İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət

 

Dünyada bir türk yazarının Nobel mükafatı almasına sensassiya kimi yanaşıldı. Amma Orxan Pamuk həqiqətən də öz misilsiz yaradıcılığı ilə bu adı haqq edibdir. Onun siyasi baxışlarına isə gəlin toxunmayaq. Burada fikirlər mütləq haçalanacaq.

 

Orxan Pamuk 7 iyun 1952-ci ildə İstanbulda doğulub. Hazırda Nyu-Yorkda yaşayır, Kolumbiya Universitetində müqayisəli ədəbiyyat professoru vəzifəsində çalışır. İyirmidən çox dildə yaradılan, zəngin tarixə və ənənələrə malik olan türk ədəbiyyatlarının Nobel mükafatına layiq görülmüş ilk və yeganə nümayəndəsidir. Orxan Pamuk həm də ədəbiyyat sahəsində XX əsrin ikinci yarısında doğulmuş ilk və yeganə Nobel sahibidir.

 

Yazıçı ciddi yaradıcılıq uğurları nəticəsində 1979-cu ildən bəri 15-dən çox nüfuzlu ədəbi mükafat qazanıb. Onların arasında Türkiyə, İrlandiya, ABŞ, Fransa, Almaniya, İsveç, Böyük Britaniya kimi ölkələrin təsis etdikləri ödüllər var. Dünyanın 100-dən çox ölkəsində nəşr olunan əsərlərinin tirajı bir neçə milyon nüsxəni aşıb, tərcümə edildiyi dillərin sayı isə 60-a çatıb. "Taym" jurnalının 2006-cı ildə keçirdiyi sorğunun nəticələrinə görə Pamuk dünyanın 100 ən görkəmli şəxsiyyəti sırasına daxil olub.

 

Romanları:

1. Cövdət bəy və oğulları

2. Səssiz ev 

3. Bəyaz qala

4. Qara Kitab

5. Gizli üz 

6. Yeni həyat

7. Digər rənglər 

8. Qar 

9. İstanbul: Xatirələr və şəhər 

10. Məsumiyyət muzeyi

11.Başımdakı qəribəliklər.

 

Orxan Pamuk Amerika İncəsənət və Elmlər Akademiyası və Amerika İncəsənət və Ədəbiyyat Akademiyasının üzvüdür.

Əlbəttə ki, ondan yeni-yeni əsərlər gözləyirik. Bu dahi yazarı oxumayanlara isə başlanğıc üçün “Məsumiyyət museyi” romanının tövsiyyə edirik. Oxuyun, bir insan sevgisinin necə hüdudsuz, necə acımasız və zalım olduğuna şahidlik edin.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.06.2025)

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Göz yumma Günəşdən, nə qədər nuru qaralsa,

Sönməz əbədi, hər gecənin gündüzü vardır! 

                                                         Tofiq Fikrət 

 

Qaranlığın yenidən oxunması

Qaranlıq uzun yüzilliklər boyunca insan şüurunda qorxu ilə assosiasiya olunub, “yoxluq”, “ölüm”, “bəlirsizlik” kimi mənfi anlamlar daşıyan bir simvola çevrilib. Halbuki mədəniyyətlərin dərin qatlarında, ulusal gələnəklərdə, miflərdə və gələnəksəl təbabətdə qaranlıq tam da bu təkölçülü anlamı inkar edir. O, bir bəsləyici, qoruyucu, yetişdirici mahiyyət daşıyır. Biz bu yazıda qaranlığı bir “işıqöncəsi mərhələ”, bir “nurun bətnindəki dönəm” kimi dəyərləndirən anlayışlara işıq tutmağa çalışmışıq.

 

Gün hələ düşməyib…

Qaranlıq – varlığın bir formasıdır; görünməzlikdə var olmaq kimi... Bu anlamda, qaranlıq yoxdur – yalnız görünməyən işıq var - desək, qüsur olmasın gərək…

Yəni Gün işığının hələ çatmadığı yerlərdəki qaranlığı “yoxluq” kimi deyil, “işığın gələcəyi” kimi düşünmək mümkündür. Beləcə, qaranlıq bir “keçid” mərhələsinə çevrilir. Gecə gündüzün qarşısında duran yoxluq deyil – onun sükutla hazırlanan başlanğıcıdır sanki...

 

Qaranlıqda mayalanan: xalq bilgisi, loğman irsi

Gələnəksəl türk təbabəti (türkəçarə) üzrə loğmanların təcrübəsində – məlhəmlər 40 gün qaranlıqda saxlanılırdı. Bu, təsadüfi bir sürəc deyildi; burada həm doğal dönəmləmə, həm də simvolik bir yetişmə sürəci vardı. Loğmanlar bilirdilər, şəfa verən maddə qaranlıqlar içində – yəni dış etkidən uzaq, sakit, toxuntusuz və içəriyə yönəlik bir mühitdə formalaşır. Qaranlıq burada (necə deyərlər) yetişdirici rahim rolunu oynayır.

Bu analogiyanı sadə məişət örnəyində də görürük: analarımız çalınmış südü – yəni hələ qatıq olmayan, amma potensial olaraq ona çevriləcək mayeni – qaranlıqda saxlayırdı. Bu örtülü saxlama həm fiziki, həm də simvolik mahiyyət daşıyır. Qaranlıq – bir növ iç enerjilərin, gizli kimyanın baş verdiyi sahədir. Belə gizli kimyanın pozulmaması istəyi “yumurtlayan (yaxud kürt yatan) toyuğun gözünə baxmazlar” tapşırığında da vardı…

Yeri gəlmişkən, 

“40 gün”ün gizəmi - gələnəklərdə qaranlığın qoruyucu rolu başlı-başına bir dərin mövzu olsa gərək.

Türk dünyasında və ümumən Gündoğar mədəniyyətlərində təzə doğulan körpə, eləcə də yeni gəlin 40 gün ev-eşikdən el-obaya çıxarılmazdı. Görünür, bu, “40 gün” motivi – həm kosmik dövrlə, həm bədən ritmləri ilə, həm də ruhi sabitliklə bağlıdır. Körpə hələ “dünyaya düşməyib” – yəni bədənlə ruhun tam uyğunlaşması üçün zaman tələb olunur. Qaranlıq bu keçidi qoruyur.

Yeni gəlin də eyni şəkildə 40 gün “örtülü” qalırdı. Bu örtü – fiziki yox, (belə demək mümkünsə) sosial bir örtükləmədir. Gözlərdən uzaq, dil-düşüncə təmasından qıraq, yeni bir yaşam formasına uyğunlaşmaq üçün sükut məkanının özü…

Ayrıca, dastanlarımızı yada salaq - örnəyi, 39-a dözən Koroğlu bir azca da toxtaqlı davransaydı, 40 günlük qaranlıq bəsləmə dönəmi tamam olacaqdı və… Qırat qanad çıxaracaqdı…

 

Çağdaş elmin sükuta dönməsi: ruh və zülmət

Yapon alimlərinin ruh üzrə apardığı çağdaş araşdırmalar, çox zaman tam sükut və işıqdan uzaq qaranlıq laboratoriyalarda həyata keçirilir - bunu bir bilgili aydınımız söyləmişdi. Burada məqsəd ruhi reaksiyaların, beyin siqnallarının, bədən-ruh və zehnin qarşılıqlı təsirinin daha təmiz və necə deyərlər, toxunuşsuz qeydə alınmasıdır. Elm sanki qaranlığa dönür – çünki orada “səssiz olanı” eşitmək, görmək ilgi və imkanı var...

Bu da göstərir ki, qaranlıq nə “ilkin ibtidai qorxu”, nə də “bütün anlamlardan boş” məkan deyil. O, öyüdücü (tərbiyələndirici), hazırlayıcı və zərif enerjilərin formalaşdığı bir mərhələdir.

 

Mifik və kosmik yaddaşda qaranlığın mahiyyəti

Mifologiyalarda kainatın yaranışı qaranlıqla başlayır: bir köynək yaxındakı - min ağac uzaqlardakı coğrafiya və zamanlarda “Qara kainat”, “Qara su”, “İlkin sular” – qaranlıq və xaos içindəki yaradıcı potensialı ifadə edir. - Qaranlıq ilkin varlıq qatı – yəni yaradıcı enerjinin mərkəzidir. Qara sulardan torpaq çıxar, qaranlıqdan tanrıçalar doğular, işıq ora yönəlməsə belə, yaşamın özü ilk oralarda mayalanar...

Qaranlıq burada ölüm deyil – doğumdur.

Bəli, qaranlığın dərin üzü: mifdən ideologiyaya, dindən coğrafiyaya uzanır… Qaranlıq təkcə fiziki bir hal deyil. Yəni o, insanlığın təbii qorxularından biri, eyni zamanda ruhani yolçuluğun ilk pilləsidir. Dinlərdə günahın simvolu olduğu kimi, sufizmdə “batin”in gizlinidir. Filosofların qəlbində təzadların məkanı, siyasətin tarixində senzura və basqının pərdəsi, qütblərdə yaşayanlar üçünsə gündüzün daha dəyərli görünməsinə səbəb olan gecədir o...

 

Günah, vəhy və təbərrük - səmavi dinlərdə qaranlıq

Səmavi dinlərdə - yəhudilik, xristianlıq və İslamda səmavi qaranlıq çox vaxt şər və azğınlığın metaforu kimi tanıdılır.

