Habil Yaşar, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Qardaş Türkiyənin dəyərli yazarları ilə müsahibələrim davam etməkdədir. Bu dəfə Derya Berrak xanımla tanış olacaqsınız…

-Salam Derya Berrak xanım! Necəsiniz? Zəhmət olmasa öncə özünüz haqqında məlumat verərdiniz.

- Mənim bir tərəfim elmə, digər tərəfim isə sənətə həvəslə doludur. Elm zaman və məkanın davamında həqiqəti axtararkən, sənət öz rəngləri ilə səssiz divarları danışdırır. Bu iki sahənin notları arasında dolaşan melodiyaları ədəbiyyat vasitəsilə təsvir edirəm. Qazıntılar vasitəsilə keçmişin izlərini axtaran bir arxeoloq və sosioloq olaraq həyatda məhsuldar olmağın, yeni baxış bucağı qazanmağın və bir pərdə açmağın həyəcanını yaşayıram.

 Bir pedaqoq kimi istər qələmin gücündən istifadə edərək, istərsə də keçmişin dərinliklərindən gələn məlumatlarla insanların hüquq və ümidlərinin səsi olmaq istəyirəm. Elm və sənət cəmiyyətin ruhunu formalaşdıran ən güclü vasitələrdən biridir və mən bu alətlə daha ədalətli və azad dünya üçün çalışmaq istəyirəm. Akademik biliklərimi küçə təcrübələri ilə birləşdirərək daha yaxşıya və daha gözələ nail ola bilmək üçün istehsal etməyi sevirəm.

Nəşr edilmiş 13 kitabım var. “Yazşader” Yayınları tərəfindən bu il nəşr olunan “Türk Kadının Temsili” adlı kitabımda qadınların gücündən, onların təmsilçiliyindən və müdafiə mübarizəsindən bəhs etdim və bu kitabı vətəndaş cəmiyyətində bərabərlik və ədalət uğrunda cəsarətlə mübarizə aparan bütün qadınlara həsr etdim. Əlavə olaraq, “Cinius” Nəşrləri tərəfindən nəşr olunan “Güç ve Kimlik”: “İktidar Karşısında Benlik” kitabım yenicə nəşr olundu. Bu kitabı gücün kölgəsində kimliyini itirməyən, öz işığını tapmaq üçün hər zaman cəsarətli bütün ruhlara həsr etdim. İnanıram ki, güc qarşısında kim olduğumuzu sorğulamaq əslində bizi daha güclü edə bilər. Ümid edirəm ki, bu kitab oxuculara öz güc və şəxsiyyət səyahətlərində bələdçilik edərkən, eyni zamanda bəşəriyyətin ümumi mübarizəsinə işıq salacaq. Təbii ki, bura həm də populizm və demokratiya anlayışlarının araşdırılması daxildir.

Digər tərəfdən, müxtəlif qəzetlərdə köşə yazarı kimi çalışıram. Redaktorluq etdiyim kitabların sayı da yüzə yaxındır.

Bir akademik olaraq da yazı və nəşriyyata böyük önəm verirəm. 50-dən çox beynəlxalq resenziyalı jurnalda dərc olunmuş məqalələrim var və St. Klements Universitetində Sosiologiya kafedrasının müdiri vəzifəsində çalışıram.

- Əsərləriniz haqqında məlumat verə bilərsinizmi?

-Düşünürəm ki, kitablarım mənim şəxsi və peşəkar inkişaf səyahətimin əksidir. İlk kitabım 22 yaşımda işıq üzü görüb. “Bir Hostesin Anıları”, “Beni Sevdiğini Kendine Söyle”, “Sağanak”, “Zincirli Prenses”, “Kelebek Kayalığı”, “Göçün Beyin ile Yolculuğu” bu da mənim Sosiologiya üzrə doktorluq dissertasiya mövzumdur: “Uluslararası Göç ve beyin Göçü Üzerine”, “Narsisim” ilə əlaqəli esselər ve əruz vəznini sınadığım yazılardan ibarət “Dalgakıran Çığlıkları”, Milli Kitabxanamızda yer alan ve bir tələbəm ilə qələmə aldığımız “Genç Yetişkinlerde Alkol Kullanımının Psikososyal Belirleyicileri”, “Tür Kadınının Temsili”, “Güç ve Kimlik”   adlı kitablarım, hekayələr, şeirlər, esselər ve akademik kitablar kimi fərqli janrlarda əsərlərim var.

Bu şəkildə nəşr etdim, çünki esselər intellektual təhlil və düşüncə dərinliyi təklif edə bilərkən, hekayələr və şeirlər isə emosional və estetik ifadə verirdi. Düşünürəm ki, akademik kitablar mənim elmi araşdırmalara və tədqiqatlara verdiyim töhfələri əks etdirə bilər.

-Yazarkən nələrdən ilham alırsınız? Hər hansı bir yazı rutininiz varmı?

-Yazarkən ilham bəzən kiçik bir anda gizlənən detallardan, bəzən də susmağımın dərinliyindən gəlir. Yazı səyahətində sözlər bəzən fırtına kimi beynimdən keçir, bəzən də yavaş-yavaş formalaşır. Bəzən bir cümlə beynimdə bir gün fırlanır və yetişir; Bəzən bütün hekayənin yaddaşını azad edir. Hər məqalənin öz tempi var. Düşünürəm ki, yazı qaydası yaratmaq intizamlı bir münasibət olsa da, həm də azadlıq tələb edir. Bəzən səhər tezdən zehni sakitləşdirmək, bəzən də gecə gec saatlarda sözləri sərbəst buraxmaq lazımdır. Məncə, yazının ritmini zorlamaq olmaz, söz gələndə qapı açılmalıdır; 

-Zaman haqqında fikirlərinizi bilmək istərdik? Zaman maşını kəşf olunarsa gələcəyə yoxsa keçmişə getmək istərdiniz?

-Universitetdə arxeologiya fakültəsi üzrə təhsil aldığım müddətdə çox dəyərli müəllimim, eyni zamanda məzun məsləhətçim olan Prof. Dr. Mehmet Özdoğan bizə zaman laboratoriyasından danışırdı. İllər sonra kitablarımın birində mühüm miniatür və çini ustası haqqında yazarkən bunu xatırlayıb və “Sirri tökülən bir güzgüdürsə zaman, gizlədə bilməyəcək əksini” yazmışdım. Buradan müəllimimizə hörmət və salamlarımı bildirirəm. Arxeologiya üçün zaman yerin altında gizlənmiş bir kitab kimidir. Hər təbəqə keçmişin hekayəsini izah edir, hər tapıntı öz tarixində bir günün mənzərəsini ortaya qoyur. Zaman maşını kəşf edilsəydi, keçmişin dərinliklərinə getmək və tarix kitablarında yazılmamış anların şahidi olmaq valehedici olardı. Bununla belə, gələcəyin bilinməyən hissələrinin qazılması həyəcanı da sözlə ifadə edilə bilməz. Düşünürəm ki, hər iki variant zamanın fərqli üzlərini görmək üçün unikaldır.

-Türkiyədə kitab oxuma sizi qane edirmi?

-Türkiyədə kitab oxumaq vərdişi populyar mədəniyyətin kölgəsində qalıb. Ədəbi əsərlər, tənqidi düşüncə və mədəni şüuru qidalandıran fundamental resurslardır, lakin onlara kifayət qədər diqqət yetirilmir. Təhsil sistemindəki sosial-iqtisadi bərabərsizliklər və qeyri-adekvatlıq kitab oxumaq vərdişinin geniş vüsət almasına mane olur. Bununla belə, biz bilirik ki, mütaliə mədəniyyətinin gücləndirilməsi sosial təbəqələr arasında daha geniş anlaşmaya və ünsiyyətə şərait yaradır, eyni zamanda intellektual zəngin şəxsiyyətlərin yetişməsinə şərait yaradır. Cəmiyyətlərin mədəni və sosial kapitalının artırılması yalnız kitab oxumaq vərdişinin geniş vüsət alması ilə mümkün olacaq. Bu səbəbdən ailələrə çox mühüm vəzifələr düşür. Uşaq eşitdiyini deyil, gördüyünü edir. Ailələrə tövsiyəm odur ki, övladlarına kitab oxumağı tövsiyə etməkdənsə, ilk növbədə özləri oxumaq vərdişinə yiyələnsinlər və övladlarına nümunə olsunlar.

