Mina Rəşid, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Azərbaycandan kənarda yaşayıb-işləyən, amma öz fəaliyyəti, xeyirxah əməlləri ilə xalqımızın adını ucaldan, şərəfləndirən həmyerlilərimizin xoş sorağını eşidəndə qəlbimiz fərəhlənir, qürur hissi keçiririk. Qazaxıstanda bizneslə məşğul olan azərbaycanlı sahibkar Amil Turab oğlu Yusifov haqqında növbəti dəfə qardaş ölkədən gələn xəbər də bizə eyni hissi yaşatdı...

Ötən il dekabrın 24-də AZAL-a məxsus təyyarənin qəzaya uğraması nəticəsində həlak olanların xatirəsinin anmaq üçün bir neçə gün əvvəl Azərbaycanın Qazaxıstandakı Səfirliyi və Mangistau Vilayət Hakimliyi tərəfindən Aktau şəhərində ehsan mərasimi təşkil olunub. 

Mərasimdə vilayətin rəhbər şəxsləri, azərbaycanlı diplomatlar, ictimaiyyət nümyəndələri, təyyarə qəzasında həlak olan Qazaxıstan vətəndaşlarının ailə üzvləri iştirak ediblər. Türksoylu iki xalq arasında birliyin və qardaşlıq əlaqələrinin möhkəmliyinin baş vermiş qəzanın nəticələrinin aradan qaldırılması zamanı bir daha özünü bariz şəkildə göstərdiyini mərasində çıxış edənlər xüsusi vurğulayıblar.

Mərasimdə Amil Yusifov Almatı şəhərində yerləşən yeni yaşayış kompleksində ikiotaqlı tam təmirli və əşyalı beş mənzilin açarlarını qəzada həlak olmuş qazaxıstanlıların ailələrinə təqdim edib. Bundan əlavə, iş adamı tərəfindən Mangistau vilayətinin Fövqəladə Hallar Departamentinə, xəstəxanaya, Aktau şəhərinin təcili və təxirəsalınmaz tibbi yardım stansiyasına üç yeni avtomobil hədiyyə olunub.

Azərbaycanın Qazaxıstandakı səfiri Ağalar Atamoğlanov Amil Yusifovun xeyriyyəçilik təşəbbüsünü yüksək qiymətləndirib və xalqlarımız arasında dostluq-qardaşlıq əlaqələrinin inkişafına və möhkəmləndirilməsinə verdiyi töhfəyə görə səfirlik adından ona təşəkkürnamə təqdim edib.

Amil Yusifovun xeyirxahlığı Qazaxıstan mətbuatında geniş işıqlandırılıb və sosial mediada böyük rezonans doğurub. Məsələn, Qazaxıstanın tanınmış media resurslarından olan “BES.media” özünün internet səhifəsində və sosial şəbəkə hesablarında azərbaycanlı biznesmenin təyyarə qəzasında həlak olanların ailələrinə mənzil hədiyyə etməsini Aktauda keçirilən tədbir haqqında xəbərin başlığına çıxarıb. “BES.media”nın Instagram səhifəsində yerləşdirilmiş bu xəbərə 62 istifadəçi rəy yazıb və ilk növbədə, Amil Yusifovun xeyirxahlığını alqışlayaraq, digər iş adamlarını da ondan nümunə götürməyə, xeyirxah olmağa çağırıblar. Belə mesajlar digər sosial şəbəkələrdə də yüzlərlədir...

Xatırladaq ki, Amil Yusifov qazax xalqının qəhrəman oğlu,1992-ci ildə iyirmi yaşında Qarabağa gələrək burada erməni işğalçılara qarşı döyüşən, Ağdərədə şəhid olduqdan sonra Bakıda Şəhidlər Xiyabanında dəfn edilən Yerbol Barımbetovun xatirəsinə öz ehtiramını bildirmiş, onun haqqında qazaxıstanlı jurnalist Nasiha Humarqızının yazdığı və 3 dildə -Azərbaycan, qazax, rus dillərində çapdan buraxılan kitabın bütün maliiyyə xərclərini qarşılamışdı. Şəhidin ailəsinə Amil Yusifovun və Dünya Ahıska Türkləri Birliyinin başqanı Ziyəddin Həsənovun adından mənzil də hədiyyə olunmuşdu.

O zaman – 2023-cü ildə Qazaxıstanın “Ər Namusu” İctimai Birliklər Şurası Amil Yusifovu “Böyük Döyüş Qəhrəmanı” ordeni ilə təltif etmişdi, türk dünyasının ağsaqqllarından biri - Qazaxıstanın Əmək Qəhrəmanı, “Şərəf” ordenli, Xalq yazıçısı və şair, Azərbaycan xalqının yaxın dostu Oljas Süleymenov ona təşəkkür məktubu ünvanlamışdı.

Xalqımızın ən gözəl milli xüsusiyyətlərini yaşadan və ölkə xaricində təbliğ edən, Qazaxıstanla qardaşlıq əlaqələrimizin möhkəmlənməsinə öz sanballı töhfələrini verən Amil Yusifovun bundan sonra da öz xeyriyyəçilik fəaliyyətini davam etdirəcəyinə əminliyimizi bildirərək, ona iş və şəxsi həyatında uğurlar arzulayırıq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.02.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hər bir rəssamın palitrasında öz sevimli rəngləri olur. Yetər ki, onlardan qədərində istifadə etməyi bacarsın. Amma rəsaamlıq tək təbiət mənzərələri, natürmort və portretlərdən ibarət deyil axı, burada ictimai-siyasi həyatın inikası da tarixən vacib yer tutub. Bu dəfə isə rəng tonu bir qədər sadə, bəsit, daha çox konservativ olur. 

Bir neçə gündür ki, Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisinin təşəbbüsü və təşkilatçılığı ilə İmişli şəhərində Diferensial Təhsil Tədris Mərkəzində ''Konstitusiya və Suverenlik İli '' çərçivəsində ''Zəfərimiz rəssam Gülnarənin  rənglər dünyasında'' adlı sərgi keçirilir.

Bildiyimiz kimi, ölkə Prezidenti İlham Əliyevin 24 dekabr 2024- cür il tarixi  sərəncamı ilə 2025- ci il "Konstitusiya və Suverenlik ili" elan olunub. Elə bu sayaq təşəbbüslərin məramı da cari ili adına uyğun tədbirlərlə bol etməkdir.

Fevralın 9-da sərginin açılışı olub, Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisinin sədri, Kəlağayı Muzeyinin direktoru, AYB- nin üzvü Güllü Eldar Tomarlı qonaqları salamlayıb və ardınca vətənimizin bütövlüyü, suverinliyi, azadlığı uğrunda şirin canlarından keçən şəhidlərimizin əziz xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad olunub. Azərbaycanın dövlət himni səsləndirib. 

Daha sonra Güllü Eldar Tomarlı  gənc rəssam Gülnarə Məmmədovanı yaradıcılığının 10 illik yubileyi münasibəti ilə təbrik edib, vətənpərvər rəssamın vətənpərvərlik mövzusunda rəsmləri haqqında geniş məlumat verib.  

Nəzərə çatdırıb ki, 2023- cü ildə Bakı şəhərində, Beynəlxalq Muğam Mərkəzində 26 noyabr Azərbaycan kəlağayısı günündə milli üslubda rəsm əsərlərinin sərgisi təqdim olunub. 2024- cü ildə isə Bakı şəhərində, Gəncliyə Yardım Fondunda ''Bir ürəkdə iki can, Türkiyə- Azərbaycan'' adlı vətənpərvərlik mövzusunda rəsm sərgisi keçirilib.

Tədbirdə İmişli Rayon Diferensial Təhsil Tədris Mərkəzinin direktoru Elşən  Şəmmədli, İmişli Rayon İcra Hakimiyyətinin ictimai, siyasi  və humanitar məsələlər şöbəsinin müdir müavini Rüfət Muradov, Sabirabad Rayon İcra Hakimiyyətinin birinci müavini Həsən Həsənov, qazi, jurnalist Səbuhi Rəhimli, Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisinin üzvü Səyalı  Dadaşova, ağsaqqal ziyalı Hüseyn  Minbaşoğlu, Əlibayram Əliyev, şəhid Ziyad Muradovun anası Tahirə Mehdiyeva, şəhid Saleh Əliyevin anası Solmaz Əliyeva, şəhid Zaur İsmayılzadənin anası Sevil Hüseynova və gənc rəssamın oğlu Nurlan Musayev, qızı Kübra Musayeva  çıxış ediblər, gənc rəssama uğurlar diləyiblər. 

