Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Təmənnasız adamdır, imkanı, gücü daxilində başqalarına kömək etməyə hazırdır. Çalışqan, işgüzar və əzmkardır. Səiqə-səhmanı xoşlayır, çoxuna nisbətən daha sağlam həyat tərzi keçirir, çox səbirlidir. Necə deyərlər, iti gözləri var- ən xırda təfərrüatları görür. 

Dərin zəka və ağlı sayəsində gözəl müşahidəçidir. Ətrafa nüfuz etmək qabiliyyəti fitrətindən gəlir. Əşyaların quruluşuna, insanların rəftarına çox diqqətlidir. Öz üzərində işləməyi bacarır- bir işi ən yaxşı tərzdə görmək üçün zəruri olan vərdişlərə yiyələnməyə can atır. Bunun üçün kifayət qədər səbri və dözümü var...

Deyir ki,- “Vəzifə yüksəlişinə can atmaq heç vaxt ağlımdan keçməyib. Çünki hər bir tərəqqinin nə vaxtsa tənəzzülə uğrayacağına əminəm. “Ədəbiyyat qəzeti”ndəki baş redaktorluq görəvim məndən heç nə almadı. Əksinə, ədəbi ideallarımı gerçəkləşdirmək baxımından geniş imkanlar açdı. Müasir Avropa ədəbiyyatına doğru yola çıxdıq. Ədəbiyyatımızı dünya ədəbiyyatı ilə paralel təqdim etdik. Burda həm Apoliner var, həm də Çingiz Əlioğlu, həm Musa Yaqub, həm də Bodler var. Həm Rembo var, həm də Məmməd İsmayıl. Həm Sabir Rüstəmxanlı, həm də Adonis. Həm Nəriman Həsənzadə, həm də Andre Morua. Həm Anar, Elçin, Kamal Abdulla, həm də Rolan Bart var. Həm Nizami Cəfərov, həm də İvan Qoll. Həm Vaqif Səmədoğlu var, həm də Van Qoq. Həm Mircavad var, həm də Pirosmani. Həm Vaqif Mustafazadə var, həm də Bayron. Həm klassika, həm sürrealizm, həm də postmodernizm. Ən əsası, bütün yersiz qarşıdurmaları, mənasız qovğaları görməzdən gəlib ədəbiyyatı önə çəkirik...”

Bir işi öyrənməmişdən əvvəl onu yaxşı başa düşməyə çalışır. Səmimiyyətinə söhbət ola bilməz. Məntiqi hər zaman hisslərindən yüksək tutur. Bəzən dostları arasında və şəxsi həyatında ciddi çətinlikləri olur. Hərdəmxəyal adamlardan uzaq olmağa çalışır... 

1963-cü ildə Neftçalada anadan olub. Orta təhsilini doğma yurdda alıb. Sonra Azərbaycan Dövlət İncəsənət Universitetini bitirib. Neftçala İcra Hakimiyyətində müxtəlif vəzifələrdə çalışıb. "Yeni Azərbaycan" qəzetində humanitar şöbənin müdiri, "Ədəbiyyat" əlavəsinin məsul redaktoru olub. "Ədəbiyyat qəzeti"ndə baş redaktorun müavini, baş redaktor əvəzi vəzifələrində çalışıb. Hazırda "Ədəbiyyat qəzeti"nin baş redaktorudur. "Hüseyn Cavid yaradıcılığının ədəbi-fəlsəfi qaynaqları" mövzusunda dissertasiya müdafiə edib. Filologiya üzrə fəlsəfə doktorudur...

Əlbəttə ki, söhbət Azər Turandan gedir. Bir sıra mükafatların laureatıdır. Prezident Təqaüdünə layiq görülüb. "Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi (1918-2018)" yubiley medalı və TÜRKSOY tərəfindən “Vamberi” medalı ilə təltif olunub..

O, həm də yüksək təşkilatçılıq bacarığı ilə tanınır. Nizam-intizamı sevir və hər şeyi müəyyən bir qayda ilə etməyi xoşlayır. Onu əhatə edən kiçik detalların belə fərqinə varır və onları diqqətlə nəzərdən keçirir, bu da ona həm işdə, həm də şəxsi həyatda çox vaxt uğur gətirir...

Bəli, mən Azər Turanı belə tanıyıram. bu gün onun həyatında əlamətdar günlərdən biridir. Çünki 61 il bundan öncə həmin gün dünyaya gəlib. Gəlin, Azərbaycanın bu dəyərli oğlunun sevincinə sevinc qatıb, onu ad günü münasibətilə ürəkdən təbrik edək.

Çox yaşasın!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.09.2024)

Famil Hacısoy, “Ədəbiyyat və incəsənət”

El arasında bugün də tez-tez rastlaşdığımız sınama və inanclar illər uzunu neçə-neçə nəslin müşahidəsindən keçdikdən sonra ağızlardan ağızlara düşərək arıtlanmış, damcı-damcı yaddaşlara süzülə-süzülə şüurlarda özünə möhkəm  yer edərək durulmuş, məxsus olduğu xalqın öz həyat tərzini, məişət şəraitini qurmasına xidmət göstərmişdir. 

Bu sınama və inanclar həm hikmətamiz kəlamlar vasitsilə, həm də əmək və mərasim nəğmələrində, əfsanələrdə, rəvayətlərdə və dastanlarda xüsusilə geniş yayılıb bugünkü nəsillərə ötürülmüşdür. Bu proses həyat durduqca insanı beşikdən qəbrədək müşayiət etməkdədir. 

Neçə min illərdir ki, insan doğulur, nəsil artırır, nəhayət, həyatdan köçür. Bu üç mərhələnin özü də folklorda doğum, toy, yas mərasimləri şəklində, onlarda oxunan nəğmələrin tərkibində nəsillərin yaddaşında əbədiləşdirilmişdir. İnsanların həmdəmi olan bir qism mərasim nəğmələri müşahidələr zamanı qəm, qüssə, kədər, hüznlə bağlı yaranıb. Başqa bir qism nəğmələr məqamına görə adamların arzu-diləklərini, rastlaşıb aciz qaldıqları problemləri dəf etmək üçün çarələr arayıb axtarmaq, şadlıq, sevinc əhval-ruhiyyəsini yaxşılaşdırmaqdan ötrü dini və dünyəvi inanclara tapınmaqla əks etdirmək, həyat düzəmini müəyyənləşdirmək ehtiyacından meydana gəlmişdir. 

Bu kimi xüsusiyyətlər onların istifadə və tətbiq imkanlarını artırmaqla geniş yayılmasının başlıca səbəblərindən biri kimi qiymətləndirilməlidir. El arasında yayılmış inanc və sınamalar da əmək və mərasim nəğmələri kimi zəruri ehtiyacdan yaranmışdır. Bu şifahi xalq nümunələri hər bir xalqın qədim milli adət və ənənələrini, məişət şəraitini, genofondunu, məşğuliyyətini, dini baxışlarını özündə qoruyub saxlamaqdadır. Bunu aşağıda qeyd olunan sitatlarda da görmək olar:

“Hind inancına görə, hər fərd öldükdən sonra başqa biçimdə dünyaya gəlmiş olur. Daha öncəki həyatının nitəliyinə görə yaxşı ya da kötü surət qazanmış olur. Bu həyat təkrarlanması ruhun kamala ulaşıb Tanrıya varışına qədər davam edər. Ruh öz bütün evrimini gerçəkləşdirdikdən sonra artıq yer üzündə həyat bulma sona çatar.” 

Yaxud:

“Əşrama— Hind inancına görə hər kəsin ruhu dörd evrədən keçər. Bu dörd evrənin hər biri bir “əşrama” adlanır. Bu dörd mərhələ bunlardır: 

1. Mütaliə və şəxsi disiplin. 

2. Ailə qurma və dünya işləri ilə uğraşma. 

3. Düşünmə, dalğınlıq və dünya təmayüllərindən qopma. 

4. İmtina və dünyadan tam qopuş.” 