-Azərbaycan ədəbiyyatını izləyirsinizmi?

-Azərbaycan ədəbiyyatı həm dərinliyi, həm də mədəni zənginliyi ilə diqqət çəkən bir irsdir. Bu səbəbdən də Azərbaycan ədəbiyyatını izləmək təkcə ədəbi maraq deyil, həm də türk ədəbi dünyasının ortaq dil, tarix və mədəniyyət hissələrini dərk etmək deməkdir. Füzuli, Nəsimi kimi böyük şairlər təkcə Azərbaycanın deyil, dünya ədəbiyyatının önəmli adlarıdır. Orta məktəbdə ədəbiyyat dərslərimiz onların əsərlərini oxumaqla keçirdi və mən Füzuliyə olan heyranlığımdan heç vaxt əruz vəznindən əl çəkmədim. Azərbaycan ədəbiyyatı da tarix boyu verdiyi töhfələrə görə önəmlidir. Müasir dövrdə Cəlil Məmmədquluzadənin “Molla Nəsrəddin”i dünya ədəbi cərəyanlarına, Azərbaycanın ictimai təcrübələrinə hakim kəsilmiş və çağdaş ədəbiyyatın əsaslarını qoymuşdur və bu tarixi dərk etmək öz kimliyimizi dərk etmək deməkdir. Bu gün Elçin Əfəndiyev, Anar, Çingiz Abdullayev kimi yazıçılar həm Azərbaycanda, həm də dünyada mühüm əsərlər yaradırlar. Ona görə də bu ədəbiyyatı izləmək onun həm keçmişinin dərinliyini kəşf etmək, həm də müasirləşmə prosesinin inkişafı baxımından mənim üçün faydalıdır. Məsələn, deyə bilərəm ki, Cəlil Məmmədquluzadənin ictimai tənqidləri və Anarın çağdaş əsərləri mənə ədəbiyyatın sosial-mədəni transformasiyasına mühüm bir perspektiv verdi.

-Gələcək planlarınızdan bəhs edə bilərsinizmi?

-Bu il üç mühüm tədqiqat kitabı nəşr etdim. Akademik təhsilimi davam etdirirəm. Layihələr hazırlayır və imkan daxilində onları həyata keçirməyə çalışıram. Yaratmaq həyatımın vacib hissəsidir. Bütün bunları davam etdirəcəyəm və  bir sənədli film çəkmək arzum var. Halbuki gördüyüm və görəcəyim bütün işlər insanların həyatına toxunmaq, akademik bilikləri küçələrə çıxarmaq, bəlkə də təkamülümü yaxşı başa çatdırmaq, yaxşı sevmək, layiq olmaq, yerimi bilmək məqsədi daşıyır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.09.2024)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Son günlər mətbuatda və ictimaiyyətdə hər kəsin 30 ildir ki, həsrətlə gözlədiyi bir məlumat sürətlə yayılır və müzakirə olunur. 

Belə ki artıq Kəlbəcərin "İstisu"su qablaşdırılaraq bölgələrimizdə satışa çıxarılıb, hər kəs çox həvəslə alıb içir, bir-birinə hədiyyə edir. Hətta insanlar arasında  xoş zarafat da yaranıb. 

Müştəri marketdə daxil olub deyir ki, sizdə "İstisu" var? 

Satıcı: Xeyr, bizdəki sular hamısı soyuducudadır. 

Bu suyun tərkibi minerallarla o qədər zəngindir ki, müvafiq olaraq onun faydaları da çoxdur. Gəlin bunlara diqqət eləyək və mütəxəssislərin fikirləri ilə tanış olaq. 

Faydaları və istifadə qaydaları:

İstisu mineral suyu onun unikal tərkibi və faydalı xüsusiyyətləri ilə tanınan bir təbii mineral sudur. Bu suyun istifadə sahələri genişdir və sağlamlıq üçün müxtəlif üstünlükləri mövcuddur.

İstisu dəridəki qabıqlanmalar, qızartılar və allergik reaksiyalar zamanı faydalıdır. Eyni zamanda, səpkilərin quruyub daha tez sağalmasına kömək edir. Bu suyun tərkibindəki minerallar, qan dövranını yaxşılaşdırır və yaşlılıqdan qaynaqlanan əzələ və oynaq ağrılarının azaldılmasına kömək edir.

İstisu mineral suyu tərkibindəki mineralların miqdarına görə gündəlik istifadədə istifadə qaydalarına əməl edilməklə qəbul edilməlidir. 

Mütəxəssis Məhsəti Hüseynova qeyd edir ki, gün ərzində çox miqdarda, yəni bir və ya iki fincandan artıq İstisu içmək tövsiyə edilmir. Çünki, bu suyun həddindən artıq istifadəsi böyrək problemlərinə, mədə turşuluğunun artmasına və mədə yanmasına səbəb ola bilər. Xüsusilə xroniki xəstəlikləri, öd və böyrək daşları olan şəxslərin daha ehtiyatlı olması vacibdir.

İşğaldan öncə Kəlbəcərdə “İstisu” sanatoriyasında həkim işləmiş Şahin Cəfərov deyir ki, bu müalicəvi suyu əsasən mədə, öd, qaraciyər, mədəaltı vəz, bağırsaq, böyrək problemlərində içirlər. Xəstəlikdən asılı olaraq su 15,21, bəzən isə 30 günədək içilə bilər. Onu daimi hər gün uzun müddət içmək məsləhət deyil.

Mədə turşuluğu yüksəkdirsə, yeməkdən 30 dəqiqə əvvəl 200-250 qr. içmək məsləhətdir. Əgər insanda mədə turşuluğu aşağıdırsa, bu zaman yeməkdən 10 dəqiqə əvvəl içilməsi kifayətdir. Mədədə qıcqırma, yanma halları olarsa yeməkdən 40-45 dəqiqə sonra da yarım stəkan içmək olar. Əgər insandakı problem qaraciyər, öd, mədəaltı vəz, bağırsaqlarla bağlıdırsa, yeməkdən yarım saat öncə içmək məsləhətdir. Böyrək problemlərində də həmçinin 30-40 dəq. yeməkdən öncə içilsə yaxşı olar.

Şahin doktor deyir ki, “İstisu” içilən kimi fayda verməyə bilər. Onun orqanizmə təsiri 20 gün, bəzən bir ay sonra müşahidə edilir. Yəni, içərkən dərhal dəyişiklik görməsəniz, narahat olmayın, müalicəvi sxemlə içməyə davam edin, faydasını sonra mütləq görəcəksiniz. 

Doktor izah edir ki, qaydaya görə “İstisu”nun qazı emal zamanı xüsusi qaydada çıxarılır və qablaşdırılarkən onun içinə vurulur. Biz mağazadan onu alıb içəndə öncə qazının çıxmasını gözləsək yaxşı olar. Və xüsusi bir məqam da budur ki, “İstisu” ilıq halda içilməlidir.

Şüşənin üstünə yazılıb ki, ağzı açıldıqdan sonra 0+6 dərəcədə saxlanmalıdır. Deməli soyuducuya qoysaq, öncədən çıxarıb ilıqlanmasını gözləməliyik, sonra içməliyik. 

