Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

İlham Zəkiyev Sumqayıtda böyüyən və burada həyatının mühüm illərini keçirən bir qəhrəmandır. Hələ kiçik yaşlarından cüdo idmanına maraq göstərən İlham, Sumqayıtda idman sahəsində özünü təsdiqləyərək gələcəkdə böyük uğurlara imza atmağa hazırlaşırdı. Lakin onun həyatı bir gün tamamilə dəyişdi.

İlham Zəkiyev Azərbaycanın Milli Ordusunda xidmət edərkən, 1999-cu ilin fevralında Füzuli rayonu Aşağı Əbdürrəhmanlı kəndi istiqamətində döyüş tapşırığını yerinə yetirən zaman Ermənistan tərəfdən atılan snayper gülləsinə tuş gəldi və görmə qabiliyyətini tamamilə itirdi. Bu, hər kəs üçün böyük bir zərbə olardı, amma İlham ruhdan düşmədi. Bu gənc öz daxilindəki gücü taparaq həyatına yeni bir istiqamət vermək qərarına gəldi. İrəlidə onu böyük uğurlar gözləyirdi.

O, görmə qabiliyyətini itirməsinə baxmayaraq, idmanı tərk etmədi və paralimpiya cüdosu üzrə məşqlərə başladı. İlhamın iradəsi və inadı nəticəsində dünya səviyyəsində parlayan bir ulduza çevrildi. 2004-cü ildə Yunanıstanda keçirilən Afina Paralimpiya Oyunlarında qızıl medal qazandı, ardınca isə 2008-ci ildə Pekin Paralimpiya Oyunlarında da bu uğuru təkrarladı. İlham Zəkiyev zaman keçdikcə daha çox dünyada Azərbaycanın qürur simvolu kimi tanınmağa davam edirdi.

İlham Zəkiyev Azərbaycanın idman sahəsində ən yüksək mükafatlarından biri olan "Şöhrət" ordeni ilə təltif olunub.O, həmçinin müxtəlif beynəlxalq tədbirlərdə Azərbaycanın fəxri adlarını qazanıb və dünya miqyasında idmançı kimi tanınır.

Bu cəsur idmançı hər zaman çətinliklərə qarşı qalxan olmağı bacarıb, idmandan kənarda da motivasiya mənbəyi kimi çıxış edir. İrəli gedən yolu sadəcə qələbələr və mükafatlarla dolu deyil, həm də həyatın gətirdiyi ən böyük sınaqlarla mübarizənin və iradənin hekayəsidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.10.2024)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Atası bayram üçün Nazım Hikmətə bir cüt ayaqqabı almağı qərar verir. O vaxt indiki kimi hazır ayaqqabı satan mağazalar yox idi. Yalnız ayaqqabı tikən çəkməçilər var idi.

 Çəkməçi Nazimin ayağını kartonun üstünə qoyur və ona möhkəm addım atmasını deyir. Sonra ayağının ətrafına qələmi qoyub cızır…

Onun ayaqqabıları bayramdan bir gün əvvəl hazır olur. Atası ayaqqabıları götürüb evə gətirir. Nazim həmin gün onları geyinmir. Ayaqqabılarını çarpayısının altına qoyur və vaxtaşırı yoxlamaq üçün onları çıxarır. Həmin gecə yata bilmir. Evdəkilər səhər yuxudan duranda Nazimi ayaqqabı qutusu qucağında stulda oturmuş görürlər…

Bundan sonra baş verənləri Nazım Hikmətin ağzından eşitmək sizi daha da təsirləndirəcək. Elə isə gəlin Nazimin bunu necə izah etdiyinə nəzər salaq:

- “Atam ayaqqabılarımı geyindirdi. Ayaqlarıma uyğun deyildi, sıxırdı. Amma bunu atama demədim. O, “ayaqlarını sıxmır ki?” deyə soruşanda, “yox” cavabını verdim. Əgər “dardırlar, ayağımı incidirlər” desəydim, ayaqqabılarım geri gedəcəkdi və o bayram səhəri ayaqqabı ustasının dərhal yeni ayaqqabı tikməsi mümkün deyildi. Bir müddət sonra ağrı dözülməz oldu. Dişlərimi sıxıb bir təhər yeriyirdim. Axsamağa başlamışdım. Soruşanlara da “yıxılmışam” deyirdim. Amma heç kimə demirdim ki, ayaqqabılarım ayağıma dardır. 

Düzünü desəm, həyat elə dar ayaqqabıda gəzmək kimi bir şeydir. Bəzən maaşın az olması, bəzən də xoşagəlməz iş, bəzən düşdüyümüz yer bizim üçün dar ayaqqabıya çevrilir.

Bəzən bir küçə və ya şəhər, bəzən dostlar, ətrafımızdakı insanlar dar ayaqqabılara çevrilir…

Çox acıdır- deyilmi? 

Bəli, yaşamaq dar ayaqqabılarda gəzmək kimi bir şeydir..."

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.10.2024)

Güldərən Vəli, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Hər şeyin ayrılığını yaşadı insan. Hər şeyin köhnəldiyini gördü... Hətta özünün də... Güzgülər gözəlliyimizi görməkçün deyil, hər gün  köhnəldiyimizi görməyimiz üçündür, bəlkə də... 

Bu köhnələnlər arasında özümüzü təzə saydığımız da çox oldu. Və təzələr köhnələrdən uzaq qaldılar... 

Həmin uzaqlıqda  dönüb olduq payız. 

Ana təbiət deyirik ha, o ananın balalarına zülm edəndə utanırıqmı? Hə, güllər, çiçəklər, ağaclar, bir koma kəklikotu da təbiətin balasıdır. Hər baharda ana təbiət balalarını dünyaya bəxş edir. Güllər olur rəngbərəng, ağaclar çiçəkləyir, kəklikotuların ətri bürüyür dörd yanı. Sonra yay gəlir, ana təbiət övladlarının pardaqlandığının, meyvəsini verməyə tələsdiyinin şahidi olur. Ürəyi açılır, fərəhlənir! 

Və sonra...  Otbiçənlər gülləri eyninə almır, tapdayıb keçirlər yanından... Ağacların məhsullarını yığmağa tələsənlər əl atır, bir meyvə dərir, dişləyir, hələ tam yetişmədiyini görür,  yerə tullayır... Odunçular meşədən quru  ağaclarla yanaşı, ən hamar şüvülləri də kəsirlər ki, dülgərlərə satsınlar. Təbiət ana bunları seyr edir... Kədərlə... Ağrıyla... Və küsür. 

Payız bir ananın küsməsidir, hə... 

Payız balaların analarını anlamamasıdır, hə... 

Yazda - rəngbərəngliyin təzə-tərliyində ana nə desə onu edən övladlar payızda can hövlünə təslim olur, ananı da unudurlar, özlərini də... Hə, özlərini də... Kim olduqlarını, analarının onları dünyaya niyə bəxş etdiyini, onları hansı yüksək missiyanın gözlədiyini görmürlər, təpərini itirməkdən qorxduqları canlarının dərdindən.  Beləcə, sarı-qırmızı yarpaqlar can dərdi atılır budaqlardan. 

Ana təbiət isə “mən deyən olmadı” təəssüfündən, xəyal qırıqlığından çox, “mən bunu bilməliydim” peşmanlığını yaşayır bir daha... Hərçənd, o son ümidlə də sarılır, üzünü tutur balalarına: 

-Mən sizin “inqə” səsinizin ahəngindən anlayırdım nəyə ehtiyacınız olduğunu. Amma siz indi mənim dilimi - öz ana dilinizi anlamırsınız.

Bu da şikayət deyil... Bu da ana təbiətin peşmanlığıdır... 

Hə, payız ana təbiətin peşmanlığıdır. Ondan o yana da deyil, ondan bəri də. “O yana”sı olsaydı, növbəti dəfə çiçək bəxş etməzdi bizə ana təbiət. “Bəri”si isə daha betər olardı! Elə qalardıq payızın ortasındaca-quru yurdda... Hə, şeirlər yazılardı, romantika yaşanardı, mahnılar bəstələnər, rəsmlər çəkilərdi, amma bir yerdə bunlar da tükənər, ümidlər ölərdi. 

Peşmanlıq yaşanmasa, edilənlərin bir mənası qalmazdı. Mənasızlıq isə gözəllikdən uzaqdır. Gözəldir payız! 

Küskünlük olmasa, umulanların bir mənası qalmazdı. Umulmazlıq insanı ətalətə sürükləyərdi. Hərəkətdir, davam etməkdir payız! 

“Son” olmasa, “başlanğıc” olmazdı. Başlamamaq isə diriykən ölü olmaqdır. Yaşamaqdır payız! 

Nəhayət, payızın kövrəkliyi olmasa, yaradıcı insanlar susardı. Şeiriyyətdir payız! 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.10.2024)

Əli Çağla, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Güney Azərbaycan təmsilçisi

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun təşkilati  dəstəyi ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında həyata keçirilən “Güney Azərbaycan Ədəbiyyatının təbliği” layihəsində bu gün sizlərə Rza Qəffarinin  şeirləri təqdim ediləcək. 

Son bir ildə böyük oxucu auditoriyası toplayan və hər iki Azərbaycanda sevilərək izlənən layihəmiz davam edir. 

Rza Qəffari

BÜTXANƏDƏN BÜTXANƏYƏ

Saldım bu sərxoş könlümü meyxanədən meyxanəyə, 

Atdım bu dünyanın qəmin peymanədən peymanəyə. 

Öz özlüyün tapmış hamı, varlıqlara etmiş əməl, 

Mən ortalıqda qalmışam biganədən biganəyə. 

Məndən soruşsaz sizlərə mən eşqi təklif eylərəm, 

Axir nə təklif olmalı divanədən divanəyə. 

Baş əymərəm hər kəs gəlib bir din ilə, ayin ilə - 

Çəksin məni bunda sora bütxanədən bütxanəyə. 

Gizlin qalan gəncinəyəm, məndən xəbərsizdir elim, 

Salmış məni azğın fələk viranədən viranəyə. 

FƏLƏK

Ta sənin qəddini bir sərvi çəman etdi fələk, 

Tir tək qamətini, bükdü kaman etdi fələk. 

Bir bucaqda dedim öz gizli qəmim var çəkərəm, 

El içində onu da açdı əyan etdi fələk. 

O qocaldıb hamını bir-bir ayaqdan saldı, 

Döndərib gör birini bir də cavan etdi fələk? 

Səni bizdən ayırıb özgələrə yar elədi, 

Bizi də bircə görüşçün əl-aman etdi fələk. 

Darü-dünyada mənim vəsləti-yar arzum idi, 

Yandırıb hicr oduna bağrımı qan etdi fələk. 

Bir kəsik ney kimi səhralar içində buraxıb, 

Gecə-gündüz işimi ahü-fəğan etdi fələk. 

Abiru ilə dedik qoy keçinək biz də gülüm, 

Abiru yox məni rüsvayi-cahan etdi fələk. 

