Nəsibə Nəsib (Məmmədova),

Dövlət Arxivinin Şirvan filialının direktoru. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Hər il 9 iyun tarixində dünya üzrə Beynəlxalq Arxivlər Günü qeyd olunur. Bu gün arxivlərin, onların qorunmasının və inkişafının əhəmiyyətini vurğulamaq məqsədi daşıyır. Arxivlər tarixin canlı yaddaşıdır, keçmişdən gələcəyə doğru əvəzolunmaz məlumatların saxlanması və gələcək nəsillərə ötürülməsi üçün əsas mənbədir, etibarlı saxlanc yeridir.

Arxiv sənədləri yalnız tarixi faktları deyil, həm də hüquqi, mədəni və sosial hadisələrin sübutlarını ehtiva edir. Onlar dövlətlərin, təşkilatların və fərdlərin fəaliyyətləri barədə geniş və etibarlı məlumat mənbəyidir. Bu sənədlər sayəsində keçmişdə baş vermiş hadisələr, qərarlar və proseslər öyrənilir, təhlil edilir və qiymətləndirilir.

Beynəlxalq Arxivlər Günü həm də arxiv işçilərinin zəhmətinin tanınması üçün bir fürsətdir. Onlar sənədlərin düzgün saxlanması, qorunması və əlçatanlığının təmin olunması istiqamətində böyük əhəmiyyət daşıyan işləri həyata keçirirlər.

Bu günün əsas məqsədlərindən biri də cəmiyyətin arxivlərə diqqətini artırmaq, onların ictimai əhəmiyyətini geniş kütlələrə çatdırmaqdır. Texnologiyanın inkişafı ilə arxiv sənədlərinin rəqəmsallaşdırılması və elektron arxivlərin yaradılması, sənədlərin qorunması və istifadəsinin daha da asanlaşması üçün yeni imkanlar açır.

Nəticə etibarilə, Beynəlxalq Arxivlər Günü bizə keçmişimizi anlamaq, onu qorumaq və gələcək nəsillərə doğru düzgün ötürmək üçün vacib olduğunu xatırladır. Arxivlər bizə tariximizi və mədəniyyətimizi yaşatmaqda böyük rol oynayır.

Əsrlər boyu formalaşan tarixi mirasına hər millət sahib çıxır və arxivlərdə qoruyub saxlayır. Azərbaycan xalqının da zəngin Milii Arxiv Fondu vardır və bu fond tarixi keçmişimizin müxtəlif mərhələlərində formalaşan xalqın, yazılı, səsli, görüntülü yaddaşının qorunub saxlandığı dövlətin unikal və çoxşaxəli  informasiya ehtiyyatları sisteminin tərkib hissəsidir.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2020-ci il 12 fevral tarixli sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycanda arxiv işinin inkişafına dair 2020-2025-ci illər üçün Dövlət Proqramı”na əsasən respublikamızda arxiv işi xeyli təkmilləşdirilmiş, bu sahədə xeyli işlər görülmüşdür. Bu gün mən zəngin Milli Arxiv Fondumuzun bir hissəsini təşkil edən Şirvan filialından söhbət açacam. 

Azərbaycan Respublikası Milli Arxiv İdarəsinin 15 filialından biri olan Dövlət Arxivinin Şirvan filialı 1930-cu ildə Əli Bayramlı rayon Dövlət Arxivi olaraq yaradılmış, 1959-cu ildə Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 7 fevral tarixli 118 nömrəli qərarı ilə daha da struklaşdırılmışdır ( əsas: ARDA ). 1968-ci ildən filiala çevrilmişdir. 2008-ci ildən Əli Bayramlı adı dəyişilərək Dövlət Arxivinin Şirvan filialı adlandırılmışdır. 2020-2025-ci illər inkişaf proqramına əsasən Respublikamızın hər yerində, eləcə də, Şirvan filialında əsaslı dəyişikliklər olmuşdur. Köhnə yeməkxana binasında yerləşən arxiv idarəsində 2022-ci ildə Milli Arxiv idarəsinin təşəbbüsü ilə əsaslı təmir işləri aparılmış, bina tamamilə yenilənmişdir. Əlavə olaraq 1 iş otağı, sərgilərin təşkili üçün foye, oxucuların istifadəsi üçün oxu zalı yaradılmış, siqnalizasiya və istilik sistemi ilə təmin olunmuşdur. Mühafizəxanalarda müasir dəmir stelajlar quraşdırılmış, yeni qutular alınaraq sənədlərin mühafizəsi xeyli yaxşılaşdırılmışdır. Arxiv binasının həyətyanı sahəsi daşla üzlənmiş, yaşıllıq sahə salınmışdır. Son üç ildə ümumilikdə 45 ədəd həmişəyaşıl şam, küknar ağacları, 100-ə yaxın qızıl gül kolları və müxtəlif çiçəklər əkilmiş, ağaclarda quş yuvaları asılmışdır. Vətəndaşların rahatlığını təmin etmək məqsədilə həyətdə yeni oturacaq yerləşdirilmişdir.

