“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağla Əhərdə yaşayıb yaradan Əhməd Purhəsənin şeirlərini təqdim edir.

Əbasət Purhəsən

Əhər

UŞAQLIQ YOLDAŞIM

Hava ağlayırdı ağırlığından,

Elə anlayırdım çırpınırsan sən.

Əlimi uzaldıb əlimə aldım,

Sənə layla çaldım doyunca dünən.

Ovcumun içində yuxuya keçdin,

Körpə uşaq kimi, ətsan quş kimin.

Ağzını yumurdun lal dünyamıza,

Ya sona çatırdı sənin də qəmin.

Sən elə ovcumu qucaqlamışdın,

Səni ovucumdan ata bilmirdim.

Yuxu gözlərimi alırdı, ancaq –

Sənsiz yuxularda yata bilmirdim.

Ovcumun içindən ayrılmadın heç,

Səni sevə-sevə öldürdüm dünən.

Uşaqlıq yoldaşım, bayram balığı,

Daha çırpınmayır nə mən, nə də sən...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Sizlər üçün çağdaş yazıçı və şairlərimizin ən yaxşı ədəbi nümunələrini seçərək təqdim edəcəyik.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

POEZİYA

RAMİZ RÖVŞƏN,

Xalq şairi

İLAN BALASI

Böyüyüb bu körpə ilan balası,
gah o başa, gah bu başa sürünür.
Sevinir udduğu havaya, suya,
Torpağa sevinir, daşa sevinir.
Bir sevgi həvəsi dolur canına,
Gecələr gözünün itir yuxusu.
Çiçəyin qoxusu, otun qoxusu,
Küləyin nəfəsi dolur canına.
… Özündən xəbərsiz, səssiz-səmirsiz
Zəhərə çevrilir canında hər şey…
 
Bu ilan balası bir vaxt canında
Gizlənən zəhərdən xəbər tutacaq.
Bəlkə qarğıyacaq baxtını onda,
Bəlkə boğazını qəhər tutacaq.
Ağlama, ağlama, ilan balası,
Baxtını qarğıma, ilan balası!
Bu da bir ömürdü, dözəsən gərək,
Beləymiş taleyin əmri, buyruğu;
Döşünün altında –sevən bir ürək,
Dişinin altında –zəhər tuluğu.

Görənlər çığırar: – İlan var, ilan!..

Qovduqca qovarlar səni dünyada.
Hər yandan kəsilər yolun-yolağın,
Tək bircə yol qalar sənə dünyada;
Başından quyruğunacan,
Zəhərli dişindən
Quyruğunacan
Tək bircə yol qalar, –
o yol özünsən,
Özün öz yolunsan, ilan balası.
Özün bu dünyada öz əzizinsən,
Özün öz balansan, ilan balası.
 
Hara qaçacaqsan göz qabağından,
Bu zalım dünyaya neyləyəcəksən?
Yüz yol çıxacaqsan öz qabığından,
Özündən ayrıla bilməyəcəksən.
Öyrən, yavaş-yavaş özünə öyrən,
Dünyanın hər cürə üzünə öyrən.
Barış canındakı zəhərli dərdlə,
iyrənmə özündən, ilan balası.
Bəlkə də, ən acı həqiqət elə
sənsən yer üzündə, ilan balası.
Sənsən haqqın yolu bu yer üzündə,
tanrı özü seçib bu yolu bəlkə.
Yüz cür sifətiylə, yüz cür üzüylə
Dünya səndən keçib durulur bəlkə

AYRILIQ

Yenə bu şəhərdə üz-üzə gəldik,

Neyləyək, ayrıca şəhərimiz yox.

Bəlkə də, biz xoşbəxt ola bilərdik,

Bəlkə də, xoşbəxtik,

xəbərimiz yox.

Aradan nə qədər il keçib görən, -

Tanıya bilmədim, məni bağışla.

Mən elə bilirdim, sənsiz ölərəm,

Mən sənsiz ölmədim, məni bağışla!

“Ölmədim” deyirəm, nə bilim axı, -

Bəlkə də, mən sənsiz ölmüşəm elə,

Qəbirsiz-kəfənsiz ölmüşəm elə.

Bəlkə də, biz onda ayrılmasaydıq,

Nə mən indikiydim, nə sən indiki, -

Ayrıldıq, şeytanı güldürdük onda;

Bu ilin, bu ayın, bu günündəki,

Elə bu küçənin bu tinindəki

məni də, səni də öldürdük onda.

…Sağımız-solumuz adamla dolu,

Qol-qola kişilər, qadınlar keçir.

Özündən xəbərsiz ömründə min yol

Özünü öldürən adamlar keçir.

Keçir öz qanına batan adamlar,

Bir də ki, qan hanı?

Qan axı yoxdu.

Hamı günahkardı dünyada, amma

Dünyada heç kəsin günahı yoxdu.

Bizsiz yazılmışdı bu tale, bu baxt,

Sapanddan atılan bir cüt daşıq biz.

Bəlkə bu dünyada on-on beş il yox,

Min il bundan qabaq ayrılmışıq biz.

Halal yolumuzu dəyişib, nəsə

Çaşmışıq, bir özgə yoldan getmişik.

Bəlkə min il qabaq səhv düşüb nəsə,

Minillik bir səhvə qurban getmişik.

Dəyişib yerini bəlkə qış-bahar,

Qarışıb dünyanın şəhəri, kəndi.

Bəlkə öz bətnində ögey analar

Ögey balaları gəzdirir indi.

Ömrüm başdan-başa yalandı bəlkə,

Taleyim başqaymış doğrudan elə.

O yoldan ötən qız anamdı bəlkə,

Bəlkə də, oğlumdu bu oğlan elə.

Bu yalan ömrümdə görən sən nəsən?

Bəlkə heç sevgilim deyilsən mənim.

Anamsan, bacımsan, nənəmsən, nəsən?!..

Bircə Allah bilir, nəyimsən mənim.

Bizi kim addadar bu ayrılıqdan,

Çatmaz dadımıza nə yol, nə körpü.

Ölüsən, dirisən, hər nəsən, dayan!

Dayan, heç olmasa əlindən öpüm…

Deyirsən: “Ölüyəm, ölünü öpmə…”

Əlimin içində soyuyur əlin.

Deyirsən: “Sən Allah, əlimi öpmə,

əlimdən, deyəsən, qan iyi gəlir…”

QARA PALTARLI QADIN

Kişilər bir olmur, atam balası, -
qorxağı var, igidi var.
Amma hər kişinin öləndən sonra
qəbri üstə ağlayası
Bir qara paltarlı gözəl qadına
ümidi var.

Sən öləndə
kim olacaq gözlərini bağlayan?
Qardaşmı olacaq, yadmı olacaq?
Bu dünyada
bəlkə sənə ən çox ağlayan
Ən çox ağlatdığın qadın olacaq.

Göz yaşları yuduqca baş daşını,
Qəbrində qurcalanıb deyəcəksən,
İlahi, illər boyu ağlatdığım bu qadın
görən necə saxlayıb
bu qədər göz yaşını?!

Bircə kərə
nə saçını oxşamışam,
nə gözünü silmişəm,
Gözlərimə batır indi
saçlarının hər dəni.
İllər boyu
bu qadına mən axı dərd vermişəm,
İndi görən niyə çəkir dərdimi?!

Bu qadın baş daşımı
öpüb sığallamaqdansa,
Yumruğuyla döysə, döysə yaxşıdı.
Qəbrimin üstündə ağlamaqdansa,
Məni söysə yaxşıdı.

Yeri, yeri, qara paltarlı qadın,
Kiri, kiri, qara paltarlı qadın.
Bu qəbir də min qəbirdən biridi,
baş daşımı bəsdi basdın bağrına.
Bütün mənə ağlayanlar kiridi,
sən də kiri, qəbrim damır, ağlama!..

DÜNYA QƏFİL İŞIQLANSA

Qəfil gün doğsa bir gecə,
Dünya düm ağ işıqlansa;
Şəhər-şəhər, küçə-küçə,
Otaq-otaq işıqlansa,
Görərik kimlərin əli
kimlərin cibindən çıxır.
Kimlər əyilə-əyilə
kimlərin evindən çıxır.

Qəfil gün doğsa bir gecə,
Min-min gizli günah görsək,
Üstünü örtə bilməsə,
Bu dünyanı çılpaq görsək,
Başımıza hava gələr,
ağlımız çaşar bəlkə də.
Hamı birdən baş götürüb
dünyadan qaçar bəlkə də.

Bu dünyada bəs kim qalar,
Kim böyüdər, uşaqları?!
...Nə yaxşı ki, bu dünyamız
Yavaş-yavaş işıqlanır...

BAŞI KƏSİK GÖZƏL KÖTÜK

Başı kəsik gözəl kötük,
bu dağı sənə kim çəkdi?
Baltanı sənə kim vurdu,
bıçağı sənə kim çəkdi?