Sonda gənc rəssam Gülnarə Məmmədova bu sərginin düzənlənməsində zəhməti olan hər kəsə, tədbir iştirakçılarına təşəkkürünü bildirib və yaradıcılığının son uğuru kimi  Ulu Öndər Heydər Əliyevin kətan üzərində yağlı boya portretini təqdim edib. 

Sonda xatirə şəkili çəkildi.

Fevralın 10-da - sərgisinin 2-ci günündə isə İmişli Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Elçin Rzayev, birinci müavini Mirzə Quliyev, YAP İmişli rayon təşkilatının sədri Səfa Ağayev, Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisinin əməkdaşları və rayon ictimaiyyəti sərginjn işində iştirak ediblər. 

Bu gün - sərginin 3- cü günü də böyük izdiham nəzərə çarpıb. Millət vəkili Razi Nurullayev, İmişli rayon Heydər Əliyev Mərkəzinin direktoru Lalə Heydərova, Gənclər və  İdman İdarəsinin rəhbəri Ceyhun Əbdülov, eləcə də İmişli peşə məktəbinin müəllimləri sərgidə iştirak ediblər.

  Sərgi fevralın 14-nə qədər, hər gün saat 12:00-dan 18:00-a qədər olmaqla davam edəcək.

Maraqlananlar üçün əlaqə nömrəsi (051 622  51 13) təqdim edir və sərginin ünvanını bildiririk: İmişli şəhəri, Xanhüseyn Bəylərov küçəsi, bina 3.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.02.2025)

Nərmin İsmayılova, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

-Heç gördünmü onu?

-Yox. Amma hər yazısını oxumuşam.

-Maraqlıdır, heç qarşılaşmamısınız?

-Onu heç vaxt tanımadım.

- Bəs görmək istəməzsənmi?

-Görməyimin heç bir əhəmiyyəti yoxdur.

-Amma hamı onun adını bilir.

-Çünki adı yox, sözləri var.

-Niyə gizlənir?

-Çünki o simasından çox sətirlərinin  sevilməsini istəyir.

-Əsrarəngizdir.Hər insan kimliyini bir şəkildə göstərmək istəyər.

-Kimlik? Onun kimliyi yalnız sətirlərindədir.

-Yəni, heç vaxt üzünü görməyəcəyik?

-Bəli, çünki heç kim sözlərindən daha çoxunu hiss etməməlidir.

-Bəs o, özünü tamamilə gizlədir?

-O, həmişə oradadır, amma heç kim onu görmür. Ancaq görmək istəyənlərə yazdıqlarıyla yol tapır. 

-Bəs biz oxucular nə edirik?

-Biz onu hiss edirik. Çünki o, yalnız bir kölgədir, amma unutmayaq ki, kölgə də işıq yaradır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.02.2025)

Şotlandiyanın Aberdin Universitetinin Azərbaycan Cəmiyyəti hər il universitetdə keçirilən beynəlxalq sərgidə ölkəmizi təmsil edib. Bu il də həmçinin.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsindən verilən məlumata görə, komitə Azərbaycan dövlətinin diaspor, gənclər və mədəniyyət siyasətinə, “Gənclərin xarici ölkələrin nüfuzlu ali təhsil müəssisələrində təhsil almalarına dair 2022–2026-cı illər üçün Dövlət Proqramı”na və “Azərbaycan Mədəniyyəti - 2040” Milli Mədəniyyət Konsepsiyası və Konsepsiya çərçivəsində 2025-2030-cu illər üçün Birinci Milli Fəaliyyət Planına uyğun olaraq tələbələri müxtəlif təbliğat materialları, milli geyimlər və bayraqlarla təmin edib.

Sərgidə  iştirak edən tələbələrə və ziyarətçilərə Azərbaycanın zəngin mədəniyyəti, milli adət-ənənələri və tarixi haqqında geniş məlumat verilib.

Azərbaycana məxsus ekspozisiyada milli kimliyimizə aidmüxtəlif mədəni və tarixi elementlər sərgilənib, qonaqlara mətbəximizdən nümunələr, o cümlədən paxlava və şəkərbura təqdim edilib. Ziyarətçilər Azərbaycan bayrağı, onun tarixi və rəmzi mənası barədə məlumatlandırılıb. Bununla yanaşı, onlar UNESCO-nun qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil edilən Azərbaycan kəlağayıları ilə tanış olublar. 

Sərgidə qonaqlarda maraq doğuran məqamlardan biri də nərd oyunu olub. Onlara oyunun qaydaları izah olunub. 

Tədbir mədəniyyətlərarası dialoqun inkişafına və Azərbaycanın zəngin irsi haqqında maarifləndirməni artırmağa imkan yaratdıb. 

Qeyd edək ki, Aberdin Azərbaycan Cəmiyyəti 2023-cü ildə Aberdin Universitetində  "Gənclərin xarici ölkələrin nüfuzlu ali təhsil müəssisələrində təhsil almalarına dair 2022-2026-cı illər üçün Dövlət Proqramı" çərçivəsində təhsil alan tələbələr tərəfindən yaradılıb. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.02.2025)

Səbinə Yusif, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün 

Bir neçə gün öncə Xalq artisti, hamımızın sevimlisi, aktyor Sabir Məmmədovun 64 yaşı tamam oldu. 

Onu son dəfə səhnədə “Dantenin yubileyi” tamaşasında yaratdığı mükəmməl obrazla görmüşəm. Sabir Məmmədov yenə öz ampluasında idi, tamaşaçıları tamaşa ilə yaşamağa bir növ, məcbur edirdi. 

Sabir Novruz oğlu Məmmədov 24 yanvar 1961-ci ildə Qazax rayonunun (indiki Ağstafa rayonu) Poylu kəndində anadan olmuşdur. 1983-cü ildə M.A.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun dram və kino aktyorluğu fakültəsini bitirmişdir. 1983-cü ildə təyinatla Sumqayıt Dövlət Dram teatrında fəaliyyətə başlamışdır. 1989-cu ildən Akademik Milli Dram Teatrında fəaliyyətini davam etdirmişdir. Sabir Məmmədov bir çox tamaşada rol alıb, filmə çəkilib. Bir çox xarici filmlərin Azərbaycan dilində səsləndirilməsində iştirak edib.

Cəfər Cabbarlı mükafatı (2002-ci il) və Qızıl Dərviş mükafatı (2010-cu il) laureatıdır. Müxtəlif illərdə (9 may 2005-ci il, 9 may 2012-ci il, 6 may 2015-ci il, 6 may 2016-cı il, 1 may 2017, 9 may 2018, 10 may 2019, 7 may 2020, 7 may 2021, 10 may 2022, 6 may 2023, 9 may 2024-cü il) Prezident mükafatına layiq görülüb. "Edam günü" filmindəki roluna görə Golden FEMI Film Festivalın "tammetrajlı bədii filmdə ən yaxşı rola görə" nominasiyasında qızıl heykəlciyə layiq görülüb.

2002-ci ildə Azərbaycan kino və teatr sahəsində xidmətlərinə görə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamına əsasən Əməkdar artist, 27 may 2018-ci ildə isə Xalq artisti fəxri adlarına layiq görülüb.

O, həm də “Qazax" Xeyriyyə İctimai Birliyinin fəal üzvüdür.

"Qazax" Xeyriyyə İctimai Birliyi İdarə heyətinin sədri, professor İlham Pirməmmədov, İctimai Birliyin bütün üzvləri, o cümlədən Qazax mahalının ziyalıları Sabir Məmmədovu ad günü münasibətilə təbrik etdilər, ona uzun ömür, can sağlığı, yeni-yeni yaradıcılıq uğurları arzuladılar. 

Aktyor növbəti yubileyinə -65 illiyinə yeni-yeni rollarla yola çıxır. Bir-birindən maraqlı obrazlar yaratmaq, tamaşaçılarda sevinc, qibtə, iztirab, nifrət oyada bilmək əlbəttə ki, aktyorun kredosudur. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.02.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Redaksiyanın poçtundan rubrikasında AYB üzvü Çoşqun Xəliloğlunun hekayəsi təqdim edilir.

BOŞA ÇIXAN ÜMİDLƏRİM

Müştərək müəssisələrin birində mühəndis işi  olduğunu eşidəndə ümidim az olsa da bəxtimi sınamağa qərara aldım. İdarəmiz fəaliyyətini dayandı­randan sonra döymədiyim qapı, müraciət etmədiyim müəssisə qalmamışdı. Hara gedirdimsə, daş atıb başlarını tuturdular: nə iş, nə mütəxəssis? Çox çətinlik çəkirdim. Ailəmi dolandırmaq üşün özümü oda-közə vurur, hətta lazım gələndə onun-bunun həyətində  işləməyə razı olurdum. Təki ailəm, uşaqlarım üçün bir tikə çörək qazanım.

