Cahangir Namazov,

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Özbəkistan təmsilçisi

Müsahibimiz, tanınmış koreyalı şair, yazıçı, tərcüməçi və jurnalist, bir çox beynəlxalq ədəbi mükafatların laureatı, Koreya Sülh və Əməkdaşlıq İnstitutunun vitse-prezidenti və siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru (PhD) Byeong Cheol Kangdır. 

— Söhbətimizi Koreya ədəbiyyatı ilə başlayaq... Sizin fikrinizcə, Koreya ədəbiyyatının unikal xüsusiyyətləri hansılardır?

— Koreya ədəbiyyatının ruhu tarix, emosiyalar və kollektiv təcrübə ilə dərin şəkildə bağlıdır.  Əsas anlayışlardan biri "han"dır — Koreyalılara xas olan kədər və dözüm hissi, millətin mübarizələrini və ümidlərini əks etdirir.  

Bu emosional dərinlik Koreya ədəbiyyatına güclü bir rezonans verir. 

Ümumi ədəbi ənənələrdən təsirlənsə də, Koreya ədəbiyyatı xüsusilə tarixi travmalar — Yapon işğalı, Koreya müharibəsi və milli bölünmə kimi hadisələrin əks olunması ilə fərqlənir və tez-tez fərdlərin daha böyük tarixi qüvvələrin təsiri altında necə təsirləndiyini təsvir edir.  Ənənə və yeniliyin qarışığı onun əsas güclərindən biridir.  

Klassik formalardan tutmuş bir sətirlik şeirlər kimi müasir eksperimentlərə qədər, Koreya ədəbiyyatı dəyişiklikləri qəbul edir, eyni zamanda köklərinə hörmət edir.  

Müasir Koreya yazıçıları getdikcə daha çox gender, sinif və şəxsiyyət məsələlərinə toxunur, müxtəlif və şəxsi səslərin yaranmasına səbəb olur.  İnternetin köməyi ilə Koreya ədəbiyyatı indi qlobal auditoriyaya daha sürətlə çatır, təsirini və mədəni mübadiləni genişləndirir. 

 — Hansı ədəbi janrlarla daha çox əlaqə hiss edirsiniz, bu janrlara sizi xüsusilə cəlb edən nədir?

— Ən çox əlaqə hiss etdiyim ədəbi janrlar poeziya və qısa hekayələrdir.  

Poeziya məni, emosional gücü və lirik gözəlliyi ilə cəlb edir.  

Bir sətirlik bir şeir bütöv bir emosiyalar, xatirələr və mənalar dünyasını əhatə edə bilər.  

Qısa hekayələr də məni güclü şəkildə cəlb edir.  Xüsusilə bir fərdin həyatının gözlənilməz yollarla necə şərh oluna biləcəyini göstərən dönüşlər və dəyişikliklərdən zövq alıram.  Bu kəşf və anlayış hissi məni davamlı olaraq ədəbiyyat dünyasına daha dərindən cəlb edir. 

— Sizcə, bir yazıçının öz həqiqi "mən"ini kəşf etməsi və ifadə etməsi vacibdirmi, kimlik axtarışı sizin əsərlərinizdə necə əks olunur?

— Bəli, düşünürəm ki, bir yazıçının öz həqiqi "mən"ini kəşf etməsi və ifadə etməsi çox vacibdir.  Yazmaq sadəcə gözəl cümlələr qurmaq deyil: dürüstlük, orijinallıq və daxili dialoqdur.  Yazıçı xatirələri, emosiyaları, dəyərləri və bəzən ziddiyyətləri ilə səmimi şəkildə üzləşdikdə, əsərləri dərinlik, aydınlıq və güclü rezonans qazanır. Oxucular səmimi bir səsi təbii olaraq hiss edirlər. 

Mənim əsərlərimdə kimlik axtarışı təkrarlanan bir mövzudur.  

İstər poeziya, istərsə də nəsr yazımda, daim bu suallara cəlb olunuram: —İnsan hansı növ kimliyə malikdir?  Mənim fərdi kimliyim insanlığın ümumi kimliyi ilə necə əlaqəlidir?  Mən dilə və başqalarına necə bağlıyam?  Bəzən bu sualları şəxsi refleksiya ilə araşdırıram,  bəzən isə aidiyyət, dəyişiklik və yaddaşın qarışıqlığı ilə mübarizə aparan personajlar vasitəsilə.  Xüsusilə Koreya ədəbiyyatında, kollektiv tarix və şəxsi təcrübə dərindən birləşdiyi üçün, özünü kəşf etmək ənənə və müasirlik, şəxsi və siyasi arasında bir səyahətdir.

 Mənim üçün yazmaq özünü tanıma və yenidən tərif etmə prosesidir və inanıram ki, bu səyahət ədəbiyyata davamlı əhəmiyyət verir. 

— Yazıçı olaraq, hansı fəlsəfi dünya görüşünə sahibsiniz, bu dünya görüşü ədəbi yaradıcılığınıza necə təsir edir?

— Şair və yazıçı olaraq, insanın mürəkkəbliyini, Buddizmin keçicilik və qarşılıqlı əlaqəlilik anlayışlarını əhatə edən fəlsəfi bir dünya görüşünə cəlb olunuram.  

Həyatı sabit absolyutlar silsiləsi kimi deyil, ziddiyyətlərin bir arada mövcud olduğu, daim dəyişən bir axın kimi görürəm:  —Sevinc və kədər, əminlik və şübhə, fərdilik və cəmiyyət. Sadə cavablar axtarmaqdansa, bu perspektiv məni mövzuları və personajları incəlik və empati ilə araşdırmağa təşviq edir.

Bu dünya görüşü ədəbi işimə dərin təsir göstərir.  

Tez-tez kimliyin axıcılığına və insanların tarix, yaddaş və münasibətlər arasında necə naviqasiya etdiklərinə diqqət yetirirəm.  

Xüsusilə, insanlar qeyri-müəyyənlik və dəyişiklik arasında necə mənalar tapırlar və şəxsi hekayələr daha geniş sosial və tarixi qüvvələrlə necə kəsişir?  

