Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Sizlər üçün çağdaş yazıçı və şairlərimizin ən yaxşı ədəbi nümunələrini seçərək təqdim edəcəyik.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

NƏSR

VARİS

QAR YAĞMASIN...

(Hekayə)

Dünyanın ən yaxşı nəsnələrini görmək və onlara əllə toxunmaq mümkün deyil. Onları yalnız hiss etmək mümkündür.

                                                             Helen Keller

Gecənin bir aləmində N. İ.-nin yuxudan qan-tər içində oyanması var idi. Üstünə şığıyan nəhəng tank qabağına qatıb onu bağrı yarılınca qovduğundan, özünü salamat görəndə “şükür” deyib Allaha dua edərdi. Amma bu gecəki yuxusu daha dəhşətli alınmışdı, uğultu qoparan zirehli maşın onu haqlayıb altına almış, tikə-parça etmişdi, həmin bu tikə-parçalar havada qan axıda-axıda uçuşur, sanki rəqs edirdilər.

Ayılandan sonra daha yata bilməmişdi. Pəncərənin zülmət qaranlıq rəsmi işıq naxışlarıyla əvəz olundu nəhayət ki.

İşdən bir günlük icazə almışdı. Müdirinə demişdi, sabah rəhmətə gedənimin ildönümüdür, rayona gedib qəbrini ziyarət eləyəsiyəm. Müdir bir kəlmə “Kimdir ki” sualını verəndə “Doğmamdır” cavabını ünvanlamışdı. Müdir də daha dərinə getmədən “Get, Allah rəhmət eləsin” söyləmişdi. Amma hər halda, ardınca “Məktubları çox da nəzarətsiz qoyma” tapşırığını da vermişdi.

Məvacibi aşağı olsa da işindən razıydı, şirkətə gələn məktubları saf-çürük edər, üç yerə bölər, sonra da ən əhəmiyyətliləri barədə xülasəni müdirinə çatdırardı, müdiri də kefi düşəndən-düşənə dördqat buxağına sığal çəkə-çəkə tərif və təkliflərin bəzilərinə, öz aləmində ən tutarlılarına, cavab verərdi, şikayətlər isə üzü qara halda qara zibilqabına tullanardı. N.İ.-nin fikrincə, məktublar sözlərdən xeyli kəsərlidirlər. Sözü deyirsən, keçib gedir. Tutalım, biri səni sözlə yamanladı, bir tərs sillə kimi dəyib getdi. Məktubsa daha uzunmüddətli təsir gücünə malikdir. Ta ki məhv etməyincə dəfələrlə gözünə soxulub səni incidə bilər.

İşini çox sevir, necə də olmasa çörək ağacıdır. Müharibə qurtarandan bura düzəlib. Bir qolu olmadığından bu cür yüngül iş lap göydəndüşmədir onunçün. Yeganə narahatçılığı bir diliqurumuşdan eşitdiyi “elektron məktublar kağız məktubları sıradan çıxaracaq” kəlmələridir, “görəsən haçan” müəmması ilə baş-başa qaldıqca üzülür.

Evdən ertədən çıxmalıydı, beş yaşlı oğlunun başını tumarladı, növbəti dəfə içindən inilti qopdu. İtirirdisə, barı az işlək olan sol qolunu itirərdi. Nə etmək istəyirsə, qeyri-ixtiyari, on iki santimetrlik çıxıntıdan ibarət sağ qolu irəli atılır...

Həyat yoldaşına bir az xərclik verdi, dedi, rayona gedirəm, il mərasiminə, evə ayın-oyunu özün alarsan, ağ köynəyimi də ütülə.

Həyat yoldaşı onun əsəbi olub da bəzən boş yerdən bomba kimi partlamasına vərdiş etdiyindən, kimin yas yerinə getdiyini soruşmadı, “əlbət, iş yoldaşlarından kiminsə nəyidirsə ölən” düşünərək “sağ-salamat” söylədi. Və paltar dolabından ağ uzunqol köynəyi götürüb ona ütü çəkməyə başladı. Köynəyin sağ qoluna keçəndə qadının doluxsunması, dodağının səyriməsi N.İ.-nin gözündən yayınmadı.

Kədər bəzən insanın üzündə olur, bəzən içində. Üzdəki anidir, içdəkisə daimi.

O, əslində həyat yoldaşının xətrini istəyirdi, üstünə qışqırması da özündən asılı deyildi. Bir sinifdə oxumuşdular, elə ilk dərs günündə əsmər bənizli bu qızdan xoşu gəlmişdi. Evlənəndə Leyli və Məcnun sevgisiylə evlənmiş, müharibəyədək tək balalarını bəxtəvərlik içində böyüdərək bir-birinə can deyib can eşitmişdilər. Elə ki müharibəyə getdi, ağır yaralanıb, qolunu da itirib geri döndü, sanki tamam başqa birisi oldu. Əsəbi, səbirsiz, deyingən...

Oğlu idi, salamat qolunu dartırdı. “Mənə avtomat alarsan” deyə arzusunu dilə gətirdi. Avtomat?  Elə bil, N.İ.-nin üzünü qarsıya-qarsıya bir alov keçdi. “Yox, avtomat yox, sənə maşın alacam!”, - dedi. Çox ucadan dedi. Təmirsiz divarın suvağından bir parçanın qopub düşməsi ilə telefonunun mesaj siqnalı bir-birini necə tamamladısa, öz səs tembrinə təəccüblənməyə macal tapa bilmədi.

Əmin idi, yazan həmin o əcnəbi araşdırmaçı jurmalist xanımdır, o qır-saqqızdır.

“Axı necə bir hissdir, sap-sağlam gedirsən, bir əzanı – özü də ən vacib əzanı itirib gəlirsən? Və heç şikayətlənmirsən? Bunun psixoloji şərhini açın, çox xahiş edirəm. Tutuquşu kimi təkrarlamayın amma, “vətənə borcumu verirdim” kəlmələri mənə əsla səmimi görünmür...”

Səs yolladı: “Mən tam səmimiyəm”.

Həyat yoldaşının “yenə odur” sualına başını tərpətməklə cavab verdi, qapıdan çıxhaçıxda gözü divara vurulmuş rəsmə sataşdı. Ev sahibinin dediyinə görə, rəsmi rəssam əmioğlusu çəkmişdi. Qışın bəyaz qar örtüyünün hökmranlığı altında daxma və bir neçə şam ağacı olduqca bəxtəvər görünür. Günəşin şəfəqləri qar hüdudsuzluğunda əks-səda verməkdədir... Hər kimdisə, bərəkallah, gözəl çəkmişdi.

Dərindən düşündükcə anlayırsan ki, sevdiklərindən başqa, hansısa bir canlı olmayan əşyanı, cismi də sevirsən. O da qarı sevirdi. Bəlkə də, dünyaya qarlı gündə gəldiyindən, bəlkə də bir vaxtlar qarın üzərinə uzanıb səmanın hüdudsuzluğuna baxdıqca xoşbəxtlik duyduğundan idi bu. Qar yağdımı, heç nə onu qəhvəyi rəngli meşin əlcəklərini taxaraq qarı topalayıb qar adamı düzəltməkdən, qartopu oynamaqdan saxlaya bilməzdi. Hətta müharibə zamanı da qarlı ərazidən keçid edəndə hamının təəccübünə rəğmən qarın üzərinə atılıb qar adamı düzəltdiyi, əsgər yoldaşlarına qartopu atdığı olmuşdu...

Kəsik qolu sızıldadı.

...Qarabağ səmtə gedən avtobuslar çox seyrək hərəkət edir. Avtovağzala çatıb xeyli gözlədi, sonra daha gözləyə bilməyib bədxərclik elədi: bir boş yeri qalmış yol maşınına mindi. İli xeyli köhnə olan dördgöz idi.

Gözlərini yumdu.

Ötən il birinci ildönümündə qəbristanlığa getməsini xatırladı. Onda getmək daha məşəqqətli idi. Necə çətinliklə icazə almışdı, neçə saat nəqliyyat gözləmişdi, yoxlamaları necə zülümlə adlayaraq gedib mənzil başına çatmışdı. Məzarın sinədaşı əvəzi qoyulmuş mişar daşını silib təmizləmişdi, ot-ələfi, tikanları yolub bir kənara atmışdı...

Gecə yuxusuzluğu özünü göstərirdi. Bir anlıq mürgülədi. Yenə üstünə zirehli maşın şığıyanda necə dik atıldısa yanında əyləşmiş orta yaşlı kişini də səksəndirdi.

Başını qatmaq, yolun uzunluğunu gödəltməkçün istədi yol yoldaşı ilə söhbətləşsin. Zalım oğlunun sifətindən zəhrimar yağır. Beləsiylə kəlməmi kəsmək olar? Fikrindən daşınıb gələcək haqda düşünməyə başladı. Özü heç, özü yazılıb qurtarmış, nöqtəsi qoyulmuş məktub kimidir. Oğluyla bağlı düşündü. Onu mahir bir güləşçi eləmək, çempion kürsüsündə görüb qürrələnmək ən böyük arzusuydu. Arzu çox böyük olmalıdır ki, özünə də yetməsən, barı həndəvərində daldalana biləsən.

Özü vaxtı ilə çox ümidverici güləşçi olmuşdu. İç yarışları da qazanmışdı, dış yarışlarda da uğurları az olmamışdı. Medallarını, kuboklarını, diplomlarını evin bir küncünə düzüb fəxrlə nümayiş etdirərdi. Müharibədən yarıcan qayıtdıqdan sonra hamısını dolaba basıb gizlətdi. Bədbəxt olduğu düzəngahdan xoşbəxt olduğu zirvəyə baxmaq insanı çox incidər.

“Naşükür olma. Buna da şükür de. Özündən yaxşıları görüb dərd çəkməkdənsə özündən betərləri görüb ovun. Tetraameliya deyilən bir xəstəlik var, insan anadangəlmə əllərsiz və ayaqlarısz olur...” Həyat yoldaşı bir dəfə onu zorla psixoloq yanına aparmışdı, bunları psixoloqdan eşitmişdi.

 “Britaniyalı Rik Allen tək əllə mahir zərb alətləri ifaçısı, alman Klaus Ştauffenberq tək gözlə məşhur sərkərdə, rus Aleksey Meresyev hər iki ayağı olmadan as təyyarə pilotu olub. Avstraliyalı Nik Vuyçiç isə hər iki ayağı və hər iki əli olmadan xarici ölkələri gəzib, kitablar yazıb, üzüb, dünyanın ən uğurlu motivasiya kouçu olub...” Bunları da.

Üçyolda dayandılar. Sürücü elan etdi ki, kim istəyir çay içsin, kim istəyir gedib təlabatını ödəsin, amma iyirmi dəqiqəyə çıxasıyıq.

Bir tərəfi bürüşmüşdü, maşından düşdü, var-gəl elədi. Susuzlamamışdı əsla, di gəl, susatan oğlanın suyu şirin gəldi, eynən rəhmətlik qardaşına oxşatdı onu. Müharibəyə hər ikisi birlikdə, könüllü getmişdilər. Bu, yalnız müharibə qurtarhaqurtarda yaralandı, ora kimi gedib çıxa bildi. O yazıqsa on günün əsgəri oldu, səngərdən çıxarkən snayper gülləsinə tuş gəldi. Müharibənin öz qanunları var. Silah açılmağa bir an yubansa, daha əsgər əlində deyil, torpaqda - şəhid yanında atılıb qalasıdır.

