Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bu dəfə AÇIQ PORTFEL-də sizlər üçün əhali sayı barədə əldə etdiyim statisikanı bölüşəcəm. 

 

DÜNYA ƏHALİSİ 8,04 MİLYARDA ÇATDI

 

Bu 8 milyard insandan:

11%-i Avropada 

5%-i Şimali Amerikada 

9%-i Cənubi Amerikada

15%-i Afrikada 

60%-i Asiyada yaşayır.

 

Əhalinin:

49%-i kəndlərdə, 51%-i şəhərlərdə yaşayır.

 

İnsanların danışdığı dillər:

12% Çin

5% ispan

5% ingilis

3% ərəb

3% hind

3% benqal

3% portuqal

2% rus

2% yapon dillərində, 

62%-i öz dillərində danışır.

 

 İnsanların: 

-77%-i ev sahibidir. 

-23%-nin yaşamağa yeri yoxdur.

-25%-i qidalanmadan əziyyət çəkir.

-87%-inin təmiz içməli suyu var.

-75%-nin mobil telefonu var. 

-30%-nin internetə çıxışı var.

-7%-nin ali təhsili var.

-83% oxuyub yaza bilir.

 

 İnsanların inancı:

 -33%-i xristiandır,

 -22%-i müsəlmandır,

 -14%-i hindi,

 -7%-i Buddist,

 -12%-i digər dinlərə inanır

 -12%-nin dini inancı yoxdur.

 

Dünyadakı insanların:

-15 yaşına çatmadan ölür: 26%-i

-15-64 yaş aralığında ölüm nisbəti: 66%

-65 yaş və daha çox yaşayanlar: 8%-i

 

Mənbə:

"NEW ENGLAND JOURNAL OF MEDICİNE" 

20.08.2024

 

Bu arada mövzu ilə bağlı tanınmış sosioloq Əhməd Qəşəmoğludan mövqe bildirməyini xahiş etdik. Dünya əhalisinin nisbət faizində asiyalıların hegemonluğu, insan ömrünün gödəlməsi kimi faktorlar nəyə gətirib çıxaracaq? 

Əhməd Qəşəmoğlu bildirdi ki, Asiya əhalisinin bütün dünya əhalisinin 60 faizini təşkil etməsi dünyanın ən çox əhali yaşayan iki ölkəsinin - Çin və Hindistanın burada yerləşməsi səbəbindəndir. Bu tendensiya belə də davam edəcək, yaxın illərdə əsla dəyişməyəcək. 

O ki qaldı insan ömrünün gödəlməsinə, bu, ilk növbədə ekoloji faktorlarla bağlıdır, artıq SOS siqnalı çalınmalıdır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.09.2024)

Aida Eyvazlı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Həyatım daim səfərlərdə keçib. Belə səfərlərdə bir çox məşhurlarla tanış olmuşam, söhbətləşmişəm. Yaddaşımda ən çox iz qoyanlardan biri də ötən il təyyarədə tanış olduğum Yuliy Qusman olub.

 

Ya uzaq səfərə, ya da elə şəhər içərisinə çıxanda əlimi Tanrıya açıb: “Qarşıma işıqlı, nurlu insanları çıxart”- alqışını dilərəm o böyük Yaradandan. Atamdan öyrənmişəm bu alqışı və diləyi.

Ata yurdumuz Qazaxıstana bu dəfə biznes-klass salonunda uçmalı oldum. Təyyarəmiz İstanbulda eniş etməklə Astanaya uçurdu. Yerim təyyarənin ən birinci oturacağında, pəncərənin böyründə idi. Mənimlə yanaşı oturacaqda əyləşən yaşlı kişiyə salam verib, keçib pəncərə tərəfdə yerimi tutdum. Təyyarə yuxarı qalxandan sonra, yanımda oturan göylərdəki yol yoldaşıma bir də diqqətlə baxdım:

-Bağışlayın, siz Qusmanlara çox oxşayırsınız.

 -Özüdür ki var... Mən Yuliy Qusmanam.

-Ayyyy, nə gözəl, bu nə xoş təsadüfdür,- deyib sonra sevincimi izhar etdim. Hətta boynunu qucaqlamaqdan belə çəkinmədim. Belə həmsöhbətlə səssiz yol getmək günahdır.

Söhbətimiz şirin alındı desəm, inanın mənə.  Dedi ki, kiçik qardaşı Mixail Qusman Şuşada keçirilən Qlobal Media Forumuna gəlib. O da fürsətdən istifadə edib, 3 günlüyə yolunu Bakıdan salıb. İndi İstanbula enəndən sonra, Amerikaya - evinə qayldacaq. Səhhətində narahatçılığı olduğundan, forumda iştirak edə bilməyib.

Söz sözü, söhbət söhbəti çəkdi. Soruşdum:

-Yuliy Solomonoviç, göyün 9-cu qatındayıq... Tanrıya, yaradana yaxınıq... Təyyarə göyə qalxanda əllərimi yenə Tanrıya açıb mən ondan diləklərimi dilədim. Bəs siz  səma sərnişini ikən nə düşünürsünüz?

