Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu günə təsadüf edən tarixi hadisələr barədə sizləri məlumatlandıracağıq. Bu günə Beynəlxalq Menecer günü, ingilisdilli ölkələrdə Qay Foks – yəni alov və atəşfəşanlıq günü, böyük satirikimiz Baba Pünhanın doğum günü və sair hadisələr təsadüf edir. İndi isə daha ətraflı.

5 noyabr. Beynəlxalq sunami barədə informasiyaların yayılması günü

Sunami böyük təlafat və dağıntılar gətirməklə bir çox ölkələrə ziyan vurur. Ən dəhşətli sunamilərin tarixinə nəzər yetirsək belə bir mənzərə görərik: 2011-ci il, Yaponiya, 2009-cu il, Samoa və Tonqa, 2004-cü il, Hind Okeanı sahilləri dövlətləri, 2001-ci il, Peru, 1999-cu il, Türkiyənin Aralıq dənizi sahilləri, 1998-ci il, Papua-Yeni Qvineya, 1976-cı il, Filippin və 1960-cı il, Çili.

BMT-nin təşəbbüsü ilə qeyd edilən bu gündə sahil hövzəsi əhalisinə sunami təhlükəsi barədə tam məlumat verilir, təhlükəsizlik qaydaları başa salınır.

5 noyabr. Beynəlxaql Layihə menecerliyi, yaxud Menecer günü

Baxırsan, indi toya gedən müğənnilərin disk daşıyanları deyirlər ki, mən prodüsserəm. Toyuq fabrikinin marketlərə toyuq paylayanları da mən menecerəm deyirlər. Amma menecment kifayət qədər ciddi sahə, menecersə ciddi peşədir. 2004-cü ildən təqvimə salınan bu gündə layihə müxtəlifliyi, komanda idarəçiliyi sayəsində uğur qazanan menecment təsisatları qeyd edilir, uğur qazanan menecerlər fərqləndirilirlər. Ensiklopedik nəşrlərdə menecerlərə belə tərif verilir: ”inzibati-təsərrüfat müstəqilliyinə malik olan istehsalın, satışın, servisin təşkili və idarə edilməsi üzrə professional şəxslər menecerlər adlanır”. Menecerlərin əsas işi maliyyə, informasiya, insan resurslarından effektiv və səmərəli şəkildə istifadə edərək şirkəti məqsədlərinə çatdırmaqdır. Bir sözlə, idarə müdirinin muzdla tutduğu iş idarəçisidir menecer. Yoxsa ki, mağazalara toyuq paylayan hara, menecer hara.

5 noyabr. Üçlərin hərbi kəşfiyyat günü

Ruslar hərbi kəşfiyyat gününü qeyd edəcəklər. Yəqin ki, bu qeydetmə Dağlıq Qarabağda məskunlaşmış rus hərbçilərindən də yan ötməyəcək. Belaruslar da qonşularından dala qalmayaraq hərbi kəşfiyyat gününü qeyd edəcəklər. Belarusda isə hərbi kəşfiyyat işinin prioritet tərəfi hakimiyyətə gəlmək istəyən müxalifəti zərərsizləşdirməkdir yəqin ki. Amma bədxah qonşularımızda da bu gün hərbi kəşfiyyat günüdür. Axı onlar ruslar və beloruslarla hərbi ittifaqdadırlar. Hərblərinin və kəşfiyyatlarının nə gündə olmasını isə biz bir il öncə - 44 günlük müharibə zamanı görmüşük, bizə nağıl danışmağın yeri yoxdur.

İrlandiyada çox qəribə bir gündür – Milli sarışın saçlıları bəyənənlər günü. Cənubi Afrikada malyariya əleyhinə mübarizə günüdür. Qay Foks gegəsini dünən britanlar keçirirdi, bu günsə Yeni Zelandiyada və Kanadada qeyd edəcəklər. Hinduslar od festivalından qopub indi də Kanakadas Cayanti festivalını qeyd edəcəklər, bol məhsul arzulayacaqlar. ABŞ-da isə Milli Çin yeməyini evə sifariş vermək günüdür. Günün dəqiqliyinə baxın siz. Milli Çin yeməyi günü olsaydı sadə görsənərdi, amma belədə cizgilər tam bəlli olur. Üstəlik, hegemon dövlət bu gün Milli ponçik gününü də qeyd edir. Ponçik nədir? Yağda qızardılmış kökə deyim də.

5 noyabr. Baba Pünhan günü

1948-ci ilin bu günündə Kürdəxanıda Baba Pünhan dünyaya gəlib. Düzü düz, əyrini əyri yazan satirik şair.

Əsrlər itirdik illər içində,
Qanqallar bitirdik güllər içində,
Çaqqallar dolaşır ellər içində,
Aslanlar, pələnglər daş qəfəsdədir,
Bakının dərdi var, Bakı xəstədir.

Bu gün Vilayət Quliyevin, Mələkxanım Əyyubovanın, Oleq Bloxinin, Co Dassenin, Brayan Adamsın və digər çox sayda ünlülərin doğum günüdür həm də.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.11.2024)

Jalə İslam, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Səhər saat: 08.00

Beyin: Soruşmamaq üçün özümü güclə saxlayıram, amma yenə də alınmır. Onu bilirəm ki, səni yeyib bitirən hər nədirsə, məni yoracaq. Danış görüm nə olub?

Ürək: Özünün xatirinə halımı soruşursansa, heç soruşmamağın daha yaxşıdır. Səni yormağımla bağlı olan məqama gəlsək, mənim yaralarımın birinin üstünə beşini qoyub yenidən əzabıma əzab qatan sənsən.

Beyin: Bəsdi də, səni artıq anlaya bilmirəm. Niyə həmişə özünü haqlı çıxarmaq üçün əlindən gələni edirsən?

Ürək: Mənə deyənə bax, sən sanki heç etmirsən? Həm sən məni qara düşüncələrinlə doldurmasan, özüm öz yaralarımı sağalda bilərəm.

Beyin: Ay yazıq, sənin başqasının fikirlərinə ehtiyacın varsa və öz qərarlarını özün qəbul edə bilmirsənsə, bu olanlarda mənim günahım nədir?!

Ürək: Ay Allah, sən mənim düşdüyüm vəziyyəti görürsən?!