Susatandan suyu alanda yenə salamat sol qolu gözünü döyüb qaldı, topal sağ qolu ondan qabaq irəli atıldı.

Bu qədər bənzərlikmi olar? Nə səbəbdənsə, qardaşıyla adaş olub-olmadığını yoxlamaq üçün susatanın adını da soruşdu. Yox, adaş deyildilər.

Qardaşı tələbəydi. Fizikanı mükəmməl bilirdi. Hətta ixtiralar da edirdi. Deyirdi, fizika ilə metafizika arasında bir qırmızı xətt var, o xəttin həndəvərində bütün qanunlar istisnasız olaraq insanlığın xeyrinə çalışır. Deyirdi, orada hətta arzuların gerçəkləşməsi adlı bir qanun da mövcuddur.

N.İ.-nin yenə oğlu var, davamçısı var. Yazıq qardaşı heç evlənməyə belə macal tapmadı. Ailə qurmadan ölənlər tək özləri ölmür ki. Dünyaya gətirməli olduqları övladlarını da özləri ilə torpağa gömürlər. Həyat deyilən nəsnə əslində ən böyük zordur, doğulanda da sənin istəyin nəzərə alınmır, öləndə də. Hər şeyi sənin əvəzinə həll edirlər. Birini valideyinlərin, digərini əcəl.

“Siz səmimi deyilsiniz bu cavabınızla. Necə yəni, “Vətənə canım da qurbandır”? Bu pafos, bu taftalogiya nəyə lazımdır axı? İnsan canını - ən əziz mövcudiyyatını niyə versin? Əsaslandırın görək də. Bir fakt deyim. İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Sovet şəhərləri müharibədən şikəst qayıtmışlarla doldu. Əllərini, ayaqlarını itirmiş bu insanların çoxu mövcud halları ilə daha heç kəsə lazım olmayacaqlarını sanıb evlərinə qayıtmır, bomj həyatı sürürdü. Medallarını sinələrinə düzüb küçələrdə dilənir, qənimət əldə etdikcə içkiyə verirdilər. Pulları azlıq eləyəndə vodka və samaqon əvəzinə “Troynoy” odekalon içirdilər. Onlardan kəsif tər, çirk, sidik  qoxusu gəlirdi...”

Yola düzəldilər.

“...Dövlət məxvi qərarla bir gecədə bütün ölkə boyu onların hamısını yığıb pasportlarını, hərbi biletlərini, orden və medallarını əllərindən alaraq Xarkovdakı, Krımdakı, Yerevandakı, Barnauldakı, Sibirdəki internat evlərinə doldurdu... Onları həm müharibə qəhrəmanı statusundan, həm də ümumən insan statusundan məhrum etdilər. Bu cür aqibətdən qorxmursuz yəni?...”

Bir kəlmə “Xeyr, qorxmuram” səsini atdı.

Az keçmiş işğal edilmiş ərazilərə - düşmənlə təmas xəttinə çatdıqca addımbaşı postlar başladı, yoxlanışlar səngimək bilmədi. Otuz il düşmən əsarətində qalmış yurd yerlərinin çox dəhşətli və miskin görünüşləri var. Dörd tərəf xarabalıqdı, damsız, qapı-pəncərəsiz divarlar əlsiz, ayaqsız, gözsüz əsgərlərdir sankı...

Qəbristanlıq şosse yoldan azacıq aralıda yerləşir, maşından düşən kimi torpaq yolla ora səmt aldı. Tez də səbirsizlənib kol-kosun arasıyla kəsə getməyə başladı. Belə baxanda, on addım da on addımdır.

...Çatdı.

Qara qarğalar qarr deyə-deyə qırıldaşır, yerə cumub təzədən fəzada qanad çalırdılar.

Ətrafa nəzər saldı. Ondan başqa daha bir nəfər vardı, hardasa iyirmi addım aralıda, bir məzarın qarşısında əlil ağaclarına dirənib dayanmışdı.

Burda məzarlar hamısı bir-birinin ekiz qardaşıdır sanki. Burda sərdabələr, bahalı-ucuz mərmərlər, qranitlər, dekorativ hasarlar, ağaclar, gül-çiçək fərqlilik yaratmır əsla. Bütün qəbirlər bir-birinin oxşarıdır: kiçicik bir qum təpəsi, üzərində dik qoyulmuş mişar daşı. Daşın üzərinə də sahibinin cızılaraq yazılmış adı.

Bu qadın usanmadımı yazmaqdan?

“Minetik rəqabətin fəlsəfi-antropoloji kateqoriyaları arasında qurbanvermə təzahürü xüsusi çəkiyə malikdir. Ümumən, insan cəmiyyətindəki mədəni institutların genezis problemləri daim olub və olacaqdır. Zira, sakral və profan dünyalar arasındakı vasitəçi kimi təkgözlü, təkayaqlı və təkqollu əcaib və qorxunc qəhrəmanların yaradılması...”

Gerisini oxumadı. Yadına Təpəgözün nağılı düşdü.

...Ziyarət edəcəyi qəbrin yanına çatan kimi daşı öpdü, sonra diz çökdü. Qəhərli səslə xitab etdi:

-Xoş gördük. Necəsən?

-....

-Bizsiz necə yaşayırsan? Darıxmırsan ki?

-...

-Biz hamımız bir yerdəyik. Amma səni burda yalqız qoymuşuq. Vəfasızıq biz. Çox vəfasızıq.

Sol qolunun barmaqlarını sağ qolunun kəsik yerinə sürtə-sürtə, sanki o yeri ovudaraq bir xeyli dayandı. Qəhvəyi rəngli meşin əlcəyin sağ tayını cibindən çıxarıb qəbrin üstünə qoydu, “əlcəyini gətirdim, qışda üşüməyəsən deyə” söyləyəndə qəhər onu necə boğdusa, zülüm-zülüm ağlamağa başladı.

Heç keçən il gələndə bu qədər dərdlənməmiş, bu qədər göz yaşı tökməmişdi. Bəlkə keçən il ilk il idi, hələ təzəydi, isti-istiydi dərdi. Baxırsan, bəzən yaralar zaman keçdikcə sağalmaq, qaysaq bağlamaq əvəzinə daha da qövr edirlər...

Çiyninə əl toxunanda əmin oldu ki, həmin o digər ziyarətçidir. Meh onun kəsilmiş ayağının boşluğuna sarılmış şalvarının balağını yelləməkdəydi.

-Sənin qolundur, elə?

Gələn soruşdu. O başını tərpətdi. Gələn başı ilə ayağına deyil, iyirmi addım aralıdakı qəbrə işarə elədi:

-Mənim də ayağımdır.

Sonra da içini çəkib “Bilmirəm, qola-qıça rəhmət düşürmü. Allah bütün ölənlərə rəhmət eləsin” söylədi. N.İ.-dən çox şeylər soruşacaqdı, kimsən, nəçisən, haralısan, hansı döyüşdə itirmisən qolunu və sair və illaxır. Özü barədə danışacaqdı, kimdir nəçidir, haralıdır, hansı döyüşdə itirib ayağını... Ətrafdakı bəzi qəbirlər barədə də məlumatlıydı, bir-bir anladacaqdı, bu filankəsin sağ ayağının qəbridir, bu bəhmənkəsin sol qolunun... Bu, nisbətən enli qəbirdəsə filan bədbəxtin hər iki ayağı yatır...

N.İ. anidən yadına saldı, sağ qolunu bükərdi, əzələləri qabarardı, uşaqlar gəlib barmaqlarını basaraq “uy da, dəmirdir, dəmir” deyərdilər. Həyat yoldaşı də o əzələni oxşamağı çox sevərdi... Ürəyi necə qübar etdi. Əlini get-gedə hamarlanmaqda olan qəbir-təpəliyə sürtüb pıçıldayaraq soruşdu:

-Əzələn durur?

Ardınca lap qara fikir dolandı başında. Yəqin iki ilə qolunun əti də çürüyüb, tək sümüyü qalıb.

Həmdərdi danışmaqdaydı: -Sən ildə bir kərə gəlməyinə baxma, mən tez-tez gəlirəm. Nə işdisə, kəsik ayağımın yeri yay-qış buz kimi olur, təkcə bura gələndə qızınır.

Onunsa indi fikri burdan çox-çox uzaqlardaydı. Yeddincidə oxuyurdular. Həmin qış dizəcən qar yağmışdı. Həyatında gördüyü ən bol qar idi bu. Evlər həm aşağıdan, həm yuxarıdan qarla örtüldüklərindən nazik zolaq kimi görünürdülər. Qızlı-oğlanlı hamısı dərsə girməyib məktəbin həyətində qartopu oynayırdı. O, hamıdan çevikiydi, əllərini tam aralayıb qara dirəyərək bir-birinə yaxınlaşdırdıqca böyük qar topası yaradır, xışmalayıb iri-iri qartopuları düzəldir, sinif yoldaşlarını nişan alıb vururdu. Və əsmər bənizli bir qız üçün də qartopu düzəldib verməyə macal tapırdı...

Dərindən ah çəkdi. İnnən belə bir qolla qaradamımı düzəldəsiydi, qartopumu oynayasıydı?

“Hər halda mən bu sirri açmaqda acizəm. Qəhrəmanımın portretini tam yaratmaq üçün hətta sizin orta məktəbdəki sinif rəhbərinizlə də danışmışam. O xatırlayır ki, bir dəfə dərsdə söz orqan transplantasiyasından, könüllü donorlardan düşübmüş. Siz demisiniz, insanın hər bir əzası onun üçün o qədər dəyərlidir ki, nəyinsə xatirinə onlardan imtina etmək ağlasığmaz görünür. “Yüz min nədir, milyon olsun, milyard olsun, mən heç nəyimdən imtina etmərəm” demisiniz. Bəs necə oldu, cəmi bir neçə ildən sonra...”

Yanındakı şəxs yasın oxuyurdu. Oxuyub bitirdi. Bununla sağollaşıb getməyə başladı. Bir qədər getmişdi, dayandı, qəbirlərdən birinin qarşısından geriyə qanrılaraq söylədi:

-Naşükür olma. Bizə şükür. Bu bədbəxt oğlu bədbəxtin yanında mərmi necə partlayıbsa gözü pırtlayıb çıxıb. Gözünün qəbridir.

Üşəndi. Tükləri biz-biz oldu.

Növbəti mesaj özünü çox gözlətmədi:

“Cənab qəhrəman, istəyərsinizmi, sizə ən bahalı bionik protez hədiyyə edilsin? İstəyərsinizmi, bank hesabı açılıb ora pul yatırdılsın? Nəsə bir istəyiniz varmı?”

Qarğalar lap fəallaşmışdılar, cəmləşib yerdə nəyisə dimdikləyirdilər.  Uşaqkən nənəsindən eşitmişdi ki, qarğalar aşağıdan uçuşanda, bir yerə toparlaşanda qış sərt gəlir.

Görən, bu qış qar yağacaqdımı...

Gözü “Nəsə bir istəyiniz varmı?” sözlərinə ilişib qaldı. Bir xeyli keçəndən sonra – artıq yavaş-yavaş çıxışa doğru getməkdəydi - cavab yazdı. Yazdı ki, “Bəli, var istəyim. Elə edin, bu qış qar yağmasın...”

