Sentyabrın 14-də X Sankt-Peterburq Beynəlxalq Birləşmiş Mədəniyyət Forumu çərçivəsində MDB iştirakçısı olan Dövlətlərin Mədəni Əməkdaşlıq Şurasının növbəti iclası keçirilib.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mədəniyyət Nazirliyinə istinadən xəbər verir ki, iclasda Rusiya, Özbəkistan, Belarus və digər ölkələrin mədəniyyət nazirləri, müvafiq qurumların nümayəndələri iştirak ediblər.

 

Tədbirdə çıxış edən Azərbaycan Respublikası mədəniyyət nazirinin müşaviri Oleq Əmirbəyov bildirib ki, hazırda MDB üzvü ölkələrdə mədəni inteqrasiya yeni mərhələyə qədəm qoyub.

 

O, Laçın şəhərinin 2025-ci il üçün "MDB-nin mədəniyyət paytaxtı" elan edilməsi qərarını yüksək qiymətləndirərək deyib: “2025-ci ildə Azərbaycanda keçiriləcək III MDB Oyunları unikal imkanlar açacaq əhəmiyyətli hadisədir. İdman yarışları ilə yanaşı, biz idman və incəsənətin bir-birinə necə ahəngdar şəkildə qarışdığını, millətlərarası dialoqun yeni aspektlərini yarada biləcəyini nümayiş etdirəcək geniş mədəni proqram hazırlayırıq”.

 

Nazirin müşaviri MDB-yə üzv ölkələrdə keçirilən qarşılıqlı mədəniyyət günlərinin də mədəni inteqrasiyaya əhəmiyyətli töhfələr verdiyini diqqətə çatdırıb. O, eyni zamanda, Bakıda keçirilən, qonşu ölkələrdən də bu sektorun nümayəndələrini bir araya gətirən yaradıcı sənayelər festivalı – “Yaradıcılıq Həftəsi” haqqında məlumat verib. Qeyd olunub ki, bu tədbir mədəniyyət və yaradıcı sənayelər (MYS) sahəsində fikir və təcrübə mübadiləsi platformasına çevrilib.

 

Qeyd olunub ki, mədəni əməkdaşlığın üfüqlərini genişləndirməyə xidmət edən beynəlxalq incəsənət layihələrinin davamlı keçirilməsi vacib əhəmiyyət daşıyır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.09.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzeti” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Orxan Fikrətoğlunun şeirləri təqdim edilir. 

 

 

Qara rəngli dar köynəyim vardı, yadında?

Sizin evin qarşısında durardım.

Tünd qıvırcıq, gur saçlarım vardı, yadında?

Bığımı da Koroğlutək burardım.

 

Bizi bahar tanış etdi, yadında?

Söylədi ki, tez isinən uşaqdı.

Sən əlini mənə tərəf uzatdın,

Mən də necə kəkələdim, yadında?

 

Sonra sənə üzük aldım, yadında?

Barmağına taxmaq üçün gətirdim.

Sən də məni bir payıza ötürüb,

Çıxıb getdin, dayanmadın, yadında?

 

Səndən sonra neçə ömür yaşadım,

Səndən sonra dağı dağa daşıdım,

Bir də gördüm, bu dünyayla yaşıdam,

Sən də yoxsan, olmamısan, yadında?

 

Yadımdadı, sönmüş eşqin ocağı,

Unutmuram o şöləsiz çırağı,

Nə qalıb ki, on, on beş il uzağı,

Məni necə puç elədin, yadında?

 

Yadımdadı, o qəmzəli baxışın,

Yadımdadı, o şahanə duruşun,

Yadımdadı, külək ilə gəlişin,

Təkcə üzün qalmayıbdı yadımda,

Yadında?

 

*

Dünya ceyran gözüydü,

Ənbər kimi qoxurdu.

Həyat məni sevirdi,

Dilim nəğmə oxurdu.

 

Arzularım quş kimi

Göy üzündə süzürdü.

Ömür şirin duş kimi,

Gözümdən süzülürdü.

 

Qardaşlarım sağ idi,

Atam arxa, dağ idi.

Dünya ağ varağ idi,

Hərflər düzülürdü.

 

*

Bu gün atamın anım günüdür. Yeddi ildir ki, onunla ürəyimdə danışıram. Atam ürəyimdədir. Qardaşlarım da ordadır. Mən də ora gömüləcəm, ürəyimə. Ürəyim bizim evimizdir.

 

Səndən sonra havalar soyuq keçir,

Səndən sonra soldu bağçadakı nar.

Səndən sonra anam dovğa bişirmir,

Deyir, atan göylərdədir, umsunar.

 

Səndən sonra dünya heç dəyişmədi,

Pis adamlar yenə surun sürmədə.

Səndən sonra qardaşımı itirdim,

Tək qalmışam bir adamlıq xeymədə.

 

Səndən sonra yazı yaza bilmirəm,

Sözlər qulaq asmır, baxmır sözümə.

Sən ordasan, sözün bitdiyi yerdə,

Ordan bir söz göndər, qatım sözümə.

 

Səndən sonra mən də çıxıb getmişəm,

Qalan mən deyiləm, bir başqasıdı.

O gün tində, qəfil çıxdım qarşıma

Tanımadım gördüm bir başqasıdı.

 

*

Qəlbimlə zikr etdim səni,

Darlıqda şükr etdim səni.

Göylərdə fikr etdim səni,

Könlümdəsənmiş...

 

Qürbətin yolları duzağ,

Gözümün yaşları sazağ.

Hey axtardım yaxın-uzaq,

Könlümdəsənmiş.

 

"Ol!" dedin, oldum ya hu.

"Qal!" dedin, qaldım ya hu,

"Bil" dedin, bildim ya hu,

Könlümdəsənmiş.

 

Tanrıma...

 

Ovcumda bir işıq var,

Vətəndən gətirmişəm.

Bu qürbətə düşəli,

Şöləsin itirmişəm.

 

Qürbətin qapıları

Babi-nəfsdən keçir.

Adamları fanidi,

Baqidə şəri seçir.

 

Mən Tanrının sirriyəm,

Tanrı mənim sirrimdi.

Keçmişəm ərşi-fərşdən,

Şəffaf mənim ismimdi.

 

Yaddan çıxmır vətənim,

Ləbbadəmdi bu tənim.

Gəldim, sənə əyilim,

Gəldim, sənə çevrilim.

 

Əksin aynada şəffaf,

Ha baxıram, görmürəm.

Açıqdı böyük gözüm,

Səni qəlbdən bilirəm.

 

Susmuşam bu qürbətdə,

Sözüm sözündə susub.

Görmürəm bu qürbəti,

Gözüm gözündə susub.

 

Fanidi qürbət eli,

Bəndə nöqsansız olmur.

Baqidi könlün dili,

Bilənlər sənsiz olmur.

 

Bir an sənsiz olmadım,

Unutmadım vətəni.

Ruhu üfürdün mənə,

Cəza verdin bu təni.

 

Səni zikr etdim, ancaq

Səni tanıdım, səni.

Vətəndə itirmişdim,

Qürbətdə buldum səni.

 

*

Atlantik okeanın sularında üzdüm,

Əlimi səndən üzmədim...

Alp dağlarına qalxdım,

Ayağa qalxa bilmədim,

Üfüqdən doğan günü gördüm,

Gün görmədim...

Hamını gördüm,

Səni görmədim...

Sən məni gördün?

Mən özümü görmədim...

 

*

Qızınasan deyə, günlərimi bir-bir

            yandırıram xərabət tonqallarında,

Dünyanın sarı simi qırılsa da, kədəri həmindi

indi...

Ölümü görmək istəsən, üzümə bax.

Amma qorxma...

Gözlərim həmindi

İndi!

Çağırsan, gələrəm indi.

Amma qorxma,

qorxma, belə ağır tərpənməyimdən...

Sevgim həmindi.

İndi

Azadlıq istəyən kişilərin çoxu

            azadlıqdadı indi.

İt döyürlər Keşlə bazarının arxasındakı

            torpaq yollarda...

Tanrı mənə güvənmir daha,

İmtahan etmir.

Daha qarşıma yaxşı adamlar çıxmır,

Başıma pis işlər gəlir...

İndi

Sevdiyim qadınların nazı demodedir,

Köhnədi baxışları.

Dostların yarısı kirə çıxdı,

yarısı pula.

İndi

Ancaq küləklər əskisi kimi gözəl əsirlər,

Havalandırırlar məni.

Ancaq küləkli günlərdə gözlərim ayılır

Görürəm səni

İndi

Sən hardasan indi?

İndi

Mən hardayam, indi?

İndi.

 

*

Su axar yalın-yalın,

Əridir dağın qarın.

Dənə dən, narın-narın

Suda ömrüm görünür...

