Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Rubrikamızda Azərbaycan poeziyasının ən çox səs salmış, ən çox oxunan və əzbərlənən şeirlərini təqdim etməkdəyik. Unudulmaz sevgi şairimiz Nüsrət Kəsəmənlinin “Daha nağıllara inanmıram mən” şeirinin növbəsidir. 

Çapıb öz atını Ağatlı getdi,

Atları şimşəkdən qanadlı getdi,

Uşaq yaddaşımı qanatdı getdi,

Daha nağıllara inanmıram mən.

Nənəmin inamı, dərdli nağıllar,

Namərdə aldatdı mərdi nağıllar,

Bizi yuxulara verdi nağıllar,

Daha nağıllara inanmıram mən.

Uşaq ovutmağa bir noğul idi,

Sözlərdə yaşayan bir ağıl idi,

Yaxşı adamlar da bir nağıl idi,

Daha nağıllara inanmıram mən...

“Sim-sim”i sözlə yox, zorla açdılar,

Tilsimi min cürə yolla açdılar,

Him-cimi möhürlü qolla açdılar,

Daha nağıllara inanmıram nəm.

Fatmalar ayağı kəndirdə qalmır,

Xəmrimiz küt gedir, təndirdə qalmır,

Qarğalar tülküyə daha aldanmır,

Daha nağıllara inanmıram mən.

Acı həqiqətlər bal dadır indi,

Arısı olmayan bal satır indi,

Keçəli saçlılar aldadır indi,

Daha nağıllara inanmıram mən.

Elə yuxularda atlar kişnədi,

Divləri qazana saldım, bişmədi,

Gözlədim göylərdən alma düşmədi,

Daha nağıllara inanmıram mən!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.12.2023)

Leyla Səfərova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Son zamanlar sözlərimin mənası yoxmuş kimi hiss edirəm bir az. Səbəbini sorğulayarkən daldım xəyallara, xatirələrə. Keçmişdən gələcəyə xəyallardan, ümidlərdən qurulan bir körpü düşün. Bir tərəfində sağda sən, solda mən. Və digər tərəfində isə gələcəklə bağlı qurduğumuz xəyallar və o xəyallarda yaşatdığımız qızımız. Sonra o körpünün bir ucunu buraxan sən, düşün.

Çıxıram o boş xəyalların zindanından artıq. Xəzan qoxusu var burnumda, gedişindən bəri unutmuşam yağışdan sonra gələn torpaq qoxusuna bənzər ətrini. Amma hələ də dinlədiyim mahnılar ilk səni xatırladır mənə. 

Ali Ashikarın da dediyi kimi, əvvəlkitək doğma deyiləm sənə. Hətta keçmişdən daha yadam son zamanlar. Yad etmək... Nə qəribədir. Bir zamanlar birlikdə gələcəyi xəyal etdiyin insanı indi tək yad etmək... Əvvəlkitək gözəl, saf deyil heç nə. Ətrafa baxıram, sevgilər boş, sevgilər yox... Mən yoluna qoya bilmirəm heç nəyi o tarixdən bəri. Dəqiqəsi dəqiqəsinə yadımdadır hər an, hər saniyə. Hər söz, hər cümlə. Yenə gecə saatları idi. Yenə həsrət qoxurdu hava. Yenə ağlayırdı göyüzü. Yağış yağırdı. Sanki buludlar sənə səslənirdi. "Demə. Bitirmə, getmə!" Deyə. Amma olmadı, nə dünya bacardı sənin sözlərinin qarşısında durmağı, nə mən bacardım eşitdiklərimin önündə gözyaşlarımı saxlamağı. 

Dayan! Mənə gecələrdən danış. Unutmaq istəyirəm bu pis anları, xatirələri. Xəyalını qurduğumuz qızımızdan, onun saçlarını necə hörəcəyindən danış. Mən də sənə isti kofenə neçə qaşıq şəkər atmağımı istədiyini soruşum. Xəyal olaraq qalacağını bilə bilə danışaq gələcəkdən. 