-“Tövrat”da qaranlıq, Misirdəki on bəladan biri kimi təqdim olunur: “Sonra Rəbb Musaya dedi: əlini göyə uzat, Misir torpağına qaranlıq gəlsin – elə bir qaranlıq ki, hiss olunsun”! (Çıxış 10:21);

-“İncili”n “Yuhanna” kitabında deyilir: “İşıq dünyaya gəldi, amma insanlar qaranlığı işıqdan çox sevdi, çünki əməlləri pis idi”. (Yuhanna 3:19);

 -“Qurani-Kərim”də isə qaranlıq həm fitnə və cəhalətin, həm də yaradılışın ilkin mərhələsinin simvoludur: “O, sizi analarınızın bətnində, üç qaranlıq (pərdə, uşaqlıq və qarın) içində, bir yaradılışdan digərinə salaraq yaradır (nütfəni laxtalanmış qana, laxtalanmış qanı bir parça ətə, əti sümüyə çevirir, sonra sümüyü ətlə örtüb insan şəklinə salır)”.

Burada ilginc bir dönüş var: qaranlıq həm yaradılışın bətnidir, həm də cahilliyin pərdəsi... Söhbət, necə deyərlər, ikili (dualist) doğadan - bətn və fitnədən gedir.

Səmavi dinlərdə qaranlıq həm də sınaqdır – ya aydınlığa doğru addımlayacaqsan ya da elə oradaca itib-batacaqsan…

Bir sözlə, səmavi dinlərdə qaranlıq yaradılışın başlanğıcı kimi də, sınaq yeri kimi də - ikili anlamda çıxış edir – bu dual doğa onun həm qorxuducu, həm də doğurucu funksiyasını göstərir.

 

Qaranlığın doğurucu və gizəmli doğası - qeyri-səmavi inanclarda:

Hinduizm, buddizm, zərdüştilik və şamanizm kimi dini-fəlsəfi sistemlərdə qaranlıq daha çox kosmik dəngənin tərkib hissəsi, bəzənsə özünü dərk etmənin qapısı kimi təqdim olunur.

-Hinduizmdə Kali tanrıçası qaranlıqla bağlanır lakin o məhv edən yox, “keçidə hazırlayan” ana simvoludur. Qaranlıq burada “maya” – illüziyanı yaradan örtüdür;

-Zərdüştilikdə isə Ahura Mazda işığı, Angra Mainyu isə qaranlığı təmsil edir – ancaq bu, dualist öyüdücü savaş formasında təqdim olunur, biri digərini yox etməyə deyil, onu tanımağa yönəlir;

-Şaman inancında qaranlıq – ruhun səfərə çıxdığı, “alt dünya”ya endiyi mərhələdir. Şaman gözlərini yumur, işığı söndürür – deyir “həqiqət görünməzlikdədir”.

 

Qaranlıq - fəlsəfi axınlarda - ziddiyyətin özülü kimi

Batı fəlsəfəsində qaranlıq çox vaxt mənəvi təzadların məkanı kimi çıxış edir.

-Plotin (Plotinus ~204/5 – 270) və Yeni-Platonçular qaranlığı “maddi dünyanın kölgəsi” kimi dəyərləndirir – yəni ruhani kamilliyə əngəl olaraq...

-Yeni fəlsəfi məktəb kimi yaşam fəlsəfəsinin yaradıcısı sayılan Fridrix Nitşe (1844-1900) isə qaranlığa pozitiv yanaşır – onun üçün “öz dərinliyinə baxan insan, qaranlığın ona baxdığını anlamalıdır”. Burada qaranlıq – insanın öz kölgəsi ilə qarşılaşdığı andır.

- Fenomenologiya və ekzistensializmin önəmli nümayəndələrindən olan alman filosofu Martin Haydegerə (1889-1976) görə “zamanın unudulmuşluğu”nda qaranlıq “unutuş” və “vəhy”in yanaşı getdiyi məkandır. O, işığı yalnız qaranlığın kontekstində anlayır və s.

Qaranlıq – düşüncənin sınırıdır və ona yaxınlaşdıqda ya fəlsəfə doğulur ya da şeir...

 

İctimai-siyasi formasiyalarda qaranlığın ideoloji istifadəsi

Qaranlıq totalitar rejimlərin metaforik sözlüyündə sıxlıqla yer alır.

-Senzura, mətbuatın bağlanması, ictimai bilgidən yoxsunluq – bunlar “qaranlıq dönəmlər” adlandırılır;

-Corc Oruellin ünlü “1984” romanında insanlar daima “işıq”da yaşasa da, həqiqət onların gözlərindən qaranlığa salınır. Yəni “qaranlıq” fiziki yox, epistemoloji - bilgiyə bağlı anlayışa çevrilir;

-Sovet ideologiyası isə “qaranlıq feodalizm” anlayışı ilə öz keçmişini inkar edir və “aydın sabahlar” şüarını önə çəkirdi. Uzağa getməyək - örnəyi, respublikamızda 28 aprel - işğal günü “bayram edilirdi”…

Qaranlıq formasiyalar üzrə ideoloji manevrdir – bir şeyin önünü bağlamaq, digərini aydınlatmaq üçün...

 

Coğrafi baxış: qütblərdəki qaranlıq və ağ gecələr

Qaranlığın doğayla bağı bəzən onun qəbulunu da dəyişdirir.

Qütb bölgələrində, özəlliklə Norveç, İslandiya, Sibir və bəzi b. yerlərdə, qaranlıq qış aylarında 24 saat davam edir. Bu coğrafiyada yaşayanlar üçün qaranlıq yaşamın ayrılmaz hissəsidir, o artıq qorxu yox, sükut və dərinlik məkanıdır.

Əksinə, “ağ gecələr” – yəni Günəşin batmağa “macal tapmadığı” dönəmlər – qaranlığın dəyərini artırır. Dostoyevskinin “Ağ gecələr” povestində olduğu kimi, məhz gecənin içində duyğu dərinliyi yaranır...

 

Qaranlıq – yolun özüdür bəlkə?..

İşıq - yönümüzdür, bəli; amma bəlkə qaranlıq yolun özüdür - başqa sözlə, yolun özü qaranlıqdan keçir, sıyrılıb-silkinib çıxır?..

Qaranlıq sükutdur,

Kölgələr özümüz,

Hər gecə bir rahimdir,

Sabah doğulmazdan öncə...

Qaranlıq – əslində qorxulu deyil. O, işığa çatmadan öncəki yetkinləşmədir, tanrısal susqunluqdur, iç səfərdir.

“Qaranlıqlar yarılsın, 

Ürəyinizdə Günəş olsun!” - Asif Atanın bu çağırısı, alxışı həm şaman duasıdır, həm maarifçi diləyidir, həm də (olsun ki) hər bir ruhun öz içindəki kölgə ilə barışmaq istəyidir.

 

Haşiyə-1:

Azərbaycan folklorunda qaranlıq anlayışı həm qorxulu, həm də qutsal anlam daşıyır. Bu anlayış alxışlar (xeyir-dualar) və qarğışlar (lənətləmələr, bəddualar) vasitəsilə ifadə olunur.

Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində, özəlliklə İsmayıllıda toplanan folklor örnəklərində qaranlıqla bağlı alxış və qarğışlara çox rast gəlinir. 

Digər tərəfdən, qaranlıqda baş verən hadisələr və ya qaranlıqla bağlı varlıqlar, qorxu və təhlükə rəmzi kimi çıxış edir. 

Yəni, qaranlıq, Azərbaycan folklorunda çoxşaxəli bir anlayışdır. Həm qoruyucu, həm də qorxulu anlam daşıyan qaranlıq, alxış və qarğışlarda müxtəlif formalarda ifadə olunur. Bu, xalqın qaranlığa olan münasibətinin zənginliyini və dərinliyini göstərir. “İşığın azalmasın”, “Gözünə işıq gəlsin”, “Ocağın qaralmasın”, “Ocağın sönməsin” deyən ulusumuzun qarğışlarını Tanrı göstərməsin, heç bura yazmaq belə istəməzdim…

 

Haşiyə-2:

Xalq yazıçısı İsa Muğanna “İdeal”da Qapalı dairədən və Yanar Ürəkdən söz açırdı. 

İrəvan kökənli, Şəmkir yaşamlı, Bakı oxumlu 

şair-həkim Paşa Qəlbinur, 

Sumqayıt doğumlu, London yaşamlı 

şair Rauf Qaraişıq, 

Sibir ellərində işləmiş Bakı doğumlu

filoloq-alim Yusif Günaydın… isə (göründüyü kimi) qaranlığa münasibətdə “xüsusi təyinatlı” təxəllüslər seçiblər…

Bu arada, “BakuTV”nin ünlü proqramlarından biri“QAPQARA”, RTV-nin bir proqramı isə “Qaranlıqda həqiqət” adlanır…

(Haşiyələrin sonu)

 

Qaranlıq və qara rəngin sənətdə təzahürləri

Rəssamlıqda qara rəng

Qara rəng, rəssamlıqda güc, sirr və dərinlik simvolu kimi istifadə olunur. Azərbaycan rəssamlığında bu rəngin istifadəsi, özəlliklə çağdaş dönəmdə, müxtəlif anlamlar daşıyır. Örnəyi, rəssamlar qara rəngi insanın iç dünyasını, emosional durumunu və ya sosial qayğıları ifadə etmək üçün istifadə edir. 

Belə demək olarsa, qara rəng qaranlığı çəkməkçün deyil…

Azərbaycan təsviri sənətində qara rəng və qaranlıq motivi, yalnız rəng seçimi olmaqda qalmayıb, həm də dərin mənəvi və fəlsəfi anlamlar daşıyan bir ifadə vasitəsidir.

