“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı dünən sizə yola saldığımız payız barədə gözəl lirik peyzaj yaratmış Təranə Dəmirin iki şeirini təqdim etmişdi. Bu günsə şairin insan duyğularından yaratdığı daha iki şeir-portretini təqdim edirik. 

ALDADIR SƏNİ

Bu dünyanın sonu bəlli, 

Başı da aldadır səni.

Çiçəyi də, çəməni də,

Daşı da aldadır səni.

Özündən baş açmır özü,

Hər yan savaş, hər yan hüzün,

Başına dəysin dolusu , 

Boşu da aldadır səni.

Gələri var, gedəri var,

Ziyanı var, xətəri var, 

Qurunun nə xəbəri var-

Yaşı da aldadır səni.

Nəfəsi də borc, sələmdi,

Alıb vermək dərd, ələmdi, 

Baharı ayrı aləmdi,

Qışı da aldadır səni.

QOCA

Yol-yol, küçə- küçə sürünən qoca,

Əlin ətəyindən uzun, gedirsən.

Bəlkə neçə-neçə günahlarından,

Bəlkə savabından küsüb gedirsən.

Ləpirin yollardan utanır, bəlkə

Yollar da utanır izindən sənin.

Elə töyşüyürsən, sanki bu dünya 

Asılıb  bu yorğun dizindən sənin.

Köhnə papağın da başından  düşür,

Papaq da yekədi başından,  qoca.

Göy üzü qapısın açıb haçandı,

Səni kim alacaq qışından, qoca

Bu şəhər, bu küçə, bu it, bu pişik

Topal yerişindən tanıyır səni.

Bəlkə də yanından keçən cavanlar

Qəlbində o ki var qınayır səni.

Sökük çəkmələrin yorub yolları,

Bezibdi bu şəhər, bu küçə səndən.

Bu daşlar, divarlar, evlər, ağaclar

Şəkil çəkdirirlər gizlicə sənnən.

Daha arzular da yorğun düşüblər,

Əlindən tutmağa gücü qalmayıb.

Şəhərin başına dolanıb ömrün, 

Daha aldanmağa küçə qalmayıb.

Özün də bilmirsən nə istəyirsən,

Hayana sürüyür ürəyin səni?

Sağından, solundan gözəllər keçir,

Vurur saçlarının küləyi səni.

Şəhərin səs-küylü küçələrində 

Küləklə, yağışla sevişən qoca.

Çəlik ayaqların sözünə baxmır,

Alçaqda, çökəkdə sürüşən qoca.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.12.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Poetik qiraət rubrikasında bu gün sizlərlə şair Əlizadə Nuri görüşür.

Aşığa  bax, gözü göynən,

Barmağı saznan oynayır.

Üstünü çırpan bir uşaq,

Oturub toznan oynayır...

Bu zəhərdi, ya eşq camı?

Çıx qarşıla o edamı...

Boğulmaqdan qorxur hamı-

Hamı dayaznan oynayır...

Ömürdü bu, ya səfərdi?

Darıxdım ki... çağır dərdi.

O nəğmə nə bəxtəvərdi-

Bir gözəl qıznan oynayır...

Bu yol bitdi... dayan, adam, 

Sənin deyil o yan, adam.

Dünyayla oynayan adam,

Elə bil köznən oynayır...

Hanı ölüm-hara haqdı?

Mən axsağam, yol axsaqdı?

Allah, bu nə oynamaqdı-

Göz yaşı göznən oynayır?!..

Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.12.2023)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Rubrikamızda Azərbaycan poeziyasının ən çox səs salmış, ən çox oxunan və əzbərlənən şeirlərini təqdim etməkdəyik. Unudulmaz sevgi şairimiz Nüsrət Kəsəmənlinin “Bənövşə bəndə düşdü” şeirinin növbəsidir. 

Evcik-evcik oynadıq,

Evciyimiz ev oldu.

Sonra evlərdən xəlvət

Sevgimiz də doğuldu.

Ömürdən keçib getdi

O illərin axarı.

Mən qaldım ilk baharda,

Neyləyim tez yetişir

Qızların son baharı...

Bir gün,

Bənövşə bəndə düşdü,

Bu xəbər kəndə düşdü.

Mənimlə var olan qız

Özgə kəməndə düşdü...

Toy səsi, mağar səsi,

Qəlblərin titrəməsi,

Yeniyetmə oğlanın

Yıxılıb çəmən üstə

Var səslə hönkürməsi...

Sonra da bir bayatı:

- Su gələ gölə bir də,

Dərdimi bölə bir də

Payız köçən bənövşə

Yaz ola gələ bir də.

Bu qış o gülə dəydi,

Hicran o günə dəydi.

Bu ağac çiçək açmaz

Balta kökünə dəydi.

Bu yaz o yazdan deyil,

Soyuq ayazdan deyil,

Təzə məktub almışam

Ancaq o qızdan deyil.

Gün təzə,

Ömür təzə, gün təzə.

Təzə bahar gəlibdir

Gətirdiyi gül təzə.

Bu da belə bahardı,

O da belə baxardı.

Hicran məni boğurdu

Bu qız gəlib çıxardı.

Dağlar çən geyir indi,

Kimsə qəm yeyir indi.

Yıxılıb çəmən üstə

Bayatı deyir indi:

- Bənövşə bəndə düşdü,

Bu səda kəndə düşdü,

Mənimlə var olan qız

Özgə kəməndə düşdü.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.12.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı sabahımızın trendinə çevriləcək azərbaycanlıların Qərbi Azərbaycana Qayıdış Konsepsiyasını gündəmdə saxlamağı çox vacib sayır və konsepsiyanı təqdim edir. 

Düşünürük ki, onu hər bir kəs oxumağa borcludur. 

İndiki Ermənistan ərazisindən qovulmuş azərbaycanlıların təhlükəsiz və ləyaqətli şəkildə, sülh yolu ilə geriyə qayıtmasının təmin edilməsi barədə konsepsiya – Qayıdış Konsepsiyası

Giriş

1989-cu ildə “Azərbaycan Qaçqınlar Cəmiyyəti” kimi təsis edilmiş, 2022-ci ildə “Qərbi Azərbaycan İcması” adını almış təşkilat (İcma) indiki Ermənistan ərazisindən qovulmuş azərbaycanlıların hüquqlarının müdafiəsi ilə məşğuldur.

Bu Konsepsiya indiki Ermənistan ərazisindən zorla çıxarılmış azərbaycanlıların geriyə qayıtması üçün İcmanın həyata keçirəcəyi fəaliyyətin məqsədləri, prinsipləri, hazırlıq və icra tədbirləri üçün ümumi çərçivəni müəyyən edir. Konsepsiya beynəlxalq hüquqa, aidiyyəti dövlətdaxili hüquqa, tarixi faktlara əsaslanır, ədalətin və sülhün bərqərar olunmasına xidmət edir.

Problemin təsviri

Azərbaycan xalqı ötən iki əsr ərzində silahlı münaqişələr, işğal, etnik təmizləmə, zorla köçürmə və soyqırımılarından böyük əziyyət çəkmişdir. Azərbaycanlıların vaxtilə mütləq əksəriyyət təşkil etdiyi indiki Ermənistan ərazisindən tamamilə qovulması 1991-ci ildə başa çatmışdır. Aparılmış etnik təmizləmə nəticəsində indi həmin ərazidə müstəsna olaraq ermənilər yaşayır.

Azərbaycanlılara qarşı törədilmiş etnik təmizləmə əksər hallarda dövlət orqanlarının sistemli fəaliyyəti ilə zorakılıq, soyqırımı, kütləvi qətliam və insanlıq əleyhinə digər cinayətlər və insan hüquqlarının kobud pozulması yolu ilə həyata keçirilib. Bu proses 1905-1906, 1918-1921, 1948-1953 və 1987-1991-ci illərdə xüsusilə şiddətli və amansız olub. Bu aktların, o cümlədən 1918-21-ci illərdə “Ermənistan respublikası”, “Dağlıq Ermənistan respublikası” adlanan qurumların, Sovet İttifaqının, ələlxüsus, Zəngəzur daxil olmaqla azərbaycanlıların üstünlük təşkil etdiyi bir çox bölgələri Ermənistana vermiş və yüz min azərbaycanlının Ermənistandan deportasiyası barədə irqçi qərara imza atmış SSRİ-nin bədnam rəhbəri İosif Stalinin və Ermənistan SSR-nin 1987-91-ci illərdə törətdiyi əməllərin nəticələri hələ də qalmaqdadır.

Ermənistan adlanan ərazidə azərbaycanlılara məxsus olan tarixi və mədəni irs, o cümlədən məscidlər və qəbirstanlıqlar kütləvi şəkildə dağıdılıb, yer adları dəyişdirilib, azərbaycanlılara qarşı sistematik xarakterli irqi ayrı-seçkilik həyata keçirilib. Azərbaycanlılara qarşı etnik təmizləmədə və digər cinayətlərdə iştirak etmiş şəxslər və onların əməlləri Ermənistanda dövlət səviyyəsində şöhrətləndirilir.