İpək-ipək yarpaqların
Küləklərlə talandımı?
Bilək-bilək budaqların
ocaqlarda qalandımı?
Küsdünmü taleyin acılığından?
Zalımlar keçmədi qocalığından
Yıxılmış ucalığından,
başı kəsik gözəl kötük…

Gözəl kötük, sızıldama, göynəmə,
Nə baltalar, nə bıçaqlar qalacaq.
Ucalıqdan yıxılsan da, qəm yemə,
Sən yıxılan ucalıqlar qalacaq.

Dünyanın küləyi keçər,
Qarı yağışı keçər.
Qatar-qatar quşu keçər,
daş atarlar, daşı keçər
sən yıxılan ucalıqdan.

Ümidli gözlər dikilər,
Körpə ağaclar yekələr,
Yekələr, qalxar, dikələr
sən yıxalan ucalığa...

Məndən sənə salam olsun,
başı kəsik gözəl kötük!
Balam olsa, balan olsun,
başı kəsik gözəl kötük.
Əyilim, köksünə başımı qoyum,
Gecələr laylamı çalasan mənim.
Böyründə bir evin daşını qoyum,
evimin dirəyi olasan mənim.
Gözəl kötük,
yaraların köz bağlasın, sağalsın,
Bu dünyada nə baltalar,
Nə bıçaqlar qalacaq.
Ucalıqdan yıxılsan da,
Yenə canın sağ olsun,
Bu dünyada
Sən yıxılan ucalıqlar qalacaq...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

21.

QABAQCIL TƏCRÜBƏ

21-ci əsr informasiya əsridir. 1997-ci ildə Kopenhagendə İFLA-nın (Kitabxana Assosiasiyalarının və Müəssisələrinin Beynəlxalq Assosiasiyasının -red.) təşkil etdiyi 143 ölkədən 3000 nümayəndənin iştirakı ilə Baş konfrans “21-ci əsrin astanasında kitabxanalar və informasiya bəşəriyyətin inkişafı üçün” adlanırdı. Və hədəf bəlli idi: İKT(İnformasiya-Kommunikasiya Texnologiyaları -red.) inqilabı əsrində mütaliənin rolunu qabartmaq, elektron resursların kitabı sıradan çıxarmasına yol verməmək.

ABŞ, Fransa, Yaponiya, Almaniya kimi ölkələrdə uşaq və gənclərin yüksək təhsil almaları, milli mədəniyyət ənənələrinə sadiq vətəndaş kimi yetişmələri, dünya sivilizasiyasının gələcək istiqamətini müəyyən edə bilən şəxsiyyət kimi formalaşmaları üçün xüsusi dövlət sənədləri – doktrinalar hazırlanıb. Məsələn, ABŞ-da “Amerika – 2000-ci il”, “Ailəvi savadlanma və kitabxanalar” proqramları, Yaponiyada “Mütaliə edən analar” kampaniyası icra edilməkdədir. Ən müxtəlif sahələrdə dünyaya örnək olan Yaponiya yapon analarını asudə vaxtlarında mənasız sabun operalarına baxmaqdan, səmərəsiz vaxt öldürməkdən çəkindirərək öz uşaqları ilə birlikdə kitab oxumağa yönəldir. Ana ucadan oxuyur, övladı dinləyir, sonra rollarını dəyişirlər. Beləcə, hər ikisi qiymətli cövhərlə qidalanırlar.

Bunu bizlər niyə etməyək? Tarixən balalarına beşik başında laylay deyən, bir qədər böyüyəndə nağıllar danışan Azərbaycan anaları niyə də hazırkı durumda övladları üçün xilaskarlıq missiyasına qoşulmasınlar ki?

Kitaboxumaqyaddaş, diqqət və konsentrasiya kimi beyin funksiyalarını yaxşılaşdırır.Bundan əlavə, empatiya, sosial bacarıq və yaradıcılığı inkişaf etdirə bilir. Amerikada mütaliə mədəniyyətini yüksəltmək üçün hədəf qrupu kimi körpə uşaqların götürülməsi çox maraqlıdır. Onlarda öncə nağıl danışmaqla, sonra rəsm və pazllarla, ən nəhayət, şəkilli kitablarla zövq formalaşdırır, onların kitab sevgisini oyadırlar.

Qabaqcıl təcrübədən danışmışkən, heç də bizə dost olmayan qonşularımızın təcrübəsini də burda qeyd etmək istərdik. Onlar da uşaqlara körpəlikdən bir şeylər aşılayırlar. Ancaq nə? Yeni doğulan uşağın qulağına “türk sənin düşmənindir” deyirlər, uşaqlara laylay, beşik nəğməsi əvəzinə “Müqəddəs Ağrı dağını türklər əlimizdən alıb” sözləri ilə yaradılmış zərərli mətnlər oxuyurlar. Aşğı siniflərdə isə mənfur Zori Balayanın “Ocaq” adlı antimilli, anti insani kitabını tədris edirlər. Bu, uşaqların zehnini korlamaq, onları millətçi və şovinist ruhda böyütmək deməkdir. Yalnız elə bu!

Psixoloq AnnaDavıdovadeyir ki,uşaqlarüçün yalnız kitab oxumaq deyil, onları müzakirə etmək vacibdir ki, oxunanlar  boşa getməsin.Bundan əlavə, uşaqlar üçün bu sayaq müzakirələr söz ehtiyatını artırmağa da kömək edir. “Oxumasanız beyinənə olacaq? Deyək. Oxumadan, heç bir zehniyükləyüklənmədən insanda mənfiliklərin başvermə ehtimalı yüksəkdir:

- yaddaş pisləşəcək (halbuki İnformasiyaTexnologiyalarıəsrində, lazımi məlumatların şəbəkədən asanlıqla əldəedilə biləcəyizamanda yaddaşxüsusiyyətlərininözlərinin təhlükəaltında olması qorxuncdur);

- məlumatıanlamaqqabiliyyətipisləşəcək(beyintənbəlləşir, buna görə mürəkkəbhərəkətləricra etmək istəmir);

-emosionalzəkaazalacaq.

Bəs beyinüçün hansı kitablar faydalıdır?Bəzi kitabların digərləri ilə müqayisədə müəyyən bir "effektivliyi" sübut edilməməsinə baxmayaraq, komik kitab və tabloid roman oxumağın ağıl üçün qida vermədiyi intuitivdir.Qətişəkildədesək, beyninsüjetin bükülmələrini xatırlamaqdan narahat olmasına ehtiyac yoxdur.Keyfiyyətlibədiiədəbiyyat, hər şeydən əvvəlklassik, düşündürücü, oxumaq üçün daha uyğundur.Beyninizi həddindən artıq məlumatla yükləməkdən və yalnız internetdəki əyləncəli yazıları oxumaqdan qorxmayın.Ancaq ehtiyac və qabiliyyətlərin fərdi olması ilə universal bir oxu siyahısı yoxdur.Müxtəlif zehni stimul almaq üçün müxtəlif janrlarda və mövzularda kitablar oxumaq tövsiyə olunur.Məsələn:

- Bədii ədəbiyyat,

-Motivasiya,

-Karyera inkişafı, özünə kömək kitabları,

-Qeyri-bədii kitablar,

-Tərcümeyi-hallar,

-Tarixi romanlar.

AnnaDavıdovaonu da deyir ki, uşaqlardazehniqabiliyyətlərininkişafıvə zehni aydınlığın qorunması üçün digər intellektual yük növləri də faydalıdır. Bura pazllar, krossvordlar, tapmacalar, intellektual oyunlar aid edilə bilər.

Növbəti: 22.Tarixə rakurs

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında, Azərbaycan dilçiliyində, türkçülükdə bir ad var ki, daim səslənir və səsləndikcə də bu sahələlərə misilsiz töhfələr verir. Bu ad Azərbaycanda Atatürk Mərkəzinin direktoru, filologiya elmləri doktoru, professor, Əməkdar elm xadimi, akademik Nizami Cəfərovun adıdır.

Nizami Cəfərovun 65 illiyi əlbəttə ki, ən müxtəlif səviyyələrdə qeyd olunacaq. Biz ənənəvi məkana - Cəfər Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanasına üz tutub oradakı yeniliklərlə tanış olarkən gözümüzə Nizami Cəfərovun anadan olmasının 65 illiyi münasibətilə "Nizami Cəfərov-65" adlı virtual kitab sərgisi sataşdı.