Ayrıca, tam əminliklə hərəkət edən insanların kütləvi vəhşiliklər törətdiklərini müşahidə edirəm.  Onların şəxsiyyətlərinə baxdıqda, çoxlu pis insanları cəzalandırmaq inancıyla mütləq yaxşılığa can atma meyli var. 

 Yazılarım, aydın həllərdən çox ,bu mürəkkəbliyi təbəqələnmiş hekayələri poetik dil və açıq suallar vasitəsilə əks etdirməyə çalışır. Nəticədə inanıram ki, ədəbiyyatın rolu insan təcrübəsinin zənginliyini əks etdirməkdir. Həm gözəlliyini, həm də qeyri-müəyyənliyini əhatə edərək, oxucuları varlıq haqqında dərin bir dialoqa dəvət etməkdir. 

—Yazıçı olaraq azadlıq və məsuliyyət arasında necə tarazlıq saxlayırsınız?

—Məncə, yazıçı üçün azadlıq və məsuliyyət arasında tarazlıq saxlamaq olduqca önəmlidir. Yazıçılıq yaradıcı azadlıq tələb edir: —Fikirləri, hissləri və formalı sərbəst şəkildə ifadə etmək bacarığını. Lakin bu ifadə azadlığı eyni zamanda məsuliyyət də gətirir: —Gerçəyə qarşı, təsvir olunan mövzulardan tutmuş oxucular qarşısında olan məsuliyyəti. Xüsusilə, həssas mövzulara və ya real təcrübələrə toxunduqda, sözlərimin etik təsirini dərindən düşünür və diqqətlə yanaşıram.

—Yaradıcı prosesə başlamazdan əvvəl hansı zehni və emosional hazırlıq görürsünüz, yazı prosesi sizə hansı duyğuları yaşadır?

—Yaradıcı prosesə başlamazdan əvvəl zehni sakitlik və emosional hazır vəziyyət əldə etməyə çalışıram. Adətən səssiz meditasiya və ya daxili düşüncələr vasitəsilə zehnimi arındırır, özümü ilham üçün açıq hala gətirirəm. 

Qəlbimi məşğul edən hissləri, xatirələri və ya sualları yazı vasitəsilə araşdırmağa yönəlirəm. Bəzən şəxsi təcrübələr üzərində düşünür, bəzən isə əsərimin mövzusuna uyğun mühitə qərq oluram. Səyahətlər zamanı seyr etdiyim mənzərələrdə keçirdiyim hissləri qeyd etmək və yadda saxlamaq da mənim yaradıcılığımı gücləndirir.

—Bir şairin daxilindəki ağrını ifadə etməsi nə dərəcədə vacibdir?

—Daxili ağrını ifadə etmək bir şair üçün çox önəmlidir. Şeir elə bir vasitədir ki, insani hissləri, xüsusən də dərdləri incə sənətə çevirə bilir. İçəridə yığılan ağrı insanı narahat və bədbəxt edir. Səmimi ifadə olunan şeirlər vasitəsilə şair bu ağrını gözəlliyə çevirir, oxucularla güclü empatiya və bağ qurur. Bu proses həm şairin özünə şəfa verir, həm də oxucuların öz yaralarına təsəlli tapmasına kömək edir. Şeir vasitəsilə daxili ağrı insanın kövrəkliyi, davamlılığı və ümid haqqında ümumbəşəri həqiqətləri üzə çıxara bilər.

—Yaradıcılıqla məşğul olan biri kimi hansı çətinliklərlə qarşılaşırsınız?

—Yaradıcılıqla məşğul olan biri kimi, qarşılaşdığım ən böyük çətinliklərdən biri ilhamla davamlı zəhmət arasındakı tarazlığı qorumaqdır. İlham gözlənilmədən gəlir, lakin ilham olmadıqda belə mütəmadi oxumaq və yazmaqla məşğul oluram. Digər bir çətinlik isə iqtisadi ehtiyaclar ilə yaradıcılıq arasında balans yaratmaqdır. Gündəlik qazanc üçün işləməli olduğum zaman yazmaq daha çətin və məhdud olur. Həyatın qayğılarından qurtulmaq, daxilimdəki səsi qorumaq və ona inanmaq ciddi sınaqdır.

 Vaxt məhdudiyyəti, maddi sıxıntılar və oxucu gözləntiləri də yaradıcılıq prosesinə mənəvi yük salır.

—Ədəbiyyat və siyasət arasında qarşılıqlı əlaqəyə münasibətiniz necədir, onlar bir-birini necə təsir edir?

—Ədəbiyyat və siyasət bir-biri ilə dərin və mürəkkəb əlaqələr içindədir. 

Ədəbiyyat çox zaman cəmiyyətin aynası olur, siyasi reallıqları, ictimai çarpışmaları və ideoloji mübarizələri əks etdirir. Romanlar, şeirlər və esse yazıları vasitəsilə yazıçılar güc strukturlarını tənqid edə, kənarda qalanların səsini çatdıra və alternativ gələcəklər təsəvvür edə bilərlər. Beləliklə, ədəbiyyat siyasi müdaxilə və müqavimətin forması olur. 

Avtoritar rejimlər çox vaxt tənqidi fikirlər söyləyən yazıçıları susdurmağa çalışırlar. Siyasət də ədəbiyyatın yaranma və qəbul edilmə şəraitini formalaşdırır. 

Siyasi sistemlər, senzura və ictimai siyasətlər nəyin sərbəst ifadə ediləcəyini, nəyin isə basdırılacağını müəyyən edir. Tarixi hadisələr və siyasi mühitlər də ədəbi əsərlərin mövzularına, üslubuna və təciliyyətinə təsir edir. Məsələn, zülm və ya ixtilal dövrlərində çox güclü ədəbi hərəkatlar yaranır ki, bunlar hakimiyyətə meydan oxuyur və dəyişiklik çağırışı edir. Koreyada da bir zamanlar ifadə azadlığı məhdud olsa da, bu gün geniş şəkildə qorunur və tətbiq olunur.