-Bu gün əslində hər kəs, Yaradana, göy səmaya çox yaxın olmalıdır. Çünki dünyada yaşamaq çətinləşib. Acılar, ağrılar, göz yaşları çoxalıb.  Çoxdandır dünyada bu qədər göz yaşı axıdılmırdı. Lap çoxdan, 70 il idi ki, bu acılar tükənmişdi.

Acıları azaltmaq üçün müharibələrə son qoymaq lazımdır, deyilmi?

-Əlbəttə.  İnsanlara gülüş, sevinc vermək lazımdır. Mən Bakıda doğulmuşam. Evimiz  indiki Əlövsət Quliyev, o vaxtkı Montin küçəsində idi. Qara şəhərin yanında idi. Balaca, şəraitsiz otaqlarımız var idi. Baxmayaraq ki, atam və anam  yüksək vəzifədə idilər. Atam  Solomon Moyiseyeviç Qafqaz Hərbi  Konfederasiyası üzrə tanınmış həkim-professor idi. Anam Lola Barsuk isə pedaqoji elmlər doktoru, professor idi. İnstitutda dərs deyirdi. Aza qane olub yaşayırdıq. Elə konfortumuz da yox idi. O vaxtlar insanlar bir-birini sevir, hörmət edirdilər. Mən sevinirəm ki, yenə də gəlib doğma Vətənimi, Bakını gördüm. Azərbaycanı çox sevirəm. Onun uğurlarına sevinirəm. Bu, bir həqiqətdir. Mən hər zaman Bakının adamları, dənizi, havası, meyvələri, mərkəzi  üçün darıxıram. Bakının havasını heç nəyə dəyişmərəm. Baxırsan ki, indi şəhər dəyişib. Ürəyi, ruhu isə heç dəyişməyib. Bakı həmişə olduğu kimi qonqaqpərvər, delikat, incə və gözəldir.

Arada stüardesa xanımdan rica edirəm ki, şəklimizi çəksin.  Xanım stüardesa şəklimizi çəkəndən sonra Yuliy Qusman ona təmiz bakılı ləhcəsində “Çox sağ olun...” deyir. Stuardesa xanım bizim üçün yemək gətirir.

Yeyə-yeyə həmsöhbətimin avtobioqrafiyası ilə də tanış oluram.

Yuliy Qusman 1943-cü ilin avqustunda Bakıda doğulub. İlk ali  təhsilini Nəriman Nərimanov adına Azərbaycan Tibb İnstitutunda alsa da, sonralar yaradıcılıq sahəsinə daha çox meyl edib. Yuliy və Mixail Qusman qardaşlarıının həm də peşəkar jurnalist istedadları olduğunu hər birimiz yaxşı bilirik.

Ona veriləcək suallarım çoxdur, müsahibə almaq məramım olduğunu deyəndə isə,  o da bir az siyasi hazırlığından, bir az da jurnalist peşəkarlığından istifadə edib daha çox Bakı haqqında danışmağa üstünlük verir.

-Mən indi Bakıya baxıram və düşünürəm ki, bu şəhəri başqa necə gözəlləşdirmək olardı ki?  Bakı həmişə gözəl olub. Yenə yaraşıqlıdır, yenə gözəldir. Dostlarımı gözəllik görmək üçün həmişə Bakıya dəvət etmişəm. Uşaqlığımın yaddaşında bir Qara şəhər vardır. Montinin uşaqları ilə - məhəllə uşaqları ilə biz oranın plyajına çimməyə gedirdik. (Onun uşaqlıq dostları, məhlə uşaqları Polad Bülbüloğlu, Fərhad Bədəlbəyli, Elmar Məmmədyarov... və digərləri olub). Mənim yaddaşımın Nizami parkı, neft emal edən zavodları var. Külək bərk əsəndə Qara şəhərdən Bakının içərisinə neft qoxusu gəlirdi.  Baxmayaraq ki, şəhəri elə tikmişdilər ki, küləklər neft qoxusunu şəhərə az yaysın. Lakin külək elə küləkdir də... Ona biz yol göstərə bilmərik ki...

İndi Qara Şəhər dönüb olub Ağ Şəhər.  Port Bakı tərəfdən şəhərin içərisinə gələndə şəhərin yeni görkəmi, dənizkənarı Bulvarın görüntüsü adamı valeh edir.

Yuliy Qusman elə danışır ki, mənə sual verməyə imkan olmasın. Mən də nəzakət xatirinə sözünü kəsmirəm.

- Mən rəhmətlik Heydər Əliyevlə çox yaxın dost idim. Fəxr edirəm ki, onunla dost olmuşam. Çox maraqlıdır ki, bu il onun 100 illik yubileyi oldu, mənim isə avqustun 8-də 80 yaşım tamam olur. Bu il bizim yubileylərimizin ilidir.

- Səkkizinci ayın səkkizində səksən yaş. Nə gözəl rəqəm sıralamasıdır. Bu ilin oktyabrında da mənim 60 yaşım tamam olacaq. Yubileyimdir.

-Sən hələ cavan qızsan.

Ürəkdən gülürəm Fikirləşirəm ki, bakılı oğlanın komplimenti lap əla oldu.