Akademikin zəngin elmi yaradıcılığından, dilçilik və ədəbiyyatşünaslıq elminin inkişafındakı xidmətlərindən, ictimai-siyasi fəaliyyətindən bəhs edən virtual sərgidə akademikin Ulu Öndər Heydər Əliyev tərəfindən Atatürk Mərkəzinə rəhbər təyin edilməsinə dair imzaladığı və Prezident İlham Əliyevin  Nizami Cəfərovu “Şöhrət” ordeni ilə təltif edilməsi haqqında imzaladığı Sərəncamların tam mətni, həyat və yaradıcılığının əsas tarixləri, görkəmli şəxsiyyətlərin onun haqqında söylədikləri dəyərli fikirlər öz əksini tapıb. Virtual sərgidə akademikin dilçilik və filolgiya elminin nəzəri və praktik sahəsindəki əvəzsiz xidmətlərindən, dil və ədəbiyyatın tədrisinə verdiyi töhfələrdən, geniş ictimai-siyasi fəaliyyətindən, 500-dən çox elmi əsərin və monoqrafiyanın müəllifi olmasından bəhs olunur. Materialda professorun həyat və yaradıcılığından bəhs edən və özünün müəllifi olduğu “Ümummilli lider: Azərbaycandan Türk dünyasına”, “Sözümüzün ali Baş Komandanı”, “Mir Cəlalın milli ideyaları”, “Türkologiyanın müasir problemləri”, “Səməd Vurğun və Səmədoğlular”, “Ədəbiyyatdan siyasətə”, “Professor Nizami Cəfərovun kitab dünyası”, “Nizami: müasirim haqqında poema”, “Nizami Cəfərovla Türk dünyasına səyahət” kimi 20-ə yaxın kitabın biblioqrafik təsviri təqdim edilir.  Kitabxana əməkdaşları tərəfindən hazırlanan materialda akademikin ədəbiyyat, dilçilik, mədəniyyət haqqında söylədiyi fikirlər, müxtəlif telekanallarda verdiyi müsahibələrdən fraqmentlər, fotoqalereyasından görüntülər də yer alır.

Akademik Nizami Cəfərovun 65 illik yubileyi ilə əlaqədar hazırlanan virtual kitab sərgisi kitabxananın rəsmi saytında https://ryl.az/multimedia/nizami-ceferov-65 yerləşdirilmişdir.  

Doğum gününüz mübarək, gözəl ziyalımız Nizami müəllim!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2024)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Qarabağ bölməsi

Bu Yaponiyada olub. Paytaxt Tokionun  qəzetlərindən biri bu məzmunda elan yerləşdirir: “Valideynlər satılır: atanın 70 yaşı, ananın isə 65 yaşı var. Qiyməti 1000 yena. Bu qiymətdən 1 yena da aşağı olmaz!”.

Bu qəribə elanı oxuyanlar isə həm təəccüblənir və həm də niftətini bildirirdilər:“Gör hansı zəmanəyə gəldik. Uşaqlar artıq valideynlərini satırlar!”. Digərləri : "Hakimiyyət buna necə icazə verə bilər? Belə övladı cəzalandırmaq lazımdır!” deyirlər. Evdə, küçədə sensasiya kimi müzakirə olunan  bu elan böyük səs-küyə səbəb olur. 

Elanı olan qəzet həmin ərəfədə sevimli valideynlərini avtomobil qəzasında itirən və yenicə onları dəfn edən gənc bir  ailənin əlinə keçir. Valideynlərini itirən ailə kədər içində idi. Amma kiminsə valideynlərini satmaq istəyi onlara hörmətsizlik və təhqir kimi görünürdü. Bu vəziyyətdə onlar valideynlərin özlərini necə bədbəxt hiss edə biləcəyini təsəvvür edirdilər. Belə uşaqlardan nə gözləmək olar? Qərara alırlar ki, həmin valideynləri alsınlar və onlara öz sevgilərini verməklə, həm də itirdikləri övlad  acısı ilə az da olsa, təsəlli olsunlar. 

Onlar lazım olan məbləği götürərək, qeyd olunan ünvana gedirlər. Cütlük ünvana çatdıqda ətrafı güllərlə əhatə edən dəbdəbəli bir villa görür. Onlar əvvəlcə elanda səhv olduğunu düşünürlər, amma elanı yenidən diqqətlə oxuyub əmin olandan sonra, düz gəldiklərinə inanırlar. 

Qapını onların üzünə üzündə xoş təbəssüm olan yaşlı bir kişi  açır. Çaşqınlıq içində olan cütlük qəzetdəki elandan, valideynlərini itirdiklərindən və yaşlı valideynləri satın almağa qərar verdiyini danışırlar. Başqa  mənzərə ilə qarşılaşdıqlarından, görünür, ünvanı səhv saldıqlarına və ev sahibini narahat etdiklərinə görə bağışlanmalarını xahiş edirlər. 

- Yox,yox, səhv etmirsiniz, içəri keçin! – deyə  həyəcanlanmış  qoca onları içəri dəvət dəvət edir. - İndi arvadımı çağıraram.

Bir qədər sonra yaşlı  arvadı ilə qayıdan qoca hər şeyi izah etməyə başlayır:

- Görürsünüz, biz bu evin sahibiyik. Bizim başqa da qiymətli əmlakımız var. Amma uşaqlarımız yoxdur. Ona görə bütün bu sərvəti yaxşı insana vermək istərdik. Bunun üçün də, biz belə bir elanı vermək qərarına gəldik. Düşünürdük ki, buna  ancaq ləyaqətli adam cavab verəcək. Düzünü desəm, belə bir “məhsula” alıcı tapılacağına şübhə edirdik.  Arzunuz sizi şərəfləndirir, bizə isə sevinc bəxş edir.  Əminik ki, əldə edərək qazandığımız  hər şeyi sizə saxlaya biləcəyimiz insanlar sizsiniz.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2024)

Leyla Ümid, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bir məkan düşünün.. Elə bir məkan ki, həyatımın ən zor illərinin keçdiyi, ömür boyu qolumun qanadımın olmadığının, heç zaman bir işi bacara bilməyəcəyimin beynimə həkk olunduğu, ayaqlarımı bu dünyaya, bu torpağa möhkəmcə basmağıma əngəl olan, məndə dərin yaralar açan məkan. Ancaq ordan nə qaça bildim, nə də şikayətlənə bildim. Çünki cəhənnəmin ortasında cənnət kimi gözlərlə mənə baxan, ürək ritmləri mənimlə birgə atan o balaca adam var idi. İndi düşünün, sizi bütün ağrılardan qorumağa çalışaraq birlikdə acı çəkən, həyatınızdakı tək şansınıza, tək gözəl hadisəyə çevrilən insanın bir səhər oyandığınızda dünyanın başqa ucundakı ölkəyə varlı ailəyə övladlığa verildiyini öyrənirsiniz. Həm də bir əlvida belə deyə bilmədən.. Bəli, bu mənim, Ceyranın hekayəsidir. 

Bugün həyatımın ən böyük günüdür. Mən universitet təhsili ala bilmədiyim səbəbindən yaxşı iş yerlərində, dövlət işində işləyə bilmədim. Şəhərdə bir restoranda ofisiant işləyərək hər ay qazandığım maaşla bir evdə qaldığım rəfiqəmə ərzaqda, kommunal xərclərdə köməkləşib, yerdə qalan pulumla cəmi iki kursa yazıldım. İlki ingilis dili, digəri isə marketing/biznes kursu idi. 1 il yarım boyunca dərslərimi axsatmadan gedirdim. Kursdan sonra isə uğurlu olan biznes insanların təlimlərinə qatılaraq strategiyaları öyrəndim. Alman dili kursuna da getdim. Həm işləyib, həm oxumaq çətin olsa da balaca Ceyranın xəyalını gerçəkləşdirməyə söz vermişdim və mən şanslı olaraq doğulmadığım üçün öz şansımı özüm yaratmalı olduğumu bilirdim. Həyatda atası və anası dəstəyində duran, oxuyan, güclü olan hər gəncə həsrətlə baxırdım. Çünki mənim anam həyatını rahat yaşamaq, uşağıyla ortada qalan dul qadın damğasından qurtulmaq üçün məni kimsəsizlər evinə buraxıb çəkilib getmişdi. Özü də dörd yaşımda. Bəzən düşünürəm ki, heç bircə gün belə ürəyində peşmanlıq hissini dadıbmı? Yoxsa mənim varlığımı sonsuza qədər hafizəsindən silib? Övladı, canından bir parçanı unutmaq ana üçün bu qədər asandırmı? İndi harda nə haldadır? Bu suallarla 20 il keçirdim. Əslində, təkcə bu suallarla da deyil. 