Presedenti olmayan bu haqsızlıq Ermənistanın hakim dairələrində cəzasızlıq hissi yaratmış və onları Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq aləmdə tanınmış ərazilərinə qarşı iddialara, güc tətbiqinə, hərbi işğala, əlavə kütləvi miqyaslı etnik təmizləməyə və insanlıq əleyhinə digər cinayətlərə həvəsləndirib.

Azərbaycan Respublikasının Ermənistanın hərbi hücumu və işğalına qarşı 2020-ci ildə apardığı özünümüdafiə əməliyyatının qələbə ilə başa çatması ədalətin bərpa olunması istiqamətində mühüm addım olub və iki ölkə arasında sülh imkanlarını artırıb. Digər tərəfdən, indiki Ermənistan ərazisindən qovulmuş azərbaycanlıların öz evlərinə qayıda bilməməsi, bu ölkədə mono-etnik dövlətçilik, etnik təmizləmə və sistematik irqi ayrı-seçkilik vəziyyətinin davam etməsi böyük ədalətsizlikdir və bu, davamlı sülhün bərqərar olunmasına böyük əngəl törədir.

Hədəf, məqsədlər və yanaşma

İcma ötən iki əsr ərzində Qərbi azərbaycanlılara qarşı törədilmiş ədalətsizliyi qəbul etmir və bu ədalətsizliyin nəticələrini rədd edir. İcma Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsində, Mülki və Siyasi Hüquqlar üzrə Beynəlxalq Paktda, Qaçqınların Statusuna dair Konvensiyada və digər mühüm beynəlxalq aktlarda təsbit olunmuş geriyə qayıtmaq hüququna əsaslanmaqla indiki Ermənistan ərazisindən qovulmuş azərbaycanlıların öz yurdlarına qayıtmalarına şərait yaradılmasını və oraya qayıtdıqdan sonra onların fərdi və kollektiv hüquqlarının təmin edilməsini özünün əsas hədəfi kimi bəyan edir. Konsepsiya ilə həyata keçiriləcək fəaliyyətin əsas məqsəd və prinsipləri aşağıdakılardır:

* İndiki Ermənistan ərazisindən qovulmuş azərbaycanlıların könüllü şəkildə, təhlükəsiz şəraitdə və ləyaqətlə öz yurdlarına qayıda bilmələri üçün müvafiq verifikasiya və zəmanət mexanizmi olan və hüquqi baxımdan məcburi olan beynəlxalq razılaşmanın əldə edilməsi;

* Geriyə qayıtma prosesinin müvafiq təhlükəsizlik, humanitar, sosial-iqtisadi yardım proqramları ilə təminat altına alınması;

* Geriyə qayıtmış əhalinin yenidən qovulmasına, onlara qarşı hər hansı ayrı-seçkilik həyata keçirilməsinə və zərər vurulmasına imkan verməmək üçün beynəlxalq monitorinq, hesabatlıq, təhlükəsizlik, müdaxilə və digər zəruri fəaliyyətin bərqərar edilməsi;

* Beynəlxalq nəzarət altında yenidənqurma və barışıq tədbirlərinin həyata keçirilməsi yolu ilə, geriyə qayıtmış insanların davamlı reabilitasiya və re-inteqrasiyasının təmin edilməsi.

Qərbi azərbaycanlıların onilliklər ərzində legitim nümayəndəsi kimi İcma qayıdış prosesində fəal rol oynayacaq, maraqlı tərəf kimi aidiyyəti dövlətlər və beynəlxalq təşkilatlar ilə dialoq və əməkdaşlıq aparmaq və onlar tərəfindən legitim tərəf müqabili kimi tanınmaq üçün səy göstərəcək.

Qərbi azərbaycanlıların onlara uzun müddət ərzində qayğı göstərmiş Azərbaycan ilə xüsusi bağları nəzərə alınmalı və öz yurdlarına qayıtdıqdan sonra onların Azərbaycan Respublikası ilə maneəsiz əlaqəsinə imkan yaradılmalıdır.

Qayıdış prosesi Qərbi azərbaycanlıların qovulmadan əvvəlki məskunlaşma konfiqurasiyasını bərpa etməlidir. Qovulmuş azərbaycanlıların qayıdış zamanı müxtəlif bəhanə və hüquqi fəndlərlə pərakəndə səpələnməsi cəhdləri irqçiliyin bir forması və re-inteqrasiyaya maneə olan zərərli yanaşma kimi rədd ediləcək. Bu prinsipdən yayınma ancaq aidiyyəti şəxslərin sərbəst iradəsi və razılığı əsasında baş verə bilər.

Qovulmuş şəxsin geriyə qayıtmaq barədə qərarı könüllü olmalı və onun bu qərarı verə bilməsi üçün ona hüquqları və imkanlar barədə tam məlumat verilməlidir. Müvafiq hüququ olan şəxsin geriyə qayıtmaq qərarını ancaq ləyaqətli və təhlükəsiz şəkildə evinə dönməyin mümkün olmasını, o cümlədən, qayıdış prosesi zamanı və qayıtdıqdan sonra həyatını qura bilməsi üçün müvafiq zəmanət və yetərli həcmdə resurs ayrılacağını, tarixi vətənində fərdi və kollektiv hüquqlarının təmin ediləcəyini yəqin etdikdən sonra verə biləcəyi nəzərə alınmalıdır.

Qayıdış prosesi zamanı qadınlar, uşaqlar və sosial baxımdan həssas əhali qrupuna aid edilən şəxslərin maraqları əsas prioritet kimi nəzərə alınacaq, “Qadınlar, sülh və təhlükəsizlik” yanaşması daxil olmaqla bu sahədə beynəlxalq aləmdə qəbul olunan mütərəqqi konsepsiya və standartlar qayıdış prosesində aparıcı yer tutacaq.

İcma ötən iki əsr ərzində erməni və Azərbaycan xalqları arasında dərin nifaq olduğunu və Ermənistanın beynəlxalq hüquqa zidd hərəkətləri nəticəsində hal-hazırda əhəmiyyətli sayda insanın təhlükəsizlik problemlərindən əziyyət çəkdiyini anlayır və yaranmış bütün siyasi, təhlükəsizlik, hüquqi, sosial və humanitar problemlərə görə məsuliyyətin Ermənistanın üzərinə düşdüyünü hesab edir. İcma təhlükəsizlik problemlərinin sülh yolu ilə tənzimləməsi zamanı humanitar təcililiyi obyektiv kriteriya kimi qəbul etməklə bərabər, davamlı sülhün bərqərar edilməsində ədalətsizliyin və hüquq pozuntusunun baxılmamış qalma müddətini beynəlxalq diqqətin yetirilməsi üçün əsas kriteriya hesab edir.

Belə ki, hüquq pozuntusu və ədalətsizlik nə qədər öz həllini tapmamış qalırsa, bir o qədər cəzasızlıq hissi güclü olur və daha böyük ədalətsizlik törəyir. Bu, öz növbəsində fait accompli və bir ədalətsizliyi daha böyük ədalətsizlik törətməklə unutdurmaq kimi qeyri-insani, zərərli və təhlükəli taktikaları təşviq edir. Bu baxımdan İcma hesab edir ki, böyük haqsızlığa məruz qalmış Qərbi azərbaycanlıların hüquqlarının bərpası məsələsi regional təhlükəsizliyin və Ermənistan ilə Azərbaycan arasında münasibətlərin bərpa olunması kontekstində ən ilk sırada baxılmalı olan vəzifədir.

Planlama və icranın əsas mövzuları

İcma geriyə qayıtma hüququnun beynəlxalq hüququn və insan hüquqlarının ali prinsipi olmasından çıxış etməklə bərabər, bu prosesin asan olmayacağını nəzərə alır. İcma geriyə qayıtma hüququnun reallaşmasına əsas maneənin Ermənistanın müqaviməti olacağını gözləyir. Bundan əlavə, qayıtma prosesi əhəmiyyətli ölçüdə hüquqi məsələlərin həllini, təhlükəsizlik komponentini və böyük miqdarda resurs əldə edilməsini ehtiva edir. Bütün bu vəzifələrin həlli Azərbaycan və Ermənistan ilə yanaşı, geniş beynəlxalq ictimaiyyətin dəstəyinin əldə edilməsini tələb edir.

İcma repatriasiya prosesinin bütün mərhələlərində mərkəzi rol alacaq və repatriasiya başa çatdıqdan sonra da öz fəaliyyətini davam etdirəcək.

Konseptual olaraq, qayıdışın əsas mövzularına dair İcmanın mövqeyi aşağıdakı kimidir.

Beynəlxalq hüquqi çərçivə və zəmanət

İndiki Ermənistan ərazisindən azərbaycanlıların qovulması məsələsini presedentsiz ədalətsizlik kimi beynəlxalq ictimaiyyətin gündəliyinə gətirmək, bu vəziyyətin davam etməsinin beynəlxalq sülh və təhlükəsizliyə təhdid kimi qəbul etdirməyə nail olmaq və davamlı sülh və ədalətin bərqərar olması üçün azərbaycanlıların geriyə qayıtma hüququnu təmin edən, hüquqi baxımdan məcburi olan, müvafiq verfikasiya və zəmanət mexanizmini ehtiva edən qərar və razılaşmaların əldə edilməsi ilk vəzifədir. Bu məqsədlə, İcma Qərbi Azərbaycandan qovulmuş azərbaycanlıların öz vətənlərinə qayıtmasına şərait yaratmağın Ermənistanın öhdəliyi kimi Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh müqaviləsində də təsbit olunmasına çalışacaq.