Nəticə etibarilə, ədəbiyyat və siyasət daim dialoq içindədir. Onların qarşılıqlı təsiri kimliyimiz, ədalət, azadlıq və cəmiyyət haqqında anlayışımızı dərinləşdirir. Bu dinamik əlaqə hər iki sahəni zənginləşdirir və dünyanı daha geniş mənada qavramağımıza yardım edir.

—Koreya ədəbiyyatının gələcəyi haqqında fikirləriniz necədir, müasir yazıçılar gələcəyə necə töhfə verə bilər?

—Məncə, Koreya ədəbiyyatının gələcəyi böyük imkanlar və ümidlərlə doludur.

 Koreya cəmiyyəti qloballaşdıqca və daha çoxçeşidli hala gəldikcə, ədəbiyyat da inkişaf edir: --mövzular, üslublar və səslər baxımından daha geniş və zəngin olur. 

Koreya ədəbiyyatının tarixi köklərindəki emosional dərinlik və mədəni zənginlik bu gün də öz təsirini saxlayır və artıq daha müasir və müxtəlif formalarda ifadə olunur. Koreya ədəbiyyatı dünyaya açıqdır və başqa mədəniyyətlərlə qarşılıqlı əlaqəyə hazırdır. Ən önəmlisi isə, yazıçılar fərdiliklərini və orijinallıqlarını qoruyaraq, açıq dialoqlarda fəal iştirak etməlidirlər. 

Şəxsi təcrübənin həqiqəti ədəbiyyat vasitəsilə dünyaya çatdırıldıqda, bu empatiya, anlayış və mədəni mübadilənin güclü bir vasitəsinə çevrilir. 

Müasir yazıçılar həm milli, həm də bədii sərhədləri aşaraq dünyagörüşlərini genişləndirdikcə, Koreya ədəbiyyatının gələcəyi daha canlı, əhatəli və qlobal dəyərli bir məcraya yönələcəkdir.

Koreyada baş vermiş mühüm tarixi və siyasi hadisələr mənə həm dərin emosional, həm də intellektual ilham verib. Yaponiya işğalı, Koreya müharibəsi, Koreya yarımadasının bölünməsi və demokratikləşmə hərəkatları kimi hadisələr yalnız koreyalı xalqın kollektif yaddaşında iz buraxmaqla qalmayıb, həm də mənim yazıçı kimliyimi və həyatdakı məqsədimi formalaşdırmaqda mühüm rol oynayıb. Mən bu dövrlərdə koreyalıların yaşadıqlarını digər dünya vətəndaşlarının hissləri ilə müqayisə edərək empatiya nöqtələri axtarmağa çalışıram. Bu tarixdən doğan ümumi emosiyalar əsərlərimdə zaman-zaman görünür: -Bəzən birbaşa olaraq həmin dövrlərdə yaşamış qəhrəmanların hekayələri vasitəsilə, bəzən də simvolik olaraq, köç, həsrət və ümid kimi ümumbəşəri duyğularla. Mən xüsusilə tarixin axınına səssizcə qapılan insanların həyatına diqqət yetirirəm. Unudulmuş səslər, danışılmamış hekayələr və zülm və dəyişikliklər fonunda yaranan mənəvi suallar məni heyran edir. Şeirlərimdə və bədii əsərlərimdə göstərməyə çalışıram ki, tarix sadəcə bir arxa fon deyil, o, bu gün də hisslərimizi, münasibətlərimizi və seçimlərimizi formalaşdırmağa davam edən canlı qüvvədir. Ədəbiyyat vasitəsilə yaddaşı yaşatmağa, şəfa və dialoq üçün məkan yaratmağa və insanın həm tarixin içində yaşadığını, həm də onu aşma gücünə malik olduğunu dərk etməyə çalışıram. Məsələn, bir dəfə Polşadakı gözəl bir ağcaqayın meşəsində gəzərkən heyranlıq içində donub qaldım. Həmin an doğma vətənimin günəşini necə darıxdığımı hiss etdim. O an başa düşdüm ki, dünyanın müxtəlif ölkələrində yaşayan mühacirlər də öz doğma yurdlarını necə dərin həsrətlə xatırlayırlar. Təhlükəsiz və gözəl ölkələrdə yaşayan insanların da qəlbində müharibə və ya yoxsulluq içindəki vətənlərinə qarşı sonsuz bir həsrət var. Qaçqınların bu acı həyatı yalnız bu günün qlobal vətəndaşlarına deyil, həm də bizim öz əcdadlarımızın həyatlarına da güzgü tutur.

— Koreya mədəni irsinin hansı aspektlərini araşdırmağa çalışırsınız, bu araşdırma yaradıcılığınıza necə təsir edib?

— Koreya mədəni irsinin araşdırmağa çalışdığım cəhətləri arasında ənənəvi dəyərlər, tarixi yaddaş, xalq nağılları, dil və xüsusilə də yalnız koreya xalqına xas olan dərin “han” duyğusu var. Mən həmçinin nəsillərarası hekayə ötürülməsi, Konfutsi dəyərləri ilə müasir fərdiyyətçilik arasındakı gərginlik, rituallar və ailə quruluşları, həmçinin şifahi ənənələrin şəxsiyyətin formalaşmasına təsiri ilə də maraqlanıram. Lakin mənim ən böyük diqqət mərkəzim buddist mədəni irsinin təsiridir. Buddist mədəni elementlərin araşdırılması mənim yaradıcılığıma dərindən təsir göstərmişdir. Zaman və məkan anlayışını aşan buddist dünyagörüşü, insan təbiətinin əsas, varoluşsal suallarını izah etmək və anlamaqda böyük kömək edir. Bu araşdırmalar nəticəsində mən anladım ki, yerli kimliklə qlobal empatiya arasında ziddiyyət yoxdur.