 

Bir damcıda uşağam,

Ərgənəm bir damcıda.

Bir axarda dədəyəm,

Babayam bir axarda.

 

Ömrüm su kimi axır,

Əl eyləyir uzaqdan.

Ağ bacalı gəmiyəm,

Tüstü çıxır bacamdan.

 

Saf qar idim, əridim.

Axarla axdım arxdan.

Mən Mələk doğulmuşdum,

Çıxa bilmədim vaxtdan.

 

*

"Ol!" dedin, oldum,

"Qul" dedin, oldum.

"Gəl" dedin, oldum,

Oldummu, ya Hu?

 

Nəfsi-kübra

Ləfsi-zəhra

Ara-ara, sıra-sıra

Qaldımmı, ya Hu?

 

Xəlvətdən aşkara,

İşrakdan pünhana

Çatdım pəncərəsiz hana

Gördünmü, ya Hu?

 

Dərd verdi ruzi kimi,

Güldüm lal quzu kimi.

Faniydim, Baqi oldum,

Hu çəkdim, razı kimi.

 

*

Dərdini deməyə qardaşın yoxsa,

Sirrini deməyə sirdaşın yoxsa,

Sənə yol olacaq yoldaşın yoxsa,

Demək, ya Tanrısan, ya da ki tənha.

 

Əgər Tanrısansa, sənə nə deyim?

Əgər tənhasansa, zamanı əyir.

Əgər Tanrısansa, dünyan mübarək,

Əgər tənhasansa, ölümün xeyir!

 

Tanrı da tənhadı, sən də tənhasan,

Səni özü kimi yaratdı mövlan.

Darıxma, bu ömür göz qırpımıdı,

Tanrı darıxmır ki, tənhalığından.

 

*

Əcəl başımın üstə

Durub əmr gözləyir.

Anam başımın üstə

Sabaha nəzir deyir.

 

Aldadıram əcəli,

Aldadıram anamı.

Allaha can borcum var,

Başa salın anamı.

 

Ömür anadan başlar,

Ana Allah amanı.

Ölüm anadan başlar,

ölüm Allah amanı.

 

Nə yaşadım, nə yapdım?

Nə itirdim? Nə tapdım?

Bu fanidə ha çapdım,

Bulammadım amanı.

 

*

Səninlə oynamıram,

Zər tutursan, İlahi.

Şeş-beş atıb uduzuram,

Yeklə udursan, İlahi.

 

Aldın verdiklərini,

Verdin bildiklərini.

Gördüm gördüklərimi,

Mən gedirəm, İlahi.

 

Mərdin namərdə quldur,

Yaxşın pisin əsiri.

Şeytan tutub əlimdən,

Oynamıram, İlahi.

 

Oyun sənin oyunundu,

Hökmü-zər sənsən, İlahi!

Hamı fanidi dünyada,

Baqi tək sənsən, İlahi.

 

Mən səni sevmək istədim,

Sənə bənzəmək istədim,

Səndən şeş-qoşa istədim,

Du bir verdin, İlahi.

 

*

Ölüm yuxu kimidir,

Kipriyindən sallanır.

Ömür güzgü kimidir,

Adam baxır, hallanır.

 

Hər anı bir zaman bil,

Hər günü bir güman bil,

Bu dünyanı yalan bil,

Adam baxır, aldanır.

 

Yox olacaq hər nə var,

Əldə əsa, saçda qar.

Bu beşikdi, ya məzar?

Adam baxır, yollanır!

 

*

Qar yağır gorgah üstünə,

Gah altına, gah üstünə,

Qar yağır, bir ah üstünə,

Üşüyürsənmi, ata?

 

Bu dünya sənə dar idi,

Hər sözün bir nübar idi,

Söyüşün də kübar idi,

Eşidirsənmi, ata?

 

Qardaşlarım yanındamı?

Burdakılar yadındamı?

Yerin altı gümandımı?

Məni görürsənmi, ata?

 

*

Sənin gözlərin göydü,

Göy üzü kimi.

Göy üzü göydü,

Sənin gözlərin kimi.

 

Mənim gözlərim qaradır,

Gecə kimi.

Gecə qaradır,

Mənim gözlərim kimi.

 

Mən göy üzü maviyə baxdım bir ömür,

Sən gecənin qaranlığına.

Mən səni gördüm bir ömür,

Sən məni qaranlıqdı deyə, görmədin, amma

Görmədin, amma.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.09.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı illərdir ki, mübahisə predmetinə çevrilən bir məsələyə növbəti interpretasiyanı təqdim edir. Ramesh Byonnesin “Şair Rumi ilə Şəms homoseksual sevgili olublar, yoxsa bu, sadəcə bir Bhakti¹ sevgisi idi?” yazısını müəllifin icazəsi ilə dilimizə çevirərək Elmar Vüqarlı portalımızın oxucularına təqdim edir.

 

 

          Yazar Yoqi Julian bu yaxınlarda "Elephant" jurnalında dərc etdirdiyi məqaləsində yazır ki, 12-ci əsrin ekstatik və mistik şairi Rumi ola bilsin homoseksual olduğuna görə qətlə yetirilib.

Məlumdur ki, bəzi alim və yazarlar, o cümlədən Koleman Barks da Ruminin sevimli müəllimi Şəmsin qətlə yetirildiyini iddia edirlər. İlk dəfə Rumi və Şəmsin homoseksual sevgili olması şayiəsini özü açıqca homoseksual olan yazıçı, ruhani aktivist Andey Harvey çıxartmışdır.

Ruminin məşuqunun onun homoseksual sevgilisi Şəms olması ideyası böyük mübahisə doğurmuşdur. Lakin tək mübahisəli olmayan məqam budur ki, Rumini kimsə öldürməmişdir. O, 17 dekabr 1273-cü ildə təbii səbəblərdən vəfat etmişdir.

Koleman Barks yazır: "1248-ci ilin 5 dekabr gecəsi. Rumi ilə Şəms söhbətləşirdilər. Şəms qapının dalından çağırıldı. O, çölə çıxdı və onu bundan sonra  bir daha görən olmadı. Çox ehtimal ki, Şəms Ruminin oğlu Əlaəddin tərəfindən gizlicə qətlə yetirilmişdir. Əgər belədirsə, onda Şəms həqiqətən də öz başını Mistik Dostluq naminə vermişdir".  

Başını quruya², Tanrıya, İlahiyə vermək ifadəsi məmnuniyyətlə ölmək, ruhun qorxmadan ölümlə qovuşmağa hazır olması anlamındadır. Bu baxımdan Hindistan Bhakti mistikləri olan Kəbir³ və Mirabayinin⁴ coşqun sevgi poeziyaları müxtəlif yönləri ilə Rumini xatırladır.

Salnamələrdə əksini tapmış, bizə artıq məlum olan rəvayətlərdə ruhani qrupların və dini təriqətlərin bir-biri ilə, yaxud da öz aralarında qısqanclıq, satqınlıq, xəyanət etmələri, mübarizə aparmaları, hətta qətllərə belə rəvac vermələri qeyri-adi bir hərəkət deyil. Misal üçün fərz edilir ki, Buddanın bir şagirdi onu öldürməyə dəfələrlə cəhd etmişdir. Eləcə də İsanın İuda İskariot tərəfindən xəyanətə uğraması hekayətini biz hamımız bilirik.

Müasir vaxtlarda mənim müəllimim Anandamurti siyasi cəhətdən əsaslandırılan ittihamlarla yalandan həbsə salınmışdı. Bu Hindistan qurusunun qeyri-adiliyi ondan ibarət idi ki, o, kasta sisteminə qarşı danışmış, kapitalizmin anti-humanist iqtisadi formasiya olduğunu bildirmiş və onu daha birgə (kooperativ) iqtisadiyyatla dəyişdirmək istəmişdi.

O sonralar acıqlanırdı ki, siyasətçilər, zənginlər və kahin brahmanlar⁵ ondan canlarını qurtarmaq üçün əlbir olub ona qarşı sui-qəsd hazırlayıblar. 8 ildən sonra, 1979-cu ildə həbsxanada zəhərləndikdən sonra məhkəmə işini "siyasi tərkibli" hesab edən Qərb hüquqşünaslarının köməyi ilə o bütün ittihamlardan azad edildi. Bunların hamısı İndira Qandinin Hindistanı diktator güclərlə müxalifət liderlərinə və proqressiv təşkilatlara qadağalar qoymaqla, onları həbsxanaya saldırmaq və əzablar verməklə idarə etdiyi  70-ci illərdə baş vermişdir.

Ziddiyyət və münaqişələr ruhani dairələrdə yeni bir şey deyil. Yaxşı, yalnız ekstatik İlahi eşqin müdafiəçisi kimi görünən Rumiyə nəyə görə qısqanclıq edirlər? Bəlkə, bu ona görə belədir ki, Rumi ilə Şəms həqiqətən də homoseksual sevgili olublar?  