Sonra yenə dönək o körpüyə. Bütün qırıq taxtaları təmir edək əl birliyi ilə. İplərini bərkidək. Yıxılmasın xəyallarımız. Düşməsin uçurum aşağı...

Bizə yaraşmayan şeylər var, sevgilim. Ayrılıq kimi, həsrət kimi. Araya girən məsafələr kimi. Ulduzlar kimi. Ulduzları sevmirəm əvvəlkitək. Onlar ayırdı əllərini əllərimdən. Bir gecə yarısı, səssiz-sədasız, ayırdı əllərinin soyuqluğunu əllərimin istisindən.  Bəlkə də elə "günahkar ulduzlar"dır. Bəlkə də mənəm. 

Sən demiş kimi də varam, gəl, mənə gecələrdən danış. Mən yenə yazım əvvəlkitək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.12.2023)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Ötən gün Azərbaycan Xalq Cumhuriyyəti Parlamentinin üzvü, Cümhuriyyətinin Daxili İşlər Naziri - Hökumətin ən gənc - cəmi 23 yaşlı naziri olmuş Mustafa bəy Vəkilovun anım günü idi. Düzü, gün bitənəcən gözüm yolda, qulağım səsdə oldu ki, görüm bu böyük şəxsiyyəti hardasa anacaqlarmı, səd heyif, rastıma çıxmadı. 

Və mən buna heyfislənirəm, hətta ayrıca, hər ilin 30 noyabr gününü Mustafa bəy Vəkilov günü kimi qeyd olunmasının da tərəfdarıyam, çünki o bunu haqq eləyib. 

Mustafa bəy Nadir ağa oğlu Vəkilov - 

Vəkiloğlu 1896-cı ildə Qazax mahalında  anadan olmuşdur. O, Bakı gimnaziyasını bitirərək, 1912-ci ildə Moskva Universitetinin hüquq fakultəsinə daxil olmuş və həmin dövrdən öz doğma xalqının milli-azadlıq mübarizəsində yaxından iştirak etməyə başlamışdır. Mustafa bəy universitetdə azərbaycanlı tələbələrin həmyerlilər təşkilatının başçılarından biri idi.

Mustafa bəyin siyasi dünyagörüşünün formalaşmasında onun əmisi Məmməd Rza Vəkilovun və yaxın qohumu Əlimərdan bəy Topçubaşovun böyük təsiri olmuşdur.

1917-ci il aprelin əvvəlində Bakıda çağırılmış Qafqaz müsəlmanları qurultayında, aprelin sonunda Kiyevdə ukraynalı professor Qruşevskinin rəhbərliyi altında keçirilmiş qeyri-rus millətlərin qurultayında, mayda isə Rusiya müsəlmanlarının Moskva qurultayında fəal iştirak edərək Mustafa bəy siyasi fəaliyyətdə ciddi bir fiqura çevrilmişdir. Onun Bakı mətbuatında aktual siyasi və ictimai hadisələrlə əlaqədar xeyli məqaləsi çap olunmuşdur. M. Vəkilov həmin ildə açılması nəzərdə tutulan Rusiya parlamentinə Azərbaycandan millət vəkili seçilmişdir.

M. Vəkilov 1917-ci il noyabrın 15-də yaranmış Zaqafqaziya Komissarlığında daxili işlər komissarı A. İ. Çxengelinin məsləhətçisi vəzifəsini icra etmişdir. O, bundan başqa Zaqafqaziya seymində müsəlman fraksiyasının fəal üzvlərindən biri idi. 1918-ci il 28 may tarixində Azərbaycan öz istiqlaliyyətini elan edəndən sonra həmin ilin iyununda Məhəmməd Əmin Rəsulzadə başda olmaqla 4 nəfər nümayəndə heyəti siyasi danışıqlar üçün Türkiyəyə İstanbulda keçirilən konfransa getmişdi. Bu nümayəndə heyəti ilə birgə Məhəmməd Əmin Rəsulzadə 4 məsləhətçi də aparmışdı. O məsləhətçilərdən biri Mustafa bəy Vəkilov idi. Beynəlxalq hüququ gözəl bilən Mustafa bəy Türkiyənin ali dövlət rəhbərləri ilə olan görüşlərində Əlimərdan bəy Topçubaşovun yanında yer almışdı. 