Əksinə, mədəni dərinliyə endikcə, dinlərdən və sərhədlərdən asılı olmayaraq, insanları birləşdirən ortaq təcrübələr daha aydın şəkildə üzə çıxır. Bu düşüncə mənim yazıçı səsimi gücləndirir və həm milli kimliyə, həm də ümumbəşəri duyğulara toxunan əsərlər yaratmağıma imkan verir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Qırğız yazıçısı Çingiz Aytmatov dünya ədəbiyyatının bənzərsiz örnəklərini yaradan, əsərlərinin dünyada tərcüməsi və nəşr edilməsinə görə çox nadir yazıçılara xas miqyasa sahib olan yazıçıdır. O tək qırğız xalqının deyil, bütün türk dünyasının dahi yazıçısıdır. O təkcə türk dünyasının da deyil, bütün dünya ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsidir.

“Əsrə bərabər bir gün”. Hələ uşaqkən oxuduğum bu roman məndə o qədər silinməz təəssürat oyadıb ki. Ardınca “Əlvida, Gülsarı”nı oxudum. Tam başqa mövzu, amma yenə cilalanmış sözlər, ipə-sapa düzülmüş kimi sıralanana cümlələr, sonsuz heyrət... Sonra “Cəmilə”ni oxudum və həqiqətən də onun yaradıcılığına aşiq oldum.

Onun ömür-gün yoluna diqqət edək. 1928-ci il dekabrın 12-də Qırğızıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının Talas Kantonunun (indiki Qırğızıstanın Talas vilayəti) Şəkər kəndində anadan olub. Ali təhsil aldıqdan sonra o, 3 il ərzində Qırğızıstan SSR-in Maldarlıq Elmi-Tədqiqat İnstitutunda işləyib. 

Çingiz Aytmatovun Moskvadakı Ali ədəbiyyat kursuna yazılması yalnız 1956-cı ildə, atasının bəraət almasından sonra mümkün oldu. Kursu bitirdiyi ildə "Oktyabr" jurnalında onun qırğız dilindəki "Üz-üzə" hekayəsinin rus dilinə tərcüməsi dərc olunub.

 Həmin il "Yeni dünya" jurnalında Aytmatovun bir sıra hekayələri və yazıçıya dünya şöhrəti qazandıran "Cəmilə" povesti işıq üzü görüb.

Hekayə janrı Çingiz Aytmatov yaradıcılığının bütün inkişaf mərhələlərini, ideya-məzmun istiqamətlərini müəyyən etməyə imkan verir. "Qəzetçi Dzyuyo", "Aşim", "Biz irəli gedirik", "Dəhnəçi", "Ağ yağış", "Quraqlıqda", "Qızıl alma", "Oğulla görüş", "Baxiana", "Əbədi gəlin" və s. göstərmək mümkündür.

Çingiz Aytmatovun yaradıcılığında povestləri xüsusi yer tutur. "Üz-üzə", "Cəmilə", "Ana tarla", "Erkən gələn durnalar", "Köşək gözü", "İlk müəllim" və "Qırmızı yaylıqlı qovağım mənim", "Əlvida, Gülsarı", "Ağ gəmi", "Dəniz kənarıyla qaçan alabaş" və s. maraqlı povest nümunələridir.

XX əsrin yetmişinci illəri Çingiz Aytmatovun yaradıcılığında povestdən roman janrına doğru keçid mərhələsidir, lirik-psixoloji nəsrdən ictimai məzmunu daha qabarıq olan əsərlərə üstünlük verilməsi baxımından da həmin mərhələ keçid dövrüdür. "Gün var əsrə bərabər", "Qiyamət", "Kassandra damğası", "Əbədi gəlin" roman janrının əsrarəngiz növləridir.

Dramaturji yaradıcılığı ictimai məzmunun dərinliyi ilə seçilir. Yazıçının dram kimi yazdığı iki əsəri: "Fuji – Yama" və "Sokratı anma gecəsi" məlumdur. ÇingizAytmatovun şeirlərionunyaradıcılığında özünəməxsusyertutmaqdadır. "Əkinçininnəğməsi", "İssıkgölə həsrət", "Fırtınayasəsləniş", "Dağ keçidində", "Ulduza" şeirlərimüasirpoetiknümunələrdir.

Dünya şöhrətliyazıçı və ictimaixadimAytmatov 2008-ciiliyunun 10-daAlmaniyanınNürnberqxəstəxanasındadünyasını dəyişibvə Bişkekyaxınlığındakı Ata-Beytmemorialkompleksində dəfnolunub. Bir sözlə, bu gün dahi yazıçının anım günüdür. Allah rəhmət eləsin!

Mükafatları 

- Sosialist ƏməyiQəhrəmanı (1978)

- Leninmükafatı (1963)

- SSRİ dövlətmükafatı

- Qırğızıstanxalqyazıçısı

- Dostluqordeni

“Ədəbiyyatvə incəsənət”

(10.06.2025)

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 Bəzən susuram. Bəzən də üsyankar, deyingən oluram. Amma bir şey var ki, dəyişmir: mən yaşamağı sevirəm. Həyatı duyaraq, içimdə hiss edərək yaşamağı...

Günəş gözümün içinə düşəndə, o işığın içimdə yaratdığı istini sevirəm. Kitab vərəqlərinin və torpağın qoxusunu, yağış yağanda saçlarımın islanmasını...

Sakit, uzun yürüyüşlərdə özümü tapıram. Həmişə deyil, amma bəzən bir limonlu çayın buxarında ruhumu isidirəm.

Mən çox dost axtarmıram. Az dost, tək-tük sirdaş bəs edir. Çünki bu həyatda mənim üçün səmimiyyət miqdardan önəmlidir. Pişiklərlə oynamaq, gülüşümü bir qız uşağına vermək, insanlara müsbət bir aura ötürmək mənə yaşadığımı xatırladır.

Təbiət mənzərələrində nəfəs alıram. Günəşin və dənizin şəklini çəkərkən, bir anı əbədiləşdirirəm. Anamın darçınlı keksləri uşaq qəlbimə yol tapır, mandarin qoxulu ətirlər isə xatirələrin qapısını aralayır.

Bəzən sadəcə bir KFC-də oturub tək başıma yemək yeyirəm. Bu, tək qalmaq deyil – özümü dinləməkdir. Yaşlılarla söhbətləşmək və onların sükutundakı təcrübəni anlamaq məni dəyişdirir. Hər oxuduğum kitabda, hər baxdığım filmdə içimdə bir obraz yaranır – onların psixologiyasını yaşayıram.