Rumi ilə Şəmsin homoseksual sevgili olması ideyası şəxsən mənə “böyük”, eyni zamanda “dəbdəbəli” müasir baxışlardan biri kimi gəlir. Əlbəttə, ona görə yox ki, homoseksual olmaq özü bir problemdir, lakin bu halda belə o, həqiqətə uyğun deyil. Sufizmdə, Tantra⁶ və şərqin digər ekstatik tradisiyalarında rast gəldiyimiz müəllim-şagird münasibətləri ənənəsi Qərbdə, doğrudan da, mövcud deyil. Bu səbəbdən də biz şübhələnməyə və inamsızlığa həddindən artıq meylliyik. Tez-tez bu kimi məhrəmliyi, yaxınlığı cinsi münasibətlərə bərabər tuturuq, halbuki belə şey orada qətiyyən ola bilməz. Bəzi müasir müəllimlərdir ki, sadəcə sıxıntını aradan qaldırmaq adı altında öz şagirdləri ilə, həqiqətən, cinsi əlaqəyə girirlər. 

Birinin Məşuq və Aşiq anlayışlarını öz müəllimi barəsində işlətməsi Qərbdə başa düşülən deyil. Bir qədər də fikrimizi inkişaf etdirərək deyə bilərik ki, paralel aparmaq məqsədilə Sufizmdə və Yoqada rast gəlinə bilən Bhakti⁷ ənənəsinin (az-çox bəzi qara Baptist kilsələri istisna olmaqla!) Qərb mistizmində analoqu yoxdur. Biz sadəcə Qərbdə keşişlərimizdən bərk yapışmırıq, onlarla əl-ələ tutmuruq, gözlərinə diqqətlə baxmırıq; lakin əsrlərdir ki, bu irfan yolunu şərqlilər gedirlər.

Qərbin mənəvi poeziyasında seksual bədiilik və obrazlılıq da yoxdur. Şərqdə seksual birlik, ittifaq həm də daxili vəcdi, tantrik kundalini⁸ halını ifadə edir. Sərxoşluğun ruhani məqamlarını göstərən "şərab", "sərxoş" və "meyxana" kimi sözlərini anlamaq üçün də biz dərin mənəvi ənənəyə malik deyilik. Ümumiyyətlə, Tanrı məqamında yüksəlməyi əldə etmək üçün Şərqdə sədaqətlə yerinə yetirilən tradisiya Qərbdə yoxdur. Yöndəmsiz yoqa ritmləri bizə ona görə tədricən çatır ki, onlar hələ bizim sümüklərimizə düşməyib, qanımıza hopmayıb. Biz hələ də o ritmlər üçün olduqca mənəvi cəhətdən cəsarətsizik. Biz qərblilər o zaman bədənimizi tərk edib özümüzə vəhşi təbiiliklə daxil oluruq ki, onda ya narkotik qəbul edirik, ya cinsi əlaqədə oluruq, ya da ki rok-n-rol oynayırıq. Çətin ki biz nə vaxtsa fırlanaq, Ruminin, Kəbir və Mirabayinin etdikləri kimi Allaha, yaxud da müəllimimizə məhəbbət bəsləyək.

Hindistanda yerinə yetirilən kirtan⁹ məqamında, transda olarkən axırıncı dəfə sən nə vaxt döşəməyə yıxılmısan ki?

Başqa sözlə desək, biz o insanlara inanmırıq ki, onlar Tanrı ilə Ramakrişna¹⁰ Ana Kali ilə danışdığı kimi danışdıqlarını iddia edirlər, necə ki Mirabayi Sevgili Krişnası ilə bu cür danışmış və onu sevmişdi. Biz belə insanları burada institutlara qəbul edirik, Hindistanda isə onları çox vaxt müqəddəs sayırlar. 

Hindistanda hələ də müqəddəs hesab olunan sadhular¹¹ küçələrdə çılpaq oynaya bilərlər. Eləcə də Kalvinist¹² zahidliyimizdə biz qərblilər kilsədə uzun müddət əllərimiz üzərində otururuq. Biz həm ağlı başında olan, eyni zamanda da daxili obrazlardan danışan adamlara inanmırıq.      

Qeybdən gələn səsləri yalnız dəli adamlar eşidir və ya poeziyada belə cinsəl obrazlar seksi təmsil edir, - deməklə biz hətta özünü qərb mistikasında – Müqəddəs Con, Müqəddəs Frensis və Avilalı Teresa kimi şəxslərin timsalında ifadə etmiş bütün ruhani-mənəvi tradisiyalara məhəl qoymuruq.

Bəzən belə adamlar, doğurdan da, çılğınlaşırlar, lakin bəzən də belə olmurlar. Bəzən onları mistik də adlandırırlar. Mən çoxlu adamların döşəmədə o yan-bu yana  qıvrıldığının, vəcd halında qışqırdığının, daxili görmələrlə söhbətləşdiyinin əyani şahidi olmuşam; özümün də bunları etməyim hələ bir yana qalsın. Bizim heç birimiz hələ də institutlaşdırılmamışıq deyəmi belə şeylər Qərbdə qəbul olunmamalıdır?

Ruminin Sevgili müəllimi Şəmsə olan məhəbbətini homoseksual əlaqə ilə eyniləşdirmək cəhdi bugünkü əksər Hindistan alimləri tərəfindən şüurun Eynşteyni hesab edilən Ramakrişnanın mənəvi dahiliyini çərənçi dəliliklə bir tutmaq qədər yanlışdır. Bu isə ən pis halda belə reduksionizmdir.

Mənə belə gəlir ki, bu vəziyyət həm də zərif kundalinin oyanması halını kürəyində həşərat dolaşması ilə səhv salmaqla bir şeydir. Daxili aləm həm real, həm də qeyri-realdır. Bütün bunlar da ruhani yolun fərqli məqamlarını izah edə bilən yolçuların spesifik mənəvi təcrübəsindən asılıdır. Ruminin zəngin mənəvi mistik daxili dünyasının böyüklüyünü onun sadəcə homoseksual olduğunu deməklə kiçiltməyə, aşağılamağa çalışanlar (əslində, onun qey və ya homoseksual olmasının heç bir fərqi yoxdur), əlbəttə, fikirləşdiklərinin tam əksini edirlər. Onlar Ruminin əngin mistik şüurunun dolğun spektrini, görünüşünü dünyəvi rakursdan təsvir etməklə onu əslində məhdudlaşdırmağa, təhrif etməyə can atırlar.    

Ruh bədəndə və sevginin qəlbində yaşayır. O gah yerdə yaşayır, gah da səmada yaşayır. O həm incədir, həm də qabadır. Rumiyə görə, ruh bütün sərhədləri sərbəstcə keçə bilir. Ruminin eşq ruhu Şəmsə qədər də onun həm bədənində, həm də ağlında yaşamışdı. Lakin Şəmsi sevəndə isə o bunu qəlbinin daim göynəyən ruhi ağrısı ilə etdi. Mirabayi də öz daxili Krişnasına olan ruhani sevgisini Rumi ilə eyni tərzdə bəsləmişdi.

Nəyə görə Ruminin sevgi poeziyası Şəmsin ölümündən sonrakı illər ərzində  yaranmış, Mirabayinin isə sevgi poeziyası Krişnanın Vrindavan¹³ tarlalarında gəzintisindən təxminən 2 min il sonra yazılmışdı? Bunda təəccüblü bir şey yoxdur. Şəmsin sirli qeybindən sonra onu axtaran Rumi sonda belə anlamışdı:

 

"Mən nə üçün onu axtarmalıyam?

Mən ki onunun eynisiyəm.

Onun cövhəri məndən danışır.

Mən özüm özümü axtarırmışam!"

 

Özümüzü axtararkən ruhani yolu bizdən əvvəl getmiş bələdçilərə, müəllim və mistiklərə ehtiyac duyuruq. Krişna deyir ki, sevgi ruhani yolu təsirli dərəcədə sürətləndirə və tezləşdirə bilər. Lakin nəticə etibarı ilə müəllimə, Məşuqa yönələn məhəbbəti Rumi daxili ÖZümüzə olan eşq olduğunu başa düşürdü. Demək, ruhani səfərin məqsədi qey və ya homoseksual tapmaq üçün deyil, sadəcə ÖZümüzə olan eşqdir. ÖZümüzü tapmaqdır!   

 

Bəzi sözlərin izahı

 

1.     Bhakti (Sanskrit sözüdür, mənası “sədaqət”, "sadiq olmaq”) - Hinduizmdə iman gətirənlə Tanrı arasında müxtəlif formalarda təzahür edən sevgi və tapınmanı ifadə etmək üçün istifadə edilir.

