Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə layihəsi olan “Türklərin tarixi”ndəyik. Bu dəfə Qazan xan barədə danışılacaq.
Tarixin kölgəsində qalan, lakin türk dünyasında mühüm rol oynamış hökmdarlardan biri Qazan xandır. O, Qızıl Orda dövlətinin xanı olmuş və idarəçiliyi dövründə böyük islahatlara imza atmışdır. Adı tez-tez Çingiz xanın nəslindən olan digər hökmdarların kölgəsində qalsa da, onun fəaliyyəti Orta Asiya və Şərqi Avropanın siyasi tarixinə təsir etmişdir.
Qazan xan kim idi?
Qazan xan 1310-1317-ci illərdə Qızıl Orda dövlətinin hakimi olub. O, Çingiz xanın nəslindən gələn Toxta xanın yerinə taxta çıxmış və Qızıl Ordanın qüdrətini artırmaq üçün ciddi islahatlar aparmışdır.
Dövlət idarəçiliyi və islahatları
Qazan xan türk-müsəlman ənənələrini gücləndirən hökmdarlardan biri idi. Onun dövründə:
• İslam dini rəsmi dövlət dini elan edildi.
• Türk dilinin dövlət dili kimi mövqeyi gücləndirildi.
• Daxili ticarət və kənd təsərrüfatı inkişaf etdirildi.
• Bürokratiya və ordu sistemində yeniliklər edildi.
O, xüsusilə türk-müsəlman kimliyini gücləndirmək üçün addımlar atdı və bununla da, Qızıl Ordada islamlaşma prosesini sürətləndirdi.
Siyasi uğurları
Qazan xan Rusiya knyazlıqları üzərində nəzarəti gücləndirdi və Moskva knyazlığı da daxil olmaqla, bir çox slavyan dövlətlərini özünə tabe saxladı. Onun hakimiyyəti dövründə Qızıl Orda dövlətinin iqtisadi və hərbi gücü zirvəyə çatdı.
Ölümü və mirası
1317-ci ildə Qazan xan bəzi daxili siyasi çəkişmələr nəticəsində öldürüldü və yerinə Özbək xan keçdi. Onun islahatları Qızıl Orda dövlətinin gələcək gücünü formalaşdırdı və bu dövlətin uzun müddət yaşamasına kömək etdi.
Niyə az tanınır?
Qazan xan Çingiz xanın nəslindən gələn digər böyük hökmdarların, xüsusilə Özbək xan və Batu xanın kölgəsində qaldığı üçün tarixi mənbələrdə adətən ikinci planda qeyd edilir. Bununla belə, onun islahatları və idarəçilik üslubu Qızıl Ordanın siyasi quruluşunu gücləndirmiş və türklərin Avrasiya tarixindəki rolunu artırmışdır.
Qazan xanı türk tarixində dövlət idarəçiliyi və islahatları ilə mühüm rol oynamış, lakin adını çox az hallarda eşitdiyimiz hökmdarlardan biri hesab etmək olar.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(28.03.2025)