Şahin doktor məsləhət görür ki, müalicəvi sxemlə (15,21,30 gün) “İstisu”yu içdikdən sonra bir qədər ara verin. Uzun müddət davamlı içməyin. Amma arada bir qonaqlıqda, məclislərdə süfrədə qoyulubsa içə bilərsiniz. Hər gün 3 dəfə rejimini uzun müddət etmək olmaz.

Təbii istisu və  qazlı suların müqayisəsi:

İstisu təbii qaz tərkibinə görə orqanizm tərəfindən yaxşı qəbul olunur. Bununla yanaşı, o, sənaye üsulu ilə hazırlanan qazlı sularla qarışdırılmamalıdır. Sənaye üsulu ilə hazırlanan qazlı suların qazı daha sərt və ağızda xoşagəlməz dad yarada bilər. İstisu isə yumşaq bir dad və rahatlıq təmin edir.

Son olaraq, "İstisu" mineral suyu təbii və müalicəvi xüsusiyyətləri ilə sağlamlığınızı dəstəkləyir, lakin istifadə qaydalarına riayət edərək, müsbət təsirlərindən maksimum yararlanmaq, həkim tövsiyələrinə qulaq asmaq lazımdır.

Nuş olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.09.2024)

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

16 sentyabr - Bu gün neçə körpə birinci sinifə başladı, ilk dərs zəngi çalındı,  uşaqların səs-küyü zəng səsi qarışıq məktəblərə doldu. Neçə tələbə universtitetə ilk qədəmlərini qoydu. Min bir əzablarla övlad böyüdən analar sevincdən dolan gözlərlə fəxrlə övladlarını təhsil ocaqlarına ötürdülər. 

Mən də dünən qardaşımı gətirdim məktəbə..

İçimdə həyəcan qarışıq duyğular qaynayırdı.

Milli qəhrəmanımız Polad Həşimovun adını daşıyan Sumqayıt şəhər 28 saylı tam orta məktəb öz birincilərini də, on birincilərini də donuq təbəssümlə qəbul edirdi.

Bu gün bu məktəbdə neçə şəhid övladı var saya bilmədim.

Neçə məzun şəhid var, bilmədim.

Hələ neçə son sinif şagirdi dərsdən qaçıb səngərə atılacaq, bilmirəm, bilmirik.

Məktəblə təzə salamlaşan birincilərə onu öyrətdi müəllimləri - onu - Polad Həşimovu! 

O qəhrəman idi dedilər.

O general olmuşdu.

Orduya yön verir, əsgərlərlə çiyin-çiyinə vuruşub elə səngərdəcə çörək kəsirdi.

Elə orda da şəhadətə ucaldı.

O, qızının univetstitetə daxil olmağını görə bilmədi.

Neçə-neçə ata qızlarının əlindən tutub məktəbə apara bilmədi. 

Bəlkə bu il ali məktəbə daxil olan neçə gənc qaçıb atasının məzarına sarıldı, hönkürüb "ata sənin arzunu reallaşdırdım, amma o universtitet qapısından sənsiz girdim" deyə için-için ağlayıb. 

Sözlər hissləri ifadə etməyə aciz.

Ürəklər yaralı, gözlər yaşlı.

Başın sağ olsun Vətən.

Bizlər bir ölüb min dirilərik, amma gedənlər geri gəlməz.

Əlimizdən gələn dualara sığınmaq, dayanmadan maariflənmək, tariximizi, soy-kökükmüzü unutmamaq və unutdurmamaqdır..

Ümid edirəm, bu ilin birincilərinə “Tutu topu tut" yerinə yaşadığımız torpaqlarda kimlərin Vətən yolunda candan keçdiklərini, təhsilin milləti bu bataqlıqdan çıxaran yeganə çıxış yolu olduğunu başa salıb, məktəbi zindan kimi yox, onların bizə əmanəti kimi tanıdarlar.

Ümid edirəm ki…

Çingiz, Polad, Albert, Mehdi, Xudayar, Mübariz gənclərin necə milli ruhda böyüdüyünü, Vətənə sahib çıxıb onların yollarıyla getdiklərini görüb cənnətdə qürurlanacaqlar! 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.09.2024)

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Ötən gün Şuşada orta məktəbdə,

Xankəndidə ali məktəbdə - Qarabağ Universitetində ilk zəng çalındı!

Artıq qərinələrdir, hər il bu ay Azərbaycanda Yeni Dərs İli başlayır.

Doqquzuncu ayın kəramətinə baxın!

1 il öncə - 2023-cü il sentyabrın 19-dan 20-nə keçən gecə Qarabağın dağlıq bölümündə yığcam antiterror tədbirləri olmuşdu;

4 il öncə - 2020-ci ilin 9-cu ayının 27-də bütün cəbhə boyu əks-hücumla Vətən müharibəsi başlamışdı;

106 il öncənin sentyabrının 15-də isə Bakı Nuru Paşanın başçılıq etdiyi Qafqaz Türk-İslam Ordusunun Zəfər yürüyüşü ilə daşnak-bolşevik və başqa tör-töküntülərdən arındırlmışdı...

Əlbəttə, bu aya təvafüq edən digər hadisələr də olub.  Örnəyi, 2 il öncənin – 2022-ci ilin 12–14 sentyabr döyüşlərini – Azərbaycan–Ermənistan sərhəd toqquşmasını, başqa sözlə, İkigünlük müharibəni də unutmamışıq.

Ermənistan-Azərbaycan sərhədində, eləcə də, Qarabağın dağlıq bölümlərində Ermənistan və Azərbaycan silahlı qüvvələri arasında baş vermiş çoxsaylı digər silahlı toqquşmalar da olub; sentyabra odaklanmağımızın əsas səbəbi məhz bu aya təvafüq etmiş döyüşlərin bitirici, çözücü olması – Zəfər gətirməsi ilə bağlıdır.

Biz onu da bilirik ki,

“Dərvişlik xirqədə, tacda deyildir,

İstiliklik oddadır, sacda deyildir.

Haqqı istər isən, adəmdə istə,

İraqda, Məkkədə, Hacda deyildir” (Qayğusuz Abdal)...

Yəni “sentyabrın kəraməti” yazarkən, kəramətin təqvim ilinin hər hansı bir ayında olmadığını bilməmiş deyilik; sadəcə, məhz o aya təvafüq edən hadisələri qabartmaqçün o sözü vurğulayırıq. Yoxsa, əlbəttə, kəraməti dövlətdə, dövlətçilikdə, sentyabr döyüşlərini hazırlayan iradədə, idarəedən gücdə, qazanan qüdrətdə, bir sözlə, incəlsə də, üzülməyən haqda aramalıyıq.

Bəli, sentyabrda dərslər başlayır.

Şuşada, Xankəndidə ilk zənglər çalındı!

Şuşada, Xankəndidə bundan öncəki sentyabrlarda çalınan zənglər işğalın zülmət zəngləriydi, cəhənnəm zəngləriydi. Bu gün isə zənglər Tanrıya agah olur, haqqa səsləyir, Xeyrə çağırır, böyük sabahlara, inkişafa, insanlığa aparır... Bu gün qutsal gündür, əziz gündür, doğma gündür! Mən bu sətirləri paytaxt Bakıda yazıram, ürəyim Şuşada birinci sinfə gedən uşaqlarla, Xankəndidə birinci kursa gedən cavanlarla bir vurur! Dəmir Yumruğun kimi, nəyi, necə və nə üçün vurduğu məhz bu ayda, bu günlərdə bir daha bir daha aydın olur; bir daha aydın olur ki, Yer üzünün ən humanist yumruğu Azərbaycan Dəmir Yumruğudur! Onun sayəsində Qarabağa, hələ-hələ onun dağlıq bölümlərinə insanlıq, mədəniyyət, təhsil, kitab-dəftər, humanitar təfəkkür qayıtdı! Tarixi Zəfərədək torpaq, su, ağac, göy üzü... – hər şey, hər şey, hətta, daş-divar belə özündən küskün, hamıdan incik idi...  Çünki kainatın ruhu, Yer üzünün nizamı, insanlığın düsturu pozulmuşdu oralarda... Ona görə Azərbaycan yaralıydı, yarası qaysaq bağlayırdı, bağlayırdı amma sağalmırdı, sağalmırdı... Yaxınlarımız uzaq olmuşdu...

