən

Mən də keçəcəyəm.

 

Dünən bir polis gəldi

"Qonşu qızı intihar etdi" - dedi.

"Mən də uçağa gecikirəm." - dedim.

"Taksi nə zaman gələcək?" - soruşdum.

O təşəkkür etdi

Mən də "İyi günler polis abi" - dedim.

 

Bir yerlərdən sonra

Bütün saatlar durur sanki.

Sən də yerimək istəmirsən

Hər kəs durmağa başlayır

Bütün taksilər, uçaqlar

Mən...

İndi mən gedərsəm saatlar da gələcəkmi?

Gecələr gündüzlərə qarışır bir saatlardan sonra

Ulduzları bulud ardınca göndərirəm

Ayla günəş bir yataqda yatırlar.

 

Bir zamandan sonra

Durmağa başlayacağam, sonra saatlara "Get" - deyəcəyəm

Günlərə "Get" - deyəcəyəm

Ulduzlara "Get" - deyəcəyəm

Buludlara "Get" - deyəcəyəm

Sonra oturub arxalarında ağlayacağam

Həm də tam yerində ən dərin

Xəyalinizdəki dənizi ovuclarımın içinə alacağam

Sonra öp deyəcəyəm dodaqlarımı

Sonra dodaqları da şor olur insanın

Göz yaşları kimi...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2025)

 

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Kitablar insan ruhunun, düşüncəsinin ən sakit, amma ən güclü inqilabçılarıdır. Onlar səs-küy salmadan dəyişdirir, ağrısız yaralar açır və görünmədən sağaldır. Bəzən bir cümlə illərlə daşınan bir yükü azad edə bilər. Kitablar bizi hiss etməyə, anlamaya, özümüzlə və başqaları ilə bir körpü qurmağa sövq edir. Bir insanın həyatına toxunan ən dərin şey, bəlkə də, bir kitabın içində gizlənən duyğulardır.

 

İndi isə elə belə bir kitabdan danışmaq istəyirəm: Badəm.

Bu kitab hisssiz görünən bir uşağın – Yunjaenin – yaşadığı iç mübarizəni və necə hiss etməyi öyrəndiyini çox incə, sakit, amma çox təsirli bir dildə bizə çatdırır.

 

Kitabın Qısa Xülasəsi:

Yunjae, nadir bir beyin fərqliliyi ilə dünyaya gəlir: amigdala bölgəsi inkişaf etməmişdir. Bu səbəbdən o, qorxu, qəzəb, sevinc kimi əsas duyğuları hiss etmir və ifadə edə bilmir. Anası və nənəsi ona "qaydalı" davranışı öyrətməyə çalışır: gülümsə, təşəkkür et, gözlərinə baxma. Ancaq dünya qaydaları bilməkdən daha çox hiss etməyi tələb edir. Bir gün bir faciə Yunjaenin həyatını alt-üst edir. Anası və nənəsi yox olur və o, həyatla tək başına mübarizə aparmalı olur. Dostluq, itki və tənhalıqla dolu bu yolda Yunjae-nin içindəki qırılmaz buzlar əriməyə başlayır.

 

Kitabın Təhlili:

Badəm sadəcə bir uşağın yaşadığı travmaları izah etmir; o, hər birimizin içindəki görünməyən acıları da dilə gətirir.

Yunjae ilk dəfə göz yaşı axıdanda – sadəcə bir hadisəyə görə deyil, bütün həyatına görə ağlayır. İçindəki sıxılmış duyğular axın kimi boşalır. Bəzən biz də özümüzü ağlamaq istəyərkən tapırıq, səbəbsiz görünən, amma illərlə yığılıb qalmış duyğularla. Kitab bu hissi o qədər saf bir dillə təqdim edir ki, insan özü ilə üz-üzə qalır.

 

Yunjaenin hekayəsi bizə öyrədir: hisslərdən qaçmaq yox, onları yaşamaq lazımdır. Çünki insan olmaq – hiss etməkdir. Ağrını, qorxunu, sevinci, itkini.

Əslində Yunjae təkcə bir uşaq deyil – o, içində hiss etməyi unudan hər birimizin simvoludur. Badəm isə bizə hiss etməyi, bağlanmağı və yenidən doğulmağı öyrədən sakit bir hekayədir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.05.2025)

 

 

 

 

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

İnsan orqanizminin ən mürəkkəb və heyrətamiz orqanı beyindir. O, düşüncələrimizi, duyğularımızı, hərəkətlərimizi və hətta şəxsiyyətimizi formalaşdırır. Beyin təkcə ətraf mühiti dərk etməyə deyil, həm də öyrənməyə, yadda saxlamağa və qərar verməyə imkan verir. Bu yazıda beynin necə işlədiyi və yaddaşın necə formalaşdığı barədə əsas anlayışlar izah olunur.

 

*Beynin quruluşu və funksiyaları*

 

Beyin təxminən 1.3-1.5 kq ağırlığında olmasına baxmayaraq, bədənin bütün funksiyalarını idarə edir. Beyin üç əsas hissəyə bölünür:

1. Böyük beyin (beyin yarımkürələri) — düşünmə, danışma, yaddaş, duyğular və könüllü hərəkətlərə cavabdehdir.

2. Beyincik — hərəkətlərin koordinasiyası və bədən balansını təmin edir.

3. Beyin kötüyü — nəfəs alma, ürək döyüntüsü, qan təzyiqi kimi həyati funksiyaları tənzimləyir.

Beyin neyronlar adlanan milyardlarla sinir hüceyrəsindən ibarətdir. Bu hüceyrələr bir-biri ilə elektrik və kimyəvi siqnallar vasitəsilə əlaqə qururlar. Bu əlaqələr şəbəkəsi düşünmə, öyrənmə və yadda saxlama proseslərini mümkün edir.

 

*Yaddaşın formalaşması necə baş verir?*

 

Yaddaş beyin fəaliyyətinin əsas funksiyalarından biridir. Yaddaşın formalaşması bir neçə mərhələdən ibarətdir:

1. Kodlaşdırma (Encoding)

Bu mərhələdə beyin yeni məlumatı qəbul edir və onu anlamlı şəkildə təşkil edir. Diqqət bu mərhələdə əsas rol oynayır. Məsələn, bir insanın adını eşidəndə, əgər diqqətli olsan, beyin onu daha yaxşı kodlayacaq.

2. Saxlama (Storage)

Məlumat beynin müxtəlif hissələrində müvəqqəti və ya daimi şəkildə saxlanılır. Bu mərhələdə neyronlar arasında yeni əlaqələr (sinapslar) yaranır və möhkəmlənir. Bu əlaqələrin gücü məlumatın nə qədər uzun müddət yadda qalacağını müəyyən edir.