Qayıdışın beynəlxalq hüquqi çərçivəsinin formalaşdırılması üçün İcma Azərbaycan Respublikası hökuməti, Ermənistan Respublikası hökuməti, BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvü olan dövlətlər, region ölkələri və digər aidiyyəti dövlətlər və təşkilatlar ilə təmaslara başlayacaq.

İcmanın üzvlərinin müəyyən edilməsi və siyahıyaalınması

İndiki Ermənistan ərazisindən qovulmuş bütün azərbaycanlılar və onların törəmələrinin öz vətənlərinə qayıtmaq hüququ var. İcma Azərbaycan Respublikasının və Qərbi azərbaycanlıların məskunlaşdığı digər dövlətlərin əhali reyestri xidmətlərinin yardımından istifadə edərək və müvafiq beynəlxalq metodologiya əsasında İcma üzvlərinin siyahıyaalınmasını həyata keçirəcək. Bu cür siyahıyaalınmada effektiv vasitələrdən birinin aidiyyəti şəxslərin özünü təqdim etməsi olduğunu nəzərə alaraq, onları bu addıma təşviq etmək üçün vətənindən qovulmanın ciddi hüquq pozuntusu olması barədə geniş informasiya kampaniyası aparılacaq və təhlükəsiz və ləyaqətlə geri qayıtmaq yanaşmasının mahiyyəti geniş ictimaiyyətə izah ediləcəkdir.

Qayıdış planının hazırlanması

İcma qayıdış prosesinin nizamlı və effektiv şəkildə həyata keçirmək məqsədilə müvafiq beynəlxalq icraçı tərəfdaş tapmaq üçün səy göstərəcək. Bu tərəfdaşın BMT-nin Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığının olmasına üstünlük veriləcək. İcma beynəlxalq icraçı tərəfdaş ilə birlikdə, tətbiq oluna bilən beynəlxalq standartlar əsasında, Azərbaycan hökuməti və Ermənistan hökuməti ilə təmaslar şəraitində qayıdışın detallı planını hazırlayacaq. Qayıdış planı tələb olunan addım və resurslar, dəqiq zaman çərçivəsi göstərilməklə prosesin mərhələlərini və istiqamətlərini təsvir etməlidir.

Ermənistanın hüquqi çərçivəsinə münasibət

Qərbi azərbaycanlılar “Ermənistan Respublikası” adlanan siyasi-hüquqi vahidin effektiv nəzarət etdiyi ərazidən zorla qovulduqları üçün bu dövlətin təşəkkül tapmasında, onun konstitusion çərçivəsinin və milli və hüquqi xarakterinin formalaşması prosesində iştirak imkanından məhrum ediliblər.

İcma Ermənistan Respublikasının Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) üzvü olduğunu, digər dövlətlərin əksəriyyəti tərəfindən tanındığından agahdır və Ermənistan Respublikasını siyasi-hüquqi reallıq kimi görür. Ermənistanın BMT-nin Nizamnaməsi daxil olmaqla müvafiq beynəlxalq hüquqi sənədlərə qoşulmuş olması bu ölkənin üzərinə onun ərazisindən qovulmuş azərbaycanlıların sülh yolu ilə öz evlərinə təhlükəsiz və ləyaqətlə qayıtmasına şərait yaratmaq daxil olmaqla onların hüquqlarının bərpası və qorunması sahəsində konkret öhdəliklər qoyur. İcma Qərbi azərbaycanlıların Ermənistanın hüquqi sistemi ilə və onun çərçivəsində fərdi və kollektiv qisimdə mümkün fəaliyyətini praktiki məsələ kimi görür, bunu ölkənin ərazisində azərbaycanlılara qarşı törədilmiş hər hansı ədalətsizliyi və hüquqa zidd hərəkəti qəbul etmək, qanuni maraqlarından imtina etmək mənasında təfsir və qəbul edilməsini rədd edir.

Ermənistan Respublikası özünün milli hüquqi çərçivəsini azərbaycanlı icmasına əlçatan etməli, azərbaycanlıların bərabər hüquqlarını təmin etməli, onların ana dillərində təhsil almasına, qanunvericilik, icra və məhkəmə orqanlarında Azərbaycan dilindən istifadəsinə imkan yaratmalı və azərbaycanlıların hüquqlarının qorunmasını tam təmin etmək məqsədilə özünün qanunvericiliyinin təkmilləşdirilməsi üçün müvafiq beynəlxalq qurumların hüquqi məsləhət, monitorinq və nəzarət mexanizmi çərçivəsində İcma ilə konstruktiv dialoqa başlamalıdır.

İstənilən halda, Qərbi Azərbaycandan qovulmuş azərbaycanlılar öz vətənlərində yaşamaq hüququna malikdirlər, bu hüquq əzəlidir, toxunulmazdır, mütləqdir və həlledici faktordur. Şəxsiyyəti, mülkiyyət hüququnu və digər hüquqları təsdiq edən sənədlərin Ermənistan tərəfindən təqdim edilməsi bu hüququ yaratmır, verilməməsi bu hüququ aradan qaldırmır. Belə sənədlərin verilməsi sadəcə formal-texniki məsələ olmaqla hazırda sözügedən ərazilərə nəzarət edən Ermənistan Respublikasının qeyd-şərtsiz yerinə yetirməli olduğu bir öhdəlikdir.

Təhlükəsizliyin təmin olunması

Ermənistan hökumətinin azərbaycanlı əhaliyə qarşı etnik əsaslarla genişmiqyaslı və sistematik zorakılıq törətmiş olması səbəbindən İcma təhlükəsizlik məsələlərində bu dövlətə etibar etmir və ona görə də müvafiq mandatla və Qərbi azərbaycanlıların etimad göstərdiyi ölkələrin qüvvələrindən ibarət beynəlxalq təhlükəsizlik missiyasının qayıdış olacaq ərazilərə yerləşdirilməsini zəruri hesab edir.

Beynəlxalq missiyanın səlahiyyəti və imkanları təhlükəsizlik vəziyyətindən asılı olacaq. Təhdidlərin qiymətləndirilməsinin müvafiq informasiya toplama və təhlil imkanları tələb etməsini, İcmada bu imkanların olmadığını nəzərə alaraq, İcma bu məsələdə Azərbaycan Respublikası hökumətinin yardımına ümid edir. İcma bu məsələdə Azərbaycan hökumətinin təqdim edə biləcəyi təhdidlərin qiymətləndirilməsini əsas götürəcək.

Missiya qayıdışdan əvvəl yerləşdirilməli, müvafiq əraziləri nəzarətə götürməli, mülki-hərbi əlaqə, polis və mülki idarəetmə səlahiyyətinə malik olmalı, İcmanın zəruri hesab etdiyi müddətdə fəaliyyət göstərməlidir.

İcma beynəlxalq təhlükəsizlik missiyasının mandatının formalaşdırılması və idarə edilməsi üzrə formatda maraqlı tərəf kimi təmsil olunmalıdır.

Hüquq-mühafizə və ədliyyə məsələlərində adekvat iştirakın zəruri şərt olduğunu nəzərə alaraq, azərbaycanlıların yerli təhlükəsizlik qüvvələrini formalaşdırmasına və məhkəmələrdə müvafiq rol almasına şərait yaradılmalıdır.

Mülkiyyət məsələləri

Azərbaycanlılara qarşı törədilmiş bütün hüquq pozuntuları kimi mülkiyyət hüququnun pozulmasının nəticələrinin aradan qaldırılmasına görə də Ermənistan hökuməti məsuliyyət daşıyır. Ermənistan hökuməti azərbaycanlılara məxsus mülkiyyətin və icma torpaqlarının qaytarılmasını təmin etməli, mülkiyyətə vurulmuş zərərə və mülkiyyətdən istifadənin qarşısının alınmasına görə yaranmış itkilərə görə kompensasiya ödəməlidir. Ermənistan hökuməti azərbaycanlıların mülkiyyət hüquqlarının bərpasından irəli gələn bütün xərcləri ödəməli və digər lazımi tədbirləri görməlidir.

Re-inteqrasiya və reabilitasiya

Repatriasiya etmiş azərbaycanlılar qayıtdıqdan sonra ilk dövrlər humanitar yardıma, sonra uzunmüddətli sosial və iqtisadi inkişaf üçün re-inteqrasiya və reabilitasiya proqramına və yardımlara ehtiyac duyacaqlar. İcma bu sahədə müvafiq proqram həyata keçirmək üçün beynəlxalq qurumlar və donorların əsas tərəf müqabili olmaqda qərarlıdır.

Re-inteqrasiya və reabilitasiya tədbirlərinin uğurunun təmin edilməsində yaşayış məskənləri daxilində sosial bağlar və dinamika vacib əhəmiyyət kəsb edir. Təcrübə göstərdiyi kimi, qovulmadan əvvəlki məskunlaşma konfiqurasiyasının qorunub saxlanması sosial bağların bərpasını və beləliklə re-inteqrasiya və reabilitasiyanı asanlaşdırır. Bu baxımdan, qovulmadan əvvəlki məskunlaşma konfiqurasiyasının qorunub saxlanması insan hüquqlarının bir tələbi olmaqla bərabər re-inteqrasiya və reabilitasiyanın uğuru üçün zəruri şərtdir.