Şosse yoluna çatdı. Yol maşını ilə rastlaşmaq fikriylə bir xeyli üzüaşağı piyada irəlilədi. Təpəni aşanda qarşısına ilginc bir mənzərə çıxdı. İnsanlar, texnika bir-birinə qarışmışdı. Nəhəng bir ərazidə tikinti işləri gedirdi. Xarabalıqların yerində sırayla ağappaq, üstü qırmızı damlı evlər tikilirdi.

Birdən haradansa içinə ümid axını dolmağa başladı. Sanki qanadlandı, səmanın əngilliklərinə qalxdı. Fizika ilə metafizika arasında bir qırmızı xətt var, o xəttin həndəvərində bütün qanunlar istisnasız olaraq insanlığın xeyrinə çalışır. Orada hətta arzuların gerçəkləşməsi adlı bir qanun da mövcuddur.

Bax ora səmt aldı.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.10.2024)

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsəsrlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

Bu günlərdə “Everest” nəşriyyatında müəllifin “Seçmələrin seçməsi-qranulalar” adlı kitabı da işıq üzü görmüşdür.

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

1.

Adamlar var ki, öləndə evini-eşiyini, yurdunu, ölkəsini tərk eləmir. Onlar öləndə dünyanı tərk eləyib gedirlər.

2.

“Bu görüş də bir qəribə nağıldı... Niyə getdin, niyə gəldin yenə sən?! Həyat yenə əvvəlinə yığıldı, Sən də indi mənim üçün yenisən.”

3.

Amerikan dramaturqu Yucin O’Nil: “Yalnız əldə edilənə can atan insanı onun arzusunu yerinə yetirməklə cəzalandırmaq lazımdır.” Bu deyimdəki ən ağır söz “cəzalandırmaq” sözüdür.

4.

“Dənizin ortasında nəhəng devlər çimirdi. Dəniz aşıb-daşırdı, çıxırdı sahilindən. ...Çimib-çimib bu devlər, nəhayət, yoruldular. Dənizdən çıxan kimi bir cüt göyərçin olub Qanad açıb uçdular, sonra da yox oldular...”

5.

Yaxşı dost həm də o dostdur ki, yorulmaz və sarsılmaz dinləmək qabiliyyəti var.

6.

Nöqtəni qoyana qədər, sən sənətkar, yaratdığının ağası, nöqtəni qoyandan sonra qulusan. Ağa sevər, qul nifrət edər.

7.

Nə yazırsan, yaz. Yazdığın zaman yazdı[1]ına hökmən inanmalısan. Oxuyanda inanmaya bilərsən.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.10.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının SEVGİ MƏKTUBLARINDA Arzu Murad və onun məktublarıdır. Buyurun, 3-cünü oxuyun.

 MƏKTUB 3

Bayaq qoxun anidən burnuma gəldi və xəfif yel kimi ötüb keçdi. O qoxunu yenidən duya bilməkçün bütün evi dolaşdım. Yenə yaxaladım və itirməyim deyə, ciyərlərimin dibinə qədər çəkdim. Bu nə ilkdir, nə son. Evimin hər yeri demirəm, bu küçənin hər tini, insanların hamısı sən qoxuyur. Hansı birini deyim, sənin ətrindir deyib küçələri veyillənməyimi, yuxuda sayıqlamalarımımı, səninçün darıxmaqlarımımı, səhərin açılmasını gözləyib sənə tələsməyimimi?

Mən səndən başqa bir şey düşünə bilmirəm. Beynim yalnızca sənlə məşğuldur. Saatlarım sənə işləyir. Səni görməyəndə darıxmağım bir dərddir, sənin yanında olub ayrılmağımızı düşünməyim bir ayrı dərd. Bəlkə, sənə tanış hisslərdir, bəlkə də, tamamilə yaddır, amma məni anladığını bilirəm. Həyatımın altını üstünə çevirmisən və tərs kimi mən də bu halımdan məmnunam. Başımın bəlasısan, amma insan bəlanı bu qədər sevərmi?

Varlıq içində bir yoxluğam. Özümü anlaya bilmirəm. İdarəetməni itirmək budu, yəqin. Mən hər yerdə sənləyəm. Ən doğmalarımın içində belə özümü qəriblikdəki kimi hiss edirəm. Əsl bəlasan, bir insanın başına gələ biləcək ən böyük bəla. Amma o qədər doyumsuz, o qədər içdənsən ki, yanından ayrılmaq zillətə dönür. İnsan öz evinə getmək istəməzmi? İnsan ancaq sabahlarla necə yaşaya bilər?

Gecə olanda yanaqlarım dodaqlarını axtarır, sonra tapır, sonra ovcuma alıram dodaqlarını, sonra nəfəsinin dəydiyi boynum yanır, daha sonra çiynimdə başını hiss edirəm, əllərinin məni köksünə sıxdığını duyuram. Sonra tez özümü yuxuya verməyə çalışıram ki... Bəlkə, keçə... "Bəlkə" keçir, amma sən keçmirsən.

Gözlərinə qərq olmuşam. Bilmirəm haranın daşını salım başıma. Darıxmaq hisslərin ən şərəfsizi və də ən xainidir. İnsanı öz halından çıxarıb vəhşi bir məxluqa çevirir. Sənlə tez-tez dalaşmağımın səbəbi də elə budur. Sən gəlirsən, üzüm gülür, sən gedirsən, həyat qaralır, boğazım quruyur, havam çatmır. Vəhşiləşməyə başlayıram və tənələr yağdırıram. Kobudluğun biri bir qəpikdən dolur dilimə. Qüsuruma baxma, lütfən, mənim də sevmə şəklim belədir. Sən heç sevdiyin biri gedir deyə, uşaq kimi ağlamağın nə olduğunu bilirsən? Məndən kimə getdi deyə, nigaranlıqdan zəncir çeynəyirsən? Yemək yedi, ya hələ də acdır deyə, bir narahatlıq dolurmu içinə?

"Bir gün məndən getmək istəsən, səni tutmayacam, saxlamağa çalışmayacam" demişdim. Doğrudan, saxlamayacam, amma özümü necə saxlayacam, onu bilmirəm. Əvvəlki kimi deyiləm. Kimsəyə qızına bilmirəm. Bu əsərin müəllifi sənsən, qürur duy. Çıxılmazda qalmaqdır bu. Çarəsizlik qədər ağrılıdır və sənin qədər sevimlidir.

Mənimçün narahat olma. Bu şikayətlərimi və sözlərimi çox da ciddiyə alma. Bu da keçəcək, əlbəttə. Məni ağrıdan odur ki, hər şey keçir, amma sən keçmirsən. Məndə qalırsan, mənlə birgə dolaşırsan. Özümü aldatmağa çalışıram ki, bu yaşadıqlarım ilk deyil, son da olmayacaq, lakin boş fikirlərdir, özüm də bilirəm. Məni belə vuran olmamışdı. Ürəyimin tən ortasından dəqiq nişan aldın. Ancaq keçəcək, yox, vallah, doğrudan, keçəcək. Aramızda olan illərə xatir keçəcək. Elə sən də keçəcəksən, keçməyə məcbursan. Amma keç...mə... mən dözərəm hamısına, yanımda qal. Nə qədər qala bilirsən, o qədər qal, yetər ki, qal...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.10.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı tanınmış ədəbiyyatşünas və tənqidçi Rüstəm Kamalın “Azər Turan: məfkurənin və sözün işığı” essesini təqdim edir.

...Bundan əvvəl də Azər Turan haqqında iki-üç xırda yazı yazmışam. Burda yazdıqlarımı təkrarlamaq niyyətim yoxdu. Arada bir geriyə baxıb, uzaqdan və yaxından tanıdığın insan haqqında qənaətləri ümumiləşdirmək lazımdır. Düşüncələrimi tezis-fraqment şəklində bölüşmək istəyirəm.                                             Nə gizlədim, mən öz üslubu olan, öz üslubunu tapan “stilist” müəllifləri sevirəm. Azər Turan “düşünən stilistlərdən” (B.Paskalın “düşünən şəkərqamışı” metaforasına istinad etmişəm) biridir. Onun yazı və düşüncə stili tempramentinə, poetik ovqatına və hətta səs tembrinə tam uyğun gəlir.                                                       Azər poeziya bilicisidir. Bunu deməklə, güman edirəm ki, heç də mübaliğəyə yol vermirəm. Yazılarında və söhbətlərində poeziya tariximizin elə detallarını və faktlarını elə söyləyir ki, poetik yaddaşının və zövqünün  məntiqinə heyrətlənməli olursan.                                                                                                      Bəlkə, ona görə də onun yazılarında nəsr və poeziya, təhkiyə ilə lirizm iç-içədir.Lirizm su kimi onun bədii esselərinə də, publisistik məqalələrinə də dərindən hopub. O, analitik təhlillərini belə lirizmlə “doyuzdurur”, filoloji yazılarının strukturuna  subyektiv avtobioqrafik başlanğıcın daxil olması da bu üzdəndir.Onun esselərində şeir və nəsr bir ritmik məxrəcdə (qovşaqda), bir ümumi sintaksisdə üzvi surətdə birləşir. Rus alimi B.V.Tomaşevski deyirdi ki, “ritm sintaksisin spektridir”. Mətnlərdə prozaik cümlələr misralar havasında olur. Onun prozaik misraları daim poetik ritm və deyim tərzi üçün darıxır, “şeir üfüqünə” tələsir. Azərin esselərində poetik ricətlərin və ovqat düşüncələrin, duyğusal obrazların, metaforaların zənginliyi, inanın ki, fərasətli bir şairin şeiri üçün “tikinti materialı” da ola bilərdi.                                                                                               Həmişə bu fikirdə olmuşam ki, o, yazılarını şair kimi yazır, şair kimi düşünür və yaşayır. Bu düşüncə ilə “Ölüm süvarisi” essesinin sonunu sərbəst şeir prinsipi ilə sıralamaq da istədim.                                                                            Qardaşım Azər məni bağışlasın, icazə almadan mətninə müdaxilə edirəm.            