Taleyimdən narazılıq etməyi xoşlamıram. Amma həyatda elə şeylər olur ki, istər-istəməz özünə sual verir, cavab tapmadıqda qəribə hisslər keçirirsən. Orta məktəbdə əlaçı idim. Tarix fənnini isə lap çox sevirdim. Atam Azərbaycan dili və ədəbiyyatı müəllimi olsa da, həmişə mənə məsləhət görürdü ki, böyüyəndə tarixçi olum. Deyirdi ki, xalqımızın tarixi şox qədim və zəngindir. Neçə-neçə insan ömrü onun tədqiqinə bəs etməz. Sinif yoldaşlarımın əksəriyyəti çalışqan idi. Təkcə kolxoz sədrinin oğlu Qaraş dərslərini oxumur, sinifdə şuluqluq edirdi. O, özünü təkəbbürlü aparır, yaşından böyük danışırdı. Onuncu sinifdə oxuyarkən tez-tez həmyaşıdlarımızla hansı peşəyə yiyələnəcəyimiz haqqında şirin-şirin söhbət edər, xəyallar qurardıq. Belə vaxtlar Qaraş bizə lağ eyləyir, rişxəndlə gülürdü:

-Darıxmayın, avqustda imtahandan kəsilib, arzularınız ürəyinizdə qayıdacaqsınız kəndə. Onda anlayacaqsınız ki, hamınızın başı boşdur.

Qəbul imtahanları ərəfəsində gecəni gündüzə qatıb çalışdım. Sənədlərimi universitetin tarix fakultəsinə verdim. Sən demə, Qaraş da bu fakultəni seçibmiş. Gülməli idi, ömründə bir dəfə də olsun lövhənin qarşısısına çıxıb, dərs danışmayan bir adam tələbə olmaq istəyirdi.

İmtahanları verdim, hamısından qiymət alsam da, sonda məlum oldu ki, balım çatmır. Qəbul olanların siyahısında adımı axtararkən Qaraşın adını oxuduqda mat qaldım. Onun balı mənimkindən çox idi. Necə ola bilərdi? Çox fikirləşdim, heç nə başa düşmədim. Sadəlövh kənd uşağının ağlamaqdan və gələnilki imtahanlara hazırlaşmaqdan başqa əlacı qalmamışdı.

Kəndə getməyə utanırdım. Qohumlarımdan birinin  köməyi ilə zavodda işə düzəldim. Yataqxanada yaşamağa başladım. Tezliklə kollektivdə yaxşı hörmət qazandım. Onlar məni işgüzar və tərbiyəli olduğuma görə sevirdilər. İşdən sonra oxumaq üçün kifayət qədər vaxtım olduğundan, gələnilki imtahanlara ciddi hazırlaşırdım. Əslində, mövzuları bilirdim və buna görə də çətnlik çəkmirdim. Nəhayət, qəbul imtahanlarının vaxtı çatdı.

Yenə də imtahanları verdim, tələbə olacağıma ümidim çox idi. Amma son anda məlum oldu ki, bu dəfə də balım kifayət etmir. Necə kədərləndiyimi, məyus olduğumu təsəvvür edirsinizmi?

Həmin ilin payızında hərbi xidmətə çağırıldım. Ordudan tərxis olunduqda komandirlik tərəfindən mənə nümunəvi xidmətə görə “Xasiyyətnamə” verildi. O vaxt qayda varıydı ki, həmin xasiyyətnaməni  təqdim edənlərə qəbul imtahanlarından müsbət qiymət aldıqda güzəşt edilirdi. Amma nədənsə sonuncu imtahanı verərkən müəllim gözgörəti məni “kəsdi”. Sualı nə qədər izah etsəm də dedi, səhvdir, anlayışın yoxdur.

Başa düşdüm ki, tarix fakultəsinə qəbul oluna bilməyəcəyəm. Artıq yaşa dolurdum. Ona görə dostlarım məsləhət görəndə ki, texniki ali məktəbə hazırlaşım, onlarla razılaşdım. Orta məktəbi yaxşı oxuduğuma görə  fizika və riyaziyyat fənnindən hazırlaşmaq çətin olmadı.

Növbəti il Neft və Kimya İnstitutuna daxil oldum. Gündüzlər işləyir, gecələr oxuyurdum. Bir müddətdən sonra usta vəzifəsinə keçirildim.

Bir dəfə idarəmizdə ilin yekunlarına həsr edilmiş yığıncaq keçirilirdi. Arxa cərgədə əyləşdiyimdən rəyasət heyətindəkiləri yaxşı görə bilmirdim. Rəisimiz və çıxış edənlər görülən işlərdən və problemlərdən danışdılar. Sonra söz rayon rəhbərliyi adından danışmaq üçün cavan, kök bir oğlana verildi. Gözlərimə inanmadım, bu Qaraş idi. O,  rəisimizin ünvanına tənqidi fikirlər söylədi və onu danlamağa başladı:

-Müslümov, belə işləmək olmaz. Əgər işində dönüş yaratmasan, vəzifənə “Əlvida”,  deyəcəksən.

Qaraş təcrübəli mühəndis kimi tanınan, işçilər arasında böyük nüfuza malik Müslümovla elə danışırdı ki, sanki yaşlı bir adam uşaqla danışır. Özündən razı, “alçaq dağları yaratmış” mənim savadsız şagird yoldaşım özünü necə də təkəbbürlü aparırdı.

İllər keçdi, mən də institutu qurtardım, mühəndis oldum. Həyatım yavaş-yavaş yoluna düşürdü. Lakin bazar iqtisadiyyatına keçidlə əlaqədar idarəmiz zəiflədi və rəqabətə davam gətirməyib tamamilə dayandı. Yüzlərlə işçi kimi mən də qaldım işsiz.

Yuxarıda dediyim kimi, müştərək müəssisədə mühəndisə ehtiyac olduğunu eşitdikdə çox sevinmişdim. İngilis dilini müəyyən qədər bildiyimdən, kompüter texnikasından baş çıxardığıma görə bu addımı atdım.

Səhər erkən həmin müəssisəyə gəldim. Direktorun köməkçisi məni qəbul etdi. Yaxşı adama oxşayırdı, xeyli söhbət etdik. Sonda təəsüflə bildirdi ki, dünən işə adam götürmüşük. Özü də nüfuzlu bir adamın xahişi ilə... Heç mühəndis də deyil. Etiraz etmək mümkün olmadı. Məsul işlərdə çalışıb həmişə... İşimiz olsa, sənə deyərik, - o, mənim ünvanımı götürdü. Xudahafizləşib çıxmaq istədikdə bir nəfər içəri girdi. – Qaraş idi. Görüşdük, yenə də özünü dartmışdı.

   - Burada işləyirsən? – soruşdum.

   - Hə, təzə başlamışam işə,  mühəndisəm, - qımışdı.

                                                                                  (Noyabr 2002)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.02.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzet” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Elçin Hüseynbəyli yaradıcılığından nümunə təqdim edilir. 

Tanınmış yazıçı-dramaturq, publisist Elçin Hüseynbəylinin yeni yazdığı roman  "Gültəkin xaqan" adlanır, tarixi romandır. 

Roman V-VIII əsr Göytürk Xaqanlığının tarixindən və onun ən böyük sərkərdəsi sayılan Gültəkinin döyüşlərindən bəhs edir. Turan Birliyi ideologiyasına söykənən romanı tarixi-ideoloji əsər kimi də səciyyələndirmək olar. 

Əsərdən bir parçanı təqdim edirik. 

...Kərənayın səsi dağların, dərələrin, meşələrin üstündən süzülüb adamların qulağına çatdı. Dalınca da davullar vuruldu. Bu o demək idi ki, Bilgə xaqanın xalqa deməyə sözü var. 

Çöldə ot biçənlər əllərini saxladılar, dağlarda, dərələrdə qoyun-quzu, mal-heyvan haylayanlar qulaq kəsildilər, ev işlərinə məşğul xanım-xatunlar, gəlinlər əllərini saxladılar, nənələr gəbə toxumağı dayandırdılar, çeşniləri çaş-baş saldılar, göydə uçan quşlar dondular, havadan asılı qaldılar, atlar yerlərinə mıxlandılar, meydanda qurşaq tutan, at çapan, qılınc oynadan igidlər mətəyə toplaşmağa başladılar. 

Hamı cəm olandan sonra səyyar taxtda oturan Bilgə xaqan ayağa qalxdı. Xalq hərəkətə gəldi. Bir-birini itələyə-itələyə qabağa soxulmaq, xaqanlarını yaxından görmək istədilər. 

