Əlibala Məhərrəmzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

        

 

Motivasiya ədəbiyyatı içərisində oxucularıma nümunə gətirəcəyim daha bir təlim Rusiya siyasətçisi və publisisti İrina Xakamadaya məxsusdur.

Atası yapon, anası rus olan İrina Rusiya kimi mürəkkəb bir ölkədə uğurlu siyasi karyera qurması ilə məşhurlaşaraq Rusiya tarixində seçkidə ən çox səs toplayan prezidentliyə namizəd qadın olması, Rusiya Federasiyası Dövlət Dumasının sədrinin müavini postunadək yüksəlməsi, aparıcı bir siyasi partiyaya həmsədrlik etməsi kimi uğurlar əldə edib, bunlar ona nə qədər nüfuz gətiribsə iqtisadiyyat üzrə elmlər namizədi mərtəbəsinədək yüksəlməsi, məşhur teleradio aparıcısı olması, Moskva Beynəlxalq Munasibətlər İnstitutundakı pedaqoji fəaliyyəti, yazdığı populyar roman və pyeslər, «uğurlu insan olmaq» mövzusunda oxuduğu master-klasslar da ona bir o qədər nüfuz gətirib. Təsəvvür edin ki, «Taym» jurnalı onu dünyanın XXI əsrdəki 100 ən məşhur qadınları reytinqinə daxil edib. Bu «uğurlu» qadın barədə onun, hədsiz nüfuzu barədə bircə fakt söyləmək istəyirəm: 2002-ci ildə Moskvanın Dubrovka adlı ərazisindəki Teatr mərkəzində terrorçular dinc insanları girov götürərkən İrina onlarla danışıqlar apararaq üçü uşaq olmaqla dörd girovu azad etməyə müvəffəq olub.

 Onun, xüsusən, uğurlu karyera qurmaqla bağlı fərqli və kreativ məsləhətləri çox maraqlıdır. (Məsələn, Təqribən ayda bir dəfə ölüm haqqında bədii filmlərə baxın ki, həyatı qiymətləndirə biləsiniz).

Gəlin bunlara diqqət yetirək:

 

4.Uğurlu olmaq istəyirsinizsə hansı zəmanədə yaşadığınızı dərk etməli, bunu öz fəaliyyətinizdə əks etdirməlisiniz. Biz elə bir anlaşılmaz, şərholunmaz zamanda yaşayırıq ki, yeni texnologiyaların hesabına informasiya və hadisələr elə sürətlə dəyişir ki, sabitlik itir.

Sabitlik arzulayan hər kəs uduzur. Amma epoxanı qeyri-sabit, dəyişkən görməyə alışıb yeni çağırışlara uyğun olaraq hər gün yenidən doğulanlarda da, həyatın sürpriz və hədiyyələrinə istehza ilə yanaşanlarda da hər şey alınar.

 

Bu isə öncəki gün paylaşdığımdır:

1.

Hədəfə, məqsədə doğru deyil, özünə tərəf hərəkət etməlisən. «Məqsədə doğru nə qədər sürətlə getsən, o sürətlə də məqsəd səndən kənarlaşacaq. Səadətə doğru irəlilə», - deyə öyrədirlər daosistlər. Eynən serfinqist kimi səni yuxarı qaldıracaq öz dalğanı tapmalısan. Buna görə də mütləq axından qopub özünü dinləməlisən.

2.

Rəsmi TV kanallara az baxın, orada göstərilənlərin real həyatla əlaqəsi yoxdur. Daha yaxşısı – əyləncəlilərdir. Əgər mütləq informasiya lazımdırsa, onu da internetdən götürün. Ümumən isə informasiyanı ətrafdakı insanlardan alın. Taksi sürücüsüylə, zərgərlə ünsiyyət qurmaqla heç bilirsiniz, nə qədər informasiya ala bilərsiniz? Dünyanı dinləyin ki, öz dalğanızı tutasınız.

3.Cəsur olmanız üçün sizə yeni fəlsəfə kömək edə bilər: bu həyatda sizin cəmi bir arxanız var. Vəssalam. Bu nə ailədir, nə ölkədir, nə sosial-müdafiə fondudur, nə məmurlardır. Yalnız özünüzsünüz.

 

Sabah davamı olacaq.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.06.2024)

 

– OĞUZLULARIN XATİRƏLƏRİ

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

 

Milyonların sevgisini qazanmış Qədir Rüstəmovun heç bir təqdimata ehtiyacı yoxdur. “Sona bülbüllər”in Qədiri” ifadəsi onun haqqında hər şeyi deyir.  Həmin “Sona bülbüllər” ki, maestro Niyazinin dediyi kimi ona “qulaq asmağa bir ömür bəs etməz”.

Azərbaycan Respublikasının Xalq artisti və “Şöhrət” ordenli əfsanəvi müğənninin sənətinə ümummilli liderimiz H.Əliyev başda olmaqla, dövrünün dövlət və mədəniyyət xadimlərihər zaman yüksək qiymət vermişlər.

Xan Şuşinski onu dinləyib, deyib ki, “Qara oğlan, boy-buxunun yaxşıdır, sənin gələcəyin çox yaxşı olacaq. Sən sənətkar olacaqsan”. Firudin Şuşinski yazırdı ki, Qədir Şuşada ilk muğam məktəbinin qurucusu Xarrat Qulunun sonuncu şagirdidir. Qədir oxuyanda Ə.Dadaşovu ağlamaq tutub. Deyib ki, “məni indiyə kimi heç bir xanəndə belə kövrəltməmişdi. Qədir  “Sona bülbüllər”i oxuyanda bəstəkar A.Rzayeva necə ağlayıbsa, ürəyi tutub, ona su veriblər. Niyazi isə bildirirdi ki, ”Qədir Rüstəmov heç kəsə bənzəməyən bəşəri bir səsə malikdir. Onun yanğısı hamını alışdırıb yandırır” və s. Onu “muğamın Füzulisi”  adlandıranlar tamamilə haqlıdırlar.

Xalq artisti Q.Rüstəmovun son dərəcə məharətlə oxuduğu “Sona bülbüllər”, “Apardı sellər Saranı”, “Laçın”, “Reyhan”,“Neçin gəlməz”, “Ay dili-dili”, “Sarı gəlin”, “Sən getdin”, “Olmaz, olmaz” və neçə-neçə digər mahnılar bu gün də hər kəsin qəlbində kövrək duyğular və səmimi hisslər oyatmaqda davam edir. Qədirin ölməz sənət əsərləri yaşayır və onu yaşadır, gələcəkdə də yaşadacaqdır.

Biz də Qədirin mahnılarının vurğunuyuq. Amma onun sənətini qiymətləndirməkdə acizik. Birdəki, görkəmli şəxsiyyətlərin (X.Şuşinski, S.Suşinski, Ə.Dadaşov, F.Əmirov, Niyazi, H.Hüseynov, F.Şuşinski, X.Rza, B.Vahabzadə, E.Sabitoğlu, A.Rzayeva, Ə.Məmmədov, A.Babayev, S.Rüstəm, Anar, S.Səxavət və b.) Qədirin sənəti haqqında söylədiklərinin və yazdıqlarının qabağında söz demək, nə isə yazmaq bizə düşməz.

Ona görə də bu yazıda sadəcə olaraq Q.Rüstəmovun həyatının Oğuz dövründən söhbət açacağıq. Onun həyatının Qarabağsız, Ağdamsız keçən, çətin günlərindən.

Ağdamın işğalından sonra Qədir Oğuz rayonunda məskunlaşmışdı. İnternat məktəbin yataqxanasında yaşayırdı. Niyə məhz Oğuzda? Həm də belə bir şəraitdə?

Buna Q.Rüstəmovun ən yaxın dostlarından olan A.Abbas müsahibələrinin birində belə aydınlıq gətirmişdi: “Oğuzda Qədir Rüstəmovu sevənlər çox idi deyə, xanəndə sonralar həmin rayonda yaşadI... Oğuzdakı dağlar, təbiət və s. ona Ağdamı xatırladırdı. Lakin Qədir Rüstəmov təkcə təbiətinə görə deyil, həm də o rayonun insanlarına görə Oğuzu seçmişdi. Yəni onun Oğuza pənah aparması oradakı insanların sevgisindən irəli gəlirdi”.

Bəli, bur müddət Oğuzda yaşayan görkəmli xanəndəyə oğuzluların sevgisi sonsuz idi. O, burada hamının (Qədirin sənətinin böyüklüyünü anlamayanlar istisna olmaqla) hörmətini qazanmışdı. Çoxlu dostlar tapmışdı. Bu yerlərin təbiətinə və təbiəti qədər də saf olan insanlarına vurulmuşdu.

Mən Q.Rüstəmovu şəxsən tanıyan və onu canlı-canlı dinləyən insanlardan biriyəm. Bir necə dəfə məşhur müğənninin iştirak etdiyi toy və şənlik məclislərində olmuşam. Çox sadə adam idi. İnsanlarla asanlıqla dil tapa bilirdi.  Səmimiyyəti və şux, duzlu-məzəli zarafatları ilə hamıda maraq oyadırdı. İradlarını zarafatla deyirdi. Kənardan qaradinməz və adama yovuşmaz görünsə də, olduğu yerdə hamını danışdıran, güldürən, diqqət çəkən insan idi. Həm də çox emosional adam idi. Bəzən tez təsirlənir, inciyir, küsür, əlindəki işi yarımçıq saxlayırdı. Onu ürəyi istəməyən heç nəyə məcbur etmək mümkün deyildi. Xaraktercə inadkar və dəymədüşər idi. Əlbəttə, Qədiri Qədir edən onun xarakteri yox, səsi idi.

Çox təvazökar idi həm də. Öz sənətinə belə tənqidi yanaşır, “bəyənmirdi”. Onu alqışlayanda və ya tərif edəndə “Əşi, mən nə edirəm, hamı kimi oxuyuram da” deyərək söhbətin axarını dəyişərdi. Heç vaxt istedadını gözlərə soxmur, əksinə, ona vasitə kimi baxırdı. Onu da deyim ki, onun toylarda oxuduqları radioda və televiziyada səsləndirilən mahnılarından qat-qat təsirli gəlirdi insana.

Qədir müəllim musiqi məclisində yersiz söhbətləri, şit hərəkət və rəqsləri  xoşlamazdı. Təsadüfi deyil ki, müsahibələrinin birində deyirdi: “Mənim yüngül adamdan zəhləm gedir. Toyda belə şeylər görəndə dözə bilmirəm. Düzü belədi e…".Şahidiyəm ki, o, kənd toylarının birində oxuyarkən bir nəfər ortaya düşüb yarısərxoş vəziyyətdə oynamağa başladı. Müqənni mahnını yarımçıq kəsdi. Həmin adamı oturub qulaq asmağa məcbur etdi.