Beyin: Allah sənə nə edə bilər ki? Sən onun sənə bəxş etdiyi heç nəyi lazımlı yerdə və düzgün istifadə edə bilmirsən. Ən sonda da adını qoyursan ki, sənsən günahkar. Saf tapmısan də!

Ürək: Nə? Sənsən saf olan?! Sən mənim ilə hər gün min dildə danışırsan. Keçən dəfə sənə kiçik bir mövzu dedim, böyüdüb dağ boyda elədin. O qədər əzab çəkmişəm ki, yazıq sahibimə gecə yatmağa belə icazə verməmişəm.

Beyin: Mənəm min dildə danışan?! Əgər eləyəmsə, onda məni niyə dinləyirsən? Ayrıca mən heç vaxt sənin dərdlərin üçün pis fikirlər irəli sürməmişəm. Hər problemdə ağıla gəlməli olan başlıca məsələləri səninlə bölüşmüşəm. Sən isə oturub hamısını düşünüb dəli olmusan.

Ürək: Başlıca məsələləri söyləyirmiş, yox bir. Bir dəfə də son ağlına gələni söylə, qorxma ölməzsən. Arada bir qayğıma qal, çünki mənə bir şey olsa, sənin də sonunu gətirəcəyəm.

Beyin: Deyirlər ki, dərd sahibləri uzun yaşayır. Düşünüb özünü yormağa çalışma, elə əlavə bir səbəbi yoxdur. Dərd düçar olduğu qulunu bütün varlığı ilə sevib, onun od-ocağına hakim kəsilən və onu əbədi tək qoymayan yeganə məfhumdur.

Ürək: Bunu  kim deyir?

Beyin: Mən!

Ürək: Səfeh, boşboğaz!

Beyin: Özünsən!

Ürək: Əsla...

Beyin: Bundan sonra sənin işinə qarışan namərddir. Özün öz halına çarə tap. Belə də ki, mənim kimsəyə ehtiyacım yoxdur.

Ürək: Mənim də sənə ehtiyacım yoxdur. Xoş getdin!

Beyin: Sən də xoş getdin!

Axşam saat: 23.59

Beyin: Mənə bax, hələ də mənə əsəbisən?

Ürək: Deyəsən, milçək səsi eşidirəm. Yox, məncə, milçəyə haqsızlıq edirəm, çünki bu səs tonu onu ifadə edir ki, onun şüuru həmin həşəratın belə şüurundan kölgədə qalır. Səni daşıyanın məhz bu səfehliyinin səbəbindən halım hal deyil.

Beyin: Ey! Mənim fikrimcə bu qədər uzatmağın heç bir mənası yoxdur. Axı belə nə qədər davam edə bilər ki?

Ürək: Aydın oldu, sən mənə rahat yatmağa imkan verməyəcəksən. Nə istəyirsən, onu de!

Beyin: Mən səndən yaxşılığından başqa nə istəyə bilərəm ki? Öz içimdə hiss etdim ki, sənin mənim köməyimə ehtiyacın var. Sən yaxşı bilirsən ki, mən laqeyd bir dost deyiləm. Taleyimiz o qədər qəribədir ki, girdiyimiz qapıdan birlikdə çıxacağıq.

Ürək: Hər nə qədər mənasındakı dərinlik itsə də, dost dəyərli bir kəlimədir. Az əvvəl ölüm məsələsinə toxundun. İnsanları bir uçurum, yaxud bir qəza düşmənləri ilə birgə də həmin qapıdan çıxara bilər. Bizə də belə olacaq, ona görə ki, düşüncə və hisslərini bir -birinə düşmən edən insan öz-özünə düşməndir.

Beyin: Əlbəttə, bəzən elə bir an  olur ki, dözə bilmədiyin, səni yandıran bütün hisslərini bir nəfərdə söndürmək istəyirsən və elə o an ağlına yeganə insan gəlir. Ona inanırsan, güvənirsən düşünürsən ki, dilindəki bir damla su ilə səni fərahladar, lakin bəzən hər şey istədiyin kimi olmur. Sənin ruhunu heç düşünmədən külə çevirən, ən sevdiklərin olur.

Ürək: Əvəzsiz olan, sənə özünü xoşbəxt hiss etdirən hər şey bir gün getməyə məcburdur. Peşman olmaq üçün, bəlkələrlə yaşamaq üçün, lap elə özünü sənə tanıtmaq üçün bunlar sadəcə bir imtahandır.

Beyin: Bəlkə də, bu söylədiklərin bizə nəyi isə öyrətməyə çalışır. Artıq bizim üçün son parlayan günəşdir, keçən həftə bizim üçün son dəfə yağmur yağdı, ən son keçən il göyqurşağını gördük və bu sözləri sənə son dəfə deyirəm... Məni son dəfə diqqətlə dinləməyini xahiş edirəm: İkimiz də həmişə eyni səmtə baxdıq. “Fəqət hansımızın gözündə canlanan mənzərə daha parlaq oldu?” -bax bu, böyük müəmmadır. Baxdığımız o səmtdə nə baş verdi? Özünə bir dəfə də olsun heç bu sualı vermisən? Düşünürəm ki, cavab məndə çoxdan hazırdır. Biz eyni səmtə baxıb fərqli mənzərələri görərkən eyni sualları içimizdə boğacaq qədər ağır ruhlu olduq. Ola bilər ki, sən mən deyildin və mən də heç vaxt sən olmağı bacara bilmədim, amma içimizdə olan bütün suallar bizi hər zaman eyni mövqedə qarşı-qarşıya gətirdi. Və bu, sadəcə bizə şamil olmayacaq. Əgər sən belə zənn etmisənsə, çox yanılırsan.

Ürək: Bəs bütün bu olanlarda özümü günahkar hesab etməliyəm? Axı bir nəfər günahkar olmalıdır. Mənə ən son nə vaxt birlikdə qərar verdiyimizi söyləyə bilərsən?

Beyin: Bütün bu suallara cavab axtarmaq üçün səncə də artıq gec deyilmi? Ömrünün bu çağında, zahirin qırışmışkən, ruhunu dərin bir qorxu əsir almışkən və ən önəmlisi, sənə gedən bütün yolların bağlanmasına çox az bir vaxt qalmışkən gecikmiş cavablarını dinləməyi özümə rəva bilmirəm.