2.     Quru – hinduizmdə mürşid, ustad, pir, ruhaniyyat müəllimi.

3.     Kəbir (1440-1518) – orta əsr Hindistan mistik şairi, yaradıcılığı bhakti hərəkatına, eləcə də klassik Hind ədəbiyyatına böyük təsir göstərmişdir.

4.     Mirabayi (1499-1547) –  Hind mistik qadın şairi və Hind ədəbiyyatında Krişna poeziyasının görkəmli nümayəndəsi. Şimali Hindistanda bhakti tradisiyasının müqəddəslərindən hesab olunur. O, əsərlərini braj, racastan və qucarat dillərində yazmışdır. Yaradıcılığında əsasən Krişnaya olan sevgisini təsvir etmişdir.

5.     Brahmanlar – qədim Hindistanda kahinlər kastası. Hesab edilirdi ki, Brahma öz dodaqlarından kahin brahmanları yaratmışdır. Buna görə də onlar adamlarla Brahmanın adından danışırlar. Brahmanlar hindlilərin birinci ali kastası sayılır.

6.     Tantra – (həmçinin tantrizm və tantra dini də deyilir) Hindistanın qədim inanc tradisiyalarından biridir, həm hinduizmə, həm də buddizmə güclü təsir göstərmişdir. Sanskrit sözü olan tantra adətən "traktat" və ya "giriş" anlamında işlədilir.  Hərfi mənada "şal, dəsmal, örtük, toxumaq, toxuculuq dəzgahı" mənalarını da verdiyinin demək olar.  Sözün "prinsip, kontinuum, sistem, doktrina, nəzəriyyə" anlamları tan fel kökündən törəmiş "genişləndirmək" sözündən və "alət" mənasını verən tra şəkilçisindən irəli gəlir.

7.     Baptizm — Xristian protestant məzhəbidir. Yunan dilindən tərcümədə "suya batırmaq, suda vəftiz etmək" mənasını ifadə edir.

8.     Kundalini – Sanskrit sözüdür, "sirkulyar, dairəvi" mənasını bildirir. Yoqa nəzəriyyəsinə görə, insan bədənində, onurğanın əsasında yerləşən ilkin enerjidir, oyadılmasına ehtiyac var. 

9.     Kirtan və ya kirtana – Sanskrit sözüdür, mədhiyyə deməkdir. Hinduizmdə tanrı Krişnaya qrup şəklində musiqinin müşayiətilə dua edilməsidir. Kirtan söyləyənə kirtankar deyilir.

10.Ramakrişna Paramahamsa (1836-1886) — hindistanlı quru, mistik, vaiz, hinduizm dinində islatah aparmışdır.

11.Sadhu və ya sadu – hinduizmdə yoqa ilə məşğul olan asket kişilərə deyilir. Qadınlara isə sadvi deyilir.

12.Kalvinizm — Jan Kalvinin XVI əsrin əvvəllərində ortaya atdığı ideyalara əsasən yaratdığı xristianlıq cərəyanı. Bu dini inanc sistemi, ilk dəfə Cenevrədə, daha sonra isə Niderland, Şotlandiya, Almaniya və Fransada qurulan yeni kilsələrdə qəbul edilib.  Kalvinizm ənənəvi dini baxışları deyil, ilk xristian baxışlarını əsas götürür.

13.Vrindavan – Hindistanda şəhərdir. Tanrı Krişna öz uşaqlığını Vrindavanda keçirdiyi üçün Hinduizm dinində müqəddəs 7 məkandan biri sayılır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.09.2024)

 

 

 

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Tanrının kitablarında sənə əmanət etdiyi, sənin küçə ortasında öldürdüyün…

Gəlin yenə "FEMİNİST" olaraq öz pafoslu çıxışımı edim. 

 

Qınamaq, tənqid etmək, qarşı gəlmək, hətta, nifrət etmək də sizin seçminizdir, oxuduqlarınızı düzgün qəbul edib düşüncələrinizdə, ifadə və davranışlarınızda  lazımi dəyişiklik etmək də həmçinin.

Mən yoruldum artıq eyni sözləri dəfələrlə fərqli formalarda yazmaqdan, düşüncələrimi ifadə etməkdən, cəmiyyətdə düzəlməyəcək olan bu problemlərdən.

 

Bir qadın, övladının gözü önündə həyat yoldaşı tərəfindən öldürülür.

Hə, həyat yoldaşı tərəfindən~pis və ya yaxşı hər gün bir-birlərinin yanında olacağına söz verdiyi, yeməyini, çayını, təmiz geyimini belə özü təmin edə biıməyən, qarşısına 15 dəqiqə çay gec gələndə deyinən, onun spermasına həyat verib üstəlik doqquz ay qarnında daşıyıb, nə zülümlə dünyaya gətirib sonra yenə min bir əziyyətlə yetişdirdiyi övladının  gözü qarşısında öldürüldü. 

Bir vərəqdə bir ömür yola çıxacağına imza atarkən hardan bilə-bilərdi ki, imzaladığı ölüm fərmanıdır?

Yox, əslində mən səhv düşünürəm. Mən hələ uşağam, mənim belə şeylərdən danışacaq yaşım deyil axı.

Yəqin kişi haqlıdır.

Yəqin qadın fahişə idi.

Yəqin o içki içəndə ərini döyürdü.

Yəqin o siqaretdən bezib nəşə çəkirdi.

Yəqin o evdə ərini bəyənməyib başqası ilə gəzirdi.

Yəqin o, uşaqlar xəstələnəndə,dərsləri zəif olanda ərini günahlandırırdı.

Həə, elə məhz bunlara görə haqlı idi əri.

Yaşamaq yaraşmaz ona.

Ölüm hökmü verilməli, edam fərmanı imzalanmalıdır..

Bizə isə söz demək düşməz, axı bizlər mental kodları beynimizə çip olaraq taxmış, millətin ailə işinə qarışmayan, öz halında, əsli müsəlman dini İslam olan, eyni zamanda məhəllədə semiçka çırtlayıb Firəngiz xalanın qızını oğlanla görəndə, Adil kişinin nəvəsini gödək deyinmiş görəndə indiki cavanların pozulduğunu şiddətlə qınayıb, şiddəti qınaya bilməyən aciz bəndələr idik.

Nə deyim, vallah.

"Öldürülməyə layiq idiee, qaqa"

"Məsləhətdi qız deyil demişdim dəə, sizə"

"Allah bilir nə yuvanın quşu olub"

Özünüz bilirsiz də, yaxşı at özünə qamçı vurdurmaz"…

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.09.2024)

Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Uzun müddət idi ki, oxumaq istədiyim əsərlərdən biri olan "Martin İden" əsərini nəhayət ki, bitirdim və istədim təəssüratlarımı sizlərlə də bölüşüm. 

 

Onu deyim ki, başlanğıcda Martinin əlyazmalarımın bu qədər rədd edilməsinə, dəfələrlə təkrar-təkrar göndərməyinə baxmayaraq o qədər əlyazmanın içərisindən birinin belə qəbul olunmamasına rəğmən onun bezib ümidsizliyə qapılmaması, vazkeçməməsi, bir an belə əsərlərindən şübhəyə düşməməsi, ümidini heç bir vəcdlə itirməməsi, əksinə hər zaman ümid dolu yaşaması, hətta bütün bunlara baxmayaraq bacaracağına əmin olması, polad iradəsi doğrudan da heyrətamiz və təqdirəlayiq idi.  Amma irəliləyən zamanlarda Martinin günlərlə ac qalmaq və əşyalarını girov qoymaq bahasna vazkeçməməsi... Bu yerdə artıq mən də deyəsən düşüncələrimdə bəzən onu qınayırdım.

(Ruf haqqında isə nəsə deməyə və ya onu qınamğa ehtiyac görmürəm, çünki nəticədə o, bir mənalı olaraq öz dünyasının, öz cəmiyyətinin, öz valideynlərinin qızı-yetirməsi idi.)

Lakin hər şeyə rəğmən Martin obrazında insana bir doğmalıq var. Bəlkə də bu onun yorulmadan, vaz keçmədən daim öz üzərində işləməsi, özünü inkişaf etdirməyə çalışması, mütaliəni-kitabları, öyrənməyi, yazmağı sevməsi, iradəsi, hər zaman bir axtarış içərisində olması, həyatın mənasını, həyatdakı yerini, mövqeyini tapmağa çalışmasından, həyatı bihudə yaşamaq istəməməsindən irəli gəlir.

Daha sonra artıq əsərin davamında biz həyatın günümüzdədə rastlaşdığımız acı reallıqlarınınmı deyim, ironiyasınınmı deyim, paradoksununmu deyim, şahidi oluruq.