“Qədir səsə heykəl qoyur, abidə ucaldır, səsdən məmləkət qururdu. Onu dinlədikcə bu məmləkəti qarış-qarış gəzir və anlayırsan ki, bu məmləkətin öz qanunları, öz meyarları var”. (Loğman)

Rayonda heç bir toya haqq danışaraq getməzdi. Yadımdadır, 1996-cı ildə qohumlarımdan biri qızına toy edirdi. Toya müğənni kimi Qədiri dəvət etmək istəyirdi və ona xeyli pul təklif etmişdi. Lakin Qədir bunu qəbul etməmişdi. Bir az tərs olduğuna görə heç kəs onun toya gələcəyinə də inanmırdı. Lakin Qədir məclisin gur vaxtı gəldi. Xeyli oturdu. Hətta bir neçə mahnı da oxudu. Ailə quran gəncləri təbrik edib xəbərsiz çıxıb getdi.

O, kasıb və imkansız ailələrin toy məslislərinə də qəflətən gələr, təbrik edər, bir-iki mahnı oxuyar və sağollaşıb gedərdi. İmkansız ailələrdən heç vaxt nə isə ummazdı. Onun iştirak etdiyi toy və şənlik məclisləriinin söhbəti aylarla, illərlə davam edərdi. Qədirin iştirak etdiyi toy məclislərinin video yazıları indi də bəzi evlərdə tutya kimi qorunub saxlanılır.

Oğuzun siravi sakinlərindən tutmuş rəsmi şəxslərinə kimi hamı ona hörmət və ehtiram göstərirdi. Burda çoxlu dostları vardı. Onlar Qədirə kömək edir, korluq çəkməsinə imkan vermirdilər. Q.Hidayətov, N.Bəbirov, Ə.Əliyev, Q.Babayev, H.Hüseynov, R.Novruzov, R.Alızadə, İ.Mənəfov, F.Rəşidov, Ə.Seyidov və digərləri onun yaxın dostları idilər. Qədir çətinlik çəkəndə ilk növbədə bu dostlarına müraciət edirdi. Rayonun məmurları da onun hörmətini saxlayır, öz köməkliklərini əsirgəmir, sözünü yerə salmırdılar.

O, Oğuzun təbiətinə vurğun idi. Qonşuları söyləyirdilər ki, yayda evyanda durub siqaret yandırar, uzun müddət Oğuzun dağlarına baxar, saatlarla susar və fikrə gedərdi. Bu yerlərin havası ona Ağdamı xatırladırdı, ancaq əvəz edə bilmirdi. Oğuz meşələrini gəzməkdən yorulmazmış. Həyat yoldaşı F.Rüstəmova müsahibələrinin birində qeyd edir ki, Bakıya köçəndən sonra da tez-tez Oğuza gedərdik. Qədir saatlarla çayların kənarında gəzər və rəngbərəng kiçik daşlar yığardı. (Sonralar həmin daşlar H.Əliyev fonduna bağışlanmışdı.)

Oğuzun dağlarında və meşələrində ov etməyi sevərdi. Ən çox sevdiyi balıq ovu idi. Tilovunu atardı çaya və  gözləyirdi ki, nə vaxt balıq çıxacaq. Balıq ovuna çox vaxt dostluq etdiyi müəllim Q.Babayevlə gedərdi. Qismət müəllimin onunla bağlı çoxlu xatirələri var. Deyir: “Q.Rüstəmov möhtəşəm ifası və öz məzəli söhbətləri ilə daha çox yadımda qalıb. Rəhmətliklə bir xeyli balıq ovuna getmişik. Həm də mən həmin vaxtlar rəhmətlikdən elə ifalar eşitmişəm ki, bəlkə də onları məndən başqa eşidən olmayıb. Belə bir səs çətin ki, bir də gələ”.

Xahişimizlə Qismət müəllim Qədirlə bağlı bir xatirəsini bizimlə bölüşdü. Dedi: “Yay idi. Mən istirahət mərkəzində işləyirdim. Eşitdim ki, Qədir yaxınlıqdakı çayda balıq tutur. Yanına gedib nahara dəvət etdim. Sözümü yerə salmadı. Onun üçün dana ətindən kotlet hazırlatdım. İkilikdə nahar etdik. Nahardan sonra bir kənarda oturub xəyala dalan Qədir qəflətən ucadan və yanıqlı-yanıqlı oxumağa başladı. O qədər yanıqlı və dərdli-dərdli oxuyurdu ki, tüklərimiz biz-biz olmuşdu. Yaxınlıqdakıların hamısı işini saxlayıb ona qulaq asırdı. Ancaq o, birdən başladığı kimi birdən də dayandı. Davam etməsini xahiş etdik. Lakin Qədir dedi ki, yox, dana kotletinə bu qədər oxumaq bəsdir. Xeyli gülüşdük. Amma yaxşı başa düşürdük ki, o öz dərdini, Qarabağ həsrətini, Ağdam nisgilini mahnı ilə ifadə edir. Dərdini, qəmini ifadə etmək üçün mahnı bir vasitə idi Qədirə. O, öz ifası ilə dərddə, kədərdə yanır, yandırır, yandırdığı qədər də qandırırdı”.

Rayonda Qədirlə bağlı maraqlı xatirələri olanlar çoxdur. Onlardan biri də  Oğuz şəhər sakini R.Alızadədir. Rauf bəy söyləyir: “Qədir müəllim uşaqları çox sevirdi. Saatlarla onlarla söhbət edər, necə oxuduqlarını, hansı peşəni sevdiklərini, hansı filmlərə tamaşa etdiklərini və s. soruşar, hətta onlara mahnı da oxudardı. Uşaqlara yaxşı oxumağı və ağıllı olmağı məsləhət görərdi. Bir dəfə rayonda yaşayan qaçqınlar üçün ərzaq və geyim paylanırdı. Biz də Qədir müəllimin maşını ilə oradan keçirdik. Qədir müəllim maşını saxladı. İkimiz də maşından düşdük. Bu vaxt o yaxınlıqda oynayan bir neçə yarıçılpaq oğlan uşağı gördü. Onları yanına çağırıb maşının yanına gətirdi. Uşaqlara əyin-baş verməyi tələb etdi. Halbuki bu uşaqlar qaçqın yox, yerli ailələrindən idilər. Qədirin sözündən çıxmayan məsul şəxslər dinməz-söyləməz onun tapşırığını yerinə yetirdilər. O, üzünü uşaqlara tutub dedi ki, gedin bunları əyninizə geyin, sizi bir də çılpaq görməyim. Ata-ananız soruşsa, deyin ki, bunları Qədir əmi alıb”.

Məşhur olduğu qədər də sadə olan Q.Rüstəmov qonşuların da rəğbətini qazanmışdı. Keçmiş qonşuları hələ də onun düzlu-məzəli sohbətlərini həsrətlə xatırlayır, böyük sənətkara rəhmət oxuyurlar.

Qədir Rüstəmov Oğuzda yaşayan qaçqın ailələri ilə də tez-tez görüşər, onların vəziyyəti ilə maraqlanardı. Özünün imkanı yaxşı olmasa da, kimin problemi vardısa, qabağa düşüb həll etməyə çalışardı. Deyərdi ki, “darıxmayın, qorxmayın, Qarabağa gedəcəyik”.

Ağdamlı telejurnalist F.Hacıbəyli onun haqqında veriliş çəkib AzTV-də yayınlayandan sonra elə bil yenidən hamının yadına düşdü. Q.Rüstəmovu  Bakıya dəvət etdilər. Ona ev və maşın hədiyyə edildi. Ümummilli liderimiz H.Əliyevin qayğısı ilə əhatə olundu.

Q.Rüstəmovun Bakıda evi olsa da, çox sevdiyi Oğuzdan ayrıla bilmirdi, bir ayağı Oğuzda idi. Yay aylarını isə, demək olar ki, Oğuzda keçirirdi. Köhnə dostları, qonşuları və qaçqın düşmüş həmyerliləri ilə görüşər, onların dərdinə şərik olar və öz köməkliyini göstərərdi. G.Allahverdiqızının “Qədirin “Sona bülbüllər”i – “Sona bülbül”lərin Qədiri” adlı yazısında Oğuzda müsahibə götürdüyü N.Quliyeva deyirdi: “Qədir qağam haqqında nə danışacağımı bilmirəm, ölümündən sonra onun haqqında danışmaq mənə çətindir. Qağamın yaxşılıqdan başqa heç nəyini görməmişik. O, elə bir insan idi ki, heç zərərli böcəyə də ziyan verib onu əzməzdi. Bakıda yaşamasına baxmayaraq, tez-tez gəlib bizimlə hal-əhval tutardı. Heç vaxt bizləri yaddan çıxarmazdı. Hər gələndə uşaqlara şirni paylayıb könüllərini xoş edərdi. Qədir qağam xəngəli çox sevərdi. Gələn kimi mən də soruşmadan xəngəl bişirərdim. Halal xoşu olsun. Deyərdi ki, bu günləri heç özünə dərd eləmə, inşallah, qayıdacayıq öz yurd-yuvamıza.

Bir də görürdük ki, səssiz-səmirsiz gecə gəlib evinə. Səhər açılanda deyərdim ki, ay Qədir qağa, niyə gəlib girməmisən bizə? Deyərdi ki, sizi narahat etmək istəmədim. Halbuki bizlər onun gəlişindən çox sevinirdik, məzəli söhbətlərindən zövq alırdıq. O qədər sadə, səmimi, təvazökar insan idi ki… Biz yaşadıqca onunla bağlı xoş xatrələrimiz də yaşayacaq. Qədir bizim üçün ölməyib, Ağdam camaatı həmişə onunla fəxr edib, qürür hissi keçirib, daim də belə olacaq. Allah məkanını cənnət etsin!”.

Qədir müəllim bir dəfə özü haqqında danışanda deyib ki, “Lovğalıq olmasın, deyəsən, mən də özümdən sonra bir iz qoyub gedəcəm”. Dediyi kimi də oldu. O elə bir iz qoydu ki, indi hamı bu izin bənzərsizliyindən xüsusi hörmət və ehtiramla danışır. Onun qoyduğu izlə, yolla, yöntəmlə getmək isə hər müğənninin işi deyil.