Mədəni irsin bərpası və qorunması

İcma BMT-nin ixtisaslaşmış qurumlarının iştirakı ilə Ermənistan ərazisində azərbaycanlılara məxsus mədəni irsin vəziyyətinin dəyərləndirilməsinə, o cümlədən, zərər vurulmuş və yer üzündən silinmiş mədəni irs nümunələrinin siyahısının hazırlanmasına və Ermənistan hökumətinin onları bərpa etmək və qorumaq öhdəliyini icra etməsinə nail olmaq üçün səy göstərəcək.

Etnik icmalararası barışıq

Qərbi azərbaycanlılara qarşı böyük haqsızlıq törədilib. Bu haqsızlıq etnik təmizləmə ilə məhdudlaşmır. Qərbi azərbaycanlıların evlərinə başqa yerdən insanlar köçürülüb. Bu ağrılı keçmişi tarixi yaddaşında saxlamaqla bərabər İcma qəbul edir ki, sülh və inkişafın təmin edilməsinin yolu barışıqdan keçir. Qərbi azərbaycanlılar onların vətəninə başqa ölkələrdən köçürülmüş ermənilərlə dinc və yanaşı yaşamağa hazırdır. İcma barışığa nail olmağın uzun müddət tələb edəcəyini və mürəkkəb olacağını gözləyir. İcma insan hüquqlarına hörməti, hüququn aliliyini və ikili standartların aradan qaldırılmasını barışın əldə edilməsi üçün ən mühüm vasitələr kimi görür. Bu baxımdan, İcma Ermənistanın azərbaycanlılara qarşı nifrət və ayrıseçkiliyi aşılayan siyasət və praktikasını dayandırmasına, azərbaycanlılara qarşı cinayət törətmiş şəxsləri ədalət məhkəməsinə təslim etməsinə, onları şöhrətləndirməyə dərhal son verməsinə, o cümlədən, azərbaycanlılara qarşı cinayətlərdə iştirak etmiş hərbi və siyasi xadimlərə, terrorçulara qoyulmuş abidələri sökməsinə və aparılmış yer adları dəyişliklərini ləğv etməsinə nail olmaq üçün səylər göstərəcək.

İcmanın uzunmüddətli fəaliyyəti

İcma hesab edir ki, onun missiyası təkcə qayıdış məsələsi ilə məhdudlaşmır. İcma əhali öz vətəninə qayıtdıqdan sonra da təşkilat kimi öz fəaliyyətini, o cümlədən orada yaşayacaq azərbaycanlıların maraqları, hüquqları, inkişafı və təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üzrə mütəşəkkil səylərini, bu məqsədlə, Azərbaycan Respublikası, xarici dövlətlər və beynəlxalq təşkilatlar, eləcə də Ermənistan hökuməti ilə və Ermənistan ictimaiyyəti ilə dialoq və qarşılıqlı fəaliyyətini davam etdirmək niyyətindədir.

Yekun müddəalar

İcma bu konsepsiyanın yerinə yetirilməsində fəallıq və sahiblik göstərəcək, bu məqsədlə qanuni çərçivədə resursların əldə edilməsi üçün səylər göstərəcək. İcma vəziyyətin mümkün dəyişməsindən asılı olaraq, konsepsiyaya dəyişiklik edə bilər.

Şəkildə: 1988-ci il. Azərbaycanlılar Ermənistan adlanan Qərbi Azərbaycan torpaqlarından deportasiya edilirlər. 

Foto: amerikanınsesi.org

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.12.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində portalımızın Güney təmsilçisi Əli Çağla bu dəfə sizlərə Əli Qayıbın    şeirlərini təqdim edir. 

Əli Qayıb

Şeirlərində Qayıb təxəllüsü aparan Əli Rəştbər, 1980-cı ildə Qaradağın Gal kəndində dünya göz açıbdır. Atası Məhəmmədin kənddən köçməsi ilə 1990-cı ildə Urmu şəhərinə daşınırlar.

Əli Qayıbın hazırda üç kitabı ışıq üzü görübdür, onların adı: “Yol ağlasın” 2015, “Susqun fəryadıyam mən bu torpağın” 2017, “Salam olsun ozanlara” 2020.

Əli Qayıb bir mütərcim və yazar kimi də fəaliyyət göstərir. Onun hekayələri Güney  Azərbaycanın gündəliklərində və jurnallarında nəşr edilibdir.

VƏTƏN

Gəldiyim yollardır şahdim mənim,

Səni sevə sevə gəlmişəm Vətən.

Sənin qəm günündə kövrək olmuşam,

Güldüyün zamanlar gülmüşəm Vətən,

Səni sevə_sevə gəlmişəm Vətən.  

Adımı tarixdə yazsalarda pan,

Sevgin urəyimdə qiymətlı mərcan.

Duymuşam səsini səslənən zaman,

Səni öz canımdan bilmişəm Vətən,

Səni sevə_sevə gəlmişəm Vətən.

Sevdim ocağını sevdim odunu,

Yaşadım sevginin şirin dadını,

İkiyə böləndən tarix adını,

Məndə ürəyimi bölmüşəm Vətən,

Səni sevə_sevə gəlmişəm Vətən.

Bakın ya Təbrizin birdirlər mənə,

Ömürlük hayatda bağlıyam sənə,

Xocalı dərdindən neçə min dönə,

Donmuşam ،yanmışam  , ölmüşəm Vətən,

Səni sevə_sevə gəlmişəm Vətən.

Qoy aləm eşitsin Qayıb'ın hayın,

Üsyanlı ruhunda susan harayın.

Şeir xəritəmdən araz tək çayın,

Adını çoxdandır silmişəm vətən,

Səni sevə_sevə gəlmişəm vətən.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.12.2023)

Kənan Mənmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Sən demə var. Və Beynəlxalq Şərab Turizmi Təşkilatının (GWTO) prezidenti Xose Antonio Vidal hazırda ölkəmizdədir. 

Azərbaycanda şərab turizminin inkişafı üçün mövcud olan imkanlar haqqında fikir mübadiləsi aparmaq və bu sahədə baş verən son yenilikləri bölüşmək məqsədilə dekabrın 2-də Dövlət Turizm Agentliyi və Azərbaycan Turizm Bürosunun təşkilatçılığı ilə “Azərbaycanda şərab turizminin inkişaf perspektivləri” mövzusuna həsr olunmuş konfrans keçirilib və cənab Vidal da bu konfransa qatılıb. 

Dövlət Turizm Agentliyinin yaydığı məlumata görə, konfransda çıxış edən Azərbaycan Turizm Bürosunun Baş icraçı direktoru Florian Zenqstşmid (bəli, bəli) ölkəmizdə şərab turizminin inkişafı üçün böyük potensialın olduğunu və Azərbaycanın şərabçılıq ənənələrinin və məhsullarının beynəlxalq turizm sərgilərində nümayiş etdirildiyini deyib.

Xose Antonio Vidal və təşkilatın Avrasiya regionu üzrə vitse-prezidenti Leonid Gelibterman tərəfindən isə müvafiq mövzular üzrə çıxışlar edilib.

Həmçinin konfrans çərçivəsində Azərbaycanda ilk olaraq "Şəki Şərab" zavodunun Beynəlxalq Şərab Turizmi Təşkilatına (GWTO) üzv olması haqqında rəsmi sertifikatın təntənəli təqdimatı olub. Bu, zavodun ölkəmizdə enoturizm potensialının inkişafına verdiyi töhfəni təsdiqləyir. Beynəlxalq assosiasiyada üzvlük təcrübə mübadiləsi, tədbirlərin keçirilməsi və GWTO-nun digər iştirakçıları ilə tərəfdaşlıq əlaqələrinin inkişaf etdirilməsi üçün imkanlar yaradacaq.

"Məmnuniyyətlə bildirmək istəyirəm ki, bu gün GWTO xəritəsində ekspertləri və şərab mədəniyyətinin pərəstişkarlarını cəlb edəcək daha bir yer var - Azərbaycan. Bölgənin zəngin tarixi, yerli torpaq ərazilərin xüsusiyyəti və burada istehsal olunan şərabların orijinallığı bütün dünyadan turistlərin cəlb edilməsini dəstəkləyəcək, iqtisadi inkişafa töhfə verəcək və ölkənin turizm potensialının daha da artırılmasına kömək edəcək uğurun tərkib hissəsidir”, - deyə Xose Antonio Vidal vurğulayıb.

Qeyd edək ki, "Şəki Şərab" zavodunun enoturizm potsialının inkişafı ilə Azərbaycanda Rusiyanın "Abrau-Durso" Şirkətlər Qrupunun maraqlarını təmsil edən "Az Abrau" şirkəti məşğul olur. "Az Abrau" şirkətinin direktoru Ernest Minqazov sertifikatın təqdim edilməsinə şərh verərək bildirib: "Enoturizm sahəsində qabaqcıl dünya praktikalarını tətbiq etməklə və beynəlxalq təcrübədən istifadə etməklə biz turistləri regiona cəlb edə və öz qədim tarixi ilə məşhur olan Şəkidə cazibəli turistik məkana çevrilə bilərik”.