Məsələn, əvvəllər Martinin yaxşı-pis bütün əlyazmalarını rədd edən redaksiyalar indi onun  bəsit  belə olsa bir yazısını dərc edə bilmək üçün ədəta ona yalvarırdılar. 

Martinin simasında rastlaşdığımız günümüzün başqa bir reallığı isə bu idi ki, Martin özünün dili ilə desək günlərlə, həftələrlə ac qalıb özü üçün, qarşısına qoyduğu məqsəd üçün çalışıb-çabaladığı bir zamanda heç kim hətta uğrunda bu qədər zəhmətə qatlaşdığı Ruf belə onun əlindən tutmadı, onu anlamadı. Heç kim bu məşəqqətli  yolda  ona dəstək olmadı, əksinə hətta onu tanımaq belə istəmədilər, ona pis baxdılar, qovdular, tərk etdilər.

Martin aclıq və hər gün artıb masanın altında qalaqlanan rədd edilmiş əlyazmaları ilə tənha qaldı.

Lakin, Martin şöhrət pillələrini 10 -10 qalxmağa başladığı gündən etibarən vaxtilə ona dəstək olmayan, hətta tanımaq belə istəməyən insanlar indi sırf Martin mənim qohumumdur, dostumdur, tanışımdır deyə öyünmək istəyirdilər və riyakarcasıma öyünürdülər də.

Əvvəllər Martinin ac qaldığı günlərdə onu yadına salmayanlar indi onu nahara dəvət edə bilməkdən ötrü əldən-ayaqdan gedirdilər.

Fəqət irəlidəki günlərdə Martini ətrafındakı insanların bu riyakarlığından daha böyük bir əzab gözləyirdi.

İnsan bəzən həddindən artıq çox sevdiyi bütün həyatını, məqsədlərini, xəyallarını bağladığı birini itirəndə həyat bütün gözəliyi ilə onun gözündə öz  mənasını itirir. Onunla birlikdə çatmaq xəyılını qurduğu məqsəd və arzular bir heç olur. İnsanın yaşamaq, yaratmaq eşqi sönür.

Və yaxud da insan bəzən bir məqsəd uğrunda bütün gücü ilə vazkeçmədən mübarizə aparır, çalışıb-çabalayır, çatmaq istədiyi bu arzunun onu xoşbəxt edəcəyini düşünür. Lakin hərdən elə olur ki, insan o məqsədə çatdığı zaman bu heç də onu düşündüyü kimi xoşbəxtlikdən havalara uçurmur.

Martin də məhz belə bir halla üz-üzə idi. O, hər şeyi Ruf üçün edirdi. Şöhrəti də pulu da sırf Rufla eyni səviyyə qalxmaqdan, onunla evlənə bilməkdən ötrü edirdi. İndi məqsədinə çatdığı bir vaxtda isə artıq Ruf yox idi. Ruf yox idisə bəs bu şanın şöhrətin, bankdakı dollarların nə önəmi var idi? O, hətta indi bu pulları nəyə-necə xərcləcəyini belə bilmirdi.

Və təəssüfki Martinin xəyal qırıqlığı bununlada bitmirdi.

Bəzən əlinin çatmayacağı qədər yüksəkdə sandıqlarının əyilməyəcəyin qədər aşağı səviyyədə olduğunu görmək misalı Martin də artıq əslində bir zamanlar bütün fərdlərinin oxumuş, ağıllı, mədəni, şərəfli, doğruçu, incəsənətdən, ədəbiyyatdan anladığını zənn etdiyi və sıralarına qoşulmaq istədiyi cəmiyyətdən üstün olduğunu anladı.

Əvvəllər qipdə etdiyi o insanların əslində öz şəxsi düşüncəsi olmayan sadəcə müəyyən bir qəlib içində yaşayan insanlar olduğunu gördü.

Bu əlində diplomu olan hər bir insanın həmişə heç də gözəl bir mənəviyyat və inkişaf etmiş bir dünya görüşünə sahib olmaması demək idi bir növ.

Və ən nəhayətində bütün bu riyakarlıq və xəyal qırıqlığı, həyatdan artıq zövq almayan, yaşamında bir məna görməyən, artıq insanlara dözə bilməyən  polad İradəli Martini məhv etdi.

Əsərdən çıxara biləcəyimiz ən böyük dərslərdən biri də həyatımızı bacardığımız qədər maddi, fani və keçici məqsədlərə və ya tək bir insana bağlamamalı olduğumuzdur.

Necə ki, quş üzərinə qonduğu budağa deyil öz qanadına güvənər hər zaman.

Məqsədimiz nə qədər ali və mənəvi olsa həyatımız da bir o qədər mənalı olar.

Özümüzə daim elə məqsədlər seçməliyik ki, onlar fani və keçici olmasın. Ondan ötrü ki, bir gün onları itirəndə uçuruma sürüklənib məhv olmayaq.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.09.2024)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət” 

 

1.

Skleroz barmağına plyus çəkir ki unutmasın. Amma plyusu da görəndə xatırlaya bilmir ki, nəyi unutmamalıdır. 

 

2.

AYNA - yəni yerüstü nəqliyyat agentliyi üç zolaqlı yolun solunu velosipedlərə, sağını avtobuslara verib avtomobillərə yalnız ortasını saxladı. Və avtomobil sürücülərinə də xəbərdarlıq etdi ki, ola bilsin, motosikl sürənlərə daha rahat şərait yaratmaq üçün orta zolaqda həftənin tək günləri avtomobillərin, cüt günlərində də motosikllərin hərəkət etməsi qanuniləşdirilsin. 

 

3.

Bir dəfə Dərdayıl avtobuslar biletlə işləyın vaxtlarda avtobusla gedirmiş. Nəzarətçi yaxınlaşıb ondan bilet tələb edındə o yavaş-yavaş ciblərini eşərək “harada isə var idi, harada isə var idi” deyir. 

Onun ləngliyini görən nəzarətçi “Vətəndaş, bir az tez ol” deyəndə Dərdayıl tez-tez  haradaisəvaridi, haradaisəvaridi” deyə təkrarlamağa başlayır. 

 

4.

Futbol üzrə Azərbaycan yığmasının əcnəbi məşqçilərlə uduzmasını AFFA başbilənləri yerli məşqçilərlə uduzmasından daha üstün saymaqlarını bu cür  əsaslandırırlar:

-Biri var, Karloşa ayda 70 min verib uduzasan, biri var, Diniyevə 700 verib uduzasan. 70 min daha sanballıdır axı! 

 

5.

Səni heç kim başa düşmürsə, bu o demək deyil ki sən dahisən. Sın debil də ola bilərsən. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.09.2024)

Əli Çağla, “Ədəbiyyat və incəsənət” (Güney Azərbaycan bölməsi)

 

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun təşkilati  dəstəyi ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında həyata keçirilən “Güney Azərbaycan Ədəbiyyatının təbliği” layihəsində bu gün sizlərə Arəş Sainin  şeirləri təqdim ediləcək. 

Son bir ildə böyük oxucu auditoriyası toplayan və hər iki Azərbaycanda sevilərək izlənən layihəmiz davam edir. 

 

 

 

YAĞIŞI SEVDİM 

 

Təkcə trenlər, avtobuslar qapılarını açdılar üzümə

Təkcə xiyabanlar izin verdilər keçməyimə. 

Nə anam oldu dərdlərimi söyləyəm bağrına 

Nə atam oldu söykənəm qayalığına, 

Gördüklərimdən yalnız yağışı sevdim 

Nə səsindən qorxdum 

Nə də gəlməsindən! 

İlk toxunduğunda mənə 

İllər öncəydi 

Unudulan, bürgələnmiş bir küçədəydim 

Təbriz küçəsindəydim 

İki divar arasında 

Uca 

Və pəncərələri az qala qanad tuta 

Bir divar, yaşasın deyə sərt dayanmışdı 

Bir divar, ölüm olsun deyə! 

Keçənmədim, heç birindən 

Sındım qum saatı kimi 

Sovruldum zamanın kor döngəsində! 

Bu üzdən 

Nə yumruğumu toplaya bildim 

Nə də dodaqlarımda gülüşü 

Bir siqaret odladım 

Və sərçələrin uçuşuna baxdım 

Meydan oxuyarkən azadlığa 

Yalnız yağış toxundu 

Bir də yarpaqlardan enən payız. 

 

Yalnız yağışı sevdim 

Bir də yarpaqlardan enən payızı...

 

OTUZ İLDƏN SONRA ƏLLƏR 

İnanıram bu şeiri bir gün qızım sən yazacaqsan mənə! 

Bu şeiri bölüşün öz aranızda ey işçilər 

Bu şeiri biraz yeyin, biraz da için, ey təmiz işçilər! 