Xaqan əlini yuxarı qaldırıb dedi: 

- Göy Tanrı yardımçımız olsun, mənim türk budunum! Mən onun sayəsində taxta oturdum. Türk budunum yaşasın deyə. Ondan öncə Göy Tanrı atam İltəriş (Eltəriş) xaqanı, anam İlbilgə (Elbilgə) xatunu səmadan yerə endirmiş, taxta çıxartmışdı. Atam Tanrının sözlərini eşitdi və türk xalqını bütövləşdirdi. Ona qədər xitayların (çinlilərin) yağlı dilinə, qumaşlarına, qızlarına aldanmış bəylərimiz, xanlarımız türk qövmünü itirmişdi. Göy basmadısa, yer ayrılmadısa, xalqımız hara yox oldu? Şükürlər ki, indi budunumuz da var, bəylərimiz də. Sağ tərəfimdə tarxanlar, buyruq bəyləri və təkinlər, sol tərəfimdə şadlar, arxamda isə öz soyumdan olan millətim var.

Babamızın, əmimizin qazandığı millətin ad-sanı unudulmasın deyə qardaşımla sözləşdik. Türk milləti üçün gecə uyumadıq, gündüz oturmadıq. Gültəkinlə, buyruq bəylərilə var gücümüzlə çalışdıq. 

Ey mənim türk millətim, babalarımızın ruhu dolaşan ilk damğamız yadellilərin əlindədir. Onu bizdən aldılar. Ona görə də məğlub olduq. Onu geri almasaq, millət kimi yaşaya bilmərik. Damğamızı və baydağımızı (bayrağımızı) geri almaq üçün türk boylarını bir yerə yığmalıyıq. Bax, onda güclü dövlət qura bilərik. Çünki o damğa bizə güc verirdi. Əlimizdən gedəndən sonra gücdən düşdük. Ellərimiz yağmalandı, tar-mar oldu. Ərlik oğlanlarımız çinlilərə qul, gəlinlik qızlarımız cariyə oldular!

Biz indi böyük sınaq qarşısındayıq. Atam İltəriş xaqan, əmim Qapağan xaqanın vəsiyyətini yerinə yetirməliyik. Yəcuc-məcuclar (xitaylar, çinlilər) onlara boyun əyən öz bəylərimiz sayəsində əmim Qapağan xaqanı pusquya salıb öldürdülər və damğamızı, bayrağımızı özlərilə apardılar. 

Düzdür, əmim sərt təbiətliydi: öcü də vardı, gücü də, öfkəsi də vardı, ötkəmi də. Nəfəsi od qarsar, qılıncı şimşək təki çaxardı...

Biz xainləri cəzalandırdıq...

Bilgə xaqan burda dayandı. Millətə baxdı və davam elədi. Nədənsə həmin məsələni, yəni əmisinin öldürülməsi söhbətini yarımçıq qoydu. Bəlkə də millətin özünü necə aparacağını gözləyir, bu sözə tərpənişini (reaksiyasını) yoxlayırdı...

- Damğa da, bayraq da düzəltmək asandır. Amma o damğanı atam İltəriş xaqan öz əli ilə hazırlayıb və bizim ruhumuz ordadır. Onu geri almaq üçün qarşımızda bir yol var. Onu da dedim: bütün türk boylarını bir araya gətirmək, sonra damğamızın arxasınca getmək. Çinlilərin saysız-hesabsız qoyun sürüləri var. Biz qurd nəslindən olduğumuz üçün o qoyunları ələ keçirməliyik. Onların at ilxıları var, at bizim muradımız olduğu üçün atlarını almalıyıq. Onların gözəl qızları var, nəslimiz güclü və gözəl olsun deyə onları kəniz etməliyik.

Meydanda uğultu qopdu. "Yaşasın xaqanımız, bilgəmiz!" deyə hayqırdılar.

Bilgə xaqan əlini yuxarı qaldırdı. 

Meydandakılar sakitləşdilər. 

- Həmin gün yetişdi. Mən bu işi qardaşım Gültəkin xana tapşırıram. İndən sonra mən yalnız dövlət və törə işlərilə məşğul olacam. Qoy, bütün orduya o başçılıq eləsin. 

Meydanda yenə də uğultu qopdu. Hamı bir ağızdan: "Gültəkin, Gültəkin!" - deyə bağırmağa başladı. Pıçhapıç düşdü: bəziləri elə bildilər ki, Bilgə xaqan qardaşının daim artan nüfuzundan qorxur, bəzilər isə döyüşə gedəcəklərini eşidib sevindilər, çünki qalib gəlsəydilər, qənimətlə geri qayıdacaq, arvad-uşaqlarını sevindirəcəkdilər, ölsəydilər, Göy Tanrının yanına üzüaçıq gedəcəkdilər...

- Gültəkin yanıma gəlsin, - Bilgə xaqan buyurdu.

Gültəkin önə çıxdı. O, görkəmi ilə başqalarından seçilirdi. Bədənini, sanki tuncdan tökmüşdülər. Başında gümüşdən börkü, ipəkdən əbası, arxalığı, uzunboğaz, ucu sivri çəkməsi vardı. Cod saqqalı, uzun bığı, sivri burnu üzünə sərtlik və mərdlik verirdi. Üzündə çapığı vardı. Əmisi Qapağan xaqanla çinlilər üzərinə gedərkən döyüşdə yaralanmışdı. Həmin çapıq onu daha yaraşıqlı edirdi, üzünə comərdlik verirdi. Şabalıdı saçları yüngül əsən mehdən dalğalanırdı. 

Bilgə xaqan qardaşının alnından öpdü və dedi:

- İşin avand, yolun açıq olsun! Budunumuza layiq oğul və təkinsən (sərkərdəsən)! Göy Tanrı yardımçın olsun!

Gültəkin bağır basdı və dedi:

- Başımızın üstündə Göy Tanrı, ayağımızın altında ana torpaq, bizə kim bata bilər ki!?

Bu sözlərdən sonra o, qardaşının qarşısında baş əydi və əlindən öpmək istədi, amma Bilgə xaqan buna izn vermədi.

- İndi isə söz Məclis başqanınındır, - deyə Bilgə xaqan Tonyukuka işarə elədi.

Tonyukuk irəli çıxdı və dedi:

- Gültəkin xan İstəmi xaqanın nəvəsi, İltəriş xaqanın oğludur. Burasını hər kəs bilir. Onun hansı yollardan keçdiyini isə mən sizə anladım.

- Anlat! - deyə yerdən qışqırdılar.

- Ataları Eltəriş xaqanın ruhu pərvazlanıb Göy Tanrının yanına uçanda Gültəkinin yeddi, Buğay Bilgəmizin səkkiz yaşı vardı. 

Hər iki qardaş 12-13 yaşlarından əmiləri Qapağan xaqanla çiyin-çiyinə vuruşublar. Buğay (Bilgə) onun sağ əli, Gültəkin isə sol əli olub. Anasının şərəfinə ona Gül adı veriblər. Çünki anası Gül onu dünyaya gətirərkən ruhu göylərə pərvazlanıb, cismini oğluna bağışlayıb. Amma yaxşı döyüşdüyünə, comərdliyinə görə biz ona təkinlik verdik və türkeş xalqı üzərində şad qoyduq. O, əmisi ilə birgə Doğuda (Şərqdə) Yaşıl çaya qədər getdi, Şantun çölündə döyüşdülər, Batıda (Qərbdə) Dəmir qapıya qoşun çəkdilər, oranı aldılar. Kögmən yurdundan keçərək Qırğız ölkəsinə çatdılar, on üç dəfə döyüşdülər, elini dağıtdılar, amma öz xalqları olduğuna görə onlara dəymədilər. O döyüşdə mən də vardım. Xanlarını xanlıqdan saldıq, ayaq üstə olanları diz çökdürdük, baş qaldıranları baş endirməyə məcbur etdik. Bars bəyi xan etdik, qırğız və türkeş xalqlarının üzərində hakim qoyduq. On-oxların da dərsini verdik və Göytürk xaqanlığına bağladıq. Eltəriş xaqanın qızını, Bilgə ilə Gültəkinin bacısını ona ərə verdik. Eşitdiyimizə görə, Bars bəy indi yolunu azıb, başqa yola düşüb. Amma biz onu da, ona yardımçı olanları da peşman edəcəyik. Çünki səhv yoldadırlar. Xaqanımız dediyi kimi, birliyimiz olmasa, biz yağı düşmənlərə - tabğaclara, çinlilərə, kidanlara, tatabılara qarşı dayana bilmərik. 