-Sözüm ondadır ki, mən o vaxtlar da Heydər Əliyevin ölkəni necə inkişaf etdirdiyinin şahidi olmuşam. İndi isə belə düşünürəm ki, İlham Əliyev də, Mehriban xanım da Azərbaycanı, Bakını gözəlləşdirmək üçün əllərindən gələni edirlər. “Qorxma, mən səninləyəm” filminin  bir hissəsini İlisuda çəkirdim. O zaman  İlisuya gedən yollar bərbad gündə idi. İllər keçəndən sonra “Qorxma, mən səniləyəm” filminin ikinci hissəsini də yenə orada çəkməli oldum. İndi başqa bir İlisu var idi. Hər tərəf işıqlı, yollar abad, gözəl şərait... O enli küçələri, meydanları tanımadım. Hara baxsan göz oxşayır. Bu inkişaf məni çox sevindirir, qürur duyuram.

-Nəinki İlisu, Azərbaycanın hər yeri, Bakı elə gözəlləşib ki... Bakının gözəl keçmişi olduğu kimi, gələcəyi də çox gözəl olacaq. Buna adım kimi əminəm.

-Dünyanın ən dadlı ənciri avqust ayının sonu, sentyabrın əvəvlində Bakıda yetişir. Doğrudur, indi Xəzər dənizi bir az geri çəkilib. Lakin nə fərqi var, Bakıdan çıxıb gedən deyil ki, yenə də bizimdir. Ümumiyyətlə, Bakının sakinləri, azərbaycanlılar çox istiqanlı və qonaqpərvərdirlər. Mənim doğma Vətənimə yersiz hücumlar başlayanda, onun haqqında xoagəlməyən şayiələr yayılanda çox incimişəm. İndi də bu məni incidir.  Mən həmin adamlara  oxuduğum 160 saylı məktəbdən danışıram. Deyirəm ki, bizim sinifdə 19 millətin nümayəndəsi oxuyubdur. Lakin biz heç vaxt kimin hansı millətdən olduğunun fərqinə varmamışıq. Bizim sinifdə altı şagird Qızıl medal almağa iddialı idi. Mən, iki nəfər azərbaycanlı, bir rus, iki nəfər də erməni: Saaakyan və Sarkisov. Bax, medalı sonda məhz o iki erməni aldı. Bakı üçün uydurulan erməni miflərinin hamısı yalandır. Bakı həmişə beynəlmiləl şəhər olub. Doğulandan 40 il müddətində hər zaman Bakıda yaşadım. Bu şəhərdə mən  insanların necə xoşbəxt və mehriban bir ailə kimi yaşadıqlarının şahidi oldum. Heç bir millət, xalq haqqında yaman söz eşitmədim, burada heç kim sıxışdırılmadı.

Azacıq susub əlavə edir:

-Bax, indi Şuşada (19 iyul 2023 – red.) Media Forumu keçirilir. Səhhətimlə əlaqədar mən o forumda iştirak edə bilmirəm. Lakin qardaşım Mixail Qusman Forumun qonaqlarındandır. Bütün bu Zəfər Azərbaycanın və onun xalqının , onun rəhbəri İlham Əliyevin xidmətidir.

-Demək Qarabağ Azərbaycandır!

-Əlbəttə, elədir!

-Sizə bayaq içki təklif etdilər. Dediniz ki, içmirsiniz.

-Tələbəlik illərində içirdim. Sonra ara verdim. Qardaşım Mişa daha yaxşı içir. Mən tək-tək hallarda ya Novruz bayramında, ya da Yeni il şənliyində bir badə içərəm. Mənim temperamentim elədir ki, içkisiz də şənlənməyi bacarıram. Şərabı ona görə içirlər ki, əhval-ruhiyyə yüksək olsun. Ümumiyyətlə isə Azərbaycan şərablarını çox sevirəm. Keçmişdə Azərbaycanın şərab sənayesi “Ağ süfrə”, “Dəllər”, “Ağdam” şərabları ilə məşhur idi. İndi isə çoxdur yaxşı şərablar... Növləri də çoxalıb.

-Deyirsiniz ki, Bakı Şərq gözəlidir...

-Ümumiyyətlə, Bakı bu gün həm möhtəşəm Şərq şəhəridir, həm Avrasiyanın möhtəşəm  şəhəridir, həm də Avropanın. Avropa və Asiya mədəniyyətlərinin kəsişməsində Bakı doğrudan da cazibədar görünür. Bu mədəniyyətlər Bakının küləkləri kimi bir birinə qarışaraq Səba Yeli yaradır. Mən bu doğma şəhərimi öyməkdən heç vaxt yorulmuram. Bakı nefti ilə Böyük Vətən Müharibəsi qələbəsi qazanıldı. İndi isə neftdən gələn gəlir vətənimin çiçəklənməsinə sərf olunur, ölkəyə gələn valyuta ciblərə deyil, Vətənin çiçəklənməsinə sərf edilir. Mənim 5 nəsil şəcərəm Bakıda yaşayıb. 1835-ci ildə Qusman ailəsi neft mütəxəsisi kimi buraya yerləşib. Ailədə nənə -babadan başqa 12 oğlan və iki qız olub. Ulu nənəmin məzarı da Bakıdadır. Uaşqlarıma da, nəvələrimə də hər zaman Bakıdan, onun inasanlarından, havasından, meyvəsindən, suyundan, qumundan, meynəsindən, əncirindən  danışıram ki,  unutmasınlar. Dünyanın ən dadlı albalısı Argentinada yetişir. Ən dadlı qarpız  Sabirabadda və Həştərxanda bitir. Ən şirin əncir və üzüm isə Bakıdadır.