Və ən çox sevdiyim şeylərdən biri də – başıboş sətirlərimdir. Onlar bəlkə də başıboş deyil. İçimdən çıxan, amma hər kəsin ürəyinə yol tapa biləcək qədər səmimi və azad olan sətirlərdir...

Çünki mən insanam. Hiss edən, sevən, darıxan, gülən, düşünən bir varlığam. Bəlkə də həyat budur – bütün bu sadə anları böyük sevgi ilə yaşamaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.06.2025)

 “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Tələbə yaradıcılığı rubrikasında Ağdam Dövlət Sosial İqtisad Kollecinin tələbəsi Nuray Fərzəliyevadır.

Kitabxananın köhnə taxta döşəməsi ayağımın altında cırıldadı. Həraddımım sanki illərin yorğunluğunu xatırladırdı.İllərin, həyatın, içimdəki səssiz savaşın… Rəflərin arasında, tozun, sükutun və xatirələrin içində itmiş kimi gəzirdim. Əlimin titrəyərək toxunduğu kitab Cəlil Məmmədquluzadənin “Ölülər” əsəri sanki məni çağırırdı.

 Kitabın qabığı soyulmuşdu, kağızları saralmışdı, amma elə bir ruh var idi içində, sanki orada zaman ilişib qalmışdı. Əsəri vərəqləyəndə, içindən bir vərəq sürüşüb yerə düşdü. Kağız saralmış, küncləri cırılmışdı. Üzərində qarışıq və solğun əlyazması vardı, bəlkə də birisinin son yazdığı cümlələrdi. Yanında isə kiçik, köhnə bir foto.

Fotodakı qadın gülümsəmirdi, amma baxışı isti idi. O gözlərdə elə bir işıq vardı ki, mənə bir şeydemək istəyirdi,“dayan, hələ bitməyib…” deyə…

 Oan ürəyimdəki səssiz qaranlıq bir az titrədi. Bəlkə də, dedim, ölmək istəyən insan, sadəcə içində ölmüş bir hissi axtarır.

 Axşam şəhərin küçələrinə düşdüm. Foto əlimdə, gözlərim yerdə, amma qəlbim sanki onu izləyirdi. Yolum bilmədiyim bir küçəyə çıxdı. Gecənin sakitliyində, sarımtıl işıqlar altında bir kitab dükanı gördüm. Vitrindəki şəkil… Eyni qadın. Eyni baxış.

 İçəri girdim. Hər şeyköhnə idi sanki zaman buraya girməyi unutmuşdu. Taxta pillələr, köhnə masalar, amma içini isidən bir qoxu – kağız, mürəkkəb, keçmiş… Qarşıma çıxan qadın, yaşlı bir qadın, bir nənə qiyafəsində gözlərini mənə dikdi. Onun baxışlarında min il danışmamış hekayələr vardı.

 “Əlyazmanı oxuya bilməyəcəksən, balam,” dedi. Səsi asta, amma ürəyə toxunan idi. “Çünki o yazı hələ sən yazmamışdan əvvəl sənin içində doğulmuşdu. Sənin hekayəndi o. Hələ başlamamış bir sonluq…”

 Nə dediyini o an tam anlamadım. Amma sakitcə oturduq. Söhbət etdik. Susduq. Dinlədik. O danışdıqca mənim içimdə qırıq-qırıq səslər birləşdi. Gözlərim doldu, çünki o dedikcə, mən unudulmuş parçalarımı xatırlayırdım. 

Bəzən insan bir sözdə tapır özünü. Bəzən isə bir baxışda.

Səhər açılmağa yaxın, nənə mənə köhnə bir dəftər uzatdı. Üzərində yazı yox idi. Amma sanki mənim adımı pıçıldayırdı.

 “İndi sənin növbəndir,” dedi. “Hər kəsin hekayəsi bir başqasının ümididir. Yaz… amma yalnız sözlə yox. Ruhunla yaz.”

 O gündən sonra yazmağa başladım. İlk səhifəni yazanda əllərim əsdi. Çünki bu, sadəcə bir yazı deyildi. Bu, mən idim. Qırılmış, sükutla tikilmiş, amma hələ də nəfəs alan mən.

 Bəzən ağlayaraq yazıram… Kağız göz yaşlarımla islanır. Bəzən gülərək… Gülüşlərim vərəqlərə hopur. Amma bilirəm ki, mənim son səhifəm hələ yazılmayıb.

 Çünki həyat heç birimizin son səhifəsini əvvəlcədən yazmaz. Biz yazdıqca, yaşadıqca, düşsək də qalxsaq da, o səhifə boylanar gələcəkdən.

 Bu gün də yazıram. Yazıram ki, bir gün kiminsə əlinə mənim yazdığım bir vərəq düşsün. Və o insan da desin: “Həyat bitməyib. Hələ də yazılası səhifələr var…”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Həm dövlət qulluçusu, həm də ədib olasan. Hər iki sahədə fərqlənəsən, özündən sonra iz qoyasan. Razılaşın ki, bunu hər kəs bacarmaz. O isə bacardı. O – Aqşin Babayev.

Azərbaycanın tanınmış yazıçı-dramaturqu Aqşin Babayev 23 noyabr 1936-cı ildə Bakıda anadan olub. 1959-cu ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsini bitirib. Əmək fəaliyyətinə tələbəykən respublika radiosunda başlayıb.

İlk hekayəsi 1958-ci ildə "Oktyabr işıqları" almanaxında çap olunub. 1964-cü ildə onun "Cazibəli üfüqlər" adlı ilk hekayələr kitabı çapdan çıxıb. "Həmişəbahar", "Bir parça həyat", "Ağ ulduzlar", "Bir ürəyin hərarəti", "Ayrılıq", "Söz gülləsi", "Dünyanın axırı" adlı kitabların müəllifidir. "Kişilər az yaşadı" kitabı isə Moskvanın "Sovetski pisatel" nəşriyyatı tərəfindən 30 min nüsxə tirajla nəşr edilib. Yaxın günlərdə 10 cilddən ibarət "Seçilmiş əsərləri"nin birinci cildi işıq üzü görüb.