Quzunun arzusuna dağda yel əsdirdi müdam, 

Qurd üçün hər çölü bir çənli duman etdi fələk. 

Sən cahan mülkünə cana deyərəm can kimisən, 

Məni bir cism kimi həsrəti-can etdi fələk. 

Eşq sultanıyam ancaq ki, Rza zərrəliyə - 

Gör ki, dərvişi nədəndir Savalan etdi fələk. 

KÖNÜLSÜZ

Vurdum özümü mən dəli tufanə könülsüz, 

Neylər dəli tufan daha insanə könülsüz? 

Eşqinlə alışmaqlar alovlanmaq üçündür, 

Şəmin oduna yanmadı pərvanə könülsüz. 

Könlüm sənə iman gətirib vurğun olubmuş, 

Ondandır olub din ilə imanə könülsüz. 

Sən dərdi könüllərdə oyatmaqda könüllü, 

Mən dərd arayan can kimi dərmanə könülsüz.

Hər həlqəsinə bağldı mən aqil ürəkli, 

Zənciri çəkir ardıca divanə könülsüz. 

Yox meydə əsər, burda ayıqlar gəzir indi, 

Baxdıqca qalır bunlara meyxanə könülsüz. 

Zövq əhli durub məclisi-meydən gedər olsa, 

Aydındı gəzər məclisi peymanə könülsüz. 

Olsun ki, göyərməkdədir ancaq nəyə lazım – 

Torpaqlara quylansa da bir danə könülsüz. 

Sufi məni təzvir ilə aldatmağa gəlmiş, 

Mən də bu yalan, hiyləli ürfanə könülsüz. 

Könlüm qəminə yanmalı olsan da özün yan, 

Yansa, yanacaqdır sənə biganə könülsüz. 

Bundan sora məndən də Rzalıq nə umursan, 

Düşdük hamılıqca belə dövranə könülsüz. 

VƏTƏN TORPAĞI 

Təbibim mübtəlayi dərdi eşqəm, xəstədir canım, 

Sızıldar cismi nalanım, çıxar əflakə əfğanım. 

Ala gözlər salıbdır bir baxışla canımı dərdə, 

Bu dərdi saxlayar könlüm mənim dərdimdi dərmanım. 

Əgər rüsvay olam xəlq içrə, bakım yoxdu danlaqdan, 

Mənə qəlbim verib fətva, əlimdə vardı fərmanım. 

Dəlibdir tiri-müjqanın bu dağlı qəlbi min yerdən, 

Amandır tez əlac eylə nahaq yerdə gedir qanım. 

Yayın tirlətmə əl saxla günəş sinəmdə gizlənmiş, 

Çəkər dünyanı odlara sökülsə gər giribanım. 

Su axdıqca ayağından ucaldar qamətin sərvin, 

Odur kim ağladqca mən gülər sərvi-xuramanım. 

Sənə hədsiz gözəlliklər vətən torpağı bəxş etmiş, 

Bu aslanlar elindəndir mənim də şöhrətim-şanım. 

Çalış ey cani cananım, sevindir xəstələr canın, 

Bacardıqca fərəhləndir vurulmuşları ceyranım. 

CANAN TÖRƏDİR 

Nəfəsin eyni məsiha dəmidir can törədir, 

Baxışın dildə gəzirkən yenə dəstan törədir. 

Ayrılıq dərdi mənim qəlbimə dağlar qalayıb, 

Vəslin amma yenə də özgəyə dərman törədir. 

Gizlicə süzmədədir könlümüzə qüssə-kədər, 

Yer salandan sora bu dəryada tufan törədir. 

Zülfü küfr ordusu tək qarət edirsə inanım, 

Baxışıyla yenə yol göstərir, iman törədir. 

Mərd oğullar vətəni Azərbaycan elidir, 

Cövhərindəndir bu torpaq belə insan törədir. 

Baxma orman kimi bu torpağa çökmüşdü sükut, 

Düşmənin qarşısını almağa aslan törədir. 

Can fəda eylə Rza, kəsmə gözəl yardan ümid, 

Sevgini, eşqi könüllərdə o canan törədir. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.10.2024)

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsəsrlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

Bu günlərdə “Everest” nəşriyyatında müəllifin “Seçmələrin seçməsi-qranulalar” adlı kitabı da işıq üzü görmüşdür.

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

1.

Bəzi adamlar özləri dərk edirlər ki, yazıqdırlar - bu faciədir. Bəzi adamlar isə özləri dərk eləmirlər ki, yazıqdırlar - bu artıq komediyadır.

2.

Ədəbiyyat həmişə nəyinsə qırıldığı yerdən başlayır. Düz yerdən ədəbiyyat başlaya bilməz.

3.

Mirzə Səfər: “Darvazamızı fələk vurubdu...”

 Ölməz Haqverdiyevin ölməz qəhrəmanı!..

4.

Əsl poeziya o poeziyadır ki, onun misralarını nəsrə çevirib cümlə şəklində vermək mümkün olmasın. Yəni, şeir qafiyələnmiş məqaləyə çevrilməsin.

5.

Vaqif Bayatlı: “Dənizin ortasında bir xəyal...

Ya o sənin gözlərinə görükür, ya sən onun.”

Obraz budur! Bədii-fəlsəfi düşüncə budur!

6.

Bundan daha dərin olmazlıq - müşkül işdir.

7.

Molyerin pyesinin qəhrəmanı Jurden günlərin bir günü xəbər tutur ki, o, bütün ömrü boyu, sən demə, nəsrlə danışırmış. Jurden səmimi-qəlbdən təəccüblənir və yanındakılardan “Nəsr? Bu nədir?” deyə soruşur.

İndi də yavaş-yavaş bəlli olur ki, biz başdan-başa qeyri-səlis düşüncə torunun içində imişik. Dilimizə, təfəkkürümüzə qeyri-səlis məntiq elə daxil olub ki, onsuz artıq mümkün deyil. O zaman riyazi uzlaşmaya görə belə çıxır ki, biz də müasir Jurdenlərik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.10.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Sizlər üçün çağdaş yazıçı və şairlərimizin ən yaxşı ədəbi nümunələrini seçərək təqdim edəcəyik.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

NƏSR                                                           

ELÇİN HÜSEYNBƏYLİ

QATARDA

(“Sevgi oyunları”  silsiləsindən hekayə)

...Qatarla səyahət etməyi sevirəm.

Ən sevdiyim fəsil payız olduğuna görə bu dəfə də payızda yola çıxmışdım. Çiskinləyirdi. Axşamüstü dağlardan qopan külək payız yarpaqlarını perronun yanına,  relslərin arasına gətirib yığmışdı...

SV, yəni iki nəfərlik kupeyə bilet götürmüşdüm. Yanımda adam olmasın deyə  ikisinin də pulunu ödəmişdim. Yanımda adam olanda yata bilmirəm. Bəlkə elə ona görə də evlənmirdim.

Vaqon bələdçisinə də öncədən demişdim ki, məni narahat eləməsin, nəsə lazım olsa, özüm çağıracam.

Vaqon bələdçilərini tanımırsınız? Bir az mənə oxşayırlar, danışdırmasalar da özüm danışıram, çağırmasalar da özüm haya gedirəm, başqası üçün narahat oluram. Bu dəfə də belə oldu. Kupem bələdçinin otağına yaxın olduğundan birinci onun haray-həşirini eşitdim. Kiminsə üstünə qaşqırır, vaqondan düşməsini tələb edirdi. Məcbur olub çölə çıxdım.

Bələdçi küncdə dayanmış miniatür qamətli,  gözəl  bir xanımdan vaqonu tərk etməyi tələb edirdi.

-Bu saat tərk edin vaqonu!

Qadın ovçudan (vəhşidən) qorxub küncə qısılan dovşan kimi dayanmışdı, amma əsib eləmirdi. Bu anda mən onu zərif göyərçinə də bənzədə bilərdim.

-Nə olub? - deyə bələdçidən soruşdum.

-Nə olacaq? Vaqona bezbilet (biletsiz) minib, öz yerimi təklif edirəm, razılaşmır, deyir ki, mən elə burda, ya da tamburda duracam. Elə bil bunu yeyəcəm. Hayasızlığa bax da.

Qadın ürkək-ürkək və nəzakətlə: -Danışığınıza fikir verin! - dedi.

-Nəyə fikir verim, necə fikir verim!? Düş vaqondan! Qatarın rəisi gəlsə, ona nə cavab verəcəm!? İndi vəziyyət əvvəlki kimi deyil e! Hər şey kantroldadır!

Yadımda deyil, qadına yazığım gəldi, yoxsa gözəlliyinə heyranlıqdan idi, ya nəydi, bəlkə də ilğım idi, yuxuydu, taleyin oyunu idi. Anidən: -Onun bileti var, - dedim.

Bələdçi nə dediyimi anladı, çünki məsələdən hali idi, biletləri ona vermişdim, qadın isə çaşdı.

-O, mənim kupemdə qalacaq, - dedim.

Qadın: -Sizin? - deyə təəccüblə üzümə baxdı.

-Narahat olmayın, - dedim, - mən öncədən iki bilet almışam. Biri sizin olsun!

Vaqon bələdçisi: -Məllim, birdən yoxlama olsa, nə cavab verəcəm, -soruşdu.

-Sən yox, mən cavab verəcəm, - ötkəmliklə dedim, - buyurun kupeyə, - qadına işarə elədim.

O, yerindən tərpənmədi. Bir mənə, bir də vaqon bələdçisinə baxdı. Sanki bizdən yox, özü-özündən şübhələnirdi:

-Qorxmayın, gəlin, - dedim.

O, çantasını sallaya-sallaya kupeyə tərəf gəldi, yenə də duruxdu. Mən kənara çəkildim və o, içəri keçdi, əl çantasını stolun üstünə qoydu, yağmurluğunu soyunmadan ətrafı seyr elədi. Mələfəni, yastığı əllədi, iylədi, sanki zifaf gecəsinə hazırlaşırdı. Mən də sakitcə tamaşa edirdim. 

Sonra yatacağa oturdu. Onun yumşaqlığını, bərkliyini yoxlamaq üçün yerində yırğalandı.

O, yerini rahatlayandan sonra: -Mənim borcum nə qədərdir? - deyə üzümə baxıb soruşdu.

Gözlərinin dərinliyində itmək olardı. Qara bəbəkləri gözlərinin ağında çalxalanırdı.

-Sizin mənə borcunuz yoxdur, - dedim.

-Mən biletin pulunu nəzərdə tuturam.

-Onun pulu ödənilib.

-Yəqin yoldaşınızın yeridir hə. Bəs o özü hanı?

-Mən evli deyiləm, - dedim.

-Amma...

-Narahat olmayın, - deyə onun sözünü yarımçıq kəsdim.

Qadın oturduğu yerdə şıltaq qızlar kimi ayaqlarını yelləməyə başladı.