Ümumən, mənim şəxsən tanıdığım, yaradıcılıqları ilə mümkün miqdar tanış olduğum Azərbaycan rəssamlarının əsərlərində qara rəng – yaddaşın toxunuşu kimidir… - baxırsan, qara – fon deyil, nəfəsdir.

Örnəyi, gələnəksəl xalçalarda və ümumən sənət əsərlərində qara - çox vaxt kontur, kölgə və ya necə deyərlər, bədii təmkin vasitəsidir. Lakin biz bir çox sənətkarımızda, yeni nəsil rəssamımızda bu rəngi belə görürük:

-kompozisiyanın sükunət oxunu təşkil edir;

-bəzən parlaq rəngləri udaraq onları daha çox önə çıxarır;

-bəzən isə həddindən artıq parıltının qarşısında duran bir sınır xətti rolunu oynayır…

 

Azərbaycanlı rəssamın fırçasından süzülən qaranın mənanın saxlandığı boşluq kimi işləndiyini – rəngin deyil, onun canlandırdığı bir başqa (bəlkə mistik) boşluğu görürük; mifik yaddaşın rəngini sezirik sanki.

Rəssamlarımız, ulusal mifdən, arxaik motivlərdən, qoruyucu simvollar və energetik düsturlardan bəhrələnir. Bu konteksdə qara rəng:

-Qoruyucu qat (şərdən, “göz dəymədən” müdafiə);

-Sirr və gizlinlik (xalçada “qara boşluq” — ilahi toxunulmazlıq zonası);

-Mövcudluğun ilkin dumanı (“qara kainat” – yaradılışqabağı xaos) və s. kimi funksiyaları daşıyır.

Mifolojidən danışsaq, sufi simvolikaya da toxunmalıyıq.

Bəlli olduğu kimi, sufi estetikada qara rəng:

-nəfslə üzləşmənin;

-varlığın özündən keçmənin;

-“qara gecənin sabahı”na çatmaq arzusunun simvoludur.

Bizim rəssamların bəzi kompozisiyalarında qara xallar-güllər, süs və naxışlar — sanki Tanrıya gedən yoldakı “qaranlıq pillələr” kimidir. Bu, həm də çağdaş insanın mənəvi axtarışının vizual ifadəsidir...

Bir baxıma, kompozisiyada qara – nəfəs ala bilən boşluqdur…

Örnəyi, gələnəksəl xalçalarda bütün sahə “doldurulmuş” görünə bilər, lakin sənətkarlıq odur ki, bəzən boşluqdan — yəni qara sahədən fəal istifadə edəsən - oranı, yaddaşın danışdığı susqun məkan olaraq öz dərəcəsinə yüksəldəsən… Bax, bu halda, səssizliyin və məchulluğun estetikasını dil açdırmış olsursan...

Bir sözlə, fəlsəfi baxışı, mifik yaddaşı və aydınlıq eşqi olan rəssamlarımızın hər biri qara rəngi, qaranlıq motivini fərqli üslublarla, yanaşmalarla istifadə edərək, Azərbaycan təsviri sənətində zəngin və müxtəlif ifadə formaları yarada bilib.

 

Ədəbiyyatda qaranlıq

Azərbaycan və Türk ədəbiyyatında qaranlıq tez-tez metaforik anlamda istifadə olunur. Şairlər qaranlığı insanın iç dünyasının, duyğularının və ya toplumun sorunlarının ifadəsi kimi tanıdır. Örnəyi, Gəncəli Nizaminin “Leyli və Məcnun” əsərində qaranlıq, Məcnunun iç dünyasının və sevgi əzabının simvolu kimi çıxış edir. 

Sonrakı çağlarda yaşayıb-yaratmış, o cümlədən çağdaşımız olan şairlər də qaranlıqdan istifadə edərək insanın psixoloji durumunu və ya sosial ədalətsizliyi təsvir edirlər.

Yəni qaranlıq, ədəbiyyatda sadəcə fiziki yoxluq deyil, çox vaxt metafizik boşluq, ruhi qarışıqlıq, ictimai zülm, sevgidə məhrumiyyət, daxili qurtuluş axtarışı və ya Tanrıya gedən yolda tənhalıq kimi təqdim olunur.

Klassik poeziyada qaranlıq – mistik tənhalığın özüdür.

Artıq vurğuladığımız kimi, Gəncəli dahinin “Leyli və Məcnun”unda qaranlıq:

-Məcnunun ruh halı;

-toplumun qəbuledilməzliyi;

və sevgidə bəxtsizlikin poetik fonudur.

Nizamidə qaranlıq həm kədərin örtüyüdür, həm də düşüncə məkanıdır.

 

Nəsiminin poeziyasında qaranlıq motivi çoxqatlı simvolik anlamlar daşıyır. Onun poetik dünyasında qaranlıq – sadəcə fiziki yoxluq, gecə, ya da işıqsızlıq deyil; həm ruhani zahir-batinin, həm tanrısal idrakın, həm də irfani sirlər aləminin açarı kimi işlənir. 

Nəsimi üçün qaranlıq – insanda ilahi həqiqətə qarşı korluğun və nadanlığın metaforudur. O, bu zülməti təkcə savadsızlıq və ya bilgisizlik kimi yox, mənəvi korluq, öz mahiyyətindən xəbərsiz yaşamaq kimi təsvir edir.

Hurufilikdə, özəlliklə Nəsimidə, iç (batin)-dış (zahir) qarşıdurması önəmli yer tutur. Dünya – dışarı surətlərin, aldadıcı görüntülərin hökm sürdüyü qaranlıq bir məkandır.

Əgər insan yalnız dışarını görürsə, demək, qaranlığın içindədir, çünki içərini görmək üçün mənəvi göz açılmalıdır.

 

Füzulidə də gecə və qaranlıq ilahi eşqin yanğılı fonudur.

Füzulidə qaranlıq ilahi hüzura çatmaq üçün keçilən zülmət yoludur.

 

“Mən cahan mülkündə mütləq doğru halət görmədim,

Hər nə gördüm əyri gördüm, özgə babət görmədim”… - Vaqifin qaranlığa poetik vaqifliyidir… Bu beyt Molla Pənah Vaqifin dünyagörüşünün və realist şeir üslubunun ən təmiz örnəklərindən biridir. Sözlərindən süzülən “qaranlıq içində ayıq baxış”, haqq axtarışı, bəşər xislətinin tənqidi – məhz Vaqifin poetik vaqifliyini təcəssüm etdirir. Bu beyt, dünyaya ayıq baxışın, sosial və mənəvi ədalətsizliyə qarşı poetik etirazın ifadəsidir. Vaqif burada həm fərdi qaranlıqla, həm də toplumsal qaranlıqla qarşı-qarşıyadır. Onun bu qaranlığa baxışı — sadəcə şikayət deyil, kəsərli, müşahidəçi və sorğulayıcı bir baxışdır.

XX yüzil ədəbiyyatında qaranlıq – ruhun parçalanması kimi çıxış edir.

Cəfər Cabbarlının dramatik əsərlərində (örnəyi, “Almaz”, “Oqtay Eloğlu”) qaranlıq:

-cəhalətin;

-ulusun öyrətidən (maarifdən) uzaq düşməsinin,

-patriarxal basqıların simvoludur.

 

Rəsul Rzanın poeziyasında qaranlıq – intellektual metafordur.

Rəsul Rzanın poeziyasında qara rəngi və qaranlıq anlayışı müxtəlif anlamlarda istifadə olunur. Onun ünlü “Rənglər silsiləsi”ndə “Qara” belə görünür: 

“Namərd düşmən.

Şüurdan gizlənmiş qorxu.

Əbədi ayrılığın ağrısı.

Yaşamaq üçün sürünənlərin çoxu.

(Şikəst olub sürünənlər xaric)

Ağ yalan.

Dodaqları yandıran ah.

Edam gününə açılan sabah.

Ləkəli sözlər.

Gözlərin alovu.

Saçlar, qaşlar.

Qaranəfəs olmuş ceyranın əti.

Birdə

bəzi insan niyyəti”.

Bu isə “Qaranın dərd çaları”dır:

“Həsrətli gözlər.

Pərişan saçlar.

Titrək dodaqlar.

Sürət yolunda dəstəbaşı çolaqlar.

Söz eşidəbilməyən qulaqlar.

Sındırılmış puçurlu budaqlar.

Nəğməsiz dağlar

Kör bulaqlar.

Ovsuz ovlaqlar.

Odsuz ocaqlar.

Yaşamalı ölülər.

Ölməli sağlar.

Dili ali məclislərdən qovulan,

qolları buxovlu olan,

qəbilələr, xalqlar”.

Qara rəngi və qaranlıq anlayışı həm doğa təsvirlərində həm də metaforik anlamlarda istifadə olunan Rəsul Rza şeirlərində bu anlayışlar insanın iç dünyasının, doğanın və toplumun müxtəlif aspektlərinin poetik ifadəsi kimi çıxış edir.

 

Çağdaş poeziyada qaranlıq – fərdi və kollektiv yaralar kimi təcalla tapır.

Məmməd Araz, Məmməd İsmayıl, Zəlimxan Yaqub və digərlərində də qaranlıq bəzən köçkünlük, itki, yurd həsrəti, bəzən də mənəvi boşluq kimi çıxış edir.