İndi, budur, uzaqlarda yaxın arayan haylar idrak etməkdədir ki, yaxınlar uzaq olmamalıdır. Gəlin Ermənistan Respublikasının Baş naziri Nikol Paşinyanın öz sosial şəbəkə hesabında yazdığına diqqət edək. – Ölkəsində müzakirə olunan konseptual dilemmanı qabardan Paşinyan, Ermənistan Respublikasının nə üçün mövcud olduğunu sual edir və bu ritorik suala özü cavab verir ki, bir forpost, dayaq nöqtəsi, ərazisində daha böyük dövlətin olması üçünsə - bu, “Tarixi Ermənistan konsepsiyası”dır;

yoxsa, “beynəlxalq səviyyədə tanınmış ərazisində öz vətəndaşlarının rifahını təmin edən, rifahın ayrılmaz elementlərinin yaxşı yaşayış, azadlıq, ədalət, təhlükəsizlik olduğunu dərk edən ölkə”dirsə - bu, “Real Ermənistan konsepsiyası”na uyğun  gəlir. – “İnanıram ki, xalqımız öz seçimini çoxdan “Real Ermənistan”ın xeyrinə edib. Amma müxtəlif dövrlərdə hakimiyyətlər ona qulaq asmamışdır; mahiyyətcə xalqımızı “tarixi dönəm”də yaşamağa məcbur etmişik. Məhz bu səbəbdən xalqımızdan üzr istəməliyik və mən də üzr istəyirəm”. Paşinyanın sözləri bizimçün yetərli istinadgah deyil, bununla belə, Ermənistanın nəbzini tutmaqçün gərəklidir. Biz Ermənistanın qondarma tarixini qəbul etmirik, Real Ermənistanın da xirtdəyəcən qüsurlar, suçlar, günahlar içində olduğunu bilirik. Mina xəritələrini verməyən, azərbaycanlı əsir-girovların taleyinə aydınlıq gətirməyən, öz konstitusiyasında, digər dövlət sənədlərində, dövlət rəmzlərində Azərbaycana, Türkiyəyə ərazi iddiasını “sürdürən” Ermənistan İrreal Ermənistandır, hətta ErMİNAstandır. Qarabağa, oradan zorla, işgəncə (və erməniyanlıların hərtərəfli dəstəyi) ilə qovduqları azərbaycanlıların sayından daha artıq mina basdıran Ermənistanın indiki hökuməti əgər real düşüncəyə gəlibsə, nədən özündən öncəki hökumətlərin suçunu, müharibə cinayətlərini də etiraf etmir, gərəkli addımlar atmır? Yəni Ermənistan siyasi-hərbi rəhbərliyinin idrakı alayarımçıqdır. Alayarımçıqlıq isə ən buraxma xüsusiyyətdir...

Bəli,

hər il bu ay – payızın ilk ayında Azərbaycanda Yeni Dərs İli başlayır. Payız – sayım fəslidir, hesab-kitab fəslidir, qışa – sazağa-soyuğa hazırlıq fəslidir. Artıq bir gələnəkdir, payızın ilk, ilin 9-cu ayına kəramət yaraşdırırıq, uğurlu başlanğıclar yaraşdırırıq. Və olur! Zəngəzur haqqı! Göyçə haqqı!..

DÖVLƏTİMİZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

“Ədəbiyyat və insan”

(17.09.2024)

Şəfa Vəli, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Şəki-Zaqatala təmsilçisi

Yurd  olmaq gözəldir. Bir sevgiyə, bir inama yurd olmaq xoşbəxt edir bizi. Lap elə, bir heyranlıq dolu baxışa yurd olmaq! İllər əvvəl “Şeirin yurdu” adlı layihəyə başlayanda  Sədnik Paşanın bir sözündən yola çıxmışdım: “Şeirin özündən yurdu şirindir!” Min şükür, nəhayət,  bu ilin əvvəlində “Şeirin yurdu” kitab oldu... 

Hə, yurd olmaqdan ötə yaşananların yurdunu tanımaq da xoş duyğular şəlaləsinin səsini duymağımıza yetir.  Oxuduğumuz bir şeirin, ətrindən bihuş olduğumuz bir gülün, baxdığımız bir rəsmin yurdunu tanımaq şansımız nə qədərdir həyatda? Razıyam, biz göyçəlilər demiş, “yarı-yarıyadır”.  Bu yerdə müəllifini çoxdan itirmiş, ümumdünya motivasiya xəzinəsinin bir parçası olmuş o cümləni xatırlayaq: “Özünə imkanlar yarat!” 

“Bir rəsmin hekayəsi” rubrikasını həmin kiçik imkan sayıram özümə. Yazıçı olmasaydım, mütləq ki, rəssam olardım” -demirəm, ən qıt imkanlarla çəkdiyim rəsmlərlə məktəbdə öndə olmuşam,  dinlədiyim musiqilər müəllimim olub, tarda və pianinoda ifa etməyi öyrənmişəm... Amma bütün bunlar  qələmin barmaqlarımda yaratdığı qabarın və kağız xışıltısının kölgəsində qalıb.  “Yazmaq eşqdir!” şüarı ilə ömür yolunda gülümsəyərək atmışam hər addımı... Və burada belə,-bir rəsmin hekayəsini öyrənməyin astanasında belə, yazıram... 

Hekayəsini öyrənəcəyimiz rəsmdən əvvəl rəssamı tanımalıyıq.  Ruhumuza toxunan bir misranı eşidən/oxuyan kimi, “Müəllifi?” sualını veririk ha, o cür tələsərik yoxsa “Kür sahilində” adlı əsərə baxarkən. 

Rəssam Sadıqov Raul Tofiq oğlu 1975-ci ildə Gəncə şəhərində anadan olub.  2000-ci ildən Gəncə şəhər Uşaq İncəsənət məktəbində, 2021-ci ildən Xəzər Universiteti Gəncə Dünya məktəbində Təsviri İncəsənət müəllimi vəzifəsində çalışır. 2008-ci ildə Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən təşkil edilən Təsviri Sənət üzrə Respublika müsabiqəsində “Rəngkarlıq” nominasiyasında I yerə, 2010-cu ildə isə II yerə layiq görülüb. 2012-ci ildən Azərbaycan Respublikası Rəssamlar İttifaqının üzvüdür. Bir çox əsərləri ABŞ, Rusiya, Cənubi Afrika, Çində şəxsi kolleksiyalarda saxlanılır.

“Kür sahilində” əsərinin hekayəsindən əvvəl Raul bəy bizə sənətin onu necə seçdiyindən də danışdı:

“Rəssamlığa həvəsim uşaqlıqdan var. Yadımdadır ki,uşaq olarkən rəsmləri çəkirdim, özüm də çəkdiyim personajları səsləndirirdim. Tələbəlik illərində Əməkdar rəssam Cavanşir Məmmədovla tanış oldum, indiyədək Cavanşir müəllim ilə dostluq edib ondan təsviri incəsənətin sirrlərini öyrənməyə çalışıram. Onu da deməliyəm ki, Cavanşir müəllim nəinki böyük rəssam, həm də gözəl pedaqoq, mütəfəkkir, filosofdur və mən çox xoşbəxtəm ki, həyatımda bu cür insanla rastlaşmışam”.