Mən yerimə uzanıb kitab oxumağa davam elədim, amma fikrim  qadının yanındaydı, daha doğrusu toppuş ayaqlarındaydı və oğrun-oğrun onlara baxırdım. Üzünə baxmağa cəsarət eləmirdim. Bəlkə çox gözəl idi ona görə, bəlkə vurulmaqdan qorxurdum. O, sanki nağıllardan düşüb gəlmişdi, bəlkə su pərisiydi, sudan  indicə çıxmışdı? Gözlərimi yumdum. Sanki yuxu görürdüm...

Mənə görə onun 28-30 yaşı ancaq olardı. Çünki gözlərinin altı  və əlləri mərmər kimi sığallıydı. Boyu 155-160 sm olardı, çəkisi də ona uyğun.

Qadın çantasından güzgü çıxarıb baxdı, dodaqlarını yaladı, üzünü o tərəf-bu tərəfə çevirdi və güzgünü qaytarıb yerinə qoydu. 

-Deyəsən, siz də mənim kimi kitab oxumağı xoşlayırsınız? - üzümə baxmadan, etinasız halda soruşdu və pəncərədən çölə baxdı.

-Hə, - qısaca cavab verdim.

-Heyf ki, mən kitab götürməmişəm. Çünki çemodanımı evdə unutmuşam və düzünü bilmək istəyirsinizsə, mən qatara da təsadüfən minmişəm.

-Növbə ilə oxuyarıq, - gülümsünərək dedim.

-Bilmək olar, oxuduğunuz nədir?

-Öz kitabımdır, -dedim.

-Deməli, yazıçısınız?

-Belə də.

-Birinci dəfədir, öz kitabını oxuyan yazıçı görürəm.

-Çox yazıçı tanıyırsınız ki? - dedim və güldüm. O da mənə baxıb güldü.

-Yox, sözgəlişi dedim, elə bilə. Yəni yazıçılar da öz kitablarını oxuyur?

-Kitablarımı ona görə oxuyuram ki, necə pis yazmamağı öyrənim.

O, daha heç bir sual vermədi. Amma mən ondan gözümü çəkmədim. O da hərdən mənə baxır, nəsə fikirləşirdi. Yəqin məni təftiş edirdi.

-38 yaşım var, - dedim.

-Mən sizdən yaşınızı soruşmadım axı.

-Əzəl-axır soruşacaqdınız, - dedim və yenə də gülümsündüm. -İstəyirsiniz sizin yaşınızı da, peşənizi də deyim.

-Yaşımı çətin tapasınız.

-Əslində onu tapmışam, amma məlum səbəbdən demirəm...

-Yox, mənim elə bir kompleksim yoxdur. Özüm də deyə bilərəm.

-Vacib deyil. Həkimsiniz.

-Tapmadınız, - deyə güldü.

Fikir verdim ki, gözlərindən gülür, ovurdları da çalalanır.

-Müəlliməyəm, - dedi, - ədəbiyyat müəlliməsi. Sizi də tanıdım. Mən sizi tədris edirəm.

Onun bu etirafı xoşuma gəldi. Ona görə də dikəlib oturdum.

-Hə, mənə də dedlər ki, orta məktəbdə tədris olunuram, - bir az yekəxanalandım.

Susduq. Handan-hana o: -Bəlkə bir qədər hündürdən oxuyasınız, - dedi.

-Hündürdən oxumağı sevmirəm. Özü də öz mətnimi başqasına oxuya bilmərəm.

-Onda verin, mən də bir az oxuyum.

Təəccüblə ona baxdım.

-Özünüz demişdiniz axı, növbə ilə oxuyarıq, - dedi və güldü.

Gülüşü cingiltili və əfsunediciydi. Düzü, hələ indiyə kimi məni cəlb edən belə bir qadın olmamışdı. Bəlkə bu yuxuydu, ilğım idi, ya taleyin oyunuydu... Bəlkə vurduğu ətrin rayihəsiydi...

Kitabı ona uzatdım. O, zərif, göyərçin əlləriylə kitabı ehtiyatla məndən aldı, sanki güzgü götürürdü və yerə salmaqdan ehtiyat edirdi.

Mən yenidən yerimə uzandım.

O, kitabı oxuyur və haldan-hala düşürdü. Gah, gülümsünür, gah da qəmlənirdi.

Başını qaldırıb mənə baxdı və: -Yaxşı yazırsınız, - dedi. - Xüsusən də bir fikriniz xoşuma gəldi.

-Nə fikirdi elə? - yenə də dikəldim.

O, cavab vermədi. Yəni cavab verməyə imkanı olmadı. Qapı  döyüldü. Durub açdım. Bələdçiydi, yanında da paqonlu, kepkalı biri vardı. Qatar rəisi olduğunu dərhal anladım.

Qatar rəisi: -Mənə dedilər ki, sizin kupedə biletsiz sərnişin var, -dedi.

-Bizim kupedə biletsiz sərnişin yoxdur, - dedim, - biletlər bələdçidədir.

-Amma biletlərin hər ikisində sizin adınız yazılıb.

-Düzdür, biletləri mən almışam.

-Amma onun adı olmalıdır, - deyə qadını göstərdi.

-O, mənim arvadımdır, - anidən dedim.

-Kəbin kağızınız var?

-Yox, biz kəbini qatardan düşəndə kəsdirəcəyik.

Qatar rəsi ağzını açıb nəsə demək istəyirdi ki, özümü təqdim eləməyə məcbur oldum. O, qınayıcı nəzərlə bələdçiyə baxdı və sağollaşıb-eləmədən getdi. Mən də qapını bağladım. Onların, yəni qatar rəisinin səsi aydınca eşidilirdi:

-Axmağın biri axmaq, əvvəlcə öyrən, sonra mənə de də!

Bələdçi də özünə bəraət qzandırırdı:

-Rəis, mən hardan bilim e.

-Canına azardan!

Onların səsi kəsiləndən sonra qadın: -Siz niyə elə dediniz? - deyə təəccüblə üzümə baxdı. Mənə elə gəldi ki, onun  gözləri yaşarıb.

-Nə bilim. Nəsə özümdən uydurmalıydım da.

-Amma mənim xoşuma gəldi, - dedi və gülümsündü.

-Doğrudan?! - deyə qəhqəhə çəkdim, - zarafat edirdim də.

Deyəsən kədərləndi. Çiynini çəkdi. Kitabı qatlayıb özümə qaytardı və yenidən pəncərədən çölə baxdı.

-Bilrisiniz, mən belə zarafatları xoşlayıram. Bəlkə də bu, heç zarafat deyil...

O, üzünü mənə tərəf çevirdi və güldü...

Kefim durulmuşdu. Özümdən asılı olmayaraq dil qəfəsə qoymadan danışırdım. Heç o da məndən geri qalmırdı...

Yatmaq vaxtı gələndə çölə çıxdım. O, yerini rahatlayandan sona qapını döyüb içəri girdim.

Gənc xanım mənm də yerimi açmış və öz yerinə girmişdi.

-Nə əziyyət çəkirdiniz? - dedim.

Gülümsündü. Bəlkə də bayaqkı ər-arvad sözümə işarə vururdu...

Səhər yuxudan oyandıq, daha doğrusu o oyandı. Mən yatmamışdım ki. Səhərə kimi ona baxmışdım. O da səksəkəliydi. O tərəf-bu tərəfə çevrilir, hərdən ədyal üstündən sürüşür, bədəninin bir hissəsi açıq qalır və çöldən düşən işıqların haləsində cəzbedici görünürdü. Düzü, bunu qəsdən edirdi, ya yox, bilmədim...

Birinci o çölə çıxdı, əl-üzünü yuyub qayıtdı. Makiyajsız da gözəl idi. Mən də ayaqyoluna gedib qayıtdım. Mən gələnə qədər özünə sığal vermişdi və qapıya tərəf baxırdı, sanki məni gözləyirdi, üzü gülür, gözləri parıldayırdı.

Qəfildən: -Növbəti dayanacaq mənimdir, - dedi.

Təəccübləndim və nə edəcəyimi bilmədim.

-Elə bilirdim ki, siz də mənim kimi sona qədər gedəcəksiniz, - təəssüflə dedim.

-Mən də elə bilirdim, amma düşməliyəm. Sevgilim hardasa buralarda məni gözləməlidir, - sevinclə dedi.

“Sevgili” sözünü eşidəndə çaşdım. Beynimdə o qədər xəyallar qurmuşdum ki.

-Niyə fikrə getdiniz? - yenə də gülümsündü.

-Sevgilinizi qısqandım, - mən də özümü o yerə qoymayıb gülümsündüm. Amma gülüşlərimiz fərqliydi: onunku dürüst, mənimki istehzalıydı, yəni taleyin ironiyası...

O, heç nə demədən, gülümsünə-gülümsünə sağollaşdı, çantasını əlinə alıb qatardan düşdü və sanki özüylə ruhumu apardı...

Səfər ərzində bircə dəqiqə də onu unutmadım. Onun gülüşü, qara gözləri, alaqaranlıqda parlayan dərisi yadımdan çıxmırdı. Bu bir yuxuydu, ilğım idi, ya taleyin oyunuydu, bilmədim?

Səfərim başa çatdı və geri döndüm. Yenə də çiskinləyirdi. Yenə də külək payız yarpaqlarını ətrafa səpələmişdi...

...Birdən onu gördüm. Yağışın altında dayanıb mənə baxırdı. Çətirsiz-filansız. Üst-başı əməllicə islanmışdı. Bir-birimizi aralıdan tanıdıq. O, mənə tərəf yüyürdü və qarşımda dayanıb gülümsündü. Saçlarından yağış damırdı...

-Bu siziniz? - deyə təəccüblə soruşdum. O da gülə-gülə başı ilə təsdiqlədi. - Sevgilinizi qarşılamağa gəlmisiniz?

-Hə!

-Bəs sevgiliniz hanı?

-O, mənim qarşımdadır, - dedi.

Çaşdım.

-Bəs...

-Mən onu axtarmağa çıxmışdım. Tapandan sonra qatardan düşdüm. Necə yazmışdınız? “İnsanlar xoşbəxtliyini vağzallarda tapır, vağzallarda da itirir...”

-Bu nədir, taledir? - deyə məşhur pritçanın sözlərini pıçıldadım.

O da eyni pritçadakı cavabı verdi:

-Yox, bu sevgidir, - dedi.

Mən onun qara gözlərinə uzun-uzadı baxdım, sonra qucaqlayıb dodaqlarından doyunca öpdüm: ilğım kimi, yuxu kimi, taleyin oyunu kimi...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.10.2024)

Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

"Həyat ağlamaq qədər çətindir..."  Bəli, bəzən bəzi insanlar üçün ağlamaq eyni ilə yaşadıqları həyat qədər çətin olur. Şairin də dediyi kimi: "Təkcə gücsüzlüyündən yıxılmır atam balası, arada gücündən yıxılır adam."  

Bu gün sizlərə məktublarında "Kimsəyə salam söyləməyin", "Hamı yalançıdır"-, yazan, həyatdan nakam və küskün köçən 

Ərtoğrul Cavid haqqında danışmaq istəyirəm.