 

Uşaqlığımdan bir ulduz oğurladılar 

Düşdü 

         Bir yüzbaşının çiyninə

Uşaqlığımdan babamın əllərini oğurladılar 

(Kimə deyim axı 

Kim düşünə bilər ki) 

Atdılar bir varlının evinə 

Babamın əlləri qalıb, qalıb öldü bir varlının evində 

Sonralar o par-par parıldayan kişinini 

Adını söylədilər mənə: 

- Kapital baba

(Kaaaaaapiiiiiitaaaaaaaaaaal b a b a 

Kaaaaaaaaaaaaapitalllllllll babaaaaaaaaaaaaaaaaaa)

Sanki güllələnmişdi 

Soyuq idi ayaqları 

Tükənirdi nəfəsi 

Sanki bir kamyon beton qurumuşdu üstündə 

Dəmir-dirəklər belə ayaqda saxlayanmazdı onu! 

Sanki bütün öldürülənlərin suçlusuymuş 

Və bütün aksiyaların yumruğu buymuş 

İqtisadi düşüşlərin nədəni hətta... Mənim babam. 

 

Otuz ildən sonra

(Babamı deyirəm) 

Bateriyasının tükənməsi üzündən 

Kapital baba hirslənmişdi əllərindən

Vaxtı ötmüş konserv kimi, şişik 

          Həm də qoxumuşdu o əllər daha

Və daş dırnaqları otuz ilin yox! 

Otuz min ilin oxunmayan kətibəsi idi artıq! 

Haydi kapitalizm! 

Haydi eşşəyini satan, babamı alan varlı! 

Gəlin... oxuyalım bu əlləri

O əllər! 

(O vaxtı ötmüş konserv kimi şişik əlləri deyirəm) 

Kapital babaya ihanəy kimi idi indi. 

Bağışlayanmırdı onu 

Bağışlayanmırdı o! İşçinin əllərini 

Nə olsa

Babamın babasıydı... Kapiiiiiiiital baba

Dışlasaydı 

Başını kəssəydisə belə! 

Otuz il

Ortaq dil idi əllərin ağrısı, işçilər arası! 

Otuz ildən sonra 

Daha qalmamışdı ağrını ifadə etməyən 

Əllərə rastlanmayan bir ağrı kəlməsi belə... 

 

Nə yazıq! 

Əllər yorulanda 

Deşilər yaşam bir çox vaxt 

Neçə kişi 

Neçə əl 

Geri dönməyər albumlardan

Sadəcə bir ulduz daşınar 

Bəzən bir uşağın arzusundan 

Yüzbaşının çiyninə...

Sadəcə bir əl qayıtmaz bir evə 

İlk gün 

Ölər bir karxanada. 

 

QÜRBƏT 

 

Qürbətə gedərsən 

Bir ömürlük yoldur hər gedişin 

Qayıdışınsa 

Yozumlanmayan bir yuxu

Kor bir arzu. 

Mən getdim gözəlim! 

Sən gəlmə 

Yolları sürən gecədir  

Sən qaranlıqdan anlamazsan 

Sən saatın yorğunluğundan anlamazsan 

Sən torpağın xəstəliyindən nə anlarsan ki! 

Burda günəş ərəb qılıncıdır

Dəvə kinidir 

Can atmağa dəyməz! 

Mən hər axşam səni xatırlayaram 

Hər səhər unudaram 

Bu, gündəki işimdir... 

Dünən sahildə 

Söylədi bir ərəb kapitan mənə: 

“Enə bilməz iskələyə ömürlük 

Heç kapitan bu dünyada.” 

 

Sonra düşündüm: 

İskələ kapitandan ötrü ola bilməz 

Gəmi yorğunları endirər yalnız 

Və dənizdən qorxanlar sahili sevərlər! 

 

BİR ŞƏKİL ARZUSU

 

Biz bir ailəyik 

Amma 

Birgə çəkilən bir şəklimiz olmadı. 

 

50-də anamla atam 

Dörd bacı-qardaşımla şəkil çəkmişdilər

Mən 10 il sonra gələcəkdim 

Birgə şəklimiz olmadı ki! 

 

60-da mən gəldim 

Anamla atam 

3 bacım 

Toplanmışdılar bir yerə 

Qardaşımı aparmışdılar yuxularından desin onlara 

Birgə şəkilimiz olmadı ki! 

 

65-də geri qayıtdı qardaşım 

Həm də yuxusuz idi bətər 

Anamla atam 

Bir mən 

İki bacı, bir də qardaşım 

Gözləyirdik böyük bacını 

63-də getmişdi Sovetdən qırmızı ayaqqabı gətirsin mənə

Birgə şəkilimiz olamdı ki! 

*

96-ci il 

Biz bir ailəyik 

Tarla böyümək peşində 

Zöhrə Təbrizin dəmiryolunda 

Mən şəkillərini seyr edirəm Əsəluyədə! 

 

GEDƏNLƏRİN HƏZYANI 

 

Bir ibhamdır sənə 

Atan nə üçün gedir, ardıcıl! 

Bilirsənmi qızım? 

Getmək, ikinci papirusa oxşayar məndə 

Birincinin ardından. 

Necə deyim 

Belə bir şeyə oxşayır məndə yaşam 

Yoxuşla enişin arasında 

Kilometr-kilometr züyüş 

Santim-santim yüksəliş

Nədəndir bilmirəm! 

Hey bizim başımızı geri çevirməyə çalışır bu yaşam! 

Arxada nə var ki, görən! 

Yoxluğa bir addım qalan, məkan 

Yoxluğa bir addım qalan, zaman. 

Və indiliyimlə baş-başaykən 

Bir dodağın pomidasına yazılan min şeirəm

Min dodağın cənnət sözünə qandırılan bir leş. 

Bilirsənmi qızım? 

Hər günəş çıxdığında 

Bir çox səs ötür bu dünyadan, 

Bunun üçün 

Nağılları bir ulduz daşıyar həmişə

Nağıllar aya yazılar 

Və uşaqlığı basıb torbaya aparan xoxan 

Bir günorta çağı gələr 

Və səni aparıb bir qadın yetişdirər!.. 

 

Ooof qızım! 

Getmək gör haralara çəkir gətirir bizi. 

Getmək 

Tablolardakı yazılan məsafələrin ədədləri olmayıb mənə! 

Getmək 

Ürəyində oturar bir an 

Bir insandan 

Bir məkandan 

Hətta ürəyində sönməyən bir arzudan 

Şəkib gedərsən. 

Və olarsan 

Gedənlərin kraliçəsi! 

Yalnızlığın zirvəsini qoyarsan başına

Dönüşsən dağa. 

Bunların hamısı bir anda olar: 

“Gedirəm” deyəndə! 

Və deyəndə gedirm, süstləşər ayaqların 

O lənət olası an! 

Addımlarını götürməyə çalış sadəcə 

Faciədən uzaqlaşdırar ayaqların səni! 

Qızım 

Getmək çarəsiz edər adamı! 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.08.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı yanınmış publisist, hazırda Türkiyədə yaşayan İbrahim Nəbioğlunun günümüzün əsas hadisələrindən biri olan ortaq türk əlifbasının qəbul edilməsi mnasibətilə yazdığı məqaləsini təqdim edir. 

 

Beynəlxalq Türk Akademiyası ilə Türk Dil Qurumunun 9-11 sentyabr 2024 tarixlərində Bakıda keçirilən “Türk Dünyası Ortaq Əlifba Komissiyası”nın iclası bitməmiş kimi yer yerindən oynadı. 

İşin məğzini, tarixi önəmini anlamayan bəzi insanlar “Yeni əlifbaya keçirirk” deyə postlar paylaşmağa başladılar. Bu paylaşımları oxuyanlar isə “Axı niyə?” deyə suallar yönəldəndə “hərşeyşünaslar” bu səfər tutarlı cavab verə bilmədilər. 

Bir çoxumuz isə həyəcanla tablodakı 34 hərfi incələməyə başladıq. 

Kimi əlifbada “Gg” hərfini axtarır, kimi də çaşqınlıq içində “Üü” hərfinin nə üçün iki şəkildə – üstü iki nöqtəli və üstü “papaqlı” olduğunu sorur, bəziləri də içi mən qarışıq “Ww” hərfinə etiraz edirdilər…

 

*

İclasın ikinci günündə monitordan çəkilən fotonu icazəsiz sosial şəbəkədə paylaşanlar həm Türk, həm də Azərbaycan ictimaiyyətində çaşqınlıq yaratdılar. İclasın Qazax, Qırğız və Özbək iştirakçıları üçün hazırlanmış o cədvəldə hərflərin önünə mötərizə içində onların Kirildəki qarşılığı qoyulmuşdu. Bu cədvəl nə mətbuat üçündü, nə də yekun sənəd idi. 