3. Xatırlama (Retrieval)

Bu mərhələ artıq yaddaşda olan məlumatın yenidən çağırılmasıdır. Məsələn, imtahanda öyrəndiyin məlumatı xatırlamağında bu mərhələ işə düşür. Güclü sinir əlaqələri olan məlumatlar daha asan xatırlanır.

 

*Yaddaş növləri*

 

Yaddaş müxtəlif formalarla mövcuddur:

Qısa müddətli yaddaş — Məlumat bir neçə saniyə və ya dəqiqə saxlanılır. Məsələn, bir telefon nömrəsini zəng etməzdən əvvəl yadda saxlamaq.

Uzun müddətli yaddaş — Məlumat aylarla, illərlə, bəzən ömürlük saxlanılır. Bu yaddaşda həm faktlar, həm də şəxsi xatirələr yerləşir.

Əməli yaddaş (işçi yaddaş) — Məlumat üzərində aktiv işlədiyimiz zaman (məsələn, riyaziyyat məsələsi həll edərkən) beynin istifadə etdiyi yaddaşdır.

Epizodik yaddaş — Keçmişdə yaşadığın konkret hadisələri əhatə edir (məsələn, doğum günün).

Semantik yaddaş — Ümumi bilikləri (faktlar, anlayışlar) ehtiva edir (məsələn, Bakı Azərbaycanın paytaxtıdır).

Prosedural yaddaş — Mühərrik bacarıqlar (velosiped sürmək, üzgüçülük) bu yaddaş növünə daxildir.

 

*Yaddaşı gücləndirmək üçün nə etmək olar?*

 

1. Mütəmadi təkrarlama — Məlumat təkrarlandıqca beyindəki sinir əlaqələri möhkəmlənir.

2. Yuxu rejiminə əməl etmək — Yuxu zamanı beyin gündəlik məlumatları emal edir və yaddaşa keçirir.

3. Fiziki aktivlik — İdman beynə daha çox oksigen göndərir və yeni neyronların yaranmasına yardım edir.

4. Sağlam qidalanma — Omeqa-3, antioksidantlar və B qrup vitaminləri beyin sağlamlığı üçün faydalıdır.

5. Stresdən uzaq olmaq — Uzunmüddətli stres beynin yaddaşla əlaqəli bölgələrinə (xüsusilə hipokampusa) mənfi təsir göstərir.

6. Zehni fəaliyyətlər — Kitab oxumaq, yeni bacarıqlar öyrənmək, bulmacalar həll etmək yaddaşı gücləndirir.

 

Nəticə

 

Beyin və yaddaş insanın idrak qabiliyyətinin əsas təməlidir. Beynin necə işlədiyini və yaddaşın necə formalaşdığını anlamaq, həm elmi, həm də praktiki baxımdan böyük əhəmiyyət daşıyır. Bu biliklər təkcə təhsil və peşəkar inkişafda deyil, eyni zamanda gündəlik həyat keyfiyyətinin artırılmasında da mühüm rol oynayır. Beynimizə qulluq etmək, yaddaşımızı inkişaf etdirmək — gələcəyimizi daha məhsuldar və yadda qalan etmək üçün atılan mühüm addımdır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2025)

Təqdim edir: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Poertik Qiraət rubrikasında bu həftə Elxan Yurdoğlunun şeirlərinin növbəsidir.

Hər dəfə bu kəndə gələndə sanki

Dönüb on üç yaşlı uşaq oluram.

Şəhərin bozumtul qarğaşasından,

Səsindən-küyündən uzaq oluram.

-deyir şair və hiss edirsən ki, bu həsrəti ilə çox səmimidir. Yəqin, əslən kənddən olanlar bu şeiri oxuyub lap kəndləri üçün darıxacaqlar.

Xoş mütaliələr.

 

 

Elxan YURDOĞLU

 

KƏND MƏNZƏRƏLƏRİ

 

Hər dəfə bu kəndə gələndə sanki

Dönüb on üç yaşlı uşaq oluram.

Şəhərin bozumtul qarğaşasından,

Səsindən-küyündən uzaq oluram.

 

Təkcənə dolaşdım həyət-bacanı,

Gah alma dişlədim, gah əncir yedim.

Mənə ürkək baxan toyuq-cücəyə

Dən səpib bir neçə qımqıma dedim.

 

Arxın kənarında gilənarları

Budaq-budaq gəzib birini tapdım.

Elə bil 20 il bundan əvvəlki

Sevdiyim o qızın yerini tapdım.

 

Kirpi yuvasını boş gördüm bu gün,

Üzüm tənəyində sərçələr kefdə.

İndi qarğaların qoz mövsümüdü,

Səsləri kəsilməz 5-6 həftə.

 

Hər dəfə bu kəndə gələndə sanki

Dönüb on üç yaşlı uşaq oluram.

Şəhərin bozumtul qarğaşasından,

Səsindən-küyündən uzaq oluram.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2025)

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” nə vaxtdır, qəzəl yayınlamırdı. Sumqayıtlı şair Lilpar Cəmşidqızı yeni qəzəllərini redaksiyamıza təqdim edib. Onları diqqətinizə çatdırırıq.

 

 

Gǝlmişdi gecǝ gül yuxuma, gördüm, ayıldım, 

Zülfün darayıb tel-tel edib hördüm, ayıldım.

 

Açmış yaxasın lalǝyanaq, işvǝli canan, 

Gördüm mǝn onun halını tez sordum, ayıldım.

 

Hǝsrǝtdǝn onun gül üzünün rǝngi saralmış, 

Sübhün şehini gül üzünǝ sǝrdim, ayıldım.

 

Nazǝndǝ gözǝltǝk dayanıb baxdı o dilbǝr, 

Görcǝk ona tez könlümü mǝn verdim, ayıldım.

 

Əl eylǝdi göndǝrdi mǝnǝ busǝ lǝbindǝn, 

Xǝlvǝtcǝ gecǝ xanǝsinǝ girdim, ayıldım.

 

Söhbǝt elǝdik, biz görüşüb xeyli danışdıq,

Əvvǝlki tǝkin qönçǝ gülü yordum, ayıldım.

 

Canan kimi Lilpar gülünün bǝxti "gözǝldir", 

Lakin mǝn onun bir çiçǝyin dǝrdim, ayıldım.

 

             ***

Sevmişǝm eşqiylǝ mǝn, ey nazǝnin, afǝt sǝni, 

Zülfünü sal boynuma, qoy oxşayım rahǝt sǝni.