Ürək: Özüm də uduzduğumun, artıq mənim üçün hər şeyin gec olduğunun, yolun tamamilə sonunda olduğumun fərqindəyəm. Onu çox incitdilər, elə bu səbəbdən də o da məni yaralamağı seçdi. Az sonra ona içimdə olan bütün suallarla, məni vahiməyə salan qorxularımla, susduğum bütün haqsızlıqların yara izləri ilə vida edəcəyəm. Yanlış seçimləri məhz indi onu bir ip kimi özündən asır. Bu ölüm bir intihardan daha ağır olacaq, bunu hiss edirəm. Elə məhz bu an sənin düşüncələrində gəzinən ilk sual nədir?

Beyin: Bu sualı eşitmək istədiyinə əminsən?

Ürək: Düşünürəm ki, artıq əmin olub, ya da olmamağımın heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Buna hazıram.

Beyin: Deyir ki, həyatda yaşadığımız bütün pis və ya yaxşı hadisələr Tanrının seçimləri olduğu təqdirdə, bir qulun alın yazısına yazılan intiharı yaşaması axı necə günah ola bilər? Hər şeyi yerlə yeksan etməyə qadir olan UCA YARADAN’IN məhz bir qulunun ayaqları altındakı kiçik bir kətili saxlamağamı, yoxsa onun boğazını öz əlinə alan mənfur ipi qoparmağamı gücü yetmir? Əgər bu bir həyat oyunu deyilsə, niyə yaşamağa məcburuq? Çox maraqlıdır,  bütün bunlara verəcək hansısa bir cavabın varmı?

Ürək: Mən cavab vermək üçün deyil, içimdə yaşadıb böyütmək və daha da çox özümü məhv etmək üçün yaranmışam... Deyəsən, artıq yavaş-yavaş təslim oluram. Əgər sənin gücün çatırsa, özünə mənim onu heç vaxt bağışlamayacağım düşüncələrini ək.

Beyin: Belə başa düşürəm ki, bu dəfə də sən intihar etmək fikrindəsən. Bəlkə, səninlə paylaşdığım bütün sirlər üçün məni də yox etməyi düşünürsən? Elədi, ay qısqanc?

Ürək: Sən necə qaçmaq lazımdır çox yaxşı bilirsən. Mənim üçün isə narahat olmağın əsassızdır, kədər ortağım.

Beyin: Bəsdi görək, ay səfeh.

Ürək: ..............

Beyin: Nə tez getdin? Bir də... bir də ki.... onun üçün məndəki son düşüncəsi sənin adına həkk olunan böyük bir peşmanlıqdır. O, sənə yaşatdığı hər şey üçün çox........

Ürək: ............!

***

Yeni günə salam olsun, bitən gün isə özü ilə bərabər bir çox əzabı, sevinci, kədərin yanıqlı toxumlarını külə çevirdi. Artıq əqrəblər daha həzin hərəkət edir, saniyələr əzabın hökmü altında sürünür, dəqiqələr axına qarşı üzən gəmi tək gücünün təkəbbürü əlində oyuncağa çevrilir, saatlar isə öz hökmünü çoxdan verirdi. Kimlərsə yeni günün doğan günəşi ilə birlikdə dünyaya gözlərini açarkən, bəzilərini də dünənin batan günəşi özü ilə birlikdə çoxdan tarix etmişdi. Günəşin batışını dərin bir sükutla ötürən asiman günü böyük səs-küylə qarşılayırdı. Hər kəs bir-birinin rüzgarı ilə fərqli diyarlara səpələnirdi və daha sonra alışdıqları məskəni unudub yenidən qədəm qoyduqları həyata alışmaq məcburiyyətində qalırdılar. Dünəndən qalan cavabsız suallar heç kimin maraq dairəsinə daxil belə deyildi. Səmanı ağuşuna alan qara buludlar gündüzü gecəyə çevirəcək qədər güclü idilər. Yolun mərkəzindən uzun bir karvan keçirdi. Onlar çiyinlərində çoxdandır axtardıqları vicdanlarını son mənzilinə çatdırmağa çalışırdılar. Bəziləri qara geyimdə, bəzilərinin gözündə qara eynək, bəzilərinin əlində yalandan bir əsa və yalnız bir neçəsinin gözlərində kədəri bariz görə bilirdim. Bu kasıb insan karvanı hər birinin vicdanından bir parça daşıyan tabutu göməcək boş torpağı tapa bilmirdi. Əlləri havaya açılmış, gözləri ilə bizi bir ölçüb min biçən şəxs isə üzünə çisələyən yağmur dənəciklərini silmək üçün əllərini üzündə büsbütün rəqs etdirirdi. Əlləri üzünü örtsə belə, ruhundakı etinasızlığı örtməyə onlar da çarəsiz idi. Və... ən sonda hər kəs nizama düzülmüş əsgərlər kimi eyni anda əks istiqamətə yönəlirdilər. Çıxışın qapısı onları qarşılamaq üçün hər iki qolunu büsbütün açaraq iki ayaqlı heyvan sürüsünü gözləyirdi.

 Səssiz və yaramaz baxışlardan uzaq bir həyat səni ağuşuna çoxdan almışdı. Artıq səni onlara xatırladan bir tək yeni qazılmış isti torpağına sancılan taxta parçası idi. Üzərində günəşin doğuşu və batışının dumanlı tarixləri həkk olunmuşdu və ən sevmədiyim səkkiz rəqəmini də elə bu taxta yatağa uzatmışdılar. Baxışlarım elə hey birotaqlı, rütubətli evimin açıq pəncərəsi ilə arasına uzun bir yol inşa edirdi. Bir zamanlar daşdan möhrü qoyulan bu səssiz insan sürüsünə o həmin pəncərədən baxırdım. İndi isə ağır payız küləyinin təsiri ilə rəqs edən pəncərəmin qiyafəsi onun tam arxasına iz salan stulun çiyinlərinə gücsüz əlləri ilə toxunaraq, -“Səssiz ol”- deyirdi.