 

Qaranlıqdan doğan işıq – metafizik umud

Ədəbiyyatda qaranlıq təkcə bir bəlirsizlik, tənhalıq və ya faciə rəmzi deyil, bəzən də ağrı içindən çıxmalı olan və də çıxan aydınlanmanın zəmini olur.

Qaranlıq çox vaxt ünsiyyətə açıq olmayan gerçəkliyin fonu kimi təqdim olunur. Onun arxasında ya səssiz bir üsyan ya da Tanrıya dönük bir təslimiyyət yatır.

 

Musiqidə qaranlıq

Qaranlıq və qara rəng musiqidə də müxtəlif formalarda təzahür edir. Azərbaycan musiqisində bu, özəlliklə muğam janrında özünü göstərir. Muğamın bəzi bölümləri, örnəyi, “Segah” və “Rast”, dərin emosional ifadə və qaranlıq tonlarla xarakterizə olunur. Bəstəkarlar bu tonları istifadə edərək insanın hisslərini və yaşamın mürəkkəbliyini əks etdirir.

Dahi sənətkar Üzeyir bəy Hacıbəylinin çıxarılmalı qaranlıqlardan çıxardığı musiqimiz —

not-not, bəstə-bəstə, nəfəs-nəfəs dünyəviləşdi…

Yüz illər boyu sükutun içindən boy verən bir səs kimi…

O musiqi ki, zəminindən ayrılmadan zirvəyə qalxmağı bacardı.

Bu, sadəcə musiqi təkamülü deyildi —

bu, bir dahilik hadisəsi idi.

Dahilik ki, millilikdən qopmadan çağdaşlığı qucaqladı.

Qopmadı!

Çünki o musiqinin yaddaşında ozan ruhu vardı, muğam vardı, bayatı vardı, elin nəfəsi vardı.

Gələnək idrakla qucaqlaşmışdı yəni... Yəni klassika köklərlə danışmışdı...

Və bu musiqi — Türk-İslam Gündoğarının sükutlu səhərlərinə elə Gün kimi doğdu.

Günbatarla Gündoğarın arasında savadlı bir körpü,

milliliklə dünyəviliyin iç-içə keçdiyi irfanlı bir dil yaradılmış oldu.

 

Qara Qarayev. Qaranlığın musiqidəki səsləndirilməsi

Qara Qarayev (1918–1982), dahi Azərbaycan bəstəkarı olaraq, əsərlərində qaranlıq və qara rəngin simvolikasını ustalıqla istifadə edib. Onun “Yeddi gözəl” və “İldırımlı yollarla” baletləri, həmçinin “Leyli və Məcnun” simfonik poeması, insanın iç dünyasının və toplumun mürəkkəbliyinin musiqi vasitəsilə dərin ifadəsidir.  

Qarayevin musiqisində qaranlıq, yalnız kədər və ya qorxu deyil, həm də düşüncə, introspeksiya - yəni öz-özünə baxmağın, içə yönəlmənin və insanın özünü dərk etməsinin simvoludur. Onun əsərlərindəki qaranlıq tonlar, dinləyicini düşünməyə və hiss etməyə təşviq edir.

 

Beləliklə, qaranlıq və qara rəng, sənətin müxtəlif sahələrində dərin və çoxqatlı anlamlar daşıyır. Azərbaycan və Türk dünyasında bu simvollar, insanın iç dünyasının, toplumun durumunun və yaşamın mürəkkəbliyinin ifadəsi kimi istifadə olunur. Qara Qarayevin musiqisi isə bu simvolikanın ən parlaq örnəklərindən biridir, onun əsərləri qaranlığın musiqidəki səsləndirilməsinin gözəl örnəyidir.

 

Qaranlıq – işığın özü olmadan işığın yoludur

Qaranlıq artıq susqunluq deyil, səsin əvvəlidir. Gecə gündüzdən öncə gəlir və gündüz onun içində doğulur. Biz qaranlığı yalnız yoxluq kimi deyil, “olmaq üçün lazım olan sükut” kimi oxumalıyıq. Çünki ən dərin köklər torpağın zülmət qatlarında uzanır, ən təmiz məhlullar işıqdan uzaqda amma onu “düşünərək”, ona köklənərək, onu arayaraq… yetişir, ən zərif ruhlar qaranlığın bətnində formalaşır…

Qaranlıq qaranlıq deyil sanki – işıq bağıdır, nur bostanıdır… 

Nə bilim... - Qaranlıqdır - işıq varsa, yəqin, o da vardır… “Ayrılıq sevdaya daxil” deyən Atilla İlhan “Qaranlıq işığa daxil” demiş olmasın?..

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.06.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Moskvada yazıçı və şair Yaşar Süleymanlının “Reinkarnasiya” adlı hekayələr toplusunun ədəbi təqdimatı keçirildi. Azərbaycanda qeyd olunan Şairlər Gününə həsr olunmuş bu tədbir Azərbaycan diasporunun mədəni həyatında əlamətdar bir hadisəyə çevrildi. Tədbir ədəbiyyat adamlarını, tərcüməçiləri, oxucuları və mənəvi dəyərləri qoruyanları bir çətir altında birləşdirdi.

Bu görüş sadəcə bir kitab təqdimatı deyildi. Bu – dövrlərin, dillərin və ruhların söhbəti idi. Bu – müasir dünyanın ritmində səslənən Azərbaycanın səsi idi.

Gecənin moderatorları – sözə, mədəniyyətə və ədəbiyyata olan dərin sevgiləri ilə seçilən Afaq Şıxlı – şairə, tərcüməçi, həkim, Rusiya və Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Moskva bölməsinin məsul katibi, eyni zamanda bu kitabın ön söz müəllifi və redaktoru; Sevinc Şamil qızı Qurbanova – Azərbaycan Mədəniyyətinin İnkişafı Fondunun vitse-prezidenti, qəlbinin dərinliyində ədəbiyyat sevgisi daşıyan ziyalı gənc xanım.
Tədbirin təşkilatçısı isə Azərbaycan mədəniyyətinin hüdudlardan kənarda yaşaması və qorunması üçün yorulmadan çalışan, Azərbaycan Mədəniyyətinin İnkişafı Fondunun sədri, iş adamı və xeyriyyəçi Şamil Qurbanov idi.

Afaq Şıxlı çıxışına Yaşar Süleymanlının “Yenə qələm, yenə kağız, yenə mən...” şeiri ilə başladı. Şeiri rus dilinə gənc şairə Nilufər Şıxlı tərcümə etmişdi. Bu şeir gecənin bütün ab-havasına səmimilik və ədəbi dərinlik bəxş etdi.

Sevinc Qurbanova tədbir iştirakçılarını salamlayaraq vurğuladı: "Bu günkü axşam yalnız bir müəllifin yox, bütün söz adamlarının bayramıdır. Ədəbiyyatı bir həyat tərzi olaraq yaşayanlar, sözə inananlar üçün bu, maraqlı bir görüşdür. Ədəbiyyat – zamanın nəfəsi, millətin nəbzidir."

Afaq Şıxlı öz çıxışında bildirdi ki, Yaşar Süleymanlının “Reinkarnasiya” adlı yeni kitabı – sadə insanların həyatından bəhs edən, səmimi və dəqiq müşahidələrlə zəngin hekayələr toplusudur. Müəllifin qəhrəmanları sanki bizim qonşularımız, həmkarlarımız, qohumlarımızdır. Onların talelərində zaman əks olunur. Bu hekayələrdə həm ağrı, həm nəvaziş, həm yumor, həm də ümid var.

Tədbirdə tərcümə mövzusuna da xüsusi diqqət ayrıldı. Kitabı rus dilinə tərcümə edən Cavid Abbasova da səmimi təşəkkür sözləri söyləndi.

Gecəni Moskva Azərbaycanlılarının Milli-Mədəni Muxtariyyətinin sədri Bəxtiyar Həsənov və onun müavini Qaşım Əliyev kimi mədəni və diplomatik çevrələrin nümayəndələrinin çıxışları daha da zənginləşdirdi.

Tədbirdə hekayələr və şeirlər səsləndi. "Sən mənim şeirimin anası oldun" adlı poetik nümunə iki dildə təqdim olundu: azərbaycanca – pedaqoq və türk dili üzrə mütəxəssis Leyla xanım Fərəcovanın, rus dilində isə Afaq Şıxlının tərcüməsində, rejissor və qiraətçi Ülviyyə xanım Əzizovanın ifasında səsləndirildi.

“Şəhərin məşhur pişiyi” adlı hekayə xüsusi rəğbətlə qarşılandı. Filoloq və pedaqoq Xalida Səmədova əsəri yüksək bədii zövqlə və incə duyğularla təqdim etdi.

Şair Yaşar Süleymanlının şeirlərini Gülnur Alışova, Leyla Orucova və Məhsəti Əliyeva da səsləndirdilər. Eyni zamanda, tədbirdə “Şəhriyar” Ədəbi-Mədəni Cəmiyyətinin sədri Vasif Məmmədov, şairlər Aliş Əvəz və Reyhanə Aslan da çıxış etdilər.

Asəf Quliyev və Gülnur xanım Alışovanın ifasında səslənən musiqi nömrələri isə bu ədəbi görüşə son dərəcə zərif və duyğulu notlar qatdı.
Gecənin sonunda aparıcılar bu sözlərlə çıxış etdilər:
"Qoy ədəbiyyat bizi birləşdirməyə davam etsin – məsafələrə, dövrlərə və talelərə baxmayaraq. Yazanlara – ilham, oxuyanlara – açıq ürək və aydın düşüncə, hər birimizə isə sülh, əmin-amanlıq və xoşbəxtlik arzulayırıq."