(Mahatma Qandi, “Bütün insanlar qardaşdır” fəlsəfi əsərindən)

Məlumdur ki, qədim insanların yaratdığı söykənclər - əfsanələr, əsatirlər, nəğmələr, inanclar və sınamalar bütün xalqlarda mədəniyyətin, təhsilin, siyasətin, fəlsəfə, incəsənət və elmin dilində nəzarə çarpacaq iz buraxıb. Adamlar hələ də min illər bundan əvvəl deyilmiş kəlamlara arxalanmaqla neçə-neçə əfsanə və rəvayətin kökünə varmış, araşdırmalar sayəsində bir sıra etimoloji nəticələr əldə edərək bəzi faydalı vərdişlərə yiyələnmişlər. Dəfələrlə zamanın sınaqlarından çıxmış, bugün inanc adlandırdığımız sınanclar dövrlərinin neçə-neçə insanına həyat vermiş, dərdlərinə əlac olmuş, yaşamağa ümidləndirmişdir. Günümüzdə də bir bölüm insanlar arasında təsadüf etdiyimiz inanclardan sayılan səbrə (asqırmağa) münasibətin olduğu belə hallardandır. Bizə görə, aşağıda göstərildiyi kimi, bunun müqəddəs sayılma səbəblərindən biri dini rəvayətlərdə Allah-taala tərəfindən palçıqdan yapılmış Adəmin ruh üfürüldükdən sonra asqırıb ayılmasıdır.

“İslamaqədərki cəmiyyətdə en çox sınamalara məruz qalan cəhətlər insan və heyvanların asqırma və əsnəmələri olmuşdur.  Onlar həm asqırığı, həm də əsnəməni şeytandan gəlmə bir hal sayıb hər ikisini pis yozurdular.  İmruul Qeys şerlərindən birində göstərir ki, səhərlər camaat yatarkən tezdən ova çıxır ki, heç kəs qarşısına çıxıb asqırmasın.  Bəzən asqırıq müqabilində  “Mənə yox, özünə qayıtsın!”  və s.  kimi sözlər işlədib, onun şərindən qurtarmaq istəmişlər.  Heyvanların asqırması da pis yozulurdu. Sonra İslamda asqırıq bəyənilmiş, ancaq əsnəmək bəyənilməmişdir. Belə ki, asqırığın mələkdən, əsnəməyin şeytandan gəlməsi düşünülmüşdür.”   (A.Qasımova “Quran qissələri”) 

Bu cür ziddiyyətli təsəvvürlərə sınama və inanclarda sıx-sıx rast gəlmək olur. Yaranma tarixi qədim olan inam və sınamaların əksəriyyətininə ikili yanaşmanın bu kimi məsələlərlə bağlı olması da yuxarıda qeyd etdiyimiz səbəblə bağlıdır.  

Deyilənə görə, səfərə çıxarkən qarşından qara pişik keçməsi uğursuzluq əlaməti sayılır. Bu sayaq inanclardan bəzilərinin mənşəyi hələ də qaranlıq olmasıyla araşdırılmasını gözləməkdə olsa da,. bəzilərinin mənşəyi bu gün bəllidir. Bu inanc və sınamaların elələri var ki, tarixi yükü baxımdan çox qədimdir. Bunlar qədimliyi ilə yanaşı özlərini gerçək həyatda doğrultduğundan bu gün də yaşam tərzində türkəçarələri şəklində yaşayır. Bu inam və sınamaların içərisində elələri var ki, bu gün onların faydalı olmaları elmi cəhətdən əsaslı surətdə sübut edilmişdir. Zeytun və xurma ağacları müsəlman aləmində bəlkə də elə buna görə qədimdən müqəddəs sayılır. Bu meyvələrin zəngin kalorili olması insanlara ta qədimdən məlum imiş. Xurmanın vitaminlərlə zəngin olması səbəbindən qədim ərəblər uşaq anadan olanda xurmanı çeynəyib onun ağzına qoyurdular ki, körpə güclü olsun.

 Bugün də tibbi baxımdan faydalı bitkilərdən olan reyhanı ərəblər ziddiyyətli olsa da, aşağıdakı kimi dəyərləndirirdilər:

A.Qasımova “Quran qissələri” əsərində göstərir ki: “ərəblər reyhan barədə yozumlar edirdilər. Reyhan gözəl ətir sözündən olduğundan, onu uğurlu bitki sayırdılar. Ancaq gözəl görsənib, yaxşı ətir verməsinə baxmayaraq, tamı acı olduğundan bəzən onun bədbəxtlik gətirəcəyini düşünürdülər.”

Elm və texnikanın inkişaf etməsinin insanların düşüncə və dünyagörüşünü bu qədər zənginləşdirməsinə baxmayaraq, bu sınama və inamlar öz dəyərini günümüzədək itirməmişdir. Qədim insanların öz həyatlarını bu türkə-çarələr və sınanclar əsasında qurmaları danılmazdır. Bunlar müxtəlif dövrlərdə insanların öz sağlamlıqlarını qorumağında, mövcud mühitlə davranmalarında və məişət şəraitlərini daim yaxşılaşdırmaqlarında əvəzsiz rol oynamışdır. Bütün bu sınamalar, yozumlar və çarələr yuxarıda qeyd olunduğu kimi illərin sınağından keçmiş praktik təcrübələrə əsaslanırdı. Elə buna görə də bir çox sınamalar daşlaşaraq aforizmlər və məsəllər şəklində dövrümüzə gəlib çatmışdır. Müxtəlif mənbələrdən götürülmüş aşağıdakı misallar fikrimizə söykək sayıla bilər:

*Parklarda görülən atlı heykəllərin ön iki ayağı havadadırsa, heykəldəki adam döyüşdə ölmüşdür. Əgər bir ayağı havadadırsa, döyüşdə yaralanmışdır. Əgər 4 ayağı da yerdədirsə, o insan normal səbəblərdən ölmüşdür.   (X.Hüseyn “Çərpələng uçuranlar” romanından)

*Adətən, atlar ölülərdən qorxurlar. Onlar heç vaxt meyidi tapdalamazlar. (Svetlana Alekseyeviç “Müharibənin qadın üzü yoxdur” əsərindən)

*Məşğuliyyəti boyu əsasən çanaqlıbağa balığı tutan balıqçıların gözü tez zəifləyir. (Ernest Heminquyey “Qoca və dəniz” povestindən)

*İnsanlar və itlər digərlərinin gözündə ifadə oxuyan yeganə canlılardır. İtlər bu xüsusiyyətdən insanlarla ünsiyyət üçün istifadə edirlər.

*Mayalılar çəpgözlüyü cazibədarlıq simvolu hesab edirdilər. Bu səbəbdən onlar övladlarının çəpgöz olması üçün əllərindən gələni edirdilər.  (Milli.Az saytından)

*Qədim Romada  döyüşə getməzdən öncə hətta toyuq və xoruzlarla fal açır, bəzən xoruz döyüşdürürdülər. (A.Qasımova “Quran qissələri”)

*Mayalılara görə müntəzəm olaraq səhər yeməyi yeyən ailələr, qaydasında səhər yeməyi yeməyən ailələrə nisbətən daha xoşbəxt və anlayışlı olurdular.  (Elif Şəfəq “Eşq” romanından)

*Deyirlər ki, Səfəvi şahı I Təhmasib qızını ərə verməyərək bir atı da daim yəhərli saxlayarmış ki, on ikinci imam Mehdi zühur edəndə qızını ona versin. (M.Çəmənli “Ölüm mələyi” romanından)

Göründüyü kimi, rastlaşdğımız mənbələrdən götürülmüş bu misallar içərisində müxtəlif xalqlara məxsus  inanc və sınanclar əsas yer tutur. Bu da inam və sınamaların ortaqlığını araya gətirərək, onların ümumbəşəri olduğunu ortaya qoyur. Bundan əlavə, bu sınamalar, inanc və inamlar məxsus olduqları xalqın unudulmaqda olan qədim milli adət və ənənələrini, davranış qaydalarını özündə hifz etməklə günümüzə çatdırmaqda körpü rolu oynayır. Diqqəti çəkən önəmli bir cəhət də toplanmış nümunələrin dünəndən bugünümüzə xəbər ötürməsidir. Burada müxtəlif xarakterli məlumatlar əsasında ailə-məişət münasibətlərinin qurulması və insan sağlamlığının qorunması yolları öz əksini tapmışdır ki, indi də bu sınanılmış üsullardan xalq təbabətində, məişətdə hamı tərəfindən istifadə olunmaqdadır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.09.2024)

Nigar Həsənzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün -16 Sentyabr Bakı Dövlət Universiteti  105-ci ilində qapılarını tələbələrə açıq elan etdi. Mən də ilk dəfə bu təhsil ocağına ayağı dəyən tələbə kimi qürurluyam. 

