Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının redaktoru

Zamanın alnına yazılan – yaddaş, yaddaşın daşına çevrilən tarixlər var. Elələri də var, illərlə sinəmizə daş olub, amma gün gəldi, silkindik, dirçəldik və qalxıb o daşlardan Zəfər heykəli dikdik…

23 sentyabr 1993 – çağdaş Azərbaycan tarixinin qaranlıq səhifələrindən biri. O gün, Ağdam – Azərbaycanlı ruhun şəhəri, mədəniyyətin, dirənişin və insanlıq hafizəsinin qala-divarı – Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edildi. Və biz torpaq itirmədik o gün, sanki ruh itirmişdik, ruh!..

Bu sətirlərin müəllifinin ailə üzvü – o zaman mayor, bu gün polkovnik – həmin döyüşün içindən dərinləməsinə keçib gələnlərdəndir. O gün düşmən yalnız şəhəri yox, ocaqları qaralatdı, taleləri İlahi işıq xəttindən ayırdı sanki. Və həmin gündən sonra 23 sentyabr bizim üçün “Matəm günü”, “Ağdamın qara günü”, “Susmağa məcbur qaldığımız tarix” oldu da oldu... – Üç onillik boyunca öldük-öldük dirildik və son dirilişimiz bir daha ölməmək üzərə bəngü diriliş oldu!

Yazının müəllifi övladlarının 5-ci sinfədək verdiyi ağır  suallarını unuda bilmir: “Ata, biz niyə həmişə uduzmuşuq?”, “Biz heç vaxt qalib gəlməmişikmi?”… - Dərsliklər elə bil qaramatla örtülüydü: işğal, matəm, işğal, soyqırım, ölüm-itim, matəm, işğal, işğal…Cavablar vardı - ağıl kəsirdi, amma könülləri ovutmaq olmurdu. Göz yaşları suallardan gizlənirdi…

Zaman dəyişdi.

Biz dəyişdik.

Tarix dəyişdi əvəl-Allah!

İndi, həmin tarix – 23 sentyabr – artıq xatırlanmır. - Ağrının yerini açıqalınlı qürur alıb. O ağrının yerində indi 44 günlük Zəfərin şəfəqləri sayrışır. O gündən sonra – 2023-cü ilin 19-dan 20-nə keçən gecə – bir sutkadan az çəkən antiterror əməliyyatı ilə Azərbaycan dövləti öz içindəki terror yuvalarına – “boz zona”lara tam nöqtə (daha doğrusu, nida!) qoydu. İndi “boz zona”ları “yaşıl zona”lar əvəz edir. - Oralar doğal yaşıllığın yanısıra ruhi yaşıllığı, insan(lıq) iqliminin əlvanlığını yansıdır.

Budur, ən rəmzi məqamlardan birini bölüşək: 23 iyul 2025-ci ildə, Ağdamı təmsil edən “Qarabağ” komandası Avropada “Şelburn”u 3:0 hesabı ilə məğlub edərək yeni tarixi yazdı. Sanki hərb meydanındakı qələbələr futbol meydanına daşınıb kimi gəldi mənə. 23 iyul ola, Ağdamın “Qarabağ” adlı klubu ola və uduza - bu heç xoş olmazdı, heç, heç!.. Hərçənd 23 iyul 5 ildir qaramatdan arınıb…

Bəli, artıq meydan dəyişib: futbol, diplomatiya, mədəniyyət, sənət, elm və b. meydanlarda qələbə çalma vaxtıdır. Silahın yerini qələm, əks-təbliğatın yerini zəka, bir sözlə, ruhi güc tutub.

Bu Zəfərin arxasında – dünyanın ən humanist dəmir yumruğu dayanır. Elə bir yumruq ki, polad kimi sərt, mərhəmət kimi şəfqətli, haqq kimi dürüst, zaman kimi dəqiqdir…

Biz artıq işğal günlərini xatırlamamaqda haqlı olduğumuz kimi, Zəfər günlərini unutmamaq borcumuz vardır. Müzəffər Ali Baş Komandanın rəhbərliyindəki Azərbaycan Ordusu torpaqlarla birgə, ulusun inamını, övladların sualına verəcəyimiz cavabları geri qaytardı.

23 iyul – bir vaxtlar yas saxladığımız tarix, bu gün Qələbə ruhunun xas qalibiyyətini içimizdə daşıdığımız gündür.

Zəfərin yiyəsi – ULUSdur!

Təqvimin ünvanı – HƏQİQƏTdir!

Vətən yolunda can verənlərin ruhuna – SALAM OLSUN!

Şəhidlər ölmədi, Vətən bölünmədi!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Təqvimdə 26 iyul günü dünyaya gələnlər sırasında Azərbaycan Respublikasının xalq artisti Ağacəbrayıl Abasəliyevin adını görüncə dərhal qərara gəldim ki, haqqında yazım.

Ağacəbrayıl Abasəliyev 26 iyul 1955-ci ildə Bakı şəhərində müəllim ailəsində anadan olub. 1961-ci ildə görkəmli bəstəkar, Xalq artisti Səid Rüstəmov və bəstəkar, pedaqoq Adil Qaray Məmmədbəylinin tövsiyəsi ilə 1962-ci ildə 6 nömrəli musiqi məktəbinə, əməkdar artist Elman Bədəlovun sinfinə daxil olub. 1965-ci ildə 3-cü sinifdə oxuyarkən məktəblilər arasında Respublika Festivalının laureatı olub. 1970-ci ildə Asəf Zeynallı adına musiqi kollecinə daxil olub. 1972-ci ildə 2-ci kursda, Almaniyanin Rudolfstat şəhərində Tələbə və Gənclərin festivalının laureatı olub. Həmin ildə Opera və Balet teatrına Milli Üçlükdə iştirak etməyə dəvət olunub, Bakı şəhər 8 saylı Uşaq musiqi məktəbində müəllim, sonralar isə şöbə müdiri vəzifəsində çalışıb.