Həyatda məni sevən yeganə insan Azad, vidalaşmadan gedən uşaqlıqdakı saf sevgim hələ də məni düşünürmü, darıxırmı, xəyallarını yaşayırmı, başqasını sevirmi kimi suallarla beynimi yeyib bitirirdim. Bir yandan da çox çalışaraq xəyalını qurduğum restoranı açmışdım. Məkanım xüsusi dizaynı, xoş auralı işçilərimiz və çox ləzzətli yeməkləri ilə diqqəti tez çəkmişdi. Türkiyədə də bir filialını açmışdıq və onun müdiri

kimi yaxın rəfiqəmi təyin etmişdim. Adını isə “Celeste cafe” qoymuşdum. Mənası mənim üçün çox özəl və əvəzolunmaz idi. Biz uşaq olanda hardasa mənim 11 onunsa 13 yaşında bir axşam gizlincə çölə çıxıb otların üzərində ulduzları seyr etmişdik. Həmin gün Azad məndən “Celeste” sözünün mənasını bilib-bilmədiyimi soruşmuşdu. Mən təbiiki ilk dəfədi eşidirdim. O isə demişdi:

 -Celeste göy üzü və ulduzların əlaqəsi deməkdir. Onların bir-birinə olan bağı, uyğunluğu, sevgisidir. Sənin gözlərin ulduzlar kimi parlaq baxır, mənimsə qəlbim təkcə sənin gözlərinə bağlı, onların yaşadığı bir evdir. Mən göy, sənsə ulduzsan. Unutma, göy üzündə birtək belə ulduz qalmayana qədər mənim sənə sevgim davam edəcək. Çünki bizim celesteyik, ceyran gözlüm. 

Bugün mənim üçün ona görə böyük və həyəcanlı gündür ki, Almaniyadan gələn şirkət sahibi bir biznesmen mənim restoranımda yeməklərdən dadacaq və əgər bəyənsə mənimlə sözləşmə imzaladıqdan sonra onun Almaniyadaki məkanında restoranımızın yeni filialı açılacaq. Mətbəxdə səhərdən bəri aşbazlarım arı kimi çalışaraq ən özəl təamları hazırlayarkən mən də təmizliyə, səliqəyə nəzarət edirdim. Almaniyada filial açmaq istəyimin də səbəbi var idi və onu düşünürdüm. Kimsəsizlər evindən öyrəndiyim məlumatlara görə Azad illər öncə Almaniyaya köçməyə hazırlaşan ailəyə verilmişdi. Bu ailə müdirin dediyinə görə onu bolluq, zənginlik içində böyüdəcəkdi. Əvvəldən müraciət ediblər və sanki səhəri gözləsələr dünyanın sonu olarmış kimi gecə Azadı götürüb çıxıb getmişdilər. O zamanlar hələ yeni 14 yaşı olmuşdu. İndi isə bu hadisənin üzərindən artıq 10 il ötür. Unutduğum tək bir an belə olmadı. Onu tapmağı həyatımın məqsədlərindən birinə çevirmişdim. Bugün tək gerçəyim və mənim cəhənnəmdəki cənnət məkanım olan insanı tapmaq üçün atdığım ən böyük addım Alman biznesmenlə iş ortaqlığı edəcəyim gündür.

Axşam oldu və gözlənilən qonağım, nəhayət, gəlib çatdı. Alman dilində orta səviyyədə danışa bildiyim üçün tərcüməçiyə ehtiyac duymamışdıq. Onunla və yanında gələn adamla salamlaşıb masada qarşılıqlı əyləşdik. 30 yaşlarında, enlikürək, sarışın, adı Richard olan bir bəy idi. Həmçinin pozitiv aurası, gülümsəyən üzü vardı. Qarşısına hazırladığımız yeməklərdən dadımlıq servislər edildi. Həyəcandan əlim-ayağım bir-birinə dolaşıb əsərkən bununla yanaşı içimdə kollektivimdən əmin idim deyə rahatlıq da var idi. Richard bəy təamlara heç bir üz ifadəsi etmədən bir-bir yeyirdi. Qaşlarını havaya qaldırıb, gülümsədikdə hamımız rahatlamışdıq. Sonda da şah plovdan yedi və dəfələrlə “Sizin mətbəx möhtəşəmdir”, “Bunları necə hazırlayırsız”, “Çox bəyəndim, bu işi əla bacarırsınız” tipli ifadələr işlətdi. Sonra yanındakı köməkçisinə çantasından sənədləri verməsini istədi. Xoşbəxtlikdən yerə-göyə sığa bilmirdik və ağırbaşlı görünmək üçün də özümüzü zorla gülümsəyərək tutmuşduq. İmzalar atıldı və əməkdaşlıq qəbul edildi. 

Bir həftə sonra Celeste cafe Almaniyada açılacaqdı. Bu gecə iş kollektivimlə birgə bu uğurumuzu musiqi sədaları altında şərab toqquşduraraq qeyd etdik. Həyat bu səfər üzümə gülmüşdü. Öz evimə dönərkən yolda göyüzünə baxaraq minlərlə dəfə şükür etdim. İçimdə elə dərin hislər var idi ki, sanki mənim ora getməm yerlə-göy qədər olan boşluğu doldurmağa yetəcəkdi. 

1 həftə sonra..

Həyatımda ilk dəfə təyyarəyə minməyi sınadığım üçün özümü fərqli hiss edirdim. Ürəyim elə bil ağzımda idi bütün yol boyunca. Həmçinin bir o qədər də həyacanlı. Nəhayət, Berlinə eniş etdik. İçimdə kəpənəklər uçuşarkən həm çamadanlarım, həm də iş yoldaşlarımla birgə bizim üçün təyin olunan maşına mindik. Maşın bizi 15 gün boyunca qalacağımız hotelə aparırdı. Pəncərə kənarından şəhəri izləyərkən düşünürdüm. Bu böyük ölkədə, böyük bir şəhərində onu bir gün görə bilmə ehtimalı, tanıdığım insanın hətta ruhumun parçasından bir hissənin burada olması məni daha güclü hiss etdirirdi. Bilirdim, əmin idim ki, mən Azadı tapacam. İllərin həsrətinə nöqtəni qoyacam. 

Hotelimizə yerləşdikdən sonra Richard bəyin özəl şoferi ilə məkana gəldik. Maşından enərkən qarşımda çox möhtəşəm görünən restoran vardı və üstünə parlaq zərif hərflərlə “Celeste cafe” yazılmışdı. Gözyaşlarıma əngəl ola bilmədim. Özümlə və kollektivimlə qürur duyurdum. Çox çalışaraq illərlə buralara gəlib çıxmışdıq. Biznes lady adına artıq özümü tam layiq görə bilərdim. Richard bəy bizi qarşıladı. Mən bura 4 nəfər işçi dostlarımla birgə gəlmişdim. Onlardan biri sağda biri solda duraraq ortalarında qırmızı lent tutmuşdular. Digəri isə administrator xanımım mənə qayçını uzatdığında ikiqat duyğusal hala bürünmüşdü və gözlərimdəki yaşlar süzülərkən gülümsəməyimlə vəhdətdə idi. İçimdə xeyir, bolluq, bərəkət üçün dua etdikdən sonra  “Bu kafeyə tez zamanda gəlsin və qismət bizi Azadla qarşılaşdırsın”-deyə niyətimi edib lenti kəsdim. İçəri həm tünd qəhvəyi tonlarından həm də açıq rənglərdən istifadə olunmuşdu. Zatən əşyalarını mən özüm seçdiyimdən dolayı tam ürəyimcə idi. Masaların oturacaqları xüsusi hazırlanmışdı. Söykənəcək tərəfləri oval, süd rəngi və yumşaq materialdan idi. Divarlardakı tablolar və ən əsası bayrağımız çox qəşəng aura vermişdi bura. Ağzım qulaqlarımda, parıldayan gözlərlə ətrafı gəzirdim. Terası belə vardı. Ora çiçəklərlə və yumuşaq, bej rəngli divanlarla dizayn olunmuşdu. Balaca işıqlar belə asılmışdı. İçəridə masalar çox sıx deyildi. Burada Azərbaycan yeməkləri servis olunacağı üçün bununla bağlı bir yazı hazırlayıb lövhə kimi çölə qoymağı düşündük. Aşbazım mətbəxi geniş və təmiz olduğu üçün bəyənmişdi. Rİchard bəyə təşəkkürlərimi bildirib məkanı çox bəyəndiyimi dedim. O isə adamını yanına çağırıb ondan açarı istədi və mənim ovcuma qoydu. Bu an mənə görə təsvir olunmayacaq qədər xoşbəxtliklə dolu idi. Ardıyca o həmçinin sayılı-seçili iş adamı olduğundan və sosial şəbəkəsində izləyicisinin çoxluğundan dolayı bütün kollektivimlə və mənimlə ümumi şəkil çəkdirib restoran açıldı başlığıyla paylaşdı. Biz hələki burda sınaq müddətindəyik. Əgər işlər istədiyimiz kimi getsə bizə ev veriləcəkdi. Biz elə bu axşamdan ilk gün açılış münasibətiylə bütün menyuya endirim etdik. Axşam saat 19:00-a qədər mətbəxtə çalışırdıq. Mənim əsasən gözüm gələcək olan qonaqları axtarırdı. Sözün açığı baş qonağımı gözləyirdim desəm yalan olmaz. 