1919-cu il 1 sentyabrda Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin parlamenti tərəfindən yaradılan BDU 105 ildir ki, öz qocamanlığını, səviyyəsini və buna rəğmən yeniliyini də qorumuşdur. Yeniliyini qorumağı xüsusi qeyd edəcəyəm. Çünki təhsil ocağının bəzi korpusları təzə təmir olunub və insana xoş aura verir. Həmçinin, məhz ilk qədəmlərimi atdığım 2-saylı korpus həm kənardan görünüşü ilə, həm də daxili görünüşü ilə insanda xoş hislər yaradır.

Bakı Dövlət Universiteti və ya qısaca BDU — Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olan ali təhsil müəssisəsi. Azərbaycanın ilk ali təhsil müəssisəsidir. Avropa Universitetləri Assosiasiyasının üzvüdür.

1919-cu il sentyabrın 1-də Azərbaycan parlamenti ilk universitetin açılması haqqında qanun qəbul etdi. "Bakı şəhərində dövlət universitetinin təsis edilməsi haqqında" adlanan bu qanunda universitetin dörd fakültədən ibarət olması göstərilirdi: Şərq şöbəsi ilə birlikdə tarix-filologiya, fizika-riyaziyyat, hüquq və tibb fakültələri.

Qanunun onuncu maddəsində deyilirdi ki, Bakı şəhərində Dövlət Universiteti 1919-cu il sentyabrın 1-dən açılmış hesab olunur.

İctimaiyyətin narahatlığını nəzərə alaraq qanunun II maddəsinin 2-ci bəndində qeyd edilirdi ki, bütün fakültələrdə türk dili məcburi fəndir. 

Azərbaycan hökuməti universitet komissiyasının tövsiyəsini, Xalq Maarif Nazirliyinin təqdimatını nəzərə alaraq, 1919-cu il sentyabrın 8-də Bakı Dövlət Universitetinin rektoru və dekanlarının təsdiqi haqqında qərar qəbul edir. Qərarda operativ cərrahiyyə kafedrasının əməkdar professoru V. İ. Razumovskinin rektor, patoloji anatomiya kafedrasının professoru İ. İ. Şirokoqorovun, o olmadığı dövrdə isə müvəqqəti olaraq professor A. M. Levinin tibb fakültəsinin, tarixçi, publisist, ümumi tarix kafedrasının dosenti N. A. Dubrovskinin tarix-filologiya fakültəsinin dekanı təyin olunduğu göstərilir. İlk tədris ilində universitetə ştat üzrə lazım olan 104 nəfər, o cümlədən 43 professor və privat dosent cəlb etmək mümkün olmuşdu.

Əlbəttə, bu yerdə oxucuda haqlı sual doğacaq: bəs niyə ruslar? Nəzərə alın ki, yüz illərdir Çar Rusiyasının işğalı altında olan Azərbaycanda hər sahədə yalnız ruslar ixtisaslaşmışdı, elm və təhsil də onların əlində idi. Yenicə qurulmuş müstəqil dövlətimizdə milli kadrlara kəskin ehtiyac var idi. 

Adının tarixi:

1924-cü ildə - növbəti işğaldan sonra universitetə Vladimir İliç Leninin adı verilir. 1939-cu ildə Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 16 aprel tarixli fərmanı ilə Azərbaycan Dövlət Universitetinə vaxtilə Azərbaycan Kommunist Partiyasına rəhbərlik etmiş Sergey Mironoviç Kirovun adı verilir. 1991-ci ildə isə Bakı Dövlət Universitetinə bu ali təhsil ocağının yaradılmasında fəal iştirak etmiş Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin adı verilmişdir. 2001-ci ildən isə adı Bakı Dövlət Universiteti adı ilə təsdiqlənmişdir.

1919 − 1920 — Bakı Universiteti

1920 − 1991 — S. M. Kirov adına Azərbaycan Dövlət Universiteti

1991–2000 — M. Ə. Rəsulzadə adına Bakı Dövlət Universiteti

2000 — indiyədək — Bakı Dövlət Universiteti

Azərbaycanın ilk Universetində təhsil almaq böyük qürur və fəxr hissidir. Bütün gənclərə bu tələbəlik illərində uğurlar arzulayıram.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.09.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Ən yeni poeziyada isti-isti, mürəkkəbi qurumamış şeirlərin təqdimatını davam etdiririk. “Ulduz” jurnalının baş redaktoru, sevilən şairimiz Qulu Ağsəsin növbəti ekstravaqant şeiri dünyaya gəlib. 

Buyurun. 

KÖHNƏ YER VALI

Tanımadığım ölkәyә

zәng vurub

şeir oxuyuram –

ovqatımın ad günündә.

Bilmirәm,

o tәrәfdәki şiddәt altındadı,

ya hәzzin üstündә?..

Açılı ağzını görmәdәn,

bәrәlә gözünü görmәdәn,

telefonda üzündәn şeir oxuyuram –

adamın üzünü görmәdәn.

...Xәttә hardansa

yad sәs qarışır

dörd oktavalı:

“Özündәn başqa

heç kәsi hәrlәmir

bu köhnә Yer valı... ”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.09.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Sizlər üçün çağdaş yazıçı və şairlərimizin ən yaxşı ədəbi nümunələrini seçərək təqdim edəcəyik.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

POEZİYA

NƏRİMAN HƏSƏNZADƏ,

Xalq şairi

                   AZƏRBAYCAN

Sən əbədi bir ocaqsan, Azərbaycan!

Yaşadıqca yanacaqsan, Azərbaycan!

Beşiyin bir ana qoynu,

Doğma, isti bir qucaqsan, Azərbaycan!

Ruhum mənim, laylam mənim, Azərbaycan!

Bu dünyada dünyam mənim, Azərbaycan!

Bu dağ mənim, o dağ mənim vətənimdi,

Tüstülənən ocaq mənim vətənimdi.

Sərhəd-sərhəd bölübdülər,

Bölünməyən torpaq mənim vətənimdi.

Sən mənimsən, mən də sənin, Azərbaycan!

Övladıyıq bir vətənin, Azərbaycan!

Zaman! Səs ver, bu günlərin harayına,

Xan Arazın, Ana Kürün harayına.

Biz çatmasaq, kim çatacaq

Qaçqınların, köçkünlərin harayına?!

Sən arxasan, sən dayaqsan, Azərbaycan!

"Qalx"! – deyəndə, qalxacaqsan, Azərbaycan!

Gəmilərin göy Xəzərdə üzər keçər,

Şahinlərin səmalarda süzər keçər.

Körpülərin, binaların

paytaxtımı yollar boyu bəzər keçər.

Keçmək olmaz amma səndən, Azərbaycan!

İşıq alır dünya səndən, Azərbaycan!

Bir nəğməsən, oxuyuram bu torpaqda,

"Can!" – dedikcə can duyuram bu torpaqda –

Ey ilhamlı səhərlərim,

Sən ki varsan, mən də varam bu torpaqda.