1975-ci ildə isə həmin teatrda ilk dəfə olaraq Azərbaycan Xalq Çalğı Alətləri ansamblını yaradıb. Bu ansamblla Rübabə Muradova, Qulu Əsgərov, Arif Babayev, Nəzakət Məmmədova və s. tanınan müğənnilər bir çox ölkələrdə qastrollarda müvəffəqiyyətlə çıxış ediblər. Ağacəbrayıl Abasəliyev 1970–1974-cü illərdə Asəf Zeynallı adına Musiqi Texnikumunda kamança ixtisası üzrə, 1974-cü ildə Üzeyir Hacıbəyov adına Dövlət Konservatoriyasına qəbul olub, 1979-cu ildə Konservatoriyanı üç ixtisas üzrə — ifaçı-solist, xalq çalğı alətləri orkestrinin dirijoru və müəllim kimi bitirib. 1979-cu ildən S. Hacıbəyov adına Sumqayıt Musiqi Texnikumunda kamança ixtisası üzrə təyinatla müəllim işləyib.

1981-ci ildə Üzeyir Hacıbəyov adına ADK-nın "Xalq Çalğı Alətləri" kafedrasında müəllim, baş müəllim və dosent vəzifələrində işləyib. 1988-ci ildə Dövlət Muğam Teatrının yaranmasında və kollektivin seçilməsində yaxından iştirak etməsi onun yaradıcılığında əlamətdar hadisə kimi qeyd olunmalıdır. Belə ki, 2003-cü ilə qədər (teatr bağlanana qədər) bu teatrın əvvəl musiqi rəhbəri, sonra bədii rəhbər vəzifəsində çalışıb. Çoxlu sayda Azərbaycan və xarici ölkə bəstəkarlarının əsərlərini kamança ilə fortepiano üçün işləyib və müxtəlif fənlər üçün proqramlar işləyərək tədrisə daxil edib.

2019-cu ildən Azərbaycan Milli Konservatoriyası "Xalq Çalğı Alətləri" kafedrasının professoru vəzifəsində çalışır.

1991-ci ildə SSR və Azərbaycan Xalq artisti Zeynəb Xanlarovanın dəvəti ilə ansamblın musiqi rəhbəri olub və dünyanın bir çox ölkələrində Zeynəb xanımla qastrol səfərlərində Azərbaycan musiqisini təbliğ edib. 2002-ci ildən Üzeyir Hacıbəyli adına BMA-da "Qədim musiqi alətlərinin bərpası və təkmilləşdirilməsi" elmi laboratoriyasının baş elmi işçisi olub. Azərbaycan musiqisini xarici ölkələrdə (ABŞ, Yaponiya, Macarıstan, Hindistan, İraq, Səudiyyə Ərəbistanı, İran, Fransa, Türkiyə, İtaliya və s.) təmsil edib.

Gənc musiqiçi kadrların hazırlanmasına görə dəfələrlə Mədəniyyət və Təhsil Nazirliyinin Fəxri Fərmanı və təşəkkürnamələri ilə təltif olunub. Onun tələbələri arasında 4 nəfər – Respublikanın Əməkdar artisti (Elnur Əhmədov, Fəridə Məlikova, Səlim Abbasov, Rauf İslamov) və 1 nəfər Xalq artisti (Elşən Mansurov) fəxri adlarına layiq görülüblər.

2007-ci ildə "Azad Azərbaycan" televiziya kanalında uğurla həyata keçirilən "Xalq ulduzu" müsabiqəsində münsiflər heyətinin sədri olub. 2015-ci ildən "Azad Azərbaycan" televiziyasında "Nanəli" verilişinin musiqi rəhbəri vəzifəsində çalışıb. 2017-ci ildə isə Azərbaycan Dövlət Televiziyasının dəvəti ilə "Yaşadanlar, yaradanlar" adlı layihəsində müəllif verilişinin yaradıcısı olub. İllər ərzində bu verilişdə görkəmli bəstəkarlar, şairlər və korifey musiqiçilərə xatirə gecələri keçirilib, onların əsərləri A. Abasəliyevin rəhbərlik etdiyi ansamblın ifasında təqdim olunub. 2021-ci ildən "Azad Azərbaycan" televiziyasının dəvəti ilə "Nanəli" verilişinin musiqi rəhbəri vəzifəsində çalışır.

Filmoqrafiya

- Dərviş Parisi partladır — Kamança ifaçısı

Fəxri adları və mükafatları

1. 16 sentyabr 2006-cı ildə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamına əsasən Əməkdar artist, 30 dekabr 2015-ci il tarixdə isə "Xalq artisti" fəxri adına layiq görülüb.

2. 6 may 2016-cı ildə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdünə layiq görülüb

Bir sözlə, mədəniyyətimizə olduqca çox töhfələr verib.

Allah xeyirli ömür nəsib etsin.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.07.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Deyir ki:- “Elm sahəsi üzrə valideynlərimə tənqidçi ola bilməsəm də, bədii sahədə oxucu olaraq öz fikrimi bildirirəm. Hələ də alimlər arasında belə bir tərəddüd var ki “insanı formalaşdıran mühitdi, yoxsa genlərdir?!” Mənim fikrimcə, formalaşmağıma həm genlər, həm də böyüdüyüm mühit təsir edib. Ona görə də uşaqlıqdan nələri görmüşəmsə, o cür də davam etmişəm. Atam şahmat oynayıbsa, mən də 5 yaşımda şahmatla məşğul olmağa başlamışam. 5 yaşımda oxumağı, yazmağı mənə öyrətdilər. Yadımdadır ki, oxuduqlarımı atamla müzakirə edirdik.”