 

Lǝblǝrin gül qönçǝsi, ol gözlǝrin badǝm kimi, 

Üzdǝ var xalın qoşa, Xaliq çǝkib şayǝd* sǝni.

 

Görmǝdim sǝntǝk gözǝl, göydǝn enǝn ulduzmusan, 

Göstǝrib mǝn aşiqǝ, Tanrım bu gün ayǝt** sǝni.

 

Sevdiyim, ey dilbǝrim, çox aşiqin olmuş sǝnin,

 Gǝl, yenǝ öz aşiqin vǝsf eylǝsin qayǝt*** sǝni.

 

Dǝhrdǝ sǝntǝk gözǝl mǝn görmǝdim, ey Lilpǝrim,

 Çün, yaratmış Tanrımız bir nazǝnin afǝt sǝni.

 

Şayǝd*-ola bilǝr ki, ehtimal ki  

 Ayǝt**-nişan

Q(Ğ)ayǝt***-nǝhayǝt

 

                              ***

Günǝşin rǝngin alıb, doğdu Günǝştǝk zǝfǝrim, 

Yayılıb alǝmǝ, bax, hǝm zǝfǝrim, hǝm hünǝrim.

 

Necǝ gör cilvǝlǝnir ağ lǝpǝlǝr, şǝnlik edir, 

Elǝ bil, dupduru bir mavi sǝmadır Xǝzǝrim.

 

Torpağın üstǝ düşǝn al qanımız gül bitirib, 

Açılan tǝr çiçǝyin, hǝr biri olmuş qǝhǝrim.

 

Bu zǝfǝrnǝn ucalan bayrağımız dalğalanır,

Odu mǝğrur dayanıb, doğma Şuşam, öz şǝhǝrim.

 

İgid ǝsgǝr Vǝtǝnin yazdı zǝfǝr tarixini,

Dedi xoş günlǝr üçün torpağıma var sǝfǝrim.

 

Qarabağ torpağını abad edǝk tezlik ilǝ, 

Yenǝ ǝvvǝlki tǝki, yurduma gǝlsin sǝhǝrim.

 

Necǝ gör, öndǝ gedir, boz kürǝnim şahǝ durub. 

Yağının bayrağını, bax, yerǝ salmış kǝhǝrim.

 

Bǝs deyilmi bu qǝdǝr göz yaşı tökdün, Lilpar, 

Daha gülsün kǝrǝk hǝr an yazacaq hǝr ǝsǝrim.

 

                          ***           

Kimdir deyǝn aşiq dǝli-divanǝ olubdur, 

Mǝntǝk gözǝlin aşiqi biganǝ olubdur.

 

Şǝmtǝk alışıb mǝn yanıram hǝr gecǝ-gündüz, 

Aşiq heç utanmır, dedi, pǝrvanǝ olubdur.

 

Meytǝk içirǝm dǝrdimi hǝr gün, görǝ bilsin, 

Könlüm evi onsuz necǝ qǝmxanǝ olubdur?

 

Qǝmdǝn bükülübdür bu dizim, taqǝti yoxdur, 

Boynum bǝdǝnimdǝn üzülüb, nanǝ olubdir.

 

Barmaqlarım aşiq telini oxşaya bilmir, 

Gör bir neçǝ illǝr telinǝ şanǝ olubdur.

 

Kǝrpiclǝri bir-bir tökülür xanǝmin artıq, 

Hǝr gün dağılan qǝlb evi viranǝ olubdur.

 

Lilpar kimi çoxdur "sevilǝn" dǝhrdǝ, ey dil,

İllǝr keçib onlar da bir ǝfsanǝ olubdur.

 

 

                                     ***

Nǝ qǝdri, tǝndǝ canım var, mǝnim yarım mǝhǝbbǝtdir.

 Mǝhǝbbǝtsiz, nǝ mǝna var hǝyatda, boş sǝyahǝtdir.

 

Bu dünya vǝhdǝt üçündür, fǝqǝt, ol Tanrıdır yalnız,

 Odur ki, axtar öz yarın, könül, tǝklik qǝbahǝtdir.

 

Bu qǝlbim, bir gülün eşqiylǝ yandı atǝşi-hicrǝ, 

Xǝyalıyla edǝr söhbǝt, hǝr axşam bǝzmi-vǝhdǝtdir.

 

O yarın hüsnünü, ǝslǝn, necǝ tǝrif edim, mǝn ki, 

Misalı yox mǝlahǝtdǝ, bu afǝt, özgǝ afǝtdir.

 

Susan könlüm, çǝkib nalǝ, nǝdǝn od tutdu eşq içrǝ, 

Bu alǝm sirrdir, billah, bu bir başqa kǝramǝtdir.

 

Cǝfalar aşiqǝ, ancaq, o yarın diqqǝtindǝndir,

Gǝlǝn hǝr bir cǝfa tiri, mǝhǝbbǝtdǝn ǝlamǝtdir.

 

Deyirlǝr, söylǝ ol yarǝ, cǝfasın az edǝ, Lilpar,

Necǝ söylüm ki, eşq içrǝ cǝfa, ol yarǝ adǝtdir.

 

                              ***

Tanrım gǝtiribdir mǝni dünyayǝ sǝninçün, 

Döndǝrmǝdi neyçün mǝni Leylayǝ, sǝninçün?

 

Mǝcnun kimi çöllǝrdǝ dedin, Leyli gǝzirdin,

Sevdim, yenǝ düşdüm demǝ sǝhrayǝ sǝninçün.

 

Sevmǝk nǝdi mǝn bilmǝmişǝm, bundan ǝzǝl heç, 

Düşdüm budur artıq dǝli sevdayǝ sǝninçün.

 

Hǝr gün, gecǝ-gündüz oturub, yalvarıram mǝn, 

Allahǝ, o Peyğǝmbǝrǝ, Zǝhrayǝ sǝninçün.

 

Adǝm kimi Cǝnnǝt bağının şahı olaydın,

Ol gün dǝ dönǝrdim elǝ Hǝvvayǝ, sǝninçün.

 

Mǝndǝn usanıb özgǝ gözǝl eşqinǝ düşmǝ,

Dönmǝm daha bundan belǝ xülyayǝ sǝninçün.

 

Lilpar nǝ qǝdǝr şeir yazıb, mǝnası kǝmdir,

Gǝlsǝn salaram hǝr sözü mǝnayǝ sǝninçün.

 

                                  ***

Mǝn birinin könlünü almağa gǝldim bu gün,

Köksünǝ eşqin közün salmağa gǝldim bu gün.