Göylər yenə də buludlu.                                                                             Mart həmin mart,                                                                                      aprel həmin apreldir.                                                                                           Şifonerdəki sahibsiz paltarlar da                                                                          papaq və qırx iki ölçülü                                                                              ayaqqabı da onunkudur...                                                                                    ...Vaxt buz kimi soyuyur.                                                                                    Soyuduqca soyuyur.                                                                                           

Azərin yaddaşı keçmişə çox bağlıdır. Keçmiş isə artıq ötüb keçmiş, geridə qalmış bir zamanın adı deyil, fərdi və ya toplum yaddaşına inteqrasiya ola biləcək bir konstruksiyadır – alman yazıçısı Bernhard Şlinki təxminən belə deyirdi.              Azərin arxivində nə varsa, yaddaşın bərpası və diriliyi üçündür, zamanlararası əlaqəni yaratmaq, keçmişi bu günə və sabaha daşımaq üçündür. Fotoqrafiya Azər Turan yaradıcılığında vacib vizual element olmaqla yanaşı, həm də mistik simvolikadır, “başqa” dünya ilə əlaqə yaratma üsuludur.             
          Azər Turan mənim tanıdığım nadir yazarlardan biridir ki, müdrik, el ağsaqqalı, böyük ziyalı İmamverdi Əbilovun – atasının, yaddaşını (keçmişini) özünü yaddaşına adekvat şəkildə birləşdirə bilir. Bu da ona atasının müasirlərindən, dostlarından öz müasirləri və dostları kimi rahatca danışmağı və yazmağa imkan verir.                                                                                                Atasına və özünə ünvanlanmış məktublar, maqnitofon lentinə “qısılıb qalmış” (A.Turan) səslər, şəkillər ruhların (R.Rza, B.Vahabzadə, X.R.Ulutürk, X.Məmmədov və b.) maddiləşmiş obrazlarıdır.                                    
          Əslində,  Azər bu üsulla onlarla, əminəm ki, mistik-spiritual prosedur keçirir, yəni ruhlarla söhbət edir.                                                                         Bu cür yazıları ancaq kədərli adam yaza bilər. İnsanların taleyini şəkillər, xatirələr, səslər vasitəsilə oxuya bilən adamın ruhu mütləq göydən “nəm çəkməlidir”.                                                                               

“Ölüm süvarisi” essesi sevimli, əziz dostu nakam taleyinə, Faiq İsmayılovun unudulmaz xatirəsinə həsr olunub. Faiqlə xəyali söhbətlər, Faiqin şeirləri xatirə qırıntıları, gündəlikdən qeydlər həkimlərin söylədikləri, lirik ricətlər –  hamısı “historia morbi” latınca: (“ölüm tarixi”) üçündür. Tarixçəsi Faiqin şeirləri ilə “süslənir”. Məndən olsa, bu yazıya Moris Blanşonun “Kafka və yaradıcılıq tələbatı” essesindən bu sözləri epiqraf qoyardım: “və o öz ölümü hesabına yaşamağa məcbur idi...”. “Ölüm süvarisi” essesi Azərin yalnız dərdini danışıb, “içini boşaltmaq” aktı deyildi, həm də Uca Yaradanla dialoqu idi, dua aktı idi (Emil Çoran deyirdi: “İnsan duasız yaşaya bilər, amma dua etməməsi heç vaxt – mümkünsüzdür”).     
          Turançılıq və türkçülük Azər Turan üçün məfkurə – əqidə hadisəsidir. Hüseyn Cavid, Əlibəy Hüseynzadə, Əhmədbəy Ağaoğlu, Yusuf Akçura, Fuat Köprülü, Nital Atsız onun üçün türkçülük məfkurə babaları deyil, həm də bir millətin inanc – iman kultlarıdır.                                                                                  Azər Turan üçün Turan mifoloji məkan adı deyil, sivilizasiya tipidir. O, dəyərli araşdırmaları ilə həmin sivilizasiya tipinin coğrafi-mədəni, məfkurəvi-estetik hüdudlarını müəyyənləşdirir və qəti inanır ki, bu gün ölkəmizdə çağdaş türkçülük fəlsəfəsinin təntənəsində Hüseyn Cavid, Məhəmməd Hadi, Əlibəy Hüseynzadə kimi fikir dühalarının irsinin öyrənilməsinin və təbliğinin böyük əhəmiyyəti var. Millət sevdalısı kimi artıq özü bu uzun mücadilənin içindədir.    Beləcə, otuz ilə yaxındır ki, Azər Turan türk məfkurəsinin böyüklərindən yazıb, oxucularını da böyüdür.                                                                               
          Azərin 2002-ci ilin dekabrında yazdığı və böyük musiqiçi Vaqif Mustafazadəyə həsr etdiyi “Ayın 18-i” adlı bir essesi var. Bu yığcam (səhifəyarımlıq) poetik mətn maraqlı struktura malikdir. Bu yazıda Azər poeziyanın arxaik priyomunun birindən  – təkrirdən istifadə edərək, yəni bir mətnin əvvəlində və sonunda iki fotoşəkil ilə bağlı xatırlamalar verir. Həmin xatırlamalar essenin  leytmotivi – nəqaratı kimi səslənir: “Qarşımda bir fotoşəkil var. XX yüzil Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin böyük yaradıcılarından biri Vaqif Mustafazadənin anası Zivər xanımla yanaşı dayanan 21 yaşlı oğlan – mənəm.

Üstündən 18 il keçib”. Yazının sonunda fotoşəkil məsələsi yenidən təkrarlanır: “Qarşımda 1984-cü ilin 27 aprelində çəkilmiş bir fotoşəkil var.Üstündən 18 il keçib. Vaqif Mustafazadənin isə “Ayın 18-i” adlı bir əsəri vardı. 1969-cu ildə, 29 yaşındaykən, iyul ayının 18-də keçirdiyi infarktla əlaqədar özünə ithaf etdiyi “Ayın 18-i” ni Zivər xanımla qoşa dayanıb çəkdirdiyimiz şəklə baxarkən bir daha xatırladım”. Beləcə, bu fotoxatırlatmalar da “18” simvolik mistik məna qazanır.
          2005-ci il idi. Azər təzəcə çapdan çıxmış “İrfan çobanı” kitabını gözəl xəttilə  avtoqraf yazıb mənə bağışladı: “Əzizim Rüstəm Kamal. Nə yaxşı ki, bu dünyada varsan. Sənsiz bu fikir dünyamız necə də kasıb olardı. Tanrı səni bizə çox görməsin. Böyük sevgilərlə. Azər Turan”.                                       

Qəribədir, aradan 18 il keçib. Səmimi deyirəm: bu avtoqrafa heç fikir verməmişdim. Amma bu günlərdə – qardaşım Azər Turanın yubileyi ərəfəsində onun kitablarını vərəqləyib, gözdən keçirirdim və mənə elə gəldi ki, bu avtoqraf-dua onun özünə ünvanlanıb. XXI yüzilin bədii – estetik, kulturoloji, ictimai fikir dünyamızı Azər Turansız təsəvvür etmək qətiyyən olmaz.                          

Yenə 18 ildən sonra böyük Azər Turanı təbrik etmək arzusu ilə                  

           “Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.10.2024)                                                                          

“Söz vaxtına çəkər” rubrikasındayıq. Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu ilə “Ulduz" jurnalı “Ədəbiyyat və İncəsənət" portalının media dəstəyi ilə ötən ilin bu vədələrində görkəmli qələm ustası, Xalq yazıçısı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri Anarın 85 illik yubileyinə həsr edilmiş, yaşı 35-dək gənc yazarlar arasında hekayə müsabiqəsi keçirmişdi.

Ölkədə gənc nasirlərin nəsr nümunələrinin daha da püxtələşməsinə xidmət edən, mövzu seçimi sərbəst olan müsabiqəyə iki yüzdən artıq hekayə ünvanlanmış, Münsiflər tərəfindən 8 finalçı müəyyənləşmişdi. Portalımız 8 finalçı hekayəni sizlərə təqdim edir.

İlk finalçı “Sehirli danaxor” hekayəsi ilə Bəşir Niftəliyevdir.

Öncəliklə Bəşir Niftəliyevlə öz təqdimatında tanış olaq, sonra isə hekayəsini oxuyaq.

Mən, Niftaliyev Bəşir Qədir oğlu, 24 sentyabr, 1988-ci ildə Sabirabad rayonunun Ulacalı kəndində anadan olmuşam. 1995-ci ildə Sabirabad rayonunun Ulacalı kənd tam orta məktəbinin birinci sinfinə daxil olmuş, 2006-cı ildə həmin məktəbi bitirmişəm. 2006-cı ildə Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasının “Biznesin təşkili və idarə edilməsi ixtisası” üzrə bakalavriatura təhsil pilləsinə daxil olmuş, 2010-cu ildə həmin təhsil müəssisəsini müvafiq ixtisas üzrə “Fərqlənmə” diplomu ilə bitirmişəm. 2010-2011-ci illərdə hərbi xidmətdə olmuşam. 2011-ci ildə Azərbaycan Dövlət İqtisadi Universitetinin “Təhsil, elm və sosial mədəni sahənin iqtisadiyyatı” ixtisası üzrə magistratura təhsil pilləsinə daxil olmuş, 2014-cü il tarixində həmin universiteti müvafiq ixtisas üzrə “Fərqlənmə” diplomu ilə bitirmişəm.

1 iyun 2019-cu ildən Böyük Britaniyanın “Chartered Institute of Taxation” təhsil müəssisəsində tələbə kimi qeydiyyatdan keçmiş, 10 iyun 2021-ci il tarixdə imtahanda uğur qazanaraq “Transfer pricing” modulu üzrə sertifikat əldə etmişəm.

5 yanvar 2023-cü ildən bu günədək Dövlət Vergi Xidmətinin 5 saylı Ərazi Vergilər İdarəsinin Vergi ödəyicilərinin dövlət qeydiyyatı və uçot şöbəsinin rəisi vəzifəsində çalışıram.

Ailəliyəm, iki övladım var.

Bəşir Niftəliyev

SEHRLI DANAXOR

  İsti yay günlərindən biri idi. Həmin gün üçün atam mənə söz vermişdi – günortadan sonra balıq tutmağa gedəcəkdik. Hələ səhərdən həvəslə, bir gün əvvəl suvardığım bağımızdan atamın bəyənəcəyi qara yağış qurdlarını çıxarıb köhnə, paslanmış konserv qabına yığmış, ölməsinlər deyə üzərinə yaş torpaq tökmüş, qarmaqları hazır vəziyyətə gətirmişdim – bəzi qarmaqlar əyilmişdi deyə onları kəsib yenisi ilə əvəz etmişdim. Tutduğumuz balıqları canlı saxlamaq üçün suya sallamağa kartof-soğan yığmaq üçün nəzərdə tutulmuş sintetik torlardan da götürmüşdüm. Həyətdə oturub atamın evdən çölə çıxmasını dörd gözlə gözləyirdim. Altı yaşlı kiçik qardaşım həyətdə məftildən düzəldilmiş arabasını sürməklə məşğul idi. Arada gəlib mənə siqnal verir, yanımdan keçib uzaqlaşırıdı.

     Baxmayaraq ki, yüngül meh əsirdi və böyük ehtimalla axşama tərəf hava sərinləşəcəkdi, qərara gəldim ki, içmək üçün yola su da götürsək yaxşı olar. Vaxt itirmək olmazdı. Birdən atam həyətə düşər, məni görməz, fikrini dəyişər. Cəld su çəninin yanında yığılmış şüşə butulkalardan birini götürüb su ilə doldurdum. Bu işim də hazır. Birdən yadıma düşdü ki, çörək götürməmişəm. Gedəcəyimiz yeri atam seçəcəkdi. Ola bilərdi ki, həmin yerdə qurdla balıq tutmaq mümkün olmasın. Atam deyirdi ki, xırda balıqların çox olduğu yerdə qurdla böyük balıqları tutmaq mümkün olmur, xırda balıqlar qurdu didişdirib yararsız hala salırlar deyə böyük “Çəki” balıqlarını tutmaq üçün yarımislanmış və xəmir halına salınmış çörəkdən istifadə edilir. Atamı razı salmağım vacib idi. Yoxsa, ya ona getməmək üçün bəhanə verəcəkdim, ya da qayıdanda yol boyu “Məni boş yerə məcbur edib gətirdin, bu günümüz boşa getdi”, “Çörək götürməmisən deyə heç nə tuta bilmədik”, “Bir də səni bir yerə aparmaram”, “Hava isti idi deyə gərək gəlməzdik” və ya hansısa başqa acıqlı ifadə ilə deyinəcəkdi. Buna görə də mənə çörək verməsi üçün açıq pəncərədən anamı çağırdım. O, cavab vermədi. Əlimdə saxladığım qarmaqları ağaca söykəyib evə qaçdım. Qapını açanda atamla üz-üzə gəldim. O, heç də balıq tutmağa getdiyi geyimdə deyildi. Təzə paltarda, saçları daranmış, əlində ayaqqabı fırçası ilə yanımdan keçdi, pilləkənlərdə səliqə ilə cütlədiyi ayaqqabılarını götürdü, fırçasını qara ayaqqabı kreminə batırdı və fırçalamağa başladı. Bu səhnə mənə çox tanış idi. Çünki, istisna hallarda və vacib işi olanda o axşamlar evdən çıxmazdı. Başqa günlərdə isə bu qaydada geyinib-keçinər, kənd çayxanasına domino oynamağa gedərdi. Axı bu gününü mənə ayırması üçün ondan söz almışdım! Görünür, ya yadından çıxmışam, ya da domino oynamağı mənə verdiyi sözdən üstün bilib. Pilləkənlərdə oturub dizimi qucaqladım və tələsik şəkildə ayaqqabılarını fırçalayan atama tamaşa etməyə başladım. Gözlərimdən axan yaş damlaları yanaqlarımdan süzülməyə başladı. Duzlu göz yaşı dodaqlarıma toxunanda üzümü şalvarımın dizinə sildim. Atam işini bitirib mənə tərəf baxmadan küçəyə açılan taxta qapıya tərəf getdi. O, qapıdan çıxanda artıq səsli ağlamağa başlamışdım, ancaq səsimi eşitmədi.