Mülayim xarakteri var. İntuitiv olaraq baş verəcək hadisələri öncədən hiss edə bilir. Ona görə də nadir hallarda uğursuzluğa düçar olur. Öz nöqteyi-nəzərini olduqca yumşaq şəkildə çatdırmağı və eləcə də başqalarını özünə inandırmağı bacarır. Həmişə nəzakətli olmağa və həmsöhbətini anlamağa çalışır. Onu təsadüfü hallarda kobud və ya aqressiv görə bilərsiz. Natiqliyi sayəsində ətrafına tez təsir göstərir. Rahat yaşamaq üçün faydalı əlaqələr qurmağa meyillidir. Münasibətlərdə həmişə etibarlı və sabitdir. Həyata həssas yanaşma tərzi var. Necə deyərlər, yalnız sınanılmış insanlarla dostluq etməyə üstünlük verir. Bacarıqlı, savadlı, işgüzar adamdır. Zarafat deyil, iyirmi beş yaşında namizədlik, otuz yeddi yaşında isə doktorluq dissertasiyasını müdafiə edərək, hüquq elmləri doktoru alimlik dərəcəsinə nail olub…

“Mənim inkişafımda böyüdüyüm və içində olduğum mühitin ancaq müsbət təsiri  olduğunu söyləyə bilərəm. Özümü dərk edəndən kitabın, ədəbiyyatın əsl mahiyyətini qavramışam. Mütaliənin insan həyatında vacibliyi fikri mənə lap uşaq yaşlarımdan aşılanıb.  Ədəbiyyata həmişə marağım olub və o maraq bu gün də davam edir. Ancaq bu maraq daha çox seyrçi, oxucu marağıdır. Yazmağa marağım olmasa da, elm sahəsinə marağım güclü oldu. Çünki valideynlərimin elmi potensiala sahib olması məni daha çox özünə çəkdi.”- söyləyir…

Haqqında söhbət açmaq istədiyim Mehdi Abdullayev 1980-ci il iyul ayının 26-da Bakı şəhərində, Azərbaycanın xalq yazıçısı, Azərbaycan Dillər Universitetinin rektoru, akademik Kamal Abdullanın və AMEA-nın Şərqşünaslıq İnstitutunun direktoru, akademik Gövhər Baxşəliyevanın ailəsində dünyaya gəlib. Bakı Dövlət Universitetinin Hüquq fakültəsini və Azərbaycan Dillər Universitetinin Tərcümə fakültəsini bitirib. Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyində aparıcı mütəxəssis, İstintaq idarəsində müstəntiq işləyib. AMEA İnsan Hüquqları İnstitutunda çalışıb. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasında müəllim, baş müəllim, dekan müavini olub. 2005-ci ildə "Cinayət prosesində insan hüquqlarının müdafiəsi: Avropa Şurasının standartları və Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi" mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə edib. 2009-cu ildə Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektoru vəzifəsinə təyin olunub. 2009-cu ildə Dağlıq Qarabağ Bölgəsinin Azərbaycanlı İcması İctimai Birliyinin birinci qurultayında İcmanın Əlaqələndirmə Şurasının sədri seçilib. 2010-cu ilin aprel ayından 2016-cı ilə qədər Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektoru vəzifəsində çalışıb. 2016–2019-cu illərdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının humanitar və sosial məsələlər üzrə prorektoru olub. 2017-ci ildə doktorluq dissertasiyası müdafiə edərək hüquq elmləri doktoru elmi dərəcəsi alıb. 2020-ci ilin fevral ayında Azərbaycan Respublikası Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi nazirinin müşaviri təyin edilib...

Bütün bunlara baxmayaraq, ədəbiyyat vurğunudur. Kitab oxumağı, bədii ədəbiyyatı mütaliə etməyi xoşlayır. Mütaliə etdiyi xeyli kitablar var...

Deyir ki:- “Yaxşı yadımdadır, atam mənim üçün kitablar üzrə bir ardıcıllıq tərtib etmişdi. Şerlok Xolmsdan başlayaraq Don Kixota qədər. İlk oxuduğum Artur Konan Doylun Şerlok Xolmsunun macəraları olub.  5-6 yaşlarımda Orxon Yenisey abidələrinin bizim üçün bir dəyər olduğunu  mənə öyrətmişdilər. Hesab edirəm ki, uşaq yaşlarında əsası qoyulan fundament sonradan bizim düzgün istiqamətlənməyimizə yardımçı olur. Uşaq yaşlarımda dünya ədəbiyyatını daha çox oxumuşam. Sovet dövründə yaşayanlar bilər. Bir çox evdə dünya ədəbiyyatı dərgisi olurdu. Bizim də evimizdə həmin dərgi vardı. Tolstoy, Balzak, Dostoyevski, Çexov və  digər klassikləri oxuyurdum.”

Yay tətillərinin birində atası xeyli sual-cavabından sonra onun milli ədəbiyyat sahəsində biliklərindən bir o qədər də razı qalmadığını bildirir. O da bütün tətilini Nəriman Nərimanovun, Əbdürrəhman bəy Haqverdiyevin, Nəcəf bəy Vəzirovun tam yaradıcılığını oxumaqla keçirir. Hesab edir ki, uşaqlara ədəbiyyatı sevdirəndə bunu paralel formada həyata keçirtmək vacibdir. Milli köklərini dəyərləndirməyi bacarmayan insana sonrakı həyatı qavramaq çətin olur. Milliyyətindən asılı olmayaraq klassikləri sevə-sevə oxuyur…

“İnsanın şəxsiyyət kimi formalaşdırılmasında klassiklərin rolu böyükdür. Məsələn, Balzakın “Bəşəri komediya” silsilə əsərlər toplusu var ki, dünyadır.  Məşhur bir deyimdəki kimi, ay işığında heç nə yeni deyil. Bu mənada klassik ədəbiyyat insanın şəxsiyyət kimi formalaşmasına, onun dünyagörüşünün zənginləşməsinə kömək edir. Nikolay Ostrovskinin “Polad necə bərkidi” romanı möhtəşəmdir. Korçaqın öz mübarizliyi ilə, Çernışevskinin Raxmetovu, Ovod əsərindəki Artur bizim uşaqlıq qəhrəmanlarım olub.  Çexov, Tolstoy, Dostoyevski, Cek London yaradcılığı hər dövr üçün aktualdır. Təbii ki, Nizami, Füzuli, Nəsimi və Xətai titanlardır. Onların yaratdıqları artıq mənim təhtəlşüurumdadır. Bundan əlavə şairlərdən ən çox Almas Yıldırımı, Müşviqi, Vaqif Səmədoğlunu, Ramiz Rövşəni , Lermontovu, Yesenini, Mandelştamı və Brodskini bəyənirəm. Ən çox bəyəndiyim parça Almas  Yıldırımın “Əsir Azərbaycan” şerindədi:

Könlümə tək Kəbə etdim səni mən,

Sənsiz neylim qürbət eldə günü mən?