Şair-dramaturq, filoloq-alim, ədəbiyyatşunas, folklorşunas, musiqişunas, bəstəkar, tərcüməçi, rəssam - ilk dəfə onun haqqında, onun çoxcəhətli fəaliyyəti haqqında oxuyanda çox heyrətlənmişdim. Yuxarıda sadaladığım bu fəaliyyətlər sanki 24 deyil də, 60-70 yaşlı bir insana aiddir elə deyilmi?

Lakin bir çox insanın 60-70 illik ömürdə belə edə bilmədiklərini o, sadəcə 24 illik qısacıq ömrünə sığdıra bilmişdi.

Ərtoğrul Hüseyn Cavid oğlu Rasizadə 22 oktyabr 1919-cu ildə Bakı şəhərində anadan olmuşdur. 1940-cı ildə Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunun (indiki Azərbaycan Pedaqoji Universiteti) dil və ədəbiyyat fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirdikdən sonra Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının bəstəkarlıq fakültəsinə daxil olmuşdur.

Tələbə ikən təhsil və mütaliə ilə yanaşı o, çoxlu araşdırmalar aparmış, tərcümələr etmiş, bədii əsərlər yazmış və rəsmlər çəkmişdi.

Xalq artisti Bülbülün rəhbərlik etdiyi xalq musiqisinin tədqiqatı ilə məşğul olan Musiqi Elmi Tədqiqat Kabinetində çalışmış, 50-dən artıq folklor nümunəsinə elmi rəy yazmış, bəzi el sənətkarlarının dilindən çoxlu şeir nümunəsini, aşıqlarımızın ifasında söylənən dastan və nağılların mətnlərini yazıya almış, çoxlu xalq musiqi örnəklərini -  "Dağlarda çiçək”, “Uca dağlar”, “Sona bülbüllər”, “Ceyran bala” kimi məşhur xalq mahnılarını isə nota almışdır. Dünya və rus klassik bəstəkarlarının mətnlərinin tərcüməsini etmişdir. 

Ərtoğrul Cavid həmçinin 200-dən artıq el havasını və xalq mahnısını da toplayıb çapa hazırlayıbmış. Lakin onlar işıq üzü görməyib. Məlum məsələdir ki, xalq düşmənin oğlu olduğu üçün Ərtoğrulun adı çap materiallarından bilərək çıxarılmış, unudulmuşdur. 

O, M.Dilbazinin “Layla”, N.Rəfibəylinin “Eşq olsun” şeirlərinə musiqi bəstələmişdir. 

Ərtoğrulun ilk böyük əsəri fortepiano üçün yazılmış “Doqquz variasiya” olmuşdur ki, bunu da o, müəllimi Üzeyir Hacıbəyova ithaf etmişdi. 

Onun əsərləri içərisində Nizaminin “Sevgili yar gəlmiş idi” qəzəlinə, Türkmən xalq şairi Kəminənin “Leylanın vəsfi”, Tahir Rasizadənin "Səninlə olaydım" şeirinə yazdığı romanslar da mövcuddur.

Hətta Ərtoğrulun günümüzə qədər gəlib çıxmış 4-5 dəqiqədən ibarət bir səs yazısı da var ki, o bu yazıda "Leylanın vəsfi, sözləri Türkmən xalq şairi Kəminənindir. Musiqisi Ərtoğrul, çalır Ərtoğrul"-, söyləyərək çalmağa başlayır və bu ifasını səs yazma cihazı vasitəsi ilə vala yazır.

https://youtu.be/C8o76KMbxFs?si=AjUhvHXtyj3uxIOC

Qeyd etdiyim linkə keçid edərək siz həmin səs yazısını dinləyə bilərsiz.

Ərtoğrul məharətini sadəcə musiqidə deyil, rəssamlıq və ədəbiiyyatda da danışdırmış, "Ağlayan uşaq", "Spripkaçı", "Qızılgül", "Mələklər", "Atlı", "Antik heykəl", "Bethoven" adlı rəsm əsərləri çəkmiş, "Eqoistin taleyi" adlı pyes və “Bahar”, “Borjom”, “Gövərçinin naləsi”, “Sönük həyat”, “Dalğa”, “Ay”, “Qalibiyyət nəğməsi”, “İspan qadının dilindən layla”, “Sənsən” kim  bir çox şeir qələmə almışdır.

"Hüseyn Cavid" mükafatı laureatı, tənqidçi, publisist Azər Turanın sözlərinə görə Ərtoğrul Cavid sərbəst şeirin ilk örnəklərini yaratmış, kinossenari və balet librettosu da yazmışdır. 

O, eyni zamanda çox gözəl şahmat da oynayırmış və şahmat oynayarkən partiyalarının belə hamısını qeydə alırmış. 

Ərtoğrul Cavid 1942-ci ildə tələbə olmasına baxmayaraq, ordu sıralarına çağırılmış, "Xalq düşməni"nin oğlu olduğu üçün cəbhəyə deyil, Gürcüstanda yerləşən  cərimə (fəhlə) batalyonuna işləməyə göndərilmişdi. Orada ağır işlərdə çalışdırıldığına görə ağciyər xəstəliyinə - vərəmə yoluxan Ərtoğrul Cavid bir müddət xəstəxanada müalicə almışdır.

Hospitalda müalicə aldığı günlərdə sadəcə anası bir dəfə çətinliklə də olsa onun yanına gedə bilir. 

Ərtoğrul bu dövrdə ailəsinə və sevimli müəllimləri Bülbül və Üzeyir bəyə yazdığı məktublarda küskünlük dolu sətirlər qələmə almışdır.

Bu məktublarda o, gəlib onu aparmadıqları üçün qohumlarından şikayətlənir, Üzeyir bəyə yazdığı məktubda anası Mişkinaz xanım və bacısı Turan Caviddən nigaran olduğunu söyləyir. Üzeyir bəydən onları işə düzəltməsini istəyir. 

Bülbülə ünvanladığı məktublardan birinin mətni belədir:

"Hörmətli Bülbül dayı, salamlar. Bir ədib söyləmiş: "Həyat insanlardan da insafsızdır"-, doğrudan da belə imiş. Tale məni elə bir dərdə saldı ki, bütün planlarım, arzularım alt- üst oldu. Qarşıdakı əsas məsələ möhkəm yemək, təmiz hava udmaq  və dincəlməkdir. Bəlkə kiçicik ömrümə bir neçə gün əlavə edə bildim. Vəziyyətim çox da yüngül deyil. Aprel ayının 7-dən başlıyaraq ta 18-nə qədər sinəmdən qan gəldi. Qızdırmam səhərlər 38-dən aşağı enmir. Gecə isə 40-a qədər qalxır. Lazımi davacat və yeməyin olmaması işləri daha da ağırlaşdırır. Son dərəcə zəifəm, yerimdə otura bilmirəm. Doktur yazmağa yol vermir, məktubu gizli uzandığım halda yazıram. Vəziyyətin bu qədər ağırlığına baxmayaraq gizli bir mənbə daima mənə qüvvət verir. Məni yaşadan bu qüvvə sarsılmaz iradə və möhkəm inamdır. Mən öz məqsədimə, idealıma çatacam, bu musiqidir. Anam salamat gəlib çatdı, Üzeyir bəyin sizin və konservatoriyanın mənə yardım elədiklərini söyləyincə gözlərim yaşardı. Demək, mən xatirələrdə yaşayıram. Yardımınıza görə çoxlu-çoxlu təşəkkürlər edirəm. Sağlıq olsun, heç bir yaxşılıq əvəzsiz qalmır. Mənim indiki planım Naxçıvana getməkdir. Orda hər şey var, nənəmlə qonşu kəndlərə gedəcəyəm. Əgər səhhətim imkan versə kabineti maraqlandıran materiallar toplayacam. Yanımda xeyli not və yazı kağızı var. Artıq yazacaq bir şey yoxdur. Eliyə bilsəz cavab yazın. Yardımınıza görə yenə dönə-dönə təşəkkür edirəm. Məndən hamıya kabinetin əməkdaşlarına müəllimlərinə, xatırlayanların hamısına salamlar, əllərinizi sıxıram. Sizin Ərtoğrul Cavid." 26 aprel 1943-cü il.  

Bacısı Turan Cavidə göndərdiyi məktublarda isə o, belə yazırdı:

"Əziz bacım Turan... Məni ən çox düşündürən səni əhatə edən mühitdir - yoldaşların, sənin xarakter inkişafındır. Hər addımda çox ehtiyatlı ol, hamı yalançıdır. Qardaşın Ərtoğrull"  

"Turan!.. Çalış familəmizin saflığını, ucalığını qoru. Möhkəm ol - qırıl, lakin əyilmə: yaxşı olar ki, çalış kimsə yaxın durmasın. Mümkün qədər kənar, ciddi, soyuqqanlı. Ərtoğrul"  

"Qohumlarımdan məktub almadığım üçün məni heç yerə buraxmırlar, deyirlər yalan söyləyirsən, qohumun olsa, yanına gələr, heç olmasa məktub yazar. Doğru da deyirlər... Nə olacağını özüm də bilmirəm. Bir adam dalımca gəlsəydi, dərhal buraxardılar, təəssüf ki, heç cavab da yazmırlar".  

"Əgər Naxçıvandakılar vaxtında yemək yardımı göstərsəydi, çoxdan ayağa qalxmışdım".  

"Əgər bir qohum mənim buraxılmağımı, daha doğrusu, komissiyadan keçməmi tələb etsəydi, günlərlə burada qalsaydı, əlləşsəydi, düzələrdi. Eyb etməz, özüm düzəldərəm".  

"Kimsəyə salam söyləməyin..." 

Tərxis olunmağı bir müddət ləngidilən Ərtoğrul Cavid 1943-cü ilin sentyabrında, nəhayət  ordudan tərxis edilib Əziz Şərifin vasitəçiliyi ilə Naxçıvana gətirilir.

Gənc dahi 14 noyabr 1943-cü ildə Naxçıvanda vəfat etmişdir və  Hüseyn Cavidin Naxçıvandakı  məqbərəsində atasının və anası Mişkinaz Cavidin qəbirləri ilə yan-yana  dəfn olunmuşdur.

Məktublarında "Kimsəyə salam söyləməyin", "Hamı yalançıdır"-, yazan həyatdan nakam və küskün köçən  Ərtoğrulun gördüyü bir çox işlər, yazdığı əlyazmalar təəssüfki yarım qalmışdır. 

Lakin o sadəcə tələbəlik dövründə belə musiqi, ədəbiyyat və rəssamlıq sahəsində yaratdığı bir çox gözəl əsərlər və qısa olsa da şərəfli və nümunəvi həyat yolu ilə daim bu xalqın gənclərinə örnək olacaqdır. 

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 22 aprel 2010-cu il tarixli  112s saylı sərəncamı ilə Ərtoğrul Cavidin Hüseyn Cavidin Bakı şəhərindəki Ev Muzeyində saxlanan elmi tədqiqatlarından və fundamental araşdırmalarından ibarət olan materialları toplanaraq qeyd edək ki, Azərbaycanın qeyri-maddi mədəniyyət abidələri və Ərtoğrul Cavid adı altında 13 cilldə nəşr olunmuşdur.