Bayaqdan bəri evdə təmizlik işləri görən və bütün olan-bitənlərdən xəbərdar olan anam evdən çıxanda məni pilləkənlərdə büzülüb oturmuş vəziyyətdə gördü. Atamın verdiyi sözü o da bilirdi və bu sözü ondan qoparmaq üçün mənə əlindən gələn köməyi etmişdi. Bir həftədən çox idi ki, hər dəfə şam edəndə atamdan məni balıq tutmağa aparmasını xahiş edirdim. Nəhayət dünən anamın israrı ilə bu günə mənə vaxt ayıracağını söz vermişdi. Atamın heç bir söz demədən, üzrxahlıq etmədən, geyinib-keçinib evdən çıxmağını da görmüşdü. Hər halda içəridə məni balığa aparmayıb çayxanaya getdiyinə görə etirazını da bildirmişdi ona.

-  Ağlama ağıllı balam – deyə anam yanımda oturdu, məni qucaqlayıb başımı qollarının arasına alıb öpdü.

Anamın məni oxşayıb əzizləməsi sanki ağlamaq üçün mənə bir az da cəsarət verdi. Başa düşdüm ki, ürəkdən ağlamaq üçün də cəsarətli olmaq lazım imiş.

– Ağ evlərin yanındakı gölə gedərsən, orada da çoxlu balıq olar, bilirəm mütləq tutacaqsan – deyə anam mənə təskinlik verməyə çalışdı. Hiss etdim ki, o da ağlayırdı, ancaq gözlərini məndən qaçıraraq gizlətməyə çalışırdı.

Anamın nəzərdə tutduğu yer hər tərəfdən qapalı, qamışlıq basmış bir göl idi. Suyu isə mamırla örtülmüş, yaşıl rəngə çalırdı. SSRİ dönəmində həmin göl pambıq əkinində suvarma məqsədləri üçün – həm qurunt sularının çəkilməsində, həm də pambığın suvarılması zamanı suyun normasının tənzimlənməsində istifadə olunurmuş. Anam nəzərdə tutduğu “Ağ evlər” isə pambıq becərənlər üçün eyni formada, yan-yana tikilmiş və əhənglə rənglənmiş üç ev idi və gölün sahilində yerləşirdi. Həmin göldən balıq da tutarlarmış, hətta atam da bir neçə il əvvəl həmin göldən böyük balıqlar tutubmuş. Lakin sonradan Kür çayının suyundan qidalanan və suvarma üçün istifadə olunan şirin su borusundan gölə tökülən suyun qarşısı kəsilmiş, istifadə olunmadığı və illər ərzində qazılmadığı üçün dayazlaşmış, diqqətdən kənarda qalıb unudulmuşdu. Dəfələrlə həmin gölü böyük torlarla süzüb balıqlarını tutmuşdular. Deyilənə görə, hətta bir neçə dəfə qaçaq ovçulər gölə elektrik cərəyanı qoşub olan-qalan su canlılarını da məhv etmişdilər. Bütün bunları anam da bilirdi, orada balıq yaşaması ehtimalının az olmasını da. Ancaq o, mənim təkbaşına uzağa getməyimə razı olmazdı.

-  Dayan, yaxşı yadıma düşdü, sənə danaxor düzəldəcəm – anam nəsə tapmış kimi sevincək şəkildə ayağa qalxdı. Danaxor düzəltməyin qaydasını da təxminən bilirəm, baban – qayınatasını nəzərdə tuturdu – çox vaxtı onun köməyilə balıq tuturdu, o hazırlayanda görmüşəm. Onunla balıq tutmağa getsən suda bir dənə balıq olsa onu da sən tutacaqsan.

Bu sözü ilk dəfə idi eşidirdim. Nə isə sehrli bir şey olduğunu düşündüm. Daha ağlamırdım. Anamın diqqəti və nəvazişi ilə qəlbimə rahatlıq çökməyə başlamışdı.

Anam evə girdi, bir qədər sonra əlində qayçı, ip və iki-üç yaşlarımızda geyindiyimiz, nimdaş uşaq şalvarlarından biri ilə qayıtdı. Yanımda oturdu. Qayçı ilə şalvarın bir ayağını kəsdi, aşağı tərəfindən iplə yaxşıca düyünlədi. Sonra isə birlikdə həyətin sonundakı söyüd və çinar ağacından dirəklər və döşəmələr üzərində, qamış və palçıqdan tikilmiş tövləyə getdik. Anam tövlənin divarına söykənmiş kürəyi götürüb yerdə bir qədər yumşaq quru peyin topladı. Tövlənin divarına bitişik toyuq hininin üstündəki böyük çuqun qabdan bir-iki ovuc arpa götürüb yerdə yığılmış peyinlə qarışdırdı və şalvar ayağından düzəldilmiş torbanın içərisinə doldurub ağzını bağladı.

-  Əslində danaxor bir-iki gün suda qalmalıdır ki, peyinin içərisində arpa qıcqırsın və balıqların xoşladığı qoxusu yaransın. Hələlik təkcə peyinin qoxusu da bəs edər. Gələn dəfə gedəndə isə lap hazır, yetişmiş vəziyyətdə olacaq. Bunu da özünlə götür. Balıq tutmaq üçün qarmağını atdığın yerdə bir ağac parçası tapıb suya basdırarsan, bunu bağlayarsan və suya sallayarsan. Çox keçməyəcək balıqlar bunun qoxusuna dayana bilməyib yanına gələcəklər. Yeməyə bir şey tapmayanda isə sənin qarmağındakı qurdu yeyəcəklər, sən də rahatca onları tutacaqsan – deyə anam əminliklə gülümsədi.

Bayaqdan bəri ağzı ilə maşın səsi çıxararaq öz tel arabasını sürə-sürə bizim arxamızca gəzən qardaşım da maraqla dayanıb sakitcə anama qulaq asmağa başlamışdı. O, soruşdu:

-  Ana, olar ki, balıq tutmağa mən də qardaşımla gedim?

-  Yox bala, sən balacasan, yorularsan – anam etiraz etdi.

-  Nə olar ay ana, gedim də - qardaşım israrla ayaqlarını titrətdi.

Anam gülümsəyərək mənə baxdı:

-  Nə deyirsən, ay Yumu – anamın dediyinə görə körpəlikdə yatmış vəziyyətdə qoyub getdikləri bir yerdə dayanmayıb yumaq kimi başqa yerə yuvarlandığıma görə sonradan məni bu adla oxşamağa və çağırmağa başlamışdılar. Əsl adım da babamın adı olduğu və baba, nənə adlarının başqa sözlə əvəzlənməsi demək olar ki, adət halını aldığı üçün mənə yeni ad qoyulması başqa bir bəhanə olmuşdu – apara bilərsən? Sənə mane olmaz ki? Aparsan, gərək bir gözün də onda olsun. Suya düşməkdən də qoru.

-  Yox ay ana, narahat olma, qağam ağıllı uşaqdır. Onun da balıq tutmağa həvəsi var, arada mənim qarmaqlarımı götürüb arxdan balıq tutmağa çalışır. Qoy getsin mənimlə, həm də tək qalmaram.

Qardaşım artıq anamın icazə verəcəyindən arxayın şəkildə hıçqırıqlı gülməyə, gah mənim, gah da anamın üzündən öpməyə başladı.

Anam razılaşdı:

-  Yaxşı Yumu, birlikdə gedin, ancaq hava qaralana qədər qayıdıb gəlin. O gölün ətrafında axşamlar çaqqallar ulaşır, uşaq qorxar birdən.

Bir qədər sonra iki qarmaq, balıq üçün tor, qurd və torpaqla dolu konserv qabı və danaxorumuzu götürüb qardaşımla birlikdə yola düzəldik.

Gölə çatıb qamışlıq olmayan açıq yer tapdım. Cəld anamın öyrətdiyi kimi danaxoru suya salladım və təxminən yarım metr uzunluqda bağlanmış ipini suyun kənarındakı yulğun ağacına bağladım, qarmaqların hər ikisinə qurd keçirdim. Birini özüm suya atdım, digərini isə atması üçün qardaşıma verdim və qaydasını başa saldım.

Xeyli vaxt keçsə də qarmağımız qətiyyən tərpənmirdi, balıqdan əsər-əlamət yox idi. Təkcə mənim qarmağım bir dəfə yuxarı-aşağı gedib gəldi, bir az aralıda suyun üzünə çıxan tısbağanı görəndə əmin oldum ki, bu onun işidir. Qarmağı yoxlamaq üçün çəkib baxanda isə gördüm ki, bu yaramaz tısbağa qoyduğum qurdu elə yeyib ki, sanki qarmaqda heç qurd olmayıbmış kimi. Qarmağıma yenidən, bir az da qalın qurd seçib keçirdim və suya salladım.

Bir saata yaxın idi ki, heç nə dəyişməmişdi. Qardaşım artıq yorulmuş, qarmağını oyun oynayarcasına suya daldırıb yuxarı çəkirdi. Suyun üzündə sakitcə dayanan qarmağım hələ də tərpənmirdi. İstədim ki, çəkib yoxlayam görüm qurd yerindədirmi, ya yox. Qarmağı dartanda elə bil yer ayağımın altından qaçdı. Böyük, güclü bir şey məni suya tərəf dartmağa başladı, bir ayağım suya düşdü və palçığa bulaşdı. Bu ancaq mənim çəkimlə nisbətdə çox iri və güclü bir balıq ola bilərdi. Güman ki, balıq qarmaqdakı qurdu yeməklə məşğul olanda mən qarmağı dartmışam və qarmaq onun ağzına ilişib.