Konfrans çərçivəsində Azərbaycan Turizm Bürosunun Qastronomiya Turizminin idarəedilməsi departamentinin direktoru Səkinə Əsgərova Azərbaycanda qastronomiya turizmi sahəsində nəzərdə tutulan layihələr barədə məlumatları iştirakçıların diqqətinə çatdırıb.

Bundan əlavə, şərab istehsalı və şərab turizmi üzrə ixtisaslaşmış şirkət nümayəndələri təmsil etdikləri şirkətlərin təcrübələrini əks etdirən məlumat xarakterli təqdimatlar ediblər.

Tədbirin sonunda iştirakçıların maraq doğuran sualları çıxışçılar tərəfindən cavablandırılıb.

Xatırladaq ki, Dövlət Turizm Agentliyi tərəfindən Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə tanınan yerli üzüm sortlarının və şərab növlərinin mövcudluğu nəzərə alınaraq, şərabçılıq turizminin beynəlxalq səviyyədə təbliğatı aparılır. Ölkəmizdə qərb, şimal və şimal-qərb turizm marşrutları üzrə, o cümlədən Xocavənd rayonunun Tuğ qəsəbəsində mövcud qədim şərabçılıq ənənələrinin yaşadılması və turizm məqsədli istifadəsi əsas inkişaf istiqamətləri sırasındadır.

Ölkənin turizm üzrə tanınmış mütəxəssisi, portalımızln eksperti Ruslan Quliyev mövzu ilə bğlı belə bir açıqlama verib:

-Azərbaycanda şərab turizminin ən parlaq nümunəsini ilk olaraq Şamaxıda “Meysəri” brendi yaradıb. Bu sahə kifayət qədər prestijli və gəlirlidir. Ölkəmizin Qərbdə Gəncə, Şəmkir, Xanlar və Tovuz, daha sonra isə Qarabağ, Şamaxı, İsmayıllı, Qəbələ və Bakıya ən yaxın Siyəzın kimi şərab mərkəzləri formalaşıbdır. 

Qapaq çəklində: Xose Antonio Vidal Azərbaycanı okivar tərifləyərkən.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.12.2023)

ÜMUMMİLLİ LİDER HEYDƏR ƏLİYEVİN MİRVARİD DİLBAZİ POEZİYASINA RƏĞBƏTİ

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisinin sədri,

Kəlağayı muzeyinin direktoru Güllü Eldar Tomarlının Ümummilli lider Heydər Əliyevin ümumən ədəbiyyata, o cümlədən Azərbaycanın ilk qadın xalq şairi Mirvarid Dilbaziyə qayğısından bəhs edən “Heydər Əliyevin ədəbiyyatımıza qayğısı” məqaləsini təqdim edir. 

 “Azərbaycan xalqı Sizinlə fəxr edir. Çünki Siz XX əsrin tarixi şəxsiyyətisiniz, Azərbaycan ədəbiyyatının, şeirinin  klassikisiniz.”

Ümummilli lider Heydər Əliyevin Mirvarid    Dilbazinin 85 illik yubiley gecəsindəki təbrik nitqindən.

19 avqust 1912-ci ildə Qazax qəzasının Musaköy (indiki Xanlıqlar) kəndində el-obanın nüfuzlu adamı Paşa bəyin ocağında dünyaya gözünü açan Mirvarid Dilbazi atasını erkən itirir, babası Mustafa ağanın himayəsində əsrarəngiz təbiətli Dilican yaylaqlarında böyüyür. Mühitin insanın yetişməsində mühüm rol oynadığını Mirvarid xanımın timsalında görmək olar. Əsilzadə ailə mühiti, al-əlvan təbiət, sözə, saza vurğunların yurdu gənc Mirvaridi poeziyanın qoynuna çəkməyə bilməzdi. Qadın azadlığı mövzusunda yazdığı “Qadınların hürriyyəti” şeiri “Oktyabr alovları” dərgisində dərc olunanda o, 15 yaşındaydı.

Sözün nahamar, əzablı yollarına erkən çıxan şair Tanrının 89 illik ömür payında iki “ilk”ə imza atmağı bacardı. O, Azərbaycanin ilk qadın Xalq şairi kimi şərəfli titulun sahibidir. Həm də 1998-ci ıldə dövlətimizin ən ali mükafatı – “İstiqlal” ordeni ilə təltif olunmuş ilk qadındır. Bu həm poeziyada, həm də Azərbaycanın ictimai həyatında Mirvarid Dilbazinin çəkisinin, yüksək mövqeyinin aydın göstəricisidir.

Dilbazi “Ürəkli adam” deməkdir. Bəs Mirvarid Dilbazi kimdir? Bu suala şairin cavabı möhtəşəmdir, fəxredici ömür yoludur:

 Əslim – Dilbazilərdən,

 Mərdlər böyüyən yerdən.

 Südüm mələk südüdür,

 Sərvətim nəğmələrdən –

 Özüm də Dilbaziyəm,

 Azərbaycan qızıyam!

Ümummilli lider Heydər Əliyevin dövlətçilik təlimində və  siyasətində idarəetmə ilə yanaşı, ədəbiyyat da aparıcı qüvvə idi, dövlət rəhbəri ədəbiyyata qayğı, diqqəti dövlətçiliyin, siyasətin, Azərbaycançılıq ideyasının tərkib hissəsi kimi dəyərləndirirdi, ədəbi prosesləri müntəzəm izləyirdi. Heydər Əliyev Azərbaycana rəhbərliyi dövründə Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının və Birliyinin bütün qurultaylarında iştirak etmiş, əhatəli, parlaq məzmunlu nitqləri ilə yadda qalmışdır. Söz adamlarının yubiley tədbirlərində, anım günlərindəki çıxışlarında Vətənə, xalqa məhəbbət kimi mənəvi keyfiyyətlərin aşılanmasında ədəbiyyatın rolunu önə çəkir, xalqa, Vətənə sevgi ruhunda yazmağın sənətkar üçün xoşbəxtlik olmasını vurğulayırdı. 

O, 1997-ci ildə keçirilən yazıçıların X qurultayında çıxışı zamanı gənc vaxtlarından ədəbiyyatı sevdiyini, kamil bir insan kimi formalaşmasında, təhsilində, əxlaqında, mənəviyyatında, ədəbiyyatın, mədəniyyətin önəmli əhəmiyyətini qeyd etmişdir. “Ədəbiyyat xalqımızın qəhrəmanlıq tarixini əbədiləşdirib bizə çatdırmış, bizim qarşımızda bütün əzəməti ilə açmışdır.” Bu fikir ədəbiyyata Heydər Əliyevin baxış bucağıdır.

XII yüzillikdən – Nizamidən üzü bəri görkəmli söz adamlarının yubileylərinin, anım mərasimlərinin dövlət səviyyəsində keçirilməsinin, söz sənətinə qayğı və diqqətin kökündə Azərbaycançılıq ideyasının geniş yayılmasına, xalq tərəfindən anlaşılmasına xidmət durur. Son yarım əsrdə yaranan ədəbi incilər həmin qayğı və diqqətin bəhrəsidir, ədəbiyyatımızın “altmışıncılar” nəslinin yetişməsinə münbit şərait yaradıb.

Heydər Əliyev Azərbaycan tarixini söz, mədəniyyət, elm xadimlərinin, yaradıcı şəxsiyyətlərin tarixi kimi dəyərləndirirdi. Təsadüfi deyil ki, onun rəhbərliyi dövründə Mirzə İbrahimov, Süleyman Rəhimov, Rəsul Rza, Süleyman Rüstəm Sosialist Əməyi Qəhrəmanı fəxri adlarına layiq görülmüş,  Bəxtiyar Vahabzadə, Məmməd Araz, Xəlil Rza Ulutürk, Mirvarid Dilbazi, Anar, İsa Muğanna, Nəbi Xəzri, Maqsud İbrahimbəyov, Qabil, Vaqif Səmədoğlu, Fikrət Qoca, Nəriman Həsənzadə Vətənin ən ali mükafatı “İstiqlal” ordeni ilə təltif  olunmuşdur.

1982-ci ildə Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin fəlsəfi fikir, düşüncə, təfəkkür, əfəndi şairi və dramaturqu, millətin hürriyyəti uğrunda canını fəda edən Hüseyn Cavidin məzarının 41 ildən sonra uzaq Sibirin bataqlıqlarından, Tayqa meşələrindən Vətənə gətirilməsi, Naxçıvan torpağında dəfn edilməsi, 1996-cı ildə milli ornamentli əzəmətli məqbərəsinin inşası Ulu Öndərin uzaqgörənliyi idi. Axı, Cavidin cismi də, ruhu da Azərbaycandan ayrı uyuya və yaşaya bilməzdi. 