 

Bülbül olandan bǝri özgǝ gülǝ meyl edir, 

Mǝnsǝ onun öz gülü olmağa gǝldim bu gün.

 

Yordu xǝyalım mǝni, bitmǝdi heç xatirǝm,

Açdı mǝnǝ xanǝsin, qalmağa gǝldim bu gün.

 

Leyli tǝkin bir gülǝm, Mǝcnunu görmür gözüm,

 Xǝstǝlǝnib çöldǝ mǝn, solmağa gǝldim bu gün.

 

Əsdi külǝklǝr yenǝ, çöldǝ boran, qış gǝlib, 

Göydǝ buludlar kimi dolmağa gǝldim bu gün.

 

Qǝm yazılandan bǝri, yoxdu günüm-gündüzüm, 

Dǝrdi kǝman, tar bilib, çalmağa gǝldim bu gün.

 

Keçdi ömür, gün daha, çeşmǝdǝ Lilpar kimi, 

Hǝsrǝtimin zülfünü yolmağa gǝldim bu gün.

 

                                ***

Çıxarma qǝmdǝn aşiqi, gǝlibsǝ qǝm, çǝtin gülǝ, 

Sızıldayır bu gün yenǝ, dönübdü xǝstǝ bülbülǝ.

 

Yazıbdı Tanrı qismǝtin, onun gülü çǝmǝndǝdir,

Baxan deyil bir an belǝ, nǝ reyhana, nǝ sünbülǝ.

 

Nihani-eşqdir dǝva, bu könlü sǝrsǝm aşiqǝ, 

Baxır necǝ fǝraği-qǝm üzündǝ çǝkdiyin tülǝ,

 

Bu hǝsrǝti çǝkǝ-çǝkǝ, yana-yana olubdu şǝm, 

Görǝn sǝnǝ deyǝn olub, dönübdür aşiqin külǝ?

 

Sǝni tǝrǝnnüm eylǝyir, dilindǝ min söz olmusan, 

Bu dǝm dǝ heç şeir deyǝn olubmu, de, bǝyaz telǝ?

 

Əlindǝ bir qǝlǝm tutub, yazır sǝnǝ sözün yenǝ, 

Deyir icazǝ ver mǝnǝ, olum bu gün kǝmǝr belǝ.

 

Adın, sanın düşüb dilǝ, şeirdǝ Lilpar olmusan, 

Toxunmayıb bir aşiqin telindǝki bǝyaz gülǝ.

 

                                  ***

Hǝr bir bǝşǝr övladının öz yarı Vǝtǝndir, 

Bir bülbülǝ min bağ ola, gülzarı Vǝtǝndir.

 

Bağban ǝkǝ bilmǝz bir ağac, torpağı yoxsa, 

Torpaqda bitǝn hǝr ağacın barı, Vǝtǝndir.

 

Övladi-Vǝtǝnçün belǝ yurd eşqi tükǝnmǝz,

İnsanın ǝzǝl mǝqsǝdi, son varı Vǝtǝndir.

 

Uğrunda tökür qanını azad Vǝtǝnçün,

Hǝr bir yaşayan bǝndǝnin ilqarı Vǝtǝndir.

 

Hǝm varlını, hǝm yoxsulu köksündǝ yatırmış,

İnsanın ǝziz doğması, simsarı Vǝtǝndir.

 

Qeyrǝtli oğullar yetiribdir Ana torpaq,

Hǝr bir oğulun namusu, hǝm arı Vǝtǝndir.

 

Yazmış Vǝtǝn eşqiylǝ neçǝ türfǝ qǝzǝllǝr, 

Lilpar üçün öz sevgili dildarı Vǝtǝndir.

 

                               ***

Hǝr zǝfǝrin müjdǝsi şöhrǝtimizdir, Vǝtǝn, 

Namusumuz, hǝm dǝ ki, qeyrǝtimizdir, Vǝtǝn.

 

Dalğalanan bayrağım enmǝyǝcǝk bir daha,

 Öndǝ gedǝn, ǝzm ilǝ dövlǝtimizdir, Vǝtǝn.

 

Neftimizin alǝmǝ şöhrǝti çoxdan düşüb, 

Qarǝ qızıl dǝhrdǝ sǝrvǝtimizdir, Vǝtǝn.

 

Sǝn uca olsan ǝgǝr, fǝxr edǝrik daimǝ, 

Sǝndǝ olan hǝr nǝ var, nemǝtimizdir, Vǝtǝn.

 

Düşmǝnǝ göstǝr yerin, ey igidim, qalib ol, 

Hǝm Polad olmaq bizim qismǝtimizdir, Vǝtǝn.

 

Ali Komandan deyir, yumruğumuz güclüdür, 

Hǝr şǝhǝrim, kǝndimiz sǝrhǝdimizdir, Vǝtǝn.

 

Çoxdu bu gün dostumuz, düşmǝni xar eylǝdik,

 Hǝr qorunan bir şǝhǝr iffǝtimizdir, Vǝtǝn.

 

Canı verǝn Tanrıdır, bil ki, fǝdadır sǝnǝ, 

Qurban olan torpağa millǝtimizdir, Vǝtǝn.

 

Yazdı ürǝk sözlǝrin, şeirdǝ Lilpar qızın,

Bil, sǝni vǝsf eylǝmǝk niyyǝtimizdir, Vǝtǝn.

      

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2025)

 

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Bu gün haqqında söhbərt açacağım şəxs Şirzad Əliyevdir, Ağdam sakinidir. “Niyə ondan danışacağam” sualına yazını oxuyanda özünüz cavab tapacaqsınız. Çünki bu şəxs haqqında danışılmasını haqq edibdir.

Öncə qəhrəmanımı onun öz dili ilə sizlərə təqdim edirəm.

 

Mən Əliyev Şirzad Məzi oğlu 1973 cü ildə Ağdam rayonunun Bağmanlar sovetliyinin Pirzatlı kəndində zəhmətkeş ailədə anadan olmuşam. 1980-ci ildə Pirzatlı kəndinin orta məktəbində 1-ci sinfinə getmişəm, həmin məktəbi 1990-cı ildə bitirmişəm. 

Uşaqlıq illərimin ən əziz xatirəsi kimi həmişə yaddaşımdan silinməyən şirin xatirələrin çoxu Pirzatlı, İsmayılbəyli, Mərzili kəndləri və o yerlərin söhbətcil, şirin məzəli, maraqlı adamları ilə bağlıdır. Orada keçirdiyim hər günün xoş xaritələri yaddaşıma hopmuşdur. Hələ uşaq olarkən vətənimə çox bağlı olmağım, illər keçdikcə daha da möhkəmlənirdi, özümü vətən uğrunda hər an hər şeyə hazır hiss edirdim və həqiqətən də çox şükürlər olsun ki, hissimdə yanılmadım, vətən uğrunda gedən döyüşlərdə fəxrlə iştirak etdim. Hal hazırda ll qrup qaziyəm, ailəliyəm və 3 övladım var.