“Kür  sahilində” adlı  əsərdə müəllif  Kür çayına olan heyranlığını ifadə etməyə çalışıb. Seçdiyi rənglərin hər bir çalarını, rənglər arasındakı sərhədləri və  sərhədsizliyi Kürün sahilindəki qeyri-adi və insana dərin duyğular bəxş edən təbiətdən aldığını deyən rəssam əlavə edir: 

“Kür çayı Azərbaycan mədəniyyətində və tarixində də mühüm yer tutur. Sahildəki təbiət mənzərəsi və çayın sakit axını mənim yaradıcılığımda da ilham mənbəyi olmuşdur: Kür çayının füsunkarlığından və balıq ovundan ilhamlanaraq bu əsəri çəkdim. Ümumiyyətlə, Kür çayının əzəməti və balıq ovu kimi mövzular dərin harmoniya hissi yaradır. İnsan övladına rəngləri təbiət tanıdır... Biz rəssam olaraq, sadəcə, bu gözəllikləri zehnimizdə süzür, fırçamızla köçürürük. Təbiətin bizə təqdim etdiyi ilham sonsuzdur -hər bir mənzərə, hər bir fəsil və hər bir detaldan yeni bir incəsənət əsəri yaratmaq olar.

“Kür sahilində” yağlı boya ilə kətan üzərində, modern üslubda işlənilib, ölçüsü 70 x 50-dir. Burada 3 eyni balıqçı fiqurunu və günün 3 müxtəlif vaxtını müşahidə etmək olar-səhəri, günortanı va axşamı. Zamanın fərqli təsviri eyni obrazı və ya eyni etüdü müxtəlif cür təqdim edir: insan bir-biriylə əlaqəsi olmayan, amma bütövün bir hissəsi olan duyğuların əsirinə çevrilir. Səhərin təravəti, günortanın parlaq enerjisi, axşamın sakitliyi əsərdəki balıqçı və təbiət arasında dərin harmoniya yaradır. Eyni zamanda, burada milli naxışlarımızı və rənglərimizi görmək olar. Əslində, mən orada özümü təsvir etmişəm; mən də balıq ovu həvəskarıyam”. 

2023-cü ildə çəkilən “Kür sahilində” hələ heç yerdə sərgilənməyib. Lakin onu görənlər əsərin qarışıq duyğular yaratdığını etiraf etməkdən çəkinmirlər. Həmsöhbət olduğumuz insanlardan bəziləri deyir ki, əsər onlara dejavu hissi bəxş edir: hər kəsin ömründə heç olmasa bir dəfə yolu Kür sahilinə düşür. Orada balıqçılara rast gəlmək isə, adi həyati hadisədir. Pozitiv emosiyaların dominantlığı əsəri bir ayrı yöndən cəzbedici edir. 

Raul bəyin dediyinə görə, əsər, təxminən, 1 ay müddətində ərsəyə gəlib. Bizim dəqiqələrlə baxıb  duyğularımızı ölçməyə cəhd etdiyimiz bir əsərin rəssamın zehnində  etüd-etüd “böyüməsi”, “genişləməsi”, “canlanması” bəzən təsəvvürümüzə sığmır. Olur ki, illər əvvəl gördüyün bir rəsmi xatırlayarsan, sonra onun ardınca gördüyün qalereyaya, yaxud emalatxanaya yollanarsan... Görərsən ki, yoxdur...

Hər bir rəssam əsərlərinin onun yanında olmasını istəyər: əsər də övlad sayılır mənəvi baxımdan. Lakin rəssamlığın ədəbiyyatdan fərqi ondadır ki, rəsm əsərləri tərk etməyi bacarır. Hə, onlar müəlliflərini tərk edir, satılır, dünyanı gəzir, müxtəlif insanlara rast gəlirlər. Və hər yerdə, hər kəsə öz müəlliflərindən danışırlar. 

İnsan ruhuna toxunmasıdır sənət əsərini ucaldan! 

Qapaq şəklində:

“Kür sahilində” (2023) . Rəssam: Raul Sadıqov.

İç şəkildə Raul Sadıqov. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.09.2024)

Fariz Əhmədov, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Naxçıvan bölməsi

Sən, ey zərif qızıl telli, iffətli qadın. Sən, ey ustadının sənətkarlığı ilə qarşında aciz qaldığı məğrur qadın. Sən ey daşlara hopub, kövrəkliyini qapı başında gizlədən naxışlar səltənəti. Mahiyyətin necə dərin və məzmunlu, əzəmətin necə də əsrarəngiz və ecazkardır.

Sən əsrlər əvvəl hamarlaşıb daşlara gömülmüş, bənzərsiz naxışlarla ehtiva olunmuş Atabəy yadigarı Möminə xatınsan artıq. Sən gözləri oxşadığın kimi könüllərə də sevinc və firavanlıq gətirirsən. Ziyarətinə gələnlərə məsudluq və məmnunluq bəxş edirsən. Əzəmətli görünüşünlə səni seyrə dalanların qəlbinə  sirayət edir, gözlərində ucaldıqca ucalır, gözəlliyinlə hər kəsi heyran edirsən. Sən təkcə abidə deyil, həm də dövrün alimlərinin riyazi biliklərini əks etdirən qiymətli sənət əsərisən. Sən bizə öyrətdin sənətkarın alim, alimin isə eyni səviyyədə sənətkar olduğunu. Elmlə sənət arasında körpü sənsən, Möminə ana. Sənsən Nizaminin Fərhadına Evklid həndəsəsinin sirlərini açan alim, daşlarla çin nəqşi çəkən zərif duyğulu memar.

Nə zaman ki bu əsrarəngiz seyrəngaha üz tuturam, ovsununa düşürəm Möminə ananın. 11 ildən artıq müddətdə kərpic-kərpic ucalan bu şərəf simvolu 800 ildən artıqdır ki, qadın ucalığına xidmət edir. Əlimi uzatsam əlim çatacaq, səsimi ucaltsam ünümün yetəcəyini düşünürəm sanki bu daş heykəlli evin sahibinə. Duyuram ayaq səslərini, duyuram ucalardan uca bu əzəmətli qadının isti nəfəsini. Savaşlarda əzizlərini itirmiş bu qadının baxışlarında ucalıq baş tacı olub. Humanizm timsalına çevrilən bu məqbərə əsrlərdir, öz məğrur duruşuyla gələni-gedəni özünə valeh edib. Qədim Şərqin, əsasən də, Qahirənin və Bağdadın memarlıq nümunəsi bizə nə qədər vahiməli və qorxunc görünsə də, Möminə ananın məqbərəsi bizə bir o qədər zərif və incə görünür. Atabəy Eldənizin arxasındakı ən böyük güc övladlarının məsləhətçisi, sarayda və dövlət idarəçiliyində yüksək məqam sahibi, ən əsası isə qadın sultan hesab edilən Möminə xatın məqbərəsinin qarşısında dil susur, ürək danışır, ürək susur, göz danışır. Ayaq sözə baxmır, bir güc nədənsə bizi sürükləyir bu tarix qoxan məkana.

Möminə ana! Sən bilirsən, zaman-zaman üzünə qalxan yağı əllərin sanki xilqətindən yaranmış zinət qarşısında kəsilərək torpağa düşdüyünü. Sən bilirsən, səni qoruyanın əliaçıqlığın, mehribanlığın və xeyirxahlığının olduğunu. Möminə ana, alqış sənə ki qüdrətin və zərifliyin qarşısında düşməni ovsunlayaraq özünü qorumusan. Möminə ana, alqış sənə ki qadının qul kimi rəftar olunduğu dövrdə Atabəyin şəninə tayı-bərabəri olmayan məqbərə ucaltdı. Möminə ana, alqış sənə ki dünyaya Məhəmməd Cahan Pəhləvan və Qızıl Arslan kimi igid sərkərdə bəxş etdin. Möminə Ana! Alqış memarın Əcəmi Əbubəkr oğluna ki səni əlçatmaz, ünyetməz göylərə dayaq edərək bu gözəl günlərə çatdırıb. Etdiyin bütün xeyirxahlıqların nəticəsidir ki, bu gün uğurlu taleyinlə fəxr edir, ucaldıqca ucalırsan. Sən artıq qədirbilən xalqın qayğılı əllərində isti ocaq, həzin musiqi, milli kimlik, milli qürur, and yeri, şərəf simvolusan.