Çətin və ağır olsa da, Q.Rüstəmovun ömrünün Oğuzda keçən illəri Oğuzu şərəfləndirdi.

Bu gün əfsanəvi xanəndəni canlı görən, mahnılarını dinləyən, onunla həmsöhbət olan oğuzlular şərəf duyur, qürur hissi keçirir, onu böyük hörmət və ehtiramla yad edirlər. “Sona bülbülər”in Qədiri oğuzluların xatirələrində yaşamaqda davam edir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.06.2024)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı BDU-nun Filologiya fakültəsinin tələbəsi Nigar Xanəliyevanın “Nizami Gəncəvi yaradıcılığında İskəndər-Zülqərneyn obrazı” başlıqlı elmi məqaləsini təqdim edir. Məqalə kifayət qədər maraqlıdır, ciddi araşdırma hesab edilə bilər və bu da bizim necə ümidverici tələbələrimizin olmasından xəbər verir.

 

Ey Tanrı, dünyaya sənsən padşah,

Biz kiçik bəndəyik, sən böyük Allah.

Tək sənə sığınır hər yüksək, alçaq,

Hər varlıq yoxluqdur, sən varsan ancaq.

                                                   Nizami Gəncəvi

 

Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin 5 yanvar 2021-ci ildə imzaladığı sərəncama əsasən, 2021-ci il “Nizami Gəncəvi İli” elan edilmişdir. Nizami Gəncəvinin əsərlərinin tədqiq edilməsi və araşdırılması daim aktual məsələlərdən olub. Bir sıra məsələlərə aydınlıq gətirilsə də, elm üçün hələ də mübahisəli mövzular həmişəki aktuallığını saxlamaqdadır. Bunlardan biri də dahi Nizaminin “İskəndərnamə” poemasındakı Makedoniyalı İskəndər-Zülqərneyn obrazıdır.

"Zülqərneyn" adı ərəbcədir (ذو القرنين) və ərəbcə "Zül-qarnəyn" kimi oxunmaqdadır. Mənası "İki buynuz sahibi" deməkdir. Bəziləri bu adı belə yozurlar ki, Zülqərneynə o ləqəb ona görə verilmişdir ki, onun dəbilqəsində iki buynuz var idi. Digərləri isə belə izah edirlər ki, Zülqərneynin dövləti Şərqi və Qərbi əhatə etmişdir. Başqa bir ərəbcə lüğətdə yazılır ki, “Qərn” sözünün iki mənası var: uzun dövr və heyvan buynuzu. “Qərneyn” dedikdə şərq və qərb nəzərdə tutla bilər. Çünki ərəblər şərq və qərbi günəşin iki buynuzu saymışlar. Ola bilsin ki, Zül-Qərneyn bütün şərq və qərbə hakim olduğundan belə adlandırılmışdır. Quranın nazil olunmasından əvvəl köhnə dünyada krallar və imperatorlar ilahi gücə malik olduqlarını göstərmək üçün “buynuzlu tac” taxarmışlar. Mesopotamiyanın Səma tanrısı olan An(Anum) buynuzlu başlığı ilə idarəçilik və hökmdarlıq  düşüncəsinin təcəssümü kimi təsvir edilirdi. Qurani-Kərimdə Zülqərneyn adlandırılan, Məğribi (qərbi) və Məşriqi (şərqi) fəth etmiş bu sərkərdənin kimliyi barədə uzun illərdir müxtəlif mülahizələr söylənilmişdir. Bəzi rəvayət və dastanlardan bir çox qədim ərəb hökmdarlarının Zülqərneyn ləqəbini daşıması məlumdur. İran alimi Sədrəddin Bəlaği hind alimi Əbu Kəlam Azadın araşdırmalarına əsaslanaraq Quranda adı çəkilən Zülqərneynin İran hökmdarı, e.ə. 559-cu ildə hakimiyyətə gəlmiş, həxamənişlər nəslindən olan Kureş (Kir) olduğunu göstərir. S.Bəlaği öz fikrini əsaslandırmağa çalışarkən belə bir mülahizəni əsas götürür ki, Mədinə yəhudiləri Məhəmməd peyğəmbərə Zülqərneynin kim olması barədə sual vermiş, bundan sonra Zülqərneynlə bağlı ayələr (Kəhf surəsi.83-98) nazil olmuşdur. Bəlağinin fikrincə, Tövratda Danyalın yuxusunda nəzərdə tutulan ikibuynuzlu qoç da məhz Kirdir. Çünki XIX əsrdə arxeoloji qazıntılar zamanı İstəxr yaxınlığındakı Mürcab çayında Kirin başında iki qoç buynuzu olan heykəli tapılmışdır. Sədrəddin Bəlaği bu fikrini isbat etməyə çalışarkən Şərqin Əbu Əli ibn Sina kimi filosofu, eləcə də məşhur təfsirçi “Məfatihul-qeyb” (“Qeybin açarları”) adlı Quran təfsirinin müəllifi Fəxrəddin Razi ilə mübahisəyə girir, onların Qurandakı Zülqərneynin Makedoniyalı İskəndər olması ilə bağlı fikirlərinin yanlış olduğunu bildirirdi. Lakin fars aliminin bu qənaəti bir çox cəhətlərdən özünü doğrultmur. Məsələn, Kirin heykəlində qoşa buynuzların olması əsassız mülahizələrdən biridir. Çünki buynuz güc, qüvvət rəmzi kimi qəbul olunduğundan bir çox hökmdarlar buynuzlu təsvir olunmuşlar. Çox zaman Makedoniyalı İskəndər də Misir Allahı sayılan qoşabuynuzlu öküz- Amonla eyniləşdirilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, Şərqin ibn əl-Əsir, ibn Cərir ət-Təbəri, Sələbi, Qazi Beyzavi kimi dahiləri də Zülqərneynin Makedoniyalı İskəndər olmasını söyləmişlər.(3.70)

 

Bir çox mənbələrdə İsgəndərin İran şahı Daranın oğlu olması söylənilir, hətta onun adını da fars mənşəyi ilə bağlamağa cəhdlər edilir. Bu barədə Təbəri tarixində oxuyuruq:

“Bəzi elm əhli qədim adamların xəbərlərinə istinadən iddia edirlər ki, İsgəndər Dara əl-Əsğarla (Kiçik Dara-III Dara nəzərdə tutulur) müharibə edən şəxsdir. O, Kiçik Daranın qardaşıdır. Kiçik Dara atası Böyük Dara (Bəhmən oğlu Dara nəzərdə tutulur) İskəndərin anası ilə evlənibmiş. Bu, qədim rum şahının qızı olub və adı Həlay imiş. Dara bu qadından çox üfunətli tər iyi gəldiyini gördükdə, öz adamlarına bu iyi yox etmək barədə göstəriş verir. Mərifət əhli qadına əlac etmək üçün Səndər adlı ağacdan istifadə edir. Bu ağacı doğrayıb qaynadır, qadını onun suyunda çimizdirirlər. Bunun sayəsində həmin qoxu xeyli azalsa da, tamamilə yox olmur. Dara dözə bilməyib iyrəndiyi bu qadını atası evinə yollayır. Bu vaxt Həlay artıq hamilə idi. O, bir oğlan uşağı dünyaya gətirir, adını öz adına və pis qoxunu dəf etmək üçün suyunda yuyunduğu ağacın adına uyğun Həlaysəndərus qoyur. O, İsgəndərusun əslidir.” (5)

 

İskəndərin şahənşahlarla qohumluğuna Şərq ədəbiyyatında da xüsusi diqqət yetirilir. Füzuli poeziyasında İskəndərələ Daranın adı yanaşı çəkilir. Onların hər ikisi qüdrət, əzəmət, ucalıq mücəssəməsidirlər. Şair dövrünün hakimlərini mədh edərkən onları məhz İskəndərə, Daraya bənzədir. Bununla yanaşı “Leyli və Məcnun”un “Padişahı-islam tərifi” hissəsində Füzuli “İskəndər səddi” ilə bağlı mövzuya toxunur. Burada diqqəti cəlb edən əsas cəhətlərdən biri şairin həmin səddin bir tərəfində Yəcuc, o biri yanında isə insan olmasını söyləməsidir. Demək, şair bir məxluqat kimi Yəcucu insan hesab etmir və yazır:

 

                 Əsası hökmdar, mənidə bir səddi İskəndər kim,

                 Onun Yəcucdur bir yanivü, bir yanı insandır.  (3.173)

 

Füzuli mükəmməl bir təzadla Əhməd bəyə yazdığı məktubda İskəndərin rəvayəti ilə bağlı belə bir beyt işlədir:

 

                    Həm səvadi-nurbaxşi zülməti-abi-həyat,

                    Həm bəyazi-rövşəni Ayineyi-İskəndəri.    (3.173)

 

Burada Füzuli Əhməd bəydən aldığı namənin nur saçan qarasını, yəni yazısını abi-həyatın yerləşdiyi zülmət diyarına, işıqlı ağlığını isə İskəndər güzgüsünə bənzədir. Nizaminin “Şərəfnamə”sində İskəndərin dəmirdən güzgü hazırlatmasından söhbət gedir:                                                                                     

Keçmişdə güzgüdən yox idi əsər,

Güzgünü yaratdı böyük İskəndər.

Başlanınca güzgü qayırmaq işi

Qalıba tökdülər qızıl, gümüşü.

Nə əməl etdilər vermədi səmər,

Onda üzlərini düz görmədilər.

Sonra əl atdılar hər cür gövhərə,

Hər biri göstərdi başqa mənzərə.

Elə ki, təcrübə dəmirə çatdı,

Gövhər üzərində naxış yaratdı.

...Ilk dəfə güzgüyə baxdı İskəndər,

Bir əzəmət aldı gövhərdən gövhər.