 

Gerisi cəbhə xatirələri ilə bağlı olacaq.

 

1992-ci il fevral ayının 1-i Milli Qəhrəman Şirin Mirzəyevin yaratdığı 863N-li tədris batalyonunun ilk döyüşçüsü kimi xidmətə başlamışam. Onun bu batalyonunda getdiyim döyüşlərdə də Şirin Mirzəyevə olan inamım və sədaqətimdən, vətənə məhəbbətdən doğan döyüşmək ehtirası güclü olmuş və bu savaşlarda yüksək təcrübə qazanmışam. Komandir Şirin Mirzəyev Şəhid olandan sonra 3-cü Abdal Gülablı batalyonunda vuruşmağa başlamışam, həmin batalyona Filman başçılıq edirdi. 1993 cü il iyulun 4-ü düşmən Ağdam rayonunun Bağmanlar, Pirzatlı, İsmayılbəyli, Saybalı kəndlərini işğal etdi, daha sonra Novruzlu kəndini ələ keçirdilər, biz bu zaman əks hücum əməliyyatlarına başladıq və düşmən Novruzlu kəndindən geri çəkildi.

Həmin gecə biz 50-60 nəfər komandayla gizlicə Pirzatlı ilə Mərzili kəndlərinin arasında yerləşən Dərəbağ adlananan ərazidə toplaşdıq. Daha sonra 4 nəfər (mən, Əhmədov Səyyaf (Xanı), Qarayev Bəhruz, Bəhruzun köməkçisi) düşmənin arxasına keçməli olduq, düşmənlər tutduğu mövqeyi xeyli keçmişdik, kəndin lap dərinliklərindəydik. Daha sonra Xanı Əlifli kəndinə, biz isə İsmayılbəyli kəndinə keçdik. Bəhruzun dostu kəndin dərinliklərin tam tanımırdı deyə bizə çətinlik yaradırdı, kənddə də xeyli erməni var idi, mən Bəhruza dedim ki, gəl dostunu elə yerdə gizlədək ki, onu nə tapan olsun, nə də bizə maneçilik yaratmasın. Həmin oğlan dedi ki, bəs sizə nəsə olsa mən nə edəcəm, heç bir yeri  tanımıram ki gedəm. Ona dedim ki, bizə hər an hər şey ola bilər, onu bilə- bilə çıxmışıq bu yola, amma ki, heç nə olmasa, mən nə olur olsun, səni gəlib burdan götürəcəyəm.

Daha sonra Bəhruzla oradan uzaqlaşdıq, biz dəqiqliklə tanıdığımız yerdə ermənilər post qurmuşdu, kəndin içərisində də evlərdə xeyli erməni var idi, kənd camaatından qalan azuqələrdən özlərinə qonaqlıq edirdilər, samavar çayı hazırlayırdılar, biz elə oldu ki, onların arasına düşdük, bizi gördülər, bu vaxtı atışma düşdü, düşmən bir neçə itki verdi...

 

Gerisində qəhrəmanımızı yaralayırlar...

 

Sonra məni pulemyotla ağzımdan vurdular, alt çənə sümüyüm, dilim parçalanmışdı, məni vurandan sonra elə bildilər ki sağ deyiləm, Qarayev Bəhruzun üstünə düşdülər.

Mən nəhayət toparlanıb qalxdım ayağa, gördüm ki, heç kim yoxdu, yenidən qayıtdım kəndin içinə, postda hələ də erməni var idi. Məni hələ görməmişdilər. Kənddən 200-300 metr getmişdim ki, məni gördülər, xeyli erməni arxamca düşdü, sağıma- soluma elə hey güllələr atırdılar, məni sağ tutmaq istəyirdilər. Mən də onlara qarşılıq verəndə, məni bir də vurdular, sağ çiynimdən vuruldum, bu vaxtı avtomat əlimdən düşdü yerə, sonra yaralı vəziyyətdə avtomatı götürüb qayıtdım kəndə tərəf. Bəhruzun dostunu da götürdük, getdik, Pirzatlıda Xanıyla görüşdük. Necə ayaq üstündə dururdum, necə hərəkət edirdim, möcüzəydi. Bu qədər ağır yaralar almış adam hesabla çoxdan ölməli idi.

Xanı mənim vəziyyətimin ağır olduğunu gördü, düşmən bizim kənddə olduğumuzu bildiyi üçün postdakı mövqelərini gücləndirmişdilər ki, biz kənddən çıxa bilməyək. Bu vaxt mən danışa bilmirdim, əlimlə Xanıya işarə elədim ki, Mərzili bağından gedək, mən oranın yolların çox yaxşı bilirdim. Amma həmin vaxt Xanı işarə etdi ki, başqa yolla gedək. Onu başa sala bilmirdim ki, düşmən ordakı mövqelərin çox gücləndirib, kənd erməniylə dolu idi, ordan keçməyimiz çətinlik yarada bilərdi.

Dayandığımız yerdən bir az uzaqlaşmışdıq ki, bir at tapdıq. Xanı məni atla aparmaq istəyirdi, ancaq qanım atın üstünə axanda at çox ürkdü, qaçdı. Orda Xanıya başa saldım ki, mənim vəziyyətim çox pisdi, sən məni burada qoy get, dedi, yox ikimiz də bir çıxacayıq buradan.

 

Bu qədər dözüm, iradə əlbəttə ki, yalnız bizim döyüşçülərimizdə ola bilər. Düşməndən kiminsə adicə əli sıyrılanda meydandan qaçıb özünü hospitala atmaq yolları axtarar.

 

Orada bir həyətə girdik, bir erməni ilə qarşılaşdıq, bizi vura bilmədi, elə oradan 150-200 metr gəldik qəbirstanlığa tərəf, erməni də arxamızca gəlirdi. O tək idi deyə bizə heç nə edə bilmirdi, elə bizi izləyirdi ki, hara getdiyimizi bilsin. Qəbirstanlığın yanından ötdük, kanaldan keçdik, o da geri qayıtdı. Bir az getmişdik ki, üstümüzə atəş yağdırıldı, sən demə, həmin erməni bizim yerimizi postdakılara bildirmişdi.