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.10.2024)

Aida Eyvazlı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Baxçamızda xarı gül,

Yarı bülbül, yarı gül.

Tez açılıb, tez soldun,

Solmayaydın, barı gül...

Aygün aprelin 16-sı səhər yuxudan ayılıb baxçaya çıxdı. Axşam kiçik oğlu Süleymanın 11 yaşı tamam olmuşdu. Şəhid olmuş həyat yoldaşı Babəkin atası və anası tort da alıb gətirmişdilər. Babaları-nənələri başına yığılıb doğum gününü qeyd etdilər uşağın. Hamı var idi, təkcə Babək yox idi. Onsuz da gecəni səhərə qədər gözlərinə yuxu getmədi gəlinin. Aranı-dağa, dağı arana aşırdı. Babəkin bu qapıdan əlində çiçək dəstələri ilə girdiyi günlər  gözlərinin önündən kino lenti kimi keçdi. Bu gün isə Babəkin şəhid olduğundan düz 6 ay keçirdi. Bir azca bağçada gəzişdi. Bu sərin yaz səhərində birdən gözü nar ağacının altındakı üzü günəşə boy vermiş bir tək çiçəyə sataşdı. Yaxın gəldi... Diqqətlə baxdı... Elə bil ki, canından üşütmə keçdi... Anasını çağırdı. “Ay ana, ay ana, bura gəl, baxçamızda Xarı bülbül” gülü bitib.”.

Anası Nadiyə qızının səsinə həyətə endi. Diqqətlə baxıb, güldən bir şey anlamadı. Dedi ki, ay qızım, mən xarıbülbül gülü tanımıram axı...

-Ay ana, dağlarda, Şuşada, Şamaxıda bitən güldür də...  Şəhidlərimizin şərəfinə onu indi ulduz edib sinəmizə taxırıq...

-Həəə, ay qızım, ay Aygün, Qaraşəhər hara, belə gül hara? Axı, deyirlər, o Qarabağda bitir...

-Ay ana, bu gün Babəkin şəhid olmasının 6 ayıdır. Axşam da Süleymanın 11 yaşı idi.  Bu Babəkdir, aprelin 4-də ad günümdə mənə gül gətirmədi, indi uğrunda şəhid olduqları Şuşanın gülünü mənə göndərib. Ana, vallah, bu Babəkdir, - deyib, gözlərinin yaşını tökdü Aygün... Yerə çöküb torpağın qoynundan baş qaldıran Xarı bulbul çiçəyini sevib-oxşadı, ağladı…

Nadiyə yenə əl-ayağa düşüb qızını sakitləşdirməyə çalışdı...  Babək  şəhid olandan belə idi günləri, ayları...

Uşaqlar dərsdən gələndən sonra çiçəyi onlara da göstərdi Aygün. Uşaqlar da bu çiçəyin ataları Babək olduğuna inandılar. Çiçək solana qədər onun başına dolandılar, qorudular.

Günlərin bir günü Süleyman ağlamsınaraq böyük qardaşı Ramaldana dedi ki, qaqa, gülümüz soldu, ata daha gəlməyəcək?! Ramaldan qardaşının boynunu qucaqlayıb: “Yox, Süleyman, elə demə, gələn yazda yenə gələcək…” - dedi.

 “Eh mən istəyirəm ki, tez gəlsin. Yadındadır, evimizə göydən hörümçək enəndə, nənə deyirdi ki, atanız harada olsa, bu gün gələcək… İndi heç evimizə hörümçək də gəlmir…”, - söylədi Süleyman.

İndi mehrini nişanələrə, əlamətlərə salmışdı Aygün və övladları...  Gördükləri yuxularında, göydə buludların hərəkətində, pəncərələrinə qonan  bir quşun nəğməsində, tavandan sallanan hörümçəyin tor yolunda Babəki axtarırdılar...

Evləndikdən sonra Aygün də gənc həyat yoldaşına qoşulub Naxçıvanda, Pirəkəşküldə, Murovda, Tovuzda, Gəncədə əsgər oldu. Babək Ramaldanov bayramlarda, doğum günlərində xidmət etdiyi bölgələrin dağından-yamacından çiçək dəstələri bağlayıb sevgilisinə hədiyyə etdi. Aygün üçün bu çiçəklər brend dükanlarda satılan çiçəklərdən daha əziz, daha qiymətli idi.

Taylı-tayını tapanda, ulduzları barışanda  cütlüklər xoşbəxt olurlar. Aygün və Babək gözütox, görüb-götürmüş ailələrdə böyümüşdülər. Varlı-dövlətli deyildilər. Sovet şinelindən çıxan hər iki ailə - Ramaldanovlar və  Rəfiyevlər ailəsi Qaraşəhərdəki məhəllədə qonşuluqda yaşayırdılar. Uşaqlar da Milli Qəhrəman Tahir Bağırov adına 59 saylı məktəbə gedirdilər. Bu məktəbdə Aygünün də, Babəkin də ata-anası oxumuşdular.  Öz halal zəhmətləri ilə ocaq qurub, ev tikib, həyətlərini, yurdarını abad etmişdilər. Heç vaxt şəhərin bu hissəsindən mərkəzə getmək arzusunda olmamışdılar. Yaşadıqları məhəllə Qarabağ döyüşlərinin Milli Qəhrəmanı Kazımağa Kərimovun adını daşıyırdı.

Ailələrin oxşar cəhətinin biri də o idi ki, uşaqların hamısı dərslərində davamiyyətli və intizamlı idilər. Ramaldanovların ailəsindən Babəkin və Raufun, Rəfiyevlər  ailəsindən Aygünün və qardaşının şəkilləri həmişə şərəf lövhəsində olardı. Babək Aygündən 3 yaş böyük idi. Aygünün Babəklə bir gizli rəqabəti var idi. Elə ki, Babək hansısa olimpiada və ya dərs yarışmasında qalib gəlirdi, Aygün ondan arxaya qalmaq istəmirdi. Baxmayaraq ki, sinif və yaş fərqləri var idi, Aygünə elə gəlirdi ki, Babək ancaq onun uğurlarına şərik olmaq, ondan qabağa keçmək istəyir... 9-cu sinfə keçəndə Babək sənədlərini C.Naxçivanski adına hərbi liseyə verdi. Aygün bu xəbərdən çox sevindi. Ona görə sevinirdi ki, indi  məktəbin şərəf lövhəsində birinci onun şəkli olacaqdı. Beləcə məktəbi bitirdilər. Aygün Azərbaycan Dillər Universitetinin ingilis filologiyası fakultəsinə qəbul olub, təhsil ocağının magistr pilləsini 2007-ci ildə fərqlənmə diplomu ilə bitirdi.  Babək isə  təhsilini Azərbaycan Ali Hərbi Məktəbində davam etdirdi. Bir növ, ailə  dinastiyasına sadiq qaldı. Yaxın qohumları Şair Ramaldanov, İsmayıl Ramaldanov, Elman Ramaldanov da peşəkar və adlı-sanlı hərbçi idilər. Bundan başqa, Ramaldanovlar nəslində 15-dən artıq hərbi təhsilli qohum-əqraba var idi. Onların hər biri Qarabağ döyüşlərində yaxından iştirak etmişdi, aralarında polkovnik rütbəsində korpus komandiri vəzifəsinə qədər yüksəlmişi də var idi.

Babək Heydər Əliyev adına Azərbaycan Ali Hərbi Məktəbini 2003-cü ildə fərqlənmə ilə bitirdi. Hərbi xidmət yerləri isə ən çətin mövqelərə düşdü. Hər dəfə onu ağır və çətin şəraitdə xidmətə təyin edəndə, əhvalı korlanmırdı. Hətta atası Meyvəddin kişi narahat olaraq oğlunun təyinat yerinin dəyişilməsini istəsə də,  Babək belə fikirləşirdi ki, əsil hərbçi üçün yüngül döyüş şəraiti, xidmət şəraiti ola bilməz. Elə ona görə də 1991-ci ildən düşmən ermənilərlə gecə-gündüz üzbəüz dayanan Naxçıvan Muxtar Respbilkasında xidməti də özünə şərəf saydı. 2004-cü ildən 2014-cü ilə qədər burada,  2015-2017-ci illərdə Sumqayıt və Pirəküşküldəki hərbi xidmətlərdə zabit şərəfinə sadiq qalaraq çalışdı. 2017-2019-cu ildə isə Rusiya Federasiyasının Frunze adına  Ali Ümumqoşun Akademiyasında ikiillik ali hərbi kursu keçdi. Böyük dayısı Şair Ramaldanov da  hələ sovet dönəmində burada təhsil almışdı. Rusiya Federasiyasının Frunze adına Hərbi akademiyasını uğurla bitirib, geri dönəndən sonra, o artıq polkovnik-leytenant rütbəsinə layiq görülmüşdü.  2019-cu ilin sentyabrından onu Tovuz qarnizonunda briqadanın qərargah rəisi  təyin etdilər.

Bu ərazidə xidmət edəndə Şəmkir Korpusunun qərargah rəisi general-mayor Polad Həşimov onun rəhbəri olduğu briqada qərərgahnı yoxlamaya gəlir. Şəxsi heyət ilə görüşdə Babək Ramaldanov  generalın qarşısında  çox məsuliyyətli və hərtərəfli  məruzə edir. General Polad Həşimov üzünü ona tutub: “Cənab Ramaldanov, mən çoxdandır ki, belə zabit məruzəsi eşitmirəm. Çox razı qaldım, həzz aldım. Sən işləyən adamsan. Sənin parlaq gələcəyin var”- deyir. Şəxsi heyətin qarşısında  əməyinə verilən dəyərdən çox sevinir Babək. Bunu ətrafdakılara büruzə verməsə də, ürəyində qürur hissi keçirir.

 ***

Vətənin torpaqlarının azad olunması üçün səfərbərlik elan edildikdən sonra Gəncə Qarnizonu da şəxsi heyət ilə döyüş hazırlığına başladı. Taborlar müdafiə zonasına göndərildi. Mühariə başlayanda polkovnik Babək Ramaldanov öz şəxsi heyəti ilə Murov istiqamətində yerləşmişdi. Oktyabrın 8-də arxa cəbhəyə qayıtmaq barədə əmr gəldi.

Polkovnik- leytenant Babək Ramaldanov həyat yoldaşı Aygün  Rəfiyevaya zəng vurub bir-iki günlüyə Gəncəyə qayıdacağını dedi: “Aygün, mən gəlirəm Gəncəyə, oradakı qaldığımız evi təhvil verim, yəqin ki, müharibə bitəndən sonra burada qalmayacağam. Görüləsi işlərimiz çox olacaq”. Aygün sanki bu sözə bənd imiş kimi Babəkdən: “Babək, bəlkə mən də gəlim, evi yığışdırmağa sənə kömək edim?”- deyə soruşdu. Babək Aygünü sanki təzə tanıyırmış kimi : “Aygün , yəni gələrsən, işdən icazə verərlər?”- söylədi.