Elə bir kimliyə bürün ki, sənin səssizliyin bitən əzablarının imzası olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.11.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə təqdim etdiyi layihədə Türkiyənin “Genç Yürekler” jurnalının seçimində 51 türk müəllifinin yazıları yer alır. Türkiyə türkcəsində yayılan əsərlərin əsas qayəsi budur: “Dildə, fikirdə, işdə birlik!”.

“Atarlı Aziz”

Esra Söylemez

Gökyüzünü kızıldan mora, mordan maviye boyayarak gurup eden güneşin batmaya hiç de niyeti yok gibiydi. Göz alabildiğine uzanan zeytin ağaçlarının bitiminde başlayan denizin üstündeki nem sisleri, göğe doğru yükseliyordu. Çocuk, yol boyunca otobüsün camına burnunu dayayıp geçen arabaların plakalarını okumaya çalışmıştı. Çok da uzun sürmeyen yolculuktan sonra çiftliğin arazisine dolaşık bir yoldan girdiler. Kadın alnından akan teri elinin tersi ile sildi. Toprağın sıcağı ayaklarına vurmaya başlayınca çocuk huysuzlanmaya başladı. Tuttuğu nasırlı eli çekiştirerek:

“Nine, daha varmadık mı?”

“Te orda kocaman bir ev bizi bekler, geldik sayılır. Şehirde çok sümdüklendik, geç de kaldık” diye çocuğu bu sefer bileğinden sıkıca kavradı. Sanki bu ona daha çok güç ve sabır verecekti. Ninesinin sıcacık avcunu bileğinde hisseden çocuğun göğsü bir anda kabardı, karşıki dağlara kafa tutarcasına çenesini yukarı kaldırdı. Kendini ispatlamak istercesine, çocuk dilini damağından zor ayırarak bir çırpıda: “Yorulmadım, meraklandım da ondan” deyiverdi.

“Önce refik, sonra tarik, yavrum. Yol arkadaşın eyiyse yol sana vız gelir. Bunu iyi belle, bir daha da heç unutma!” derken kadın, çocuğu hem çekiştirerek yürüyor, hem de gözünü kısmış uzaklara bakıyordu. Kadın, ansızın durup kavradığı elinden çocuğu kendine çevirdi, omuzlarından tutup çocuğun göz hizasına eğildi. Bakışları -ezber ediyormuş gibi- bir müddet çocuğun yüzünü mutlulukla izledi ve dudakları  çocuğun alnından öptü. Ansızın  peydahlanan bu coştar sevgi seli ile de yol akıverdi.

Kadının kızından torunu olan bu cılız oğlan ilk göz ağrılarıydı. O da annesi gibi dünyaya geç teşrif edenlerdendi. Torun sahibi olana kadar gezilmedik kandilleri tozlu türbe kalmamıştı. Türbelerin gediklisi yaşlı kadın kendi için de az gezmemişti. Torunları doğunca da adaklar kesilmiş, dualarının kabulü şerefine şerbetler kaynatılmış, bebek kucaktan-kucağa büyütülmüştü. Çocuk kucaklık yaşı geçse de çiftliğe her gelişinde dedesinin kucağına oturur, boynuna sarılır; sabun, sigara ve sirke aromalı kokusunu içine çekerek oradan bir türlü inmek bilmezdi. O kucağı, ebediyen kaybedeli de üç yıl olmuştu. Adamın ölümünden sonra karısının kendini toparlaması çok uzun sürmedi. “Dönüş vakti gelmiş, hoş gidişleri ola” derdi gözleri hüzünlü, sesi titrek. İnançlı insanlardı vesselam.

Dedesi, torununu bir keresinde çiftlikteki sirke mahzenine götürmüştü. Serince ve loş bir yerdi. Her yer meşe fıçılarıyla doluydu. Dedesi meşenin sirke oluşurken onun nefes almasını sağladığını, ağacın kendine has aromasını da sirkeye kattığını anlatmıştı. “İşte büyükler de evlatlarının dinlenme, olgunlaşma meskenleridir. Her şey zamanına göre akar: ne biraz önce, ne biraz sonra. Gerçek hükümran zamandır” diyerek torununun sırtını sıvazlamıştı. İncelikli adamdı dedesi, kiminle konuşsa safi ona biriktirmiş bir ilgi ve alakası var sanırdınız.

Güneş hızlıca batmıştı; lakin ortalık mutlu, huzurlu bir nur gibi garip bir şekilde aydınlıktı. Kuşların cıvıltıları uzaktan gelen köpek seslerine karışıyordu. Birazdan cırcır böcekleri de ötmeye başlardı. Buraların yaz akşamlarında hüzün yoktu. Gecelerinde de sabaha uyanır gibi bir pür neşelik, bir çakır keyiflik vardı. Büyük evin bahçe kapısından girdiklerinde enfes bir esinti, envai çiçek kokusunu doldurmuştu zihinlerine. Göğsü genişleyen kadın “Şükür” diye mırıldandı. Sağlı-sollu rengarenk güllerin nöbet tuttuğu, ardı sert ve taze çim kokulu, Arnavut taşlı orta yoldan ilerlediler. İki katlı, bembeyaz boyalı, çeşitli büyüklüklerdeki pencereleri, barut renkli çatılı, fayanslı duvarları, buz camlı kapıları ile denize yukarıdan bakan bir evdi. Leziz zeytinleri ile bereketli zeytin ağaçlarının bittiği yer yola kavuşurdu. Nene ve torun, müştemilatı geçtikten sonra ahşap bir verandadan evin mutfağına daldılar.

“Ablam, geldiniz mi?” diye sordu yardımcı kadın, elindeki işi bırakmadan omzunun üzerinden bakarak.

“Geldik ya. Ben yokken her şey yolunda mıydı, bey geldi mi?” dedi nefes-nefese nine. İlk sualine “Evet”, ikincisine “Hayır” cevabını alınca üzerinden bir yük kalkmış gibi ferahladı. O an ninesinin eteğinden süzülerek mutfağa giren oğlanı fark eden yardımcı kadın tatlı şivesiyle:

“Hasan’ım da gelmiş, hoş geldin. Du bakam sana bir, nasıl da büyümüşsün”.