Çinlilərə uduzmağın bədəlini biz yaxşı bilirik. Göy basmadı, yer aralanmadı: bəs necə oldu ki, çinlilərə, tabğaclara təslim və tabe olduq? Çünki birliyimiz pozuldu. Onlar pozdular birliyimizi: kiminə qızıl-gümüş, kiminə qumaş, ipək, kiminəsə şirin dilli qızlarını bağışladılar. Türk milləti böyük günah işlətdi. Bir olmağı bacarmadı: gah Batıya tərəf yıxıldı, gah da Doğuya tərəf. Amma İltəriş xaqanın qardaşı Qapağanın və oğlanlarının sayəsində ərlik igidlərimiz qul olmaqdan, gəlinlik qızlarımız cariyə olmaqdan xilas oldular, elimizin əli çörəyə, ruzi-bərəkətə çatdı. Şükür olsun bu günə. Amma xəyanət xəyanət ardınca gəldi. Qapağan xaqanımızı xaincəsinə öldürdülər, özümüzünkülər öldürdülər...

Dədə (Bilgə) Tonyukuk bu yerdə dayanıb dərindən ah çəkdi, başını göyə qaldırıb, göydə qıy vuran qartala baxdı, sonra meydandakıları bir anlıq süzüb davam elədi:

- Bilgəmizin və Gültəkinimizin sayəsində yenə də xalqımız məhv olmaqdan qurtuldu. Onlar gecə-gündüz yatmadılar, çalışdılar və millətimizi ağ günə çıxardılar. Ac-yalavac xalqı, miniksiz xalqı yenidən ucaltdılar. Paltarsız xalqı geyindirdilər, acları doyurdular, torpaqsızlara torpaq verdilər. Türk tayfasından olanları birləşdirdilər.

Yenə qayıdıram Gültəkinin üstünə. Gültəkin on altı yaşı olanda əmisi ilə birgə Altı Çublara qoşun çəkib məğlub etdi. Tabğacda Bilgəmizlə birgə Ontutukun ordusunu dağıtdı. Gültəkin piyada qoşunla hücuma keçdi, ordu başçısı Ontutuku və ətrafındakıları əsir aldı və xaqanımıza təslim etdi. İyirmi bir yaşı olanda çinli sərkərdə Çaça Sönün ilə vuruşdu. Döyüş başlayar-başlamaz, Gültəkin boz atını minib hücuma keçdi, qarşısına çıxanı süngüləyib dağıtdı. Atları öləndə o başqa ata mindi və döyüşdü. Düz səkkiz dəfə at dəyişdi. Ona tərəf çoxlu oxlar atıldı, azı yüz dəfə, amma heç biri Gültəkinə bata bilmədi, çünki Göy Tanrı başımızın üstündə, igid babalarımızın ruhu içimizdəydi.

Bəylilkələrin (bayrıkların) başçısı Uluq İrkin bizə düşmən olanda da Gültəkin gedib onları dağıtdı, Türkü Yarğun gölünün kənarında dönük xanı öldürdü və bəylikləri budunumuza bağladı. Gültəkinin hücuma necə keçdiyini meydandakıların bəziləri bilir, çünki o döyüşün şahidləridirlər.

- Bilirik, əlbəttə bilirik! - deyə yerdən sədalar ucaldı.

Tonyukuk davam elədi:

- Qarşımızda böyük döyüşlər dayanır. Amma damğamızı tapmaq, altun sancaqlı, qurdbaşlı bayrağımızı qaytarmaq üçün türk budunumuzu bir etməliyik. Göy Tanrı bu işdə bizə yar-yardımçı olacaq!

Tonyukuk sözünü bitirdikdən sonra qızı Ağüzün böyründə oturdu.

Bilgə xaqan ayağa qalxdı, qardaşına yaxınlaşdı, əlini qardaşının çiyninə qoydu, alnından öpdü və dedi:

- Umudumuz göydə Göy Tanrıya, yerdə türk qövmünə, döyüşçülərinə və sənədir. Get, hazırlaş. Ay sənəsi yetişəndə, qoyun ilində yola çıxacaqsınız. Tonyukuk da sizə qoşulacaq. Onun məsləhətləri və öncəgörümü sizə yardımçı olacaq. 

Xəyanət və qisas...

...Qapağan xaqan Doqquz oğuzların üstünə getdi.

Yürüş zamanı Gültəkin əmisinin sol, Bilgə sağ tərəfindəydi. Türk törəsinə görə İltəriş xaqanın oğlu Buğay (Bilgə) şad (vəliəhd) idi, amma o, körpə olduğundan İltərişin qardaşı Qapağan xaqan oldu. İndi onlar böyümüşdülər və əmilərilə bütün döyüşlərə gedirdilər. Qapağan xaqan nədənsə oğlu İnəli kənarda saxlayırdı. Onu qoruyurdumu, yoxsa, etibarmı etmirdi? Burasını bilən yox idi. Bilinən o idi ki, İnəl xan turgişlərin üzərində xanlıq edirdi. 

Sərt təbiətli xaqandan nəsə soruşmaq mümkün deyildi. O, heç kimlə məsləhətləşmir, qərarları təkbaşına qəbul edirdi. Çox zaman baş vəzir Tonyukukun da sözünə baxmırdı. Doqquz oğuzların üstünə gedəndə də heç kimlə məsləhətləşmədi, Məclisi çağırsa da, Məclis üzvlərinə gənəşmədi, eləcə bir söz dedi: "Doqquz oğuz budunum öz budunum idi. Göylə yer qarışdığı üçünmü bizə düşmən oldular!? Haydı atlanın, beş gecə keçəndən sonra, gün doğanda yola düşürük."

Uzaqlarda, Tanrı Dağının üstündə qartallar qıyya vururdu, Göytürk qoşununun sayı-hesabı yox idi. Hamısı da süvarilərdən ibarət idi...

Qapağan xaqanı cırnadan Doqquz oğuzların vədlərinə əməl etməmələri, ona asi düşmələri olmuşdu...

715-ci ilin baharında Doqquz oğuz boyları Qapağan xaqana qarşı üsyan qaldırmış və kömək üçün Çinə müraciət etmişdilər. Göytürk xaqanı bu xəyanəti onlara bağışlamamış, Mavərənnəhrə qədər getmiş, üsyançıları əsir-yesir etmiş, bəylərini əsir almış və böyük qənimətlə geri qayıtmışdı. Bu döyüşdə bəyliklər (bayruqlar) də məğlub olmuşdular. Onların qisas hissi ilə alışıb-yandığını görən çinlilər diplomat Çan Sun Şenqi Qapağan xaqanın oğlu İnəl xanın yanına göndərmiş və onu atasına qarşı asi olmağa razı salmışdılar. Bunun əvəzində isə İnəl xaqana Çin şahzadəsini verəcəklərini, düşmənçiliyə son qoyacaqlarını, Ötükəndə onun xaqanlığını tanıyacaqlarını vəd eləmişdilər. Həmin vaxt İnəl xan Beşbalıq üzərinə yürüşdə idi. O, döyüşdə məğlub olmuş və atasının gözündən düşmüşdü. Ona görə də Ötükənə qayıtmağa tələsmirdi. 

Çinlilər ata ilə oğul arasında yaranan soyuqluqdan istifadə elədilər. Çünki Ötükəndə casusları çox idi. Onlar, əsasən, bazarda işləyirdilər, çin xəfiyyəsinin görən gözü, eşidən qulaqları idilər və daim saraya xəbər göndərirdilər. 

Çin diplomatı Çan Sun Şenq İnəl xanla Beşbalıq yaxınlığında, yağışlı və dumanlı bir gündə görüşdü. Onlar meşədəki ağacların birinin altında daldalanaraq söhbət edirdilər. 

Hiyləgər Çin diplomatı yağlı dilini işə salıb İnəl xana bunları dedi:

- Qapağan xaqan başarılı döyüşçü və sərkərdə olsa da, zəif idarəçidir. Ona görə də tez-tez məmləkətinizdə üsyanlar baş verir. Özü də o, səni vəliəhd kimi görmür. Ona görə də səni həmişə kənarda saxlayır. Qardaşı oğlanlarını da daim öz yanında gəzdirir. Bizdə olan məlumata görə əsl şad Buğay xandır. Ona görə də Qapağan xaqanı aradan götürmək lazımdır. Bu iş elə sürətlə görülməlidir ki, heç kim duyuq düşməsin və ətrafı özünə gəlməmiş taxt-taca yiyələnərsən. Çünki atadan sonra taxt-tac oğula keçir. Heç kim də sənə qarşı çıxmağa cürət eləməz.