Güzgüdə görüncə qeysər özünü

Güzgünün şadlıqdan öpdü üzünü. (1.112-114)

 

Qurani-Kərimdə adı çəkilən Zülqərneyn kimdir? Nəyə görə onun Makedoniyalı İskəndər olduğunu deyirlər? Əl-Kəhf surəsinin 83-98-ci ayələrində adı çəkilən şəxsdir. Bəzi mənbələrdə onun peyğəmbər, övliya, Tanrı tərəfindən seçilmiş şəxs olduğu yazılır. Əl-Kəhf surəsinin ayələrində verilir:

(Ya Rəsulum!) Səndən Zülqərneyn barəsində soruşurlar. De “Onun barəsində sizə bir hekayət (bəzi xəbərlər) söyləyəcəyəm!” Biz onu yer üzərində möhkəmləndirib qüvvətləndirdik və hər şey verdik (hər şeyin yolunu ona öyrətdik). O, (məğribə çatmaq üçün) yola çıxdı.(Tövbə qapısı məğribdə olduğuna görə səfərini oradan başladı). Nəhayət, günəşin batdığı yerə gəlib çatdıqda onu qara palçıqlı bir çeşmədə (lehməli bir suda) batan gördü.O, çeşmənin yanında (Allahı tanımayan,kafir) bir tayfa da gördü. Biz ona belə buyurduq: “Ya Zülqərneyn! Sən onlara (imana gəlməsələr) əzab da verə bilərsən, (haqq yola dəvət edib) onlarla yaxşı rəftar da edə bilərsən!” O (İsgəndər) belə cavab verdi: “Zülm (küfr) edənə əzab verəcəyik. Sonra o, Rəbbinin hüzuruna qaytarılacaq. (Rəbbi də) ona (Cəhənnəmdə) görünməmiş bir əzab verəcəkdir! İman gətirib yaxşı iş görənləri isə ən gözəl mükafat (Cənnət) gözləyir. Biz ona asan bir şey əmr edəcəyik!” (Onu Allaha yaxınlaşdırmaq üçün bacardığımız hər şeyi- oruc,namaz,zəkat,cihad və.s. öyrədəcək, gücü çatmayan bir işi isə görməyə vadar etməyəcəyik). Sonra o, başqa bir yola (məşriqə) tərəf üz tutub getdi. Nəhayət, günəşin çıxdığı yerə çatdıqda onu bir qövm üzərində doğan gördü ki, onlardan ötrü ona (günəşə) qarşı heç bir sipər yaratmamışdıq. (Yalnız günəşin özü onlar üçün sipər idi).(Zülqərneynin qüdrət və səltənəti, səyahəti) belə idi. Biz hələ onun yanında daha nələr olduğunu da bilirik. (Zülqərneynin qüdrətini, nə qədər əsgərlə səfərə çıxdığını Allahdan başqa heç kəs dəqiq bilməz). Daha sonra o (Zülqərneyn) başqa bir yola (cənubdan şimala) üz tutub getdi.Nəhayət, (sədd salmış olduğu Azərbaycandakı, yaxud Türküstanda Yə’cud-Mə’cüc tayfaları yaşayan ərazidəki) iki dağ arasına gəlib çatdıqda onların ön tərəfindən az qala söz anlamayan (yaxud danışıqları çox çətin başa düşülən) bir tayfa gördü.Onlar (tərcüməçi vasitəsilə) dedilər: "Ey Zülqərneyn! Yəcuc-Məcuc (tayfaları) bu ərazidə fitnə-fəsad törədirlər. Bizimlə onlar arasında bir sədd çəkmək üçün sənə müəyyən məbləğ (yaxud xərac) versək olarmı?” O (Zülqərneyn) dedi: “Rəbbimin mənə verdiyi (qüdrət və sərvət sizin mənə verəcəyiniz məbləğdən) yaxşıdır. Gəlin öz qüvvənizlə (bənna,fəhlə,dülgər və.s.) mənə kömək edin, mən də sizinlə onlar arasında möhkəm bir sədd düzəldim! Mənə dəmir parçaları gətirin!” (Onlar gətirdilər). O (Zülqərneyn) iki dağın arasını (dəmir parçaları ilə doldurub) bərabərləşdirən kimi : “(Körükləri) üfürün!”- dedi. (Onlar körükləri üfürdülər). (Zülqərneyn dəmiri) od halına salınca: “Mənə ərimiz mis gətirin, onun üstünə tökün!” dedi. (Dəmir və mis bir-birinə qarışdı, ərimiş mis divarın dəliklərini doldurdu və beləliklə, möhkəm bir sədd əmələ gəldi). (Yəcuc-Məcuc tayfaları) artıq nə (səddi) aşa bildilər, nə də onu dəlib keçə bildilər. O (Zülqərneyn) dedi: “Bu (sədd) Rəbbimdən bəxş edilən bir mərhəmətdir. Rəbbimin təyin etdiyi vaxt (qiyamətə yaxın Yəcuc-Məcuc tayfalarının dünyanı bürüyəcəyi zaman) gəldikdə isə (Allah) onu yerlə yeksan (dümdüz) edəcəkdir. Rəbbimin vədi haqdır!” (Allahın buyurduğu hər bir şey, o cümlədən İskəndərin səddinin dağılması,Yəcuc-Məcuc tayfalarının yer üzünün hər tərəfinə səpələnməsi, orada fitnə-fəsad törətməsi, nəhayət bir cür həşərat tərəfindən məhv edilməsi mütləq baş verəcəkdir). (4)

İmam Bağır (ə) buyurur: “Zülqərneyn peyğəmbər olmamışdır. Amma bu saleh şəxsi Allah sevirdi. O öz qövmünü təqvaya çağırırdı. Bir dəfə başından zərbə alan Zülqərneyn müəyyən müddət gözə dəymir. Sonradan qayıdıb yenidən xalqı təqvaya dəvət edir. Bu dəfə ikinci zərbəni alır.” Bu məqamda İmam buyurur: “Sizin aranızda da xüsusiyyətlərə malik şəxs var.” Ola bilsin ki, bu şəxs həmin iki zərbəyə xatir Zülqərneyn tanınmışdır. (6;7)

Şeyx Tusi  “Təfsire-nümunə” əsərində bəzi əsaslarla Zülqərneyn əslində Kuroş olduğu bildirilir. Əsər müəllifləri yunan tarixçilərinin bəzi məlumatlarına, Tövratın müəyyən bəyanatlarına və Kuroşun miladi XIX əsrdə tapılmış iki buynuzlu mücəssiməsinə əsaslanırlar. Amma mərhum Şuərani “Əbul-Futuh” təfsirinin haşiyəsində bildirir ki, Zülqərneyn 13 yaşından Ərəstunun şagirdi olmuş Makedoniyalı İskəndərdir. Amma “Əl-mizan” təfsirində də Kuroş ehtimalına üstünlük verilir.

Həzrət Əlinin (ə) Bəlxli gəncə öyrətdiyi duada (“Məşlul” duası) oxuyuruq: “ Ey Zülqərneyni sitəmkar padşahlara qalib edən Allah!” Həzrətdən nəql olunmuş bir hadisədə onun dilindən bildirilir ki, Zülqərneyndə padşahlıq və peyğəmbərlik nişanəsi vardı, haqqı batildən seçəcək həddə hər şeydən xəbərdardı, Allah şəhərləri və qəlbləri ona təslim etmişdir. (6)

Yəcuc və Məcuc kimdir ya da nədir?

Lüğətdə ərəbcə olmayan iki ad olaraq qeyd olunur. Ümumi olaraq din dilində “yer üzərində fitnə və pislik yayan tayfa” mənasında işlənilir. Onlar həmçinin, Gog və Magog olaraq da adlandırılırlar.

Göründüyü kimi, Qurani-Kərimdə də Zülqərneyn İskəndər, sədd isə İskəndər səddi adlandırılmışdır. İskəndər səddinin harada yerləşməsi barədə də müxtəlif fikirlər mövcuddur. Təbəri bu səddin Azərbaycanla Ermənistandakı dağlar arasında çəkildiyini göstərir.

Bəs dahi Nizami bu mövzuya necə yanaşmışdır? O, İskəndəri necə təsvir etmişdir?

Nizami Gəncəvi bu mövzuya öz mövqeyindən yanaşmışdır. Məsələn, İskənədərin buynuzu var rəvayətini o özünəməxsus şəkildə ifadə etmişdir. Əlbəttə ki, özündən əvvəl də bu məsələyə necə yanaşılması ilə bağlı ilə araşdırmalar edən Nizami Gəncəvi yazırdı:

                            

                             Dünya filosofu Əbu Məşər də.

                             “Üluf” adı ilə məşhur bir əsərdə.

                             Yazırdı: “İskəndər öldüyü zaman,

                             Bu böyük zərərdən çox qəmgin olan.

                             Yunanlılar onu çox sevdiklərindən

                             Çəkdilər kağıza şəklini həmən.

                             Onun surətini rəsm edən rəssam,

                             Şəkli layiqincə eyləyib tamam,

                             Çəkibmiş yanında o iki heykəl.

                             Sağında bir gözəl, solda bir gözəl;

                             Hər başda o iki buynuz rəsm etmiş,

                             Zərli və lacivərd rənglə bəzətmiş...(2.41-42)

 

Deməli, Nizamidən əvvəl Əbu Məşərin təsvirinə görə “İskəndərin buynuzu” söhbətinin yaranması həmin rəssamın çəkdiyi şəkillə bağlı bir əfsanənin yaranmasına səbəb olub. Əslində İskəndərə rəğbət bəsləyib onu rəsimdə İlahinin müqəddəsliyinə bağlayan Rum rəssamının bu şəkli sonralar düzgün başa düşülməyib,ərəblər tərəfindən başqa cür yozulub. Yəni, İskəndərin ətrafında əyləşən gözəllərin başında təsvir edilən buynuz dini əsatirlərlə bağlı olsa da, o, sonralar İskəndərin öz adına çıxılıb, əbədi söylənəcək bir əfsanənin təməlinə dönüb.

 

                              Ərəblər bu şəkli seyr eyləyərkən,

                              Qarışıq salmışlar onları səhvən.

                              İsgəndər bilmişlər o gündən bəri,

                              Buynuzlu çəkilmiş o mələkləri.

                              Odur ki, şübhəyə düşmüş ərəblər,

                              “Zülqərneyn” ləğəbi almış İskəndər.(2.42)

 

Burada iki məsələni xüsusi olaraq qeyd etmək lazımdır. Əvvəla, məlumdur ki, dillərdə həmişə “İskəndərin buynuzu var” əfsanəsi söylənilib. Amma dəyərli söz ustadı Nizami onu bir bilicinin dilindən eşitmək adı ilə buynuz kimi yox, qulaq kimi təsvir edir. İlk baxışda oxucuya və dinləyiciyə adi görünən bu dəyişmənin məzmunu səbəbsiz deyil. Əgər İsgəndərin buynuzu olmuşdusa, onu öz başqırxanından başqa kimsənin görə bilməməsi, bu söylənən əfsanə olsa belə, onu tamamilə qeyri-inandırıcılığa gətirib çıxarır. Lakin Nizami diqqəti burada özünü göstərib. Şair onu buynuz kimi yox, uzun, qeyri-adi qulaq kimi təsvir edib ki, onun da qeyrilərindən gizlənməsi mümkün bir iş sayıla bilərdi.