Yellənəcək bayrağımız, Azərbaycan!..

Müqəddəsdi torpağımız, Azərbaycan!..

 BU DÜNYA NƏRDİVANDI

Bu dünya nərdivandı,
qalxanda mehribandı,
enəndə nə yamandı...
Görüşdük pillələrdə,
yolun yarısında biz.
Sən qalxırdın bu dəmdə,
mən enirdim xəbərsiz.
Səni arzularına
qaldırırdı nərdivan.
Məni xatirələrə
endirirdi bu zaman.
Birimiz – günçıxana,
birimiz – günbatana.
Qalxa bilməzdim daha,
nə o güc, nə o taqət.
Sən də enə bilməzdin,
haqlı, haqsız vermişdi
öz hökmünü təbiət.
Gərək ya düşməyəydi
bu görüş heç araya,
Ya sən əvvəl gələydin,
ya mən sonra, dünyaya.

ŞƏHİDLƏR XİYABANI

Dayanın, Şəhidlər Xiyabanıdı,

yas toya qarışıb, toy yasa burda.

Qızıl qumaşlarda qara xonçalar,

nişan gətiriblər bir qıza burda.

Nigaran gedənlər yatır xəbərsiz,

yatağı boş qalıb, atı yəhərsiz.

Analar oğulsuz, gəlinlər ərsiz,

nəydi bu müsibət, bu cəza burda?

Qızıl qan ləkəsi qalır gül üstə,

bir qurğu qurdular fıtnə-fel üstə.

İl təhvil olubdu qərənfil üstə,

verib öz yerini qış yaza burda.

Kim bilir, nə qədər ölən-qalan var,

Vətəndə bir vətən şəhid olan var.

Hələ bir-birini xəbər alan var,–

dil yox, sual verir, göz-gözə burda.

Çağırın Babəki bu yasa gəlsin,

Şəhriyar əlində bir əsa gəlsin,

qisas istəyəni qisasa gəlsin,

Yer özü çağırır qisasa burda.

Kim belə qarğadı bu bağça-bağa,

qaralar bağlandı min bir budağa.

Sürtüb ağ saçını qara torpağa,

dəyməyin, Nəriman ağlasa burda.

                                   Fevral, 1990

NƏ QƏRİBƏDİR

Elə dayanırsan, elə baxırsan,
Elə bil qarşında quru bir daşam.
İpək saçlarını bir vaxt oxşayan
Elə bil hardasa mən olmamışam.

Səni dostlarımla, tanışlarımla,
Mən tanış edərdim nə vaxtsa bir-bir .
İndi özgələri, yad ehtiramla,
Deyirlər tanış ol. Nə qəribədir ?!

Yuxuda görərdin nə vaxtsa hər dəm,
Yolumu gözlərdin yollardan uzaq.
Mən sənin yuxundan çıxıb gəlmişəm,
Bu da bir yuxudur, gəl tanış olaq.

Qoluna girərdim, bu, yadındadır,
Gedərdik, yolumuz, arzumuz şərik.
Qolum qollarının lap yanındadır,
Toxunsa, biz indi üzr istəyirik.

Hayanda oldumsa səhər, ya axşam,
Aradın sən məni, gördün sən məni.
İndi gözlərinin qabağındayam,
Hayanda durum ki, görəsən məni?

"GƏZƏYƏN QIZ”

R.Həmzətova

Səni görübdülər dağüstü parkda,

gün bir az aşağı əyilən vaxtda.

Kinodan çıxanda görüblər səni,

ötürüb harasa bir nəfər səni.

Sonra bir avtobus duracağında,

sonra bir metronun çıxacağında,

sonra bir taksiyə mindiyin yerdə,

sonra da evə gec döndüyün yerdə,

haraya gedibsən göz qoyubdular,

adını “gəzəyən qız” qoyubdular.

Məni gözləyibsən dağüstü parkda,

gün bir az aşağı əyilən vaxtda.

Səni o kinoya mən aparmışam,

özüm ötürmüşəm sonra, qadası.

Od tutub yanağın, üzün yanmasın,

yenə görüşmüşük gedib bir axşam:

əvvəl bir avtobus duracağında,

sonra bir metronun çıxacağında,

sonra bir taksiyə oturmusan sən,

mənim görüşümə gecikdiyindən.

Özüm saxlamışdım bir dəfə səni,

bir az gec ötürdüm mən evə səni.

Gör, necə yerbəyer, necə adbaad,

məni görməyiblər,

                    ay dadi-bidad!

Kinoda iki yer boş qaldı bu gün,

iki tamaşaçı azaldı bu gün.

Getdik... ikimizi itirdi bağlar.

Kinoya getmişdik,

soruşacaqlar:

desələr necəydi?.. De ki, qiyamət!

Desələr nə idi?.. De ki, məhəbbət!

Düz desən qorxuram... axı, söz olar.

Bu dəfə yalan de, qoy inansınlar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.09.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

18.

ELEKTRON, YOXSA ƏNƏNƏVİ KİTABLAR?

Təbii ki, bəşər durduqca ənənəvi kağız kitablar da yaşayacaq. Kağız kitabların haçansa gündəmdən çıxması mifdir. Kağız kitabı kağız qəzetlərin aqibəti əsla gözləmir, çünki qəzet bir gün ərzində çapa hazırlanır və növbəti gün dünənki məlumatlarla çıxıb da öz aktuallığını itirir. Bu səbəbdən xəbər saytları xəbərdaşıyıcıları kimi daha populyardırlar və get-gedə qəzetləri gündəmdən tam sıxışdırıb çıxarırlar. Kitablar isə tam başqa funksiyaya malikdirlər, onları hiss etmədən, qoxusunu duymadan, vərəqlərini çevirmədən, qaldığın yerə əlfəçin qoymadan, arada sinənin üstünə qoyub bəhs edənləri təsəvvürünə gətirmədən oxumaq qeyri-mümkündür, bu cəhətdən planşet, telefon və digər qadjetlər kağız kitabların yanında tam gücsüzdürlər.

Uşaq və yeniyetmələrin mütaliəsi, dünyagörüşünün formalaşması, qlobal informasiya mühiti ilə səmərəli təması proseslərinin uğurla nəticələnməsi Azərbaycan dövlətinin kitabxana-informasiya sahəsində gələcəyə yönəlmiş inkişaf konsepsiyasının tərkib hissələrindən biridir.

Uşaq və yeniyetmələrin informasiya texnologiyalarını mənimsəyən ən fəal qruplar olmasını qeyd etmək olar. Demək olar ki, artıq başqa həyat tərzi, dəyərləri, informasiya mühitində davranış modelləri olan yeni nəsil yetişmişdir. Bax bu aspektdən yanaşdıqda isə elektron kitabxanaların və elektron kitabların dəyəri gözə görünən olur.

Elektron kitabxanaların təşəkkülü və inkişafı həm elmi mühit, həm nəşriyyatlar, tibb və təhsil müəssisələri, eləcə də muzeylər və başqa fəaliyyət sahələri üçün də maraqlıdır. Həmin fəaliyyət sahələrinə uyğun yaradılmış elektron kitabxana tipləri mətn sənədləri ilə çevik əməliyyatlar həyata keçirən xüsusi cəhətlərinə görə fərqlənir. Elektron kitabxanalarla ənənəvi kitabxanaların həm fərqli, həm də oxşar cəhətləri var.

Fərqli cəhətlər:

-İnformasiya daşıyıcısına, tərkibinə;

-İnformasiya məhsulunun formalaşmasının texnoloji proseslərinə;

-Mühafizə və təqdimetmə üsullarına; 

-İstifadəçilərə xidmət məqsədinin xarakteri və həlli yoluna;

-Hüquqi və struktur asılılığına;

-İnformasiya məhsuluna mülkiyyət, surətini çıxarma və yayma hüququna;  İnformasiya resurslarından istifadə üsullarına görədir.