Aqşin Babayev həm də şair idi. Yeddinci sinifdə oxuyanda "Bahar" adlı ilk şeirini yazıb. Sözlərinə mahnılar bəstələnib. Şeir kitabına xalq şairi Fikrət Qoca ön söz yazıb. Aqşin Babayevin dramaturq kimi ilk əsəri tələbəlik dövründə - 1955-ci ildə tamaşaya qoyulub. Sonra pyesləri Musiqili Komediya, Rus Dram, Gənc Tamaşaçılar, Bələdiyyə, Sumqayıt Musiqili Dövlət Dram teatrlarında oynanılıb. Onun ssenarisi əsasında telefilmlər çəkilib. "Xilaskar" və "Oğul" pyesləri Heydər Əliyevə həsr edilib. 

Elmi əsərləri Moskvada, Ankarada, Tbilisidə çap olunub. "Nazim Hikmətin yaşamı" adlı kitabı 1989-cu ildə Almaniyada işıq üzü görüb. "Türk ədəbiyyatı müntəxəbatı", "Türk dramaturgiyası", "Cümhuriyyət dövrü türk ədəbiyyatında sosial motivlər", "Azərbaycan və türk dünyası" kitabları bu gün də dəyərli dərs vəsaitidir. Türkiyədəki Nazim Hikmət vəqfinin Məsləhət Şurasının fəxri üzvüdür. Ali Attestasiya Komissiyasının Ekspert şurasının, Yazıçılar Birliyi və Jurnalistlər Birliyinin üzvüdür.

Filmoqrafiya 

Nekroloq 

Dəvətnamə 

Yol

Mükafat

Mükafatları 

"Əmək rəşadətinə görə" medalı  

"Əməkdar jurnalist" fəxri adı

 II dərəcəli Dövlət müşaviri rütbəsi 

A.Babayev uzun sürən xəstəlikdən sonra 10 iyun 2020-ci ildə dünyasını dəyişib. Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.06.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının UŞAQ ƏDƏBİYYATINI TANIDAQ layihəsində Britaniya və Amerika uşaq şeirindən seçmələr təqdim edilir. Şeirləri ingilis dilindən tərcümə edən Şahin Xəlillidir.

Bu gün tanış olacağınız şeir Edvard Estlin Kamminqsə aiddir. O, Amerika şairidir.

Edvard Estlin Kamminqs

(1894-1962)

ABŞ

Məqqi, Milli,

Molli, Mey

Məqqi, Milli, Molli, Mey

Çimərliyə gəlib ey.

Məqqi tapıb oxuyan

Qəşəng balıqqulağı.

Damağı çağ, kefi kök

Mahnıdan ləzzət alıb.

Bir dəniz ulduzuyla

Dost olub Melli burda.

Var ulduzun şüası,

Bax, beş barmaq boydadı.

Mollinin arxasınca

Əcaib məxluq qaçır.

Yıxılıb böyrü üstə

Göyə köpük buraxır.

Mey qaçdı burdan evə,

Əlində daş var idi.

Bu daş yertək balaca,

Əslində, çox iriydi.

Nə itirsək, deyirlər, –

Bax bizim ikimiz də,

Axtarırıq özümüz,

Tez tapırıq dənizdə.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.06.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Akademik Möhsün Nağısoylu onun haqqında yazır: “Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunda çalışdığım vaxtlar hərdən yolum İmadəddin Nəsimi adına Dilçilik İnstitutuna düşərdi. Dəhlizdə salamlaşdığım insanların arasında o da olurdu. O zamanlar bu qarayanız cavan oğlan ilk növbədə mədəni və mehriban davranışı ilə diqqətimi cəlb edirdi. Düzü, həmin vaxt onun nə adını bilir, nə də hansı vəzifədə çalışmağı barəsində məlumatım yox idi. Sadəcə, mədəni rəftarı və səmimiliyi ilə diqqətimi özünə çəkmişdi. Bu gün onu ölkəmizdə dil nəzəriyyəsi və German dilləri ixtisasları üzrə görkəmli mütəxəssis, yetkin bir elm adamı və məsuliyyətli, sözübütöv insan kimi dəyərləndirirəm...”

Bəli, bu dəfəki söhbətimin qəhrəmanı hazırda AMEA-nın Dilçilik İnstitutunun Hind-Avropa dilləri şöbəsinin müdiri, filologiya elmləri doktoru, professor İlham Tahirov olacaq. O,1963-cü ilin iyun ayının 8-də Masallı rayonunun Miyankü kəndində anadan olub.  1986-cı ildə indiki Azərbaycan Dillər Universitetinin ingilis dili fakültəsinin əyani şöbəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirib. Sonra təyinatla Yardımlı rayonunun Hamarkənd kənd orta məktəbinə göndərilib. Dörd il orada çalışdıqdan sonra 1990-1993-cü illərdə AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun əyani aspirantı olub. 1994-cü ildə “Azərbaycan dili” ixtisası üzrə namizədlik, 2008-ci ildə isə “Dil nəzəriyyəsi” ixtisası üzrə doktorluq dissertasiyalarını müdafiə edib. 2008-ci ildən filologiya elmləri doktoru, 2019-cu ildən professordur. 1993-1996-cı illərdə Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunda Ümumi dilçilik və dil əlaqələri şöbəsində kiçik elmi işçi və elmi işçi kimi çalışıb. 1996-2013-cü illərdə həmin institutun elmi katibi olub. 2013-2014-cü illərdə isə Dilçilik İnstitutunda Qədim dillər və mədəniyyətlər şöbəsinin müdiri vəzifəsində işləyib. Sonra müdir vəzifəsindən çıxaraq şöbənin baş elmi işçisi vəzifəsini icra edib. 2016-2019-cu illərdə institutun Hind-Avropa dilləri şöbəsində baş elmi işçi kimi fəaliyyətini davam etdirib. 2019-cu ildən Dilçilik İnstitutunun Hind-Avropa dilləri şöbəsinin müdiridir...