Dövlət Arxivinin Şirvan filialı Şirvan şəhərindəki idarə, müəssisə və təşkilatların sənədlərinin toplanması, mühafizəsi və istifadəsini təmin edir. Həmçinin tabeliyində fəaliyyət göstərən Hacıqabul, Sabirabad, Saatlı və İmişli rayonlarının daimi saxlanmalı olan sənədlərini mühafizə edir, sistemləşdirir. Region üzrə fəaliyyət göstərən idarə, müəssisə və təşkilatların tərkibində fəaliyyət göstərən arxiv şöbələrinə nəzarət edir, dövlət əhəmiyyətli sənədlərin vaxtında mühafizəyə verilməsini, müddəti bitmiş sənədlərin məhvə ayrılması işlərini təmin edir. Sənədlərin rəqəmsallaşdırılması və müasir texnologiyaların tətbiqi sahəsində işlər aparılır.

Filialda 451 fond üzrə  29337  iş mühafizə olunur.  

Şirvan filialında ən əski məlumatı özündə əks etdirən sənəd Nuriyeva Səlmi Səməndər qızının 1879-cu ildə doğulması faktını göstərən 424 saylı doğum qeydiyyat aktıdır (fond 405, siyahı 1, saxlama vahidi 26, vərəq 8). Əli Bayramlı Zəhmətkeş - sonradan Xalq Deputatları Sovetinin 1930-1995-ci illərə aid sənədləri fondun ən lazımlı parçalarındandır. 2022-ci ilə qədər fondumuzda idarə, müəssisə və təşkilatların daimi, eləcə də işçi heyətə aid sənədləri mühafizə olunurdu. 2022-ci ildə ilk dəfə şəxsi mənşəli fondlar yaradıldı. Şirvan şəhərinin 44 günlük Vətən müharibəsində və sentyabr antiteror əməliyatında qəhrəmancasına şəhid olmuş oğullarının şəxsi mənşəli sənədləri, fotoları, əl işləri toplanılaraq daimi dövlət mühafizəsinə götürüldü. Eləcə də, Şirvanın sayılıb-seçilən ziyalıları olan professor Akif Abbasovun, şair, publisist Eldar Qəmərlinin də şəxsi mənşəli fondları yaradılaraq arxiv tərkibi zənginləşdirildi. Qərbi Azərbaycandan azərbaycanlıların deportasiyasının ikinci mərhələsində- 1948-1953-cü illərdə ata-baba yurdundan didərgin salınmış soydaşlarımıza aid sənədlər toplanılaraq Xüsusi Qiymətli Fonda daxil edildi. Xatırladaq ki, bunların arasında hətta Böyük Vedinin igid oğlu, Azərbaycanın el qəhrəmanı Abbasqulu bəy Şadlinskinin ailə üzvlərinə aid sənədlər də qorunmaqdadır.

Şirvan (Əli Bayramlı) şəhərinin tarixini əks etdirən foto sənədlər Azərbaycan Respublikası Dövlət Kino- Foto Sənədləri Arxivindən, Əli Bayramlı şəhərinin bir sıra strateji tikililərinin (Əli Bayramlı şəhərinin su təchizatı, İçməli su kəməri sxemi, içməli su təchizatı sistemində yerləşən əsas nasosxana və su anbarı kompleksinin layihəsi və s.) sxemləri Dövlət Elm və Texnika Sənədləri Arxivindən toplanaraq həmçinin Şirvan filialında da mühafizəyə alındı. Beləliklə Ulu Öndərimiz Heydər Əliyevin qeyd etdiyi kimi :

“Arxiv işi donub qalmış, dəyişməz deyil, daim inkişaf edən, təkmilləşən, dövlətin və cəmiyyətinin inkişafına xidmət edən mühüm fəaliyyət sahəsidir. Azərbaycan arxivləri zamanın çağrışlarına uyğun dəyişir, yenilənir və dinamik olaraq inkişaf edir”.

Hazırda filialın 7 əməkdaşı var. Tabeliyində dörd rayon dövlət arxivi fəaliyyət göstərir. Hacıqabul, Saatlı, Sabirabad və İmişli Rayon Dövlət Arxivləri. Eyni zamanda ərazi üzrə fəaliyyət göstərən İmişli və Sabirabad “ASAN Xidmət” mərkəzlərinin arxiv arayışlarının verilməsi bölməsinə rəhbərlik və nəzarət edilir. Şirvan filialı dayanmadan bu sahədə çalışır, arxiv fondunu daha da zənginləşdirmək üçün əlindən gələni edir.

Dünyada Arxiv işinin qiymətləndirilməsi üçün qeyd olunan 9 iyun Beynəlxalq Arxivlər günü münasibəti ilə dünya arxivçilərini təbrik edirik. Sağlam gələcək zəngin tarixdən, tarix isə möhkəm arxivdən qüvvət alır!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.06.2025)

Avstriyanın paytaxtı Vyana şəhərində 28 May – Müstəqillik Günü münasibətilə “Cəngi” estrada folklor ansamblının təqdimatında “Alov ritmləri” adlı konsert keçirilib. Konsert Azərbaycan Diasporuna Dəstək Fondunun dəstəyi və Vyanada fəaliyyət göstərən Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzinin təşkilatçılığı ilə baş tutub.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsindən verilən xəbərə görə, tədbirə Avstriyada akkreditə olunmuş diplomatik korpusların, beynəlxalq təşkilatların təmsilçiləri, yerli ictimaiyyət, media nümayəndələri, həmin ölkədə yaşayan soydaşlarımız və musiqisevərlər qatılıblar.