Həmin vaxt doqquz yaşında, arıq bir uşaq idim. Balıq nə qədər böyük idisə, sudan çıxarmaq mənim kimi biri üçün olduqca çətin idi. Balıq da sudan çıxmamaq üçün var gücü ilə mübarizə aparırdı. Balığın iri ağ gövdəsi suyun üzündə görünəndə çox həyəcanlandım, həyatımda ən böyük qələbə və yaxud ən ağır məğlubiyyətimin başlanğıcının bu gün olduğunu düşündüm. Bir tərəfdən həyəcan, bir tərəfdən də qollarımın taqətdən düşməsi nəfəsimi dərmək üçün verdiyim fasilədə birtəhər suyun səthinə qədər dartıb gətirdiyim balığa suyun dərinliyinə getmək üçün imkan yaradırdı. Eyni işi görmək üçün təkrar-təkrar başa qayıtmalı olurdum. Bir anlıq fikrimdən keçdi ki, kaş atam burada olaydı, asanlıqla balığı sudan dartıb çıxarardı.  “Yox, kim olduğumu, əslində onun bacardığı bəzi şeylərin mənim edə biləcəyimi ona sübut etməyin vaxtıdır” düşüncəsi ilə daha qətiyyətlə mübarizəmə davam etdim. Həm də anama onun sehrli danaxorunun necə möcüzə yaratdığını göstərməyə, əməyini boşa çıxarmadığımı ona nümayiş etdirməyə çalışırdım.

Üç-dörd dəqiqədən çox olardı ki, balığı sudan çıxarmaq üçün əməlli-başlı çarpışırdım. Artıq balığın da yorulduğunu hiss edirdim. Deyəsən, qarmaq ağzına möhkəm keçmişdi, yoxsa çoxdan ağzının yaralanmasına mail olsa belə bu gərgin ölüm-qalım mübarizəsindən qalib ayrılıb gözdən itmişdi. Həm də bəxtimdən qarmağım çox möhkəm idi, əks halda bu ağırlıqda dartılmaya tab gətirməzdi. Qarmaqları atam özü üçün hazırlamışdı, köhnə də olsa qonşu kənddən gətizdirdiyi iynə kimi düz, qalın, möhkəm qarğıdan və sərt qaytandan diqqətli şəkildə, səliqəli hazırlamışdı. Bu arada qardaşımın öz qarmağını bir tərəfə atıb balıqla davam edən mübarizəmi seyr etmək üçün başımın üzərində tamaşaçı kimi öz yerini aldığını da görməmişdim. Bəlkə də nəsə deyirdi, ya da öz köməyini təklif edirdi, ancaq qulaqlarım qəribə ahəngi olan şırıltı və ya uğultudan başqa heç nə eşitmir, sevinc və həyəcandan dumanlanmış gözlərim isə dar çərçivədə suyun və hərdənbir suyun üzərində ağaran balığın bulanıq görünüşündən başqa heç nə görmürdü.

Balıq növbəti dəfə suyun üzərinə çıxanda var gücümü toplayıb sudan ayırmağa çalışdım. Bilirdim ki, balıq suda güclü olur, havaya çıxdısa öz çəkisindən başqa heç nə qalmır. Çətini onu sudan ayırmaq idi. Belə də oldu. Sudan çıxardıqdan sonra əvvəl tətbiq etdiyim gücü azaltmadığım üçün balıq havaya sıçradı, qarmağın qaytanı başımın üzərində əyilmiş vəziyyətdə olan qamış dəstəsinə ilişdi və balıq gözümün qarşısında havadan asılı vəziyyətdə qaldı. Düşünmədən balığı qucaqlayıb sudan kənarlaşdım və sahilin yamacı boyu yuxarı daşıdım. Bu kifayət qədər böyük (uzunluğu təqribən bir metrdən çox idi) enli, ağappaq Karp balığı idi (həmin vaxt balıqların adlarını bilmirdim, sonradan öyrənmişdim ki, bu balığın adı Karpdır).

Balığı yerə sıxıb qardaşımdan var gücü ilə saxlamasını istədim. Qardaşım sanki balığın üstündə oturmuşdu, ancaq onu zorla saxlaya bilirdi. Hər an əlindən çıxıb suya düşəcəyi qorxusu ilə bir gözüm qardaşımda, əvvəlcə özümün, sonra isə qardaşımın qarmağını yığışdırıb bağladım. Qarmaqları ona verib balığı güclə qucağıma götürdüm. Sevincimizdən bir-birimizlə danışa da bilmirdik. Sadəcə olaraq qollarımın arasında qıvrılan balığı seyr etməklə məşğul idik. Yol boyu qucağımda tutduğum və quyruğu yerlə sürünən balığa tamaşa edən adamların təəccüblü baxışları və sual dolu nəzərləri altında, həyəcanla evə tərəf addımlayırdıq. Onlardan bir neçəsi bizi saxlayıb balığa tamaşa edir, bəziləri isə bunu necə və haradan tutduğumuzu soruşurdu. Mən isə balığı yerə qoyub həm dincəlir, həm də qürurla onlara öz qəhrəmanlıq hekayəmi danışırıdm.

Küçə qapısından içəri girəndə həyətdə böyük teştdə paltar yumaqla məşğul olan anamla qarşılaşdım. Qucağımdakı balıqla anama tərəf getdim. O, oturduğu daşın üstündən qalxdı, “Aman Allahım, bu nədir ay Yumu, sən tutdun bu balığı?” deyə çaşqınlıqla dilləndi. Onun gözləri yenə də dolmuşdu – bu dəfə isə sevinc göz yaşları ilə.

-  Ana, sənin danaxorun işə yaradı – deyə balığı yerə qoyub dərin nəfəs aldım və anamı möhkəm qucaqladım. Bütün baş verənləri həvəslə ona danışdım. Anam həm diqqətlə məni dinləyir, həm də hərdən çevrilərək yanındakı balığa həvəslə baxırdı. Onun yaşıl rəngli, parıldayan gözlərinin nə qədər gözəl və mənalı olduğunu kəşf etdim.

-  Sizinlə fəxr edirəm, balalarım. Halal olsun ikinizə də!

Yaşadığım günün həyəcanı gecə mənə yatmağa da imkan vermədiyi üçün gec saatlarda evə gələn atamı ayaq səslərindən tanıdım. Anamın eyvanda karton kağızın üzərinə qoyduğu balığı görməməsi mümkün deyildi. “Görəsən, indi nə hislər keçirir, balığın haradan peyda olduğunu düşünür, səhər onunla ilk qarşılaşanda nə deyəcək?” düşüncəsi ilə səhərin açılmasını tezləşdirmək üçün yatmağa çalışdım.

Səhər yuxudan oyanıb həyətə düşəndə atamın qarmaq hazırladığını gördüm. Hər halda anam onu məsələdən agah etmişdi. Yanına getdim. Atam başını qaldırdı, mənə baxdı. Əlindəki qarğını yerə qoydu və əllərini açdı. İstər-istəməz özümü atamın qucağında gördüm. Atam məni qucaqlayıb alnımdan öpdü.

-  Yumu, sən ağıllı oğlansan, əsl kişisən. Səninlə fəxr edirəm. Mən indiyədək o qədər qəşəng balıq tutmamışam. Yumu, dünən sənə verdiyim sözü tutmadım, məni bağışla. Onun əvəzinə sənə daha yaxşı qarmaq düzəldəcəm və biz səninlə birlikdə mütləq bu axşam balıq tutmağa gedəcəyik – atam başımı oxşayaraq gülümsədi.

Bu dəfə atam sözünü tutmuş, məni balıq tutmağa aparmışdı. Həmin gündən bəri o, çayxanaya daha az, nadir hallarda, xüsusilə də kiminləsə görüşməli olanda getməyə başladı. Tez-tez balıq tutmağa gedirdik. Artıq atam mənimlə daha çox vaxt keçirməyə başladı. Bir dəfə yeşik taxtasından mənə gitara düzəltdi. Həmin gitara simləri qırılana qədər mənim ən sevimli oyuncağım oldu. Atam söyüd budağından yay, nazik qarğıdan ox düzəltdi və mənə ox atmağı öyrətdi. Onun köməyilə dama, nərd və domino oynamağı öyrəndim. Artıq dərslərimlə maraqlanmağa və ev tapşırıqlarımda mənə kömək etməyə başlamışdı.

Atam sonralar balıq tutuduğum gölün yaxınlığında yerləşən evlərdə yaşayan kənd camaatından imza toplayaraq bələdiyyəyə gölün qazılmasını, suyunun dəyişdirilməsini və şirin su ilə doldurulmasını, gölə balıq körpələrinin tökülməsini xahiş etmişdi. Gec də olsa onun müraciətinə baxılmış, həmin göl və onun ətrafı bir-iki il ərzində əvvəlkindən daha gözəl vəziyyətə gətirilmişdi. Kənd sakinləri gölün kənarlarında ağaclar əkdi. Artıq həvəskar ovçuluqla məşğul olan insanlar həmin göldən həm balıq tuta bilir, həm də balıqların sayını normada saxlamaq üçün əllərindən gələni edirlər – gölə kiçik balıqlar buraxır, onları yemləyir, gölün suyunun daim dəyişdirilməsinə və şirin su ilə əvəzlənməsinə nəzarət edirlər. Hər axşam gölün ətrafı dincəlməyə, söhbət etməyə və gəzişməyə çıxan insanlarla dolu olur. İnsanlar bələdiyyə tərəfindən quraşdırılmış turniklərdə, paralel qollarda idman edir, skamyalarda oturur, qəzet və kitablar oxuyurlar. Kəndlilərdən birinin öz maddi vəsaiti hesabına gölün ətrafında tikdirdiyi, təqaüdçülər və əlillər üçün birmərtəbəli taxta tikilidə samovar çayı içib, nərd və domino oynayırlar. Artıq atam da domino oynamağa qonşularımızla həmin gölün sahilinə gedir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.10.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Nəsr saatıdır, sizlərə Aysel Fikrətin “Məscidin dəlisi” hekayəsi təqdim olunacaq.

NƏSR SAATI

Aysel FİKRƏT

MƏSCİDİN DƏLİSİ                                                                     

Allahın tanımadığı evi olmaz. Yerin özü də Onun evidi. Bax sənin də, mənim də nə et­di­yimizi, harda olduğumuzu bir o Yaradan bilir. Nənəsi Abdullanı belə böyütmüşdü. Onun süngüyə gedən dilinə qurban, sadağa gedə-gedə. Sübh namazında: “Ay Allah, bu balamı da qat bu dünyanın uşaqlarına. Axı mənim bu dünyadan yanına köç edən, mələk qızımın nə günahı var idi ki, onun uşağının dili lal ola. Ay Allah, bu uşağın dilini aç. Onun da, bəlkə, Sənə sözü var”. Güllü yorğanlardan gə­lən gülab iyinin gözəlliyində böyümüşdü Ab­dulla. Bir gün də tezdən oyanıb “Nənə” – de­miş­di Abdulla. "Ay nənə..."

Abdullanın dilinin açıldığı gün nənəsi o dün­yaya köç etdi. Abdulla ölümün nə oldu­ğunu görməmişdi. Saatlarca nənəsinin ya­nın­da oturub onu oyandırmaq üçün səslər çı­xarmışdı. Abdulla özü də anlamadan sözlər deyirdi. Ac idi, susuz idi. Qonşu Zibeydə gəl­məsə, bəlkə də, Abdulla da ölüb gedəcəkdi. Qonşunun hay-küyünə adamlar yığıldı. Ab­dul­lanın nənəsini harasa apardılar. Abdulla nənəsiylə dua etməyə getdiyi evin ta yanında torpaq qazıldı. Abdulla nənəsinin torpağa əkil­məsini gözüylə gördü. Onda onun gözləri böyüyüb dünyanı aşdı. Abdulla bu dünyanı hələ bu günə qədər belə aydın görməmişdi.