Nəhayət, axşam olmuşdu və qonaqlar bir-bir gəlməyə başladılar. Axşam yeməyi üçün gələn ailələr, cütlüklər, dostlar var idi. Hər birini qapıda qarşılayıb xüsusi davranırdım. Sifarişlər gəlməyə başladığı andan hər birimiz həyəcanlı idik. Yarpaq dolması, şah plov, lülə kabab, xəngəl, toyuq-ləvəngi və salatlarımız ən çox sifariş edilən yeməklər oldu. Həm sürətli, həm təmiz, həm də gülərüzlü işləyirdik. Müştərilərin məkanı bəyəndiyini düşünürdüm, çünki çoxlu şəkillər çəkdirirdilər. Qürur hissi məni ələ keçirməsinə baxmayaraq gözümü yoldan ala bilmirdim. O gəlməmişdi...

Gün, nəhayət, bitdi. Restoranı bağlayıb özümüz içəridə çay içirdik. O qədər yorğun idik ki, çay içərək dincəlmədən otelə keçmək istəmədik. Bütün gələn qonaqlar yeməklərin dadı qarşısında tilsimlənmiş kimi getdilər. Hər birinin üzündə elə qəribə ifadə var idi ki, Azərbaycanın mətbəxinin bu qədər dadlı olması onları təəccübləndirmişdi. Ən azından tanıtmış olduq. 

Gecə günün yorğunluğundan başımı yastığa qoyan kimi yuxuya getmişdim. Gözümü artıq altıncı dəfə söndürməyə cədh etdiyim telefondakı zəngli saata atdığımda açdım və oyandım. Əl-üzümü yuyub, dişlərimi fırçalayıb, üzümə kiçik baxımlarımı etdim. 10 dəqiqəlik kağız maskamdan qoyaraq yatağımı topladım və paltar seçdim. Bugün uzun model, bədənə oturan, çiyinləri ipli olan qara donumu geyinib belinə incə gümüşü kəmərimi taxaraq saçlarımı tarım at quyruğu yığdım. Üzümə sadə, ancaq yaraşan makyaj edib, ən sevdiyim “Gucci Flora” ətrimi sıxaraq topuğu çox uzun olmayan ayaqqabımı geyinib aşağıya endim. Qərar vermişdik ki, səhər yeməyini elə kafemizdə yeyək. İşçi dostlarım artıq orda idilər. Mən isə taksi ilə yola düşdüm. Pəncərəni açıb, səhərin gözəl havasını içimə çəkərək xəyallarıma dalıb getmişdim. İşə gəlib çatdım və Almaniyada öz kafemizdə ilk səhər yeməyimizi yeyərək xoş zaman keçirtdik. Yavaş-yavaş müştərilər gəlməyə başlamışdı. Mən də içəridə əyləşib acı amerikano kofemi içərək Bakıdakı ən yaxın rəfiqəmlə görüntülü danışırdım. Elə bu an yanıma balaca, uzun sarı saçlı çox şirin bir qız gəldi. Ona gülümsəyərək nə istədiyini, hardan gəldiyini soruşdum. Əlbəttə ki, almanca danışıraq suallar verirdim. O isə məndən WC-nin yerini soruşurdu. Sözün açığı burada uşaqların azad yaşadıqlarını bilsəmdə 4-5 yaşındakı uşağın tək gəlib wc axtarması məni biraz təəccübləndirmişdi. Ondan anasının hansı masada oturduğunu soruşduğumda anası ilə deyil, atası ilə gəldiyini dedi və mən məsələni anladım. Özüm onun əlindən tutaraq aparıb qapıda gözlədim. Əllərini yuyub gələrək mənə təşəkkür etdi. Daha sonra bütün masalara göz gəzdirdiyini gördüm. Deyəsən oturduqları masanı unudub tapa bilmirdi. Mən onun boyuna çatacaq qədər əyilib gülümsəyərək: “Gəl, birlikdə axtaraq atanı. Bəlkə gizlənib sənin onu tapmağını gözləyir? Burda masa çoxdur iki nəfər daha tez taparıq, sən də tullanıb “sürpriz” tapdım səni deyərsən”- dedim. Kiçik qız bu fikrə sevinib əlimdən tutdu. Bir-bir masaların yanından keçdik. Sonra terasa çıxdıq terasda 3-5 masa dolu idi. O boylanaraq  güldü və barmağıyla ən başdakı divanı göstərdi. Orada açıq mavi köynəklə, ağ klassik şalvar geyinmiş və eynək taxmış bir adam çay içirdi. Balaca qız atasını yan tərəfdən görüb tanımışdı. Məni də özüylə dartaraq ora apardı və “Sürpriz” deyərək atasının qabağına tullandı. Atası gülərək, qorxmuş kimi edib qızını daha da güldürdü. Mənsə narahat olmasınlar deyə onlardan 2-3 addım geridə idim. Qız anidən barmağıyla məni göstərib: “Ata, səni bu qəşəng bacıyla bərabər tapdıq”-dedi. Azərbaycanca danışmışdı. Mən ilk başda təəccüblənsəm də burda Azərbaycanlıların da yaşamasının normal olduğunu bildiyimdən gülümsədim. Atası eynəyini çıxarıb mənə təşəkkür etmək niyətiylə sıxmağım üçün əlini uzatdığında başımı “əlbəttə ki” deyən ifadəylə sallayaraq əlini tutdum. Bu an gözlərim əlinə sataşdı. Əlinin üzərində baş barmağı tərəfdə uzunsov yanıq izi var idi, hansı ki, bu uşaq vaxtı olmuşdu və biləyində üç balaca xal var idi. Gözlərim üzünün hər detalını süzərək gözlərinə kilidlənmişdi. Gəncliyim dizlərinin üstünə çökmüş, uşaqlığım qurumuş yarpaq kimi budağından düşürdü. Son nəfəsimi verirmişcəsinə hiss etdiyimdə gözlərimdən qanlı yaşlar axırdı. Xatirələr ən sevdiyim filmin birdə başlamayacağını bildiyim final səhnəsində idi. Nəfəsim çatışmırdı. Mən göyüzündəki ulduzları Şəhriyartək sayaraq sevmişdim onu. Səhərin doğduğu günəşdə, gecəni aydınlatan ayın işığında sevdim. Səmanın mavisinin yansıdığı dəniz dalğalarında sevdim. Onun oxumağı sevdiyi kitabların misralarında sevdim. Həyatımı zindana çevirib, qanadlarımı qıran cəlladın yuvasında sevdim mən onu. Dilbərin ömrünün sonuna qədər Mikayıla olan bağlılığı qədər sevdim. Şükriyyənin namusunu qorumaq üçün özünü saldığı halları vecinə almayaraq, sadəcə Əhmədi sevdiyi kimi sevdim mən. İndi könül sarayım tək bir andaca məhv olmuşdu, toza torpağa çevrilmişdi. Qarşımdakı adam mənim celeste’m olan Azad idi. O da gözlərimə baxırdı. Amma tanımışdı, yoxsa yox, onu bilmirdim. Ümid edirdim ki, tanımasın. Artıq tanımasın.. 

Birdən birə qızı içəriyə qaçarkən təlaşlanıb arxasıyca getməyə başladı və dedi: 

-Qızım, qaçma, yıxılacaqsan, qaçma, Ceyran! 

Ortada donub qalmış, qulaqlarımdakı uğultudan başqa heç nə eşitmirdim. Elə bir uçurumdan aşağı düşürdüm ki, yerə dəyib çırpılmağa can atsam da havada qalırdım. Halbuki qanadlarım yox idi. Çünki mən böyük bir boşluğa düşmüşdüm. Süzülürdüm. Bəlkə də həyatın mənə cəzası bu idi. Bütün bir ömrümü sırf bu günü görmək üçün yaşayarkən, xəyallarımı sırf bu an üçün qurarkən indi hər şeyin puç olmağı mənə bütün məqsədlərimi sorğulatdı. Kim olduğumu sorğulatdı. Sevgim uğruna bu qədər savaşdım, ancaq qazandığım uğurlarda belə niyətimdə bu adamın var olması mənim ruhumun varlığını sorğuladır mənə. Dizlərim əsir, gözlərimsə bulanıqlaşırdı və sonra hər tərəf sadəcə qaranlıqdan ibarətdir.

Gözlərimi yavaşca araladığımda mavi-açıq rəngli divarlar gördüm. Sol qoluma isə sistem qoşulmuşdu. Ancaq yanımda birinin olduğunu hiss edirdim. Üzümü sağa doğru səssizcə çevirdiyimdə onu gördüm. Yanımda dizləri üstünə çöküb əlimi iki ovcunun arasına almış, başını da öz əlinə yaslamışdı,  məni görmürdü. Şüurum yerinə gəlməyə başladığı üçün səhərki səhnələri yenidən xatırladım və əlimi sürətli bir şəkildə çəkdim, illərlə tutmağa can atdığım əllərin arasından. O irkilib oyandı. Mənim oyandığımı görüb sevinən üz ifadəsində idi və dedi:

-Necəsən, ağrın varmı?