İncəsənət ustalarının çıxışdan əvvəl bir neçə gün öncə qeyd etdiyimiz 28 May – Müstəqillik Günü barədə məlumat verilib, Vyananın ən müasir konsert salonlarından biri olan “MuTh“-da ilk dəfə Azərbaycan musiqisinin səslənəcəyi xüsusi vurğulanıb. Bu təşəbbüsə göstərilən dəstəyə görə Azərbaycan Diasporuna Dəstək Fondunun icraçı direktoru Əkrəm Abdullayevə və Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzinin direktoru Leyla Qasımovaya təşəkkür edilib.

Azərbaycan Respublikasının Xalq artisti, tarzən və ud ifaçısı Mircavad Cəfərovun rəhbərlik etdiyi “Cəngi” estrada folklor ansamblı Azərbaycan muğamları əsasında caz kompozisiyaları, bəstəkar və xalq mahnılarından ibarət repertuarla çıxış edib. Tar, ud, tütək, zurna, balaban və nağara kimi Azərbaycan milli musiqi alətlərinin səsi təqdim olunan əsərlərə xüsusi gözəllik verib.

Konsertdə ifa edilən əsərlər – istər klassik caz, istər estrada, istər etno-caz, istərsə də milli Azərbaycan musiqisi tamaşaçılarda xoş təəssürat yaradıb. Bəzi avstriyalı qonaqlar Azərbaycan musiqisini ilk dəfə eşitdiklərini və valeh olduqlarını bildiriblər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.06.2025)

“İğdır-Azərbaycan Dil, Tarix və Kültür Birliyini Yaşatma və Dəstəkləmə Dərnəyi”nin və İğdır Azərbaycan Evinin rəhbəri Ziya Zakir Acarın Türkiyədə “Görənlərin gözü ilə İğdırda erməni qətliamı” adlı kitabı çapdan çıxıb.

 Azərbaycan Respublikasının Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin maliyyə dəstəyi ilə nəşr olunan kitabın ön sözünün müəllifi komitə sədrinin birinci müavini Valeh Hacıyevdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Komitədən bildirilib ki, türk və ingilis dilində geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulan kitabda şahidlərin sözləri ilə ermənilərin İğdır və ətraf şəhərlərdə törətdiyi dəhşətli qırğınlardan bəhs olunub. Qərbi Azərbaycandan zorla qovulan və xüsusilə İğdırda məskunlaşan azərbaycanlıların sonrakı taleyi haqqında geniş məlumat verilib.

İğdır vilayətinin qəsəbə və kəndlərində – Oba, Tuzluca, Hakmehmet, Küllük, Dize, Arapkiri və Gediklidə Türkiyə mediasının iştirakı ilə aşkar olunan kütləvi məzarlıqlar və şahid ifadələri ilə soyqırımı faktlarının öz təsdiqini tapdığı qeyd edilib. Aparılan qazıntılar zamanı digər yaşayış məntəqələrində də onlarla kütləvi məzarlığın aşkara çıxdığı diqqətə çatdırılıb.

Nəşrdə indiki Ermənistanın qədim türk yurdu olduğu, Qərbi Azərbaycan toponimlərinin ermənilər tərəfindən saxtalaşdırıldığı faktlarla sübuta yetirilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.06.2025)

     Əlibala Məhərrəmzadə, Milli Məclisin deputatı, MM Mədəniyyət Komitəsinin üzvü, yazıçı

    Bu günlərdə Milli Məclisin deputatı, yazıçı və publisist İmamverdi İsmayılovun “Bayquş və qarovulçu” hekayəsini oxudum. Son vaxtlar ustad qələm əhlindən hesab edilən İmamverdi İsmayılovu bilmərrə olaraq publisistik yazıları ilə görürdük, odur ki, onun hekayə janrına müraciəti əlbəttə ki, maraq doğurdu.

    Bu gün tək Azərbaycan ədədbiyyatında deyil, ümumən dünya ədəbiyyatında yeni trendlər cövlan edir. İnformasiya-kommunikasiya texnologiyalarının misilsiz inkişafı, insanların internet və mobil telefon asılılığında olmaları mədəniyyətin bütün sahələrinə, əlbəttə ki, eyni zamanda həm də insan münasibətlərinə neqativ təsir göstərir, bu təsiri neytrallaşmaq isə pedaqoqların, mədəniyyət və ictimaiyyət xadimlərinin, say-seçmə ziyalıların üzərinə düşür. Sağlam postulat isə budur: İKT-nin inkişafı, internetdən istifadə təqdirəlayiqdir, inkişaf əlbəttə ki gözəldir, amma bunların sui-istifadə yolverilməzdir, yalnız müsbət tərəflər tətbiq edilməlidir, mənfilərdən isə uzaq durulmalıdır.

    Çağdaş ədəbiyyatda yazıçılar üçün günün tələbi belədir: dərhal təqdim etdiyin yazının intriqası və faydası mesajını verməlisən, əks təqdirdə oxucu onu oxumayacaq.