Nənəsinin dua etmək üçün onu gətirdiyi məs­cid adamla dolu olardı. İsti idi. Yerə xalçalar, yorğanlar döşənmişdi. Nənəsi tez-tez Abdul­laya “Gözlərini yum, bala, yat. Yuxuda sənə şəfa verilər”, – deyərdi. Abdulla çox yorul­muş­du. Adamların  arasından qaçıb məscidin içində bir sakit yer tapıb uzandı. Gülab ətri verən yorğanı üstünə örtüb nənəsinin sözlə­ri­ni bir də düşünüb yatdı.

Kəndin adamları onu məsciddə tapanda çox kövrəldilər. Bu gecə ona dəymədilər. Sə­hər azan səsinə oyanan Abdulla bir daha evi­nə getmək istəmədi.

Hər gün obaşdan oyanıb ətrafı səliqəyə sal­dı. Su daşıdı. Nənəsinin qəbrinin yanına su tökdü. Hər dəfə su tökdükcə bir az böyüdü Abdulla. Axırda böyüyüb 19 yaşında bir gənc oldu. Kənddə hamı sevərdi Abdullanı. Təkcə Ağgüldən başqa. Uşaqlıqdan bəri gözünün tut­duğu bu qız Abdullanın onun üçün dərdiyi gülləri yolun düzünə səpələyib “məscidin də­li­si” deyib qaçmışdı bir dəfə.

O gündən Abdulla heç ağıllı olub bir kəlmə deyə bilmədi. Lal baxışlarla, ağzından çı­xan bir-iki sözü də içində susdurdu.

Abdulla nənəsindən sonra sığındığı Allah­dan, bir də Ağgüldən başqa bir həqiqət ta­nı­mırdı.

Məscidə baxan Hüseyn kişi də deyirdi, ay kişi, Abdulla olmasa, bu məscidin halı ne­cə olar. Abdulla səhər durub həyətin bütün işlərini görərdi. Darvazanı açar, insanlara yar­dım edərdi. Dua üçün gələn xəstələri əlin­də daşıyar, qocalara su verərdi. Abdullanın başqa yönü yox idi. Abdulla üzü Allaha bö­yümüşdü. Dua vaxtı minbərin altında oyuq ki­mi bir yer tapıb gizlənərdi. İnsanların di­ləklərini Allahla bir eşidərdi Abdulla.

Heç kimin onu görməyəcəyindən əmin olub yerini rahatlardı. O, qonşu Zərbə­linin Allaha pənah gətirib, “Ay Allah, sən gü­na­hımdan keç” deməsinə xeyli gülmüşdü. Zər­bəli bu kəndin mal-qarasını, kasıbını tala­yan qumarbazın biri idi. Abdulla gülür, gülür, səsini içinə qısa bilmirdi. Zöhrəbəyim qarı­nın “Allah, bilmirəm bu insanlar mənim lal canımdan, dilsiz-ağızsız canımdan nə istəyir” deməsinə lap qəşş etmişdi. Çünki bu məhəllə­nin uşaqları, böyükləri Zöhrəbəyimin davala­rıyla böyümüşdü.

Abdulla burda nələr görmüşdü, nələr... Dos­tu­nun malını yeyib iman istəyəni, ev dağıdıb aman istəyəni... Hərdən Abdulla ağlardı, Pa­ki­zə ananın xəstə canına, qonşusu Ağcanın it­kin oğluna, Qasımın evsiz-eşiksiz, küçədə qal­mağına.

Hərdən də qəzəblənirdi sələmçinin, iman­sı­zın bura gəlişinə. Onda Abdulla əlində olan xırda daşları göydən atardı. Günahlılar onun məscidində çox qalmasın deyə.

Gecələr nənəsinin qəbrinin daşını öpüb, qoxlayıb yenə məsciddə yatardı. Bu minvalla Abdullanın gülüşü, göz yaşı da insan diləyi idi.

O günə qədər ki Ağgül məscidə gəldi...

O gün Abdulla məscidin həyətindəki güllə­ri suvarırdı. Qapıda Ağgülü görüb yerində don­du. Əlində satılı, ayağının altında daşı hiss etməyib yıxıldı. Üst-başı su içində, Ağ­güldən qaçıb oyuqda gizləndi. Ağgül yaxa­sın­dan bir məktub çıxardı. Gözəl sinəsində töv­şüyən ürəyinin sanki səsi eşidilə-eşidilə “Ay Allah, – dedi, – məni bu məktubla aldat­dılar. İndi mənə ölüm yaraşar”.

“Bu məktubda o qədər gözəl sözlər var idi. Məni aldatdılar, – deyib dizlərini yerə qoyub ağladı. – Mən kirləndim. Mən sevginin belə eybəcər olduğunu, o yaraşıqlı oğlanın gözlə­ri­nin belə iyrənc olduğunu bilmirdim. Bil­mirdim, ay Allah. Ölməliyəm, bilirəm. Yalnız Sən məni bağışla. Keç günahımdan”.

Abdulla heç nə anlamasa da, Ağgülün göz yaşlarına dözmürdü. Ona qoşulub xeyli ağla­dı. Ağgül hıçqırıq səsi eşidib qaçdı. O gecə qar­daşı Ağgülü ölüncə döydü. Ağgülün səsi, naləsi bütün kəndi bürümüşdü. Onu aldadan oğlan da çoxdan qaçıb getmişdi. Ağgül qaçıb gedəndə Allahın evində unutduğu məktubu oxuya bilməsə də, Abdulla onu bir dərd kimi qorudu. Abdulla özü də bilmədiyi bir ürpən­tinin ona verdiyi "daha Ağgülü sevə bilməzsən" acısın­da üşüyürdü... Amma onu sevməyə bilmirdi. Abdulla bir səhər oyanıb nənəsinin qəbrini bağrına basıb getdi... Danışa bilməsə də, son dəfə Allahın dərgahında azan çəkdi. Var səsiy­lə üzü göyə inildədi. Ürəyində bir söz giz­ləmişdi, onu heç vaxt demədi... Bir gün də nə su vedrələri, nə ağaclar, nə qəbirlər, nə min­bər sevindi. Allahın lütfü düşən bu evdə Ab­dulla qədər işıq azaldı. Abdulla getdi. Allahın tanımadığı evi olmaz. Yerin özü də onun evi­di. Bax, sənin də, mənim də nə etdiyimizi, har­da olduğumuzu bir o Yaradan bilir. Nə­nə­si Abdullanı belə böyütmüşdü. Onun süngüyə gedən dilinə qurban, sadağa gedə-gedə. Sübh namazında: “Ay Allah, bu balamı da qat bu dün­yanın uşaqlarına. Axı mənim bu dünya­dan yanına köç edən mələk qızımın nə güna­hı var idi ki, onun uşağının dili lal ola? Ay Allah, bu uşağın dilini aç. Onun da, bəlkə, sənə sözü var”.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.10.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Poetik Qiraət rubrikasında istedadlı gənc şair, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Gənclər sektorunun müdiri Fərid Hüseynin şeirləri həftəsidir. İlk olaraq “Bitməz gün” şeiri təqdim olunur.

BİTMƏZ GÜN

Atama ithaf edirəm...

Səhər

Sübhdü – sənin yoxluğunun səhər çağıdı:

hələ tənbəl-tənbəl oyanırıq sənsizlikdən,

gözlərimizi ovuruq yoxluğunun əlləriylə,

sönmüş müharibənin tüstüsü çəkilməyib ölkədən.

Sübhdü – sənin yoxluğunun səhər çağıdı:

Yatağına – anamın yanına su kimi dolmuşam,

o isə gələcəyimizi düşünə-düşünə alnımdakı ahdan öpür.

Dostlarının etibarını qayğılarımızla ölçürük,

hələ bizi sənə oxşadan adamların sayı çoxdu,

anamın əlindən tutub gələcəyə keçirik.

Sübhdü – sənin yoxluğunun səhər çağıdı:

arzularımızı mumyalamışıq,

ümidlərimizi soyuducu könlümüzdə dondurmuşuq.

Hələ hər kəsin yaddaşı yerindədi –

hamı səni olduğun kimi xatırlayır.

Özümdən böyük qablarla su daşıyıram,

bədənimin bütün xəritəsindən tər axır.

Sübhdü – sənin yoxluğunun səhər çağıdı:

Hələ kasıblıq təcrübəsi qazanıram –

qarpızı kəsdirib alıram,

qələmi yoxlayıb alıram,

kaseti oxudub alıram.

Qurban bayramlarında ətlə,

Novruzda sovqatla ürəyimiz açılır,

özgə evlərindən toplanır sevincimiz

və mən hələ Allahı əliaçıqlığından tanıyıram.

Sübhdü – sənin yoxluğunun səhər çağıdı:

Nənəmin dilindən ümid damcılayır könlümə:

sonra damlalar toplanıb olur hikmətli bir dərya:

“Allah kimi darda qoyub ki, bizi də darda qoya?!”

Sübhdü – sənin yoxluğunun uşaq çağıdı:

imperiya günəşi təzəcə sönüb ölkəmdə,

azadlıq lampasının başına yığışmışıq,

üz-gözümüz kasıblıq hisindən qapqara,

əlimiz nöyütlü,

yaş odundu xəyallarımız –

könül sobamızda asta-asta yanır,

amma sümüyümüz qızmır ki, qızmır.

Sübhdü – sənin yoxluğunun uşaq çağıdı:

Hələ ehtiyacdan bir hovur gizlənmək üçün

əldamındakı dəmir-dümürünü,

ov alətlərini satmamışıq,

hələ torpağın üzü soyumayıb,

hələ göz yaşımız sinəmizi yandırır,

nə vaxt ağlasam, anam məni qucağına alır –

Allaha sarı qaldırır...

Günorta

Günortadı – sənin yoxluğunun qızmar vaxtıdı:

artıq haqqında çoxdankı, adam kimi danışırıq,

yaşaya bilmədiyin günləri bir-birimizə paylayırıq –

hər övladına neçə arzu, neçə ümid düşür,

anam xörəklər kimi ömrünü də ədalətlə bölüşür...

Günortadı – sənin yoxluğunun oğlan çağıdı:

anam təmizkar bir gəlinidi payızın,

sübhdən süpürür sənli günlərin xəzəllərini,

o, bir yandan yığır, ömür bir yandan tökür,

sevincin qanı qaçıb üzümüzdə, ata.

Xoşbəxt şəkillərimizə qayğılar çökür...

Günortadı – sənin yoxluğunun qızmar vaxtıdı:

sevincimiz idman sevincləritək tez ötür.

Allah bizi çiyinlərimizdən çəkib böyüdür.

Günortadı – sənin yoxluğunun qızmar vaxtıdı:

mən “rəhmətliyin oğlu”, bacım “rəhmətliyin qızı”dı,

nənəmsə qocaman bir rəngsazdır –

könlümüzü ümidlərlə boyayır.

Günortadı – sənin yoxluğunun oğlan çağıdı:

anam bir almadı ki, bir üzü qız, bir üzü gəlin,

soyuq günlərdə dolmuş buludları qovur göylərdən

haqqın dərgahına uzanan yorğun əlləri.

Axşam

Axşamdı – sənin yoxluğunun zülmət çağıdı:

anam bir zəhmət heykəlidi qayğı şəhərimizdə,

həyat bir xəstədir ki, çətinliklərimizlə ağırlaşır halı,

qayğılarımızla birgə böyüyür anamın xəyalları.

Anam həm də bir xəyal körpəsidir:

bizimlə gələcəyə “iməkləyir”, sabaha yüyürür...