-Yaxşıyam, narahat olmayın. 

-Niyə demədin? Kim olduğunu niyə demədin? 

-Nəyi deməli idim? Qızı olan bir adama? Fürsətim belə olmadı.

-Haqlısan, üzr istəyirəm, Ceyran. Üzr istəyirəm, səni bu hala saldığım üçün, ceyran gözlüm.

Onun ağzından adımı eşitmək üçün belə nə qədər darıxdığımın fərqinə vardım. Amma mən ailəsi olan birinin nəinki qəlbində, ətrafında belə olmaq istəmirdim. Susub sadəcə düşünürdüm. O danışmağa başladı:

-Heç nə sənin düşündüyün kimi deyil.

-Anlamadım, nədir düşündüyüm kimi olmayan şey, Azad? Sən mənim nələr yaşadığımı heç bilirsən? Mənim Almaniyada gəlib kafe açmaq səbəbim? Bu qədər il tək başıma nə hiss etdiyim, necə həyat sürdüyüm - bunlar haqqında ən kiçik bir məlumatın belə yoxdur. Nə düşünməyimi gözləyirsən? Bu qədər qəşəng qızın var, adını da Ceyran qoymusan. Heç olmaya ailən varkən mənə gəlib burda ceyran gözlüm demə. Sən mənim gözümdə qəhrəman bir adam idin. Mən çox xəyal dünyasında yaşamışam sadəcə. Sədaqət sözünün ikimiz üçün olduğunu da sanırdım. 

-Sənin gözlərin ulduzlar kimi parlaq baxır, mənimsə qəlbim təkcə sənin gözlərinə bağlı, onların yaşadığı bir evdir. Mən göy, sənsə ulduzsan. Göy üzündə birtək belə ulduz qalmayana qədər mənim sənə sevgim davam edəcək. Çünki bizim Celesteyik. Ceyran, mənim gözəlim, həsrətiylə yanıb külə döndüyüm sevgilim, göy üzündən bir ulduz belə əksik deyil. Mənim də könlümdən sənin bir saç telin belə əksilməyib. O kafeyə gələndə bugün sırf adına görə gəldim. Yeməyin sonunda hesabı ödəyəndən adı qoyan müdirlə tanış olmağı düşünürdüm. Yeməklər üçün də təşəkkür etmək. Bütün ruhum, qəlbim onun sən olmasını istəyirdi. Qismət buymuş demək.

-Nə danışırsan, Azad? Ailə qurmusan burda özünə. Başqa bir həyat! Dünyalar gözəli bir qızın var. Anası da çox gözəldir yəqin.. Çox yaxşı etmisən,mən nə əsəbi deyiləm, nə də incik. Amma xahiş edirəm, çıx və get. Səni görməyə gücüm yoxdur. 

-Görməyə gücün yoxdursa o zaman yum gözlərini, amma qulaqların məni eşitsin. Məni dinlə. 

-Eşitmək istəmirəm. 

-Ceyran, bax hər şey tamamilə fərqlidir. Dinlə məni.

-Azad, get. Heç bir cümləni eşitmək istəmirəm. Yorğunam, halsızam. 

-Getməyəcəm. Mən 14 yaşımdan bəri həsrət qaldığım sevgimi tapmışkən getməyəcəm. Məcbursan dinləməyə. 

Səsinin tonunu azaldaraq əlavə etdi:

-Qurban olum gözəl gözlərinə, icazə ver danışım.

Onun qarşımda durmasını, danışmasını, gözlərindəki qorxunu, həyacanını - hər birini dərindən hiss edirdim. Dinləmək istəyirdim, hər şeyin elə yalan olmasını, fərqli olmasını istəyirdim. İllər boyunca bir ümidlə yaşadığım üçün susub dinlədim. O əyləşib danışmağa başladı:

-Ani getdiyim gecə.. Həmin gecə qapıçı Hafiz əmi gəlib məni oyatdı ki, tez gəl müdirin otağına. Yuxulu halda qalxdım və getdiyimdə içərdə əclaf müdir Faiqlə tanımadığım 2 nəfərlik ailə vardı. Məsələni anlamışdım. Övladlıq üçün gəlmişdilər və sənədlər öncədən təsdiqlənmişdi. Mən etiraz etdim və otaqdan çıxmağa, yanına gəlməyə çalışdım. Hətta o qədər çapaladım ki, Hafiz mənə vurdu. Məni götürən ailənin atası buna əsəbləşdi. Sonra ara sakitləşəndə xadimə Gülsüm xala da Aylinlə birlikdə gəldi otağa. Yadındadır o? 

-Oyuncağım itəndə mənə özünkini gətirmişdi, o qız? 

-Ay sağ ol. Bax həmin qızı da gətirdilər. İkimizi də övladlıq alırdılar. Mən yalvardım ki, Aylini yox, səni alsınlar. Amma burda başqa məsələ dönürdü. Aylinin heç bir sənədi yox idi. Onlar müdürə külli miqdarda pul vermişdilər. Buna görə gecə gizlin çıxardırdılar onu. Ölkədən çıxmalı idilər, amma 2 övlada sahiblənmək istəmişdilər. Bu qanunən uzun çəkən proses olduğundan belə yola əl atılmışdı. Bizi maşına tərəf apardıqları zaman elə qışqırırdım ki, sənə səsim çatsın deyə. Hayqırırdım. Bir dəfə belə sağollaşa bilmədim. İllərdi içimdə bunun əzabı və qəzəbiylə yaşayıram. 

-Sonra nə baş verdi? Niyə heç dönmədin geri? 

-Sonra biz bura gəldik. Zatən 18 yaşım olmasını gözləyirdim qaçıb gəlmək üçün. Amma ailə bizə çox yaxşı baxdı. Yaxşı yerlərdə təhsil aldıq. Bir gün Aylin mənə sevgilisi olduğunu dedi. Bir-birlərini sevirdilər. Üstündən bir müddət keçdikdən sonra bu səfər qız intihar etməyə çalışanda mən yetişdim. Sən demə sevgilisiylə birlikdə olduqdan sonra hamilə olduğunu öyrənib və oğlan bunu qəbul etməyib ayrılıbmış. Bunu eşitdiyim gecə elə əsəbləşmişdim ki, gözüm heç nəyi görmürdü. Həmin gecə gedib oğlanı tapdım onu ölümə yaxınlaşana qədər döydüm. Cibimdə bıçağım belə vardı, ancaq elə hava salmışdım ki, bir an öldü sandım. Sonra ailəsi adlı-sanlı olduğu üçün məni məhkəməyə verdilər. Övladlıq ailəm yüklü miqdarda pullar tökərək, vəkillər tutaraq məni bəzi cəzalarla həbsdən xilas etdilər. Artıq bir çox universitet qəbul etməyəcəkdi məni və ölkədən çıxa bilməzdim. Təhsil yox, amma ölkədən çıxa bilməmək cəzası üçün məhkəmədə yalvaracaq həddə gəlmişdim. Amma qərar qəbul olundu. Sadəcə 2 illik idi bu. Lakin fəlakət baş verdi. Aylin öz istəyi ilə uşağını dünyaya gətirmək istədi. Xəstəxanada onu mənə əmanət etdi. Amma ona yaxşı olacağını dedim. Əməlliyyat çətin və uzun çəkdi. Bittiyində isə..

-Yox, yox, onu demə. Aylin indi yaxşıdı hə?

-Təəssüf ki, dünyasını dəyişdi. O qədər pis duruma qalmışdım ki, o xəstəxanadakı günü unuda bilmirəm. Hıçqırıqlar içində ağlayıb, şüşədən baxdığım sarışın balaca bir qızın əmanət olduğunu bilirdim. Ailəmiz zatən dəstək olmağı təklif etdi, amma qəbul etmədim. O uşağı heç kimə vermək istəmədim. Adını da səni bir ömür xatırlamaq üçün Ceyran qoydum. Həyatda özünü kimsəsiz hiss etməsin deyə, bizim yaşadıqlarımızı yaşamasın deyə öz nüfusuma keçirtdim. O çox körpəydi və anası illərimi bərabər bacı-qardaş, yaxın dost kimi keçirdiyim qızın ölümü məni çox çətin duruma salmışdı. Kədərimi yaşaya bilmədən işlərin başına keçib bir yandan da Ceyranı böyüdürdüm. Ancaq bütün güclərimdən istifadə edərək səni araşdırırdım. Uşaqlar evindən 18 yaşın olan gün xəbərsiz çıxıb getdiyini dedilər. Axtarışlarım nəticəsiz olurdu. Özüm orda deyildim deyə tam heç nə öyrənə bilmədim. Cəzamın ili bitdiyi zamanlarda isə körpənin sağlamlığında ciddi problemlər oldu. Aylinin ürəyi dözmədiyi kimi həkimlər uşağın da ürəyində zəiflik olduğunu dedilər. Ürək əməliyyatı belə oldu. Onu nə təyyarəyə mindirə bilərdim, nə də tək qoya bilərdim. İnan mənə, əgər əlimdə başqa yol olsaydı yanına gəlmək üçün onu da yoxlayardım. Mən heç kimə sənə baxdığım kimi baxmamışam. Bax indi bu dediklərimə inanmaya da bilərsən, amma bir-bir sübut edəcəm. Təki mənə izin ver. 