Sənsiz neylim Allahı mən, dini mən… 

Azərbaycan, mənim tacım, taxtım oy!..

Oyanmazmı kor olası baxtım oy!..”- söyləyir.

Məktəbə getməyə başlayanda artıq rus dilində danışmağı bacarsa da, onu Azərbaycan bölməsinə qoyublar. Və orta məktəbi ana dilində başa vurub…

Deyir ki:- “Mənim üçün xarici dillər bir vasitədir, məqsəd deyil. Xarici dil bilmək həmin dildə olan ədəbiyyatı orijinaldan oxumaq, həmin dildə danışan insanlarla ünsiyyətdə olmaq deməkdir. Daha artığı yox. Doğrudur, dünya dillərini uşaqlarımıza öyrətməyimizin heç bir ziyanı yoxdur. Bu üstünlükdür. Ancaq hər bir azərbaycanlı ilk növbədə ana dilini  bilməlidir. Çünki Azərbaycan dili ətrafında Azərbaycan milləti formalaşır. Bizim vətənimiz Azərbaycan, doğma dilimiz isə Azərbaycan dilidir. Bunları heç zaman unuda bilmərik. Eyni zamanda, nə qədər xarici dil bilsək, o da başucalığıdır…”

İyulun 26-da haqqında söhbət açdığım hüquq elmləri doktoru Mehdi Abdullayevin 45 yaşı tamam olur. Onu bu münasibətlə təbrik edir, möhkəm can sağlığı, işlərində müvəffəqiyyətlər arzulayıram...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün Azərbaycan Respublikasının xalq artisti Şəfiqə Axundovanın anım günüdür. Şərqdə ilk opera yazan qadın bəstəkar hesab olunan Şəfiqə xanım Azərbaycanın mədəniyyət tarixində özünə şərəfli bir yer edibdir.

Düşünürəm ki, onun həyatı, əsərləri barədə hər bir azərbaycanlı səhih məlumata malik olmalıdır.

Şəfiqə Axundova 21 yanvar 1924-cü il tarixində qədim Şəkinin sayılıb-seçilən Axundovlar ailəsində dünyaya göz açıb. Bakıdakı 173 saylı məktəbdə təhsilini davam etdirərkən musiqi məktəbinə də daxil olub.

Şəfiqə xanımım bacısı Zümrüd xanım böyük ədəbiyyatşünas alim, tənqidçi, akademik Məmməd Arif Dadaşzadənin həyat yoldaşı idi. Dadaşzadənin evində dövrün görkəmli ziyalıları yoldaşları ilə tez-tez qonaq olurdular və bacısı Şəfiqəyə qonaqlar üçün royalda musiqi ifa etməyi tapşırardı.

Şəfiqə Axundova incəsənət idarəsinin rəisi, yazıçı Mirzə İbrahimov və həyat yoldaşı Sara xanımın vasitəçiliyi ilə Üzeyir Hacıbəyovla görüşüb. Üzeyir Hacıbəyov ona musiqi təhsili almağı tövsiyə edib və Hacı Xanməmmədovun tar sinfinə göndərib. Bir ildən sonra o, Ağabacı Rzayevadan tarın sirrlərini öyrənib. Beləliklə, Şəfiqə Axundovanın uğurlu təhsil yolu Üzeyir bəyin xeyir-duası ilə 1941-ci ildən başlayıb. O həmçinin Fatma Zeynalova və Məmməd Nəsirbəyovdan musiqi nəzəriyyəsini öyrənib.

1943-1944-cü illərdə Şəfiqə xanım Asəf Zeynallı adına Bakı Musiqi Məktəbində təhsil alıb. Sonra Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında həm musiqi nəzəriyyəsi, həm də bəstəkarlıq ixtisası üzrə B.Zeydmanın sinfini bitirib. Üzeyir bəy gənc yetirməsinin yaradıcılığı, uğurları ilə daim maraqlanıb. Konservatoriyanın nəzdində hazırlıq kursları açan Üzeyir bəy gənc bəstəkarlara Azərbaycan xalq musiqisinin əsaslarını öyrədib, fərdi olaraq onların əsərləriylə məşğul olub, birlikdə muğamları nota köçürüblər.

Gənc Azərbaycan musiqiçilərinə bəstəkarlıq sənətinin klassik qayda-qanunlarını daha dərindən öyrətmək üçün Üzeyir bəy Leninqrad Konservatoriyasının görkəmli professoru Zeydmanı Bakıya dəvət edib və gənclər böyük ustaddan bəstəkarlığın sirlərini öyrəniblər.

Şəfiqə xanım həm də bir sıra gözəl mahnıların ("Leyla", "Bəxtiyar ellər" və s.), "Ev bizim, sirr bizim" operettasının (1965), simli kvartet üçün pyeslərin, dramatik teatr üçün "Aydın", "Əlvida Hindistan!", "Nə üçün yaşayırsan?" və s. tamaşaların, "Təlxəyin nağılı", "Dovşanın ad günü" və s. kimi uşaq tamaşalarının musiqisinin müəllifidir. Onun Azərbaycan şairlərinin şerlərinə bəstələdiyi gözəl lirik mahnıları və romansları xalq arasında çox məşhurdur.

Bəstəkar mahnı yazmaq ilə kifayətlənməyib mürəkkəb, eləcə də çətin bir janra müraciət edib və Şərqdə ilk opera yazan qadın kimi tarixə düşüb. 1972-ci ildə "Gəlin qayası" operası ilə musiqisevərləri valeh edib. Şəfiqə Axundova 26 il -1956-cı ildən 1982-ci ilə qədər Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunda müəllim kimi çalışıb.

Axundova1998-ci ildə Azərbaycan Respublikasının xalq artisti adına layiq görülüb.