Mirvarid Dilbazi Cavid və Vaqif məqbərələrinin “memar”ına xitabən “Cavidi Vətənə gətirən, onu öz xalqına yetirən oğul”a sevgisini poetik hisslərlə nəzmə çəkir:

 Böyük işlər gördün böyük hünərlə,

 Bəzədin Vətəni abidələrlə,

 Cavidlə görüşdük, bu şad xəbərlə

 Çoxaldı bir daha hörmətin sənin. 

 Bu duyğular da Mirvarid xanımındır: 

 Aqillər unutmur bu haqqı-sayı, 

 Adi xidmət deyil xidmətin sənin.

 “Kitabi-Dədə Qorqud” eposunun 1300 illiyinin, korifey klassiklərimiz Füzulinin, Nəsiminin, hətta Azərbaycandan kənarda böyük nümayəndə heyəti ilə yubileylərinin keçirilməsi, Nəsiminin, Cəfər Cabbarlının, Nəriman Nərimanovun heykəllərinin Bakının mərkəzi park və xiyabanlarını bəzəməsi həqiqətən də adi xidmət deyildi.

Heydər Əliyev ədəbiyyat, incəsənət, mədəniyyət hamisi idi, bilirdi ki, bu mənəvi dəyərlərsiz tərəqqi mümkün deyil: “Ədəbiyyatımızın, mədəniyyətimizin, incəsənətimizin ən böyük və fərqləndirici xüsusiyyətlərindən biri də odur ki, istedadlı insanlar mədəniyyətdə yeni yollar, yeni cığırlar açırlar, yeni formalar əmələ gətirirlər.”

Ulu öndər əmin idi ki, “mılli özünüdərk, milli oyanış, dirçəliş prosesi xalqımıza birinci növbədə ədəbiyyatdan keçir.” Təcrübəsi, intellekti zəngin Heydər Əliyevə görə, Füzuli keçmişdə Türkləri birləşdirən şəxsiyyət kimi əbədi ömür qazanıb: “Füzuli bizi yaşadaraq bu günlərə gətirib çıxarmışdır.”

6 yanvar 1979-cu ildə “Azərbaycanın böyük şairi və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvi irsinin öyrənilməsini, nəşrini və təbliğini daha da yaxşılaşdırmaq tədbirləri haqqında” qərar bir çox mədəni irsimizi mənimsəmək xəyalına düşən qonşularımıza, eləcə də daxildəki harasa, kiməsə xidmət edən “alim”lərə anladırdı ki, Azərbaycan poeziyasının ulu babası, şeyxi bizim milli kimliyimiz, xəzinəmizdir. 1981-ci ildə Nizaminin 840, 1991-ci ildə 850 illiyinin keçirilməsi, bu tədbirə xaricdən də nizamişünasların, şair və yazıçıların, dövlət xadimlərinin dəvət edilməsi Nizamini özününküləşdirmək istəyən əcnəbilərə  sarsıdıcı zərbə idi və elə həmin ildə yazıçıların VII qurultayında sovetlərin qadağalarına önəm verməyən Ulu Öndər çıxışında Cənub ədəbiyyatı mövzusuna toxunur. Uzaqgörən Heydər Əliyev bu günümüzü o vaxt görürdü.

Dövlət rəhbərinin ədəbiyyata, sənətə, sənəkarlara, söz adamlarına, qayğısı, diqqəti, dərin ehtiramı Azərbaycana rəhbərlik etdiyi illərdə Azərbaycançılıq ideologiyasına münasibətindən qaynaqlanırdı. Mirvarid Dilbazi də onun diqqətində olduğu, unutmadığı, yüksək dəyərləndirdiyi sənətkarlardandır. Şair 70 il Vətənin müstəqilliyi, istiqlalı, bütövlüyü, ana dilimizin saflığının qorunması uğrunda istedadı, sözü, qələmi ilə silahlanıb vuruşan Azərbaycan qızı, anası, nənəsiydi. O, özünü xoşbəxt sənətkar sayırdı. 2000-ci il noyabrın 16-da Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyev Mirvarid Dilbazini qəbul edəndə Xalq şairi özünün xoşbəxtliyini daha aydın önə çəkmişdi: “Xoşbəxt olur o sənətkar ki, millətindən və dövlətindən razıdır və ondan razıdırlar...”

Heydər Əliyevlə Mirvarid Dilbazinin görüşü səmimi söhbətləri ilə qocaman şairin ömrünə şirinlik qatmış, onda tükənməz həyat və yaratmaq eşqi, ruh yüksəkliyi yaratmışdı, 88 yaşlı ağbirçək şairin əzablarına, dövranın vurduğu yaralarına sığal çəkmiş, səfa vermişdi. Bu görüş iki böyük şəxsiyyətin bir-birinə dəyəriydi, səmimiliyin, mehribanlığın, ərkin, qarşılıqlı anlaşmanın pik nöqtəsi kimi yaddaşlarda ən azı söz ömrü qədər yaşayacaq anlar idi.

 Mirvarid xanımla – Ulu Öndər demişkən, “Azərbaycanın əfsanəsi, istiqlaliyyəti yolunda bir əsgər” ilə Heydər Əliyevin görüşündən bəzi maraqlı anları xüsusi qeyd etmək istəyirəm:

 Heydər Əliyev: Maşallah, yaxşısınız.

 Mirvarid Dilbazi: 90-nın pilləsini çıxıram.

 Heydər Əliyev: İnşallah 90 da olacaq, 100 də olacaq.

Mirvarid Dilbazi: Mənim böyük nəvəm deyir ki, nənə, kim kimə arzu edirsə 100 il yaşa, o ona qarğış edir.

Heydər Əliyev: Elə deyil... Çox məmnunam, Mirvarid xanım, Sizinlə görüşməkdən. İndi Siz elə bir insansınız ki, bizim Azərbaycanda əfsanəyə dönmüsünüz. Ona görə də hər dəfə Sizinlə görüşmək məndə çox böyük, xoş əhval-ruhiyyə yaradır. Bir də Sizə çox ömür arzulayanda, mən özümə də arzulayıram, çünki mən deyirəm ki, Siz 100 yaşa çatasınız, biz də Sizin 100 yaşınızı qeyd edək.

Mirvarid Dilbazi: Allah qoysa. Əgər bu belədirsə, qoy mən 200 yaşa çatım, razıyam.

Deyəsən “səmimilik”, “ərk” sözlərini çox işlətməli olacağam. Belə isti münasibətə başqa nə ad vermək olar ki?! Mirvarid xanım hər dəfə Milli liderlə görüşəndə ona “oğlum” deyə müraciət edərdi. Bu ərkyanalığın, səmimiliyin, sadəliyin mayasında o müraciəti qazanmaq hüququ dayanır. Ana oğula necə 200 il ömür arzulamasın?

Mirvarid xanım Heydər Əliyevin daxili və xarici siyasətini, dövlətçiliyi qorumaq uğrunda şücaətini, mübarizəsini alqışlayır və dəstəkləyirdi: 

“Dərin siyasi biliyi olmayanlar milləti idarə eləməyə gəlməsin, gücləri çatmaz. Şəxsiyyəti olmayan adamlar millətini sevə bilməzlər.”

 Bir xalqın başında aqil, mötəbər,

 Tədbirli bir başçı durmasa əgər,

 O xalqı qurd nədir,

 Tülkülər yeyər.

Bu Mirvarid Dilbazi düşüncəsiydi. Heydər Əliyevin də Mirvarid xanımın poeziyasına dəyəri həmişə yüksək olub. O, şairin 85 illik yubiley gecəsindəki təbrikində  bunu xüsusi vurğulayır:

“Şair olmaq asan deyil. Təkcə bizim xalqımızın tarixində yox, bütün dünya xalqlarının tarixində şairlər, yazıçılar, alimlər adətən kişilərdən olubdur. Ancaq qadınlardan olan şairlər xüsusi hörmətə malikdirlər. Onlar gərək nə qədər yüksək istedada malik olsunlar ki, kişilərlə bərabər səviyyədə, bəlkə onlardan da üstün səviyyəyə qalxaraq, şeirlər yazaraq, böyük şairlər dəstəsinə qoşula bilsinlər.

Əziz bacım Mirvarid Dilbazi, siz məhz belə insansınız, qadınsınız, şairsiniz...” 

Mirvarid xanımın Heydər Əliyevə doğma övladı kimi sevgisi vardı. İnanmıram ki, sənət adamları içərisində Ulu Öndərə “oğlum” deyərək müraciət edən ikinci söz adamı olsun. Şair ona “el məhəbbətindən çiçəkləri olan, zamanın soldura bilmədiyi" söz çələngi hörür: 

 Oğul qarşısında

 Ana dayandı.

 Dərin kamallı,

 Incəxəyallı,

 Böyükürəkli,

 Ucaboylu,

 Enlikürəkli,

 Dünya qarşısına çıxan mərdim!

 Mirvarid Dilbazi “ey dünya şöhrətli mərdim”, “əziz oğlumuz” ərki ilə müraciət etdiyi dövlət başçısına “Ana xeyir-duası” verir:

 Dedim: - Mən anayam, müdrik oğullar!

 Xeyir-dualardan başqa nəyim var?!

 Xeyir-dualarım sizə yar olsun,

 Adınız Vətənə iftixar olsun.

 Xalqdan aldığınız mükafatlar da,

 Sizə inam olsun, etibar olsun.