Akademik Möhsün Nağısoylu daha sonra yazır: “Professor İlham Tahirovla eyni elmi qurumda- Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunda çalışdığımız beş ildən çox bir müddət ərzində həmkarımı həm savadlı elm adamı, həm də məsuliyyətli və sözünün üstündə duran, prinsipial bir insan kimi tanıdım. İnstitutun Elmi Şurasının bütün iclaslarında fəallığı ilə seçilirdi İlham müəllim. O, istənilən məsələ barədə öz fikrini bildirməkdən çəkinmir və iradını sübut etməyə çalışırdı. Düşünürəm ki, bu məsələ onun daxili təbiətindən gəlirdi. Zəngin həyat təcrübəmə görə, deyə bilərəm ki, belə insanlar, adətən, düzlüyü sevir və həqiqətin tərəfində olur. Hər halda, mən bu müddətdə İlham müəllimi belə bir elm adamı və insan kimi tanıdım. İnstitutun nəzdində fəaliyyət göstərən Müdafiə Şurasının iclaslarında da İlham Tahirov bu keyfiyyəti ilə seçilirdi. Müdafiə Şurasının demək olar ki, bütün iclaslarında İlham müəllim mütləq və mütləq öz sözünü deyərdi. Açığını deyim ki, bu cür insanları mən təqdir edir, onları dəstəkləyirəm. Axı təbiət etibarilə özüm də uşaqlıqdan haqqın, ədalətin tərəfdarı olmuş və ömür boyu bu yoldan çəkinməmişəm. İnsan gərək öz vətəndaşlıq borcunu yerinə yetirsin və haqqın, doğruluğun tərəfində olsun. Bəli, mən professor İlham Tahirovu belə bir alim-insan kimi tanıyıram...”

İlham Tahirov ümumi dilçilik, dil nəzəriyyəsi, dillərarası əlaqələr, funksional-semantik sahə, dialekt leksikası, toponimika, dil əlaqələri, qədim dillər və mədəniyyətlərin tədqiqi məsələ­lərinə həsr olunmuş 7 monoqrafiya və kitabın, 6 proqram, 100-dən çox məqalə və tezisin müəllifidir. Əsərlərində sahə nəzəriyyəsində funksional-semantik sahənin mərkəz-periferiya struktur tipinin müəyyənləşdirilməsi üçün tətbiq edilən diferensial əlamətlərə bir binar cütlüyün əlavə edilməsini təklif etməklə nəzəri fikri zənginləşdirərək, Azərbaycan dilçiliyində dilin bütün səviyyələrində temporallığın (zaman münasibətlərinin) ifadəsini araşdırıb. Zaman münasibətlərini funksional-semantik sahə kimi təqdim etmiş, leksik və sintaktik temporallıq məsələlərini Azərbaycan dilinin materialı üzrə ilk dəfə olaraq araşdırmışdır. Leksik temporallıq sahəsinin struktur-semantik modelini quraraq, Azərbaycan dilində dialekt və şivə səviyyəsində alınma sözlərin fonetik, qrammatik təbiətini və leksik-semantik xüsusiyyətlərini tədqiq etmişdir. Bir sözlə, o, qədim alınma sözlər layını aşkarlamışdır...

O, tərcüməçilik fəaliyyəti ilə də məşğul olur.1996-2000-ci illərdə Azərbaycan Respublikası Xarici İqtisadi Əlaqələr Nazirliyinin, Azərbaycan Respublikası Gömrük Komitəsinin, Soros Fondu / Açıq Cəmiyyət İnstitutunun Azərbaycanda həyata keçirdiyi bir sıra layihələrdə tərcüməçi işləyib. 2007-2010-ci illərdə “Windows Vista” əməliyyat sisteminin və Microsoft Office 2007 proqramlarının Azərbaycan versiyasının hazırlanmasında və tərcümə edilməsində iştirak edib, 2005-2007-ci illərdə Azərbaycan Respublikası Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyi ilə BMT-nin İnkişaf Proqramının (UNDP) Azərbaycandakı nümayəndəliyinin birgə həyata keçirdiyi layihə çərçivəsində “Dilmanc” azərbaycanca-ingiliscə maşın tərcüməsi sistemini hazırlayan işçi qrupun üzvü olib...

Qeyri-adi dərəcədə ağıllı, hazırcavab və gülərüz adamdır. Onunla vaxt darıxdırıcı keçmir- daim zarafat edir. Hər zaman yeniliyə açıqdır. Adətən yeniliklərdən danışır və ətrafındakılara pozitiv enerji ötürür. Bir sözlə, professor İlham Tahirov yaxşı adamdır.

İstirahət günlərində, dəqiq desək, iyunun 8-i onun növbəti ad günü idi. Bu dəfə ad günü müqəddəs Qurban bayramına təsadüf edirdi. Gec də olsa, təbrik edək!

Çox yaşasın!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

O torpaqlarda çox böyük milli-mədəni irsimiz aldı, insanlarımızı qovdular, abidələrimizi dağıtdılar, amma ruhumuz qaldı. Hələ də bizim sözləri işlədib, bizim musiqiləri dinləyib, bizim yeməkləri bişirib yeyib bizi dansalar belə, bu ruh onların başından basır. 

"Araz" ali ədəbi mükafatı laureatı, Qərbi Azərbaycanın ən tanınmış yazarlarından olan Əli Vəkilin bu gün doğum günüdür.

O, 1938-ci il iyunun 10-da Basarkeçər rayonunun (indiki Vardenis rayonu) Yuxarı Şorca kəndində kolxozçu ailəsində anadan olub. 

M.A.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun teatrşünaslıq fakültəsini qiyabi bitirib. Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Komitəsinin Xəbərlər Baş redaksiyasında redaktor, M.A.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunda laborant, Yazıçılar İttifaqının orqanı "Qrakan Adrbecan" ("Ədəbi Azərbaycan") jurnalı redaksiyasında şöbə müdiri, sonra məsul katib, Azərnəşrdə "Göy qurşağı" redaksiyasının müdiri olub.