Sensasiya naminə paylaşılan o cədvəl sadəcə olaraq bir işçi variantı, “qaralama” idi.

İclas zalından onu yayanlar öz “professionallıqlarını” göstərmiş oldular. 

Bu yazını yazmağa da məni onların bu qeyri-peşəkarlığı vadar etdi…

Beynəlxalq Türk Akademiyasının prezidenti, akademik Shahin Mustafayevə yazdım, bu böyük hadisə ilə bağlı təbrik etdim. 

Bu gün isə telefonda danışdıq əziz dostumla, may ayında İstanbuldakı görüşümüzü, 1926-da Bakıda saçılan qığılcımdan 1991-dəki Ortaq Əlifba simpoziumuna, oradan da günümüzə qədər olan dolanbaclı yollar haqdakı söhbətimizi xatırladıq. 

Layihə haqda çoxlu suallar verdim.

Öyrənmək istəyirdim hər detalı.

Şahin Mustafayev da təsdiq etdi ki, paylaşılan Əlifba işçi variantdır və Ortaq Türk Əlifbasının son halı deyil.

Maneələr, əngəllər, qazanılan uğurun sadəcə elmi tərəfinin deyil, diplomatik qanadından danışdıq.

Bildiklərim haqda ətraflı yazma zamanının hələ gəlmədiyini düşünürəm.  

Ortaq Əlifbanın hazırlanmasında üzərində israrla durulan üç başlıca prinsipi xatırlatmaq istəyirəm:

 

1.Bir fonem (səs) bir hərflə ifadə edilməlidir;

2.Eyni fonemlər eyni hərflə ifadə edilməlidir;

3.Müxtəlif türk dillərindəki səs zənginliyi mümkün olduğu qədər qorunmalı və əlifbada öz əksini tapmalıdır.

 

Şahin Mustafayev xeyli əvvəl qəbul edilmiş Özbək əlifbasının bəzi natamamlığına işarə edərək 1-ci prinsiplə bağlı “ç”, “ş” kimi səslərin ancaq bir hərflə ifadəsinin vacibliyində israr etdiyini deyir. Bu problem haqda o, hələ keçən may ayında İstanbula səfəri zamanı mənə necə çətinliklə qarşılaşdıqlarını demişdi. Türklərlə birgə bizim alimlər “ç” səsinin “ch”, “ş”nin isə “sh” kimi ifadə edilməsinə kəskin şəkildə etiraz ediblər;

“Ä” hərfi ətrafındakı müzakirələr də qazaxlar köhnə əlifbalarında (Kiril) “Ə” hərfinin olmasına baxmayaraq üstü iki nöqtəli “Ä” hərfini istəyiblər;

“V” hərfinin olmasına baxmayaraq “W” də təklif olunsa da bu “qanadlı dabl yu” da əlifbadan çıxarılır;

“Ü” hərfi olmasına rəğmən qazaxların istəyi ilə üstündə tilda işarəsi (~) olan “u” hərfi əlifbada yer alıb…

Göründüyü kimi hər ölkə öz səs zənginliyini, kaloritini qorumaq, müdafiə etmək üçün ciddi müzakirələr aparıb. Ancaq ortaq məxrəcə də gəlmək asan olmayıb. 

Biz türklərdə isə bu ‘’ortaq məxrəc’’ necə çətin məsələdir, bilirsiz. 

Bu da Ortaq Əlifbanın ərsəyə gəlməsinin qiymətini, önəmini qat-qat artırır.

Xüsusi olaraq qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan və Türk əlifbaları olduğu kimi qalacaq;

Ortaq Türk Əlifbası Kiril əlifbasından Latın əlifbasına keçəcək Qazaxıstan, Özbəkistan, Qırğızısatan, habelə tatarlar, başqırdlar, qaraqalpaklar, balkarlar və onlarla digər türk xalqları üçün əsas olacaqdır… 

 

*

Beləliklə, Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan və Türkiyəni təmsil edən alim və mütəxəssislərdən ibarət Komissiya üzvləri ümumi razılığa gələrək 34 hərfdən ibarət Ortaq Əlifba layihəsini Bakıda yekdilliklə təsdiq etdilər. Növbəti mərhələdə layihənin qəbul olunması üçün Türk Dövlətlər Təşkilatı vasitəsi ilə Dövlət Başçılarına və üzv dövlətlərin əlaqədar qurumlarına göndəriləcək.

Bütün daxili və xarici təzyiqlərə, maneələrə rəğmən tarixi bir uğurdur bu Əlifba. 

Əsası 33 il əvvəl – 18-20 noyabr 1991-də İstanbulda keçirilən “Çağdaş Türk Alfabesi Sempozyumunda” hazırlanan layihə son şəkli ilə Türk Dünyası tarixində cahanşümul bir hadisəyə çevrildi. 

 

*

Bu gün məşhur türk televizyoncusu Ali Doğana zəng vurdum Ankaraya.

Türklük sevdalısı əziz dostumla 33 il əvvəl o layihə üzərində çalışan görkəmli alimləri andıq.

O heyətdən şəxsən tanıdığım 2 görkəmli alimin adını – görkəmli türkoloq, Türk Dil Qurumu əski Başqanı, Azərbaycanın böyük dostu professor Ahmet Bican Ercilasun və həmyerlimiz, türkoloq, şərqşünas, poliqlot, mərhum professor Vaqif Aslanovun adını çəkmək istəyirəm.

Əminəm ki, 81 yaşında olan Ahmet Bican Ercilasun Hocanı gələcək nəsillər bu gün bizim İsmayıl Bəy Qaspıralını, Əhməd Bəy Ağaoğlunu, Əli Bəy Hüseynzadəni ehtiramla andığımız kimi anacaqlar. O böyük babalarımızın yaydıqları milli birlik ideyası, “Dilde, Fikirde ve İştə birlik” fəlsəfəsi indi daha gur alovlarla yanmağa başlamışdır.

 

"Əgər biz belə getsək, Rusiyadakı türklərin gələcəyi qaranlıqdır" demişdi İsmayıl Bəy Qaspıralı 19-cu əsrin sonlarında. Başda Mirzə Fətəli Axundzadə, İsmayıl Bəy Qaspıralı olmaqla Türk Dünyasının bütün nəhəng düşüncə adamlarının, aydın və bu yolda qirban getmiş, Sibirdə çürüdülmüş millətimizin qaymaqlarının ruhları şad olsun!

Türk Dünyasının Gözü Aydın!

Türklərin Ortaq Əlifbası Qutlu Olsun!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.09.2024)

Aida Eyvazlı Göytürk, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Qazaxıstanın Astana şəhərində keçirilən V  Dünya Köçəri Oyunları böyük uğurla başa çatdı. 

Tədbirdə 89 ölkədən gəlmiş  2800 nümayəndə iştirak edirdi. Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti  xanım Aktotı Raimqulova öz təəssüratlarını bizimlə belə bölüşdü:

 

- Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu öz adına sadiq qalaraq, bu dəfə də  türklərin qədim adət-ənənə və mədəniyyətini nümayoiş etdirmək məqsədi ilə paytaxt Astanada V Dünya Köçəri Oyunlarına qatılmaqdan məmnunluq duyur. Bizim Fond bu genişmiqyaslı tədbirdə iki böyük türk çadırı- qazaxların dediyi kimi  iki jurta qurmuşdu. Bu çadırlarda Azərbayacn, Türkiyə, Qırğızıstana aid mədəni və tətbiqi sənət, əl işləri nümayiş olunurdu. Azərbaycandan dəvətli olan İçərişəhər Ənənəvi İncənət ustaları, Qırğızıstandan saçaq, çadır divarlarını bəzəyən xalçı-xalça toxuyanlar, rəssamlar,  heyvanların buynuzundan, sümüklərindən gözəl sənət əsəri yaradan ustalar, Türkiyədən isə qədim ebru, kalliqrafiya və xəttatlıq, nəqşibəndilik sənətini yaşadan istedadlı və peşəkar sənətkarlar dəvət olunmuşdular. 

Özünüz də gördünüz ki, bizim çadırlara gələn qonaqlar adını saydığım sənət növlərinə necə maraq göstərirdilər. 