    Tanınmış ABŞ tənqidçisi Andrea Lonq Çu deyir ki, hazırkı dönəmdə ədəbiyyatın bir nömrəli vəzifəsi cəlbedici olmasıdır, fikrin hərəkət dinamikasında verilməsidir.

Orta və yuxarı yaş yazarları nəslinə aid olsa da İmamverdi İsmayılov məhz elə yeni nəsil yazarları ampluasındadır sanki, o, maraq və təlabatını yaxşı duyduğu oxucusuna məhz onun diqqətini cəlb edəcək mövzu təqdim edir.

    Hekayənin süjetinin cəlbediciliyi elə ilk cümlələrdəcə görünür. Ağsaqqal bir qarovulçu işlərinin rəvan getdiyi, keşik çəkdiyi villanın həyətindəki gül-çiçəkdən zövq aldığı, elə bir qayğısı olmadığı bir məqamda yiyəsiz qonşu bağına bir bayquş uçub gəlir, bayquş gecə-gündüz ulayır, qarovulçunun qoruduğu villanın sahibi də qarovulçuya tapşırıq verir ki, tez o bayquşu öldür, bayquş bədbəxtlik gətirəcək yoxsa.

“Qarovulçu adəti üzrə, sübh namazına qalxıb, boyun-boğazına soyuq su çırpdı. Yaxşıca yuyunub qurulandı, dəstəmaz aldı. Eşiyə çıxıb, həyət-bacaya kənardan göz gəzdirdi, əlinin bərəkətinə baxıb qürrələndi.

Hər şey cağbacağ yerində: bağ-bağat tər-təmiz, vaxtdaşırı bolluca su verib, əkib-becərmişdi, özü demişkən, gül gülü, bülbül bülbülü çağırır, baxdıqca, qulluğunda durduqca təravətlənir, nazlanırdı. Bax budey, qoca bağbanın ruhunu oxşayan güllər, – min cür rəngləri, ləçəkləri, laləzar çəmənlik, alağı, çör-çöpü yox, bal tök barmaq yala və divar boyu cərgələnmiş bol bəhrəli meyvə ağacları: hamısı, hamısı ətə-qana gəlmişdi...

...İntəhası, neyniyəsən ki, iş tərs gətirəndə, xəşil diş sındırar...

Ağzı yumulmuş bayquş hardan peyda oldu?”

Gördüyünüz kimi, mesaj dərhal verilir. İndi qalır çoxsaylı boyaların ən al-əlvanı ilə hadisəni bəzəyib-düzəyib, ən təsirli sözlərlə oxucunu təsirləndirib, onu intizarda saxlamaqla səbirsizcəsinə hekayəni oxuyub sona çıxarmasına təşviq etməkdir.

Bu da süjetin əsas xəttinin preambulası:

“Və bir gün, bağın yiyəsi işə gedərkən, dönüb gözətçinin şüşəsini döyəclədi. Ədəb-ərkanlı, təmkinli bir adam qəzəbindən bulud kimi tutulmuşdu: “A kışşiii!.. – salamsız-kəlamsız, heç vaxt olmadığı kimi... – O tərəflərdə neçə gündü bir bayquş donqarıb, gecələr ulamaqdan yorulmur. Görürəm heç vecinə deyil sənin, ancaq mən onun səsinnən yata bilmirəm bütün gecəni, qor dolur yatağıma...”

Bağın yiyəsi qulluq sahibi idi, diqqətcil, böyük-kiçik bilən, hamıya əl tutub hayan duran. Heç bircə gün keçməmişdi, səhər yenə işə gedəndə, əlinin işarəsiylə, acıqlı soruşdu ki, nooldu?!

– Allahın quşudu da, məəllim... – Demişdi ki, qarovulçunun sözünü kəsib, sifətini turşutdu:

– A kişi! Bura bax, Allahnan nə işin var sənin!? Lənətə gəlmiş o quşu tapıb vurmaq lazımdı! Tüfəngi havayı yerdən nə söykəmisən o divara? Neynirsən elə, bilmirəm, əlinə duz bas, yuxuna zəhər qat... amma, yum onun ağzını! Səsini eşidən kimi, ətim ürpəşir...”

Qarovulçu sevimli həyat yoldaşını itirəndən sonra heç cür toxtaya bilmir, fikir eləyir, üstəlik, bərk darıxır, belədə başını qatmaq üçün dostunun oğlunun bağında gözətçiliklə məşğul olmağa başlayır. İlk dönəmdə hər şey əla gedir, dostunun oğlu ona gözün üstündə qaşın var demir. Amma həbsdə olan qonşunun yiyəsiz bağında ulayan bayquşa görə gənc villa sahibi ağsaqqala səsini qaldırmalı olur, bir sözlə, bayquş bütün nizamı pozur.

Qarovulçu əlacsız qalır.

Burada xüsusən qeyd edim ki, hekayənin dili oxunaqlıdır, burada frazeologizmlər, məsəllər, el deyimləri, məcazlar, dialekt və şivə sözləri gen-boldur, hər biri hekayəyə bir kalorit qatır.