Əli Vəkilin ilk kitabı 1963-cü ildə İrəvanda işıq üzü görmüş "Sona bulağı" kitabı olub, şairin oxucunları ilk görüşü uğurlu alınıb. Göyçə mahalında el arasında məşhur olan Sona bulağına həsr edilmiş poema-əfsanə bədii təxəyyülün və müəllifin mövzuya yanaşma tərzinə görə maraq doğurub.

Əsərləri 

1. Ömür karvanı

2. Kişi ömrü

3. Fərizə-İlham dastanı

4. Cərrah Vaqif möcüzəsi

5. Əbədi qəhrəmanlıq

6. Qoşmalar

7. Aqillər, ariflər, alicənablar

8. Doğma yollar

9. İki günəş

10. Sona bulağı

11. Yeddi dağ

2013-cü il iyunun 12-də Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin (AYB) Natəvan klubunda şairin 75 illik yubileyi keçirilib. Tədbirdə Ramiz Quliyev, İzzət Rüstəmov, Vaqif Qələndər, Eldar İsmayıl, İslam Sadıq, Sara Göyçəli, Oqtay Rza və başqaları çıxış edib. Şair 80 illiyini də yaşayıb. Amma 85-ə cəmi bir il çatmayıb.

Əli Vəkil 7 fevral 2022-ci ildə ürəyində Basarkeçər həsrəti dünyanı tərk edib.

Ruhu şad olsun. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.06.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü Coşqun Xəliloğlunun “Şəhidlər barədə şeirlər” silsiləsini təqdim edir. Bu gün Raquf Orucova həsr edilmiş şeirlə tanış olacaqsınız.

RAQUF İBRAHİM OĞLU  ORUCOV

(12.07.1972.-04.04.2016)

Ağdam rayonu Cinli kəndində doğulmuş, Azərbaycanın Silahlı Qüvvələrinin polkovnik-leytenantı, Aprel döyüşlərinin şəhidi

Şəhid olduğu yer: Ağdərə rayonu Talış kəndi

Dəfn yeri: Bakı şəhəri Şəhidlər Xiyabanı

MUROV QARTALI

I

Sevirdi bu Vətəni sonsuz məhəbbət ilə,

Yaşadı öz ömrünü Raquf ləyaqət ilə,

Son anadək döyüşdü düşmənlə qeyrət ilə,

Adını ölməzlərin cərgəsinə yazdı o.

   II

Taleyinə düşmüşdü doğulmaq Qarabağda.

Cənnət elə burdadır, axtarmayın uzaqda.

Nankor, kafir qonşular insan yox,  şeytan imiş,

Hiyləgərlik, alçaqlıq tayfadan, soydan imiş.

Torpağı əlimizdən istədilər alsınlar,

Qonaq kimi gələnlər sahib kimi qalsınlar.

Bu yurdun balaları düşmənə torpaq verər?

Heç bir çopur daş verməz, gözəl Qarabağ verər?

Atıldılar döyüşə ölümdən qorxmayaraq,

Yalnız qeyrətləridir  onlara silah-yaraq.

Vətəndən uzaqdaydı Raquf həmin zaman,

Hərbi xidmətdə idi, məkansa Özbəkistan.

Tez qayıtdı Ağdama, ana Vətən dardadır.

Vətən axtarır onu, deyir, -balam, hardadır?

Yazıldı ordumuza  qorxmaz bir əsgər oldu.

Onun evi-eşiyi dağ, meşə, səngər oldu.

Döyüşlərin birində o, ağır yaralandı,

Yarasını gizlətdi, ağrı-acısın dandı.

Ruhdan düşmədi Raquf döyüşə getdi yenə,

Söylədi, ön cəbhədə ehtiyac vardır mənə.

Düşmən-arxalı köpək, o simasız, hiyləgər,

Bir-bir ələ keçirir neçə kənd, neçə şəhər.

Doğma kəndi Cinlinin bir gün gəldi bəlası,

Necə də dəhşət idi...şəhid oldu anası.

Dünya bir heçə döndü gözlərində igidin:

“Yox-yox... alınmalıdır qisası hər şəhidin.

Oxuyub səy edərək hərbçi olacağam,

Vətən şəhidlərinin qisasın alacağam.”

III

Çalışdı, zəhmət çəkdi, ali məktəbə girdi,

Komandirlər Məktəbin uğur ilə  bitirdi.

Alaraq ön cəbhəyə Raquf təyinatını,

Şərəflə davam etdi öz zabit həyatını.

Qisas hissi qəlbindəcoşur, aşıb-daşırdı,

Torpaq azad olunar, xəyalla dolaşırdı.

Kəşfiyyat komandiri oldu “Murov qartalı”,

Yağıları qovmaqdı əqidəsi,  amalı.

Cəsur kəşfiyyatçılar düşməni salır çaş-baş.

Raquf əsgərlərinə həm komandir, həm qardaş.

Raquf erməni dilin öyrənmişdi, bilirdi,

Adını eşidəndə“Tayqulaqlar” ölürdü.

  IV

O “Aprel döyüşləri”mücdəsiydi zəfərin,

Haqq- ədalət sındırdı belini fitnə-şərin.

Bu döyülərşdə Raquf  göstərərək rəşadət,

Şəhid oldu, şəhidin yeri- müqəddəs cənnət.

Sumqayıt şəhərində Şəhidlər Xiyabanı,

Qucağına alıbdır ölümsüz qəhrəmanı.

Raqufun həyatının həm fərəhi, sevinci,

Aqşindi, Nihad idi bir də vardı Sevinci.

Onlar Raqufun adın uca tutub hər zaman,

Sübut eylədilər ki bizimlədir qəhrəman.

Raquf, sənin müqəddəs arzun çiçək açıbdır,

Qarabağ azad olub bizə qucaq açıbdır.

Ağdam, Şuşa, Kəlbəcər, yenidən tikilir bax,

Ruhun şad olsun igid, azad olub Qarabağ.

(Yazılma tarixi: 08.04.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.06.2025)