Cahangir Namazov, Özbəkistan, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondünün “Türk Mədəniyyəti ünlüləri” layihəsində budəfəki söhbətdaşımız tanınmış türk şairi, jurnalisti  və tərcüməçi Cöşkun Karabulutdur.

Söhbətimiz ədəbiyyat, şeir, şəxsi baxışlar və bu günkü gündə şair və yazıçıların cəmiyyətdəki yeri haqqındadır.

—Şeir yazma prosesində ilham və zehni vəziyyət arasında necə bir əlaqə görürsünüz?

—Şeir yazma prosesində ilhamın, bir kəlmə belə olsa qulağa pıçıldanması mənim fikrimcə, şeirin varoluşunun əsasını təşkil edir. İlham, şeirə Tanrısal bir toxunuş kimidir. Şeirin ruhu da məhz bu ilhamda gizlidir. Təcrübə və bilik yığımı ilə də şeir yazanlar var, əlbəttə. Amma məncə, bu cür şeirlər ruhsuz olur.  Şeir, insan kimidir, həm ruhu, həm də bədəni olmalıdır.

İlham, ruhun dərinliklərindən gələn bir səsi eşitməkdir, o səsin varlığı şeirin mənasını təşkil edir. 

Şeir, bir ürəyin izində var olmalıdır, yalnız ağıl ilə deyil, ürəyinin səsi ilə.

—Yaradıcı prosesinizdə ən çox qarşılaşdığınız maneələr nələrdir?

— Yazma prosesində heç bir maneə mənə əngəl ola bilməz. Yeter ki, düşünmə qabiliyyətim, ağlım və ürəyim sağlam olsun. Lakin kitab hazırlama prosesi tamamilə fərqli bir hekayədir. Kitab çap etmək həqiqətən çox bahalı bir işdir. Bir də oxuyanların sayı çox azdır, xüsusən şeir və düşüncə yazıları kimi janrlara maraq daha da azdır. 

Populyar kitablar çox satılır, amma şeir, dərin düşüncələr və ya insanın ruhuna toxunan mətnlər çox az maraq doğurur. 

Yenə də, bu prosesin çətinliklərinə baxmayaraq, yazmağa davam etmək, içimdəki həqiqəti xaricə çıxarmağın bir yoludur. 

Yazmaq, bəzən yalnız özünü tapmaq üçün də edilir.

—Şair olaraq insanlıq və əxlaq anlayışlarını necə təyin edərdiniz? Bunları şeirlərinizə necə daxil edirsiniz?

—Mənim ən böyük prinsipim əvvəlcə insan olmaqdır. Erdemli olmaq, vicdanla və doğru ilə yaşamaq, sonra şair, yazıçı, rəssam və ya başqa bir peşə sahibi olmaq nə olursa olsun. İnsan, ilk növbədə insan olmalıdır. 

Əgər bir şair yazdıqlarına inanmır və həyatını buna uyğun şəkildə yaşamırsa, o zaman yazdıqlarının heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Bir şairin sözləri, ruhunun əks-sədasıdır; əgər o ruh həqiqi və səmimi deyilsə, oxucusu da bunu hiss edər. Bir insanın səmimiyyəti, onun yazılarında ən çox önə çıxmalı olan xüsusiyyətdir. Yazmaq, yalnız sözlərin rəqsi deyil, bir ruhun ifadəsidir.

—Özünüz üçün ən yüksək insani fəzilət nədir və bunu necə qorumağa çalışırsınız?

—Səmimiyyət, mənim üçün ən vacib şeydir. Yazılarımda, düşüncələrimdə və ya həyatımda heç vaxt heç kimi istifadə etmək, çıxar üçün hərəkət etmək istəmirəm. Səmimi olmaq, içdənliklə və dürüstlük ilə bir şeylər ifadə etmək çox önəmlidir. 

Həqiqi səmimiyyət, maddiyyatın və ya çıxarın kölgəsindən uzaq bir həyat sürməyi tələb edir. Yalnızca həqiqi şəxsiyyətimi əks etdirərək, həm insan olaraq, həm də bir sənətkar olaraq doğru yolu izlədiyimi düşünürəm. Səmimiyyət, mənim üçün yazının ən vacib xüsusiyyətidir.

—Yaradıcı ruh halına müsbət təsir edən amilləri necə təyin edərdiniz? Bir yaradıcı olaraq dostlar və ailənin rolu nə dərəcədə əhəmiyyətlidir?