“Qarovulçu uzun, argac kişiydi, həyəcanlananda, soyuq tər basırdı, gözü-qaşı əsirdi. Hiss edirdi ki, kotan kimi bərk kötüyə ilişib. Papirosdan bir qüllab vurub, fikrə getdi. Dərdini kimə desin, bu işə necə əlac eləsin?!.

Neynəsin yazıq, haranın daşın salsın başına?! Hardan uçub gəldi qanadı qırılmış, qocanın ağrımayan başına necə dəsmal bağladı?!

Adama ta nətəhəər deyərlər: ya bayquşu öldürüb ağzını yummalı, ya da, onun yerinə özün rədd olub getməlisən!..

Yaman yerdə axşamlamışdı, burda deyillər eee... “heç bayquşun da dar olmasın qəfəsi!..”

Qarovulçu özündən xeyli cavan olan digər bağ qarovulçusuna müraciət edir ki, gəlib ona kömək eləsin, bayquşu birlikdə pusub vursunlar. Əlbət ki, dörd göz ikidən daha iti olar.

Bu arada ağsaqqalın nəvəsi onu yoluxmağa gələndə və qayğılı olduğunu görəndə səbəbini soruşur, babasından eşitdikləri onu dəhşətə gətirir. O, canlıya qarşı bu vəhşi münasibətə görə babasını hətta qınamaq o yana, danlayır da, bayquş barədə bildiklərini üyüdüb-tökür, onun adının mənşəyini izah etməyə çalışır – bayquş, yəni bəy quşu.

“Baba, sən nə danışırsan, güllə nədi, vurub öldürmək nədi?! Köhnə təfəkkürünüzü bir qırağa qoyun?! Bayquşun sizinlə nə işi, öz həyatıdı, yaşayır... Bəy quşudu ee bu, bəy quşu! Necə qıyıb, güllə ata bilərsən ona, ay baba?!”

Uşaq danışdıqca qoca özlüyündə ona haqq verir, əlbəttə ki, bir canlını səbəbsiz yerə yox etmək insafdan deyildi, necə yəni, ulamağı bədbəxtliyə nişanədir? Harda bu isbat edilib axı?

Burada mən mütləq hekayənin didaktikasına da toxunmaq istəyirəm. Heç bir cümlə, fikir boşuna verilməyib, hamısı bir-birinə xidmət etməkdə, bir-birini açmaqdadır:

“Yer üzündə nə qədər həşərat növü varsa, bir o qədər də insan var: barmağının ucundan tutmuş burnunacan – təkrarsız və bənzərsiz. Yazı yazan, hamısını fərqli yaradıb: bir-birinə bənzəyən canlı varmı, hərənin öz taleyi, yolu və qisməti. Biri ölür, birini öldürürlər…

… Dərdi hərə bir cür çəkər: için-için ölən də, çölün-çölün əriyib sönən də... Hər canlı öz dərdinin daşıyıcısı – sənin yaşadıqların isə başqasına çox uzaq gələr. Dərd – dərd çəkənindir!”

Və yaxud:

“Get naxıra, gəl axura – heyvan ömrüdü, naxırla axur arasında fərqi bilməyənin yaşamasına nə lüzum?! – rəhmətlik atası yaman demişdi. Dörd fəsli, yaxud bir ili fərqsiz, vecsiz yaşayan, ağzının tamını, sözünün zamını bilməyən, rəngləri seçib ayırmayan adamları görəndə, deyərdi ki, beləsi, ömründə bir istiot qırmayıb hələ... İndi bu qabırğası qalınlar yorulmadan, usanmadan vurub yıxır, ovlayır, çapıb-talayır, yeri-göyü uçurur və qan tökür!..

Zəmanə xarab olub, üzü çönüb, bayquş da yalan olub, qaranca elə hədyan, nifrin tökürlər ki, az qala yeddi arxa dönəninin yeddi qatınnan keçə...

İlanın zəhərindən, qurdun zəhmindən qorxuruq, ayının gücündən, bayquşun səsindən... Hər canlıya bir ayama qoşuruq: at kişnəyir, it hürür, qoyun mələyir, xoruz banlayır, bülbül oxuyur - hərəsinin bir həyat tərzi, dili, səsi və naləsi…”

Yaxud da:

“Gördüyün qorxunun, duyduğun fəlakətin, nə vaxtsa, qabağını alıb dəf edə bilərsən, yaxşı bəs, heç vaxt ağlına gətirmədiyin, gözləmədiyin və qəfil ildırım kimi, başına şığıyan qarğışlar, latayır söyüşlər, yellər, fələyin gərdişi və səni qəfil çuğlamış qara talelər – bunların əlindən hara qaça bilərsən?!

Min illərlə məskən saldığı dogma yurdunu, insanların zülümlə qurduğu ev-eşiyini başına necə uçurtmaq olar? Vətən bilmədən, sərhəd görmədən, ədalət gözləmədən...

Bəyəm bəşər övladı hamısı bir Allahın bəndəsi deyilmi? Niyə müxtəlif dinlər və dillər hamını arzuladığı və istədiyi bir sülhə qovuşdura bilmir?”