Hər müşkülümüz bir əcəl məqamıdır,

ehtiyaclar “əzrail” kimi əliboş geri dönmür.

Axşamdı – sənin yoxluğunun zülmət çağıdı:

çoxdan əzbərləmişəm kişi işləri görən anamın kölgəsini,

buxar istisiylə qarsıyıb üzümü həyatın nəfəsi.

Axşamdı – sənin yoxluğunun zülmət çağıdı:

Bir xəstəxana qapısında,

zindan divarları arasında,

bir məhkəmə salonunda

dayanıb baxdım uzaqlardakı məzarına.

çarəsizlik əllərimi cibimə saldı,

çiyinlərimi çəkdi,

İkimiz bir adam olduq onda – kölgən kölgəmə bələndi.

Axşamdı – sənin yoxluğunun ahıl vaxtıdı:

fotoalbomuna baxıram,

əsgərsən, nişanlısan, evlisən,

zəhmətə öyrəşmiş ömrümün alın tərisən.

Axşamdı – sənin yoxluğunun ahıl vaxtıdı:

qayğıların dumanından göz-gözü görmür,

təkliyimin qoxusunu çəkirəm canıma,

ata, sənsizlik dolub divar saatıma,

ömür saatıma,

qol saatıma.

Axşamdı – sənin yoxluğunun zülmət vaxtıdı:

həyat bizim üzümüzə qayğı cığırları,

sənin məzarına şaxta çatları salıb,

şükür, əllərimiz çörəyə çatıb

və daha anamın ovcundakı zəhmət qırışları

“Allah” sözünün altında qalıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.10.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu günə olan əlamətdar hadisələri diqqətinizə çatdırırıq.

23 oktyabr. Hər şeyin yaxşılığa dəyişilməsi günü

Make a Difference Day. Xəyallarla, illüziyalarla yaşayan insan üçün bundan gözəl günmü ola bilər? Problemlərin, ağrı və acıların içində bir ömür sürürsən, bir gecə də yatıb ayılanda görürsən ki, hər şey yaxşılığa doğru dəyişib, sənin heç bir əvvəlki qayğın qalmayıb, varlı-hallı, şad-xürrəm ailənlə xoşbəxt yaşayırsan, üstəlik, təmsil etdiyin xalq da tüm olaraq xoşbəxtdir, tiranlar daha yel olub da onun yanından ötə bilmir.

Əziz oxucularım, bu gün səmimi qəlbdən hər şeyin yaxşılığa dəyişilməsinə ehtiyacı olan hər birinizə günün öz adını doğrultmasını arzulayıram. Amma məsəl də var, “səndən hərəkət, məndən bərəkət”. Yaxşılığın özbaşına gələcəyinə çox da bel bağlamayın, bunun üçün mütləq çaba göstərin. Allah hər birinizi arzularınıza çatdırsın.

23 oktyabr. Mole, tok-şou təşkilatçısı və iPod günü

Mole gününü kimyaçılar qeyd edirlər, mol adlı hissəciyin şəninə qeyd olunur bu gün. Tok-şou müasir televiziyaların proqram setkalarını dolduran bir proqramdır, tok-şouları təşkil edənlər publikaya ən aktual mövzuları transfer edirlər. iPod-u isə tanımayana lənət. Uşaqlarımızı əlimizdən alan, onların gözlərini ziyadan salan, onları dərsdən, ünsiyyətdən kənarlaşdıran bir kabusdur iPod (Apple şirkəti məni məhkəməyə verməsə yaxşıdır). Bu gün - ilk cihazın satışa çıxması şərəfinə qeyd edilir.

23 oktyabr. Qar bəbiri, kremli piroq və “Barama”

Beynəlxalq qar bəbiri günü. Macarıstanda Respublika günü. Rusiyada reklam işçiləri günü. Braziliyada aviator günü. Liviyada azadlıq günü. Makedoniyada inqilab günü. ABŞ-da kremli piroq günü. BMT Baş Assambleyasının 1946-cı ilə təsadüf edən ilk iclası günü.

Bir də görürsən, oxucularımdan biri şikayətlənir ki, niyə, tutalım, kosmonavtlarımızdan heç nə yazmırsız. Təbii ki, belədə cavabımız sadə olur, deyirik, rəhmətliyin oğlu, bizdə kosmonavt nə gəzir. Amma elə ki, deyirlər, niyə meyxanaçılarımızdan heç nə yazmırsız, onda adamın deməyə sözü qalmır.  Demək, bu gün tanınmış Azərbaycan meyxanaçısı, müğənni, yazar, bəstəkar və aktyor Aqşin Fatehin doğum günüdür. O, 1978-ci ilin bu günündə Tiflisdə dünyaya göz açıb. Aqşin bir ara “Kurtlar vadisin”ndən təsirlənib, həvəslənib mafiyadan bəhs edən teleserial da çəkmişdi. “Barama” adlanırdı həmin serial. Onun filmində əlində avtomat qaqaşlar Bakı küçələrində atışırdılar. Təbii ki, Aqşin Fatehə izah olundu ki, bizdə belə şeylər keçmir, o da ala-yarımçıq finalı çəkib “Brama”ya əlvida dedizdirdi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.10.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

-Cəmi 6 dəqiqə kitab oxumaq stressin səviyyəsini 30 %-ə qədər azalda bilir ki, bu da musiqi terapiyasından və ya gəzintidən daha səmərəlidir. 

-Həkimlər sübut ediblər ki, mütaliə həm də güclü sağaldıcı prosedurdur. Bu gün inkişaf  etmiş ölkələrin bir çox aparıcı klinikalarında yeni müalicə metodu – biblioterapiya tətbiq edilir. 

-Tədqiqat zamanı zəngin süjet xəttinə malik romanların beş gün ərzində oxucunun beyin hüceyrələrini dəyişdiyi sübut edilib.

Sizləri cəlb edə bildik, elədirmi? Onda hər gün mütaliə mədəniyyəti barədə oxuyun və özünüzdə mütaliə vərdişləri aşılayın.

9.

MÜTALİƏ MƏHSULU

Mütaliə məhsulu anlayışına uzun illər yalnız müxtəlif çap məhsulları – kitablar, qəzetlər, jurnallar, broşürlər daxil idi. Orta və yaşlı nəsil o dövrü xatırlayanda mütləq altından cızmalıdır ki, kitab mağazalarında və qəzet köşklərində uzun növbələr o dövr üçün səciyyəvi idi. İnsanlarda heç olmasa həftədə bir dəfə yeni kitab almaq, hər gün təzə qəzet almaq vərdişi formalaşmışdı. Üstəlik, insanların kitabxanalara kütləvi axını vardı. Oxu zalında oturub oxumaq, yaxud evə kitab götürmək – milyonların sevimli məşğuliyyəti idi.

Amma 21-ci əsrdə mütaliə məhsullarının çeşidləri xeyli genişləndi, bu sferanı İnformasiya Kommunikasiya Texnologiyalarının gündəmimizə daxil etdiyi elektron mütaliə mənbələri – elektron kitablar, öyrədici və tanıdıcı saytlar, xəbər portalları xeyli zənginləşdirdi. İndi insanlar kitab mağazaları, kitabxanalar və qəzet köşklərinə səfər etməyi yadırğayaraq evdə kompüterin, müxtəlif qadjetlərin, ən əsası, ağıllı mobil telefonların qarşısında əyləşib mütaliə etməyə başladılar.

Və təbii ki, elektron mütaliə mənbələrinə ayrılan zaman elektron əyləncə mənbələrinə ayrılan zamandan xeyli az olması ilə səciyyələnməkdədir.

Növbəti: 10.Mütaliə növləri

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.10.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində Türkiyənin “Genç Yürekler” jurnalının təqdim etdiyi 51 türk müəllif inin yazıları yer alır. Türkiyə türkcəsində yayılan əsərlərin əsas qayəsi budur: “Dildə, fikirdə, işdə birlik!”.

“Güven edebiyatı”

Büşra Ekinci

Doğruluğun hükmünün her an adım-adım sorgulandığı asırların emanetçisi olmuştu ahiri zaman elçileri. 

Durup dururken doğması gereken gerçek yerini isteklerin, arzuların ve beklentilerin evrimine, şekillenmesine bırakmıştı. Sürükleyici filmlerin içine kapılmış, anın içerisinde idealize olmuş bir gerçeklikte oluşturduğumuz ideada, ama haksız bir ideada kendimize hak, doğruluk arar olmuştuk. Yolda yürüyen insan, yuvada yavrusunu besleyen kuş, rüzgarın dalgalandırdığı ağaç yaprağı, bulutların yer değiştirişi ve topraktan biten çiçekle sınırlı kalmıştı artık dürüstlük gerçeği. 

Kadim arzuların sınırını AVM'lerin döner kapıları ve sohbet ortamındaki mobilya markaları belirler olmuştu. Emin olabilmek kişilerarası çelişkilerde insanın kendisini savunmak için oluşturduğu mekanizmalarda kullandığı sözcükler olarak anılır olmuştu. Asrın doğası gereğiydi belki bu. Belki bu asır bunu doğurmuştu, doğrulamıştı. Değerler yüzyıllar üzerinde kulaç atarken her bir ilerleyişte kendinden bir parçasını bırakıyor, kendine ait olmayan sulara dalmaya çalışıyordu. Bunu yaparken fark etmediği husus ise buydu: gün be gün, ay be ay, yıllar geçtikçe insan yalnızlaşıyordu.

Oysa bir vakitler evdeki çocuk, yedek anahtar, manalı eşyalar ve kalpler emanet ediliyordu bir başkasına. Belki kilitlenmiyordu kapılar, sırtlar değil yüzler bakıyordu bir-birine. Kelimeler bu kök üzerinden şekilleniyordu. Başka dillerde yer buluyor, başka dillere akıtıyordu anlamını. Emin olmak isim oluyordu kişi başına. İnsanlar emin oluyorlardı verdikleri emanetlerden. Emaneti devralan teminatı veriyordu sadakatinden. Dört başı mamur o örtünün her bir ucundan tutan anlaşmazlıkları Emin olmasıyla asırlara timsal olmuş Esved emanetçisi çözüyordu dürüstlüğüyle.

Zaman kadim gerçeğini yine acımasız bir savurmayla sunuyordu. Zamanla daldığımız yabancı sulardan dengesini kaybetmeye yüz tutan egomuz, isteklerin mantıksallaştırılması gibi birlikte olamayacak zıtlığı haklılaştırmış, bizler de arzuların yönlendirmesiyle sadakati kaybetmeye başlamıştık. Bağlanamıyorduk eşik altı etrafımızdakilere ve ya yanlış bağlanıyorduk. Süreç bu şekilde devir daim ederken önümüzde kelimelerimize, ruhumuza, gerçekliğimize takla attıracak yeni bilinmeyenler bizi bekliyordu. 

Süreç, okumadıkça, klas bir duruşu yedirmedikçe kapılma eşiğimize, asrın doğal seçilimi tersine dönecek ve geriye güvensiz ve arzuların himayesinde bir toplum bırakacak. Bu sebeple gerçekliğin, hakikatin ve doğruluğun varoluşumuzdaki yansımalarını içe bakarak düzenlemek sürecin gidişatını sekteye uğratabilecek. Bu sayede “güven” kelimesini daha iyi anlatabilmek için belki metaforlara ihtiyaç duyulmayacak. 

Kalemler ve klavyeler oluşlarıyla bilenebilecekler.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.10.2024)