Təqdimat dostcasına çay süfrəsi ilə başa çatdı. Burada müzakirələr və ədəbi dialoqlar davam etdi.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.06.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Onunla Sumqayıtda eyni məhəllədə, eyni binada böyümüşük. Rəhmətlik atası Musa müəllim filolologiya elmləri namizədi, ədəbli, ləyaqətli kişilərdən biri idi. Heç vaxt yüksəkdən danışmaz, nalayiq sözlər işlətməzdi. Sumqayıt Kimya Texnologiya Texnikumunda baş müəllim işləyirdi. Anası Tamara xanım Sumqayıt Alüminium Zavodunda iqtisadçı vəzifəsində çalışırdı. Sumqayıtda məskunlaşsalar da hər ikisi də Qazax rayonunda doğulmuşdular. Varisin özündən böyük bacısının adı Solmaz, kiçik bacısının adı isə Almaz idi. Evin tək oğlu olduğuna görə valideynləri ondan heç nəyi əsirgəmirdilər. O dövrün ən bahalı paltarlarını geyinir, ən yaxşı oyuncaqları ilə oynayırdı. Hətta məhəllədə növbə ilə sürdüyümüz ilk velosipet də ona məxsus idi.

 

Həddibuluğa çatandan sonra, necə deyərlər, bir yerdə oturub-durur, o zamanki uşaqların xoşladığı bişdi, kəmər vurdu, aşıq-aşıq, çijik kimi oyunlar oynayırdıq. Məhəllələr arası futbol yarışlarında isə o, komandamızın kapitanı olardı...

Deyir ki:- “Mən filoloq, ədəbiyyat mütəxəssisi Musa Yolçuyevin övladı kimi dünyaya gəlmişəm. Üç otaqlı mənzilimizin bir otağı kitabla dolu idi. Dəhlizimiz üç cərgə kitablardan ibarət idi. O kitabların içində böyümüşəm. Kitabların içində böyümək, uşaq təfəkkürlü bir insanda maraq oyadır. Ən birinci bəzəkli kitabları açırsan ki, görüm nədir? Mən müsahibələrimin birində də qeyd etmişəm. Lap kiçik ikən həmin kitabları maşın kimi sürürdüm, top əvəzi vururdum. Bu maraqların ardından mən artıq o kitabların içindəki şəkillərə baxmağa başladım. Baxçaya gedəndə artıq ordakıları məcbur edirdim ki, mənə əlifbanı tez öyrətsinlər, mən o kitabları oxumağa başlayım. Kitabların içində böyümək mənə böyük fayda verdi. Həmin dövrdə istəyirdim ki, özümün də kitabım olsun. Təsəvvür edin ki, 5-6 yaşımda mən kitab yazmışdım, üstünə də yazmışdım ki, “Varisin kitabı”. Nə vaxtsa memuarlarımı çap etdirəndə, o kitabı da çap etdirəcəm. İndi həmin kitaba baxdığımda görürəm ki, orda uşaq sadəlövhlüyü ilə çox maraqlı cümlələr yazılıb...”

Bəli, düz tapdınız, bu dəfəki söhbətimin qəhrəmanı yazıçı, əməkdar jurnalist Varisdir. Onun tərcümeyi-halından söhbət açıb uzun-uzadı danışmaq fikrində deyiləm. Çünki həm maraqlı hadisələrlə dolu həyat yaşayıb və həm də ona təqdim olunan beynəlxalq mükafatlar o qədər çoxdur ki, hamısını sadalamağa səbrim çatmaz. Amma bəzilərini nəzərinizə çatdırmağa çalışacam: Böyük Britaniya və Rusiyada verilən "İlin yazıçısı" fəxri adları, Varşavada təltif olunduğu YUNESKO-nun Adam Mitskeviç medalı, ABŞ-da Kreativ yazıçıların Nyu-York promokşn layihəsinə seçilərək fərqlənmə sertifikatına layiq görülməsi... Ən böyük uğuru isə 2018-ci ildə BMT-nin patronajlığı altında Rusiyada keçirilən LiFFt dünya ədəbiyyat festivalında 170 dünya yazıçısı arasında laureat adını qazanaraq qızıl medal almasıdır...

Həyatının yazıçılıq dövrü Bakı Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsində oxuyarkən başlayıb. Bir gün dayısı bir neçə hekayəsini xalq yazıçısı İsmayıl Şıxlıya verir. Üstündən bir neçə gün keçəndən sonra eşidir ki, İsmayıl müəllim onu axtarır. Tez yanına gedir, xeyli söhbət edirlər. Və bir də görür ki, hekayələri “Ulduz” jurnalında çap olunub. Hətta İsmayıl Şıxlı ön söz də yazıb: “Ədəbiyyatımıza Varis gəlir. Mən onun gələcəyinə böyük inam bəsləyirəm...” 

Amma, həmin dövr cəmiyyətin siyasiləşmiş, dərəbəylik dövrü olduğundan ədəbiyyata gəlişi bir az yubanır. Bir müddət mətbuata yönəlir və uzun zaman müxtəlif qəzetlərdə çalışır. 2006-cı ildə isə içindəki ədəbiyyat sevgisi onu yenidən hərəkətə gətirir. Həmin il “Sonuncu ölən ümidlərdir” adlı romanını yazır və 2008-ci ildə bu romanı rekord tirajda - 10.000 nüsxəylə işıq üzü görür. 
Ədəbiyyatda həmişə “ciddi ədəbiyyat”, “yüngül ədəbiyyat”, “fikir ədəbiyyatı”, “hadisə ədəbiyyatı” kimi polemikalar olub, elə o dövr də var idi. O vaxtlar kitab mağazaları olmadığından bir ovuc yazıçı, o cümlədən də Varis öz kitablarını üzə çıxara bilmirdi. Oxucu və satış problemləri olduğundan kitabın 2000 nüsxəyə yaxınını tələbələrə, gənclər işləyən kollektivlərə hədiyyə edir. Kitabın sonunda da telefon nömrəsini və poçtunu qeyd edir ki, oxucular rəy bildirsinlər. Çox keçmir ki, tələbələrdən, əsgərlərdən, ümumən, əsasən gənclərdən rəylər almağa başlayır. Yalnız bundan sonra o, metroda, eləcə də “Azərmətbuatyayımı”-nın və “Qasid” in xətti ilə qəzet köşklərində satış prosesinə başlayır. Daha sonra bu kitab 8 dəfə yenidən təkrar nəşr edilir və arada isə xeyli müddət pirat nüsxələr çıxmaqda davam edir, bu gün kitab növbəti nəşrinə hazırlaşır, indiyədək 90.000 nüsxəyə yaxın satılıbdır. Beləliklə Varis “Sonuncu ölən ümidlərdir” romanıyla böyük ədəbiyyata gəlir...

Deyir ki:- “Mən maksimalist adamam. Həmişə haradasa iz qoymağa çalışıram. Sözün düzü, ilk roman yazılanda mən inanırdım ki, nəsə edəcəm. Hiss edirdim ki, bu əsərdən sonra çaxnaşma olacaq, ajiotaj yaradacam. Lakin oxucuların reaksiyası gözlədiyimdən də çox oldu. Kitab oxunmayan bir məmləkətdə bu qədər oxucumun olacağını gözləmirdim. Xarici ədəbiyyatı hamı oxusa da, sanki insanlar məhəlli, yerli ədəbiyyat istəyirdilər. Bütün dünyada isə əksinədir, öncə yerli yazarlar gəlir, sonra digərləri. Yerli yazar hansısa bir xarici yazardan zəif olsa belə, daha çox yerli bestsellerlər oxunur. Mən çox şadam ki, ilk kitabım belə bir rezonans doğurdu. Biz üç yazıçı – Elxan Elatlı, Qaraqan və mən (indi bu sıraya Rövşən Abdullaoğlunu da əlavəedilib -red.) Azərbaycanda yeni bir oxucu bumu yarada bildik. Çingiz Abdullayevi özüm qeyd etmədim. Çünki o, hər zaman, hətta durğunluq dövründə də oxunub.

Oxucusu olmayan, kitabları satılmayan yazarlar bizi qılınclayırlar, bizə səlib müharibəsi elan edirlər. Ümumiyyətlə, yazıçının başqa bir yazıçı haqqında tənqidi fikirlər söyləməsi doğru deyil. Ən yaxşı tənqidçi ədəbi tənqidlə məşğul olan peşəkar insanlardır...”

Kitablarını ara-sıra oxuduğu yerli müəlliflərdən Anarın, Elçinin, Kamal Abdullanın,  Elçin Səfərlinin, Natiq Rəsulzadənin adlarını dilə gətirir və daha çox dünya ədəbiyyatı ilə maraqlandığını bildirir. Con Maksvel Kutzee, Orxan Pamuk, Haruki Murakami, Milan Kundera əsərlərini sevə-sevə oxuduğu yazıçılardır. Qabriel Markes, Umberto Eko, Joze Saramaqo kimi müasir dünya ədəbiyyatının nəhənglərini mütaliə etməkdən isə usanmır…

Ümumiyyətlə, Varis məzmunlu adamdır. Başdan ayağa xarizmatikdir. Özünəməxsus xüsusiyyətləri var, çox qürurludur. Evin tək oğlu olduğundan uşaqlıqdan kapirizləri ilə məhəllədə seçilirdi. Hər şeyi yeməz, hər yerdə oturmaz, hər adamla dostluq etməzdi. Sözgötürən də deyildi. Polad kimi möhkəm idi. Onu sındırmaq olardı, amma heç vaxt əyilməzdi. Bəlkə də kənardan kiməsə eqoist kimi görünə bilər, amma gözəl ürəyi var. Tikəsini bölməyi bacarır. Uşaqlıq illərində 22 qəpik sovet puluna satılan, “pirojna” adlandırdığımız şiriniyyatdan çox yeyərdi, bir də ki, günəbaxan tumu çırtdamaqdan ləzzət alardı. Və biz bir-birimizi həmişə çox istəmişik...