1918-ci ilin sentyabrında Daxili İşlər Nazirliyində işləyən M. Vəkilov dekabrın 7-də Bakıda təntənəli surətdə açılmış Azərbaycan Parlamentinə üzv seçilmişdir. O, 1919-cu ilin dekabrında "Türk Ədəmi-mərkəziyyət firqəsi Müsavat"ın ikinci qurultayında yenidən MK üzvü seçilmişdir. M. Vəkilov Nazirlər Şurasının sədri Nəsib bəy Yusifbəylinin 23 dekabr 1919-cu ildə təşkil etdiyi ikinci hökumət kabinəsində Daxili İşlər nazirinin müavini vəzifəsini icra etməyə başlamışdır.

Həmçinin 1918-ci ildə Mustafa bəy Vəkilov Osmanlı sultanı ilə də rəsmi görüşdə görüşmüşdür.

1920-ci il fevralın 18-də iyirmi üç yaşlı M. Vəkilov Azərbaycan Respublikasının Daxili İşlər naziri təyin olunmuşdur. O, hökumətin ən gənc naziri idi. Azərbaycanın istiqlaliyyətini ilk qoruyanlardan biri olmuş ictimai-siyasi xadim M. Vəkilov ilk növbədə nazirliyə peşəkar hüquqşünas kadrlar yığmağa çalışırdı, bu işdə ona müavini Şəfi bəy Rüstəmbəyli yaxından kömək etmişdir. Daxili İşlər naziri vəzifəsini qəbul edən M. Vəkilov onu zəifləməyə qoymamış, əksinə inkişaf etdirmiş, nazirliyin strukturlarını təkmilləşdirməyə nail olmuşdur. Özünü doğrultmağı bacaran M. Vəkilov bir sıra erməni qiyamlarının yatırmağa nail olmuş, provakasiyaların, ixtişaşların qarşısını almışdır.

Onun nazirliyi dövrü Cümhuriyyətin ən çətin dönəminə düşürdü. 1920-ci ilin martın 22-də Novruz bayramı günündə Şuşada və onun ətrafında ermənilər qiyama qalxmışdılar. Eyni zamanda ermənilır Bakıda fəhlələri də mitinqə və tətilə sürükləmişdilər. M. Vəkilov qüvvələri səfərbət etmiş, qiyamın və tətilin qarşısının alınmasını bacarıqla təşkil etmişdi. 

1920-ci il aprelin 27-də rus-bolşevik işğalı baş verəndən sonra Cümhuriyyətin işğalı ilə bərabər M. Vəkiloğlunun nazirliyi də bitmişdir, o, bir müddət bolşevik təqibindən  gizlənmiş, daha sonra Sultan Hüseynzadənin köməyi ilə Tiflisə qaçmağa müvəffəq olmuşdu. Lakin bolşeviklərin Tiflisə yaxınlaşmasından sonra Türkiyəyə mühacirət etməli olmuşdur. 

Türkiyə həyatı da burulğanlı keçir. 1924-cü ildə o, İstanbulda fəaliyyət göstərən Azərbaycan Milli Mərkəzinin Mərkəzi Komitəsinin üzvü seçilir, 1928-ci ildə yaradılan "Prometey" təşkilatında təmsil olunur. 1929-cu ildə isə Azərbaycan Milli Mərkəzindən istefa verərək Polşada yerləşir. Daha sonra Almaniya, Fransa, İsveçrə kimi ölkələrdə fəaliyyət göstərir. Azərbaycan diasporunu formalaşdırmaqda müstəsna xidmətlər göstərir. 