    Şərəf simvolu

Bu əzəmətli abidənin, qadına verilən sultan və ər dəyərinin, bu ülvi sənətin önündə insan istər-istəməz baş əyir. İllərin bu əvəzsiz yadigarına insan qəlbən nəvaziş dolu səcdələr bəxş edir. Duruşundakı naxışlar sanki həzin musiqinin harmoniyası ilə vəhdət təşkil edir. Məğrurluğunla həmahəng olan bu harmoniya, bəlkə də, illərin yığılıb qalmış muğamı, şuru, zəfər cəngidir. Əslində, sən elə musiqinin özüsən. Daşa dönmüş, heykəlləşmiş, lallaşmış, firuzəyi kaşıya tutulmuş səmt qatarında uyuyan həzin, kövrək musiqi. Bəlkə, sən musiqidən də ehtişamlısan, Möminə xatın. Duruşunla, baxışınla, təvazökarlığınla. Axı musiqi bir an da olsa, susur, uyuyur, itir, batır, paslanır. Sənsə əsrlərin əbədi sükutuna dalsan da, Günəş ziyasından qidalanıb gözəlləşdikcə, Ayı seyr etdikcə gecə və gündüzümüzə bərq vurursan. Aylı gecələrdə, günəşli günlərdə ətrafa səpələdiyin bu təvazökarlıq ənginliklərdə közərən qövsi-qüzeh kimi cilvələnərək tarixin dolanbac  yollarına nur çiləyir. Seyrinə gələnlərə sirli-sehrli dünyanın möcüzəsi, gözyaşını ovcuna tökənlərə bitib-tükənməyən eşq hekayəsi, sənə sirrini verənlərə sirdaş oldun. Bəlkə də, bu heyranedici duruşla bütün hüznlərə inam və vəfa ilə tab gətirib, vüqarını az da olsun əyməmisən.

İnsan bu qızıl tarixə dönüb baxdıqca yenidən və yenidən qürur duyur öz keçmişi ilə. Əcəmi Naxçıvaninin sənət sevgisindən yaranmış bu məqbərə artıq dünya memarlıq mədəniyyətinin zərif nümunəsi kimi tanınaraq Azərbaycanın, eləcə də Naxçıvanın ölməz memarlıq məktəbinin unudulmaz sənət əsərinə çevrilib. Naxışlarının ecazkar quruluşu Odlar yurdu mədəniyyətinin yüksək səviyyədə olduğundan xəbər verir. Taxçalarını örtən naxışlar divarlarını həmin yerdə necə də muma döndərib yüngülləşdirərək kütlə və həcmlərin ifadəli uyğunluğunu yaradıb. İlahi, memar sənətə üstünlük verərək ucaltdığı abidədə daşı, torpağı adilikdən, donuqluqdan çıxarıb ona yeni ruh, yeni nəfəs verərək necə də canlı varlığın bir parçasına çevirib.

Ötən hər əsr Möminə xatınla yaşıd olan karvansarayları, məscid və minarələri, darvaza və müxtəlif tikililəri səmum küləkləri ilə uçurub, qoparıb, silib aparsa da, incə, zərif və gözoxşayan naxışlarla bəzədilmiş Möminə xatın  məqbərəsi tarixin bütün üzünə qarşı çıxaraq günümüzədək ayaqda durmağı bacarıb. Dünən də, bu gün də, sabah da yolu Naxçıvandan düşən və düşəcək hər bir qonaq, onu dəfələrlə görən yerli sakin də məqbərə önündə ayaq saxlayıb dayanır, ölməz sənətkarın duyğu və hisslərinin timsalına çevrilmiş abidənin naxış və ehtişamına qürur və heyranlıqla baxır. Keçmişə sevgi və ehtiramla yanaşdığımızda görürük ki, memorial abidələrin daxili və xarici bəzəyində hüzn rəmzi olan mavi-firuzəyi rəng üstünlük təşkil edib. Bu rəng Möminə xatın abidəsində də özünü qabarıq şəkildə göstərib. O bizə əzəmətli sultanlardan qalan zərif əmanətdir. Gəlin qoymayaq heç bir naşı əl onun hüsnünü korlasın.  Heç bir yad göz ona kəm baxsın. Qoy o daim bizim səmtimiz, yönümüz olsun.

    Atabəy yadigarı

Çox güclü xarakterə və qərarlı kimliyə sahib olan Möminə xatın həyat yoldaşı Eldənizin həm siyasi, həm mənəvi dəstəkçisi, eyni zamanda ən yaxın məsləhətçisi idi. Atabəyin Azərbaycan hakimiyyəti illərində etdiyi bəzi siyasi yanlışlıqları Möminə xatının özünün diplomatik səyləri ilə yoluna qoyduğunu hər zaman qürurla xatırlayırıq. Bu səhvlər arasında ən mühümü Eldənizin Aran Atabəyi Xasbəyin öldürülməsi zamanı sultan Məhəmmədə qarşı üsyankar fəaliyyəti idi. Məhz Möminə xatının səyləri sayəsində Atabəyin sultan Məhəmmədlə barışığı tarixin saralmış səhifələrində arxivləşərək günümüzə qədər gəlib çatıb. Eldənizin sultana yazdığı məktubun üslubunda da həyat yoldaşının diplomatik dəst-xəti aydın hiss edilirdi. Atabəy bütün ömrü boyu məsləhətçisinə çevrilən Möminə xatının məsləhətlərini qulaqardı etmir, saray münaqişələrinə qarışmır, bir-birləri ilə ədavət aparan əmirlərin tərəfini saxlamırdı. Şərəf simvolu bu qadın həyatını sarayda keçirməyərək bir çox hərbi səfərlərdə iştirak edib.  At minməkdə, qılınc çalmaqda kifayət qədər mahir olan bu qadının ömür yoluna tarix özü şahidlik edib. Tarix onu yüksək dəyər sahibi olaraq təqdim edib. Oxuyub mütaliə etdiyimiz kitablar bizə bu qadının güclü diplomatik bacarığa sahib olduğunu, siyasi hadisələrə istiqamət verdiyini, siyasi ixtilafları, xüsusilə də əri ilə sultan olan oğlu arasında intriqalara vasitəçi kimi anında müdaxilə etdiyini deməyə imkan verir. Bununla belə o heç zaman hadisələrin mərkəzində olmağa can atmayıb. Möminə xatının ən böyük missiyası isə xeyriyyəçilik fəaliyyəti idi. O, çox sayda mədrəsə, ibadətgah, bina inşa etdirərək xalqın və alimlərin xidmətinə verib. Möminə xatının qadın sultan kimi başqa bir xüsusiyyəti isə hərbi səfərlər ərəfəsində bütün hazırlıqlara şəxsən nəzarət etməsi idi. Ordunun keçdiyi yolda qərargahların qurulmasına, döyüş sursatlarının çatdırılması, çadırların qurulması, ərzağın təşkil edilməsi ilə bilavasitə özü maraqlanırdı. O, vaxtının çoxunu Naxçıvanda, bəzən isə Həmədan və Təbrizdə keçirib. Naxçıvanda xatirəsinə ucaldılan Möminə xatın məqbərəsinin tikintisi Atabəy Eldənizin vəfatından sonra oğlu Cahan Pəhləvan tərəfindən davam etdirilib. Bu məqbərə Səlcuqlu dövrünün ən gözəl memarlıq abidəsi sayılır.