Sonra aralarında belə bir dialoq oldu:

-Babək, mən çalışacam ki, dərsdən icazə alım gəlim. 

-Aygün, deyirəm, bəlkə uşaqları da gətirəsən, görüşüm, sonra işim çox olacaq.

-Əlbəttə, gətirərəm.

Aygün sevincək yol tədarükünü görməyə başladı. Qaynanasına xəbər elədi. Xalidə xanım həmən oğluna zəng vurdu ki, özü də gəlmək istəyir. Babək dərhal anasına:  “Ay mama, yox, sən gəlmə, qoy uşaqlar gəlsin, siz oturun istirahət edin”- dedi.

9 oktyabr səhər çağı Aygün müəllimə məktəbə gedib, dərs-hissə müdirindən icazə aldı.  Qaynı Raufla və uşqlarla yola düşdülər. Ölkədə COVİD -19 virusuna görə Pandemiya elan olunduğundan, müharibə getdiyindən fövqəladə vəziyyət idi.  Axşam saat 9-a qədər Gəncəyə çatmasaydılar, geri qayıdacaqdılar.

Aygün yol boyu Babəklə keçirdikləri gözəl və çətin günləri gözlərinin önündən keçirirdi. Hadisələrlə zəngin bir ömür keçirmişdilər.

Aygün 2007-ci ildə Ali məktəbi bitirdikdən sonra qonşuları Babəklə nişanlandı. Onların bir-birinə nişanlanmasına Aygünün sinif yoldaşı, Babəkin kiçik qardaşı Rauf səbəbkar olmuşdu. Elə həmin il dekbarın 6-da toyları oldu. Toydan bir az keçmiş Naxçıvanda hərbi hissədə xidmət edən həyat yoldaşına hərb yolunda yoldaş oldu Aygün. Babəki yenə də Naxçıvan dağlarına, ən ağır və qarışıq sərhəd zastavasına göndərmişdilər. Axşam yatıb, səhər yuxudan duranda həyətdə, bağçada, pəncərəinin önündə avtomat gilizləri görərdilər. Düşmən hər vaxt buralara atırdı. Naxçıvanın Şada, Şahbuz kəndlərində yaşadılar. 2014-cü ilə qədər düz 7 il  Naxçıvanın düşmənlə üzbəüz hərbi hissələrinə yaxın kəndlərdə yaşadılar. Bu dağların qarını, sazağını gördülər. Gözəl xasiyyətli, qonaqpərvər naxçıvanlılarla dost oldular.

Ailədə, güzəranda çətinlikləri  yox idi.  Sistemin özündə çətin idi, işinə mane olanlar da tapılırdı. Lakin  hərbçilər arasında Polad Həşimov kimi, dayıları Şaiq Ramaldanov, İsmayıl Ramaldanov kimi peşəkarlar və kişi adamlar da yox deyildi. Çətinliklər yarananda, belə kişilər ona doğru yol göstərdilər.

Babəkin anası Xalidə xanım  çox ailəcanlı, evcanlı idi. Üçmərtəbəli evi iki oğlu arasında bölmüşdü.  Burada hər iki gəlini ilə xoş güzəran sürürdülər. 2017-ci ildən sonra Xalidə xanım Babəkin ayağını rayonlardan, bir növ, yığmışdı. Ana kimi tələb qoymuşdu ki, nəvələri gözünün qabağında görmək istəyir. Babək də anasının dediyinə razılaşıb, kirayə evlərdən yığışıb ata evində ocaq başına gəlmişdi.  Əslində indi bir az ürəyində rahatlanmışdı da. Çünki özü ön xətdə, hərbi hissələrdə olanda, daha evdən narahat qalmırdı. Bilirdi ki, atası və anası, qardaşı Rauf ailəsinin yanındadır.

2017-2019-cu illəri isə Babək Rusiya Federasiyasının Frunze adına Ali Ümumqoşun Akademiyasında oxumaqla keçirdi. 2 il ərzində çox uğur qazandı. Akademiyada Azərbaycanın Ordu tarixində ilk Qızıl medal alan azərbaycanlı oldu. İkiillik təhsilini başa vurub qayıtdıqdan həmən sonra polkovnik-leytenant Babək Ramaldanov Tovuzdakı N saylı hərbi hissədə qərərgah rəisi, motoatıcı briqada komandirinin müavini təyin edildi. Heç 6 ay keçməmiş general-leytenant Polad Həşimov onu Gəncəyə göndərdi.

Polad Həşimov və onun yanındakı hərbçilər şəhid olanda Babək Ramaldanov komandirinin dəfnində iştirak etməyə icazə verilmədiyindən çox böyük sarsıntı keçirmişdi. Beləcə, o qədər ağrı-acılar, incikliklər yığırdı ki, ürəyinə. Dəyərli, vətnpərvər hərbçi dostları incidiləndə, elə bilirdi ki, həmin daş elə öz ayağına dəyib. Aprel döyüşlərindən sonra nə qədər hərbçi Orduda baş alıb gedən  qərəzə görə, ərizə yazıb, ordunu tərk etmişdilər. Bütün bu gördüklərinə baxmayaraq, Ramaldanov öz ailə dinastiyasına sadiq qalaraq, sona kimi Orduda xidmət edəcəyinə söz vermişdi. Çünki o hərblə nəfəs alırdı. Gnereal Polad Haşımov onu Tovuzdan Gəncəyə  nizam-intizam yaratmaq, sənədləşmə işlərini qaydaya salmaq üçün göndərmişdi. Lakin Tovuzdakı hərbi hissədən ayrılmaq  ürəyindən deyildi. Çünki o özünü ancaq  döyüş mövqelərində, rahat hiss edirdi. Hər bir əsgərə öyrədəcəyi o qədər elmi və  təcrübi bilikləri var idi ki...

  ***

...Nə yaxşı ki, axşam saat 9 olar-olmaz onlar Gəncəyə çatdılar. Şəhərdə boşluq idi. Bir neçə gün bundan əvvəl, oktyabrın 5-də gecə insanlar yatan vaxt ermənilər şəhərə raket atmışdılar. Nəticədə böyük bir məhəllə yerlə -yeksan olmuş, nə qədər dinc sakin həlak olmuşdu. Şəhərdəki görüntülər lap müharibə kinolarını, Leninqrad blokadasını xatırladırdı. Gəncənin içərisindən, geniş yollarından hərbi maşınlar o baş-bu başa şütüyürdülər.

Aygün, uşaqlar və Rauf mənzilə daxil oldular. Babək hələ gəlməmişdi. Oturub Babəki gözlədilər. Babək  çox gec gəldi. Doğmalarını görəndə üz-gözündə işıq yandı elə bil. Kiçik qardaşı Rauf bu dəfə də Babəki qucaqlayanda ağladı. Həmişə belə olurdu. Rauf daim Babəki uzaq səfərlərə yola salıb, uzaq səfərlərdən də qarşılamışdı. Lakin nə sirr idisə, nə zaman qardaşını görsə, onu qucaqlayanda gözləri yaşarır, ağlayırdı. Elə bil ki, hər zaman darıxırdı qardaşı üçün.

Aygün süfrə tədürükünü gördü. Xalidə xanımın bişirdiyi ləziz yməkləri süfrəyə düzdü. Yeyib-içdilər. Babək özünü sakit göstərməyə çalışırdı. Qardaşı ondan döyüşün necə getdiyini soruşanda: “Rauf, biz bir neçə günə döyüşü qələbə ilə qurtaracağıq, itkilərimiz də var, bunsuz olmur, lakin hər qarış torpaq alınanda çox sevinirik... Bu başqa döyüşdür. Cənab Ali Baş Komandan elə tryuklar edir ki... Döyüşü özü idarə edir. Bütün xəritəni əzbər bilir. Hansı kənddə hansı bulağın olmasından da xəbəri var. Uşaqlarımı sənə tapşırıram. Müharibədir, gedib də, dönməmək var...”- deyə cavab verdi. Rauf yenə uşaq kimi gözlərinin yaşını tökməyə başladı. Babək əlini onun kürəyinə vurub: “Ay qardaş, biz Ramaldanovlar döyüşlərdən həmişə salamat çıxmışıq. Dayılarımız yazan tarixdən yazırıq. Hələ , lap irəli də gedirik! Sözdü də dedim, mənə heç nə olan deyil. Mən hələ yeni alınmış torpaqlarımızda korpus komandiri olacam. ..”.- dedi.

Aygünün isə bu söhbətlərdən xəbəri yox idi. Evin əşyalarını yığışdırırdı. Bir mənzildən digərinə köçməyə öyrəşmişdilər. Bu gənc ər-arvad üçün mebelləri söküb yığmaq, yol tədürükü görmək oyuncaq evcik yığmaq qədər asan idi. Ailə qurduqları ilk gündən bəri, bəzən elə olurdu ki, 3-4 aydan bir yaşayış yerini dəyişirdilər.

Həmin gecə Babək böyük oğlu Ramaldanı qucaqlayıb bağrına basdı, saçlarını qoxladı. Sonra soruşdu: “Ramaldan, sənin boyun ucalır aaa... Mənim kimi səni qucaqlayan varmı?”.

Ramaldan sualın mənasını dərindən anlamadı: “Həəəə, ata, baba-nənə həmişə məni qucaqlayırlar...” – dedi. Babək Ramaldanı əsgər kimi böyüdürdü. Lakin kiçiyi Süleymanın isə nazını çəkir, onunla saatlarla oynayırdı.  

Beləcə iki gün Gəncədə qaldılar. Oktyabrın 11-i Babək döyüş bölgəsinə qayıtmalı idi.  Bu iki gün ərzində tabeçiliyində olan briqadanın və korpusun sənəd işlərini  qaydaya saldı, verilən təlimatları və tapşırıqları yerinə yetirdi. Öz işində o qədər dəqiq idi ki, onun hazırladığı sənədlərdə qeyri-müəyyənlik ola bilməzdi. 

10 oktyabrda Aygünə zəng vurub dedi ki, bu axşam şam yeməyini restoranda edəcəklər. Axşam yığışıb Gəncənin restoranlarından birinə getdilər. Restoranın işçi heyəti yüksək rütbəli zabitin ilin-günün bu vaxtında restorana gəlməsindən təəccübləndi də... Çünki Gəncədə həyat sönmüşdü. Pandemiya, müharibə, döyüş əhval-ruhiyyəsi hökmran olduğundan, kimsə istirahətə gəlmirdi.  Babək isə, özü bu fürsətdən yararlanmaq istəyirdi. İstəyirdi ki, uşaqları ilə çox vaxt keçirsin. Çünki ölümün, qan-qadanın içərisindən gəlmişdi. Gözünün qarşısında nə qədər tanıdığı və tanımadığı oğulların şəhid olmasını görmüşdü. Sabah yenə qızğın döyüş xəttinə qayıdacaqdı. Sanki ailəsinin, qardaşının, uşaqlarının şəkillərini gözlərinə yığırdı.`

Çox gözəl bir axşam keçirdilər. Evə qayıdıb gələndə uşaqlar o qədər yorğun idi ki, bu dəfə Aygünün onlara “gedin yatın” deməsinə ehtiyac qalmadı. Özləri gedib yatağa uzandılar. Gecənin bir aləmində güclü partlayış səsi eşidildi. Aygün  hövlanak yerindən atıldı. Gördü ki, Babək kiminləsə telefonla danışır. “Hə... bildim, köhnə dəyirman tərəfə atdılar...”- dediyini eşitdi. Ərindən nə baş verdiyini soruşdu. Babək dedi ki, narahat olma, bura atmayıblar, Gorana atıblar, səsi bura gəlib. Aygün uşaqlar yatan otağa keçdi. Dünyadan xəbərsiz onlar mışıl-mışıl yatırdılar.