Oxşar cəhətlərə gəldikdə isə demək olar ki, onlar bir-birini tamamlayır. Elektron kitabxanalar professional kitabxana-informasiya mütəxəssisi təcrübəsindən, eyni zamanda kitabxana sahəsində mövcud beynəlxalq standartların tələblərindən istifadə etməyə bilməz. Bütün bunlara baxmayaraq hər iki - ənənəvi və elektron kitabxanaların hüquqi, təşkilati və texnoloji yaxınlıq xüsusiyyətlərinə baxmayaraq onlar cəmiyyətin müxtəlif informasiya strukturlarıdır və onların problemlərinə də differensial baxılmalıdır.

Növbəti: 19. Kitabxana işi haqqında qanun

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.09.2024)

İmran Verdiyev, Azərbyacan Respublikasının Əməkdar müəllimi, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

 O, şəxsi həyatında çox əzab-əziyyətlərə qatlanmış, çox haqsızlıqlar görmüş, lakin bir amazon kimi mübarizə aparmış, öz cəsarəti, hünəri, dəyanəti, qətiyyəti və qabiliyyəti sayəsində bu günkü Nuridə (Qədirova) Atəşi olmuşdur. İndi tanınmış şair, yazıcı, tərcüməçi, jurnalist və elm adamıdır. Nəinki Azərbaycanda və Almaniyada, eləcə də Avropada öz adından söz etdirən şəxslərdəndir.

Adı Almaniyanın siyasətində, iqdisadiyyatında və mədəniyyətində aparıcı rol oynayan görkəmli insanlar haqqında hazırlanmış xüsusi ensiklopediyaya da daxil edilmişdir.

Müsahibələrinin birində deyir: “Mən ya çox xoşbəxt, ya da çox kədərli olduğum, yaxud da aşiq olduğum zamanlar daha çox yazıram. O durumlarda yaradıcılığım içimdən bir fontan kimi coşub daşır. O zaman elm çəkilir bir kənara. Həmin vaxt sırf yazıram. Bir-iki il durmadan yazıram, yaradıram. Elmlə məşğul olanda da yazıçılığım kənara çəkilir və mənə “get elmlə məşğul ol”,-deyir. Həyatın içində bir neçə həyat yaşayıram: şair, yazıcı, jurnalist, tərcüməçi, tarixçi və sənətkar həyatı…Mən bilirəm ki, Azərbaycan ədəbiyyatında qalacam. Hətta mühacir yazar olaraq  alman ədəbiyyatında da qalacam...  Şairin, yazarın, alimin qüdrəti də məhz onun qələmində, zəkasında, əsərlərindədir. Ona görə həmişə deyirəm ki, məni yüz il sonra da anlayacaqlar, yüz il sonra da dərk edəcəklər və yüz il sonra da dəyər verəcəklər”.

         Onun haqqında hələ məktəbdə oxuduğu illərdə müəllimlərindən eşitmişdim.   22 avqust 1965-ci ildə Azərbaycanın Oğuz (keçmiş Vartaşen) rayonunun Xaçmaz kəndində anadan olub. 8-9 yaşlarından şeir yazmağa başlayıb. Şeirləri ilk dəfə rayon qəzetində dərc olunub. Mərkəzi mətbuatda isə ilk şeiri 1983-cü ildə "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzetində nəşr edilib.

Bakı Mədəni-Maarif Texnikumunu fərqlənmə diplomu ilə bitirmiş, az bir vaxt kəndlərindəki mədəniyyət evində işləmişdir. Daha sonra 1984-1989-cu illərdə Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin mədəniyyətşünaslıq fakültəsində təhsil almışdır. Bir müddət Azərbaycan Dövlət İncəsənət Muzeyində çalışmışdır.

1995-ci ildə xəstə övladını müalicə üçün Almaniyaya aparan şairə bir daha geri qayıtmamaq qərarı verir və gələcək həyatını bu ölkə ilə bağlayır. Həmin ildən Almaniyanın paytaxtı Berlin şəhərində yaşayır. Bir aralar buradakı TDİ alman-türk televiziya kanalında “Körpü” və “Sevgi dünyası” proqramlarının yaradıcısı və aparıcısı olmuş, “Tühabilim” Mədəniyyət Mərkəzinə və rəqs kollektivinə rəhbərlik etmiş, “Hitit” nəşriyyatında redaktor, alman və türk dillərinin tərcüməçisi kimi çalışmışdır. 1997-ci ildə Berlində türk dilində “Avından qaçan avçı” adlı kitabı çapdan çıxmışdır. 1999-cu ildə yenə həmin şəhərdə çap olunan “Qadın xalq ozanları” antologiyasında və digər alman antologiyalarında şairənin şeirlərinə yer verilmişdir. 

2003-cü ildə Berlində N.Gəncəvi adına Mədəniyyət İnstitutunu yaratmışdır. N.Atəşi Almaniyada Azərbaycan dilinin tanınmasına və şaxələnməsinə öz töhfəsini vermişdir. Alman şairlərinin şeirlərini tərcümə edərək onları "Orjinaldan tərcümələr" kitabında cəmləyən Nuridə Atəşi Azərbaycanın şair və yazıçılarının əsərlərini də alman dilinə tərcümə etmişdir.

2008-ci ildə Nizami, Füzuli, Nəsimi, Məhsəti və digər bir çox klassik şairlərimizin əsərlərini alman dilinə tərcümə edərək şair Jan Veinard ilə birlikdə hazırladıqları "Pərvanə və şam. Azərbaycanın minillik məhəbbət poeziyası“ adlı antologiyaya daxil etmişdir. Antologiya Almaniyanın məşhur „Mattes & Setz“ nəşriyyatında nəşr edilib, Frankfurt kitab sərgisində uğurla  sərgilənmişdir. Həmin kitabla Almaniya kitab bazarına daxil olan şairənin adı bu ölkənin ədəbi aləmində alman şair-yazarlarının sırasına düşüb. Az  keçmədən daha bir görkəmli alman nəşriyyatında - “Karin Fişer”də Nuridə Atəşinin “Od qızı” adlı 15-ci kitabı nəşr edilib.

Nuridə Atəşinin ədəbi yaradıcılığı poeziya, tərcüməçilik və publisistika sahələrini əhatə edir. Şeirləri çoxdan Azərbaycan sərhədlərini aşmış, ingilis, fransız, fars və rus dillərinə tərcümə olunaraq ayrı-ayrı ölkələrin şeir həvəskarlarının mühakiməsinə verilmişdir.

2000-ci ildə Berlində “İnsel galeriyada” dünya qadın şairlərinin müsabiqəsində də Azərbaycanı təmsil edən Nuridə Atəşi böyük uğur qazanmışdır.

Onun şeirlərinə alman, türk və Azərbaycan bəstəkarlarının bəstələdikləri onlarla mahnı bir neçə ölkədə tanınır və sevilir. Bu mahnılar Azərbaycanda populyar müğənnilər İlhamə Quliyeva, Brilliant Dadaşova, Zaur Rzayev, Zöhrə Abdullayeva, Səməd Səmədov, Almaz Ələsgərova və digərləri tərəfindən ifa edilib və edilir. Azərbaycanın tanınmış bəstəkarı F.Sücəddinovun şairənin “Neylərsən mənə görən neylərsən?” şeirinə bəstələdiyi və müğənni İlhamə Quliyevanın ifa etdiyi "Neylərsən" mahnısı isə Azərbaycanda, Türkiyədə və İranda məşhur olaraq hitə çevrilmişdir. 