Bəli, hər bir insanın böyüyüb boya-başa çatdığı bir məhəllə olur. İlk addımını atdığı, birinci uğurunu tay-tuşları ilə bölüşdüyü, hara getsə, hansı zirvəyə ucalsa da heç zaman unuda bilməyəcəyi məhəllə...

 

...Burada bir rəvayət yadıma düşdü: Bir gün qoşunuyla döyüşdən qayıdan Nadir şahın yolu doğulub böyüdüyü kəndin yanından keçir. Kəndə az məsafə qalanda, qoşunun bir saatlıq ayaq saxlayıb dincəlməsini göstəriş verir. Baş vəzirinə də deyir ki, arxasıyca gəlsin. Onlar kəndə girəndə, onu tanıyırlar. Kimsə- Bizim Nadirqulu gəldi- deyib kəndə hay salır. Və bütün kənd camaatı onun başına yığışır. Hamı ərklə onu əzizləməyə başlayır. Qoca qadınlardan biri ona- Nadoş bala, necəsən?- deyəndə qanı qaralır. Nə isə, kənddən çıxanda baş vəzir ona deyir ki, şah sağ olsun, əvvəldən bilsəydim, kəndə getməyinizə mane olardım. Çünki insan böyüyüb boya-başa çatdığı yerdə doğma adam kimi qarşılandığından, onu əzizləmə mənasında uşaqlıq dövründə adlandırdıqları kimi çağıranlar da olur...

 

Və söhbətimin sonunda onu da bildirim ki, biz eyni məhəllədə böyüyən tay-tuşları Varisə həmişə inanmışıq, güvənmişik, varlığından qürur duymuşuq. 1989-cu ildə məlum Noyabr mitinqlərində anasının tikib hazırladığı üçrəngli Azərbaycan bayrağını ilk dəfə onun əlində görmüşdüm. Ümidvaram ki, nə vaxtsa "Nobel" mükafatına layiq görülən ilk Azərbaycan yazıçısı da Varis olacaq…

İyunun 7-də Varisin növbəti ad günüdür. Nə qədər çalışsam da, yaşasam da yaşda onu üstələyə bilmirəm, həmişə məndən iki il qabaqda gedir. Varisə möhkəm cansağlığı, uzun ömür, yaradıcılıq uğurları arzulayıram.

Çox yaşasın!..

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.06.2025)

 

 

İnci Məmmədzadə,“Ədəbiyyat və incəsənət

 

Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı laureat, Azərbaycan SSR xalq artisti Məlik Dadaşov – bu ad kimə tanış deyil ki? Kino tariximizə adını qalın xəttlə həkk etdirən Məlik Dadaşovun repertuarında onlarca irili-xırdalı rol var, bütün rolları da tamaşaçısına sevdirə bilib. Tək birindən - “Fəryad” filmində canlandırdığı erməni obrazından başqa.

 

Bu gün görkəmli aktyorun doğum günüdür.

Məlik Dadaşov 1924-cü il iyunun 7-də Bakıda doğulub. İkinci Dünya müharibəsində iştirak edən aktyor beynindən zədə alaraq uzun müddət müalicə olunub.

1945-ci ildə Gənc Tamaşaçılar Teatrında aktyor kimi işə başlayıb. 1950-ci ildə Azərbaycan Teatr İnstitutunu (indiki Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti) bitirdikdən sonra M.Əzizbəyov adına Akademik Dram Teatrına işə gəlmişdi və burada ilk dəfə H. Muxtarovun "Ailə namusu" pyesində oynayıb.

Onun yaradıcılığının başlanğıcı Azərbaycan milli teatr sənətinin güclü inkişaf dövrünə təsadüf edib. O vaxt Azərbaycan səhnəsinə Ə. Ələkbərov, M. Məmmədov, Adil İsgəndərov və onlarla digər sənət korifeyləri çalışıb. Bu münbit sənət mühiti onun yaradıcılıq bioqrafiyasına güclü təsir göstərmiş və tezliklə onu səhnəmizin qüdrətli sənətkarları sırasına çıxarıb. 

Azərbaycan aktyorluq məktəbinin formalaşmasında xüsusi xidmətləri olub. O, klassik və müasir aktyor sənətinin sintezindən yaranan bir ifa tərzi seçib. Onun yaradıcılığında H. Sarabskidən, A. M. Şərifzadədən və digər klassiklərimizdən bəhrələnmə meylləri hiss olunurdu. Məlik Dadaşov dramatik rolların mahir ifaçısı olub. Yaratdığı obrazların ifası üçün elə gözəl ifadə vasitələri tapırdı ki, hətta tarixi qəhrəmanlar belə reallığa çox yaxınlaşırdı. M. Əzizbəyov, N. Nərimanov kimi tarixi şəxsiyyətlərin obrazları dediklərimizi bir daha təsdiq edir.

Xalq yazıçısı İ.Əfəndiyevin "Atayevlər ailəsi" pyesi əsasında hazırlanmış televiziya tamaşasında M.Dadaşovun yeni ampluada yaratdığı Atayev obrazı çox uğurlu ekran qəhrəmanı idi.

Tarixi şəxsiyyətlər də Məlik Dadaşovun ifasında çox real alınırdı. Kinorejissor Əjdər İbrahimov aktyoru bir neçə filmində çəkib. "İyirmialtılar" və "Ulduzlar sönmür" filmlərində o, M. Əzizbəyovun və N. Nərimanovun çox real tarixi obrazlarını ekranda əbədiləşdirə bilib.

 

Filmoqrafiya 

 

- 777 №-li sexdə

- Ağlar-güləyən

- Axırıncı aşırım

- Atayevlər ailəsi 

- Baldızoğlu

- Bir məhəllədən iki nəfər

 

- Bir qalanın sirri 

- Birisigün, gecəyarısı...

- Bizim küçə

- Bizim küçənin oğlanları

- Böyük dayaq 

- Cazibə qüvvəsi 

 

- Dağlarda döyüş 

- De ki, məni sevirsən!

- Dəli Kür 

- Evin kişisi 

- Fəryad 

- Fətəli xan

 

- Gənc qadının kişisi 

- Gözlə məni 

- Güllələnmə təxirə salınır!... 

- Hacı Qara 

- Xalqlar Dostluğu muzeyi

- İnsan məskən salır

 

- İstintaq davam edir 

- İyirmialtılar 

- Kiçik leytenant 

- Kontor 

- Koroğlu

- Leyli və Məcnun

 

- Mezozoy əhvalatı 

- Müsahibə götürən adam

- O dünyadan salam 

- Orijinal üsul

- Təhminə 

- Ulduz 

 

- Ulduzlar sönmür 

- Uşaqlığın son gecəsi 

- Dmitri Kantemir Moldova istehsalı

- Yaramaz 

- Yarımçıq qalmış mahnı

- Yenilməz batalyon

 

Azərbaycan SSR xalq artisti Məlik Dadaşov 2 dekabr 1996-cı ildə Bakıda vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.06.2025)

 

 Fariz Əhmədov,

“Ədəbiyyat və İncəsənət” portalının Naxçıvan təmsilçisi

 

Qurban sadəcə heyvan kəsmək deyil. Qurban ən çox sevdiyini, ən dəyərli bildiyini Allah yolunda fəda etməyə hazır olmaqdır. Qurban ruhun çağırışı, nəfsin imtahanıdır.

 

Ta miladdan öncə bizə tərəf baxan bir fədakarlıq hekayəsi var. Həzrəti İbrahimin sınağı. Bu sınaqda qurban edilən təkcə bir oğul deyildi, burada qurban edilən nəfs, arzular, hisslər idi. Və bu qurban dinlər tarixində bir çevriliş, bir inqilab oldu.

Qurban düşüncəsi İslamdan əvvəl də vardı. 

Qədimdə insanlar tanrıları razı salmaq üçün çox zaman əsirləri, bəzən də öz övladlarını qurban verirdilər. Çində, Karfagendə, Hindistanda, Mesopotamiyada uşaqlar çaya və oda atılırdı. İnsan qanı müqəddəs sayılırdı. Həzrət İbrahim isə öz oğlunu qurban verməyə qalxdı, amma Allah onu dayandırdı. Bu hərəkət qurban anlayışına inqilab gətirdi. Qurban məhəbbətlə təslimiyyətin simvoluna çevrildi.

Allah İbrahimi seçdi. Onun imanı, səmimiyyəti və mütiliyi qarşısında dünya susdu. Bu hekayə inanc yerimiz olsa da, bəzən onun mahiyyətindən uzaq düşərək təqvimdə adi bir günə çeviririk.  Halbuki Qurban yaxınlıq deməkdir, Allaha yaxınlıq. Əslində bu bayramda bizdən soruşulur: “Sən nəyi fəda etməyə hazırsan? Sənin İsmayılın nədir?”