Kanaldan keçdik, gəldik neytral əraziyə, oradan da Novruzlu istiqamətində yola düşdük. Xanı gördü ki, mən artıq taqətdən düşürəm, yolu gedə bilmirəm, getdi bir şey tapa ki, məni onun üstündə aparalar. Nə yaxşı ki,kəşfiyyat bölüyünün uşaqları ilə rastlaşdıq, onlar məni götürüb gətirdilər Qaradağlı hospitalına, oradan da birbaşa Bakıya gətirdilər.

 

İş o yerə çatır ki, qəhrəmanımızın artıq şəhid olduğunu sanıb morqa qoyurlar...

 

Bakıya çatanda elə biliblər ki, Şəhid olmuşam, məni morqa qoyublar. Elə bu vaxt qardaşım Yasir xəbər tutub ki mən morqdayam, etiraz edib, gəlib morqa mənim nəbzimi yoxlayıb, sağ olduğumu görüb məni oradan çıxartdırıb, gətirdib Semaşko xəstəxanasına. Orada mənə qan vurmaq ehtiyac olanda həmin xəstəxananın məşhur həkimi Fərman doktor özü mənə qan verib.

 

Beləcə, qəhrəmanımıza ikinci həyat verilir. Və o, bu həyatında yenidən müharibəyə atılır...

 

Həmin xəstəxanada bir neçə ay qaldım.

Bundan sonra mən 1997-ci ilə qədər 13 mərhələli əməliyyat keçirmişəm. Ən sonda omba sümüyümdən 24 sm kəsilərək mənə çənə sümüyü qoyulub. Ağır yaralarıma görə mənim təkrar müharibədə iştirak etmək imkanım olmadı. İllər sonra, 2020-ci ilin sentyabr 27- də II Vətən müharibəsi başlayan zaman isə daha məni heç nə saxlaya bilməzdi. 48 nəfərlik könüllü dəstəmizi qurduq, həmin müharibədə də iştirak etdim. Biz bu savaşda düşmənin bir neçə hücumunun qarşısını cəsarətlə aldıq. Gənc döyüşçülərə öz döyüş təcrübələrimizdən lazımi tövsiyyələr verirdik. Bu döyüşlər də bizdə dərin izlər qoydu, könüllü dəstəmizdə iki əziz qardaşımız Şəhid oldu. Onlar Abbasov Müşfiq Qabil oğlu və Əliyev Elmir Süleyman oğlu idi, yaralı qazi isə Abbasov Mürsəl Həsən oğlu oldu.

Şükür Allaha ki, torpaqlarımız düşmən taptağından azad olundu.

 

Və qəhrəmanımızın yekun sözü.

 

Hər zaman vətən uğrunda canımdan keçməyə hazır olmuşam, yenidən vətən müharibəsi başlasa, yenə də düşünmədən iştirak edərəm.

Allahdan Şəhidlərimizə rəhmət, qazilərimizə şəfa diləyirəm.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2025)

 

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Lerik rayonu Azərbaycanın cənubunda, Lənkəran bölgəsində yerləşən və zəngin təbiətə malik bir rayondur. Rayon, həmçinin Azərbaycanın ən hündür bölgələrindən biridir və dağlıq əraziləri ilə tanınır. Lerik rayonunun turizm potensialı müxtəlif təbii gözəllikləri, tarixi və mədəni abidələri ilə zəngindir.

 

Bəzi önəmli turizm məkanları bunlardır:

 

1. Lerik Dağları və Təbii Gözəlliklər: Lerik rayonu, yüksək dağları, meşələri və çayları ilə tanınır. Burada dağ gəzintiləri, trekkinq və təbiət gəzintiləri etmək mümkündür. Dağlar, həmçinin nadir bitki örtüyü ilə zəngindir.

 

2. Bəhrəvar: Lerik rayonunun ən məşhur turistik məkanlarından biri olan Bəhrəvar kəndi, təbii mənzərələri və dağlıq ərazisi ilə tanınır. Burada möhtəşəm dağ mənzərələri və sakit bir atmosfer tapmaq mümkündür.

 

3. Səhra və Ekoturizm: Lerikdə ekoturizm inkişaf etməkdədir. Buranın təbii gözəllikləri və müxtəlif ekosistemləri, ekoturizm fəalları üçün ideal bir məkandır.

 

4. Qədim Yerlər və Tarixi Abidələr: Lerik rayonunun bəzi kəndlərində qədim məscidlər və digər tarixi abidələr yerləşir. Bu abidələr, yerli mədəniyyətin izlərini və tarixini öyrənmək istəyənlər üçün maraqlı məkanlardır.

 

5. Xalq Təsərrüfatı və Əl İşi: Lerik, həmçinin yerli əhalinin məşğul olduğu əl işləri və xalq sənətkarlığı ilə də tanınır. Bu sənətkarlıq nümunələri turistlərə xatirə olaraq alınabilir.

 

Lerik, həmçinin bölgənin ən yaxşı balı ilə məşhurdur. Bu cür təbii məhsulların satışı, turistlər üçün xüsusi maraq doğurur. Turizm infrastrukturu getdikcə inkişaf etsə də, Lerik hələ də sükut və təbii gözəllikləri ilə istirahət etmək istəyənlər üçün gözəl bir yerdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2025)

 

 

Murad Vəlixanov, “Ədəbiyyat və İncəsənət”

 

Rejissor Tofiq Tağızadənin ekran əsəri olan və 1970-ci ildə ekranlaşdırılan “Yeddi oğul istərəm” filmi barədə danışmaq qərarına gəldim.

 

“Filmin bədii dəyərini şərtləndirən əsas meyarlardan biri - onun zamanın sınağından çıxa bilməsidir. Film hansı ildə çəkilməsindən asılı olmayaraq, gərək həmişə təzə əsər kimi baxılsın. Yaranandan 5 il, 30 il, 50 il sonra köhnələn, solğunlaşan film anadan şikəst doğulmuş uşaq kimidir".

                                                  Həsənağa Turabov, Xalq artisti

 

"Yeddi oğul istərəm" filminin "Möhtəşəm yeddilik" Amerika filminə bənzədiyini ona irad tutan Moskva çinovniklərinə filmin rejissoru Tofiq Tağızadə belə cavab vermişdir: "Azərbaycan bəyləri Cıdır düzündə at çapanda Kolumb hələ Amerikanı kəşf etməmişdi".