N.Atəşi deyir: “Mən alman ədəbiyyatına olduğum kimi gəldim və orada da qazandım. Yəni, mən buyam. Yazdıqlarımda, düşüncələrimdə duyğularımın, hisslərimin, arzularımın, yaşantılarımın  üzərini örtə bilmirəm. Beynimdə bir şeyi düşünməkdən utanmıramsa, onu yazmaqdan heç utanmıram. Mən yazdığım zaman təmizlənirəm, saflaşıram, oxucumun önündə soyunuram, özüm oluram. Təbii ki, mələk deyiləm. Bəlkə də başqa qadınlardan fərqliliyim ondadır ki, heç vaxt  mələk rolu oynamadım. Heç vaxt “hamı məni sevsin”,- deyə bir dərdim, ehtiyacım olmadı. Mənim mən olmağa ehtiyacım var. Ona görə də hər zaman düşündüyüm kimi yazdım. İstədiklərimi, arzuladıqlarımı, bütün yaşantılarımı olduğu kimi qələmə aldım və alıram. Yazarlıq budur, məncə”. (Mənbə: https://modern.az/musahibe /319394/mene-hemise-deyirler-ki-sen-sovet-tanki-kimisen-saire-nuride-atesi-ile-msahibe/)

 Alman yazıcısı Y.Veissileder onun “Hitit” nəşriyyatında Azərbaycan dilində buraxılmış “İndi mən varam” adlı kitabına ön söz kimi verilmiş “O, alman poeziyasında duyğuların renessansını yaratdı” başlıqlı məqaləsində yazır:  “…Nuridə Alman ədəbiyyatına müxtəlif dillərdən qaynaqlanan zəngin mədəniyyət nişanələri, sənət yanğısı gətirdi. Nuridə heç bir alman şairinin cəsarət etmədiyi üsyankar bir ruhla gəldi alman ədəbiyyatına. O, sözünü cəsarətlə, vüqarla deyir və həm də elə deyir ki, hamı ona heyran qalır, hətta məftun olur. Bəli, Nuridə bir üsyankar yaradıcıdır. O, şeir-sənət dünyasının bütün sərhədlərini qırır, aşır, yıxır. O, qəfil gəlişi ilə alman poeziyasında duyğuların, hisslərin ondan gözlənilən renessansını yaratdı”. Rotsdan Dövlət Universitetinin professoru, doktor V.Furhmann isə Nuridə xanımın 2006-cı ildə Bakıda “Nurlan” nəşriyyatında çap olunmuş “Gəl günaha bataq” kitabındakı “Sonuncu Amazon” məqaləsində belə yazır: “…Bəli, biz onun Almaniyada varlığı ilə fəxr edirik. O, bizim üçün, bizim ölkəmiz  üçün əsil tapıntıdır…O, həyatın içində ərimir, həyatı öz içində əridir. Selin əksinə üzür, savaş meydanına atılır, Almaniyanı fəth edir. Almaniya da onu kəşf edir, təhna savaşçı olaraq Avropada parlayan bir şərq ulduzu kimi yenidən onu ölkəsinə təqdim edir”.

N.Atəşinin 2003-cü ildə Berlinin Radisson otelində “Yaşanmamış qadınlıq”   kitabının təqdimat mərasimi zamanı Azərbaycanın Xalq şairi M.Araz da ona təbrik məktubu göndərmiş və Azərbaycan oxucusunu N.Atəşinin qeyri-adi poeziyasını qəbul etməyə və sevməyə çağırmışdır.

 2006-cı ildə Bakıda “Gəl, günaha bataq” kitabının Yazıçılar Birliyinin Natəvan klubunda təqdimat mərasimində AYB-nin sədri Xalq yazıcısı Anar N.Atəşini istedadlı şair, cəsur insan kimi dəyərləndirməklə yanaşı, onun Almaniyada azərbaycançılıq baxımından çox əhəmiyyətli işlər gördüyünü bildirmişdir.

 Şairlik, jurnalistlik və tərcüməçilik fəaliyyəti ilə yanaşı, Nuridə Atəşi elmi tədqiqatla da məşğuldur, alimdir – tarix elmləri doktorudur.

 O, məşhur Azərbaycan-alman yazarı Əsəd Bəyin – Qurban Səidin (1905-1942) yaradıcılığını uzun illər araşdırmış, müəllifin arxiv sənədlərini Almaniyadan, İtaliyadan, İsveçrədən, Azərbaycan və Gürcüstandan toplamışdır. Eyni zamanda onun sonuncu əlyazması olan „Sevgidən bixəbər kişi“ adlı romanından bir parçanı dünya mətbuatında ilk dəfə olaraq „Yüz ilin sirrləri“ adlı kitabında nəşr etdirmişdir. Berlin “UM WELT FILM”in istehsal etdiyi „Əsəd Bəyin əzabları“ adlı sənədli filmdə Nuridə Atəşi əsas protoqonistlərdən biri olaraq çəkilmişdir. O, həmçinin Berlində Əsəd bəyin yaşadığı evin qarşısında onun barelyefini qoydurmuş, ədibin İtaliyanın Pozinato şəhərindəki məzar daşını onun vəsiyyətinə uyğun olaraq üzü qibləyə çevirtdirmişdir.

Nuridə Atəşi 1997-ci ildən Qafqazın qədim tarixi və eyni zamanda „Qafqaz amazonları“nın tədqiqatı ilə məşğul olub. 2011-ci ildə AMEA Nuridə Atəşinin tədqiqatlarının nəticələrini „Qafqaz amazonları“ adı altında alman, ingilis, rus və Azərbaycan dillərində Almaniyada nəşr etdirmişdir.

O, 2010-2016-cı illərdə  AMEA-nın Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun doktorantı kimi „Azərbaycanın hərb sənətində qadının rolu“ mövzusunda doktorluq dissertasiyası üzərində çalışmışdır.

Özü söyləyir ki, “...ilk təhsilim mədəniyyətşünaslıq olduğu üçün sonradan fərq imtahanı verib, ixtisasımı tarix elminə dəyişdim. Son 15 ildə 6 dildə  (Azərbaycan, rus, türk, alman, ingilis və fransız), 6 ölkədə (Azərbaycan, Gürcüstan, Rusiya, Avstriya, Almaniya və  Fransa) tarixi-arxeoloji tətqiqatlar, araşdırmalar apardım. Bütün bu dillərdə yazılan ədəbiyyatları müqayisə elədim. Nə qədər elmi yenilikər ortaya çıxartdım. Azərbaycanlı alimlərin, arxeoloqların gedib işləmək, tətqiq eləmək imkanı olmayan Avropa muzeylərinin, arxivlərinin materiallarını  gətirdim. Xocalı-Gədəbəy mədəniyyətinin beynəlxalq tədqiqatlarını başlatdım. Son on ildə 50-dən artıq elmi məqalələr çap elədim. Bunların əksəriyyəti Tomson Roytersin indeksli Avropa nəşrlərində - Almaniya, Avstriya, Fransa, Brüsseldə dəfələrlə dərc olundu. Onlarla beynəlxalq konfranslara, konqreslərə dəvət edildim,  Cənubi Qafqazın, Azərbaycanın, Qarabağın tarixini, Xocalı-Gədəbəy mədəniyyətinin tarixini elmi diskussiyalara çıxartdım… Avropanın ən mötəbər 4-5 universitetindən mənə dəvətlər gəldi ki, gəlin bizim universitetimizdə dissertasiyanızı  müdafiə edin. Onların arasından Fransanın Lyon 2 Universitetini seçdim. Bu universitet Avropada Qafqazşünaslıq üçün çox işlər görüb. Yeganə şərtləri o idi ki, fransız dilində müdafiə edim. 6 dil öyrənməyimə rəğmən, 55 yaşımda fransız dilini öyrənməyə başladım. İnsanın iradəsi, qətiyyəti olunca hər şey əldə edə bilir. Özümə qarşı olan ədalətsizliklərin cavabını verməli və mənə olunan etimadı doğrultmalı idim.  Avropa elmində ən yüksək diplom sayılan “Habilitation de Direction Recherches” adlı elmi dərəcəni qazandım.  Avropada Qarabağın, Xocalı-Gədəbəy mədəniyyətinin tarixini tanıtdım. Mənim bu səssiz cavabım Azərbaycan elmini, mədəniyyətini dünyaya rəzil edən qaragüruhçu danosçuların üzünə vurulan sərt bir şillə idi əslində”. (Mənbə: https://modern.az/musahibe/319394/mene-hemise-deyirler-ki-sen-sovet-tanki-kimisen-saire-nuride-atesi-ile-msahibe/)

Onu da qeyd edək ki, Nuridə xanım Fransanın Lion 2 Universitetində fransız dilində arxeologiya ixtisası üzrə doktorluq dissertasiyasını müvəffəqiyyətlə müdafiə edən ilk qafqazlıdır (2018-ci ildə) .