Bu iri yarı kadın, saçlarını okşadığı çocuğu adeta bir zeytin sepetiymiş gibi bir çırpıda kaldırıp yüksekçe bir sandalyeye oturttu. Yaşlı kahya ortalığı kolaçan etmek için mutfaktan ayrıldı. Çocuk düşmemek için sandalyenin kollarını sıkıca kavradı. Sarkan bacaklarını istemsizce çaprazlama sallamaya başladı. Çıkan esintiden hoşlandığından olsa gerek hareketi daha da hızlandırdı. Çocuğun o esnada garip bir hüznün yüreğine çöreklenmesiyle, annesi geldi aklına. O da burda olsaydı keşke. Gözleri doldu. “Bak özlersen, gitme” demişti annesi kaç kere; ama o ninesini de arzuluyordu. Annesi ile ninesinin bir-birlerine ne huy olarak, ne de görünüş olarak benzediği söylenebilirdi. Sık-sık didişseler de baş-başa fısır-fısır konuştuklarına da sıkça şahit olmuştu. İkisine de derin bir muhabbet besliyordu.

Yardımcı kadının iştahlı konuşma sesi ile fırının homurtusu bir-birine karışıyordu. Çocuğun bıraksanız yorgunluktan kapanacak gözlerini mutfağa dolan ekmek kokusu açık tutuyordu. Acıkmıştı. Kadın fırını açtıkça çocuk seviniyor, dakikalarca gözleriyle fırından çıkacakların peşinden koşuyordu. Açıldığında gıcırdayan çift kanatlı kapı sayesinde birinin geldiğini anlayan yardımcı kadın kapının menteşelerini özellikle yağlamıyordu. Şimdi bu kapıları bilerek açık bırakmıştı. Çimlere açılan mutfağın kapısından, karşıdaki ağaçları ışığıyla yıkayıp her yeri aydınlatan, alçalmış bir dolunay görünüyordu. Çocuğun çok hoşuna giden bu manzarada ayın ışığı bir anda gölgelendi. Ellerini arkasına bağlamış ızbandut gibi bir adam kapıda beliriverdi. Gördüğü dev karşısında -sanki bir suç işlemişçesine-  çocuğun yüzünü ateş bastı, avuçları terleyiverdi. İkram edilen sımsıcak ekmeğin lokması yumruk gibi yanağında bir müddet kaldıktan sonra zorla yutkundu. Adamın akıldan geçenleri okuduğu hissiyatı veren derin bir tavrı vardı. Çocuk, gözleriyle ninesini ararken adam çalı gibi sert ve gür kaşları arasından bakarak: “Sakine Bacı yok mu?” diye sigaradan sararmış bıyıkları arasında homurdandı. Yardımcı kadının eli-ayağı bir-birine dolanmışken yaşlı kahya bir eli ile eteğini toplamış, adamın arkasından soluk-soluğa mutfağa girdi.

“Yettim, beyim, buyur!”

Adam, bir yandan sandalyede emanet gibi oturan çocuğu süzüyor, bir yandan da; “Hasat zamanı yaklaşıyor, işçileri hazır ediyor musun?” diye kahyasına soruyordu.

Kahya kadından işitecekleri bitene kadar adam gözlerini çocuktan ayırmadı. Zavallı çocuk; utana-sıkıla gözlerini bu haşmetli bakışlardan kaçırmaya çalışıyordu. Sonunda:

“Torunu mu getirdin?” diye cevabı beklenmeyen bir soru yankılandı. Yayvan bir gülüşle öpülesi elini öpülsün diye çocuğa uzattı, diğer eli hâlâ arkasındaydı. Yardımcı kadın, çocuğu yere şimşek gibi indirip sırtından ittiriverdi. Terlemiş ellerini pantolonuna sürerek ilerleyen çocuk kendisinden açıkça bekleneni yapıverdi: kocaman kıllı eli bir çırpıda öpüverdi. Ninesinin yüzüne yayılan müsterih bakış ile karşılaşınca da rahatladı. Adam elini çocuğu başına koyarak:

“Bu çocuk bize rahmetliden emanet, mutlaka ilim, irfan öğrenecek” diye gürleyiverdi. Ninesinin “inşallah”, “maşallah” mırıltıları sürerken adam geldiği gibi gidince ay kaldığı yerden aydınlatmaya devam etti.

Üzerine and içilerek verilen kutluluğun sahibi, nam-ı diğer Atarlı Aziz zeytin ağaçlarını emanetin hası görürdü. Ona emek veren herkesten de kendini sorumlu hissederdi. Belki bir beye yakışan müşfik bakışları yoktu; ama zeytinlere, toprağa ahde vefasını çalışanlarının üzerinden ne elini, ne de gölgesini çekmeyerek gösterirdi. Zeytin ağaçları gibi aziz olmak için.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.11.2024)

Kopenhagen şəhərində Danimarkada yaşayan azərbaycanlılarla görüş keçirilib. Bu barədə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Diasporla iş üzrə Dövlət Komitəsindən məlumat verilib. 

Görüş Azərbaycanın Dövlət Himninin səsləndirilməsi və ölkəmizin ərazi bütövlüyü uğrunda canından keçən Vətən oğullarının əziz xatirəsinin yad olunması ilə başlayıb.

Danimarka-Azərbaycan “Vətən” Cəmiyyətinin sədri Mehriban Əliyeva Sadiqi bu ölkədəki Azərbaycan icmasının, eləcə də rəhbərlik olduğu “Vətən” Cəmiyyətinin fəaliyyəti haqqında ətraflı məlumat verib, görülən işlər barədə videomaterialı iştirakçılara təqdim edib.

Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Fuad Muradov görüşdə ölkəmizin diaspor siyasətindən danışıb, Ümummilli Liderin əsasını qoyduğu bu siyasəti Prezident İlham Əliyevin uğurla davam etdirdiyini, xaricdə yaşayan hər bir azərbaycanlının dövlətimizin diqqətində olduğunu nəzərə çatdırıb. Görüşdə komitənin fəaliyyəti, xaricdəki Azərbaycan Evləri, Koordinasiya Şuraları, həftəsonu məktəbləri, həyata keçirilən çoxsaylı layihələr barədə geniş təqdimat keçirilib.