Və keçək hekayənin əsas anlamına. Bəli, bayquş ulayır deyə onun bədbəxtlik gətirəcəyindən qorxan insanlıq ona ölüm hökmü kəsir. Bayquşunsa fikirləri alleqorik tərzdə belə verilir:

“Yoxsa, qurbanı olduğum, nəfəssiz və hənirsiz bu viranəliyə keşik çəkmək üçünmü xəlq elədi məni, hə?! -  Guya mən, bu xaraba qalmış tikilidən uçub getsəm, səsimi içimdə boğsam, düzələcəkmi bu viranəlik? Niyə bəni insan ancaq dara düşəndə yada salır məni, səsimnən qorxur, söyüş, nifrin yağdırır, dalımca qarğış töküb, daşlayır və güllə atır?! Bu qara ayamaları kim yazdı mənim taleyimə, ya rəbbim, kim? Niyə? Nə üçün? Kim anladı mənim naləmi, kim yozdu? Bəlkə mən elə bu faciələrə, dünyanın belə gərdişinə fəryad edirəm? Başa düşməməyiniz bir yana, hələ, məni heç harda görmək belə istəmir, bütün bəlaların səbəbkarı sanırsız… Ətrafımda – bağlarda, həyətlərdə, evlərdə, yollarda və dalanlarda nələr görürəm, gecə qara, cücə qara, deyib, nə oyunlar, şəbehlər çıxarırlar... Amma mən, bütün qaranlıqları aydın görürəm, pıçıltıları eşidirəm, əyrilikəri, fırıldaqları bilirəm... Kim əyilir, kölgəsindən qorxub gizlənir, kim başqasına torba tikib, darvazalardan xəlvət keçir? Nə yaxşı ki, dil açıb danışa bilmirəm... Bəlkə deyə bilmədiyim sirlərdən qorxub belə hay-həşir qoparırsınız?!”

Müəllif demişkən, “Belə çıxır ki, gizlinlərə gecələr şahidlik edir, gecələrə də bayquşlar??? “

Bayquşları müttəhim kürsüsünə çəkən insanlığın bəs öz gerçək siması nədir? Müəllif bunu hekayənin növbəti hissəsində ustalıqla nümayiş etdirir:

“Müharibələr və savaşlar nəsə bir qazanc gətirə bilər – ancaq qanın və ölümün çiyinləri üstündə!

İnsan dayanmır: dünyanı məhvərindən çıxarır, yeri-göyü silahla doldurub oda bələyir, ölüm saçır, nahaq qana batırır. Hər gün silah sursat, bomba, raket, atom, neytron icad edir. Ölüm və qan gətirən kəşfləri ilə öyünür, hələ bu azmış kimi, ödüllər, mükafatlar alır... Allah eləməsin ki, bu kəşflər və sınaqlar yerlə-göyün birləşməsinə gətirib çıxara və bir gün bütün canlılar ortada yanıb kül ola – bunumu istəyirik? 

Hər səhər bəşər övladı, səksəkə içində oyanıb baxır ki, kainat yerindədimi, yer göylə toqquşmayıb hələ!?

Yağışı, quraqlığı, aclığı, toxluğu, istisi, soyuğu ilə dözüm, duruş gətirə bilirmi?!

Fərqli qitələr, yeddi iqlim qurşağı, damarı qaçmış fəsillər və məhvərinnən çıxmış dünya – necə pozuldu sənin intizamın …

Böyük yaradan isə, xəlq elədiyi bu insan məxluqunun qanlı əməllərinə baxır, baxır... Dözür, səbrlə dözür... Bir də görürsən ki, qəfil bir gündəcə səbr kasası daşır, acığı tutur öz bəndəsinə, fırtına qoparır, zəlzələ, yanğın, qasırğa, nə bilim nələr, nələr gətirir və əməllicə silkələyir ki, bəlkə ayılıb dayana... Ancaq bəni-insan durmur, düzəlmir. – Qoca fikirləşib qıvrıldı, bürüşüb yumağa döndü. – Dünya qocalır sənin kimi, əsrlər, qərinələr sıralanır, gecə gedir, gündüz gəlir: amma yenə də xarabalıq, dağılmış yurdlar, viran qalmış, közü sönmüş ocaqlar...”

Həqiqətən də çox mükəmməl təsvirdir, əla müqayisədir və bundan doğan zəruri qənaətdir.

İmamverdi İsmayılov qələmi bir adi əhvalatla çox böyük həqiqətləri ortaya çıxarır və mən şəxsən onu bu ampluada böyük Mirzə Cəlilin davamçısı kimi görürəm.

Beləliklə, bütün həqiqətlər, ədalət qanunlarına zidd olsa belə qoca və cavan qarovulçular bayquşu öldürmək tapşırığının köləsi kimi onu güdməkdə və əlverişli məqam düşüncə öldürməkdə israrlıdırlar. Aciz qoca yuxusunda ailə həyatı qurub bədbəxt olan qızını, rəhmətlik arvadını görüb də bir az da acizləşir. Bir az da ümidsizləşir.

Və nəhayət, gəlib yetirik hekayənin kulminasiyasına. O gecə güllələr açılır, amma bayquşa yox, səhfən qoca qarovulçuya. Daim sərxoş olan gənc qarovulçu elə bu sərxoşluğunun da güdazına gedib tüfənglə düzgün rəftar edə bilmir, zavallı qocanın axırını gətirir.