Adından gördüyünüz kimi, Bizim Fond Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu adlanır. Biz türk ölkələri qədim türk irsinin və mədəniyyətinin qorunması üçün çalışırıq. Və qoruduqlarımızı, aşkara çıxardıqlarımızı dünyanın 89 ölkəsindən və 5 qitəsindən  gələn qonaqlara layiqincə göstərə bildik. Etnoaulda qurulan yüzlərlə çadırın içərisində çadırlarımızı ziyarət edənlərin heyranlığını görmək məndə qürur hissi yaradırdı. Əslində o çadırlarda nümayiş olunan əl işləri, toxunan tikmələr,  şanırakdan asılıb- yəni bacasından asılıb, çadırların divarına qədər uzadılan tikmələr, bəzəklər türk xanımlarının gözünün nuru, ürəklərinin istisi ilə toxunan əl işləridir. Hər bir elementin öz simvolu, mənası vardır. Xanımlar bu işləmələrlə hər bir elementin insan həyatında, məşətində nə qədər əhəmiyyətli olduğunu göstərməyə çalışıblar. Məsələn, kerekələr—baskurlar, bəzəkli lentlər... şaçaqların hamısını əllə toxunar və bu bəzəklər çadırlardan asılırdı. Elə elementlər var idi ki, evin sahibi uzaq yerə gedəndə, ova gedəndə şanırakın ortasından həmin bəzəkli işləmələr, zıncirlər asılırdı ki, ova gedən, səfərə gedən evin sahibi, kişisi sağ-salamat qayıtsın. Boz çöllərin sirri və məişətinin uzunömürlü və toxunulmaz olması bu elementlərdən çox asılı idi.

 

- Aktotı xanım, mənim diqqətimi çəkən Qazaxıstanın Milli Muzeyində keçirilən “Köçərilər: tarix, bilgi , dərslər” adlı elmi praktik konfrans oldu.

 

-Doğru deyirsiniz. Bu konfransda dünyanın 89 ölkəsindən dəvətli olan alimlər elmi  məriuzə ilə çıxış edirdi. Məruzələrin hamısında köçərilərin, Böyük çöldə yaşayan türklərin həyat və məişəti, şahlanma dövrü, heyvanları əhilləşdirmə bacarıqları, silah düzəltmələri, incə-zərif zərgərlik məmulatları, geyimləri, kosmopolit ənənələri, inancları, intəhasız çöllərdə ulduz işığına qət etdiklləri yollar və yaratdıqları xəritələr haqqında, hətta nə yeyib-içdikləri, isti və soyuq səhralarda, çöllərdə ərzaqlarını necə əldə etmələri, saxlamaları haqqında çox maraqlı məruzələr dinlənildi. 3 gün davam edən konfransda 1200 dinləyici iştirak etdi. Bu konfransda ən çox diqqətə və müzakirəyə səbəb olan isə Azərbaycandan  dəvət olunmuş tarix elmləri doktoru Həsən Həsənovun türk sivilizasiyası, qədim köklərimiz haqqında elmi məruzəsi oldu. Böyük adamlar, böyük auditoriyaları mat qoya bilirlər.

 

- Köçəri Oyunları çərçivəsində Qazaxıstan dövləti  proqrama 21 oyun  növü salmışdı. Hər bir oyunun da kökü və ənənsi qədim dövrlərə gedib çıxır.

 

- V Dünya Köçəri Oyunlarının açılış mərasimində qonaqalrı Qazaxıstan Prezidenti Kasım Comərd Tokayev salamladı. Onun çıxışında maraqlı bir məqam var idi. Dedi ki, biz əvvəllər xalqalrımıza məxsus olan bu oyunları  Olimpiada adlandırırdıq. Necə deyərlər, köçərilərin Olimpiadası. İndi isə  bu oyunları dünyaya nümayiş etməklə, köçərilərin sivilizasiyasıını göstərir, eyni zamanda , idmanın  birgə hörmət və həmrəylik rəmzi olduğunu  qlobal səviyyədə göstərmək istəyirik. Qazaxıstan Prezidentinin dediyi kimi, idman həm də sülhə çağırışdır. Yadınızdadırsa, Olimpiada keçirilən ölkələrin bir devizi olardı: “Dünyaya sülh!”. Qazaxıstan da, bütün türk dövlətləri də hər zaman bu arzu ilə yaşayıb və bəşəriyyətə gərəkli olan bu arzunu həyata alnıaçıq, üzüağ keçiriblər. Köçəri Oyunlarında ali qonaq kimi iştirak edən Dünya Etnospor Konfederasiyasının  prezidenti Nəcməddin Bilal  Ərdoğan da öz çıxışında qeyd etdi ki, Astanada böyük möhtəşəmlik və qələbəliklə keçirilən Dünya Köçərilərinin Oyunları milli idman növlərinin birləşdirilməsini ideya kimi bir araya gətirən  çox mühüm hadisəsir. Biz bununla ümumi mədəniyyətimizi qoruyur və gələcək nəsilə ötürürük. 

Belə möhtəşəm tədbirlərin keçirilməsi, 5 qitədən gələn qonaqların türk çadırlarında bir araya gəlməsi, türk torpaqlarında yarışan atların ayaq səslərinin səslənməsinin özü türk sivilizasiyasının və mədəniyyətinin harmoniyasıdır. Bu oyunlarda at üstündə təkcə batırlarımız deyil, eyni zamanda  boylu-buxunlu gözəl xanımlarımız, qızlarımız da yarışırdılar. Təsadüfi deyil ki, 21 növ çölçü və köçəri oyunlarında  100 medal dəsti qazanıldı. Əslində burada iştirak edən ölkələrin hamısı qalib idi. Amerikadan, Kanadadan, Yaponiyadan, Argentinadan, Avropadan gələn qonaqları həm də  “Püt”, “Jambı” “Qalxan” oyunlarında  atı çaparaq  hədəfə ox, nizə atan türk qızları heyran etdilər. Onların hər birinin at belində şahhanə oturuşu, hədəfə atdığı ox və nizələrin yan keçməməsi də bir başqa sevinc və heyranlıq yaradırdı.

 

-Elmi konfransda həm də Köçəri Oyunlarının fəlsəfəsindən danışıldı. Bu fəlsəfəninin nədən ibarət olduğu da maraqlıdır.

 

-Aida xanım, Türk dünyasının və Böyük Çölün fəlsəfi fikir adamı, tanınmış və unudulmayan şairimiz Abay Kunanbayevin 7 Xəzinə fəlsəfəsi həqiqətən də Köçəri Oyunlarının mayasını təşkil edirdi. Yeddi Xəzinə ənənəvi qazax dünyagörüşündə fəlsəfi anlayışlardan biridir. Qazax xalqı Yeddi Xəzinəni insanın həyatı ilə əlaqələndirir və onun konsepsiyasına aşağıdakıları aid edir:

1. batır- yəni igid ər;

2. gözəl və ağıllı qadın;

3. ov tazısı ;

4. Beren tapançası—qədim dövrdəki tapançanın adı idi. Yəni silah. 

5. köhlən  at;

6. ağıl və bilik;

7.bir də berkut- yəni qartal.

Qazax xalqının Yeddi Xəzinəsi həm də  “Yeddiəməl ”ə deməkdir.

Siz özünüz gördünüz ki, hər çadırın qarşısında oturan milli geyimdəki, boylu-buxunlu, iri cüssəli oğlanlar, gözəl bayan-qızlar belə qollarında qartal tutmuşdular. Yanlarındakı tazı iti tumarlayırdılar. Atın da alınından öpürdülər. Bu heyvanlar hər zaman türkün və Böyük çöl oğlunun yol yoldaşı olublar. Təsadüfi deyil ki,  bu günlərdə qazax xalqının istəyiilə Tazı cinsli it qazaxların və türk xalqlarının mədəni-məişətinin iti kimi  dünyanın qeyri-maddi irs siyahısına daxil edildi.

 

-Aktotı xanım,  “İpək Yolu” Mədəni Tarixi Araşdırmalar İctimai Birliyinin sədri kimi sizin dəvətinizlə gəldiyim bu möhtəşəm tədbirdən böyük zövq aldım. Burada görüb, müşahidə etdiklərim birliyin gələcəkdə İpək Yolu üzərində yerləşən ölkələrdəki mədəniyyət tariximizi incələməyə, araşdırmağa çox yardım edəcək. Ata Yurdum Qazaxıstandan isə Azərbaycana dombrada çalınan çöl musiqilərini, at dırnaqlarından qopan səsləri, qartalların burada keçirilən ov yarışlarında göy səmada göstərdikləri uçuşlarının yaratdığı mənzərələrin təəssüratını aparıram.  Türk yurduna dünyanın hər yerindən gələn adlı-sanlı , şöhrətli qonaqlar Qazaxıstanda türk elllərinin çadırlarında çaldıqları toydan, şadyanalıq və sevincdən evlərinə pay aparacaqlar. Qoy dünyada sülh olsun. Biz də əl-ələ verərək bu sülh nəğmələrinə, çağırışlarına öz töhfələrimizi verək!

 

-Çox sağ olun, Aida xanım, Yaşasın sarsılmaz birliyimiz! Yaşasın Türk Elləri!

 

-Qazaxlar demiş, Birgə bolaq, xanım Aktotı Raimqulova.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.09.2024)