 

                                   Başqa bir bilici deyir ki,onun

                                   Qulaqları varmış həddindən uzun.

                                   Dürdən taca bənzər qınları varmış,

                                   İki qulağına o, qın taxarmış.

                                   Onları xəzinə kimi güdərək,

                                   Möhkəm gizlədərmiş bir xəzinətək    (2.42)

 

İkinci təsvirin özünəməxsusluğu İskənədrin başqırxanının birincisi yox, ikincisi tərəfindən bu sirrin açılmasıdır. Nizami isə “İskəndər və çoban” hekayətində onu ikinci başqırxan qulun adı ilə bağlayır. Qulun bu sirri quyuya söyləməsi və söylədiklərinin çalınan tütəkdə səslənməsi nəticəsində bütün xalq sirri bilmişdir. İlk əvvəl bu, adama qəribə görünə bilər. Əslində isə çox dərin mənası var. Lap qədim zamanlardan bəri insanlar arasında sirr saxlamaq söhbəti son dərəcə mürəkkəb bir amil olub. Babalarımızın “Dostunun da bir dostu var”, “Sirrini hər yetənə vermə”, “Sirr saxlamaq hər igidin işi deyil” kimi müdrik misalları xəyaldan keçdikcə dahi sənətkarın həmin məsələnin təsvirinə bir daha diqqətlə yanaşıb onu daha inandırıcı təsvir baxımına çevirməsi bizə aydın olur.

                                    

                                      Başın qırxan bir qulundan qeyri,

                                      Kimsənin bu sirdən yoxmuş xəbəri.

                                      Ancaq ki,həmin qul öldüyü zaman,

                                      İsgəndər tapdı bir özgə başqırxan.

                                      Şahın hüzurunda təzim edərək,

                                       Başladı saçını açmağa dəllək.

                                       Xəlvətdə saçını açıb qurtarcaq,

                                       Şah ona yavaşdan dedi: -Bura bax,

                                       Bilsəm, qulaqların sirrini əgər,

                                       Eşidib dünyada səndən bir nəfər,

                                       Bir qulaq burması gəlləm sənə mən,

                                       Ki bir də özgəyə bir sirr verməzsən!

                                       Dəllək padşahın əmrini tutdu,

                                       O gündən nitqini belə unutdu.

                                       Bu sözü kimsəyə əsla açmadan

                                       Saxladı küfr tək könlündə pünhan.

                                       Bu sirrin dərdindən saraldı ancaq,

                                       Çox böyük bir dərddir sirr saxlamaq.

                                        Bir gün bərk darıxdı, çölə üz qoydu,

                                        Gördü ki, çöldə var dərin bir quyu.

                                        Dərdini quyuya eylədi izhar:

                                       “İskəndərin uzun qulaqları var!”(2.42-43)

 

Göründüyü kimi, şahın birinci qulu ona sadiq olmaqla yanaşı, həm də daha dəyanətli və dözümlü olub. İkinci qul isə dözə bilməyib sirri quyuya söyləyir. Əvvəl-əvvəl adama elə gəlir ki, o da sirri kimsəyə açmayıb, kimsəsiz quyuya danışıb. Amma burada ataların daha bir misalı yada düşür: “Yerin də qulağı var”. Və doğrudan da hadisələrin sonrakı təsvirindən sonra belə bir təsəvvür yaranır ki, bu misal da elə həmin gündən yaranıb, xalqın hikmət kitabında özünə yer edib.

 

Bir gün o səhraya çıxdı padişah,

Sonra səsə sarı getdi İskəndər.

Uzaqda bir çoban göründü nagah,

Çağırıb çobanı soruşdu ondan,

Çobanın çaldığı neyi eşitdi,

Tütəyin sirrini danışdı çoban:

Çölləri üstünə qalxmış zənn etdi.

"Gördüm ki, bitib bu qamış quyuda,

Çünki neyin səsi deyirdi aşkar:

Şəkər qamışıtək, şirin bir suda.

"İskəndərin uzun qulaqları var!.."

Mən kəsib doğradım öz əlim ilə,

O, neyin səsindən od tutub yandı,

Kəsilməsəydi o, gəlməzdi dilə.

Muma döndərərdi hirsi poladı.

Cansızdır, onunla qızır bədənim.

Toxtayıb yerində durdu bir qədər.

Dilsizdir, ancaq ki, dilimdir mənim...”(2.43-44)

 

Bundan sonra heyrətdə qalan İsgəndər məsələnin düzlüyünü yoxlamaq üçün həmin quyudan yenə də qamış kəsdirib gətirdir. Yenə də ondan tütək düzəltdirəndə ona nəfəs dəyən kimi həmin sirri faş edən sözlər yenə təkrar olunur. Böyük şair bundan sonra təsvirin nəticə baxımını tamamlayanda onun səmtini bəşəri ideya nöqteyi-nəzərinə döndərir. Bir şahın və onun qulunun simasında sirr saxlamaq müqabilinin nə demək olduğunu duyub düşündükcə fikrin fərdi axını sonsuzluğa dönüb bəşəri baxışda sərfi-nəzər edilir. Dünya neçə zamanlar yola salıb, neçə padşahlar ədalətli və ədalətsiz tarixin kitablarını yazdırıb, neçə sarayların möhtəşəmliyi xarabalıqlara çevrilib. Lakin zaman keçdikcə qərinələrin kölgəsində gizlənib qalan sirlər yer altından buxar kimi qalxıb ellərin nəzərində açılıb.

 

Təzə tütəyə də dəyəndə nəfəs,

Dəlləyi qılıncdan elədi azad.

Şahın qulağına gəldi həmin səs.

Üzünü örtməsin qönçə, nahaqdır,

Bildi ki, heç sirri saxlamaz nihan,

Gec-tez ləl yanağı açılacaqdır.

Hamının sirrini açar bu cahan!

Qara daş içində gizlənən buxar

Allahı xeyr ilə eyləyərək yad

Axır ki, olacaq bir gün aşikar.  (1.45)

 

Nizaminin təsvir etdiyi makedoniyalı İskəndər Qurani-Kərimdəki Zülqərneyndirmi? Gəlin, nəzər yetirək. Dahi söz ustadı yazır:

 

Onlar İskəndəri pak sifət görcək,

 Qəbul elədilər bir peyğəmbərtək.(2.176)

 

“İqbalnamə”nin İsgəndərin Şimala çatması və Yəcuc səddini bağlaması hissəsində (s.173) şairin İsgəndər-Zülqərneyn mövzusuna baxışı aydın şəkildə görülür. Belə ki, şair Makedoniyalı İskəndəri Zülqərneyn kimi (Tanrı tərəfindən seçilmiş şəxs kimi)  təsvir etmişdir. Nizami Gəncəvinin makedoniyalı İskəndərlə bağlı mövzuya müraciət etməsi təsadüfi deyildi.  Yaxın və Orta Şərqdə böyük şöhrət qazanmış bu tarixi şəxsiyyət şairə hökmdar və xalq, ictimai ədalət, dövlətin idarə olunması, dünyanın dərk edilməsi kimi mühüm məsələlər haqqında görüşlərini ifadə etməyə imkan verirdi. Həmçinin, Qurani-Kərimdə də Zülqərneyn ədaləti və bərabərliyi təmin edən şəxs kimi təsvir olunmuşdur. Nizami də İskəndəri məhz belə biri kimi göstərmişdir. Ümumilikdə, “İskəndərnamə” Nizaminin öz ictimai-siyasi, fəlsəfi-etik düşüncələrinə yekun vurduğu şah əsərlərindəndir.

Mənim fikrimə gəldikdə isə, məncə, Zülqərneyn (İskəndər) qədim türklərdən olmuşdur. Belə ki, qədim türklərin əsas dini Tanrıçılıq olmuş və onlar vahid Allaha inanmışlar.Hətta, Osmanlı imperiyasının mövcudluğu dövründə “Dəlilər” adlı bir döyüşçü tayfası mövcud idi. Onlar döyüşə də öz əcdadları-qədim türklər kimi gedirdilər. Zənnimcə,bu tayfa lap qədimdən mövcud olmuşdur. Və onlardan biri Tanrı tərəfindən seçilmiş bəndə- Zülqərneyn idi. Çünki Nizami Gəncəvinin təsvir etdiyi makedoniyalı İskəndər belə keçmiş türklərə bənzədilmişdir. Həmçinin, Makedoniyalı İskəndərin bütpərəst olması da elm aləminə məlumdur.

 

“Əlinə yay alsa nişançı türklər,

“Deyirlər qoşa hörüyü varmış,

Atdığı hər oxla bir ordu yenər.

Onu daim kürəyinə atarmış.”

Zorba türk borusu etdikcə şiddət,

Türklərin qoluna gəlirdi qüvvət”.

 

Tarixçi-filoloq Dəniz Karakurt yazır ki, “türklərin qədim rəvayətlərinə görə dünyanın bir ucunda Ağ dəniz, bir ucunda göy dəniz, ortasında da odlu-atəş dəniz vardır”. Dəniz Karakurtun  yada saldığı kimi saldırı (rəvayət) yox, türklərin qədim “Oğuz-Zülqədər” dastanında adları çəkilir. Dastanın Borçalı çeşidində həmin dənizlərin adlarını Oğuz xanın qoyduğu deyilir. Ağ dəniz – Türkiyə sınırında, Yanar dəniz (Odlu dəniz) – Xəzər dənizi Azərbaycan sınırında. Qara dəniz Gürcüstan sınırında, Göy dəniz Çin dənizi. Qırmızı dəniz fars körfəzidir, Qaf dağı – Qafqazdır, Tanrı dağı və Altay dağı Orta Asiyadadır. Dastanda adı çəkilən xalqlar bu gün də yaşayırlar və hamısı da türkcə danışırlar. Belə bir canlı olayların tanıkını necə göy planetlərində axtarmaq olar.