2004-cü ildə isə "Şöhrət" ordeni ilə təltif edilib.

Əsərləri

1. "Vicdan" pyesindən "Nədən oldu" mahnısı, «Gəlin qayası» radiopyesindən «Könül təranələri» mahnısı, «Natəvan» pyesindən «Neyçün gəlməz» mahnısı.

2. Şərəf Rəşidovun «Kəşmir mahnıları» poeması əsasında yazdığı musiqi «Kəşmir mahnıları» məcmuəsinin yaranmasına səbəb olub.

3. Xalq yazıçısı Süleyman Rəhimovun eyniadlı povesti əsasında İsgəndər Coşqunun librettosu üzrə yazdığı "Gəlin qayası" operası

4. Novruz Gəncəlinin librettosu əsasında yazdığı "Ev bizim, sirr bizim" operettasında simfonik orkestr üçün yazdığı suitalar, simli kvartet üçün pyesləri, xor üçün silsilələri

5. Əyyub Abbasovun "Adil və Sərvinaz" tamaşasına musiqi bəstələyib.

6. "Son məktub", "İliç buxtası", "Qaynana", "Böyük ürək", "Vicdan", "Sən nə üçün yaşayırsan?", "Qızıl Əjdaha", "Natəvan", "Yaşar", "Aydın", «Dost Əli», «Rübailər aləmində», "Əlvida, Hindistan" kimi tamaşalarına mahnılar bəstələyib

7. Nizami Gəncəvinin sözlərinə “Nə gözəl” və “Cahanda”, Məhəmməd Füzulinin sözlərinə “Fəqan etmək idim” romansları

8. “Təlxəyin nağılı”, “Dovşanın ad günü” və digər uşaq tamaşalarına yazdığı musiqilər.

9. “Çinar və mən”, “Həyat, sən nə şirinsən?!”, “Sular qızı”, “Ötür illər”, “Bu torpağa borcluyam”, “İlhamını alar aşiq”, “Doğma diyarım”, “Gəl, ey səhər”, “Yaşatdın elləri”, “Sevgi ölmür” lirik mahnıları.

Filmoqrafiya

- Azərbaycan elləri

- Mənim atam Əliövsət Sadıqov

- Bəstəkar Şəfiqə Axundova

Mükafatları

1. "Şərəf nişanı" ordeni

2. "Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı

3. "Azərbaycan Respublikasının xalq artisti" fəxri adı

4. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdü

5. "Şöhrət" ordeni

Şəfiqə Axundva 26 iyul 2013-cü ildə vəfat edib. II Fəxri xiyabanda dəfn olunub. 2024-cü ildə haqqında "Şərqin nəğməkar qızı" sənədli filmi çəkilib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.07.2025)

İlhamə Məhəmmədqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Sumqayıt təmsilçisi

Söz əvvəli epitafiya:

Səsi ilə sevindirdi, səssizliyi ilə düşündürdü...

Ömrü qısa, izi dərin oldu…

Musiqidə yaşadı, xatirələrdə qaldı...

İlk dəfə onu Əli Kərim adına Poeziya Evində gördüm. İstedadlı şair İbrahim İlyaslı məni onunla tanış etdi. Həmin vaxtdan uzun illər keçsə də bugünkü kimi yadımdadır. Səhnədən uzaq, səssiz, amma gözlərində poeziya kimi bir dərinlik vardı. O, sözə oxumaq qədər inanırdı, baxışları danışırdı. Sanki susanda da deyəcək çox sözü vardı.

Həmin gün təsadüf bizi bir yolun yolçuları etdi. Evimizədək birgə getdik. Şəhərin sakit küçələrində addımlarımız yüngül, söhbətimiz isə dərin idi. Həmin yolçuluqda mən onun musiqisindən əvvəl düşüncələrinin ritmini eşitdim.

Maraqlı həmsöhbət idi. Deyilənlərə baş qoşmaqla kifayətlənmirdi, onları öz düşüncəsi ilə tamamlayırdı. Bir söz deyirdin, o isə sanki həmin sözün qaranlıqda qalmış kölgəsini tapıb üzə çıxarırdı. Adi bir ifadəni belə bənzərsiz bir yanaşma ilə söyləyirdi. Gələcək istəklərindən söz açırdı.

Kreativ, fərqli fikirləri vardı...  Həm həyat, həm sənət, həm də insan ruhu haqqında özünəməxsus baxış bucağına malik idi. O, həm danışanda, həm susanda düşündürən adamlardan idi.

O yol qısa deyildi, amma elə bil bir ömür idi. Və mən düşünürəm: bəzən bir insanı tanımaq üçün illər deyil, birgə yaşanmış bir axşam, bir yol boyu danışılmış bir neçə fikir kifayət edir...

                                                   ***

Bəziləri səhnədə doğulur, bəziləri səhnəyə doğulur. Şəfa isə sanki səhnəyə könlünü qoyub, səhnədən könüllərə köçənlərdəndi...

Onun səsi yaddaşlara düşmüş bir xatirə kimiydi: dinlədikcə darıxdıran, düşündürən, dərinləşdirən. Əsl adı Şəfa, soyadı Hüseynova idi. Amma o, təkcə bir ad deyildi: bir hal, bir ovqat, bir duyğunun özüydü.

1975-ci ilin martında Qaraqoyunlu mahalının Qaraqaya kəndində ziyalı ailəsində doğulan Şəfa, uşaq yaşlarından içində musiqiyə qarşı izaholunmaz bir meyl hiss edirdi. Hələ məktəb illərində səhnəyə çıxanda dinləyicilər onun səsindəki təmkin və duyğunun böyüklüyünə təəccüblənirdi. Hər oxuduğu nəğmə, hər səsləndirdiyi misra bir növ daxili dünyasının işıqlı pəncərəsi olurdu.

1988-ci ildə ailəsi ilə birlikdə Sumqayıta köçdü. Burada həm əla qiymətlərlə dərs oxudu, həm də musiqiyə nəfəs verdi. 1992-ci ildə Türkiyədə Egey Universitetində Türk filologiyası üzrə təhsil aldı, 1993-cü ildə Azərbaycana dönərək Bakı Dövlət Universitetində təhsilini davam etdirdi. Oxuduğu müddətdə konsert gəlirlərini Qarabağa yardım fonduna bağışlayırdı. Nəğmələrinə Vətən sevgisini qatırdı. Səsindən Azərbaycan boylanırdı.