    Möminə xatın

Ey sərvboylu Möminə xatın, bu torpaqda ürək döyüntülərin hələ də eşidilir. Bu döyüntülər sevincindən, iffətindən, eşqindənmi söz açır? Amma əminəm ki, sənin əsrlərə sinə gərən köksün əsrlər ötdükcə sənətkarın Əcəminin, vəfalı yoldaşın Atabəyin, sevgili oğlun Cahan Pəhləvanın adına əbədi şöhrət çələngi hörür. Bu çələngin hər bir kərpici təkcə qədim Naxçıvanın deyil, qoca Şərqin gözəllik duyumundan söz açır, sevgisini, eşqini dünyaya tərənnüm edir. Möhtəşəm abidənə həkk olunan bu məhəbbət təəssüratı boşuna deyil. Azərbaycan qadınının, el anasının xatirəsini əbədiləşdirmək naminə, pak məhəbbət naminə ucaldılıb bu zərif abidə. Bu ucalıqdan baxdıqda Leylinin eşqinin, Şirinin sələfinin fövqündə duran Möminə ana görünür. Necə görünməyə bilərdi? O, eşq ilə yoğrulub eşq ilə yaşamışdı. Bəlkə də, türbənin üzərindəki küfi xətt qatarları, ümumi məhzunluq halının, nakam eşqin nisgilinin qəm karvanı məhz Əcəmi sənətinin qanadında pərvazlanaraq bütün Şərq aləminə sirayət edib. Zaman ötdükcə kədər deyil, sevinc, nəşə və iftixar mərkəzinə çevrilmiş bu əzəmətli türbə artıq neçə-neçə nəsillərin zövqünü əks etdirən canlı heykələ dönüb. Bu heykəl Əcəmi dühasından, Atabəy yadigarından gətirdiyi xoş müjdələri gələcək nəsillər üçün əbədi ərməğana çevirəcək, hələ bir çox nəsilləri özünə heyran qoyacaq.

Vaxtilə bu seyrəngaha üz tutub hüznlü baxışlarla türbəni ziyarət edənlərin, matəm saxlayan əcdadlarımızın nəvələri bu gün bu seyrəngahda toy-bayram quraraq Novruzu qarşılayır. Bahar artıq sənin ətəyində qurulan toy-büsatla gəlir Naxçıvana. Ağaclar şəninə çiçək açır, uşaqlar dizin-dizin qoynunda ayaq açır, sevənlər xısın-xısın bir-birinə səni pıçıldayır. Bayramda alınan güllər sənin xeyir-duanla sevənlərə hədiyyə edilir. Sən bəyənirsən deyə, o güllərin ətri bütün evləri bürüyür, iyi mavi səmanda qanad açıb zərif kəlağayı kimi başına qonur. Sən, ey məğrur qadın, sən, ey Atabəy yadigarı, qadın ucalığı, şərəf simvolu, Möminə xatın, günün mübarək!!!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.09.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağla Əhərdə yaşayıb yaradan Əhməd Purhəsənin şeirlərini təqdim edir.

Əbasət Purhəsən

Əhər

BƏZƏKLİ MANKƏN

Bazar qabağında bəzəkli mankən,

Hər gələn əl atır donuna sənin.

Yaşamağın üçün açılmır donu,

Soyuq şəhrimizdə geydiyin donun.

Əllərin əlimdə, əlin əlimi,

Əlinin içində saxlaya bilmir,

Nə çəpik çalırlar qabağımızda?!

Nə üçün görənlər ağlayır, gülmür?

Mən səni sevdiyim qıza oxşatdım,

Ya şəhər ağılsız, ya da mən dəli!

Bir dəyqə özümü sevindirməyə,

Sənin də abrına toxundum, bəli.

Səndən ayrılıram, bilirəm ancaq,

Əynindəki donu götürəcaqlar.

Bilmirəm bəlkə də oğlan paltarın,

Geydirib əyninə, toy tutacaqlar.

Bəlkə də bazardan, bazara köçüb,

Gözdən düşəcəksən, gic qalacaqsan.

Bilmirəm, sabahın heç kimsə bilmir,

Bəlkə də sevdiyim qız olacaqsan!..

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.09.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Şnobel mükafatı “əvvəlcə gülməyə, sonra isə düşünməyə vadar edən nailiyyətlərə görə” təqdim olunur. Düzdür, bəzən Nobelin ən yaxşılara, Şnobelinsə ən pislərə verildiyi də təşviq olunur. Halbuki, bu, heç də belə deyil.

Shnobel-in rəsmi saytı xəbər verir ki, bir neçə günə növbəti laureatlar elan ediləcək.

Bizsə oxucuda bu mükafat barədə təsəvvür yaratmaq üçün əvvəlki ilin laureatları barədə bilgi vermək istəyirik.

Bu arada bir lətifə yadıma düşdü. Deyir, bir alim olur, 97 illik ömrünün 80 ilini ağcaqanadlarda qan təzyiqini necə aşağı salmaq üçün tədqiqatlara həsr edir.

Bax Şnobel təqribən bu cür alimlərə qismət olur. Elə Braziliya və Kolumbiyadan olan alimlərin tədqiqatları bu lətifənin qəhrəmanından guya çox fərqlənirlər ki? Onlar biıirsiniz nəyi tıdqiq ediblər? Əqrəb qəbizliyini!

Beləliklə, son laureatlar:

Sosiologiya üzrə:

İtaliyalı alimlər Alessandro Pluçino və Andrea Rapisarda Alessio E. Biondo ilə birgə "İstedad uğura qarşı: uğurlarda və uğursuzluqlarda təsadüfün rolu" adlı tədqiqata görə ikinci dəfə Şnobel mükafatını almışlar. Onlar əksərən uğurların ən istedadlılara deyil, ən şanslı olanları nəyə görə çatdığını riyazi şəkildə sübut etməyə müvəffəq olublar. On dörd il əvvəl Plucino və Rapisard birinci dəfə Şnobeli alanda da ortaya çox maraqlı bir tədqiqat qoymuşdular: İdarə və müəssisə rəhbərləri vəzifə pilləsinə əməkdaşları gördükləri xidmətə görə deyil, təsadüfi seçimlə, tutalım, püşkatma ilə seçərlərsə, bu daha effektiv olar.

Texniki təhlükəsizlik üzrə:

Bəli,Nobeldən fərqli olaraq Şnobel mükafatının belə bir nominasiyası da var, bu nominasiyada mükafat İsveç tədqiqatçılarına verilib. Onlar avtomobil qəzaları testləri üçün sığının manikenini hazırlayıblar. Sual edərsiniz ki, niyə bəs bu zavallı heyvanın? İş ondadır ki, bu Skandinaviya ölkəsində sığınların  böyük populyasiyası qeydə alınmaqdadır və onlarla avtomobillərin toqquşması ciddi problemlər yaradır

Fizika üzrə:

Elmin ən vacib sahələrindən olan fizika üzrə laureatlar da fauna nümayəndələrini öyrənənlər olmuşdur. Çin, Böyük Britaniya, Türkiyə və ABŞ-dan olan iki qrup alim "ördəklərin sıra ilə, dəqiq sinxronluqla necə üzdüklərini" anlamağa çalışmışlar.

Tətbiqi Kardiologiya:

Bu sahə üzrə mükafat bir neçə ölkənin alimlərinin birgə tədqiqatları qazanmışdır. Mövzu bilirsiniz nə olmuşdur? İlk dəfə görüşən və bir-birinə ilk baxışdan aşiq olan cütlüklərin ürək döyüntüləri hansı səbəbdən sinxronlaşır.

Biologiya üzrə:

Bu nominasiyada Şnobel Braziliya və Kolumbiyadan olan alimlərə qismət olub, hansılar ki, quyruqlarının itkisinin və bunun nəticəsində baş verən qəbizliyin əqrəblərin hərəkət fəaliyyətinə təsir edib-etmədiyini öyrəniblər.

Ən nəhayət, ədəbiyyat üzrə:

Bu mükafatı hansısa bir yazıçıya deyil, bir qrup ədəbiyyatşünasa təqdim ediblər. Bu ədəbiyyatşünaslar hüquqi sənədlərin dilini çətinləşdirən nəsnələri tədqiq ediblər, həmin nəsnələr də “qeyri-ixtisaslaşdırılmış konsepsiyalar və pis məktublardır”.