Mahmud Qaşqarlı və Mövlanə Rumi əsərlərində Oğuz dastanının hekayələrindən parçalar verirlər. Ama Oğuz adı ilə yox, olayları Zülqərneyn adı ilə verirlər. M.Qaşqarlı və M.Rumi Zülqərneynin Oğuz xan olduğunu bilirlərmiş. Ona görə də Oğuz olaylarını Zülqərneyn adı ilə vermişlər.(8.98)

Ədəbiyyat siyahısı:

1.Nizami Gəncəvi “Şərəfnamə”

2.Nizami Gəncəvi “İqbalnamə”

3.Aidə Qasımova “Azərbaycan ədəbiyyatı və Quran qissələri”

4.Qurani-Kərim “Əl-Kəhf surəsi”(83-98)

5.Teymur Kərimli “Nizami və Tarix”

6.Möhsün Qəraəti “Təfsire-Nurus-Səqəleyn”

7.Şeyx Səduq “Kəmalud-dini-Səduq”

8.Dəniz Karakurt “Türk söyləncə sözlüyü”

(Elmi rəhbər: dos. Sevinc Qocayeva)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.06.2024)

                                                                             

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Ulduz” jurnalı ilə birgə QƏRBİ AZƏRBAYCANA QAYIDIŞA TÖHFƏ layihəsinin icrasına başlayır. Bu gün sizlər üçün ADPU-nun rektoru, professor Cəfər Cəfərovun “Qərbi Azərbaycan icmasının yaranması tarixi zərurətdir” məqaləsi təqdim edilir.

 

 

Azərbaycan xalqının Ümummilli Lideri Heydər Əliyev Qərbi Azərbaycanın böyük bir tarixi əraziyə malik olduğunu göstərərək  demişdir: "İndi  Ermənistan  adlanan  ərazi, Qərbi  Azərbaycan–İrəvan mahalı, Göyçə  mahalı, Zəngibasar mahalı, Zəngəzur  mahalı-bunlar  hamısı müsəlmanlar, azərbaycanlılar  yaşayan  diyarlar  olub".

İndi  Ermənistan adlandırılan Qərbi Azərbaycan  azərbaycanlıların tarixi  vətənidir və   azərbaycanlılar  XX  əsrdə dörd  dəfə – 1905-1907, 1918-1920, 1948-1953 və 1987-1991-ci illərdə  tarixi-etnik torpaqlarından deportasiya  edilmiş, qırğın-lara, təcavüzlərə  məruz  qalmışlar. SSRİ Nazirlər Sovetinin 1947-ci il dekabrın 23-də "Ermənistan SSR-dən kolxozçuların və başqa əhalinin Azərbaycan SSR-in Kür-Araz ovalığına köçürülməsi haqqında" 4083 saylı və 1948-ci il martın 10-da isə həmin qərara əlavə olaraq qəbul edilən "Ermənistan SSR-dən kolxozçuların və digər azərbaycanlı əhalinin Azərbaycan SSR-in Kür-Araz ovalığına köçürülməsi ilə əlaqədar tədbirlər haqqında" 754 saylı qərarlarına əsasən, 1948-1953-cü illərdə 150 min azərbaycanlı tarixi-etnik torpaqlarından deportasiya edilmişdir.

         Tarixdə  xalqımızın bir  parçası olan Qərbi azərbaycanlılara  qarşı törədilmiş bu faciələrə  hüquqi-siyasi  qiyməti  yalnız  Ümummilli lider  Heydər  Əliyev  vermişdir.  1997-cı il dekabrın 18-də "1948-1953-cü illərdə azərbaycanlıların Ermənistan ərazisindəki tarixi-etnik torpaqlarından kütləvi surətdə deportasiyası haqqında", 1998-cı il martın 26-da  "Azərbaycanlıların soyqırımı"  və 22 avqust 2001-ci ildə "Erməni millətçilərinin apardığı etnik təmizləmə nəticəsində Ermənistan ərazisindəki öz tarixi torpaqlarından didərgin salınmış azərbaycanlıların məskunlaşması problemlərinin həlli haqqında" fərmanlar imzalamışdır.

1987-1991-ci illərdə isə Ermənistan  adlanan Qərbi  Azərbaycandan  300 mindən artıq azərbaycanlı  tarixi – etnik torpaqlarından perik salınmış, deportasiya olunmuşlar.  Tarixi-etnik torpaqlarından deportasiya olunanların problemlərinin həlli  məqsədilə  1989-cu ildə "Azərbaycan Qaçqınlar Cəmiyyəti" İctimai Birliyi yaradılmışdır. Həmin Cəmiyyətin bazası əsasında   2022-ci il avqustun 3-də  "Azərbaycan Qaçqınlar Cəmiyyəti" İB-nin hüquqi varisi kimi  "Qərbi Azərbaycan İcması" yaradılmışdır. İcmanın məramında aydın şəkildə  göstərilir  ki, İcmanın məqsədi müxtəlif vaxtlarda etnik mənsubiyyətinə görə Ermənistan ərazisindən kütləvi şəkildə deportasiya olunmuş azərbaycanlıların və onların varislərinin ictimai-mədəni birliyinə nail olmaqla, onların hüquqlarının beynəlxalq müstəvidə bərpası, Ermənistan ərazisində Azərbaycan xalqının yaratdığı zəngin tarixi-mədəni irsin öyrənilməsi, təbliğ olunması və tam məhv olunmasının qarşısının alınması, həmin insanların öz ata-baba yurdlarına qayıtmaq hüququnun təmin edilməsi və birgəyaşayışa nail olunmasından ibarətdir. Onu da  qeyd  etmək  yerinə  düşər  ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Müzəffər Ali Baş Komandan Cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə 44 gündə Vətən  müharibəsində Qarabağın Ermənistan dövlətinin işğalından azad edilməsindən  sonra Qərbi Azərbaycan İcmasının yaranması  tarixi  zərurət idi.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Müzəffər  Ali Baş  Komandan 24  dekabr 2022-ci ildə Qərbi Azərbaycan İcmasının binasında  bir  qrup Qərbi  Azərbaycan ziyalıları ilə  görüşmüş və proqram xarekterli tarixi nitqində  demişdir: "Qərbi Azərbaycan bizim tarixi torpağımızdır, bunu bir çox tarixi sənədlər təsdiqləyir, tarixi xəritələr təsdiqləyir, bizim tariximiz təsdiqləyir. Ancaq əfsuslar olsun ki, ermənilər Qarabağdakı kimi, Qərbi Azərbaycanda da bizim bütün tarixi, dini abidələrimizi yerlə-yeksan ediblər, dağıdıblar, azərbaycanlıların tarixi irsini silmək istəyiblər, ancaq buna nail ola bilməyiblər. Çünki tarix var, sənədlər var, xəritələr var. Bu binada nümayiş etdirilən, XX əsrin əvvəllərinə təsadüf edən xəritə bir daha onu göstərir ki, Qərbi Azərbaycan tarixi Azərbaycan diyarıdır, şəhərlərin, kəndlərin adları Azərbaycan mənşəlidir və biz yaxşı bilirik ki, indiki Ermənistan ərazisində tarix boyu Azərbaycan xalqı yaşayıb. İndi əsas vəzifə ondan ibarətdir ki, dünya ictimaiyyəti də bunu bilsin. Artıq bu istiqamətdə işlər başlamışdır. Ancaq, əminəm ki, icma bu işləri daha məqsədyönlü şəkildə və nəticəyə hesablanmış tərzdə aparacaqdır".  Cənab Prezident İlham Əliyevin  nitqi  Qərbi Azərbaycanla  bağlı  tədqiqatların tam yeni istiqamətdə aparılmasına geniş imkanlar yaratdı.

Azərbaycan Dövlət  Pedaqoji Universitetində Qərbi Azərbaycanla  bağlı  tədqiqatların aparılması  daima  diqqət  mərkəzində  saxlanılmış və  indi  də  saxlanılmaqdadır. Elə  bu  məqsədlə  ADPU-nun Beynəlxalq  əlaqələr  üzrə prorektorluğunun strukturu  daxilində  Qərbi Azərbaycan Araşdırmalar  Mərkəzi yaradılmışdır. Mərkəzin   bu sahədə  görüləsi işləri hələ çoxdur. Artıq  Mərkəzdə Qərbi Azərbaycanla bağlı aparılan tədqiqatların əsas istiqamətləri  müəyyənləşdirilmişdir. Onlar apardığı  araşdırmalarla  elmimizə öz  töhfələrini  verəcəklər.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.06.2024)

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün sizlərə Xanım Anelanın Özüylə söhbəti və Hekayəsi təqdim edilir.

 

 

özüylə söhbəti...

 

“Ədəbiyyat həyatı şəkilləndirir”, səhv etmirəmsə, fransız dramaturq Jan Anuy belə deyirdi. Bu, həqiqətən də, belədir. Mənim ədəbiyyata marağım məktəbli vaxtlarımdan başlayıb, desəm, bu, doğru olmaz. O qədər ədəbiyyat aşiqi də deyildim. Bədii kitablarla tanışlığımı isə xatırlayıram. Səkkiz yaşımda “Sənə bu kitabları oxumaq olmaz!”, “Bu kitablar uşaqlara aid deyil!” xəbərdarlıqları ilə başlayıb əcaib tanışlığımız. Anamın bir iş dalınca evdən harasa gedəndə qadağa qoyduğu və mənim ondan gizli oxuduğum iki kitabla başladı hər şey... “Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi” və “Sevil”. Xatirimdədir, böyük qardaşımın adının qoyulması da bu kitablardan biri ilə əlaqəli olmuşdu.

Hə, evdə əlimə keçən kitabları xəlvəti götürüb oxuyurdum. Bir az böyüyəndən sonra isə bu əməlim getdikcə daha çox vərdişə çevrilməyə başladı. Lakin yenə də ədəbiyyata sonsuz sevgi bəsləyirdim, desəm, doğru olmazdı...

Rusiyada təhsil aldığıma görə mənimçün ədəbiyyat dərsləri olduqca çətin və müşkül görünürdü. Tolstoyu, Dostoyevskini, Çexovu, ümumiyyətlə, əksəriyyət klassikləri məktəb proqramında geniş tədris edirdilər deyə, əlavə nəsə oxumaqçün “doymuş” kimi hiss edirdin özünü.

Elə o illərdə çox yaxşı bacardığım bir şey var idi, hətta deyərdim ki, iki – inşa yazmaq və şeir oxumaq. Şeir oxumağı uşaqlıqdan sevirdim, baxmayaraq ki, əzbərləmək mənimçün, adətən, çətin olurdu. Amma eşidənlər həmişə ifadəli şeir oxumağımı, qiraətimi bəyənirdilər. Elə indi də ara-sıra davam edirəm.

Dörd-beş ili geridə qoymuşdum. Artıq on birinci sinifdə idim. İndi deyirəm ha, ədəbiyyata çox marağım yox idi, yenə də, necə oldusa, məktəbi bitirəndə bizə əsas fənlərdən başqa fənn seçimi verəndə (o zamanlar Rusiyada qayda belə idi) düşünmədən ədəbiyyat və astronomiyanı seçmişdim. Təsadüf idimi?! Təsadüf deyilən bir şeyin mümkünlüyünə inanmadığıma görə bunun bir işarə olduğunu anlayırdım.