“Vətənsiz oğul olmasın” şeirində də, “Vətənin dar günündə şücaətlə dayansın mərdim düşmən önündə, igid oğul, ər oğul, Vətənin şöhrətidir tədbirli Rəhbər oğul” ümidi, inamı ilə Heydər Əliyevin xilaskarlıq missiyasını tərənnüm edirdi. 

Ümummilli lider onun yaradıcılığının, hiss və duyğularının ölməzliyinə inanırdı:

“Sizin şeirləriniz, poemalarınız neçə-neçə nəsillərə güc, inam verib və bu gün də verir, gələcəkdə də verəcəkdir.”

 Mirvarid xanım  Heydər Əliyevi “təfəkkür və təbəssümü ilə insan səadətinə nurlu yol axtarışına çıxan, qara buludları parçalayan Günəşə” bənzədirdi. Öndərin dühasına ehtiramını lirik duyğuları ilə bildirirdi:

 “Sən xalqa endikcə yüksələcəksən.”

 ”Getdi sinəmizdən Cavidin dərdi.”

 “Sən ey ağlı ümman, ürəyi incə!”

 “Qoymadın tökülsün sən qardaş qanı,

 Qurtardın bölümdən Azərbaycanı!”

O, bir ana qayğıkeşliyi, mərhəməti, həssaslığı ilə Heydər Əliyevin – “canlı kitab”a bənzətdiyi mənəvi oğlunun, yorğunluğunu üzündən oxuyurdu. Axı o, el anasıdır, ağbirçək nənədir, övladının, nəvəsinin ovqatını bircə baxışıyla duyur:

 Üzündəki yorğunluğa 

 İşıq saçır alnındakı vüqar.

Bu il həm də Ulu Öndərin ömür-gün  sirdaşınn - Mirvarid Dilbazinin lirik və kövrək hislərinin dili ilə desək, ''o ağıl, kamal, sədaqət rəmzinin, o ülvi qadının, zəngin xilqətin'' 100 illik yubileyidir. Mirvarid xanım ''Unudulmaz Zərifə Əliyevanın xatirəsinə'' şeirində bizi ''bənövşə fəslində'' tərk edib haqqın dərgahına qovuşan Zərifə Əliyevanın vəfatına tək ellər yox, eləcə də güllər ağladığını, göz yaşlarının güllərin ətrinə  qarışdığını ürəyinin sızıltıları ilə qələmə alır. ''Kişilər ağlasa, Vətən ağlayar'' misrası ilə şair Heydər Əliyevi Vətənə tən bilir:

Sənsiz gözü yaşlı qalan məhəbbət,

Sənin şöhrət oldu təmiz adına.

Eşq olsun qüdrətli o sərkərdənin,

Qəlbini fəth edən müdrik qadına!

Mirvarid Dilbazinin yaradıcılığının zəngin və çoxşaxəli olduğunu qabarıq əks etdirən nümunələri saymaqla qurtarmaq olmur. Uşaqlar üçün şeirləri körpələrimizin nənə laylasıdı, mahnı mətnləri musiqisiz də kövrək nəğmədi. Vətənpərvərlik şeirləri Azərbaycan əsgərinin qoluna güc verir, mübarizə əzmi yaradır. Ulu Öndər ona görə deyirdi ki, Mirvarid Dilbazi Azərbaycan qadınının, Azərbaycan xanımının ən parlaq, ən gözəl simasıdır.

Ağbirçək şair anamız ömrünün müdrik çağlarında duyğulu ürəyində bir dərd daşıyırdı – Qarabağ dərdi. Mirvarid xanımın yeganə övladı Xatirə Dilbazi müsahibələrinin birində deyir ki, Heydər Əliyev ad günündə anama zəng edirdi, təbrikindən sonra soruşurdu ki, ürəyin nə istəyir? Anam da eyni cavab verirdi: heç nə lazım deyil. Mirvarid xanımı yaxşı tanıyan sənət dostları isə xatirələrində yazırlar ki, şairin Ümummilli liderin bu sualına ərklə cavabı “mənə Qarabağımı verin!” olurdu.

Mirvarid xanımın arzusunu yerinə yetirmək üçün Heydər Əliyevə ömür vəfa etmədi. Onun layiqli davamçısı, müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyev 44 günlük Vətən müharibəsində artıq haqq dünyasına qovuşmuş Mirvarid Dilbazinin istəyini yerinə yetirdi, işğal altında qalmış torpaqlarımız bədxah, nankor, qaniçən insan qatillərindən azad olundu. Heyif ki, tale şair anamıza bu günü görməyə, zəfər sevincinin dadını dadmağa, azad olunmuş torpaqları ziyarət etməyə imkan vermədi. Ancaq onu dəqiq bilirəm ki, bu gün el anamızın ruhu şaddır.

Xatirə Dilbazi müzəffər Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevə minnətdardır: “Ilham Əliyev sağ olsun, anamın 100 illik yubileyini təşkil etdi. Evimizin qarşısında anamın xatirə lövhəsi vuruldu.”

Ümummilli liderin yorulmaz davamçısı İlham Əliyev Mirvarid Dilbazini “ədəbiyyatımızı yeni-yeni obrazlarla zəndinləşdirən sənətkar” kimi təqdim edir:

 “Onun yaradıcılığının başlıca mövzusunu xalqımızın zəngin tarixi keçmişi və yurdumuzun misilsiz gözəlliklərinin tərənnümü təşkil etmişdir. Şairin çoxsaylı lirik şeirləri vətəndaşlıq duyğularının yüksək poetik ifadəsidir.”  

Azərbaycan Respublikası prezidenti cənab İlham Əliyevin 5 yanvar 2021-ci il tarixli Sərəncamı ilə Nizami Gəncəvinin 880 illiyi ilə əlaqədar 2021-ci ilin ''Nizami Gəncəvi ili'' elan olunması təkcə Nizami Gəncəvi yaradıcılığına, ədəbiyyata deyil,  ümumilikdə mədəniyyətə, Azərbaycana, sivilizasiyaya verilən dəyərdir.

“Nizami Gəncəvi ili'' elan olunması ilə əlaqədar bütün il boyu ölkəmizdə və dünyanın əksər ölkələrində, böyük şəhərlərdə silsilə tədbirlər keçirilmiş, yeni nəsillərə milli iftixar, azərbaycançılıq, vətənpərvərlik duyğuları aşılamaq, Nizami irsini daha dərindən öyrənmək üçün yeni imkanlar yaranmışdır.

Bu, ümummilli liderin davamçısı İlham Əliyevin ədəbiyyata, sənətə qayğısına bir sübutdur.

“Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi” İctimai Birliyini yaradanda qərara aldıq ki, nur üzlü şair anamızın şəxsiyyətinin, sözünün işığına yığışaq, onun arzularını yaşadaq, poetik duyğularını gələcək nəslə ötürək. Mirvarid Dilbaziyə, digər sənət adamlarına həsr olunmuş tədbirlər keçirmək, Vətənin azadlığı, bütövlüyü naminə canını fəda etmiş şəhidlərin ruhuna sayğı ilə doğum və anım günlərini təşkil etmək bizim ən ümdə vəzifəmizdir. Azərbaycanın ilk qadın Xalq şairinin kitablarının yeni nəşrlərini hazırlamaq, zəngin yaradıcılığına yenidən qayıtmaq, irsini, arzularını yaşatmaq əsas fəaliiyyət proqramımızdır. Mirvarid Dilbazi adına  kitabxana yaratmaq niyyətindəyik. 