Səməd Vurğunun "Komsomol poeması" əsasında 1969-cu ildə rejissor T.Tağızadənin yaratdığı "Yeddi oğul istərəm" filmi film-poema kimi yox, poemanın motivləri əsasında yazılmış ssenari üzrə çəkilmişdir. (Y.Səmədoğlu: "Mən ssenari üzərində işləyərkən kor-koranə şəkildə poemanı ssenariləşdirməyi yox, poemanın ekran ekvivalentini yaratmaq məqsədini qarşıma qoymuşdum") .

Beləliklə, poemadakı bədii məkan, personajlar, hadisələr bu filmdə fərqli - kinematoqrafik düşüncə faktı kimi yeni həyat qazanır: poetik söz öz yerini xeyli dərəcədə kinematoqrafik ifadə vasitələrinə verir: poemada sözün dediklərini burada vizual detallar, musiqi, aktyorların jest və mimikaları çatdırır. Elə buna görə də bu filmə baxarkən onun poema əsasında çəkilməsi ilk mənbədən xəbərsiz adamın ağlına gəlməyə də bilər və buna təbii baxmaq lazımdır. Filmin müəllifləri poemanın obrazlarını, motivlərini, süjet xəttini olduğu kimi ekrana gətirmək kimi aldadıcı, şirnikləndirici (asan) "missiya"nın uğursuzluğundan müvəffəqiyyətlə sığortalanmış, süjetə əlavə motivlər daxil etmiş, obrazların psixoloji xarakteristikasında kinematoqrafik ifadə vasitələrindən ustalıqla bəhrələnmişlər. Filmin ən güclü, təsirli səhnələri də məhz kinematoqrafik işləmələrin məhsuludur: Cəlalın öldürüldüyü, Gəray bəyin özünü öldürdüyü, dostlarını itirib özü sağ qalan, ən başlıcası Gəray bəy üzərində mənəvi qələbə qazana bilməyən Bəxtiyarın pilləkanda oturub öz sözsüz monoloqunu "söylədiyi" səhnələr Azərbaycan kinosunun qızıl fonduna daxil olmuşdur.

Müəyyən mənada "Yeddi oğul istərəm" filmi tamaşaçılara yaxşı tanış olan "Yeddi samuray" (Yaponiya) və "Möhtəşəm yeddilik" (Amerika) filmlərinə rimeyk təsiri də bağışlayır. Hər üç filmdə süjetin quruluşu, əsas motivlər və eləcə də, əsas personajların bədii funksiyası oxşardır: yeddi igid köməyə ehtiyacı olan kəndlilərin dadına yetişir, onları çapıb talayan quldurlarla qeyri-bərabər döyüşdə ağır itkilər verib, nəhayət, qələbə çalır. İgidlərin əməli funksiyasını isə belə ifadə etmək olar: onlar kəndliləri xilas etməklə yanaşı, eyni zamanda tərbiyələndirməli, döyüşüb öz haqqını, hüququnu qorumağa hazır olan qüvvəyə çevirməlidirlər. Lakin "Yeddi oğul istərəm" filmini adları çəkilən filmlərdən fərqləndirən çox mühüm bir cəhət var ki, bu, personajların əməli yox, ideoloji funksiyası ilə bağlıdır. Əgər əvvəlki filmlərin qəhrəmanları pul qazana-qazana həm də öz insanlıq missiyalarını yerinə yetirirdilərsə, "Yeddi oğul istərəm" filmindəki komsomolçular ilk növbədə öz ideoloji, siyasi funksiyalarını yerinə yetirirlər. Yapon samurayları, amerikan kovboyları kəndə kəndlilərin xahiş-minnəti ilə gəlmişdilər, komsomolçuları Peykanlıya gətirən isə öz ürəklərinin hökmü, yaxud kəndlilərin xahişi yox, revkomun göstərişidir. (Bu mənada filmin finalında poçtalyonun Bəxtiyara oxuduğu məktubun məzmunu çox ibrətamizdir).

Məsələnin bu tərəfi komsomolçulara qarşı dayanan qüvvələrin də funksiyasına ideoloji çalarlar qatır. "İstismarçı", "zalım", "qaniçən" Gəray bəyi yapon və amerikan variantlarındakı qara qüvvələrdən fərqləndirən əsas cəhət budur ki, o, komsomolçuların hakim olmaq istədikləri mühitə kənardan müdaxilə edən tüfeyli, quldur deyil, həmin mühitin öz keçmişi, yaddaşı və buna uyğun əxlaqı olan tarixi yetirməsi, komsomolçuların boğub məhv etmək istədikləri bütöv bir epoxanın rəmzidir. Filmdə söhbət onun qəsb etmək istədiyi torpaqlardan yox, onun tarixi oylağı olan torpaqlardan gedir.  Bu mənada filmdə tarixi fakt kimi kimin ədalətsizliyə məruz qaldığını, kimin haqqının tapdalandığını müəyyən etmək o qədər də asan deyil. Bunun üçün "zülm etmək", "xilaskar qüvvələr", "öz haqqını qorumaq" funksiyaları tamamilə ideoloji qəliblərdən çıxarılmalı, hər şey öz adı ilə çağırılmalıdır.

Lakin məsələ həm də burasındadır ki, ekran yaradıcılığında çox vaxt kadra düşən hansısa əşyalar, personajların hərəkət etdikləri məkanın xarakterik cəhətləri. hansısa jest, hansısa replika bəzən heç rejissorun özünün də gözləmədiyi halda filmin ideya-məzmun planında əlavə mənalar, yozumlar yaradır, hansısa bir fikrin, bədii-estetik informasiyanın daşıyıcısına çevrilir. Bu mənada "Yeddi oğul istərəm" filmi Azərbaycan kinosunun dilinin zənginliyi ilə seçilən azsaylı nümunələrdən biridir.

Diqqət yetirək: komsomolçuların təşrif gətirdikləri kənd bir landşaft kimi qəribə təsir bağışlayır. Bütün film boyu kəndin bir yerində bir ağac, bir yaşıllıq belə gözə dəymir. Komsomolçuların zorla Gəray bəydən alıb kəndlilərə vermək istədikləri torpaq - həyat mənbəyi Peykanlı landşaftının əsas əlamətinə çevrilməli, özünün bütün sehri, möcüzəsi ilə görünməli olduğu halda, filmdə onun varlığından əsər-əlamət belə hiss olunmur. Torpaq bir dəfə - kəndlilər qeyrətə gəlib onu şumlamağa başlayanda yada düşür. Lakin bu epizodik məqam həmin kəndlilərin ölümünə bais olan Gəray bəyin zalımlığını, qəddarlığını qabartmaq üçün seçilən bədii priyomdan uzağa getmir. Qalan vaxtlarda məkanın əsas əlamətləri - tozlu yollar, qayalıqlar, daş-kəsəkdir. Elə isə uğrunda qanlı çarpışma, savaş gedən obyektin filmdə bu sayaq solğun çalarla təqdim olunmasını (bilərəkdən, yoxsa təsadüfən - demək çətindir) niyə də Peykanlıya "xilaskarlıq" libasında təşrif buyuran bolşevik ideallarının ötəri bir ilğım təsiri bağışladığına eyham kimi  yozmayaq?