İnəl xan çinli elçinin onunla görüşə can atmasından nəsə duymuşdu, amma ona belə bir təklif ediləcəyini gözləmirdi. İndiyə kimi çinlilər türk tayfalarının arasını vurmaq üçün çox işlər görmüş, çox fitnələr törətmişdilər. Hətta Qapağan xaqanın ən yaxın silahdaşlarından olan Batır xanı Göytürk xaqanın üstünə qaldırmışdılar. Yalandan demişdilər ki, Qapağan xaqan onu döyüşlərdən birində aradan götürmək istəyir, çünki özünə rəqib görür. Belə olanda Batır xan bir gecə qəfil xaqanın olacağına hücum eləmiş, amma məğlub olmuşdu. Quşdan ayıq Qapağan xaqan hənirtini duymuş və qabağına çıxanları doğramışdı, Batır xana da aman verməmişdi. Özü isə yüngülcə yaralanmışdı. 

İnəl xan, şübhəsiz, bunu bilirdi, çünki dəfələrlə bu söhbətin şahidi olmuş, atasının çinlilərə necə qəzəbləndiyini görmüşdü. Ona görə də söhbətdən yayınmaq istədi, ancaq birbaşa etiraz da eləmədi:

- Mən bunu necə edə bilərəm? Atam Mavarənnəhr tərəfdə, mənsə burda, - dedi.

İnəl xanın bu sözləri cavabdan çox, kəşfiyyat xarakterliydi.

Çan Sunun geri çəkilmək fikri yox idi, ona görə də dediklərinə bunları da əlavə etdi:

- İmperatriçamız, bütün canlıların hökmdarı Vu verdiyi vədi həmişə yerinə yetirir, çünki böyük bir nəslin davamçısıdır.

İnəl xaqanın ürəyindən hökmdarlıq keçirdi, amma bunun tələ olub-olmadığını da öyrənmək istəyirdi. Ona görə də soruşdu:

- Niyə elə fikirləşirsiniz ki, mən öz atama qarşı çıxa bilərəm?

- Çünki acıqlı qurd birinci öz balasını yeyir. Sən döyüşü uduzmusan, əliboş geri dönürsən. Bildiyim qədər o, bunu heç kimə bağışlamır.

İnəl xan atasının qəzəbləndiyini, şübhəsiz, bilirdi, ona görə də Ötükənə qayıtmağa tələsmirdi və əl altdan özünə dayaq axtarırdı. Xanlıq elədiyi turgişlər də ondan üz döndərmiş və evlərinə qayıtmışdılar. Çünki evə əliboş qayıdan döyüşçü qəzəbli olur.

- Bəs, bunu necə etmək olar? - deyə İnəl xan tərəddüdlə soruşdu.

Bu zaman onlardan bir az aralı qaban sürüsü ötüb keçdi. Görünür, xanlardan, ya tayfa başçılarından kimsə ova çıxmışdı. Onları görə bilərdilər. 

Ona görə də çinli diplomat tələm-tələsik dedi:

- Biz onu təşkil edərik, amma sən inandığın adamı bəyliklərin yanına göndər. Qalanı bizim işimizdir.

- Bəyliklərin yanına niyə?

- Çünki Qapağan xaqan Mavarənnəhrdən qayıdır, indi mancurlar tərəfdədir, qayıdanbaş onların yerlərindən keçəcək. Bəyliklər də xaqandan yanıqlıdırlar. Ötənlərdə onları yağmaladığı üçün.

İnəl xan bir az düşünəndən sonra öz razılığını verdi, Ötükənə adam yollayıb, bacısı oğlanlarını düşərgəsinə çağırdı və onları bəyliklərin yanına göndərdi...

Çinli diplomat düz deyirdi. Qapağan xaqan, doğrudan da, Mavarənnəhrdən qayıdandan sonra dinc oturmamış və ipə-sapa yatmayan mancurların üstünə getmişdi. Onları məğlub etmiş, geri qayıdanda isə Gültəkinlə Buğayı qoşunun başında Ötükənə göndərmiş, özü isə başının dəstəsilə ova getmişdi.

İnəl xaqanın bacısı oğlu İtalmazın özünün də babasından, yəni qaraqabaq Qapağandan xoşu gəlmirdi. Ona görə də bu işə can-başla razılaşmışdı...

Qapağan xaqan pusquya düşdüyünü anlayanda gec idi, çünki bəyliklər İtalmazın planı ilə hərəkət elədilər, öz işlərini ehtiyatlı tutdular. Sui-qəsdçilər hər kolun, hər ağacın dibində, başında idilər. 

Bəyliklərin başçısı İsməli xan Qapağandan yana yanıqlıydı, çünki bir müddət əvvəl onun atasını Qapağan xaqan öldürmüş, ailəsini isə sağ buraxmışdı, İsməli xan özü dağlara qaçmışdı və indi bu fürsətdən istifadə edib qisasını alırdı.

Qapağan xaqanın adamları şir kimi döyüşsələr də, həm sayları az olduğundan, həm də özlərini arxayın apardıqlarından məğlub oldular. Bəyliklər Göytürk hökmdarını mühasirəyə aldılar, ona hər tərəfdən oxlar yağdırdılar, nizələr atdılar, onu atdan saldılar. İsməli xan yaralı xaqanın başını kəsdi. Sui-qəsdi aralıdan müşayiət edən Şan Sun xaqanın qanlı başını Çin sarayına apardı.

Bu fürsətdən istifadə edən İnəl xan Beşbalıq səfərindən qayıtdı və heç kimin gözləmədiyi halda özünü xaqan elan etdi.

Bu hadisə Gültəkin və Buğaya çox pis təsir elədi. Onlar indi nəinki başsız qalmışdılar, həm də törəyə xəyanətin şahidi olmuşdular...

Yas mərasimi 40 gün çəkdi. Dünyanın bir çox yerindən Qapağan xaqanın yas mərasiminə qatıldılar. Bizans və Çin sarayından, eləcə də türk boylarından elçilər, əsilzadələr başsağlığı üçün gəldilər. Qonaqlar, adətə uyğun olaraq, göytürklər kimi geyindilər: saqqallarını qırxdılar, üzlərini çərtdilər, saçlarını açdılar, 40 gün boyu yas saxladılar...

Çinlilər Qapağan xaqanın şərəfinə dürlü-dürlü sözlər dedilər, yarıciddi, yarıyalan söylədilər. Çin sarayından göndərilən qızıl tozlu məktubu Qapağan xaqanın nəşi uzadılmış çadıra qoyub, ehtiramla diz çökdülər. Məktubda belə yazılmışdı: "Başarılı və hökmlü sərkərdə, uzaqgörən və ağıllı hökmdar Moçur xaqanın ruhuna ehtiramla!.." 

Qapağan xaqanı Tanrı Dağında dəfn elədilər. Yanına yaraq-yasağını və sevimli atını qoydular. Göytürk inancına görə xaqanın ruhu ata minib Göy Tanrının yanına uçacaq və əbədi yaşayacaqdı...

Qonaqları gümüş sancaqlı çadırda oturdular. Qarşılarına qoyun və mal ətindən soyutma qoydular, üzüm şərabı verdilər...

*

...Yas mərasimi bitəndən, qonaqlar yola salınandan sonra Gültəkin qardaşının olacağına gəldi. 

Qulluqçular çöldə paltar yuyur, aşbazlar yemək hazırlayır, itlər yal həsrətində quyruq bulayır, atlar imsinirdilər.

Hardansa, lap uzaqlardan qarmaqarışıq səslər gəlir, qoyunlar mələşir, itlər hürüşürdülər.

Şad (şahzadə) Buğay iri alaçığın içində - ocağın qırağında oturmuşdu. Arvadı Ağüz, sağ və sol bəyləri, tərxanlar, buyruq bəyləri də burada idilər.

Ağüz Tonyukukun qızı idi. Göytürk adətinə görə, ərlər öz arvadlarına hansı adı istəsəydilər verirdilər. Ağüzün atası, Tonyukuk Tabğac elindən olsa da, türk idi. Qutluq xanla vaxtilə əsirlikdən qaçmışdı və göytürk xaqanlarına sədaqətilə seçilirdi. 

Amma indi İnəl xaqanın yanındaydı. Çünki İnəl xan özünü xaqan edəndən sonra o da, yeni hökmdarın yanında olmalıydı. 

Gültəkin içəri girib bağır basdı. Şahzadə ona öz yanında yer göstərdi. Əvvəlcə dağ otlarından hazırlanmış isti həlim, dalınca da çay gətirdilər. Buralarda çay az tapılırdı, hər evdə olmazdı. Onu çinli elçilər Qapağan xanın yas törəninə gələndə gətirmişdilər. 

Buğay xan bilirdi ki, qardaşının deməyə sözü var. Çünki hələ yas mərasimi zamanı hər ikisi fikirliydi, nə barədəsə düşünürdülər. Bunu onların üzündən və məyus baxışlarından asan başa düşmək olardı.

Gültəkin yuxarıda, qardaşının sağında bardaş qurub oturdu. Qarşısında buğlanan çaydan bir qurtum aldı. 

- Budunumuzdan nə xəbər? - deyə şahzadə soruşdu.