-Deməli, siz uzun illərdir ki, yəni Amerikada yaşayandan Bakı əncirinin dadmırsınız...

-Əncirin mürəbbəsini tapırıq. Lakin təzə əncir və xar tutu buradan Amerikaya göndərmək olmur. Yəni istəsən də gəlib ora çıxan deyil. Bakı ənciri heç yerdə bitmir. Bakı ola bilər ki, Dubaydan, Abi Dabidən, Nitsadan, Türkiyənin bahalı kurortlarından geri qalsın, lakin  Bakının insanlarından heç yerdə yoxdur. Onların koloriti başqadır. Ona görə də bizim ailənin bütün üzvləri  ildə bir dəfə də olsa, Bakıdakı evimizə gəlirik ki, buranın havasını, suyunu dadaq, ruhunu könlümüzə köçürək.

-Yuliy Solomonoviç, deyirsiniz ki, 80 yaşınız tamam olur. Nədir sizi belə cavan saxlayan?

- İnsan gərək pislik etməsin, xəbis olmasın, xəyanət etməsin... Bacarırsa yaxşılıq etsin. Onun qəlbinin rahatlığının işığı üzə nur verəcək.

- Maşallah olsun, lakin bu görəkəminizi, bu yaşamaq və yaratmaq həvəsinizi görəndə sizə heç 80 yaşı vermək olmur.

-Heç siz də pis görünmürsünüz, elə bil ki, 40-45 yaşınız var...

-Yuli Solomonoviç, daha sizə sözüm yoxdur...

-Gəlin elə burada da müsahibəni bitirək...

-Əlbəttə, siz necə istəyirsinizsə, eləcə də olsun!

Sonra uçuşumuzu sakitcə davam etdiririk. Bu müdrik insan nələrsə düşünür. Mənsə Yuliy Qusmanın özüylə tanış olduğumun, şəxsən özündən müsahibə götürdüyümün sevincini yaşayıram.

Bakıya qayıtdıqda bu yazını hazırlayıb məhz avqustun 8-də “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında dərc etdirəcəyimə qərar verirəm. Və yazı dərcə gedəndə xəbər alırıq ki, 80 illik yubileyi münasibətilə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Yuliy Qusmanı “Şöhrət” oredeni ilə təltif edib.

Sevinirəm. Bəlkə də səma yol yoldaşımın özü qədər sevinirəm.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.09.2024)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Zahid Əzizizn şeirlərini təqdim edir.

 

 

 

 

 

 

 

BƏNDƏ KİMDİ, ALLAH VURUR

 

 

 

Bu dünyada adamlar var,

 

Öz oduyla hey qovrulur.

 

Bu dünyada adam da var,

 

Ayaz  kəsir, qar dondurur.

 

 

 

Kimi kəsir yolumuzu,

 

Kimi qırır qolumuzu,

 

Kimlərsə sağ-solumuzu

 

Doğradıqca hey qudurur.

 

 

 

Əcəl alır doğmamızı,

 

Şirin-şəkər loxmamızı,

 

Atamızı, anamızı,

 

Sonra bizi ovundurur.

 

 

 

Baxan yoxdur soya, ada,

 

Ölən-itən düşmür yada.

 

Bu yağmurda, bu sel-suda

 

Çay quruyur, göl soğulur.

 

 

 

Kül eyləyib közümüzü,

 

Nurdan saldıq gözümüzü.

 

Özümüzlə özümüzü,

 

Bəndə kimdi, Allah vurur.

 

 

 

 

 

BAŞQADI

 

 

 

Bu dünyanın övladları ögeydi,

 

Ataları, anaları başqadı.

 

Mayaları bir torpaqdan olsa da,

 

Axşamları, sabahları başqadı.

 

 

 

Yaxşıları, yamanları eynidi,

 

Ümidləri, gümanları eynidi,

 

İnancları, imanları eynidi,

 

And yerləri, vallahları başqadı.

 

 

 

Gül-çiçəyi bir açılıb-solsa da,

 

Əl alında, gözlər yolda qalsa da,

 

Əməlləri eyni əməl olsa da,

 

Savabları, günahları başqadı.

 

 

 

Təmannası, diləkləri seçilmir,

 

Yeri-göyü, mələkləri seçilmir,

 

Arzuları, istəkləri seçilmir,

 

Nəfəsləri, tamahları başqadı.

 

 

 

Öz yeri var  hər doğulan bəndənin,

 

Dönüşü yox ölüm adlı səfərin.

 

Bir olsa da kök-köməci bəşərin,

 

Tanrıları, allahları başqadı.

 

 

 

 

 

QALIR

 

 

 

Bu dünyada bir adətdi,                         

 

Lələ köçür, yurdu qalır.