Səhər Aygüngil yol tədarüklərini görüb, üzü Bakıya yol tutdular. Gəncədəki binaların əksəriyyətinin pəncərələri axşam atılan raket zərbəsinin həmləsindən  sınıq-sınıq idi. Aygün indi bildi ki, gecə Babək ona yalan deyib. Şəhərin başının üstündə elə bil ki, vahimə var idi...

11 oktyabrda Babək ailəsindən və sevdiklərindən ayrılıb  üzü cəbhəyə yola düşdü...

Oktyabrın 10-dan 11-nə keçən gecə  Ermənistan silahlı qüvvələrinin bölmələri cəbhənin Hadrut və Cəbrayıl  istiqamətlərində hücuma keçməyə cəhd göstərmişdilər. Azərbaycan Ordusu düşmən həmləsini dəf edərkən, qaraşı tərəfin  xeyli sayda canlı qüvvə, 5 ədəd T-72 tankı, 6 ədəd D-20 və D-30 habuitsası,  sursatla dolu 5 yük maşını, 11 avtomobil texnikası, 3 ədəd Qrad qurğusu, 5 ədəd “Qvozdika” özüyeriyən haubitsasını məhv etmişdi.

Polkovnik-leytenant Babək Ramaldanov həm də cəbhə boyu xəbərləri izləyirdi. Yeni xəbərləri əsgərlərinə danışıb, onları döyüşə ruhlandırırdı. Növbəti günlərdə Babək Ramaldanov komandiri olduğu şəxsi heyət ilə gəlib Cəbrayıla qədər çıxdı. Bu müharibədə onun nəslindən olan 15-ə nəfər yaxın-uzaq qohumlar döyüşdə idilər. Smart telefonlarla əlaqə qurulmasına icazə verilmədiyindən, olduğu mövqelərdə təhlükəsizlik qaydalarına riayət etdiyindən, Babək ancaq adi telefon işlədirdi. Tez-tez dayısı oğlu Əmirbəy Ramaldanovla əlaqə yarada bilirdi. 

İkinci dəfə döyüşə Füzuli istiqamətindən girmişdi. Yenə bir təpənin başına çıxıb, Əmirbəyi axtardı. Binoklla ətrafı seyr edirdi. Birdən qabaqda gedən dayısı oğlunu tanıdı. Gəlib qəflətən Əmirbəy Ramaldanovun dayandığı mövqeyə çatdı. Əmirbəy bibisi oğlunu qəfil yanında gördüyündən çox sevindi. İki qardaş bir-biri ilə öpüşüb- sevindilər. Döyüşdə, qan-qadanın içərisində doğma adamını görməyin başqa ləzzəti var. Əmirbəy Ramaldanov Sülhməramlı Qüvvələrin Xüsusi Təyinatlı bölüyününün komandiri idi. Aralarında nə az, nə çox 14 il yaş fərqi var idi. Əmirbəyə çox vaxt uşaq kimi baxırdı Babək.

Əmirbəy bibisi oğluna dedi ki, indi dayandıqları yüksəkliyi bu gün öz briqadasının igidləri ilə alıb. Həmin yüksəkliyə bayrağı özü sancıb. Və Əmirbəyin aldığı bu yüksəklik arxadan gələn qüvvələrin irəliləməsində, bir çox yeni mövqelərin ələ keçirilməsində, üstəlik, nəzarət və müşahidə baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edib. Xəbərə Babək çox sevindi: “Beka (Əmirbəyi ailədə belə çağırırdılar), sən heç bilmirsən mən nə qədər sevinirəm. Səndən yaşlı və təcrübəli olsam da, sən  döyüşdə məndən əvvəl qələbə qazandın. Bu, bizim nəslin adına yazılan daha bir uğurdur. Əmimiz Şaiq Ramaldanov da 1992-ci ildə düşməndən torpağımızı geri almışdı. Sən də belə etdin.”

Daha sonra Əmirbəy düşmənin canlı qüvvəsinin düzlərdə qalan meyitlərini, həm də onlardan götürdüyü qənimətləri göstərdi Babəkə. Babək də Murovda, Füzilidə  27 sentyabrdan bu günə qədər keçdiyi döyüş yollarında gördüklərindən, ələ keçirdiyi qənimətlərdən danışdı. Həmin axşamı bir yerdə keçirdilər. Bölüyün əsgərləri ilə qənimət kimi ələ keçirdikləri yeməklərdən yeyib, sulardan içdillər.  Hətta Babək zaraftaca Əmirbəyə dedi ki, bunların özləri pis olsalar da turşuları, mürəbbələri qəşəng olur, müharibə qurtarandan sonra aparasan Bakıya. Hə, Babəkin hərdən belə zarafatları var idi.

16-sı səhər o başdan Ramaldanov qardaşları hərəsi öz bölükləri ilə onlara verilən koordinatlar üzrə ayrı-ayrılıqda irəliləməyə başladılar.

Polkovnik leytenant Babək Ramaldanov motoatıcı dviziyanın komandiri kimi, öz işini yaxşı bilirdi. İndi yolu Cəbrayılın Havuslu kəndi tərəfə idi. Sonra Dağ Tumasa gedəcəkdilər. Ötən 30 il ərzində ermənilər bu yollarda xeyli xəndəklər qazmışdılar. Ancaq bəzi vaxt düşmən  atəşindən yayınmaq üçün bu  xəndəklər köməyə çatırdı. Hava tez-tez dəyişirdi.

Havuslu kəndinin alınmasında tabelyində olan igidlər xüsusi qəhrəmanlıq ğöstərdilər. Düşmənin xeyli texnikasını, ərzaq qənimətini ələ keçirdilər. Babək Ramaldanov öz işində ayıq hərbçi idi. Yanındakı yoldaşlara dedi ki, biz buranı aldıq, mən indi diqqətlə nəzərdən keçirdim, qarşıda düşmənin deyəsən canlı qüvvəsi qalıb. Gedib onların içərisindəki sağları, lazım olanları ələ keçirməliyik. Yanındakı zabitlərdən kimsə kəşfiyyat məqsədi ilə əsgərləri göndərməsini təklif etdi. Babək isə razı olmadı. Beləcə, yanında 4 nəfərlə irəli atıldı. Deyəsən, zənnində yanılmamışdı. Burada düşmənin xeyli canlı qüvvəsi var idi. Azərbaycan əsgərlərini qəfil başlarının üstündə görən ermənilər əvvəlcə atəş açdılar, amma Ramaldanovla gələn qrup onları məhv etdi. Burada xeyli sənəd var idi. Ramaldanovgil ermənilərin maşınına minib sürətlə həmin ərazidən uzaqlaşmaq fikrindəydilər. Komandir və dəstəsi  ermənilərin qənimət maşınlarına mindilər.  Sevinə-sevinə üzü dostlarına tərəf gəlib çatanda...

Düşmənin  uzaqdan atdığı tank əleyhinə mərmi maşının yanına düşdü.  Bir andaca güclü partlayış baş verdi. 500 metr kənarda olan hərbçilər bir az bundan əvvəl qəhrəmanlıq göstərən dostlarının  mərmi partlayışı nəticəsində göyə sovrulduğunu  gördülər...

 ***

Oğlunun şəhid xəbərini alan  ana - Xalidə Ramaldanova oğlunu  və o günləri belə xatırlayır:

-Bizim nəsildə sağlam kişi hərbçi olmalıdır.  Meyvəddinlə mən əminəvəsiyik. Hər ikimiz Ramaldanov nəslindənik. Qardaşlarım Şair Ramaldanov, İlham Ramaldanov, Elman Ramaldanov- hər biri Azərbaycan Odrusunun şərəfli zabitlərindəndirlər. “İgid oğul dayısına oxşayar”- deyiblər. Bizim də gənclərimiz hamısı əmi-dayı yolu ilə gedirlər. İlk dəfə Naxçıvanski hərbiyyə məktəbini Şair Ramaldanov bitirib. 1992-ci ildə düşməndən torpağı geri alan qəhrəmandır. 702 saylı korpusun komandiri kimi, uğurlu "Horadiz Əməliyyatı" zamanı Horadiz qəsəbəsinin ermənilərdən azad olunmasında iştirak edib. Buna görə ümummilli liderimiz Heydər Əliyev onu özü şəxsən “Azərbaycan bayrağı” ordeni ilə mükafatlandırıb. Şairin ardınca Elman, İlham getdi. Sonra Vüqar, Telman, Nəriman, Babək, Əmirbəy hərb sənətini seçdilər. Birinci Qarabağ döyüşlərində də, indiki döyüşlərdə də bizim nəsil şəcərəmiz fərqləndi. Birinci müharibədə Şairlə Elman yaralandı. O vaxt şəhidimiz olmadı. Mən uşaqlarıma görə heç vaxt məktəbdə üzü qara olmadım. Həmişə alnım açıq, üzüm ağ oldu Babək öz adını Rusiyanın Frunze adına Hərbi Akademiyasının qızıl kitabına yazdı. Akademiyanı “Qızıl medal”la bitirdi. Babək 2017-ci ildə həmin akademiyaya göndəriş alanda çox sevinmişdi. Onun buradan getməyinə əvvəlcə maneçilik yaratmışdılar. Lakin özünün inadkarlığı və əzmkarlığı nəticəsində istəyinə nail oldu. Bu səbədən də  dərslərə bir az gec başlamışdı. İlk imtahanında 4 qiymət almışdı. Qiymət onu qane etmməmişdi. Əslində, fikirləşmək olar ki, nə var ki, gedib pis-yaxşı oxuyacaq da... Xeyir, mənim oğlum hərbi anda sözün həqiqi mənasında sadiq bir zabit idi. 4 qiyməti onu qane etmədiyindən Akademiyanın appelyasiya komissiyasına  ərizə yazsa da, bu, baxılmamış qalmışdı. Elə həmin günlərdə Azərbaycan müdafiə naziri, general-polkovnik Zakir Həsənovun Moskvada Rusiya Federasiyasının müdafiə naziri Sergey Şoyqu ilə rəsmi görüşü var imiş. Babək nazirin yanndakı köməkçisini tapıb xahiş edir ki, onun yenidən imtahan verməsi üçün nazirimiz cənab Şoyqudan xahiş etsin. Və nə gözəl ki,  cənab Şoyqu da bu xahişi rədd etmir. Şoyqunun sözü ilə istisna kimi Akademiyanın tarixndə ilk dəfə Babək Ramaldanov yenidən imtahan verib, öz 5 qiymətini alır. Lakin  Akademiyanın rektoru ona bərk-bərk tapşırır ki, bu hadisəni yaymasın. Elə orada təhsil aldığı müddətdə Akademiyanın 100 illik yubiley medalına, dərslərdə göstərdiyi dəvamiyyətə və uğura görə isə Qızıl medala layiq görülür. İndi oğlumun adı Rusiyanın hərb tarixi muzeyindədir. Atasına deyirdi ki, ata, sevin, gör necə oğlun var, sənin adın Rusiyanın tarix muzeyindədir.Həmin təhsil ocağından Qızıl medal alan ilk Azərbaycan vətəndaşıdır Babək Meyvəddin oğlu Ramaldanov!”. Meyvəddin Moskvaya onu görməyə gedəndə Babək onu həmin tarix muzeyinə aparıb,  Azərbaycana aid olan hissədəki adını və soyadını atasına göstərmişdi.