Bəlkə də bizim İsmayılımız arzularımızdır. Eynilə İbrahimin illərlə dua edib Tanrıdan dilədiyi o müqəddəs övladı kimi. Bəlkə də bizim İsmayılımız həsəddir, şöhrət ehtirasıdır. Əlsində Qurban bu içimizdəki İsmayılları Minaya aparmaq cəsarətidir. Məscidlərdən yüksələn dualar, əllərdəki bıçaqla birgə əsən ürəklər, paylanan ət, edilən ehsan bunlar zahiridir. Bəs batin? Bunu da siz düşünün!

Əzəldən bəri qurban düşüncəsi insanın Tanrıya yaxın olmaq cəhdidir. Qədimdə insanlar təbii fəlakətləri dayandırmaq, qəzəbdən qorunmaq üçün insanları qurban verirdilər. Odlar, çaylar, tanrılar qarşısında. Həzrət İbrahim isə bu anlayışın mahiyyətini dəyişdi. O, qurbanı sevgiyə, itaətə, təslimiyyətə çevirdi. Və Tanrı onu mükafatlandırdı bir quzu ilə, bir rəmzlə, bir simvol ilə.

İslam bu inqilabı yaşatdı. Qurban bayramı “Böyük Bayram” adlandı. Həccin rəmzi olan bu gündə kəsilən heyvanlar dəvə, inək, qoç sadəcə ətdən ibarət deyil. Onlar inamın təcəssümüdür. Və Qurani-Kərimdə bizə xatırladılır: “Onların nə əti, nə də qanı Allaha çatmaz. Ona yalnız sizin təqvanız çatar. Sizi doğru yola yönəltdiyinə görə, Onu uca tutuasınız deyə, bu heyvanları sizə, beləcə ram etdi. Sən isə yaxşılıq edənləri müjdələ!”

Qurbanın həm də paylaşmaqdır. Ət üç hissəyə bölünər ailəyə, qohuma və ehtiyac sahibinə. Bu üç hissə ilə birlikdə könül də üç yerə bölünər şəfqət, səxavət və sədaqət.

Unutma, bu bayram səndən cavab istəyir: “Sən öz İsmayılını qurban verməyə hazırsanmı?” Əgər sənin İsmayılın rahatlığındırsa, qorxularındırsa, ya da dünya malıdırs onları Minaya aparmağa cəsarətin varmı? Bəlkə də Qurban səni öz mahiyyətinə çağırır. Bəlkə də qurban elə sən özünsən!

Yalnız bu sualın cavabı bizim əsl inancımızı müəyyən edir. Qurban içindəki İbrahimə səs verməkdir. Öz Minanı tapmaqdır. Və ehtimal ki, o Minaya çatanda Tanrı sənə də bir “qoç” göndərəcək!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.06.2025)

 “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı növbəti sitatı Azərbaycan Respublikası Prezidentinin köməkçisi, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Administrasiyasının Xarici siyasət məsələləri şöbəsinin müdiri Hikmət Hacıyevdən gətirir.

 

 "Türkiyədə bəzi jurnalist dostlara demək istəyirəm ki, Azərbaycan 30 il işğaldan əziyyət çəkən zaman İsrail Azərbaycana diplomatik dəstək verib. Məhz yəhudi lobbisi Amerika ilə münasibətlərdə bizə dəstək olub, erməni lobbisinə qarşı mübarizədə bizə yardım edib. Biz bunu açıq etiraf edirik və bundan çəkinmirik. Bəzən deyirlər, Azərbaycan İsrailə neft satır. Bunu yazanlar ümumiyyətlə neft bazarının necə işlədiyini belə bilmirlər. 

 

Biz Ceyhan limanına neft satırıqsa ondan sonra tankerlərə yüklənən neftin bizə heç bir aidiyyatı yoxdur. Bu neft hər cür təyinat yerinə gedə bilər və ona sadəcə istehsalçı ölkə nəzarət belə edə bilməz. Azərbaycan beynəlxalq hüququn fundamental prinsiplərini hər zaman əsas tutur və bütün dövlətlərlə münasibətlərdə bu məsələyə həssas yanaşır. Türkiyədə jurnalistlərin bəziləri həm də 30 ildə Azərbaycan xalqının nələr çəkdiyini gözlərinin qarşısına gətirsinlər".

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.06.2025)

 

Murad Vəlixanov, "Ədəbiyyat və incəsənət"

 

Hər bir azərbaycanlının mütləq baxmalı olduğu 3 filmdən biri "Qəm pəncərəsi"dir. Bu mənim qənaətim deyil. İzləsəniz, görərsiniz ki, bunu neçə ünlü təkrarən söyləyib. Filmin ssenarisini xalq yazıçısı Anar yazıb, həm də o, filmin quruluşçu rejissorudur. 

 

"Qəm pəncərəsi" filmi əsasən Mirzə Cəlilin əsərləri əsasında çəkilib. Bu film xalqımızın müsbət və mənfi cəhətlərini özündə əks etdirir. Bəzən 

Azərbaycanın klassik yazıçılarını daha bəşəri, daha böyük miqyaslı əsərlər 

yazmamaqda günahlandırırlar. Məgər Nobel mükafatçısı İvan Bunin rus 

kəndlisindən yazmırdımı? Ancaq bir həqiqəti də danmaq olmaz ki, XIX əsr Rusiya ədəbiyyatında, həmçinin Fransa ədəbiyyatında hadisələr daha çox kübar ailələrdə yaşanırdı. Bunun səbəblərindən biri də həmin yazıçıların yüksək

 təbəqə nümayəndələri olması idi. Onlar kübar ailələrdə doğulmuş, elita tərbiyəsi 

görmüşdülər. Biz Cek Londonun "Martin İden" romanında, Balzakın "Bəşəri 

məzhəkə" epopeyasında kübar cəmiyyətin tənqidini görə bilərik. Qərb yazıçıları

xilası daha çox elitadan gözlədiyi halda, biz Qurbanəli bəydən, Novruzəlidən yüksək bacarıq, savad umuruq. Kim haqlıdır, bizmi, onlarmı? Axı zaman onların haqlı olduğunu sübut etdi. Biz Novruzəlidən

intellekt tələb etdiyimiz və onu rus uşaqlarının gözündə gülüş obyektinə 

çevirdiyimiz halda, Cek London bütün kübar ailələrinin saxtakarlığını ifşa edən 

"Martin İden"i yaratmışdı. Axı Qoqol "Taras Bulba"nı yazmışdı. O Taras Bulba ki, düşmən qızını sevən oğlunu "səni mən yaratmışam, mən də öldürürəm" deyərək

 qətlə yetirir.

Yazıçını yazmadıqlarına görə qınamaq olarmı? Ümumiyyətlə, klassikləri tənqid 

edə bilərikmi? Tənqid olunmaz şəxsiyyət yoxdur, heç kimi bütə çevirmək olmaz. 

Amma kimisə tənqid edərkən ictimai-siyasi şərtlər, dövrün siyasi mənzərəsi mütləq mənada nəzərə alınmalıdır. Məncə, mövzudan çox yayınmasam yaxşıdır.

 

"Qəm pəncərəsi" filmində biz köhnə fikirlə yeni düşüncə axını arasında yaranmış

 konfliktin şahidi oluruq. Köhnə nəsil ənənəvi düşüncəni mühafizə etmək tərəfdarı olsa da, onların övladları, nəvələri yenilik tərəfdarıdır, onlar Kefli İsgəndəri 

qəhrəman sayırlar. Bəs Kefli İsgəndər qəhrəman idimi? Mən deyəndə ki, Cəbiş 

müəllim, Kefli İsgəndər nümunəvi obraz deyil, məni qınayırlar. Cəbiş müəllimə öz arvadı inanmırdı, arvadı qonşu kişi ilə əlbir olub Cəbiş müəllimdən sabun 

bişirməsini istəyirdi. Bu fikirlərlə razılaşmayan adamlar deyirlər ki, Kefli 

İsgəndərin, Cəbiş müəllimin günahı yoxdur, cəmiyyət onları o günə qoyub. Əgər

 cəmiyyət, savadsız kütlə intellektə qalib gəlirsə, demək ki, o intellektin həyatda qalmaq şansı yoxdur. Bütün xalqlar aydınlanma mərhələsi 

keçir və bütün xalqlar aydınlanma mərhələsini könülsüz şəkildə keçir. Məcburən, 

döyülərək, tənqid olunaraq. Bu mövzuda məni tənqid edən adamlar Alfons de 

Lamartinin Hüqonun "Səfillər" əsəri haqqında yazdığı tənqidi oxumayıb. Lamartin deyir ki, Hüqo elə xalq kimi davranır, xalqda həmişə günahkar axtarır. Lamartin 

yazır ki, Hüqo "Səfillər"dəki obrazların əzablı həyatına görə bütün cəmiyyəti 

günahkar çıxarır. Lamartin Fantinanın saçlarını, dişlərini satmasını həddən artıq 

pafoslu sayır. Lamartin yazır ki, bu səhnələrdəki dramatiklik şişirdilmiş 

səviyyədədir.