Gültəkin bir qədər susandan sonra gözlərilə ətrafı süzdü, nəhayət, suallı baxışlarını qardaşına yönəltdi: yəni hamının yanındamı deyim?

- Çəkinmə, de. Burda kənar adam yoxdur, hamısı özümüzünkülərdir.

Gültəkin yerini rahatladı və səsində istehza duyulacaq tərzdə, amma təmkinlə danışmağa başladı:

- Xəbər odur ki, əmimiz oğlu İnəl qələbəni bayram edir, Bizansdan və Çindən özünə kənizlər gətizdirib. Çinlilərin gətirdiyi düyü şərabından başı ayılmır. Biz onu boş buraxsaq, axırımıza çıxacaq. Xaqanımızın öldürülməsində İnəlin əli var. Mən buna şübhə etmirəm. Əgər belə olmasaydı, əmimizin qırxı çıxmamış Çin şahzadəsini İnələ göndərməzdilər. 

Buğay xan qeyri-ixtiyari olaraq başı ilə qardaşının dediklərini təsdiqlədi və söhbətə davam etməsini gözlədi.

Gültəkin bir az dinməz durduqdan sonra qardaşının qulağına pıçıltıyla dedi:

- Onun sarayında xidmət edən bizim adamımız öz qulaqları ilə eşidib. İnəl keflənəndən sonra "əmim oğlanlarının da axırına çıxmağa az qalıb!" deyib. 

"Bizim adamımız" deyəndə Gültəkin Tonyukuku nəzərdə tuturdu.

- Səddin o tayından da casuslarımız oxşar xəbərlərlə gəliblər, - deyə Buğay astadan dedi. 

- Elə də bilirdim, - Gültəkin qardaşına baxdı.

Buğay bir az fikrə gedəndən sonra astadan soruşdu:

- Nə düşünürsən?

- Elə bilirəm ki, onu qabaqlamalıyıq. Millətimiz də, məclisimiz də bilir ki, İnəl qaydaları pozub, törəmizə qarşı çıxıb və hakimiyyəti ələ keçirib. Törəmizə görə xaqan sən olmalısan. 

- Onu mən də bilirəm. Amma neyləyək? Qardaş qanımı tökək?

- Biz qardaş qanı tökmürük, xaini cəzalandırırıq. Özü də bunu törəmiz, budunumuz naminə edirik. Ya o bizi, ya da biz onu. Uğur birinci zərbə vuranındır...

Buğay ocağa odun atıb soruşdu:

- İndi neyləməliyik?

- Gərəkli olanı. Bilirəm ki, sən də bu fikirdəsən. Törəmizə görə xaqan sənsən, sən də qərarını ver.

- Məndən olsa, xaqanlıq sənə daha çox yaraşır.

Gültəkin etiraz elədi və dedi:

- Sən böyüksən. 

- Burda böyüklük işə yaramır.

- Millət bunu anlamaz. Tanrının hökmü və törəmiz bunu tələb edir.

Şahzadə susdu.

- Əgər bu işi boynuna götürmək istəmirsənsə, izn ver, onu mən yoluna qoyum. - Gültəkin cod saqqalını sığallayaraq ötkəmliklə dedi.

Buğay xan qardaşının üzünə baxdı, bildi ki, yolundan dönən deyil. Həm də Gültəkin düz deyirdi. Orası da vardı ki, bu işi Gültəkin yoluna qoysaydı, ömrü boyu həm kiçik qardaşının, həm də millətin yanında gözükölgəli olardı. İşin başqa tərəfi də vardı. Qəzəbli adamdan xaqan olmaz, çünki hirsli başda ağıl olmur. Kiçik qardaşın çılğınlığı isə başadüşüləndir. 

Buğay xanın bu düşüncələri xeyli çəkdi. Hamı onun hansı qərarı verəcəyini gözləyirdi. 

- Çayımız soyuyur, - Gültəkin gözlərini qaldırmadan dedi. Bu o demək idi ki, söhbət çox uzandı. 

Şahzadə qardaşının eyhamını başa düşdü və handan-hana:

- İzn verirəm, - dedi, - amma elə et ki, bu iş aşkarda olmasın.

Gültəkin başı ilə razılığını bildirdi və bunları söylədi:

- Məndə olan xəbərə görə bu saat İnəl xan və onun ətrafı sərxoşdurlar, başlarını itiriblər, cariyələrlə əylənirlər. Əsl məqamıdır. Amma sən burda qal, xatunundan da muğayat ol. Biz onun atasına dəymərik, - dedi və Ağüzə baxdı. Ağüz dinmədi, başını aşağı saldı. - Əgər yenilsək, deməli, aramızda satqın var. 

- Ondan arxayın ola bilərsən, - Buğay xan əminliklə dedi. - Mənim adamlarım kənarda sizi gözləyəcək. Kömək lazım olsa, edəcəklər. Göy Tanrı köməyiniz olsun!

Gültəkin üzünü ətrafdakılara tutub soruşdu:

- Hazırsınızmı, bəylər?

- Hazırıq, - deyə onların hamısı bir ağızdan cavab verdilər və əllərini qılınclarının qəbzəsinə atdılar. 

Gültəkin və adamları yubanmadan, yel kimi İnəl xanın oturduğu, çiy kərpicdən tikilmiş, beşotaqlı evə tərəf cumdular. Evi dörd mühafizəçi qoruyurdu: ikisi girişdə, ikisi arxada. 

Onları, aralıdan oxladılar və içəri girdilər. Qul-qaravaşlar qorxularından çığırışıb, pərən-pərən oldular. İnəlin qardaşları, Qapağan xaqanın qətlində əli olan bacısı oğlanları, sağ-sol bəyləri özlərinə gəlməmiş qılınclandılar. İnəl xan da müqavimət göstərmək istədi, amma Gültəkin onun qılıncını vurub yerə saldı. Çünki İnəl xan sərxoş olduğundan qılıncı əlində möhkəm saxlaya bilmədi. Bununla belə ayılan kimi oldu və Gültəkinin üstünə çəmkirdi:

- Sən nə cəsarət edib öz xaqanına əl qaldırırsan! Öldürün onu! - deyə ətrafına səsləndi, amma onlar öldürüldükləri üçün səsləri çıxmadı.

- Sən özün ölməlisən! - deyə Gültəkin qılıncını onun boğazına dirədi. Diz çök.

İnəl xaqan diz çökmək istəmədi. Ancaq Gültəkinin yanındakılar onu diz çökməyə vadar elədilər. O, dizlərini yerə atdı və başını qaldırmadan:

- Suçum nədir? - deyə soruşdu.

- Xəyanət! - Gültəkin bağırdı.

- Hansı xəyanət? - İnəl xanın təslim olmaq fikri yox idi, onun qollarından və çiyinlərindən tutan döyüşçülərin əlindən çıxmağa çalışdı.

- Törəmizə və budunumuza xəyanət! - Gültəkin dedi və yalançı xaqanı qılıncla doğradı, qara qanını yerə axıtdı...

Bundan sonra o, küncdə dayanmış Tonyukuka tərəf baxdı və bir söz demədən otaqdan çıxdı...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.02.2025)

Ordan-burdan silsiləsindən 2-ci felyeton

“Ədəbiyyat və incəsənət” Yunus Oğuzun növbəti felyetonunu sizlərə təqdim edir. Əminik ki, dodaqlarınız qaçacaq. 

Keçən dəfə "Məzələnmək" felyetonu  işıq üzü görəndən sonra mənə o qədər SMS gəldi ki, az qaldı başımı itirim. Özü də xahiş edirlər ki, bunu yazında hökmən verərsən. Ay canlarım, sizin içinizdə nələr varmış? Özü də elə məzələnirlər ki, sanki anadan məzhəkəci doğulublar. Düz də edirlər, bu qarışan fani dünyada nə etməlidirlər? Dünya qarışıb, milyardlar  toplayanlar düşüblər ortalığa, gah dünyanı virusla silkələyirlər, gah müharibələrlə, gah da susuzluqla qorxudurlar. Sən də məzələnməsən, ya cibindəki maaş kartı ilə insult alacaqsan, ya da infarkt. İndi də Tramp ortalığa çıxıb dünyanı çörəklə hədələyir. Amma, o İlon Mask nə dedi USAİD haqqında: "Gürzə yuvası". O məzələnmədi, amma həqiqəti məzə ilə dedi. Deyəsən, o da bizimkilərdəndir.

Bu karbon vergisini  çox vaxtında tətbiq ediblər, çünki Kanadada bunun  tətbiqini   insan üzərində çoxdan  işləyiblər. Nəfəs alırsansa, deməli karbon qazı buraxırsan, vergisini ver. Tramp da bu qərardan hirslənib Kanadanı əlli birinci ştata çevirmək istəyir. 