Bayquş həqiqətən bədbəxtliyə səbəb olur. Özünə tuşlanmış güllələri onu tuşlayanın səmtinə qaytarmaqla.

Hekayə isə dramatik tonlarla beləcə sona çatır:

“...Zülmət qaranlıq öz canını xoruz banıyla səhərə təslim edirdi...

...Göyün yeddi qatınacan çəkilib, qeyb olmuş bayquşun səsi – üzücü, qandonduran ulartısı dünyanı başına götürmüşdü...

Bayquş elə bil qaranlıq bir qəbirdən indicə çıxırdı, səsi çatınca, ünü yetincə hayqırır və al qan içində can verən qarovulçunu, naqəfil açılan güllə ilə əlini nahaq qana batırmış qonşunu, həm də, baiskar kimi özünü, özünü ağlayırdı…”

Heç bir nahaqq iş haqq üzərində qələbə çala bilməz, hekayədən aldığımız əsas təəssürat bax budur.

2025-ci ildə və bundan sonra da çox-çox illər dünya ədəbiyyatı böyük qloballaşma, yeni texnologiyalardan istifadə və mövzu rəngarəngliyi şəraitində inkişaf edəcəkdir. Bu inkişaf şəraitində isə hər bir xalqın yazarları öz milli identifikasiyalarını qorumaqla milli ədəbiyyatın yaşamasına vəsilə olacaqlar. Bu cəhətdən, İmamverdi İsmayılov kimi xəlqi yazarların qələmi yerə qoymamaları çox vacibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycan kinosunun ən adlı-sanlı nümayəndələrindən biri və birincisidir Ramiz Fətəliyev. Onunla kinomuzun böyük bir dövrü, bir epoxası bağlıdır. Bu gün dahi kino xadiminin doğum günüdür.

Bəli, bu gün Azərbaycan kinossenaristi, Azərbaycan Respublikası Xalq Artisti Ramiz Fətəliyevin doğum günüdür.

Ramiz Fətəliyev 7 iyun 1946-cı ildə Bakıda anadan olub. 1972-ci ildə Moskvada Ali rejissorluq və ssenaristlər kursunu bitirib. Respublika qəzetlərində və jurnallarında əsərləri çap olunub.

Siyasi və detektiv romanların Sovet Assosiasiyasının vitse-prezidenti, 1990–1995-ci illərdə əvvəlcə Azərbaycan Ali Sovetinin deputatı, sonra Milli Məclisin üzvü olub.

Ramiz Fətəliyevin ssenariləri üzrə "Azərbaycanfilm"də "Rəqiblər" (kinonovella), T. Bəkirzadə ilə birgə "Ömrün ilk saatı", "Dənizə çıxmaq qorxuludur" (V. Qonçarova, Ə. Əbluçla birgə), "Birisi gün, gecəyarısı" (M. Avdiyev, A. Donetslə birgə), "Sizi dünyalar qədər sevirdim", "Burulğan" (E. Quliyevlə birgə) bədii filmləri çəkilmişdir.

SSRİ-nin bir sıra kinostudiyalarında ssenariləri çəkilib.

Filmoqrafiya 

Quruluşçu rejissor

- Bir anın həqiqəti 

- Məhəllə

- Qraf Krestovski

- Hökmdarın taleyi 

Ssenari müəllifi

1. Azərbaycanın faunası 

2. Azərbaycanın florası 

3. Azərbaycan SSR 

4. Ömrün ilk saatı 

5. Dənizə çıxmaq qorxuludur 

6. Diplomlu mütəxəssis

Redaktor

- Şeytan göz qabağında 

- Lətifə 

- Qətl günü 

Dialoqların müəllifi

- Yarımçıq xatirələr 

Yaradıcılıq birliyinin rəhbəri

- Tam məxfi 

Məsləhətçi

- Ci-Mi 

- Qocalar 

Ramiz Fətəliyev Azərbaycan Respublikasının xalq artisti, respublika Dövlət mükafatı laureatıdır.

6 iyun 2016-cı ildə Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamları ilə Ramiz Fətəliyev "Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafındakı xidmətlərinə görə" "Şöhrət" ordeni” və "Azərbaycan Respublikasında kinematoqrafiya sahəsində uzunmüddətli səmərəli fəaliyyətinə görə" "Xalq artisti" fəxri adı ilə təltif edilib.

2019-cu ildə Azərbaycan Respublikası Kinematoqrafçılar İttifaqının Milli Kino Mükafatına layiq görülüb.

Biz də bu gözəl insanı, bu dahi şəxsi təbrik edirik, inşallah, 80 illiyinə doğru irəliləyək!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.06.2025)

İlhamə Məhəmmədqızı,“Ədəbiyyat və incəsənət

Gülağa Məmmədov 1925-ci il iyunun 28-də Lənkəranın Kiçik Bazar adlanan məhəlləsində anadan olub. Bakıda boya-başa çatıb. Çox kasıb ailədə böyüyüb. Atası çəkmətikən, anası evdar qadın olub. Kirayədə yaşayıblar, ailə atasının cüzi qazancı ilə dolanıb.