Azərbaycanın Norveç, İsveç, Finlandiya və Danimarkadakı səfirliyinin birinci katibi Əsgər Nağıyev çıxışında icma görüşünün diasporun şəbəkələşməsində və Azərbaycanla əlaqələrin daha da intensivləşməsində əhəmiyyətini qeyd edib.

Kopenhagen Universitetinin nevrologiya üzrə professoru, Beynəlxalq Başağrısı Cəmiyyətinin rəhbəri, İnsan Miqreni Araşdırma Birliyinin direktoru prof. dr. Məsud Aşina Danimarka soydaşlarımızın Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə imicinin formalaşmasında və mənafelərinin müdafiə olunmasında roluna diqqət çəkib. Görüşdə Türkiyənin Danimarkadakı səfirliyinin baş katibi Özgür Kafadar iştirak edib.

İcma üzvləri Danimarkada ilk dəfə geniş tərkibdə belə görüşün keçirilməsini, müxtəlif istiqamətlərdə fikir mübadiləsinin aparılmasını yüksək qiymətləndirib, bundan sonra da diaspor siyasətinə öz töhfələrini verəcəklərini dilə gətiriblər. Sonda Skandinaviya Azərbaycanlıları Koordinasiya Şurasının toplantısı keçirilib və Məsud Aşina Skandinaviya Azərbaycanlıları Koordinasiya Şurasının Danimarka üzrə koordinatoru seçilib.

İcma görüşü Danimarka-Azərbaycan Vətən Cəmiyyəti İdarə Heyətinin sədr müavini Amid Hüseynov və cəmiyyətin üzvü Leyla Qasımovanın moderatorluğu ilə baş tutub.

Qeyd edək ki, Prezident İlham Əliyevin xaricdə fəaliyyət göstərən Azərbaycan icmalarına, soydaşlarımıza daim diqqət və qayğı göstərilməsi siyasətinə uyğun olaraq Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsi müxtəlif ölkələrdə yaşayan azərbaycanlılarla sistemli şəkildə görüşlər təşkil edir, soydaşlarımızın təklif və problemlərini dinləyir, dünya azərbaycanlılarının vahid şəbəkəsinin yaradılması istiqamətində zəruri addımlar atır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.11.2024)

Yusif Alıyev, ADPU-nun Quba filialının direktoru, Fizika elmləri doktoru, dosent 

Hər sözün ey alim, baş-ayağı var,

Sözün arasına söz qatma zinhar.

Sədi Şirazi 

Bəşər övladı dünyaya göz açdığında artıq uca Tanrı ona fundamental (təbii) insani keyfiyyətləri ya bəxş etmiş olur, ya da etməmiş. Çünki fundamental insani keyfiyyətlər gendən, təbiətdən gələn təməl varlıqdır. Əlbəttə, yüksək keyfiyyətlər Allahın insan övladına lütfüdür. Bu yüksək keyfiyyətləri isə yalnız milli dəyanət tərbiyəsi ilə qorumaq və ucaltmaq mümkündür. Milli qürur tərbiyəsi isə birbaşa ailədə və məktəbdə aşılanır...

...Qədim türk-oğuz yurdu Dərələyəz mahalının Sust kəndində halal zəhməti ilə dolanan, yüksək mənəvi-əxlaqı dəyərləri ilə seçilən, gözü-könlü tox ailədə, nağıllarda deyildiyi kimi bir qız övladı doğuldu. Elin hörmətli, sayılıb-seçilən şəxslərindən olan Nağı kişi öz ömür-gün yoldaşı, hər barmağından bir mərifət yağan Nazlı xanımla birgə körpəyə Mahirə adını qoydular. Deyirlər, ad qeybdən gələn İlahi bir səsdir, sahibinə verilmək üçün əks-səda salır. Ərəbcədən adının mənası sərraf, məharətli, bacarıqlı, bilikli anlamında olan Mahirəyə, bəlkə də, təbii dəyərlər Tanrı tərəfindən elə ana bətnində olarkən bəxş edilibmiş. Kim bilir?

Hər addımda ailəsində müqəddəslik tərbiyəsi aşılanan bu qızcığaz da digər qardaş, bacıları kimi inam və iman sahibi kimi boya-başa çatmışdı. “Bir tikə çörəyin varsa, şükür et, artığını bölüş”, “Nə qədər yüksəlsən də, heç kimə yuxarıdan aşağı baxma”, - ruhunda tərbiyə alan Mahirə xanım Nağı qızı şərəflə yaşamaqda olduğu ömür yolunda bu ənənələrə sadiq qaldı.

Filologiya elminə böyük töhfələr vermiş, Qərbi Azərbaycanın azman kişilərindən olan, el ağsaqqalı, professor Həsən Mirzənin həyat məktəbində şəxsiyyət, ziyalı, pedaqoq, alim kimi yetişən bu istedad sahibi hər zaman öz yoluna, həqiqətlərinə, adətinə, törəsinə, tərbiyəsinə səmimi və sədaqətli oldu. Ümummilli lider Heydər Əliyevin dövlətçilik ideyalarına sədaqət və ehtiram bu ailə və onun doğma ətrafında hər zaman milli prinsip olaraq qorunub. 

Adətim üzrə gündəlik mütaliə vərdişimə uyğun olaraq, xüsusilə də bədii və poeziya ədəbiyyatına, sənətə vurğunluğumdan yana şair və yazıçıların əsərlərini daha çox oxuyub, incələyirəm. Lap uşaqlıqdan dərk etmişəm ki, poeziya insan həyatına oxşayır, o, fizika və riyaziyyatla musiqi arasındakı səmərəli mübahisədən qaynaqlanır və formalaşır, eləcə də bunun sayəsində mənəvi zövq və həzz mənbəyinə çevrilir. Peşə etibarilə müəllim olduğuma görə də, həmişə ədəbiyyatı pedaqogikada tərbiyəvi əhəmiyyətə malik üstün metod sayıram. Yaradıcılığında sentimental ruha yer verən şair və yazıçıları çox zaman anlaya bilmədiyimə görə, onları təqdir də etməmişəm. Lakin onu da bilirəm ki, hər bir şair və yazıçının yaradıcılığında sentimental motivlər, məqamlar mütləq mövcuddur. Şairə Mahirə Nağıqızının yaradıcılığında da bu hal xali deyildir. Amma Mahirə xanımda, onun poeziyasında sentimental duyğu fərdi formada deyil, ümummilli ruhun içərisindədir. Yəni, Mahirə Nağıqızı xalqın ağrı-acısını, müsibətlərini, faciələrini, yurd nisgilini duyğusallığı ilə ruhuna çəkərək vətən sevgisi, qeyrəti ilə milli-mənəvi ruhu sağaltmaq naminə dağlara, daşlara, çaylara, çiçəklərə ünvanlı sözləri öz şeirlərində ustalıq və peşəkarlıqla elə yoğurub yapır ki, sanki vətənin yaralarını sağaltmaq üçün məlhəm hazırlayır. Yəni onun şeirlərində, adətən çarəsiz dərd yoxdur. Dərd semantikasına görə, onun bu qəbildən olan şeirləri poetik kanonlarla, bəşəri bədii normativlərlə səsləşir. Bunlar gözəl, professional aforizm səviyyəsindədir. Mahirə xanımın bəhs etdiyimiz şeirləri bir mənəvi sərvət kimi, xalqımızın əqli-hissi istifadəsinə yarayır, eyni zamanda ədəbi ünsiyyətin kütləviləşməsinə təsir göstərir.   