 Nuridə Qədirova-Atəşinin indiyə qədər ədəbi və Qafqazın tarixinə, mədəniyyətinə, arxeologiyasına aid Almaniya və Azərbaycanda (Azərbaycan, türk, rus, ingilis və alman dillərində) 19-dan çox ədəbi, publisistik və elmi kitabı, 300-dən artıq məqaləsi nəşr edilmiş, əsərləri Almaniyanın Drezden və Leypsiq dövlət kitabxanalarında kataloqlaşdırılmışdır.

2007-ci ildə Nuridə Atəşi işıq üzü görən 6 kitabının əlyazmasını, fotoşəkilləri və 200-ə yaxın müxtəlif sənədləri Bakıda muzeyə təhvil verib. Bu sənədlərin arasında dünyanın 27 dilinə tərcümə olunan “Əli və Nino” romanı, eləcə də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin (AXC-ADR) süqutundan sonra xaricdə yaşayan Azərbaycan mühacirləri haqqında bir sıra məlumatlar yer alıb.

“Hər zaman mənə qucaq açan yeganə isti bir yuvamdır Azərbaycan”,- deyən Nuridə xanımın ürəyi daim Azərbaycanla döyünür. Fəaliyyətə başladığı ilk gündən Avropa elmində, mətbuatında, dərsliklərində, tarix və ədəbiyyatında Azərbaycan, Qarabağ həqiqətlərinin birtərəfli işıqlandırılmasına qarşı ölkənin bütün dairələrinə etirazlarını bildirmiş, bu həqiqətlərin ört-basdır və təhrif edilməsinə qarşı mübarizəyə qalxmışdır. 1997-ci ildə Berlində Nuridə Atəşinin “Qarabağımız qara bağrımız”, 2007-ci ildə isə „Qarabağ uğrunda savaş (Kampf um Berg- Karabach)” kitabları çap olunmuşdur.   ”Almaniya elmi Qarabağ tarixinin erməniləşdirilməsində böyük rol oynayıb”,- deyə bəyanat verən N.Atəşi həmin yalanları tarixi faktlarla ifşa etmiş, alman elmində Qarabağla bağlı bu günə qədər obyektiv tədqiqat aparılmamasını pisləmişdir. Oz bəyanatında bildirmişdir ki, “İndiyə qədər susan alman tərəfi tarixi faktlar qarşısında cavab verməli və bu səhvlər düzəldilməlidir”.

O, həm də Almaniyada coğrafiya dərsliklərində Azərbaycanın xəritəsinin təhrif olunmasını, vətənimizin ayrılmaz hissəsi olan Qarabağ torpaqlarının Ermənistana aid edilməsini aşkara çıxarmış, onların aradan qaldırılmasına nail olmuşdur. Yuxarıda da qeyd olunduğu kimi N.Atəşi Cənubi Qafqazın, Qarabağın və Xocalı-Gədəbəy mədəniyyətinin tarixini elmi diskussiyalara çıxarmış və əsl həqiqəti bütün Avropaya çatdırmışdır. İkinci Qarabağ müharibəsi və anti-terror əməliyyatı aparılan dövrlərdə bütün imkanları ilə çalışmışdır. Zəfər Qələbəsindən  sonra o sevinclə, qürurla söyləyirdi: “…Həmişə deyirdim ki, Təbrizi, Göyçəni, Dərbəndi itirmişik. Onların davasını kim çəkdi ki? 50 ildən sonra unudulub getdi. Qarabağa qayıtmaq ümidini də itirmişdim. Bu qayıdışdan sonra isə dövlətə, Prezidentə olan sevgim, inamım daha da artıb. O, bunların hamısına layiqdir. Bu çox böyük bir hadisədir. Əzilmiş, məğlub millət olmaqdan qurtulduq”.

 O, Azərbaycanla Almaniya arasında mədəniyyət körpüsü quranlardandır. Azərbaycanın Almaniyada və Avropada təmsilçisi olan Nuridə Atəşi 2012-ci ildən Əsəd Bəydən sonra ikinci azərbaycanlı yazar olaraq Almaniya Yazarlar Birliyinin üzvüdür. 2011-ci ildən isə PEN beynəlxalq yazarlar Mərkəzinin üzvü və Almaniya Jurnalistlər Birliyinin Berlin bərabər imkanlar komitəsinin sədr müavinidir. Berlin Qafqaz İnstitutunun direktoru, Alman-Azərbaycan Dostluq və Mədəniyyət Cəmiyyətinin sədridir.

Təsadüfi deyildir ki, „Who is who“ Hübner nəşriyyatının AFR-nın birləşməsinin 20 illiyi münasibətilə çap etdirdiyi Almaniyanın aparıcı kişi və qadınlarından ibarət xüsusi yubiley ensklopediyasında ölkənin siyasətində, iqdisadiyyatında, mədəniyyətində görkəmli yer tutan 22.200 nəfər aparıcı şəxslərin sırasında həmyerlimiz N.Atəşinin bioqrafiyasına da yer verilmişdir. Onu mədəniyyət xadimi, yazıçı, şairə, alim və Almaniyada fəaliyyət göstərən N.Gəncəvi İnstitutunun direktoru kimi ensklopediyaya daxil etmişlər.

Nuridə (Qədirova) Atəşi həmçinin “Qran Pri”, “Qızıl qələm”, Golden Award, S.Əsgərova adına və digər mükafatların sahibidir.  

Həhayət, tənha savaşçı və sonuncu amazon barədə yazıya nöqtə qoyuruq. Sonda onun bir neçə şeirini sizlərə təqdim edirik:

Neylərsən, mənə görən, neylərsən?                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            

Ürəyimi sənə açsam,              

Dərdlərimi sənə danışsam,

Neylərsən mənə görən, neylərsən?

Yarama məlhəm istəsəm,

Səndən imdad diləsəm,

Neylərsən mənə görən, neylərsən?

Qarşını kəsib ağlasam,

Qapını döyüb yalvarsam,

Neylərsən mənə görən, neylərsən?

Sənsiz ölərəm desəm,

Sənə səninəm desəm,

Səni sevirəm desəm,

Neylərsən mənə görən, neylərsən?

Hələ ki, yaşaya bilirəm sənsiz…

Elə bilmə, dünyam sənsiz daralıb,

Hələ ki, yaşaya bilirəm sənsiz.

Elə bilmə, günüm sənsiz qaralıb,

Hələ ki, yaşaya bilirəm sənsiz.

Çatmasa da sənə ünüm,

Görməsə də,  səni gözüm,

Qəmdən saralsa da, üzüm,

Hələ ki, yaşaya bilirəm sənsiz.

Dayana bilməsəm, sənsiz,

Dünyam onda dağılacaq.

Yaşaya bilməsəm, sənsiz,

Evim onda yıxılacaq…

Hələ ki, yaşaya bilirəm sənsiz

Mənimlə bir dil tap

Qürrələnirsən ki,

"Neçə dil bilirsən!"

Amma mənimlə danışmağa bir dil tapmırsan.

Heç bir dildə bircə misra,

Bircə kəlmə belə olsa yazmırsan mənə!

Nə dillər tapardım,

Hansı dili desən öyrənərdim sənə görə!

Gəl mənimlə bir dil tap,

Şeir dili, səssiz haykıran bir ruhun dili,

Lap həsrətin dili olsun bu dil.