Yazmağa nə zaman başladım? Ya da uydurmağa desəm, daha doğru olar. Çünki ilk yazılarım əksəriyyət yeniyetmə qızların tutduğuna bənzər gündəlikdə idi. Özümə aid dünyam var idi, orda tək yaşayırdım. Hamının gündəliyə yazdığı hadisələrdən məndə yox idi. Mən də məcbur qalıb uydururdum. Düzdür, bu uydurmalar da başıma bir gün bəla oldu, amma bu da başqa bir hekayədir...

Tələbəlik illərim başlamışdı. Bədii kitablarla aram yenə həmişəki kimi sərin idi. Kinoya baxmağı sevirdim. Hə, onu da deyim ki, evimiz hər zaman bədii kitablarla dolu olub. Rəhmətlik atam çox oxuyurdu, ən sevdiyi yazıçı Cek London idi. Lakin mən hüquq fakültəsinin tələbəsi idim, bütün fikrimi dərslərimə verirdim, ən fəal tələbələrdən idim. Vəkil olacaqdım...

Kuratorumuz, Yakuşev Anatoliy Vasilyeviç bizə psixologiyadan dərs deyirdi. Günlərin bir günü, qalın bir dəftəri var idi, onu da qoltuğuna vurub auditoriyaya gəldi. Bu dəftəri birinci kursdan tutduğunu dedi. Bizimlə bağlı qeydlər aparırmış. Soyadım “A” hərfi ilə başladığı üçün ilk mənimlə bağlı qeydlərindən başladı. Əvvəlcə bütün yaxşı xüsusiyyətlərimdən danışdı, məsuliyyətli və humanist olduğumu dəfələrlə vurğuladıqdan sonra belə dedi: “Xanım, sən heç vaxt hüquq mühafizə orqanlarında işləməyəcəksən”. Tutuldum, donub qaldım... “Nə danışır bu adam? Necə yəni? Mən axı sevərək seçmişəm bu peşəni...”. Üzümə bir az diqqətlə baxdıqdan sonra “Sən çox həssassan, hisslərin öndə gedir. Hüquq soyuqqanlılıq tələb edir. Sənin isə ruhun sanki bir yazıçı ruhuna bənzəyir” – fikirlərini əsaslandırmağa çalışdı. “Cəfəngiyat” deyə ağlımdan keçirdim...

İllər keçmişdi, artıq Azərbaycanda yaşayırdım, iki övlad anası idim. Bədii kitablar oxuyurdummu? Xeyr. Elmi kitablar, tibbə aid kitablar, öyrənə biləcəyim bütün nə varsa. Bədii kitablardan hələ də uzaq idim…

Günlərin bir günü Rusiyadan gətirdiyim dəftərlərdən biri keçdi əlimə. Nələr uydurubmuşam?! Bu hazır hekayə idi, ya da film ssenarisi... Rusca yazmışdım.

O gündən sonra boş vaxtlarımda o hekayəni Azərbaycan dilinə tərcümə etdim və o gündən bəri də yazmağa başladım. Yazdıqca sakitləşdiyimi, ruhumun dincəldiyini hiss etdim. Məlhəm kimi gəlirdi yazmaq mənə.

         Bir müddət sonra ilk əsərimi, “Amarna günahkarları” romanımı ssenari şəklində yazdım və fikrini öyrənmək üçün tanınmış kinematoqraflardan birinə göndərdim. Bir gün sonra mənə “Bunu özün yazmısan?” – deyə soruşdu. “Bizdə bunu çəkə biləcək rejissor yoxdu. Sən ən yaxşısı bunu kitaba çevir” deyə tövsiyə etdi. Elə onun dediyi kimi də etdim…

“Amarna günahkarları” kitabımla başladı ədəbiyyat aləminə səyahətim, indiyədək də davam edir. Ədəbiyyatı sevdim, bütün qəlbimlə bağlandım ədəbiyyata. Artıq altı ildir nəşriyyatda işləyirəm. Nə qədər bədii kitab oxumuşam? Sayını itirmişəm... Yazmaq isə nəfəs almaq kimi vazkeçilməz bir rituala çevrilib mənimçün. Yaşadığım müddətcə belə də davam edəcək, hər halda. Kinolar? Baxıram hərdən, amma düşünürəm ki, kiminsə beynində qurduğu və şəkilləndirərək hazır formada qarşımıza qoyduğu təxəyyülündənsə əsərin özünü oxuyaraq istədiyimiz kimi beynimizdə canlandırmaq daha gözəldir, daha canlıdır, daha estetikdir…

Bax belə, əziz oxucum… Ədəbiyyata gəlişim mənimçün bu günün özündə də islaholunmaz və müəmmalı hisslərlə bağlıdır. Yaşadıqca çox müəmmalarla qarşılaşdım, onları özümçün, oxucularımçün aydınlaşdırmağa, gün işığına çıxarmağa çalışdım. O müəmmalardan birini hekayəmdə sizinçün danışıram…

 

 

…və hekayəsi

 

 

MÜƏMMALI

 

İnsan həyatı, insanın bu dünyaya gəlişi haqda hər birimizin inandığı bir həqiqət var. Mən həmişə insanın bu dünyada bir missiyası olduğu həqiqətinə inanmışam. Biz heç birimiz bu dünyaya təsadüfən gəlməmişik. Ümumiyyətlə, təsadüf deyilən bir şey yoxdur. Ancaq bəzi həyatlar var, insanlar var, mənim üçün müəmmalıdır... Hər dəfə həyatın mənası haqqında düşünəndə bu fikir ağlıma gəlir, lakin bunu izah edə bilmədiyimçün heç vaxt heç kəslə bölüşməmişəm. Və hər dəfə ağlıma Nizi gəlir...

Nizinin əsl adı Nizami idi. Hələ yeddi yaşım tamam olmamışdı onu ilk dəfə görəndə. Nənəmgildə söz-söhbət, təlaş var idi. Uşaq ağlımla duyduğum şeylərdən çox təsirlənmişdim. Bakıdan rayona pambıq yığmağa gedən tələbələr pambıq sahəsində uşaq səsi eşidib, səsə getdikdə isə ağa bükülmüş, ağlamaqdan səsi batmış, bağlı ayaqlarını bir-birinə sürtməkdən dərisi yeyilmiş, gözlərini qarışqa basmış körpə tapmışdılar. Anamın xalası bu xəbəri duyar-duymaz əl-ayağa düşdü. İllərdi körpəyə sahib ola bilməmişdi və bununla barışıb ər-arvad baş-başa verib yaşamışdılar. Nənəmin bacısı olduğu üçün onu da nənə deyə çağırırdıq. Adı Qönçə olsa da, nədənsə Xonça kimi tanıyırdı hər kəs. Biz də “Xonça nənə” deyirdik…

Xonça nənəm əri ilə bütün sənədləri toplayıb uşağı övladlığa götürdülər. Adını da Nizami qoydular. Nizami bir neçə aylıq olanda Xonça nənəm qaraciyər xəstəliyindən Bakıya əməliyyat olunmağa getdi. Nizamini nənəmin evində hər kəs növbə ilə saxlayırdı. Birinci sinifdə oxuyurdum. Qardaşımla yatıb yuxumuzu da ala bilmirdik, gecələr Nizaminin çığırtıları imkan vermirdi. Nizaminin səsi ilə bərabər anamın da “Nizim, lay-lay” səsi artıq beynimizə həkk olmuşdu. Xonça nənəmin əri Şəmil baba Nizamini “Nizi” deyə çağırırdı deyə, artıq hamımız onun ağzı ilə çağırırdıq: “Nizi”. Bir aydan çox keçmişdi, Xonça nənəm qayıtdı. Biz artıq Niziyə alışmışdıq...

İllər keçirdi, Nizi böyüyürdü. Xonça nənəmlə Şəmil babam o qədər övlad həsrəti çəkmişdilər ki, Nizini dünyanın, bəlkə də, ən ərköyün övladı kimi böyüdürdülər. Hərdən onlara qonaq gedirdik. Nizi bağlarındakı ən gözəl meyvə ağaclarına dırmanıb bizə ərik, gilas, alça yığırdı. Nə qədər nadinc idisə, o qədər də təmiz ürəkli, mərd böyüyürdü. Ən sevdiyi əyləncə atası televizora baxanda, ya da bir qonaqla oturub söhbət edəndə onun başına dırmanıb boynunda oturmaq idi. Şəmil babam isə gülüb hərdən sadəcə, “yazıq Nizi... yazıq Nizi” deyirdi.

Çox keçmədi, Şəmil babam dünyasını dəyişdi. Nəvələrdən böyük olduğum üçün Nizinin başını qatmaq mənə düşmüşdü. Böyüklər üç gün, sadəcə, axşamdan-axşama evə gəlirdilər. Çox nadinc idi. Mən onu sudan, oddan, heyvanlardan, hər şeydən qorumali idim. Nə etsəm, olmurdu. Ən yaxşı bacardığım işə əl atdım, nağıllar uydurub Niziyə danışırdım. Bu işə yaramışdı: “Mənə əsgər nağılı danış, bacı, nolarrr...” – hər nağılımda bir əsgər var idi. Hətta Cırtdanı belə əsgərə çevirmişdim.

Nizami atasının ölümünü öyrənəndə təmiz nadincləşmiş, ipə-sapa yatmaz olmuşdu, heç sözə baxmırdı. Sanki acısını belə yaşayırdı... Bir müddət sonra biz artıq Azərbaycandan getdik və mən Nizamini bir də artıq məktəbin son illərində gördüm. Öyrəndim ki, Xonça nənəm Nizini də götürüb Füzuli rayonuna köçüb. Özləri də bilmədən qəddar olan məktəbli uşaqlar Niziyə atası ilə bağlı nəsə danışanda Şəmil babamın onun doğma atası olmadığını deyibmiş. Xonça nənəm də Nizami hər şeyi öyrənməsin deyə, guya ərinin dəfn olunduğu qəbiristana yaxın olmaq bəhanəsi ilə evini-eşiyini satıb, kiçik bir daxma alaraq bir ucqar kəndə köçmüşdü.