 

Ər kişilər ocağının

 

Közü sönür, odu qalır.

 

 

 

Yox həyanı ünümüzün,

 

Düşdüyümüz günümüzün.

 

Acı, şirin ömrümüzün

 

Tamı gedir, dadı qalır.

 

 

 

Bu nə divar, bu nə hörgü?

 

Bu nə mizan, bu nə bölgü?

 

Kimilərin malı-mülkü,

 

Kimlərinsə adı qalır.

 

 

 

 

 

VAR

 

 

 

Kim nə deyir, necə deyir, mənə nə? –

 

Eşitməyə öz laflarım, sözüm var.

 

Ürəyimdən keçənləri görməyə

 

Harda olsa görmək üçün gözüm var.

 

 

 

Əsir edib, hökm etməsəm dilimə,

 

Boş sözlərdən nə keçəcək əlimə.

 

Bu dünyanın gərdişini belimə

 

Qaldırmağa taqətim var, dizim var.

 

 

 

Zahid Əziz, tam axtarma hər barda,

 

Vəfa yoxdur nə dövlətdə, nə varda.

 

Məndən sonra məni fani dünya,

 

Yaşadacaq Əzizim var, izim var.

 

 

 

 

 

HƏQİQƏTLƏR, TƏZADLAR...

 

 

 

Bu dünyanın hər yerində

 

Ay doğmamış günəş batmır.

 

Hürə-hürə ulduzlara

 

Zəncirində itlər yatmır,

 

 

 

Bu da ömrün son baharı,

 

Yarı sancı, yarı ağrı,

 

Yaşayırıq yarı-yarı,

 

Harayımız haqqa çatmır.

 

 

 

Hər yan gömgöy, yaşıl, sarı,

 

Sığal çəkir gülə arı.

 

Tacirləri-tüccarları

 

Aldığını geri satmır.

 

 

 

Yad qoltuqda hey yatanlar,

 

Yad ocağa köz atanlar,

 

Südümüzə su qatanlar,

 

Dərdimizə sevinc qatmır.

 

 

 

Hər doğrunun bir yalanı,

 

Hər köçənin bir qalanı,

 

Birimizə dərd olanı

 

O birimiz yana atmır.

 

 

 

 

 

GECİKDİM

 

 

 

Sonuncu olsam da sevinc sarıdan,

 

Qəm-kədər çəkməkdə dərd ustasıyam.

 

Qismət bazarında “du bir” atsam da,

 

Görənlər hey deyir nərd ustasıyam.

 

 

 

Öz yeri-yurdu var gülün, qönçənin,

 

Hər gülşəndə nərgiz, qızılgül bitməz.

 

Elə bir hicranın xəstəsiyəm ki,

 

Davası-dərmanı, loğmanı  yetməz.

 

 

 

Qıvrılıb yatıram əzab içində,

 

Həmdəmim olası savabım yoxdu.

 

Ömrüm itib-batıb əkin-biçində,

 

Bir qarnım yalavac, bir qarnım toxdu.

 

 

 

Yaşım çoxaldıqca boyum kiçilir,

 

Əkdiyim ağaclar məndən böyükdü.

 

Oğrun-oğrun ömrüm, günüm biçilir,

 

Gəzməyə tabım yox, əsam çürükdü.

 

 

 

Tanrı dərgahına yetişmək üçün

 

And-aman etməkdən sonuma yetdim.

 

Qatarmı tələsdi, mənmi yubandım? -

 

Bir onu bilirəm bir az gecikdim...

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 

(20.09.2024)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində Türkiyənin “Genç Yürekler” jurnalının təqdim etdiyi 51 türk müəllif inin yazıları yer alır. Türkiyə türkcəsində yayılan əsərlərin əsas qayəsi budur: “Dildə, fikirdə, işdə birlik!”.

 

 

 

 

 

 

 

Senin Töre'ne kurban

 

 

 

Muhterem Şahin

 

 

 

“Yiğit Töresi” şiirinin yazılmasına sebep olmam hasebiyle, beni bir gece vakti telefonla uyandırıp, o gür sesiyle töreyi hatırlatan ve derin sancılarla baş-başa bırakan Değerli Ağabeyim Bestami Yazgan’a

 

 

 

Yüreğime bilmem kaç kez danıştım,

 

“İman” dedi, “sabır” dedi, “Hak” dedi.

 

Uykumu bölen bu dostla konuştum,

 

“İman” dedi, “sabır” dedi, “Hak” dedi,

 

Aman “Yıkılıp düşmek yasak!” dedi.

 

 

 

Can evim kaç vakit suskun ve bitap,

 

Derman vermedi yaran, öldü hitap,

 

Işığına koştuğum yüce kitap

 

“İman” dedi, “sabır” dedi, “Hak” dedi,

 

Ve sonra “Haddi aşmak yasak!” dedi.

 

 

 

Ben amenna ve saddakna bir kuldum,

 

Hicran ateşiyle yandım da uldum.

 

Tozlanmış raflardan bir şiir buldum,

 

“İman” dedi, “sabır” dedi, “Hak” dedi,

 

Bak “Hayret edip şaşmak yasak!” dedi.