Bəs sual oluna bilər ki, Nobel mükatafçıları 1 milyon dollar qazanırsa Şnobel mükafatçıları nə qazanırlar? 10 trilyon dollar! Şoka düşməyin. Söhbət Zimbabve dollarından gedir. Bütün qaliblərə "Özlərində olan bütün biliklərin saxlanması üçün zibil konteynerləri" və dünyanın ən dəyərsiz pul vahidi olan və dövriyyədən çıxardılmış 10 trilyon Zimbabve dollarını simvollaşdıran kağız silindrlər təqdim edilir.

Qeyd edək ki, Şnobel mükafatı və ya Ig Nobel mükafatı 1991-ci ildən Air elmi-yumoristik jurnalının redaksiyası (Annals of Improbable Research, "İnanılmaz tədqiqat salnamələri") tərəfindən təqdim edilir.

Yeri gəlmişkən, Şnobel başbilənlərinə bir ideya da biz verək. Bakı – Şamaxı yolunun Şamaxının vur-tut 10-15 evdən ibarət ucqar kəndlərindən birindən keçən hissəsinə qoyulmuş və milyonlara başa gəlmiş yolüstü piyada keçidinin ideya müəllifi də bu mükafata layiqdir. Deyilənə görə, son üç ildə bu keçiddən cəmi bir nəfər keçib. O da piyada yox, sürücü olub. Avtomobilini saxlayaraq keçidə qalxıb ki, orada selfi çəkdirsin.

Şəkildə: Şnobel mükafatı təsisçisi Mark Abrams 10 trilyon Zimbabve dolları və "məlumatların saxlanması üçün zibil konteyneri" ilə.

Fotonun müəllif hüquqları: Michael Dyer / AP

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.09.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Sizlər üçün çağdaş yazıçı və şairlərimizin ən yaxşı ədəbi nümunələrini seçərək təqdim edəcəyik.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

POEZİYA

VAHİD ƏZİZ,

Xalq şairi

ZƏFƏR MİLLƏTİMİN ALTUN TACIYMIŞ

Zəfər millətimin altun tacıymış,

özü yetməliymiş qisas zamanı,

həm savaş xəmiri çox acıyıbmış,

həm də müharibə acıymış hamı!

Görəndə şəhiddi nə cür igidlər,

qanları coşurdu mərd oğlanların,

hərbi hissələrə yeniyetmələr cumurdu –

“bizi də əsgər aparın!”

Yaralı tanıdım şirin qanıynan

udaraq söndürür qəlb acısını,

nişanın qaytarıb əsgər yollanan

sevdim neçə-neçə tibb bacısını.

Qaçqın nənələrin əli qaşında,

Yollara baxırdı – “nə oldu Şuşam?”,

Qonşuda bir ahıl – Doxsan yaşında,

döşünə döyürdü – “topçu olmuşam!”

Bu Zəfər millətin altun tacıymış,

Qələbə yetişdi Qırx dördcə gündə,

 həm “savaş xəmiri” çox acıyıbmış,

 millət müharibə “acıymış” həm də...

SƏN MƏNİM ƏBƏDİ QARABAĞIMSAN...

Yetişdin zirvənə, üçrəngli Bayraq!

Qarabağ – qəlblərdə atəşsən, odsan,

Dözdük hicranına alovlanaraq,

Düşmən elə bildi – “Unudulmusan”.

Qələbə gətirdi Bayraq özüylə,

Günü başlamaqda – “Vətən” sözüylə,

Yağı elə bildi “Cıdır düzüylə”,

Keflənib, hallanıb yerimək asan.

Dirçəldin – qəfəsdə quş olsan belə,

Həsrətli gözlərdə yaş olsan belə,

Bir şeyi bilirəm – daş olsam belə,

Qarabağ, köksündə ərimək asan!

Qurtardıq – Sərsəngi, əsir Tərtəri,

Ordunun dizində millət təpəri,

İndi “Xarıbülbül” adlı gülləri,

Doğma öpüşlərə bürümək asan.

Qarabağ, yenə də bəxtəvər görün,

Közərir kül tutmuş közün, kömürün,

Ötəri olsa da cahanda ömrüm,

Sən mənim əbədi Qarabağımsan...

MƏNƏ YÜZ İL ÖMÜR ARZULAMAYIN

Mənə yüz il ömür arzulamayın -

Xəzan yarpağıtək qovmasın külək,

Gözlərim görsə də, ayağım - əlim

Əsalı olanda dayansın ürək.

Mən yüz il ömür arzulamayın -

Bu qədər yaşayan hansı çiçəkdir?!

Mən yaşda qalmırsa taytuşum-tayım,

Qurdnan qiyamətə qalmaq deməkdir.

Mənə -" Yüz il yaşa" - deməyin, dostlar,

Yerişim, gülüşüm, səsim itməsin,

Məndən cavan olan, gümrah olanlar

Çiynimdə dünyadan köçüb getməsin.

Mənə elə ömür arzulayın ki,

Ölüncə ümmantək çağlaya bilim,

Qapı - pəncərəni öz evimdəki

Özüm aça bilim, bağlaya bilim.

Tanrıdan bir ömür diləyin mənə,

Taleyim sevgiylə baxsın üzümə,

Görsün yad payına şərik deyiləm

Gərək olmayanda özüm-özümə,

Deməli heç kəsə gərək deyiləm!

Sağlıqlar deyəndə hərdən şənimə,

Nə özüm kövrəlim, nə sizə gülüm,

Tanrıdan bir ömür diləyin mənə,

Hər vaxt sevə bilim, sevilə bilim.

Mənə yüz il ömür arzulamayın -

Ləyaqət, təmiz ad atıb getməsin

Dünyaya qalacaq malı dünyanın -

Karvanın lənətə batıb getməsin

Mənə yüz il ömür arzulamayın...

HƏKİMƏ MƏKTUB

Həzin bir nəğmədir ürəyimdəki,
elə hey çağlayar, elə hey daşar,
yarsan-ürəyimdə asta gəz, həkim,
birdən bıçağına arzum dolaşar. 

Ovcuna çilənsə, qorxma, qan deyil-
billur bir sevdadır axar sinəmdən,
mənim ki ürəyim damardan deyil,
asılmış bir qızın hörüklərindən!

Çətin ki qəlbimi görərsən, həkim,
bürünmüş guman ki, dumana, çənə,
guman ki, yaram da köhnəldiyindən
köhnə bir tanıştək yad gələr sənə.

Bəlkə ağlayarsan, həkim, yenə də,
doğrayıb-qırarsan barmaqlarını,
həkimlər-hər dəfə insan oləndə,
itirər əlinə etibarını…

YADIMA DÜŞÜR

Payızın eyvana dəyir qədəmi.

Nəmli məhəccərdən əlim sürüşür.

Dibçəkdə soluxan qızıl gül kimi,

Səni gözlədiyim yadıma düşür.

İndi xatirələr qalxır eyvana

Soyuq varlığımı bürüyə bilmir.

Çiskindən, dumandan, qəmdən o yana

Sənli xatirələr yeriyə bilmir

Yerdən çox hündürdə keçdi illərim.

Qəlbinə gah uzaq, gah yaxın oldum.

Hələ də məhbusdur, xatirələrim.

Mən sənin bir eyvan dustağın oldum.

O, qədər giley var bu qapılarda.

Hər elçi bir təzə yar gətirərdi.

Bir çinar mən qədər dursaydı, burda.

Bəlkə də həsrətdən bar gətirərdi.

Payızın eyvana dəyir qədəmi.

Nəmli məhəccərdən əlim sürüşür

Dibçəkdən boylanan qızıl gül kimi.

Səni gözlədiyim yadıma düşür...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.09.2024)