Mən artıq məsələni anlamışdım. Həyatı dərk etmişdim. Bizim qismətimiz bu idi. “Əgər sənin üçün yaradılıbsa, heç bir zaman və ya uzaqlıq sizi ayıra bilməyəcəkdir. Bu qismətdir”. Bugünə kimi aldığım təhsil, öyrəndiyim dillər, qurduğum iş mənim öz bacarığım, öz istedadım hesabına oldu. Çalışaraq bacardım. Qəlbimdə olan sevgi isə yalan deyildi, güc verirdi mənə, sadəcə olaraq hər şeyin düzgün zamanı varmış. Mən ona inanırdım. Onun gözlərində görə bilirdim hələ də uşaqlıqdakı qəhrəmanımı. İndi isə məndən bir cavab gözləyən ümidli uşaq ruhlu gözlərilə baxırdı. Qolumdakı sistemi çıxardaraq ayaqlarımı yataqdan sallayıb oturaq vəziyyətə gəldim. O da qarşımda yanımdakı stolda əyləşmişdi. Dərin nəfəs alıb-verib əmin şəkildə onu möhkəmcə qucaqladım. İllərlə içimdə olan boşluq mən onu qucaqlayıb nəfəs aldıqca dolurdu. Ruhumdakı hüzur isə əvəzolunmaz idi. Elə bil bədənim yenidən doğulmuş kimi pak idi. O da məni elə möhkəm qucaqlamışdı ki, eynilə uşaqlıqda müdirin verdiyi qaranlıq otaq cəzalarında qaçıb yanıma gəlib qucaqladığı kimi.. İkimiz də göz yaşlarımıza hakim ola bilmədik. Hiss edirdim saçlarımı qoxladığını, qulağıma isə bu cümlələri: “Sənin üçün necə də çox darıxmışam, ceyran gözlüm. Səni əsla buraxmayacam, söz verirəm sənə. Səni dünyalar qədər sevirəm. Allahıma çox şükür”- fısıldayırdı. 

Mənsə ağlayırdım. 

Sonra onun üzünü əllərimin arasına alaraq dedim:

-Qarşıda bizi gözləyən bir həyat, mənim işlətməli olduğum kafem, sənin xəyalımızdakı evi qurmana vaxt, bizim böyütməli olduğumuz balaca sarı Ceyranımız var. Gedək burdan, yaşamalı olduğumuz illəri yaşamaq üçün..

O mənim gözlərimin içinə baxaraq elə dərin gülümsədi ki, bilirdim, ikimiz də öz doğrumuzu tapmışdıq. Gözlərini silib ayağa qalxaraq mənə əlini uzatdı və biz həyatımızın geri qalanını yaşamaq üçün ulduzlarla dolu səmanın altında gəzərək planlarımızı qururduq. 

Dəyərli oxuyucum, mən Leyla Ümid olaraq sənə kiçik notum var. Bu hekayəmin sonu xoşbəxtliklə bitsə də izah etməli olduğum iki məsələ vardı. İlki odur ki, öncə özünü tanı, xəyallarını öz istəklərinə, ruhuna uyğun qur. Onları həyata keçirmək üçün çox çabala. Ancaq kiminsə üçün deyil, ilk öz düşüncələrindəki reallıq üçün çalış. Niyətlərin, arzuların özün üçün olsun. Daha sonra isə sevginin var olduğuna qəlbdən inan çünki həqiqətən var. Sən özünlə, ruhunla məşğul ol. O sənə doğru zamanda gələcək. Gəlmirsə, deməli, zaman yox, gəlməyən insan düzgün deyil. Doğru insanı isə dərindən hiss edəcəksən. Sadəcə fərqində ol və iç səsini daima dinlə. Növbəti hekayədə görüşmək ümidilə.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2024)

Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Zaman oğurlayır ruhu evimizdən, yerində tikir otel...

İllər sonra - Orxan Zeynallı 

Nə ara otel otağına, kirayə evlərə çevrildi qəlblərimiz? 

Heç kimin həyatımızdan gedişinə uzun-uzadı kədərlənməz olduq.

Nə də ki, tərk etdiyimiz evlərin kandarında ayaq saxlayıb son dəfə ürək ağrısı ilə içəri nəzər yetirib gözümüzə sataşan xatirələrimizlə gözümüz dolaraq vidalaşar olduq.

Biz duyğularımızı hansısa körpüdən keçərkən bilmədən çayamı saldıq?

Laqeydllik harda, hansı çöküşdən qalxarkən toz kimi hopub yük oldu bizə?

Biz onu silkələyib üzərimizdən atmağı hansı qayğının ipini çəkməyə tələsərkən unutduq?

Biz vecsizliyin ipini nə vaxt fürsət edib geçirtik boynumuza?

Kimi vidasız gedir, kimi gedərkən qapımızı dibindən qopardır, kimini heç özümüz də uğurlamaq istəmirik, onun üçün qapını özümüz açırıq.

Və ya kimsə qapımızı çırpıb çıxanda tükümüz belə tərpənmir.

Bizi bir-birimizə bağlayan tellər nə zaman incəldi bu qədər?

Hanı o köhnə bağlılıqlar? 

Hanı bəs insanların asan-asan biri-birindən keçə bilməməsi?

Onun mənə haqqı keçib, onun mənə zəhməti keçib deyərək üstündən hələm-hələm xətt çəkməməyimiz.

Texnologiya dövrüdür deyib insanlara da əşyalarımıza davrandığımız kimi davranmağa başladıq.

Modeli köhnəlmiş telefonumuzu, yeni modeli çıxan kimi dəyişdiyimiz kimi sevdiyimiz insanları da bizə bağlanan kimi dəyişməyə başladıq. 

Xarab olan əşyaları təmirə vermək yerinə atmağı seçdiyimiz kimi, ən kiçik anlaşılmazlıqda elə bunu gözləyirmişik kimi münasibətimizi sonlandırmağı qət edirik.

Doğrudan da zamanmı oğurladı ruhu evimizdən?

Yoxsa biz özümüzmü evimizi kirayə verməyi seçdik? 

Daimi bir sakinlə əl-ələ verib müştərək yaşmaqdansa, evi kirayə verib hər qonaqdan bir təmənna güddük?

Mehmanımız bizi qane etmədikdə və ya təmənnamız bitdikdə onu qapının ardında qoyduq və yaxudda o bizim evimizi, şəraitimizi bəyənməyib özü evi tərk etdi?

Bəlkə də məsələ nə zaman idi nə də qonaqlar. Bəlkə də əzəldən  problemimiz özümüzlə idi.

Dağınıq düşüncələrimiz küləyin sovurduğu yarpaqlar kimi hərəsi uçub bir yerə düşdü, ruhumuzu evimizdən didərgin salıb evsiz-eşiksiz sərgərdana, əyyaşa çevirdik.

Nə ev qədri bildik nə ailə, nə nəfsimizə səd çəkə bildik, nə zorla içinə uyğunlaşdırıldığımız qəlibi sındırıb çıxa bildik.

Nə qədir qiymət bildik, nə də qədrimizi bilən oldu.

Tırtıl kimi yaşamaq istəmədik, fəqət pupun içinə girməyi də bacarmadıq. Nə cəsarətimiz çatdı, nə səbrimiz yetdi. Heç  həvəsimiz də olmadı.

Hər şey əmək istəyirdi çünki, biz  elə zəhmətsevər deyildik axı.

Gün oldu min əziyyətlə cücərtiyimiz gülü xəzan vurdu və sonra gün gəldi biz özümüz o gülü baxmsız qoyduq.

Elə oldu tərk etdiyimiz evlərə bir də dönmədik, elə oldu evimizi tərk edənlər bir də qapımıza ayaq basmadılar.

Elə oldu illər sora qayıdıb tərk etdiyimiz evlərin yerində xarabalıq tapdıq. Elə oldu bizi tərk edənlər illər sonra qayıdıb daxmamızı tapmadılar. Daxmamızın yerində artıq çoxdan səmaya meydan oxuyan göydələnlər ucalırdı. Kimsə oğurladı ruhu evimizdən amma o zaman deyildi inanmıram. Bəlkə  təməldən zəif idi o ev, bəlkə təbii fəlakətlər qarşısında duruş gətirə bilməmişdi. Kim bilir bəlkə plana düşmüşdü evimiz, bəlkə də qonşumuz hər gecə xəlvətcə  divarından bir daş söküb malikanəsi üçün artırma inşa edirdi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2024)

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün 

Qardaş Tatarıstanın paytaxtı Kazan şəhərində “Çağdaş Azərbaycan hekayəsi” antologiyası gün üzü görüb.