Şəfa nə oxuyurdusa, əvvəl ruhunda hiss edirdi. Onun mahnıları təkcə melodiyadan ibarət deyildi. Bir fəlsəfə, bir həyat dərsi vardı. “Geri dön”, “Sevgi qatarı”, “Ölə bilərəm” kimi mahnıları təkcə səs gözəlliyinə görə deyil, dediyi sözlərə görə yaşayırdı.

Hər ifasında yaşanmış bir ağrı, danışılmamış bir hekayə vardı. Onun səsi gülə-gülə ağlayan adamın səsi idi. Adi sözlərə yeni nəfəs, köhnə duyğulara yeni don geyindirməyi bacarırdı.

2005-ci ilin dekabrında bir toy məclisindən qayıdarkən avtomobil qəzası baş verdi. Onun həyatı da, musiqisi də sükuta büründü. Anası hadisə yerində vəfat etdi, qardaşı ağır xəsarət aldı. Şəfanın özü isə 3 günlük koma dövründən sonra gözlərini bu dünyaya birdəfəlik yumdu. Cəmi 30 yaşında.

Ən böyük ağrı isə onu sevənlərin sözləridir: “Özü demişdi: hiss edirəm, çox yaşamayacağam...”

Bəlkə də çox şey hiss edirdi, amma az şey danışırdı.

Bibisi Qiyafət xanımın dedikləri:

-Şəfa Hseynova uşaqlıqdan oxumağa həvəsli idi. Poeziyanı da çox sevirdi. Əruzu, şeiriyyəti yaxşı mənimsəmişdi. Özü də şeirlər yazırdı. Bir dəfə isə toyda mahnı ifa edərkən insanların diqqətini özünə cəlb etdi. O gündən sonra o, müğənni kimi fəaliyyət göstərməyə başladı...

Şəfa bir dəfə ailəli olub. Valideynləri onun evlənəcəyi adamla ailə qurmasına qarşı idi. Lakin, o, həmin şəxsi sevdiyini deyərək onunla nikaha girib. Həyat yoldaşı Anar “N-brothers” qrupunun ilk solistlərindən biri olub. Onların evliliyi cəmi üç ay çəkib. Ayrılığa səbəb Anarın Şəfaya qarşı başqa qadınlarla xəyanət etməsi və ondan maddi tələblərinin çox olması olub.

Şəfa həyat yoldaşından ayrılsa da onu çox sevib. İfa etdiyi bir çox mahnıları, xüsusilə “Geri dön” mahnısını məhz Anar üçün yazıb. Bir dəfə qardaşı onu mətbəxdə keçmiş əri üçün yazılan mahnıya qulaq asıb ağladığı yerdə görüb. Şəfa keçmiş ərini hələ də sevdiyini və mahnını onun üçün yazdığını ağlaya-ağlaya etiraf edib.

Həyat yoldaşından, sevdiyi insandan ayrılandan sonra müğənni şəxsi həyatla bağlı hər şeyi unudur. Bütün fikrini sənətinə yönəldir. Onun özü ilə bağlı bircə arzusu olur. Nə zamansa ana olmaq.

Bir zamanlar efirlərə çıxmaqdan imtina etmişdi. Daha çox el şənliklərində oxuyurdu. Bunun əsas səbəbi isə siması ilə bağlı kompleksli olması idi. Burnunu estetik əməliyyat elətdirəndən sonra efirlərə yenidən çıxmağa başladı.

2005-ci ilin mart aynda 30 yaşı tamam olan zaman ailə üzvləri ad gününü keçirtmək istəsələr də o, qəti şəkildə etiraz edir və bacısına deyir ki, mən bilirəm ki, bu yaş mənə düşməyəcək, elə 30 yaşımda da dünyadan köçəcəm.

Şəfanın ən böyük arzularından biri Alim Qasımovdan dərs almaq olub. Ailm Qasımov onun səsini dinləyəndən sonra dərs verəcəyini bildirib. Bunun üçün çox sevinən Şəfa gündəliyinin ilk səhifəsinə bu günü həyatının ən xöşbəxt günü kimi qeyd edib. Sonralar o, muğam ifa etmyə başlayıb, qavalla səhnəyə çıxıb.

Atası “Sarıtel” aşıq havasını çox sevdiyindən Şəfa demək olar ki, bütün el şənliklərində bu havanı ifa edirdi.

O, 2005-ci il dekarbırn 3-də Saatlı rayonuna qohumların toyuna ailəsi ilə birgə getdi. Toyda anası ilə də son dəfə şəkil çəkdirib. Geri qayıdanda maşını Şəfanın qardaşı idarə edib və qəza törədib. Həmin vaxtı isə Şəfa başını anasının dizinə qoyub yatıbmış. Onları xəstəxanya çatdırsalar da Şəfanın anası dərhal dünyasını dəyişib. Şəfa isə üç gün komada qalıb.

Hadisə yerinə çatarkən Şəfanın üzərindəki zinyət əşyalarının elə hadisə yerindəcə oğurlandığının şahidi olmuşduq.

Şəfa komada olanda Alim Qasımovdan xahiş etdik ki, son dəfə onu ziyarət etsin, bəlkə Şəfa ustadını görüb komadan ayılar. Alim müəllim sözümüzü yerə salmayıb xəstəxanaya - Şəfanın yanına getsə də komadan ayılmadı və anasının üç mərasimi günü 30 yaşında xəstəxanada vəfat etdi.

Bizim üçün bütün bunları xatırlamaq çox ağırdır… 

… Şəfa arxasında nə qədər albom, ya disk qoyduğunu düşünmürdü. Onun üçün əsas olan iz qoymaq idi: səsdə, sözdə, söhbətdə, yaddaşda.