Mirzə Cəlil səmimi-qəlbdən xalqımızın inkişafını istəyirdi. Ən çətin zamanda, ən çətin şərtlər altında 

"Molla Nəsrəddin"i yaratmışdı. Təbii ki, tək yaratmamışdı. Dostları, xüsusən də 

Ömər Faiq Nemanzadə ona çox dəstək olurdu. Amma hər birimiz ciddi mənada

 düşünməli və bu suala cavab tapmalıyıq. Novruzəli, Kefli İsgəndər bizi inandıra 

bildimi? Axı şüurun qəbul etdiyi reallıqlar var. Uğursuz adamların dilində səslənən həqiqəti heç kim ciddiyə almır. Kefli İsgəndər cəhalətlə savaşmaq, insanları 

inandırmaq üçün müxtəlif variantlar düşünüb tapmaq əvəzinə, öz hücrəsinə 

qapanırsa, ona inanan uşaqlar kimdən güc alsınlar, kimə inanıb təhsil almaq 

istəsinlər? Əslində, Mirzə Cəlilin "Poçt qutusu" hekayəsini yazmaqda məqsədi 

Novruzəlini və ya xalqı aşağılamaq deyildi. Əslində, qutuya atılan da məktub 

deyildi. Qutuya ana dilimiz və milli təfəkkürümüz atılmışdı. Və həmin rus uşaqları da milli düşüncəmizdən, ana dilimizdən uzaqlaşdığımıza, böyümək istəmədiyimizə görə Novruzəliyə - əslində, bizə gülürdülər.

"Qəm pəncərəsi" filmində ən çox ifadə olunan məsələlərdən biri də qadın azadlığı problemidir. "Danabaş kəndinin əhvalatları"nda, "Məhəmmədhəsən əminin eşşəyinin itməkliyi"ndə bu mövzular obrazlı şəkildə

 təsvir olunub. Bu filmə baxarkən Mirzə Cəlilin yaşadığı iztirablar, keçirdiyi ürək

 ağrıları gözlərim önündə canlandı və kədərləndim. Özümdən asılı olmadan 

gözlərim doldu. Üzeyir Hacıbəyov haqqında yazılan xatirələri oxuyarkən də beləcə kövrəlmişdim. Biz bundan sonra əzab çəkməsək də olar. Üzeyir bəy hamımızın 

yerinə əzab çəkib. Filmdə kəndlilərin qudurğan Xudayar bəyə münasibəti insanı 

dəhşətə salır. Kəndlilər Xudayar bəyin şallaq zərbələrinə sevinir. Bu filmdə biz 

kütlə psixologiyasının təsvirini görürük. Ancaq film təkcə mənfilərdən ibarət deyil. Mirzə Cəlil bizə bir ümid parıltısı, gələcəyə inam qığılcımı verdiyi kimi, onun 

həyat və yaradıcılığına həsr olunmuş bu filmdə də Kefli İsgəndərin ətrafına 

toplaşmış kefsiz uşaqlar cəhalət girdabında boğulan xalqın gələcəyinin parlaq 

olacağına inam hissi yaradır.

Xudayar  bəyin  özbaşınalığı  o dövrün xanlarının, bəylərinin rəiyyətə münasibətini əks etdirir. Xudayar bəyin zalım hərəkətlərinə, qəddar davranışına  səbəb kənd 

camaatının avamlığıdır. Xudayar bəy savadlı deyil. Sadəcə, hiyləgərdir. Ancaq 

Xudayar bəyin öz dostunun arvadına göz dikməsi o demək deyil ki, bu xüsusiyyət bütünlükdə xalqımıza məxsusdur.

Hər bir azərbaycanlı bu filmi izləməlidir. 

Bu film həm də bizim yaddaşımızı səsləyir və bizi fəaliyyətə, faydalı işlər

 görməyə həvəsləndirir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.06.2025)

 

 

Yüz minlərlə oxucunun oxuma sayı və müsbət rəyləri əsasında Şərqi Avropanın ən böyük elektron ədəbiyyat platforması olan LitRes yay mövsümünün ən yaxşı kitablarını müəyyənləşdirib. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının əməkdaşı Kənan LitResin rəsmi saytına istinadən həmin kitabları sizlərə təqdim edir.

 

Və sonda o, kitab mütəxəssisi - “XAN”nəşriyyatının direktoru Səbuhi Şahmursoya müraciət edib, reytinqi şərh etməyi ondan xahiş edəcək.

 

1.Corc Oruel, “1984”;

2.Den Braun, “Da Vinçi şifrəsi”

3.Daniel Çidiak, “Kim deyir ki, sən bacarmazsan?”

4. Edit Eva Eqer, “Seçim”;

5.Juliya Enders, “Ecazkar bağırsaq”;

6.Con Kexo, “Şüuraltı hər şeyə qadirdir”;

7.Mari Kondo, “Magik təmizləmə”;

8.Anna Todd, “Sonra”;

9. Aleks Mixaelides, “Səssiz-səmirsiz xəstə”

10.Patrik Kinq, “Ünsiyyət vərdişlərini necə yaxşılaşdırmalı?”

 

Səbuhu Şahmursoy:  

“LitRes-in yay reytinqində ardıcıl iki il Corc Oruelin “1984” romanının birinci olması əslində təəccüblüdür. İş ondadır ki, bu, çox mürəkkəb strukturlu, çətin qavranan romandır. Orta statistik oxucu üçün deyil. Xüsusən də, yay aylarında insanlar hər şeyin daha yüngülünə can atar, əyləncəyə üstünlük verər. Ya müharibə, iqtisadi xaos, repressiyalar və siyasi çevriliş tamaşaları rusiyalı oxucuları statistiklikdən çıxarıb, ya da ki, dünyanın mizan-tərəzisi dəyişib. Den Braunun əsərləri də, məncə, yay yox, qış kitablarıdır. Hazırda Avropada yay üçün, məsələn, Sesiliya Ahern daha çox oxunur. Amma seçim seçimdir, nə deyə bilərik”.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.06.2025)

 

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Naxçıvanlılar deyirlər, Zəroş bizimdir. Lap qısqanclıqla nehrəmlilər deyirlər ki, xeyir, Zəroş yalnız bizimdir. Amma Zəroş Həmzəyeva bütüm Azərbaycanındır.

 

Bu gün Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fəxri təqaüdçüsü Zəroş Həmzəyevanın anım günüdür.

O, 22 mart 1925-ci ildə Naxçıvan MSSR-in Nehrəm kəndində doğulub. Qızlıq soyadı Əliyevadır. Məşhur aktyor və rejissor İbrahim Həmzəyevlə ailə həyatı qurandan sonra "Həmzəyeva" soyadını daşıyıb.

Aktrisa kimi də məhz "Zəroş Həmzəyeva" kimi məşhurlaşıb. Atası dövrünün tanınmış ziyalılarından olub. O, qızının təhsil almasına xüsusi səy göstərib. Anası Əfşan xanım Makulu İrəvanın tanınmış kübarlarından olan İbrahim xanın qızıdır. İbrahim xan poeziyaya və musiqiyə rəğbət bəsləyib.

Zəroş xanım orta təhsili Nehrəm kəndində alıb. Doqquz-on yaşlarından şeir söyləməyə, deklamasiyaya meyil göstərib. Məktəbin dram dərnəyində çıxış edib. Səhnəyə ilk dəfə 1941-ci ildə, on altı yaşında çıxıb. Onu peşəkar səhnəyə İbrahim Həmzəyev cəlb edib. İlk səhnə obrazı kimi Nəcəf bəy Vəzirovun "Hacı Qəmbər" ("Yağışdan çıxdıq, yağmura düşdük") komediyasında Yetər rolunu oynayıb.

 

Zəroş Həmzəyeva dramaturq Cəfər Cabbarlının qadın qəhrəmanlarının ən yaxşı ifaçılarından sayılır. O, müxtəlif illərdə və müxtəlif rejissorların quruluşlarında ədibin "Solğun çiçəklər" (Sara), "Nəsrəddin şah" (Sitarə), "Aydın" (Gültəkin), "Sevil" (Sevil), "Almaz" (Almaz və Yaxşı), "1905-ci ildə" (Sona), Süleyman Rəşidinin (Əliyev) "Canlı heykəl" (Anna İvanovna), ("Od gəlini" (Solmaz), "Oqtay Eloğlu" (Firəngiz), "Yaşar" (Yaqut) dramlarının tamaşalarında baş rolları ifa edib. Bu rolların bir qismini ayrı-ayrı quruluşlarda təkrarən oynayıb.

Aktrisanın baş rollar siyahısında Xumar, Südabə ("Şeyx Sənan" və "Səyavuş", Hüseyn Cavid), Estrelya ("Sevilya ulduzu", Lope de Veqa), Şirin və Məryəm ("Fərhad və Şirin", Səməd Vurğun), Gülcahan ("Nadir şah", Nəriman Nərimanov), Süsən ("Namus", Aleksandr Şirvanzadə), Gülcamal ("Qatır Məmməd", Zeynal Xəlil), Dezdemona ("Otello", Vilyam Şekspir), Zinyət və Zalxa ("Toy", Sabit Rəhman), Məhzəti, İsmət ("Məhsəti" və "İsmət", Kəmalə Ağayeva), Mətanət ("Çicəkli dağ", Məmmədhüseyn Təhmasib), Luiza ("Sahil əməliyyatı", Cəmşid Əmirov), kruçinina ("Günahsız müqəssirlər", Aleksandr Ostrovski) kimi sanballı xarakterlər var.

 

Təltifləri 

 

14 oktyabr 1964-cü ildə "Azərbaycan SSR əməkdar artisti", 21 oktyabr 1967-ci ildə isə "xalq artisti" fəxri adlarına layiq görülüb. O, 1995-ci ildə fəxri təqaüdə çıxıb. 27 mart 2000-ci ildə "Şöhrət" ordeni ilə təltif edilib. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdünə layiq görülmüşdür.

 

Zəroş Həmzəyeva 2004-cü il iyun ayının 6-da Bakıda vəfat edib və İkinci Fəxri xiyabanda dəfn olunub.

Allah rəhmət eləsin.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.06.2025)