Tatarıstan Respublikası Dövlət Şurasının deputatı, Tatarıstan Yazıçılar Birliyinin başqanı, Xalq şairi Rkail Zəydulla və Beynəlxalq “Alaş” Ədəbiyyat mükafatı laureatı, DGTYB Məsləhət Şurasının başqanı Əkbər Qoşalının layihə rəhbəri olduğu antologiya, Tatarıstan Yazıçılar Birliyinin “Ədəbi birgəlik” seriyasından yayınlanıb. 

Kazandakı ünlü “Yazıçı” nəşriyyatında nəfis şəkildə gün üzü görən antologiyanın tərtibçisi Tatarıstan Yazıçılar Birliyinin başqan müavini İlsiyar Qaripova, məsləhətçisi Tatarıstanda yaşayan tanınmış azərbaycanlı vəkil İsmət Orucəliyev, rəyçiləri Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin katibi Səlim Babullaoğlu, DGTYB başqanı İntiqam Yaşar, “Çukurova Ədəbiyyatçılar Dərnəyi” İctimai Birliyinin fəxri başqanı İlqar Türkoğludur. 

Tatarıstan Dövlət Şurasının Təhsil, Mədəniyyət, Elm və Milli Məsələlər Komitəsinin üzvü Rkail Zəydullanın önsözü və VI çağırış Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin Mədəniyyət Komitəsinin sədri Fazil Mustafanın “Bakıdan Kazana ədəbi və əbədi salam” uğurlaması ilə açılan antologiyanın I cildində əsasən 90-cılar ədəbi nəslinə mənsub olan 18 yazıçımızın hekayəsi toplanıb. 

Antologiyanın Azərbaycanda və Tatarıstan təqdimatı nəzərdə tutulur.

VI çağırış Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin Mədəniyyət Komitəsinin sədri Fazil Mustafanın antologiyaya yazdığı ürək sözlərini oxucularla bölüşürük:

BAKIDAN KAZANA ƏDƏBİ VƏ ƏBƏDİ SALAM…

Qardaş Tatarıstanın paytaxtı Kazan şəhərində yeni nəsil Azərbaycan yazıçılarının hekayələrindən ibarət antologiyanın gün üzü görməsi çox xoş, əlamətdar hadisədir.

Kazan şəhəri yerləşdiyi soyuq coğrafiyanın isti və qədim mədəniyyət ocağıdır. Kazanda gün üzü görən kitab, necə deyərlər, Kazanda qalmır, bütün Tatarıstana, Volqaboyuna, Sibir ellərinə yayılır; eləcə də, Rusiya Federasiyasında yaşayan (ümumən dünyanın dörd tərəfindəki) tatarların belə önəmli hadisələrdən xəbəri olur. – Qoy, Azərbaycan adı bu dəfə yazıçılarımızın hekayələri timsalında, onların istedadı, yaradıcılıq üfüqləri və məzmun dərinliyi ilə Kazandan dünyaya dalğa-dalğa yayılsın, yeni sevgi ünvanları qazansın.

Ötən il Milli Məclisin Mədəniyyət Komitəsinin dəstəyi ilə "Çağdaş tatar hekayələri" antologiyası Bakıda gün üzü görüb; həmin antologiya qardaş xalqın nəsri, yazıçıları, onların ən ümdə təmayülləri, çağdaş tatar nəsrində müşahidə olunan əsas tendensiyalar və s. - bir sözlə, qardaş xalqın ədəbi (mədəni-mənəvi) dünyası haqqında təsəvvür qazanmaq baxımından yeni və çox önəmli qaynaqdır. Budur, ilyarım sonra Azərbaycan yazıçılarının hekayə antologiyası Kazanda yayınlanır. Mən bunu bir vəfadarlıq, qədirşünaslıq örnəyi sayıram; bu, ədəbi-mədəni bağların getdikcə daha qüvvətli şəkildə davam və inkişafını ifadə edir. İnanıram ki, Kazanda çıxan yeni antologiya, Azərbaycan yeni nəsil yazıçılarının üslub özəllikləri, habelə xalqımızın içindən keçdiyi ən yeni tarix haqqında, bizim mənəvi dünyamız haqqında dolğun təsəvvürlər yaradacaq (yaxud belə təsəvvürləri möhkəmləndirəcəkdir).

Bu il Azərbaycanda “Yaşıl dünya naminə həmrəylik ili”dir; həmçinin bu il Azərbaycanın Mədəniyyət paytaxtı Şuşa şəhəri İslam dünyasının Mədəniyyət paytaxtı statusunu daşıyır. Bu il Azərbaycandan İslam dünyasına, ümumən dünyaya və qarşılıqlı olaraq dünyadan Azərbaycana müsbət emosiyalı hər hansı akt ünvanlanırsa, önəmli mədəni hadisə baş verirsə və o, yaşıl dünyanı, həmrəyliyi, mədəniyyəti simvolizə edirsə, bu, əlbəttə, çox xoş, əlamətdar hadisədir. Təsəvvürümdə daha çox göy-yaşıl rənglərdə canlanan Kazan şəhərinin ilk növbədə mədəniyyət və elm-təhsili, həmrəylik və dialoqu, bir sözlə, humanitar təfəkkürü təcalla etdirdiyinə inanıram.  

Mən Tatarıstan Yazıçılar Birliyinin başqanı, Xalq şairi, Millət vəkili Rkail Zəydullanın təşəbbüsü, başçılığı və onun Azərbaycanlı dostu Əkbər Qoşalı ilə işbirliyi ortamındahazırlanan bu antologiyanı Tatarıstan-Azərbaycan qardaşlığının, qardaş sevgisinin, peşəkar ədəbiyyatçı kimliyinin parlaq ifadəsi olaraq qəbul edirəm. Fürsətdən yararlanaraq, Rkail əfəndiyə, Azərbaycan yazıçılarının hekayələrini tatarcaya peşəkarlıqla uyğunlaşdıran ədəbiyyat könüllülərinə - könül dostlarına, bu işdə zəhməti olan hər kəsə təşəkkürlərimi yetirirəm! Əminəm ki, qələm qardaşlığı, ədəbiyyat dostluğu eyni kökdən gələn xalqlarımızın qardaşlıq-dostluq dünyasını daha da zənginləşdirir, təbiətin, cəmiyyətin və sənətin ən gözəl rənglərini həmin dünyaya qatır, şux əlvanlıq yaradır.

Özünəxas ədəbi ənənələri olan Kazanda nəşrə hazırlanan və tirajlanan antologiyanın məziyyətlərini, ictimai önəmini bir daha vurğulayarkən, onun ilk növbədə məhz ədəbiyyat hadisəsi olduğunu məmnuniyyətlə təkrarlamaq istərdim. – Əgər Azərbaycan çağdaş nəsri məhz öz imzasını təsdiq etmiş (yaxud böyük perspektiv vəd edən) yazıçıların layiqli əsərləri ilə təmsil olunursa, bu bizim ümumi uğurumuzdur.

Biz qardaş xalqlar olaraq bir-birimizi sevirik, kədər və sevincimizə biganə deyilik; bununla belə, bir-birimizin iç dünyasına, ruhuna daha yaxından bələd olmağımız vacibdir. Hansı mədəni irsə arxalandığımızı, hazırda necə bir ovqatda olduğumuzu və hansı üfüqlərə yönəldiyimizi ən yaxşı ifadə edən əməli fəaliyyət sahələri içində ədəbiyyat (bəlkə də) ən birinci mövqeyə sahibdir. Əsl yazıçının, şairin yaradıcılıq prosesi onun səmimiyyətinin ən zirvədə olduğu məqamdır. Əsl sənət əsərləri, yaradıcılıq aktları, hekayələr, şeirlər... yalnız müəllifin (yazıçının, şairin...) deyil, onun doğulduğu, yaşayıb-yaratdığı mühitin aynasıdır. Bu anlamda, son üç onillik boyu keşməkeşli dönəmlərdən keçmiş Azərbaycanın ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi, mədəni-mənəvi (və s. kateqoriyalar üzrə) halı, ovqatı, qayğı və uğurları, kədər və sevinci ədəbiyyatçılardan, ədəbiyyatdan keçib... Ümidvaram, tatar oxucusu Qafqazdakı qardaşlarının sevincini bölüşüb çoxaldacaq, kədərini bölüşüb azaldacaq. Bu isə əcdadımızın ruhuna şadlıq, gənclərimizin yoluna işıqdır...

Ədəbiyyatın işığı heç zaman öləziməsin!

Salam-sayğılarla...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2024)