Peykanlının sakinləri filmdə həm obyekt (təsirə məruz qalan tərəf), həm də subyekt (iştirakçı) kimi təqdim olunur və hər iki planda onlar çox passiv təsir bağışlayırlar. Tövlə-klubda "mən hara, proletariat hara? Allah göstərməsin" deyən qocanın, "Neynim, ağa naçannik? Biri deyir çıxart, biri deyir tax" (söhbət bolşeviklərin bayrağından gedir- Ə.H.) deyə zarıyan kişinin inqilabla, sinfi mübarizə ideyası ilə bağlılığı absurd bir şeydir. Amma neyləyəsən ki, onlar finala doğru onlar komsomolçuların təbliğatının təsiri ilə "fəallaşmalı", əllərinə silah alıb Gəray bəyə qarşı döyüşməlidirlər. Elə döyüşürlər də. Lakin atışma səhnələrində onların davranışı duyub-düşünən insanların hərəkətlərinə yox, məkanda mexaniki yerdəyişmələrə  daha çox bənzəyir.

Filmin məkan ölçülərində başqa maraqlı məqamlar da var. Əgər bədii məkanı əsərin ideya-məzmun planının komponentlərindən biri kimi götürürüksə, onda personajların yerləşdikləri kontiniumla qarşılıqlı əlaqələri də önəmli əhəmiyyət kəsb edir. Komsomolçular Peykanlını bir növ "özəlləşdirdikdən" sonra onu qapalı mühitə çevirir, bu mühitdən sıxışdırıb çıxardıqları Gəray bəyin müdaxiləsinin qarşısını almaq üçün tədbirlər görürlər. Kəndə gələn yeganə yol daim Qəqəninin müşahidəsi altındadır. "Yeddi samuray", "Möhtəşəm yeddilik" filmlərində olduğu kimi, kənar qüvvə həmin məkana yabançıdır, burada yalnız dağıdıcı və pozucu fəaliyyət göstərəcək. Əslində isə Gəray bəy - komsomolçular oppozisiyasında kənar qüvvə Gəray bəy yox, komsomolçuların özləridir. Bu mənada onlar kəndi Gəray bəydən qorumurlar, əksinə, özləri Gəray bəydən qorunurlar. Çünki Gəray bəy Peykanlıya kəndliləri qırıb-çatmaq üçün yox, çağırılmamış qonaqlarla - komsomolçularla haqq-hesab çəkmək üçün gələcək. Və o, filmdə bu qapalı mühitə iki dəfə daxil olur: birinci dəfə qəbiristanlıq səhnəsində, ikinci dəfə finalda. Qalan vaxtlarda Gəray bəy hündür qayalıqlarda yerləşən mağarada - Qan çanağında yaşayır. Gəray bəyin sığındığı mağara filmin məkan strukturunda da "yuxarı-aşağı" kimi səcəyyələndirilə bilən qarşıdurma yaradır və məkanda yeni bir ölçünün - şaquli ölçünün yaranmasına səbəb olur. Gəray bəy komsomolçuları YUXARIDA, komsomolçular isə onu AŞAĞIDA gözləyir. Bəyin əlçatmaz yüksəklikdə qərar tutması və komsomolçuların sona qədər bu yüksəkliyə qalxmağa cəsarət etməməsi (bəy nəslindən olan Cəlal istisna olunur) əsərin ümumi ideyasının açılmasında bədii məkanın nə qədər önəmli rol oynamasını (eləcə də personajlara nünasibətdə müəllifin kadraltı eyhamlarını) bir daha önə çəkir.

Məkanın şaquli parametrində hərəkət edən personallarda biri də Qasımdır. Atışma səhnələrində o, daima evlərin, divarların üstü ilə hərəkət edir, gözlənilməz, qeyri-standart nöqtələrdən atəş açır. Personajın məkan kontiniumunun şaquli ölçüsünə bu sayaq daxil edilməsini üst qatda adicə döyüşçü hiyləsi ilə bağlı məqam kimi qiymətlədirmək olar. Lakin ölümcül güllə yarası alan Qasımın yerə - torpaq üstə yıxılmasına "layiq olmadığı ucalıqdan enmə" motivinin ifadəsi kimi də baxmaq mümkündür.

Uzaq illərdə qalan uşaq zövqümüzə görə "bizimkilər"lə pis adamların mübarizəsindən bəhs edən bu "davalı" film barədə indi - aradan  50 il keçəndən sonra məni tamam başqa estetik meyarlarla danışmağa sövq (və vadar)  ən əsas səbəb elə filmin özüdür. Məsələ burasındadır ki, hər bir normal film təkcə bizi həyat hadisələrinin içinə aparan, onların iştirakçısına çevirən illüziya deyil, həm də müxtəlif tipli işarələrdən qurulmuş, aditoriyaya müəyyən bir fikir ötürən, mətləb qandıran tekstdir ("mətn" də yazmaq olardı, amma, məncə, "tekst" daha düzgün variantdır). Bu tekstdə kodlaşdırılan mənalar, ifadə olunan mətləblər isə heç də həmişə üzdə olmur, çox vaxt "podtekst" deyilən görünməz, fəqət duyulan, qavranılan  alt qatda gizlədilir. Film təkcə deyilənlərin deyil, həm də deyilməyənlərin, yalnız görünənlərin yox, həm də görünməyənlərin "dil açıb" danışdığı çoxmənalı işarələr, eyhamlar sistemidir, sirli-sehirli bir audiovizual ismarıcdır. Bu mənada üst qatda vestern, savaş filmlərinin janr qəliblərinə daha çox uyarlı görünən "Yeddi oğul istərəm" filmi Azərbaycan kinosunda ən mükəmməl   ekran tekstlərindən biridir və bu teksti indi tamam başqa bir məna kontekstində oxuya biliriksə, bunun üçün filmin yaradıcılarına - onun ssenarisinin müəllifinə, rejissoruna və təbii ki, aktyorlarına (H.Turabov, H.Məmmədov, Ş.Ələkbərov, Ə.Həsənəv, İ.Osmanlı, Ə.İbrahimov, R.Əzimov, E.Məmmədov, Ə.Mahmudov) minnətdar olmalıyıq.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2025)