—Yaradıcı ruh halını təsir edən əsas amillərdən biri, insanın öz daxili harmoniyasını tapmasıdır. Fiziki mühitin rahat olması, düşüncələrin sərbəst axmasını təmin edir. Yaradıcı şəxs üçün ailə və dostların rolu böyükdür; onlar yalnız dəstək verməkdə deyil, həm də ilham mənbəyi olurlar. 

Ailə mühiti, yaradıcı insanın özünü ifadə etməsi və daxili sükunətini tapması üçün vacibdir. Huzurlu bir ailə, yaradıcı ruhu qidalandıran ilk mənbədir . Beləliklə, yaradıcı düşüncənin inkişafı, yalnız xarici mühitlə deyil, ətrafınızdakı insanlarla da sıx bağlıdır.

—Şairin daxili dünyası və ruh halı şeirlərinə necə əks olunur? Belə ruh hallar şeirlərinizi necə formalaşdırır?

—Şair ruh halini yoluna qoymadan yazmamalıdır, çünki şair əvvəlcə özü nümunə olacaq bir ruh halına sahib olmalıdır. Fani və keçici olanın içindən əbədi və daimi olana, mütləq olana, sonsuza necə gediləcəyini özündə həll etmiş olmalıdır ki, əsərlərinə yansıtabilsin və yol göstərən ola bilsin. Əks halda, şairin param-parça ruh halı ilə məşğul olmağa heç kəsin vaxtı yoxdur.

—Sizi ən çox ilhamlandıran Türk ədəbiyyatı təmsilçiləri kimlərdir? Onların əsərləri sizin yaradıcı prosesinizə necə təsir etdi?

—Əskilərdən Yunus Əmrə, Əli Şir Nəvai və Ahmət Yəsəvi, həyatın müvəqqəti deyil, əbədi gözəlliklərini və həqiqətini kəşf etməyimdə mənə ilham verib. Onların hikmət dolu sözləri, insan ruhunun dərinliklərinə toxunur. Yenilərə gəldikdə isə, Nazim Hikmətin sosial şeirləri, Özdemir Asafın insanın iç dünyasına işarələri, Məlix Cevdət Andayın müasir dünyanın çətinliklərinə dair düşüncələri və Sunay Akının təbəssüm yaratmaqla həyatın mənasını axtarışları mənim şeir tərzimi formalaşdırıb. Bu şairlər, həm dil, həm də məna baxımından mənə böyük təsir göstərib.

—Ədəbiyyatda şəxsi fikirlərinizi ifadə edərkən sizin üçün ən vacib şey nədir?

—Şeir, həyatın gizli qatlarını ortaya çıxarmağa çalışan bir işıq arayışıdır. Görünənin arxasında gizlənən həqiqətləri tapmaq, zamanın sonsuzluğunda bir iz qoymaq istəyidir. Şair, yalnız öz iç dünyasında deyil, oxucunun ruhunda da bu işığı yandırmaq istəyir. Sözlər, qanadlarını bərpa edib uçmaq üçün hazırlanmış birer arzusudur; hər biri bir yola, bir gerçəkliliyə açılan pəncərədir. Həyatın dərinliklərini sevmək, o dərinliklərə göz açmaq və onları insanlara göstərmək, bir növ varoluşun özüdür.

— Qarşılaşdığınız ən böyük sınaqlar və çətinliklər nələrdi? Bu təcrübələr yaradıcı prosesinizə necə təsir etdi?

— Həyatımda qarşılaşdığım ən böyük problem, dünyanın keçici olduğunu ən yaxşı bilməli olan din adamlarının belə, bu dünyada əbədi qalacaqlarını düşünərək mal-dövlət toplama həyəcanıdır. Halbuki, hər şeyin bir sonu var. Bu dünyadakı varlıq bir nağıl kimi qısa, bir anlıqdır. Əsl zənginlik, əbədi olanı bu fani dünyada tapmaqdadır. Şairin ən böyük vəzifəsi, fani bədənlə sonsuzluğa gedən yolu axtarmaq və öz oxucularını da bu yola dəvət etməkdir. Həyat keçicidir, amma bu keçici dünyada hər anın içində ölümsüzlük gizlidir. Şair, oxucularına bir məna tapmağa çağırır:

 "Fani olanı dərk edərək, əbədi olanı hiss etmək."

Ona görə də hər şair, öz varlığını yalnız keçici dünyada deyil, zamanın ötesindəki həqiqətləri tapmaq üçün qoyur.  Hər bir kəlmə, bir addım, bir qanad, sonsuzluğa gedən yolda atılan bir addımdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.03.2025)