Ya da sevən qəlbin sözsüz nəğmələrini oxusun.

Bu qədər incitmə məni,

Gəl mənimlə bir dil tap!

Heç bir qadın

Heç bir  qadın belə gözəl "Yox" eşitməyib,

Heç bir qadın belə asan tərki-silah edilməyib.

Heç bir sevgini belə mehriban rədd etməyiblər,

Heç bir qadını belə səmimi ağlatmayıblar.

Heç demədi məni sevə bilməyəcək,

Heç demədi mənə ümid verməyəcək,

Heç demədi bir daha gəlməyəcək,

Heç bir  qadın belə gözəl tərk edilməyib.

Hər gün məktublarımı oxuyub, susdu,

Ah- naləmi duyub da, çarəsiz durdu,

Bir gün sözarası yazdı sevgilisi olduğunu,

Heç bir qadın qəlbinə belə xəncər saplanmayıb.

Hansı qadın belə qəlbən  rədd edilib?.

Hansı qadın belə içdən etiraz görüb?

Hansı qadın ürəyinə belə məğlub edilib?

Heç bir qadın!

Heç bir qadın belə gözəl "Yox"eşitməyib!

Bir gün

Bir gün mənimlə görüşsən,

Bütün dünya mənim olacaq.

Görəsən heç bağışlayarsanmı ki,

Bu boyda dünyanı birdən-birə mənə sən?!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.09.2024)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Qarabağ bölməsi

Klassik musiqinin elə sahələri vardır ki, onlar yalnız peşəkar musiqiçi və musiqi haqda geniş anlayışı olan insanlar üçün maraqlıdır. Sadə tamaşaçı həmin peşə sahiblərinin işinə bir qədər laqeyd yanaşır, «bunsuz da keçinə bilərik» - deyir.

Bu sözləri tez-tez dirijorların da ünvanına eşidirik. Ümumiyyətlə, bir qrup insan var ki, dirijorların funksiyasını anlamadıqlarını söyləyir. Lakin onların nə deməsindən və fikirləşməsindən asılı olmayaraq, Azərbaycanda dirijorluq sənəti inkişaf etməlidir.

Dirijorluq ifaçılıq sənətinin ən mürəkkəb növlərindən biri olub, musiqi əsərinin məşqi  və ya konsert zamanı musiqiçilər kollektivinə rəhbərlik deməkdir.

Dirijorluq sənəti xüsusi əl hərəkətləri sisteminə əsaslanır və dirijorun üzünün ifadəsi, baxışı, mimikası burada mühüm rol oynayır.

Dirijor ansamblın həmahəng səslənməsini, ifanın texniki kamilliyini təmin edir, əsərin ideya məzmununu, üslubunu və bədii məqsədini idarə etdiyi kollektivə çatdırmağa çalışır.

Əslində, orkestri idarə edən dirijor olmasa, o orkestrin varlığı hiss olunmaz. 

Azərbaycanda bəlkə də ən az toxunulan, təbliğ olunan sahə dirijorluqdur. Klassik musiqinin bu sahəsində kifayət qədər istedadlı şəxslərin olmasına baxmayaraq, tamaşaçılar arasında dirijorlar elə də populyar deyillər. 

Amma Mübariz Əliyev populyar bir dirijor, gözəl bir insandır. O, Ağdamda ilk dirijorlardan biri olmaqla respublikamızda tanınır. 

Mübariz Ənvər oğlu Əliyev 1955-ci ildə Ağdam şəhərində anadan olmuşdur. Körpə yaşlarından atasını itirmiş, ana himayəsində yaşamışdır. O, 1962-ci ildə Ağdam şəhər 5 nömrəli orta məktəbin birinci sinfinə qəbul edilmiş, 1972-ci ildə oranı bitirmişdir. Anasının sonradan ailə həyatı qurduğu bəstəkar, həm də dirijor Xəlil Cəfərov Mübarizin həyat yolunu müəyyənləşdirməsində mühüm rol oynamışdır. SSRİ Bəstəkarlar İttifaqının üzvü olan Xəlil Cəfərov Mübarizin təlim-tərbiyəsi ilə ciddi məşğul olmuş, onda musiqiyə sonsuz həvəs yaratmışdır. Mübariz Əliyevin idmanın bir çox növlərinə marağı olsa da, o, qəlbən musiqiyə bağlanmışdır. Odur ki, 1972-ci ildə orta məktəbi qurtardıqdan sonra sənədlərini Ü.Hacıbəyov adına Ağdam Orta İxtisas Musiqi Məktəbinin Xəlil Cəfərovun rəhbərlik etdiyi dirijorluq fakültəsinə vermiş, həmin ildə də məktəbə daxil olmuş, 1974-76- cı illərdə keçmiş sovet ordusu sıralarında xidmət etmiş, 1978-ci ildə musiqi təhsilini başa vurmuş, mükəmməl dirijorluq təhsili almışdır. O, elə həmin ilin noyabr ayından Ü.Hacıbəyov adına Ağdam Orta İxtisas Musiqi Məktəbinin dirijorluq fakultəsində müəllim kimi fəaliyyətə başlamışdır.

Mübariz Əliyev böyük istedadı və çalışqanlığı ilə tanınmışdır. O, bir çox musiqi məktəblərində xor və orkestr kollektivlərinə rəhbərlik etmişdir, möhtəşəm konsert saraylarında tamaşaçılar qarşısında dəfələrlə uğurlu çıxışları olmuşdur. Zəhmətinin bəhrəsi olaraq Mübariz Əliyev diplomlarla, fəxri fərmanlarla təltif edilmişdir. O, respublika xor və orkestr kollektivlərinin müsabiqəsində I və II yerləri tutmuşdur, üstəlik, Mübariz müəllimin Ağcabədi Musiqi Məktəbinin xor ansamblına rəhbərlik edərək, hazırladığı "Karmen", "Sarı gəlin" və "Durnalar" əsərləri dövlət mükafatlarına layiq görülmüşdür. 

2011-ci ildə ölkə prezidenti İlham Əliyev Şəki şəhərində olarkən Ağdam uşaq xor kollektivi Mübariz Əliyevin rəhbərliyi ilə onun qarşısında çıxış etmişdir. Yüksək ifaya görə ölkə prezidenti Mübariz Əliyevə şəxsən öz dərin təşəkkürünü bildirmişdir.

Mübariz Əliyevin dediklərindən:

-Dünyada dirijorluq sənəti ən nüfuzlu, hörmətli sənət sayılır. Dirijorları da küçədə barmaqla göstərirlər. Bizdə musiqimizin bu sahəsinə maraq bir qədər sönükdür. Dirijorluq böyük və əsas sənətdir. Bu sənət mənə gənc yaşlarımdan şöhrət gətirmişdir. Sənətimi sevirəm, ona vurğunam. 

Peşəkar səviyyədə bu sahə ilə məşğul olan Mübariz Əliyev həm də geniş pedaqoji fəaliyyət göstərir. Bu gün onun neçə-neçə tələbələri də vardır. O, klassik musiqimizin təbliği və inkişaf etdirilməsi üçün çalışır. Mükəmməl dirijorluq qabiliyyəti olan, bu işlə peşəkar səviyyədə məşğul olan Mübariz Əliyev 2010-cu ildən «Şur» xalq çalğı alətləri ansamblının drijorudur və 2023-cü ilə kimi Ağdam Musiqi Kollecində pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olmuşdur. 

Bu gün təqaüdçü olan sənətkarımız deyir ki, ailəm Bakıda yaşayır, ora gedirəm və Ağdamı üçün çox darıxıram, çünki mənim doğmalarımın məzarı, uşaqlıq xatirələrim, gəncliyimin gözəl vaxtları bu torpaqla bağlıdır.

Bu gün sənətkarımız Ağdamın işğaldan azad edilməsi səbəbindən çox xoşbəxtdir. Əlbəttə ki, doğma yurdun işğal altında olması onun ən böyük nisgili idi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.09.2024)