Uşaqlıqdan musiqiyə böyük marağı olan Gülağa tez-tez qonşu uşaqları başına yığıb, onlara mahnılar oxuyarmış. 12 yaşında olarkən, təsadüfən küçələrindən keçən bəstəkar Üzeyir Hacıbəyov məlahətli uşaq səsi eşidərək ayaq saxlayır. Üzeyir bəy Moskvada keçiriləcək Azərbaycan Mədəniyyəti və İncəsənəti ongünlüyünə Koroğlunun ariyasını ifa etmək üçün elə bu yaşda istedadlı uşaq axtarırmış. 

Onun səsinə valeh olan bəstəkar həyətə keçir və balaca istedadla tanış olur. Onu Opera Teatrında keçiriləcək müsabiqəyə dəvət edir. Azyaşlı Gülağa Üzeyir Hacıbəyov, Bülbül, Səid Rüstəmov kimi görkəmli sənətkarların münsiflər heyətinin tərkibində olduğu müsabiqədə iştirak edir və səsi bəyənilir.

1938-ci ildə Moskvada keçirilən Azərbaycan mədəniyyəti ongünlüyünün iştirakçısı olur. Böyük Teatrın səhnəsində Maestro Niyazinin müşayiəti ilə ifa etdiyi Koroğlunun "Səni gördüm, aşiq oldum" ariyası böyük alqışlarla qarşılanır.

15 yaşında Səid Rüstəmovun ansamblına qəbul edilir. Sonra Konservatoriyada təhsil alır. O, 20 yaşından Musiqili Komediya Teatrında çalışmağa başlayır. "Arşın mal alan", "Beşmanatlıq gəlin" və digər tamaşalarda baş rolları oynayır, lakin bir neçə ildən sonra teatrdan ayrılır.

1952-ci ildən ömrünün sonuna qədər Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Komitəsinin (hazırda Səid Rüstəmov adına) xalq çalğı alətləri ansamblının solisti olub. "Ay qız", "Ana Kür", "Oxu, gözəl", "Şeir deyilmi", "Mənim qızım" kimi mahnıların hər birini özünəməxsus tərzdə ifa edib.

Filmoqrafiya

Səadət yolu ilə

Sən niyə susursan? 

İyirmialtılar 

Dəli Kür 

Payız melodiyaları 

Azərbaycan elləri

Evlənmək istəyirəm 

Gülağa Məmmədov 

Qəmbər Hüseynli 

Ən yaxşı mahnıları:

1. Oxu, gözəl

2. Şeir deyilmi

3. Vətənimdir

4. Gülərəm gülsən

5. Telli

6. Bənövşə

7. Gözəl Quba

8. Oxu, Şövkət

9. Ana Kür

Gülağa Məmmədov Bakıda 7 iyun 1994cü ildə vəfat etmişdir. 

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.06.2025)

İlhamə Məhəmmədqızı,“Ədəbiyyat və incəsənət

Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Sumqayıt bölməsi  və Sumqayıt Dövlət Rəsm Qalereyasının  birgə təşkilatçılığı ilə nakam taleli şairimiz Mikayıl Müşfiqin anım günü keçirilib.

Xatirəsi ürəklərdə olan şairin rəmzi məzarı - Xəzər sakit-sakit dalğalanaraq onu sevənləri qarşılayıb. Tədbir iştirakçıları Xəzərin sahilində, dənizə tər qərənfillər səpiblər.

Tədbir Sumqayıt Dövlət Rəsm Qalereyasının önündə davam etdirilib. Sumqayıtlı peşəkar rəssamlar çəkdikləri rəsm əsərlərini ölməz Müşfiqin əziz xatirəsinə həsr ediblər. Qalereyanın zəngin fondunda, Azərbaycanın peşəkar rəssamlarının əsərləri içərisində Mikayıl Müşfiqin də portreti qorunub saxlanılır. Qonaqlar şairi xatırladan guşə ilə tanış olublar.

Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Sumqayıt bölməsinin sədri Gülnarə Cəmaləddin, Sumqayıt Dövlət Rəsm Qalereyasının müdiri Ellada Həsənova, şair, ədəbiyyatşünas, tərcüməçi,  Əməkdar mədəniyyət işçisi, filologiya elmləri doktoru, professor Rafiq Yusifoğlu, yazıçı, dramaturq, kulturoloq Hafiz Ataxanlı, şair-publisist İlhamə Məhəmmədqızı, yazıçı- publisist Mənsurə Xələfbəyli, şair, araşdırmaçı Cabir Albantürk, rejissor-prodüsser Etibar Bənnayev, şair Ədalət Əroğlu nakam şairin qısa ömürdə Azərbaycan poeziyasına bəxş etdiyi incilərdən söz açıblar. Həmçinin Müşfiq poeziyasının qüdrəti, yaradıçılığındakı bədii ifadə vasitələrinin, epitetlərin zənginliyi haqqında ətraflı danışıblar.

Polad Həşimov adına 28 saylı məktəbin şagirdləri Mikayıl Müşfiqin şeirlərini səsləndiriblər. Azərbaycan Dillər Universitetinin tələbəsi Nəzrin Hüseynli musiqi nömrələri ilə çıxış edib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.06.2025)