 

 

 

Aşk bostanında nöbete durarak,

 

Fecir vaktine hayaller kurarak,

 

Cezbeyle gönlüne mızrap vurarak,

 

“İman” dedi, “sabır” dedi, “Hak” dedi,

 

El “ateşinde pişmek yasak!” dedi.

 

 

 

Yunus misali, azık var belinde,

 

Düz odunla kitap taşır elinde.

 

Ustam gibi hal dili var dilinde,

 

“İman” dedi, “sabır” dedi, “Hak” dedi,

 

Ha “Seller gibi taşmak yasak!” dedi.

 

 

 

Lale, zambak, gül vardı deresinde,

 

Misk-ü amber kokuyor yöresinde.

 

Sevda kilimi “Yiğit Töresi”nde

 

“İman” dedi, “sabır” dedi, “Hak” dedi,

 

Ve “Şan peşinde koşmak yasak!” dedi.

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 

(20.09.2024)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağla Təbrizdə yaşayıb yaradan Əli Cavadpurun şeirlərini təqdim edir.

 

Əli Cavadpur

Təbriz

 

HƏR ŞEY XƏBƏRDİ!..

 

Hər şey xəbərdi,

Hər şey xəbər qədərdi.

 

Yalavaclıqdan baş götürüb

Gəmilərə təpilən mühacirlər

Hər gün qırılmaqdadır.

-Bir xəbərdi.

Havanın soyuqluğu neçə gün davam edəcək.

-Bir xəbərdi.

Səhərdən-axşama dünyada inqilab olur.

-Bir xəbərdi.

 

Diktatorlar həmişə diktə oturarlar

Və dinc oturmazlar.

-Bir xəbərdi.

 

Nobel adına verilən mükafatların kökü

Gedib Bakının neft quyularına dayanır.

-Bir xəbərdi.

Orta doğu bir ağ göyərçinin oxuduğu ağıdır.

Orta doğu qan ocağı, qan çanağıdı.

-Bir xəbərdi.

Ulayan yalquzaqdır,

Oxuyan bayquşdur Ərəb çölləri.

-Bir xəbərdi.

Çoxdandır səndən xəbərim yoxdu,

Necəsən dostum?

-Bir xəbərdi.

Afrika aclıqdan qaça bilər, amma “qaravaclıqdan” qaça bilməyəcək!

-Bir xəbərdi nə vaxtsa eşitmişəm.

Üstəki o “qaravaclıq” sözün özüm düzəltmişəm,

Yalavac sözünə borcluyam bu tapıntını

Təqdim edirəm ağ dərililərə.

-Bir xəbərdi.

Xəbərlərin gözüdür yaşamaq,

Bəbəyinə güllələr xoruzlanır.

Yaşamaq xəbər başlığıdır

Ayaq altında sürünür!

 

Bir xəbərdi:

Hələbin soyulan dərisi

Qarabağın oxunan şikəstəsi.

Urmu gölü bir duzlu xəbəridi

Yellər apardı uzaqlara,

Gətirdi yaxınlara!

 

“İqnosiya” matador xəbəridi Lorkadan.

“Günəş bir gün soyuyacaq” köhnə bir xəbərdi Nazimdən.

Kəndimizdə “Qarağanlı düz “ adında-

Mavi çalmalı, ipək yaylıqlı

Yovşan qoxulu bir otlaq var

Yaz gələndə onun üstündə uzanar, yaşıllanar

İndi loderlər ciyərini sökür

Şirkətlərə qum daşımaq üçün.

-Bir xəbərdi.

 

“İncirli Bulağı”nın üstündə bir bənövşəyə darıxdım

Və burnumun ucu göynədi, bu üzü yaza doğru gedən günlərdə.

-Sən deyən bir xəbər deyil,

Amma xəbərdi.

Artıq xəbərə dönmüşük

Nə var, nə yox, nə xəbər?

Xəbərik, xəbərə yaşayırıq!..

Xəbərəm

Xəbərdi

Xəbərsən,

Hər şey xəbərdi, xəbərin yoxdu!

Xəbər var daha heç nə yox!...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.09.2024)

 

 

 

 

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Sizlər üçün çağdaş yazıçı və şairlərimizin ən yaxşı ədəbi nümunələrini seçərək təqdim edəcəyik.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

 

POEZİYA

 

BABA VƏZİROĞLU

 

CƏNAB ALİ BAŞ KOMANDAN

 

Sənin kimi fatehi zaman yetirməz bir də, 

Haqq-ədalət carçısı, tarix yazan sərkərdə. 

Səndən ilham, güc alır zabit, əsgər səngərdə,

Hərb və sülh meydanında sən zəfər çalan adam,

Cənab Ali Baş Komandan!

 

Düşmənimiz baş əydi sən and içən bayrağa, 

Sənin azad etdiyin hər bir qarış torpağa. 

Anamız Azərbaycan qovuşur Qarabağa, 

Qalmayacaq qisassız bir damla tökülən qan,

Cənab Ali Baş Komandan!

 

Getdiyin bu şanlı yol Ulu Öndər yoludur,

Sənin ordun yenilməz, sənin xalqın uludur.