Bəlkə də bu dünya onun incəliyinə yetə bilmədi. Çünki Şəfa Hüseynova bu dünyanın qarmaqarışıq səhnəsində çox saf, çox dərin, çox həssas idi.

Onun haqqında yazmaq çətindir. Çünki o, özü bir yazı idi. Oxuduğu mahnıların arasına bəzən öz susqunluğunu, bəzən tənhalığını, bəzən isə qürurla gizlədilmiş kədərini əlavə edirdi...

Söz ardı epitafiya:

Səsini sükutla qoyub getdi.

Amma bu sükutun içində

nə qədər səs var idi...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Şəkər xəstəliyindən gözləri tutulmuşdu, sonuncu əsəri olan “Ölən dünyam”ı diktə edib, həyat yoldaşı yazıb. Sonra bir dəfə də üzünə oxutdurub qulaq asıb və deyib: “Hə, indi rahat ölə bilərəm”.

Ölüm ayağında heç bir vəsiyyət etməyib, amma övladlarına son sözü bu olub: “Adam olun, kişi kimi yaşayın!”.

Ədəbiyyat tarixində qalmasını tək bircə romanı ilə özünə təmin edən, adı kiçikdən böyüyə hamının dilində dolaşan böyük İsmayıl Şıxlının 26 iyul günü anım günüdür.

Biz eşidə-eşidə, görə-görə gəlmişik, bir çox məşhur, istedadlı kişi mədəniyyət xadimləri insan kimi müsbət keyfiyyətlərə malik olmayıblar, içki meyilli, qadın meyilli, var-dövlət meyilli olmaları daim nların mənfi xüsusiyyətlərini qabardaraq üzə çıxarıb. Amma İsmayıl Şıxlı gözəl yazıçı olmağı ilə bərabər nümunəvi insan idi, belələrinə “ağır otutub batnab gələn kişi” deyilir.

İngilis bayrağı kimi oyan-buyana əsən, qeybətcil, onun-bunun qarşısında daim baş əyib iltifat göstərən, sözünü tutmayanlar İsmayıl Şıxlı şıxsiyyətini öyrənsinlər, anlasınlar ki, əsl kişi olmaq nə deməkdir.

Azərbaycan SSRi xalq yazıçısı İsmayıl Şıxlı 1919-cu il martın 22-də Qazax qəzasının İkinci Şıxlı kəndində müəllim ailəsində anadan olub. Qazax qəzasının Kosalar kənd orta məktəbinə daxil olub. Orta məktəbi bitirdikdən sonra Qazax Pedaqoji Texnikumunda oxuyub. Texnikumda təhsil alarkən komsomolsıralarına daxil olub. Qazax Pedaqoji Texnikumunu bitirdikdən sonra Kosalar kənd orta məktəbində müəllimlik edib. Daha sonra 1937-ci ildə V.İ.Lenin adına Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun dil və ədəbiyyat fakültəsində oxuyub və 1941-ci ildə ali təhsilini bitirib.

İkinci dünya müharibəsi dövründə sovet ordusu tərkibində ön cəbhələrdə olub. Tərxis edildikdən sonra altı ay Kosalar kənd məktəbində tədris hissə müdiri işləyib. Azərbaycan Pedaqoji İnstitunun filologiya fakültəsində aspirant, müəllim, baş müəllim olub, xarici ölkələr ədəbiyyatı kafedrasının müdiri, bir müddət Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının katibi kimi çalışıb. "Azərbaycan" jurnalında baş redaktor, Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının birinci katibi, SSRİ Yazıçılar İttifaqının katibi olub. 1986-cı ildə Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının sədri seçilib. Daha sonra Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Ağsaqqallar Şurasına sədrlik edib.

"Ədəbi yaradıcılığı"

İlk mətbuat əsəri "Quşlar" şeiri 1938-ci ildə "Ədəbiyyat" qəzetində dərc olunub. Ədəbi nəsr yaradıcılığına 1947-ci ildə "İnqilab və mədəniyyət" jurnalında çap etdirdiyi "Həkimin nağılı" hekayəsi ilə başlayıb. Bundan sonra dövri mətbuatda müntəzəm çıxış edib. Əsərləri keçmiş SSRİ və xarici ölkə xalqlarının dillərinə tərcümə olunub.

"İctimai-siyasi fəaliyyəti"

İctimai işlərdə fəal çalışıb. Bakı zəhmətkeş deputatları Sovetinin deputatı, Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin deputatı, Azərbaycan KP Bakı şəhər komitəsinin, Azərbaycan KP MK-nın, Azərbaycan Həmkarlar Şurası rəyasət heyətinin, SSRİ Yazıçılar İttifaqı idarə heyətinin üzvü seçilib.

Milli azadlıq hərəkatının ön sıralarında olub.

26 noyabr 1991-ci ildə təşkil edilən Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin Milli Şurasının tərkibinə daxil edilib.  Xidmətlərinə görə "Qızıl Ulduz", "Şərəf nişanı", "Qırmızı əmək bayrağı", II dərəcəli "Böyük Vətən müharibəsi" ordenləri və medallarla təltif edilib.

 Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Fəxri Fərmanını və Azərbaycan Respublikasının "Şöhrət" ordenini alıb.

Kitabları

1. Yetər Aslanova

2. Kerç sularında (hekayələr)

3. Dağlar səslənir

4. Daşkəsən (oçerk)

5. Ayrılan yollar

6. Dəli Kür

7. Cəbhə yolları

8. Məni itirməyin

9. Namərd gülləsi (hekayələr)

10. Daim axtarışda (məqalələr, publisist çıxışlar)

11. Ölən dünyam (roman)

İsmayıl Şıxlı 1995-ci il iyulun 26-da Bakıda vəfat edib, Fəxri Xiyabanda dəfn olunub.

1997-ci ildə İsmayıl Şıxlının anadan olmasının 80 illiyinə Ziya Şıxlinski tərəfindən çəkilən "Azanfilm" istehsalı Ayrılan yollar adlı qısametrajlı sənədli film həsr olunub.

28 yanvar 2019-cu ildə Azərbaycan prezidenti İsmayıl Şıxlının 100 illik yubileyinin qeyd edilməsi haqqında sərəncam imzalanıb.