2022-ci ildə Mirvarid Dilbazinin 110 illiyi günlərində “Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi” İctimai Birliyi Qazaxda – Qazax rayonu İcra Hakimiyyəti, “Qazax” Xeyriyyə İctimai Birliyi, AYB-nin Qazax zona  filialının   birgə təşkilatçılığı ilə qeyd olundu. Sonra MDPM Ağsuda, Cəlilabadda, Gəncədə, Bakıda, mədəniyyət mərkəzlərində yubiley tədbirləri keçirdi. Gəncliyə Yardım Fondu və Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisinin birgə təşkilatçılığı ilə ulu öndər Heydər Əliyevin anadan olmasının  99 illiyi yüksək səviyyədə qeyd olundu.  Həm də ‘’Mirvarid Dilbazi Azərbaycanın ilk qadın xalq şairi’’ layihəsi çərçivəsində Azərbaycan  Respulikası  Qeyri Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə ‘’Mirvarid  Dilbazi az". saytı yaradıldı  və 110 illik yubileyi qeyd olundu,  “Azərbaycan kələğayısı – min illərin yadigarı” layihəsi çərçivəsində isə sənədli film çəkildi və filmin təqdimatı oldu, bütün tədbirlərdə Mirvarid Dilbazi anıldı, yaradıcılığı təbliğ olundu,  şeirləri səsləndirildi.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin “Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında” 12 yanvar 2004-cü il tarixli sərəncamını əsas tutaraq onun kitablarının yenidən nəşr etməyi qarşımıza məqsəd qoymuşuq. “Bənövşələr üstə göz yaşları” kitabı kiril əlifbasından latın əlifbasına çevrilərək yenidən işıq üzü gördü. Mirvarid Dilbazinin 85 illiyinə həsr olunmuş təntənəli yubiley gecəsindəki çıxışlar, şair haqqında yazılan məqalələr, elmi-publisistik yazılar, şeirlər toplanmış “Öz içimdən yanan bir ocağam mən” kitabı da nəşr olundu. Milli -mənəvi dəyərlərimizi uca  tutaraq ‘’Azərbaycan kəlağayısı min illərin yadigarı’’ adlı kitabımız da işıq üzü gördü. Bu kitab ‘’26 Noyabr Azərbaycan Kəlağayısı Günü’’nə töhfəmiz oldu və Beynəlxalq Muğam Mərkəzində ‘’Kəlağayı Günü‘’nü qeyd etdik və ‘’Kəlağayı’’ sərgisi təşkil etdik. Sərgidə yeni yaratdığımız ‘’Kəlağayı’’ muzeyinin 150-dən çox qədimi kəlağayıları, İsmayıllı bölgəsinin Basqal kəndindən olan kəlağayı ustası  Mürşüd Talıbovun kəlağayı üzərində klassiklərimizin rəsmləri, gənc rəssam Gülnarə Məmmədovanın kəlağayı haqqında rəsm əsərləri sərgiləndi və böyük sevgiylə qarşılandı. II Milli Yaylaq Festivalında üç gün davamlı olaraq, Passage 1901-də iki gün ‘’Kəlağayı’’ festivalında Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi olaraq qədimi kəlağayılarımızı  sərgilədik, təqdim etdik, təbliğ etdik. Atatürk Mərkəzində ‘’ Kəlağayı əlvan qıyqacı’’ adlı tədbir də gənc tələbələr tərəfindən böyük sevgiylə qarşılandı. Bu tədbirlər, bu kitablar, kəlağayı sərgiləri  Azərbaycan ədəbiyyatının zirvələrindən birinin – Mirvarid Dilbazinin irsinin yaşamasına Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi İctimai Birliyinin töhfəsidir. Bu istiqamətdə qarşıda hələ çox işlər planlaşdırırıq. 

Azərbaycan poeziyasının dayaq sütunlarından biri Məmməd Arazın  Mirvarid xanımın poeziyası barədəki fikri möhtəşəmdir:

“Onun poeziyası bu günün tərcümeyi-halının bir hissəsi kimi gələcək nəslə öz sözünü deyəcəkdir.”

Mirvarid Dilbazi öz tərcümeyi-halının bir hissəsini yığcam şəkildə Mirvaridsevənlərə belə təqdim edir: 

 Əgər şeirə dönsə bu məhəbbətim,

 Hər sözdə bir ana qəlbi döyünər.

 Mənim burdan gəlir gücüm, qüvvətim, 

 Ocaq öz içindən yanmasa sönər.

 Öz içindən yanan bir ocağam mən,

 Yandıqca, daha gur yanacağam mən.

Şərəfli ömrünün ən kövrək, müdrik çağlarında da həyatdan, yaşamaq və yaratmaqdan, elə gərəkli olmaqdan doymayan Mirvarid Dilbazinin “mən üç nəslin nənəsiyəm, bu gün, sabah gedəsiyəm” nisgilində də işıq, ilahi həyat sevgisi vardı. O, Azərbaycan poeziyasının işıqlı gələcəyi, milli kimliklərindən biri kimi əbədi yaşayacaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.12.2023)

Səbinə Yusif, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Qazax" Xeyriyyə İctimai Birliyinin təşkilatçılığı ilə Atatürk Mərkəzində şair-publisist, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin və "Qazax" Xeyriyyə İctimai Birliyinin üzvü, "Məhsəti" jurnalının təsisçisi və baş redaktoru, "Məhsəti" Şairlər Məclisi İctimai Birliyinin qurucusu və ilk sədri Fəridə Ləmanın 70 illik yubileyi keçirildi. 

Yubileydə "Qazax" Xeyriyyə İctimai Birliyinin üzvləri, şair-yazıçılar, ziyalılar, media nümayəndələri iştirak edirdilər. Yubiley öncəsi Şəhidlərin ruhu bir dəqiqəlik sükutla yad edildi. Tədbiri giriş sözü ilə "Qazax" Xeyriyyə İctimai Birliyi İdarə heyətinin sədri professor İlham Pirməmmədov açaraq qonaqları salamladı. İlham Pirməmmədov "Qazax" Xeyriyyə İctimai Birliyinin yaradılmasından, fəaliyyətindən danışaraq dünyasını dəyişən ziyalıları rəhmətlə andı. İctimai Birliyin fəaliyyətində öz köməkliyini əsirgəməyən, ürəyi Vətənlə döyünən Fəridə Ləmanı 70 illik yubileyi münasibətilə təbrik etdi: "Fəridə Ləman təəssübkeş ziyalıdır. "Qazax" Xeyriyyə İctimai Birliyi yaradıldığı ilk günlərdən İctimai Birliyin gördüyü işlərdə fəal iştirak etmişdir. Qələmi ilə, sözü ilə el-obanın yanında dayanmış, itirilmiş torpaqlarımızın azadlığı üçün mücadilə etmişdir. "Qazax" Xeyriyyə İctimai Birliyinin yaradıcılarını hər zaman minnətdarlıq hissi ilə yad edirik. Dünyasını dəyişən üzvlərimizə Allahdan rəhmət diləyirik. Onu da qeyd edim ki, Fəridə xanım mərhum akademik Teymur Bünyadovun məsləhəti ilə "Dəli Kür" qəzetinin redaktoru təyin olunub. Biz də ənənəyə sadiq qalaraq "Qazax" Xeyriyyə İctimai Birliyinin aylıq mətbu orqanı olan "Dəli Kür" qəzetinin növbəti xüsusi buraxılışını Fəridə Ləmanın 70 illik yubileyinə həsr etməyi qərara aldıq. Xüsusi buraxılış çapdan çıxıb və bu gün oxucuların ixtiyarındadır". 

Fəridə Ləman həmçinin Azərbaycan ədəbiyyatında xidmətlərinə görə "Qazax" Xeyriyyə İctimai Birliyi İdarə heyətinin qərarı ilə Xalq şairi Səməd Vurğun adına diplomla təltif olundu.

İlham Pirməmmədov Fəridə Ləmanı Şəhid ailələrinin, Qazilərin, Xalq şairi Nəriman Həsənzadənin, Qazax RİH-nin başçısı Rəcəb Babaşovun, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin Beynəlxalq münasibətlər və parlamentlərarası əlaqələr komitəsinin sədri Səməd Seyidovun, hərbi jurnalist Şəmistan Nəzirlinin, İctimai-siyasi xadim Eldar Namazovun, İctimai Birliyin bütün üzvlərinin, o cümlədən Qazax mahalının ziyalılarının adından təbrik etdi. 

Tədbirin aparıcısı Məti Osmanoğlu da öz növbəsində qonaqları salamlayaraq, Fəridə Ləmanın yaradıcılığı haqqında tədbir iştirakçılarına məlumat verdi: "Fəridə xanımın yaradıcılığının ana xəttini Vətən, Şəhid mövzusu təşkil edir. Fəridə xanım təəssübkeş, Vətənpərvər ziyalıdır", deyə Məti Osmanoğlu qeyd etdi. 

Akademik Nizami Cəfərov, "Qazax" Xeyriyyə İctimai Birliyinin üzvləri Başxanım Abbaslı, Rövşən Babanlı, Rəfail İncəyurd, Natəvan Dəmirçioğlu,  Güləmail Murad, Arif Mirzəyev çıxış edərək Fəridə Ləmanın Birinci Qarabağ savaşında qələmlə, sözlə Vətən keşiyində dayanmağından söz açdılar. Qazax Şəhidləri haqqında ilk kitabın müəllifi Fəridə Ləman olduğunu fəxrlə söylədilər. 

Ziyalılar Arzu Nehrəmli, Nüşabə Məmmədli, Aidə Şirinova, Adilə Nəzər, Simuzər Baxış, Xalidə İlyasqızı, Hüsniyyə İsmayıllı çıxış edərək Fəridə Ləman yaradıcılığından, bir ziyalı olaraq onun Vətən qarşısında xidmətlərindən söz açdılar. 

Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin Mədəniyyət komitəsinin eksperti Əkbər Qoşalı Milli Məclisin Mədəniyyət Komitəsinin sədr əvəzi, millət vəkili Fazil Mustafanın təbrik məktubunu Fəridə Ləmana təqdim etdi.

Aşıq Şahin Süleymanov və Aşıq Aişə Səyyadqızı Fəridə Ləmanın müəllifi olduğu şeirləri sazda ifa etdilər. Sonda söz Fəridə Ləmana verildi. Fəridə Ləman tədbir iştirakçılarına təşəkkürünü bildirdi. Tədbirin keçirilməsində əməyi olan insanlara, xüsusilə "Qazax" Xeyriyyə İctimai Birliyi İdarə heyətinin sədri İlham Pirməmmədova, akademik Nizami Cəfərova, Milli Məclisin Mədəniyyət Komitəsinin sədr əvəzi, millət vəkili Fazil Mustafaya, tədbirin aparıcısı yazıçı-publisist Məti Osmanoğluya təşəkkürünü bildirdi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.12.2023)