Misal üçün, şairənin “Ana torpaq” şeirində bu məqamı daha bariz şəkildə görmək olar:

Sən böyütdün layla-layla, 

Beşiyimiz qara torpaq. 

Çölün binəm, dağın yayla, 

Ev- eşiymiz qara torpaq. 

Al bayrağım sərkərimiz, 

Dağın-daşın əsgərimiz. 

Sinən oldu səngərimiz, 

Keşiyimiz, qara torpaq. 

Oğlunun tək təmannası, 

Düşmənindən bac alması. 

Dərdlərinin sağalması, 

Murazımız, qara torpaq. 

Şuşada çatılsın ocaq, 

Kəlbəcər açacaq qucaq, 

Laçın-Qubadlı olacaq 

Güzarımız, qara torpaq. 

Yolum üstə duman, çisək, 

Kürəyimə əlini çək. 

Qaldıq vətən-dedik, ölsək, 

Məzarımız qara torpaq.

Ana vətən konsepti çox gözəl kod yaradır. Bu fikri şeirə çevirməyin özünəməxsus çətinlikləri var. Mahirə xanımın düşüncəsində bu poetik konsep hərəkətə gəlir, bədii məzmun cazibəli fona çevrilir: murazımız, güzarımız, məzarımız qara torpaq!

Mahirə Nağıqızı xarakter etibarı ilə olduqca həssas və duyğusal insandır. Şairə bilir ki, ürəkdən gəlməyən söz onu oxuyanları, sevənləri incidər. Ona görə də, daim həyata nikbin baxmağı sevər, əsasən də insanların mənəvi saflığına, onların yaradıcı imkanlarının ilahi qüdrətdən doğulduğuna inandığı üçün həmişə onlara yol açmaqda kömək edər, yardımçı olar. Onun fikrinə görə, hər bir azərbaycanlı şair və yazıçı üçün insan zəhmətini, vətən sevgisini, yurd həsrətini, gözəllik vəsfini, qəhrəmanlıq nümunələrini ən gözəl formada yaratmaq onların ümdə vəzifəsidir. Təbii ki, bu vəzifə çətin, lakin olduqca şərəflidir. Məhz bu keyfiyyətlərə malik olduğu üçün Mahirə xanım daim  şeirin çətin yolunu şərəflə, ləyaqətlə və örnək olaraq addımlayır. 

Bədii ədəbiyyatdan az-çox məlumatı olan istənilən şəxs Mahirə xanımın poeziya yaradıcılığı ilə tanış olduqca görür ki, şairə sözün məqamında, yerində işlədilməsinin əvəzedilməz ustasıdır. Şairə zəngin həyat müşahidələrini ümumiləşdirə bilir, bədii sənətin dili ilə cəmiyyətə davamlı olaraq faydalı söz deməyə can atır, poetik lövhələr verir. Mənə elə gəlir ki, bir alim kimi onu şeirə vadar edən ən böyük təkan məhz oxuculara bol-bol ibrətli söz çatdırmaq ehtiyacıdır. Şeirdə fikirləri yığcam yazmağı bacardığı kimi, həyat hadisələrinə estetik münasibəti və bənzətmələri də dərin məzmunda, həm də axıcılıqla verməyi mükəmməl bacarır. Bu nadir poeziya üslubu hər şairə nəsib olan istedad deyil. Şeiriyyəti təmin edən sirli nöqtələr elə budur. Şairənin bənzətmələri, həm sosial semantikası, həm də qeyri-adiliyi təbiiliyi ilə diqqəti çəkir. 

Bəzən Mahirə Nağıqızının 3-4 bəndlik şeirini oxuyanda sanki böyük bir poemanı əhatə edəcək məlumat zənginliyi ilə qarşılaşırıq. Təbii ki, bu da şairin geniş dünyagörüşünə sahib, həssas müşahidələrə malik olmasından irəli gəlir.

Mahirə xanımın yaradıcılığında bir şeirin digərinə bənzərlik elementlərinə  çox az, nadir hallarda rast gəlinir. Çünki o, həmişə hər bir mövzuya uyğun şəkildə bədii ifadə və tərənnüm vasitələri düşünüb tapır və hər bir şeirində oxucu ilə İlahidən bəxş edilmiş yeni sözlərlə görüşə gələrək oxucunu düşündürməyi və sevindirməyi bacarır. Söz ustadı olmaq İlahinin bəxşidir. Söz istedadı alimə bəxş olunanda onların muncuq kimi düzülüb yaratdığı bənd və beytlər insan düşüncəsinə aydınlıq yolu göstərir. 

Böyük Sədi yazır:

Hər sözün ey alim, baş-ayağı var,

Sözün arasına söz qatma zinhar.

Ağıllı sakitlik görməsə bir an,

Dil açıb bir söz də söyləməz insan.