İndi isə oxuculara İsmayıl Şıxlı ilə bağlı bir neçə maraqlı faktı təqdim edəcəyəm:

-İsmayıl Şıxlı zadəgan ailəsində anadan olub. Bu səbəbdən də ömrü boyu təqiblərə məruz qalıb;
-İkinci dünya müharibəsi dövründə sovet ordusu tərkibində ön cəbhələrdə - Şimali Qafqaz, Krım, III Belorusiya cəbhəsi və Şərqi Prussiya istiqamətində döyüşən orduda sıravi əsgər olub.

-1937-ci ildə qohumu Ümidə xanımla nişanlansa da, yalnız 7 il sonra ailə həyatı qura bilir. Baxmayaraq ki, qohumdurlar, nəsilləri arasına qan davası düşübmüş. Sonralar barışıblar. İşmayıl Şıxlının bu evlilikdən Elçin və Fərrux adında iki oğlu dünyaya gəlib.
-İ.Şıxlının nəşr olunan ilk şeiri “Quşlar”dır, 1938-ci ildə “Ədəbiyyat” qəzetində dərc olunub. Həmin gün şair deyib: “Mən həm sevinirəm, həm də kədərlənirəm. Sevinirəm ki, şeirim çıxıb. Kədərlənirəm ki, bir də şeir yazmayacam”.
-Yazıçının ən sevilən əsəri olan “Dəli Kür” romanı 9 ilə ərsəyə gəlib. 1969-cu ildə yazıçının ssenarisi əsasında “Dəli Kür” filmi çəkilib. Lakin filmə qarşı SSRİ-də təzyiqlər olması səbəbi ilə bəzi səhnələr kəsilib. Yalnız təsadüf nəticəsində yandırılmayan filmin finalı müstəqillik illərində bərpa olunub.
- İsmayıl Şıxlının Azərbaycan Yazıçılar İttifaqından getməsini istəyən bir qrup qələm adamına yazıçı ağayana bir jest edir. Ərizəsini evdən göndərir və bir daha Yazıçılar İttifaqına getmir. Deyir, vəzifəyə görə yaxın adamlarımın belə əcaib sifətə düşməsini görmək istəmirəm. İntriqalar səhhətinə də pis təsir edirmiş. Həm də bu, onun ilk istefası deyildi. İlk dəfə ittifaqın 3-cü katibliyindən, daha sonra “Azərbaycan” jurnalının baş redaktorluğundan öz ərizəsi ilə getmişdi.
- Hüseyn Arifdən ən maraqlı lətifələri o qələmə alıb. Lakin bu lətifələrin hər biri üçün Hüseyn Arifdən icazə alıb. O lətifələr ki, şair tirajlanmasını istəməyib, İsmayıl Şıxlı onları nəinki qələmə alıb, heç danışmayıb da! Hətta ən yaxın adamlarına belə.
-İsmayıl Şıxlı zahirən çox yaraşıqlı kişi idi və toylarda inanılmaz gözəlliklə rəqs edirdi. Daha çox “Ruhani” havasına oynayardı.
- İsmayıl Şıxlı Bakıya gələndə ilk düşdüyü ev gələcək qayınatasının evi olub. Qohum kimi gəlib. O bina sonralar Yazıçılar İttifaqına verilib və İsmayıl müəllim Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının sədri olanda həmin kabinetdə oturub. İndi həmin otaq AYB sədri Anarın iş otağıdır.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.07.2025)

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyinin Beynəlxalq əlaqələr şöbəsinin müdiri Amerika Birləşmiş Ştatlarının Nyu York şəhərində, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) mənzil qərargahında “Qlobal Cənubda İdarəetmənin Gələcəyi üçün Bacarıq və Yeni Düşüncə Tərzlərinin Təşviqi” mövzusunda olan tədbirdə çıxışçı qismində iştirak edib.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına agentlikdən verilən məlumata görə,  sözügedən tədbir BMT-nin İqtisadi və Sosial Məsələlər Departamenti, Afrika Qiymətləndirmə Mexanizmi (APRM) və Afrika İctimai İdarəetmə və Menecment Assosiasiyasının (AAPAM) təşkilatçılığı ilə baş tutub.

Əsas məqsəd müxtəlif dövlətləri təmsil edən qurumların qlobal səviyyədə dövlət xidmətlərinin göstərilməsi sahəsində yeni bacarıqlar və düşüncə tərzlərinin təşviqinə yönəlmiş təşəbbüslərini önə çıxarmaq, Qlobal Cənub ölkələri arasında təcrübə mübadiləsini gücləndirmək olub. Eləcə də dövlət xidmətlərində bacarıq və düşüncə tərzlərinin inkişaf etdirilməsi vasitəsilə Dayanıqlı İnkişaf Məqsədlərinin (DİM) təşviqinə dəstək vermək  prioriet təşkil edib.

Tədbirdə “ASAN xidmət” təcrübəsi, Dövlət Agentliyinin digər fəaliyyət istiqamətləri, eləcə də müvafiq sahələr üzrə əldə olunan ən son nailiyyətlər iştirakçıların diqqətinə çatdırılıb.

Həmçinin cari ilin iyun ayında “ASAN xidmət”in BMT-nin və Afrika İttifaqının birgə təşkilatçılığı ilə Efiopiyada keçirilmiş “Dövlət Xidmətlərinin Göstərilməsində İnnovasiyalar” mövzusunda Afrika Regional Forumunun əsas nəticələri  diqqətə çatdırılıb.

Səfər çərçivəsində BMT-nin İqtisadi və Sosial Məsələlər Departamentinin bölmə rəhbəri ilə görüşdə ötən ilin noyabr ayında imzalanmış Töhfə Sazişinin icrası istiqamətində planlaşdırılan fəaliyyətlər müzakirə edilib.

Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin (BƏƏ) kabinet işləri nazirinin müavini ilə görüşdə Dövlət Agentliyi ilə BƏƏ-nin müvafiq qurumu arasında həyata keçirilən əməkdaşlıq məsələləri müzakirə edilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.07.2025)