"Yaşasın Azərbaycan!" - arzun, amalın budur, 

Milyon-milyon ağızdan səslənir xeyir-duan,

Cənab Ali Baş Komandan!

 

Qarabağ səmasında yenə günəş doğuldu,

Sənin dəmir yumruğun birlik oldu, güc oldu.

"Mənəm-mənəm" - deyənlər bəs noldu, necə oldu?

Ana südütək halal, sənə bu şöhrət, bu şan,

Cənab Ali Baş Komandan!

 

Sən yalnız, tək deyilsən, mətin türk qardaşın var,

Bir vəfalı, mehriban ürək-can sirdaşın var.

Bircə sözün, əmrinlə bu xalq ayağa qalxar,

Səninlə Azərbaycan - bir könüldə iki can - 

Cənab Ali baş Komandan!

 

 

XATİRƏDİR

 

Niyə yanır bu ocaq,

Yanıb, külü qalacaq.

Bilmirəm nə olacaq,

Olanı xatirədir...

 

Qar yağır narın-narın,

Üzü gülür dağların.

O yaşıl yarpaqların

Solanı xatirədir...

 

Ay çəmənin çiçəyi,

Niyə soldu ləçəyin?!

Bu dünyanın gerçəyi,

Yalanı xatirədir...

 

Niyə çıxdıq yola biz,

Dəli olub bu dəniz.

Bir adadır sevgimiz,

Hər yanı xatirədir...

 

Gerçəkdi, yoxsa yalan,

Gəlib keçdi nə zaman?!

Sevginin ömrü bir an,

Qalanı xatirədir...

 

 

MƏNDƏN BİR DƏ OLMAYACAQ

 

Gecə-gündüz çıraqla sən,

Hələ məni gəzəcəksən.

Axtarmaqdan bezəcəksən,

Məndən bir də olmayacaq...

 

Yollara gül ələsən də,

Səhər-axşam diləsən də,

Başına kül ələsən də,

Məndən bir də olmayacaq...

 

Başqa yaz, bahar gələcək,

Yağış yağıb, qar gələcək.

Dünya sənə dar gələcək,

Məndən bir də olmayacaq...

 

Var olacaq, yox olacaq,

Məndən bir də olmayacaq...

Səni sevən çox olacaq,

Məndən bir də olmayacaq...

 

Düz qəddini əyəcəksən,

“Hayıf ondan” - deyəcəksən.

Dizlərinə döyəcəksən,

Məndən bir də olmayacaq...

 

Yatma belə, hələ oyan,

Getmə belə, hələ dayan.

Səni sevən, səni duyan,

Məndən bir də olmayacaq!..

 

 

SƏNSİZ KEÇƏN GÜNLƏRİM

 

Söz tapmadıq danışaq, dindi qatar astaca,

Səni məndən ayırar indi qatar astaca,

Qanadımız sevgiydi - heç bilmədik, ayrılıq

Qovub haqlayar bizi, gəlib çatar astaca...

 

Burda günəş parlayır, sənsiz istisi yoxdu,

Burda yağış başlayır, sənsiz kəsdisi yoxdu.

Sənsiz keçən günlərim oxşayır bir-birinə,

Sənsiz keçən günlərin yaxşısı, pisi yoxdu...

 

Hələ çox göynəyəcək sənsiz həsrətin yeri,

Bir gün gedən qatarlar bir gün dönərmi geri?

Bilirəm ki, sən mənsiz necə yetim qalırsan,

Bilirsən ki, mən sənsiz fağır, yazığın biri...

 

Adlayıb neçə kəndi, gəzsəm neçə şəhəri,

Ürəyində bitirmiş ömrümün hər səfəri.

Dönüb bir gün qatara, qayıdaram, əzizim,

Qapı kimi üzünə açıb nurlu səhəri...

 

Burda günəş parlayır, sənsiz istisi yoxdu,

Burda yağış başlayır, sənsiz kəsdisi yoxdu.

Sənsiz keçən günlərim oxşayır bir-birinə,

Sənsiz keçən günlərin yaxşısı, pisi yoxdu...

 

 

ŞUŞA...

 

Şəhər varmı dünyada,

Bu donda, bu biçimdə, 

Bir duvaqlı gəlinsən,

Şuşam, duman içində!

 

Ay Qarabağ gözəli,

Ay Natavan qəzəli.

Başına sığal çəkib, 

Ulu Tanrının əli.

 

Başında duman oldu,

Bağ-bağçan talan oldu,

Könül candan ayrıldı,

Həsrətin yaman oldu.

 

Necə dözdük bu dərdə,

Gəl səni qucum bir də.

İlham gəlir, qarşıla,

Tarix yazan sərkərdə!

 

Şükür gəldi bu çağın,

Üzeyir bəy qonağın.

Yenə muğamat deyir,

Sərin İsa bulağın.

 

Sən məndən könül istə,

Deyim ki, gözüm üstə.

Bülbüldən bir Heyratı,

Xan əmidən Şikəstə.

 

Cıdır düzü gül açdı,

Xarıbülbül dil açdı.

Azərbaycan bayrağı,

Sənə necə yaraşdı!.