Bəli, Mahirə xanım söz sərrafıdır. Şairənin söz səltənəti həm də ona görə qüvvətlidir ki, şairənin yaradıcılığında alim təfəkkürü ilə poeziya səltənətinin sintezi var. Xüsusi olaraq qeyd edim ki, Mahirə xanımı həmmüasirlərindən fərqləndirən cəhətlərdən biri də yuxarıda qeyd etdiyim kimi onun nikbinliyidir. Bu nikbinlik içərisində cəmiyyəti düşünə, sosial həyata fəal müdaxilə edən şairənin qayğıkeşlik, humanistlik portreti canlanır. Həm də onun yaradıcılığı içərisində yer alan kədər, dərd, həsrət, nisgil sətir və beytlərdə elə mükəmməl şəkildə əridilir ki, şeir insanı ağlatmır, əksinə, onu mübarizəyə, inama, imana çağırır. Amma burada hissi tərənnüm əqli ümumiləşdirməyə yuxarıdan baxır. Doğrudur bu zaman ictimai məzmun həcm etibarilə böyük yer tutur, ancaq ifadə tərzində Mahirə xanımın (məhz dilçi olduğundan) lirik düşüncəsinin mühüm forması olan dil materialı üstünlük təşkil edir. Haqlı olaraq tənqidçi, ədəbiyyatşünas alim Rüstəm Kamal şairə Mahirə Nağıqızının yaradıcılığını təhlil edərkən onu payız fəsli ilə eyniləşdirmişdir.  Bu fəsildə insanın enerjisi çoxalır, eyni zamanda yazılan əsərlərin effekti yüksəlir, ən vacib elmi-bədii mətləbləri ifadə edən şəxslər, nəzərə çadtdırılması zərurəti olan çalarlar qabarıqlaşır. Xüsusilə də, aktuallaşma meyli güclənir. 

Mahirə Hüseynovaya uca Tanrı böyük istedadla yanaşı peşə və sənət xüsusiyyətlərindən doğan üstünlüklər də bəxş etmişdir. Mahirə xanım alim, müəllim, həm də istedadlı şairə olduğuna görə Azərbaycan dilində ədəbi dillə bədii dilin xüsusiyyətlərini, onların sərhədlərini, işlənmə məqamlarını, üslub maneralarını yaxşı bildiyi üçün onun yaradıcılığındakı peşəkarlıq daha dolğun və parlaq görünür. 

Professor Mahirə xanım Hüseynovanın bioqrafiyası, həmçinin dilçi-türkoloq alim kimi də çox zəngin və rəngarəngdir. Alimin istər fəlsəfə doktorluğu, istərsə də elmlər doktorluğu dissertasiya işləri uzaq keçmişlərdən günümüzədək gəlib çıxmış ulu ozan-aşıq yaradıcılığının dərin tədqiqinə həsr olunmuşdur. Yorulmadan elmi-tədqiqat işləri ilə indi də məşğuldur. Türk dünyasında istinad edilən biri-birindən sanballı məqalə və kitabları ilə elmimiz qarşısındakı sahəvi problematikanın həlli istiqamətində böyük töhfələr verməkdədir. Eyni zamanda, dilçilik üzrə tədqiqat işləri aparan neçə-neçə doktorant və dissertantlara elmi rəhbərlik və məsləhətçilik edir. Həmçinin, Mahirə xanım elm, təhsil təşkilatçısı kimi də böyük milli layihələrə imza atıb. Tanınmış alimin rəhbərliyi altında səviyyəli elmi-nəzəri bazaya malik bir neçə beynəlxalq elmi jurnal da çap olunur. Təşkil etdiyi seminar və konfranslarda türk dünyasının ünlü alimləri ortaq dil, əlifba, imla və s. problemlərin həlli istiqamətində bir araya gələrək fundamental elmi-tədqiqat işləri həyata keçirirlər.  

Həmçinin, elmi ictimaiyyət professor Mahirə xanım Hüseynovanı elmi yad təsirlərdən, saxta tədqiqatlardan qoruyan ziyalılar sırasında seçilən alim kimi də tanıyır və bu sahədəki prinsipiallığına görə, böyük rəğbət göstərir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının filologiya və pedaqogika elm sahələri üzrə Ekspert Şurasının sədri kimi ağır və məsuliyyətli işi də öz zərif çiyinləri üzərinə götürən professor Mahirə xanım Hüseynova son illər əldə edilən elmi tərəqqinin tələbləri ilə uyğunlaşa bilməyən, nəzəri və praktiki səviyyəsini yüksəltməyən, köhnə xidmətləri ilə kifayətlənərək yeniliklərə maneçilik törədən insanları tənqid edərək onları ciddi tədqiqatlarla məşğul olmağa məcbur edir desək, yanılmarıq. Ən əsası isə alim adına, elmə uyğun olmayan işlərə meydan verməyərək onları geri qaytararaq, daha dolğun və vacib istiqamətlər üzrə tədqiqat aparmalarını tövsiyə edir.

Bəli, dəyərli oxucu, göründüyü kimi fəaliyyət və yaradıcılığı vüsət əhəmiyyətli olan professor Mahirə xanım Hüseynovanın dərin mənalı həyat və fəaliyyəti, gördüyü məqsədyönlü işlər çoxşaxəliliyi ilə seçilir. Ona görə də onun özü haqqında və gördüyü işlər haqqında biri-birindən maraqlı məqalələr yazmaq olar. Təbii ki, Mahirə xanım bütün bu işləri vətən və xalqı qarşısındakı missiyası olaraq dayanmadan, sevə-sevə yerinə yetirir, hətta bəzən Tanrı əmanəti olan şirin canının sağlamlığını düşünmədən belə. Bu həyat və mənalı fəaliyyət yolu artıq onun barışdığı alın yazısı olan taledir. Çünki o həqiqətlərə və dəyərlərə ömür boyu sadiq qalan insandır.

Bu yerdə mən də müfəssəl yazımı müxtəsər edib nəzzam şəxsiyyətin ömür yolunda qazandığı heyrətamiz uğurların daha da parlaq olmasını böyük Allahdan diləyirəm. Güclü bədii və elmi potensialı olan Mahirə xanımı növbəti doğum gününün tamam olması münasibətilə səmimi qəlbdən təbrik edir, ona can sağlığı, uzun ömür arzulayıram. Qarşıdakı doğum illərini, yubileylərini doğulduğu Dərələyəz mahalının Sust kəndində keçirməyimizi Allah nəsibimiz etsin.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.11.2024)