Qadın davam edir:

-Hər gün, hər dəqiqə əllərimi Allaha açıb, bütün döyüşə gedənlər üçün dua edirdim. Deyirdim ki, ay Allah, hamının balası sağ-salamat qayıtsın, mənim balalarım da onların içərisində. 16 oktyabrda yoldaşımla dükandan gəlirdik. Telefonu zəng çaldı. Zəng edən qardaşım Şair idi. Nə dedisə, yoldaşım maşını saxlayıb, düşdü. Sonra rəngi qıpqırmızı qızarmış halda gəlib oturdu. Dedi, heç nə, Babəki xəbər alırdı, sizi soruşurdu. Evə gəlib yetişdik. Baxdım ki, kişi  heç gözümə yaxşı dəymir. Qışqırdım, nalə çəkib ağladım ki, mənə düzünü de görüm nə olub, nə baş verib? Bəlkə yaralanıb, bəlkə əsir düşüb balam?  Kişi başladı ağlamağa, dedi ki, Babək daha yoxdur!

Hıçqırır:

-Bilmirəm nə baş vermişdi. Bir neçə dəqiqə bundan əvvəlki qışqırıqlarımı, ah-naləmi boğdum içərimdə. Meyvəddinin ağlamağına sıxıldım. Onu heç vaxt ağlayan görməmişdim. Dedim ki, nə ağlayırsan?! Oğlun şəhid olub!!! Niyə ağlayırsan? Məgər tək şəhid olan Babəkdir? Gör nə qədər şəhidimiz var! Belə edirdim ki, kişini şokdan ayıldım. Bilmirən düz edirdim, ya yox, ancaq içərimdən bir səs mənə deyirdi ki, təmkinli ol! Elə bil ki, ikiləşmişdim. Aygün anasıgildə idi. Anası Nadiyəyə zəng vurub dedim ki, Babəkim şəhid olub. De ki, durub gəlsin. Mən Aygünə nə cavab verəcəm, mən gəlinimin üzünə necə baxacam? Heç 5 dəqiqə çəkməmiş Aygün və anası qapıda peyda oldu. Aygün haray çəkib ağlamaq istədi. Dedim, Aygün Babək heç vaxt qadının səsinin evdən çıxmasını istəməyib. Gələn-gedənlərin yanında özünü Babəkin adına layiq apar. Sonra özümüz oturub təklikdə ağlayarıq!

“Qara xəbərin ayağı yüyrək olur” deyirlər. Həmin gün Babəkin tabutunu gözlədilər. Gətirib çıxaran olmadı. Dedilər ki, vurulduğu ərazidən nəşini çıxarmaq mümkün deyil. Səhərisi günü dayıları getdi Babəki axtarmağa. Əslində tabut gəlməyəndə, ürəklərində bir ümid işığı yandı. Aygün də inanmışdı ki, harada olsa Babək gələcək. Çünki onlar ailə quranda belə söz verməmişdilər. Axı, 5 gün əvvəl Aygün ərindən yenidən görüşmək ümidi ilə deyə-gülə ayrılmışdı. Həmin anda Aygün evin yuxarı mərtəbəsinə çıxdı. Qaynanasının oturduğu ev gözünə olduğundan da böyük görünürdü. Özü öz  gözündə əriyirdi Aygün. Elə bil ki, balacalaşıb nöqtəyə dönmüşdü. Dayana bilməyi üçün bir dayaq nöqtəsi axtarırdı. Nöqtə-nöqtə balacalaşırdı Aygün.

Aygün deyir:

- Adətən mən şux geyinən deyiləm. 16 oktyabrda çox şux geyinib getdim işə. Evdəki qır-qızılımı da taxdım. Müəllimələr məni görüb, hərəsi bir xoş söz dedilər. Elə bil ki, gəzmirdim, uçurdum. Niyə elə idim, indi də anlaya bilmirəm. Uşaqlara gözaydınlığı verdim. Dedim ki, içərinizdə işğaldan azad olunmuş rayonların sakinləri vardır, indi siz qaçqın deyilsiniz. Axşamüstü Babək zəng vurdu. Dedi ki, yorğunam. İndi danışa bilmirəm. Sabah səninlə əlaqə saxlayacam. Mən də bilirdim ki, ağır yerdədir, odun- alovun içərisindədir. Hər dəqiqə narahat etmirdim. Uşaqları soruşdu. Bu bizim son danışığımız oldu... O gün bu gün, bir daha geyinib-bəzənmədim. Kefli və bəxtəvər günlərimdə geyindiyim paltarlarımdan imtina etdim. Baldızım mənə zəng vurub deyəndə ki, anam ağlayır, tez gəl, heç nə fikirləşmədən anamgildən 5 dəqiqə ərzində qaça-qaça özümü evə çatdırdım. Həmin axşam Xalidə xala anamı görəndə: “Ay şəhidin qaynanası... gəl, gəl görək başımıza haranın daşını salaq, oğlumu necə deyək, necə ağlayaq? Mən Aygünə nə deyim, Aygünün üzünə necə baxım?”- deyib ah-nalə etdi. Sonra özünü ələ aldı. Raufu çağırıb dedi ki, Babəkin balalarını yığ başına, atalarının şəhid olduğunu danış. Rauf da özünü itirmədi. Uşaqları digər otağa aparıb, onlara dedi ki, təkcə siz şəhid övladı deyilsiniz. 30 ildir ki, Azərbaycanda Şəhidlər xiyabanaları boy-boy çoxalıb. İndi sizin atanız bir qəhrəman adını daşıyır. Siz möhkəm olmalısınız!. Ona görə də yad adamların yanında ağlamayacaqsınız!

Aygün davam edir:

-Bir gün keçdi. Babəkin tabutunu gətirmədilər. Qaynanam dedi ki, üstünə ağ çəkilmiş güzgüləri açın, qara örpəkləri başınızdan açın. Mənim oğlum sağdır. Dayıları getdi onu axtarmağa. Şaiq dayı dedi ki, ya ölüsünü, ya da dirisini mütləq gətirəcəyəm. Xalidə xala inanmaq istəmirdi oğlunun ölməyinə. Deyirdi ki, görərsiniz, Babək özü qayıdacaq, gülüb deyəcək ki, mənim hesabımıza küçəmizi abadlaşdırdılar. Elman dayi ilə Şaiq dayı getdilər Füzuliyə. Özləri hadisə yerinə gedib şəhidlərin bədənlərinin qalan hissələrini tabuta yığıb gətirmişdilər. Bir ona sevinirdik ki, Babək əzab və ağrı çəkməyib. Heç ölümündən özünün də xəbəri olmayıb. Sadəcə, bir anın içərisində yox olub. Göylərə ucalıb.

- Qonaqlarımızı, gələn gedənizmizi yola verdik. Şəhidimizi el adəti ilə, hörmət –izzətlə dəfn elədik,- deyir Xalidə xanım. - O gün-bu gün gəlinimə dedim ki, Aygün, sən fikir eləmə, bu qismətdir, taledir, nə edə bilərik, oğlum öz sevdiyi işinin başında, qəhrəmanlıq göstərərək həlak olub. Sən bundan sonra həyatdan qorxma. Allaha yalvarıram ki, mənə elə bir ömür versin ki, Babəkimin balalarının toyunda  Aygünü tək qoymayım, o toyda qol götürüb, Babəkin yerinə də oynayım. Bilirsən niyə belə deyirəm, çünki Babək bizi görürür. Hiss edir. Nə qədər desəm də ki, dözürəm, dözmək olmur axı... Hər dəfə balaları gəlinimlə evdən içəri girəndə gözüm Babəki axtarır onların sırasında. Oturub hərdən ağlayıram. Belə olanda da yuxuma gəlir, incik görünür. O nə mənim, nə də gəlinimin göz yaşı axıtmasına razı olmazdı. Bir neçə vaxt gözlədim, gözlərimi yollardan yığa bilmədim. Bildim ki, atası Meyvəddin də əziyyət çəkir. Bir gün oturub onunla da söhbət elədim, dedim ki, kişi, bilirsən nə var, daha yığ gözlərini yollardan, Babək gələn deyil!!! Evin yuxarı başında Babəkin xalçada hörülmüş  portreti var. O başa gedirəm baxıram, bu başa gəlirəm baxıram.  Tumarlayıram, öprüəm... Neyləyim ki, əlimdən başqa nə gəlir ki...

 ***

Azərbaycan Ordusunun  Quru Qoşunları Korpusunun polkovnik leytenantı Babək Meyvəddin oğlu  Ramaldanov soyuna-kökünə, dinastiyasına sadiq oğul idi. Azərbaycan Ordusundakı 20 illik fəaliyyəti dövründə “Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi" yubiley medalı, "Azərbaycan Silahlı Qüvvələrini 95 illiyi" yubiley medalı, "Qüsursuz xidmətə görə" 3-cü dərəcəli medalı, "Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi" yubiley medalı,"Qüsursuz xidmətə görə" 2-ci dərəcəli medalları ilə təltif edilib.

27 sentyabr 2020-ci il Azərbaycan Silahlı Qvvələri tərəfindən Ermənistan işğalı altında olan ərazilərin azad edilməsi və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunması üçün başlanan Vətən müharibəsi zamanı Cəbrayılın və Füzulinin uğrunda gedən döyüşlərdə  xüsusi qəhrəmanlıq göstərib.  O, II Fəxri Xiyabanda çox hörmət etdiyi  komandiri, general Polad Həşimovla eyni sırada dəfn edilib. Ölümündən sonra Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə "Vətən uğrunda" medalı, "Cəbrayılın azad olunmasına görə" və "Füzulinin azad olunmasına görə" medalları,  "Azərbaycan Bayrağı" ordeni ilə təltif edilib.

Allah Babək Ramaldanova rəhmət eləsin. Allah bütün şəhidlərimizə rəhmət eləsin.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.10.2024)