Bəs nə bilmişdiniz, indi heç nə havayı deyil, nəfəs alırsansa, başgicəlləndirən  zərərli  qazlar  ifraz  edirsənsə, vergisini ver. Bu səbəbdən, Ermənistanda hamı qaçır ora-bura, harada bunun vergisi yoxdur. Kanadanın yerinə olsaydım, cəviz (qoz) ağaclarına da vergi tətbiq edərdim, çünki o da  karbon qazını  havaya  buraxır. Özü də onun vergisini natura yolu ilə, yəni meyvəsilə tutardım. 

Bizdə yaxşı mənada, ildə iki dəfə ağacəkmə kampaniyası keçirilir, ölkə yaşıllaşır. Ancaq elə yerlər var ki, bu kampaniyadan para silirlər. Elə Tağıyev qəsəbəsinin qoşayol qırağında ildə altı-yeddi min şam ağacı əkirlər. İki aydan sonra əksəriyyəti quruyur. Bir ağıllı adam çıxıb demir ki, buranın torpağı şam üçün deyil, ya da bura su damcısı  tətbiq edin. Yoxsa ildə iki dəfə iki yüz adamı tökürsünüz yolun qırağına ki, bəs əkin. Əh...h...h...

Bakıdan səhər-səhər neft iyi gəlir, axşam kabab iyi, hər ikisindən karbon vergisi almaq lazımdır. Onsuz da ətin və yumurtanın, həm də neftin qiyməti qalxır. Nəyin qiyməti qalxmır ki? Keçən həftə otuz qəpiyə aldığım yumurta bu  həftə qırx beş qəpiyədir. Başa düşmürəm e, toyuq xoruzdan boşanıb deyə, alimentini bizdən alırlar.

Biz hər şeyə hər zad qoşanıq, özü də bunu ustalıqla edirik.

Azərbaycan yeganə ölkədir ki, həkimlər Hippokrat yerinə balasının canına and içir: "Balam ölsün!"

Azərbaycanda yeganə kişi qatıq satandır ki, hər səhər qapını döyüb sənin arvadını soruşur. Sən də "evdədir" deyib, gedirsən işə. İlk sözü belədir: "Bacı evdədi?"

Azərbaycana gələn almaniyalı şok keçirib. O, iyirmi il əvvəl metallaloma verdiyi maşını Bakıda küçədə sürülən vəziyyətdə görüb. Bu maşın Bakıya necə gəlib sualı, başqa mövzudur, bizdən inciyən olar.

Məsciddə tacik ilə azərbaycanlı dua edərkən yerlimiz tacikin Allahdan 1000 dollar istədiyini eşidir. O insanlıq naminə çıxardıb tacikə 500 verir. Tacik yenə Tanrıya dua edib deyir: "Gözəl Allah, bir də pulu azərbaycanlı ilə göndərmə, o yarısını özünə saxlayır".

Koreyada oğru tutan robot düzəldirlər. O, İtaliyada hər iyirmi dəqiqəyə 300, Polşada 250, Amerikada 150 oğru tutur. Azərbaycanda iyirmi dəqiqəyə robotun özünü oğurladılar.

Biri o birisinə deyir: "Şeytanın hünəri var, məni o dünyada müdafiə etməsin. Bu dünyada nə deyibsə eləmişəm".

Bütün bunlar havaya atılan sözlər deyil. Bizimkilər heç kimin xəbəri olmadan gözdən tük çəkir, yumurtadan yun qırxır, dovşanı araba ilə tuturlar. Sonra da arabanı müsadirə edirlər ki, bəs sən dovşanı niyə tutdun? Sən demə, dovşan ev dovşanı imiş. 

Bir məmur birisinin işini həll etməyəndə deyir ki, heç eybi yoxdur: "Dəvədən böyük fil var", yəni gedəcəm yuxarılara şikayət edəcəm. Doğrudan, a, bizdə fil olmaya-olmaya ən məşhur sözlərimiz "fil"lə bağlıdır.

1. Konsertə getdiyimiz yer - Filarmoniya.

2. İsrafilin suru, ya da o kinodakı film kimi "İsrafil, qonaqlar gəlib".

3. Ağıllı insan - filosof

4. Yaşıl insan - xlorofil

5. Çiçək növü - qərənfil

6. Dilçiyə - filoloq

7. Gicbəsərə - filfilo deyirlər.

8. Fillərin ən çox yaşadığı ölkə - Filippin

9. Ağlı olmayan - səfil

10. Sosial şəbəkələrdə - profil.

Deyəsən fillər də bizimlə məzələnirlər.

O gün polis maşını saxlayıb, məni görən kimi salam verdi,  kitab istədi. Bir kitab verdim. Kitabı o üz, bu üzə çevirib soruşdu: "Müəllim, təzədir?" Dedim ki, rəhmətliyin oğlu, kitab sənin üçün indi kəsilən quzu ətidir, yoxsa balıq? Kitabı oxumamısansa, deməli təzədir. 

Ən çox məzələnmək ailə məsələsində olur.

Korona dönəmində bir nəfərə SMS gəlir ki, arvadınız işlədiyinə görə sizə 190 manat düşmür. Bu da qüsurlu olduğu üçün evlənməyib. İndi də əl çəkmir ki, 190 manat istəmirəm, arvadımı verin.

Sonra da arvad ərindən soruşur:

-Biz evlənəndən sonra heç depressiyaya düşmüsən?

Kişi cavab verir:

-Yox, elə o vaxtdan düşdüyümdür, hələ də davam edir.

Daha sonra isə qadın deyir:

-Əzizim, sabah evliliyimizin ildönümüdür. Bəlkə bir qoç kəsək.

Kişi deyir:

-Qoçun günahı nə, bizi korona tanış edib, gəl onu kəsək.

Bu da son. Arvad ərindən ayrılmaq üçün məhkəməyə müraciət edir. Hakim soruşur:

-Ərinizdən ayrılmağa səbəb nədir?

-Dini baxışlarımız uyğun gəlmir.

-Nə mənada?

-O, mənim mələk olmağımla razılaşmır.

İndi şeytan hamı ilə məzələnir və göstəriş verir ki, siz də bir-birinizlə məzələnin, yoxsa həyat maraqsız olar. Hamınız ölüb getsəniz, mənim işim bitmiş olar, bu da mənə ölümdən betərdir.

Di salamat qalın, duzunuz, məzəniz bitməsin!

05.02.25

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.02.2025)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Əslində publisitika ilə peziya ekiz qardaşlardır. Bənzərdirlər. 

Hər ikisi fikri izah etmək üçün qələm adamının tutalqasıdır. Bəzən quru rəsmiyyət, bəzən hissiyyat və duyğusallıq…

Biri beyinə, digəri ürəyə istinad edən iki yaradıcılıq sahəsi. Amma hər ikisi əlahəzrət sözə sitayiş edir, əsas yaxınlıqları da elə budur. 

Bu dəfə sizlərə şeir söyləmək istəyirəm. 

Çevrədəki nöqtələr

Çevrədə yer alan nöqtələr kimi,

Yollarla sözləşib imza atmısan.

Səndən uzaqlaşıb sənə dönürəm.

Ruhundan ruhuma bir pay qatmısan.

Çətin həll edilən tənlik kimisən,

Zərrədən çevrilib Günəş olmusan.

Dalğayla savaşan küləklər təki,

Sinəmə çırpılıb ruha dolmusan.

Dəryandan damlayam, səhrandan qumam,

Aciz aşiqinəm sevgindən sərxoş

Qapında diz çöküm dilənçilərtək,

Rəhm et ey, təbibim, qoyma əliboş!

Şübhənin edamı

Aynada əksimlə sirdaşam indi,

Qələm məndən küsüb, mən də qələmdən.

Ona “dayan” demək yaman çətindi,

“Yazma” söyləsəm də, yazacaq səndən.

Ayrılıq havası, matəm libası,

Çoxdan gözləyirmiş murada çata.

Əqrəblər belində daşıyır yası,

Çətin ki, yükünü belindən ata.

Günahı boyundan atmaq asandı,

Güvəni qaytarmaq çətin imtahan.

Gözlərim yalanı həqiqət sandı,

Vurulan zərbəni unudar zaman?

Gözlərin də bəzən yanılda bilər,

Qəlbin gözü ilə baxasan gərək,

Məkanı ürəkdir, o saflıq dilər.

Sevgi meyvə deyil ağacdan dərək,

Şübhənin birlikdə dəfnini etsək,

Çıxa biləcəkmi, o, ahımızdan?

Küsmüş sevgimizə biz qonaq getsək,

Görək keçəcəkmi, günahımızdan?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.02.2025)