İkinci Dünya müharibəsinin sonlarında o, Türkiyənin Amasya şəhərinə gəlir. Bu dövrlərdə Firdevs adlı bir xanımla ailə həyatı qurur. Mustafa bəy Vəkilovun bir qızı və bir oğlu olmuşdur: Serpil Vəkiloğlu, Nadir Vəkiloğlu. Qızı Serpil Vəkiloğlu 1946-cı ildə, oğlu Nadir Vəkiloğlu 1949-cu ildə anadan olmuşdur. Nəvəsi Arda Vəkiloğlu hazırda Türkiyə Milli Basketbol komandasının üzvüdür. 

Bu böyük şəxsiyyət 1965-ci il noyabrın 30-da Türkiyənin Amasya şəhərində vəfat etmişdir. 

Sayğılarla anırıq.

Ruhu şad olsun.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.12.2023)

Əli Çağla, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Təbrizdən

“Qədim adlarımızın kökü” kitabı Şahin bəy Muradinin köçürməsi ilə Təbrizdə çap olundu. Kitab Quzey Azərbaycanda “Qədim Türk mənbələrində yaşayan şəxs adları” adı ilə çap olunmuşdur. 

Bu kitab, professional olaraq, etimologiya məsələlərində mərhum Əzizxan Tanrıverdinin qələmi ilə yazılan əsərdir. “Orxon Yenisey abidələri”, “Dədə Qorqud kitabı, “Manas dastanı”, “Divan lüğat ət-Türk”, “Qutadqu-bilik”, “Alpamış” və “Dəftəri müfəssəli əyaləti Tiflis” əsərlərində olan adlar təhlil süzgəcindən keçirilir.

Professional bir kitab olduğuna görə, normal olaraq elmi terminlər də çox işlənmişdir. Bu üzdən o terminlərin izahını kitabın son səhifələrində (401-dən 418-ci səhifəyə qədər) bir sözlük kimi təqdim edibdirlər. Müəllif əski toponimiyalarımızın indiki yaşadığını Azərbaycanın kəndlərindən, şəhərlərindən, dağlarından və çaylarından örnək gətirsə də, Şahin bəy Muradi isə Güney Azərbaycanda yaşayan toponimlərin adlarını ətək yazılarda gətirmişdir. Bir parçasını təqdim edirik: 

“Ulaş oğlu Salur Qazan” adı haqqında, Ulaş və Qazan adı Antroponiyalarımızın (şəxs adlarımız) sistemində mühafizə olunmayıbdır. Ancaq toponimiyalarımız (yer adları) sistemində hər iki ad yaşamaqdadır.”

Şahin, burda Ulaş haqqında olanı gətirmişdir. Müəllif yazır ki: Örnək olaraq Ulaşlı (Borçalı, Qubadlı) Saler (Şəmkir), Qazanzəmi (Cəbrayıl), Qazan göl, Qazangöl düzü (Tovuz), Qazan bulaq (Goranboy), Qazangöl yaylası, Qazangöl aşırımı (Naxçıvan) və s.

Şahin isə ətək yazıda gətirmişdir: 

“Quzey Xorasan mahalında, Şirvan şəhərinin bölgəsindən olan “Ulaşlı” kəndi məşhurdur və bu ad toponimiyalarımız sırasında yaşanmaqdadır.

Kitabda “Dədə Qorqud” və “Divani lügət-ül Türk” kitabından gətirilən cümlələr, səhvi çox olduğuna rəğmən əsli nüsxə ilə tutuşdurulub, eynən kitabət olmuşdur. O cümlələrin oxunuşu da kitabı köçürənə aiddir və bu günki misallarını da bütünlüklə ətək yazılarda qeyd edibdirlər.

Ətək yazılarda gətirdiyimiz bütün “Dədə Qorqud” oxunuşu Ustad Həsən Umudoğluya aiddir və Şahin Muradi isə bütün etimologiya məsələlərini və Drezden nüsxəsinin oxunuşunu ustad Həsən Umudoğludan öyrənibdir. 

Bu sözü sizə çatdırmağı isə Şahin bəy borc bilmişdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.12.2023)