 

Baxıb doymuram yenə,

Şükür, Tanrı, bu günə.

Vaqif yenə söz qoşur,

Şuşam, sənin hüsnünə.

 

Adın zəfərlə qoşa,

Yaşa, əbədi, yaşa.

Qarabağın maralı,

Azərbaycan gözəli,

Şuşa, ay qədim Şuşa,

Şuşa, ay cavan Şuşa,

Şuşa, ay əziz Şuşa!!!

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.09.2024)

 

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

 

22.

TARİXƏ RAKURS

 

Azərbaycan xalqı tarixən mütaliə edən xalq kimi tanınıb. Böyük ədiblər yetişdirən, böyük tirajlarla kitablar çap olunan, çoxsaylı kitabxanaları, kitab mağazaları ilə öyünən bu məmləkətdə ötən əsrin 90-cı illərində müstəqillik əldə edilməsindən dərhal sonra bu sahədə ciddi böhran yarandı. Müstəqilliyin ilk illərində respublikanın üzləşdiyi iqtisadi böhran, siyasi xaos, bir ictimai-iqtisadi formasiyanın digəri ilə əvəz olunmasının fəsadları, zorla sürükləndiyimiz müharibənin, milyonlarla insanın qaçqın və didərgin düşməsinin insanların iqtisadi durumuna və əhval-ruhiyyəsinə vurduğu zərbələr kitab mağazalarının kütləvi olaraq baqqal mağazalarına çevrilməsinə, kitabxanaların qapılarından qıfıllar asılmasına, “indi heç kəs heç kəsin kitabını oxumur” kimi məsəllərin yaranmasına səbəb oldu. Bununla belə, siyasi və iqtisadi sabitlik yarandıqdan sonra tədricən kitaba münasibət dəyişdi, kitaba əvvəlki sevgi bərpa olunmağa başladı.

İndi isə gəlin tarixə nəzər yetirək.

Ölkəmizdə kitabçılıq sənətinin inkişaf dövrü eramızın XI əsrinə aid edilsə də, əslində onun tarixi çox-çox qədimlərə gedib çıxır. Yaşadığımız bölgədə ilk kitabxanalar çox uzaq tarixdə dövlət qurumlarının yarandığı dövrlərdə meydana gəlmişdir. Tarixdən bəlli olduğu kimi, V əsrdə Qafqaz Albaniyasında 52 hərfdən ibarət alban əlifbası tərtib edilmişdi. Beləliklə, bir çox kitablar alban dilinə tərcümə edilmiş, kilsə və məktəblərdə kiçik kitabxanalar təşkil olunmuşdur. Azərbaycanda İslam dini yayıldıqdan sonra isə məscid və mədrəsələrdə kitabxanalar meydana gəldi və kitab mədəniyyəti geniş yayılmağa başladı.

Amma bu inkişaf XI əsrdə sözün əsl mənasında dönüş mərhələsinə qədəm qoyub. Bu dövrdən etibarən yaranan nüfuzlu əsərlərin qorunub saxlanılması üçün kitabxanaların sayı da artmağa başlayıb. İlk şəxsi kitabxanalara Bəhmənyarın kitabxanası, Xətib Təbrizinin kitabxanası, Nəsrəddin Tusi və “Seyyidəna” kitabxanası, Rəşidəddin və “Rəşidiyyə” kitabxanasını misal çəkmək olar.

Tarixdə antik dövrdə Yunanıstanı, orta əsrlərdə isə Çini kitabxananın vətəni hesab edirlər.  Halbuki, bizim də öyünəsi nailiyyətlərimiz olub. XI-XII əsrlərdə Gəncədə Dar-əl-kitab adlı böyük bir kitabxana olub. Həddad ibn Asim Naxçıvaninin başçılıq etdiyi bu kitabxana öz kitab sayına görə hətta Şərqin ən böyük kitabxanalarından biri kimi müxtəlif yazılı mənbələrə düşüb.

XIII əsrdə öz kitab fondunun zənginliyi ilə Şərqdə birinci olan (hətta Qahirə, Kordoba, Bağdad, Pitaka-tayk kitabxanalarını belə üstələyib – red.), Qərblə yarışa girən Marağa Rəsədxanasının Elmi Kitabxanası isə orta əsrlərdə Azərbaycanda kitabçılıq ənənəsinin möhtəşəmliyinin bariz sübutudur. Nəsirəddin Tusinin təşəbbüsü ilə qurulmuş bu kitabxanada 400000 kitab və əlyazması toplanmışdı.

Sonradan Şah İsmayıl Xətainin Təbrizdəki saray kitabxanasının, Ərdəbildə Şeyx Səfi məqbərəsinin kitabxanasının zəngin kolleksiyasına görə şöhrəti el-el gəzmişdir.

Çox təəssüf ki, Azərbaycanın qədim kitabçılıq ənənələri, məşhur kitabxanalarımız öz tədqiqatçılarımızın belə diqqətindən yayınmışdır, diqqətdənkənar qalmışdır. Bu isə adımızın adlar içində olmamasına səbəb olmuşdur.

 

Növbəti: 23.Mütaliə ilə bağlı faktlar

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.09.2024)