Qadınların baş bəlası olan seriallar burda da özünü yetirmişdi. O vaxt məşhur olan biri var idi, “Klon”, Xonça nənəm ordakı qəhrəmanın övladlıq olduğunu öyrənəndən sonra öz anasına nifrət etdiyini görüb Nizamiyə hər şeyi açıb danışıb. Nizami xeyli susduqdan sonra ağlayaraq Xonça nənəmi qucaqlayıb “Mənim anam sənsən!” – deyib. Bunları Azərbaycana qayıdandan sonra mənə nənəm danışdı. Gəldiyim günün axşamı elə Nizami özünü yetirmişdi. Necə sevinmişdi bizi görəndə... Heç dəyişməmişdi. Həmin nadinc Nizi...

Demək olar, həftənin yarısını bizimlə keçirirdi. Heç vaxt adımı deməzdi, sadəcə, “bacı” çağırardı.

Əsgər getdi Nizimiz… O, əsgərlikdə olduğu vaxt, yeni il gecəsi idi. Bərk qar yağmışdı. Birdən darvazanın səsi eşidildi. Qəribədi, itim Vinni də hürmədi. Yəqin, tanış adamdı, deyib qapını açdım. Birdən əsgər paltarında “bacı, mənəm” deyən Nizini gördüm. Dərhal boynuna atıldım. İkiqat şadyanalıq oldu, Nizi gəlmişdi, yeni il gecəsinə bundan gözəl sürprizmi olar?! Evlərinə deyil, bizə gəlmişdi. Hər kəs yığışıb getdi Xonça nənəmi sevindirməyə...

 

***   

 

Qabaqda toy var idi, Nizaminin toyu!

Heç vaxt səsi çıxmayan telefonum susmaq bilmirdi.

         – Alo, – cavab verdim.

         – Bacı, – Nizinin səsini eşitdim.

         – Ay can, Nizi!

         – Bacı, səndən bir şey istəyəcəm.

         – Nə? – təəccüblə soruşdum. Çünki o heç vaxt mənə zəng vurub nəsə istəməzdi.

         – Gülnarın bu bəzək işlərini-filan sən edə bilərsən? Xalam dedi, bacarırsan. Bir də ona da pul verməyim.

         – Təkcə qız toyunda? – soruşdum. Çünki öz hayımda idim. Gəlini bəzəsəm, özümə vaxtım qalmayacaqdı.

         – Hər ikisində... – elə səslə dedi ki, yox deyə bilmədim.

         Nizinin toyuna çox həvəslə hazırlaşırdıq. Onun bizdən başqa kimi var idi ki?! Hətta atamın mənə hədiyyə etdiyi üzüklərdən birini Xonça nənəmə verdim, gəlinə hədiyyə versin deyə. Hər şeyin könlüncə olması üçün əlimizdən gələni edirdik. Ona tək olduğunu hiss etdirməməyə çalışırdıq.

         Evlənəndən sonra Nizini az-az görürdüm. Bir çoxlarımızdakı kimi, iş axtarışları, ailə dolandırmaq kimi problemləri peyda olmuşdu… Sonralar eşitdim ki, hərbiyə işə düzəlib. Çox narahat oldum. Çünki Nizinin necə biri olduğunu hamımız bilirdik, həm də cəbhə bölgəsində. Ara-sıra eşidirdim ki, hər atəşgah pozulanda Nizami irəli gedir. Onunla bağlı narahatlığım gün-gündən artırdı. Artıq bir qızı var idi, Ayşə var idi; ikinci də dünyaya gəlmək üzərə idi.

Bir gün gəldi bizə, axşam düşürdü... Evə getməyəcəyini dedi, yoldaşı isə dayanmadan zəng vurub harda olduğunu soruşurdu. Hamımız narahat olduq, ailəsində problem yaranar deyə, danladıq hərə bir tərəfdən. Nədənsə kefsizləşdi, sanki getmək istəmirdi. Sağollaşanda isə “Nolar, ehtiyatlı ol, irəliyə soxulma bu atışmalar zamanı” – dedim. Cavabında “Mən onsuz da şəhid olacam!” deyib getdi. Məni qıcıqlandırmaq üçün dediyini düşündüm. Çox əsəbiləşdim. Eləcə də ayrıldıq. O gedəndən xeyli sonra hələ də deyinirdim.

Bir neçə gün sonra Bakıda nişan şənliyində Nizaminin vurulduğu xəbərini aldım… Onun dəfn mərasiminə getmədim, gedə bilmədim... Bunu da heç cür izah edə bilmirəm. Bəlkə də, qəbullanmadığım üçün... Onun məzarını ziyarət etməyə gedəndə şəhid olmasından bir ildən çox keçmişdi. Dərdinə dözməyib dünyadan heç bir xəstəliyi olmadan köçən Xonça nənəmin məzarı üstə gedəndə baş çəkmişdim Niziyə…

Nizamiyə atışma zamanı həlak olduğu üçün şəhidlik adı verilsə də, o, düşmənlər tərəfindən vurulmamışdı. Avtomatla ehtiyatsız davranılması nəticəsində Babaşov Nizami Şəmil oğlunun öz əsgərimiz tərəfindən vurulduğu deyilirdi. Vəziyyət qarma-qarışıq idi... Hərə bir söz deyirdi... Ancaq yenə də dediyini edib öndə getmişdi… Yarasını isə arxadan, kürəyindən almışdı… Ürəyindən…

23.01.2015-ci il… gecə… bu tarix təkcə Nizaminin şəhid olduğu gün deyildi, həmin gecə Nizaminin ikinci qızı – Arzu da dünyaya gəlmişdi...

Film kimi, amansız bir... Mən artıq Nizinin adını eşidəndə anamın onu bələkdə yelləyərək oxuduğu “Nizim, lay-lay” sözlərini deyil, onun yasında ağlayaraq “Gəlişi kimi müəmmalı gedişli Nizim, lay-lay” sözlərini xatırlayıram…Müəmmalı...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.06.2024)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə UŞAQ ƏDƏBİYYATINI TANIDAQ layihəsində Britaniya və Amerika uşaq şeirindən seçmələr təqdim edilir.  Şeirləri ingilis dilindən tərcümə edən Şahin Xəlillidir.

 

Bu gün tanış olacağınız şeir Eva Merriama aiddir. O, Amerika şairidir.

 

Eva Merriam

(1916-1992)

ABŞ

 

Dizlər

 

İməkləyir gör necə

Çağalar dizi üstə.

Mən çıxıram dizimlə,

 

Düşürəm üzü üstə.

Bax, yatmağa gözəl yer

Anamın dizləridir.

Pişik balaları

Pişik balalarının

Əynində xəz paltosu

Yatanda yazıqların

Kəsilmir xorultusu.

Dayaz qabda, bax, onlar

Gör bir necə süd içir.

Yalayanda bığını

Könlündən balıq keçir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.06.2024)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı şair, publisist, siyasi icmalçı Əkbər Qoşalının növbəti siyasi təhlilini təqdim edir. 

 

Misir çağdaş dünyada sivilizasiyanın beşiyi olaraq qəbul edilir. Havayı yerə deməyiblər: Misir – dünyanın anasıdır…

Azərbaycan çağdaş dünyada sivilizasiyalar və mədəniyyətlərarası diloqun əsas ünvanlarından biridir.

Misir əsas hissəsi Afrikada yerləşən qitələrarası ölkədir.

Azərbaycan əsas hissəsi Asiya, digər hissəsi Avropa qitəsində yerləşən qitələrqovuşuğu ölkədir.

 

Misir Ərəb Respublikasının (جمهوریّة مصر العربیّة‎‎) elanı (18.06.1953) Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin (آذربایجان خالق جمهوریتي) elanından (28.05.1918) 35 il sonra, Azərbaycanın öz müstəqilliyini bərpa etməsindən (18.10.1991) isə 38 il öncə baş verib. Misirin əhalisi Azərbaycan Respublikası əhalisindən təqribən 10 dəfə çox, ərazisi təqribən 12 dəfə böyükdür.

“Dünyanın anası”nın himnində üç dəfə təkrarlamaqla “Biladi” - “Mənim ölkəm” vurğusu edilir.

Bizdə himnin başlanğıcında iki, sonunda dörd dəfə “Azərbaycan” deyilir...

 

Azərbaycan Prezident İlham Əliyev iyunun 8-də Misirdə rəsmi səfərdə oldu, önəmli görüşlər, qarşılıqlı maraq doğuran məsələlərin müzakirəsini keçirdi, Misirli həmkarı ilə birgə mətbuata bəyanatla çıxış etdi.

Artıq 8 aydır beynəlxalq ictimaiyyətin diqqəti Misirin yanıbaşında – Qəzza zolağında, Fələstində, İsraildədir... Quzey-doğu hissəsi Asiya qitəsində olan Sinay yarımadasında yerləşən Misir, gündoğarda Fələstin, İsrail və Qəzza zolağı ilə həmhüduddur.

Misirin aid olduğu coğrafiya yalnız son ayların deyil, son illərin ən mürəkkəb hadisələrinə səhnə olub və olmaqdadır. Misir özü bir neçə il öncə gərgin daxili çaxnaşmalardan keçdi. Bölgəsinin çəkili ölkəsi olan Misirlə bizi yalnız uzaq tarix, eyni din inancı deyil, beynəlxalq məzmunlu məsələlərə ortaq baxışımız və bu ortaq baxışı sərgilədiyimiz, üzvü olduğumuz beynəlxalq qurumlar (da) birləşdirir. Azərbaycan Prezidentinin Qahirədə dediyi kimi: “Bütün beynəlxalq məsələlərdə bizim fikrimiz üst-üstə düşür. Hər iki ölkə beynəlxalq təşkilatlar çərçivəsində fəal çalışır, o cümlədən BMT, Qoşulmama Hərəkatı, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı çərçivəsində fəal əməkdaşlıq olunur, habelə İslam həmrəyliyinin gücləndirilməsi istiqamətində birgə səylər göstərilir”.

Yuxarıda da vurğuladığımız üzərə, Misir yanıbaşında yaşanan qanlı olaylara biganə deyil, əlbəttə; Azərbaycan özü Ermənistanın (havadarlarının hərtərəfli dəstəyi ilə) həyata keçirdiyi 30 illik işğalın ağır sonuclarını yaşayıb, soyqırım aktları görüb, itkinlik görüb… Azərbaycan II Qarabağ müharibəsi və ondan sonra qısamüddətli antiterror tədbirləri ilə öz ərazi bütövlüyünü bərpa etmiş qürurlu, güclü dövlətdir. Bu güc, qürur həm də onu ifadə edirk ki, bütün yaşanmışlara baxmayaraq, Azərbaycan məhz sülh üçün çalışır, müharibədə olduğu kimi, sülhdə də qızıl ləyaqət göstərir. – “Azərbaycan keçən ilin sentyabr ayında öz dövlət suverenliyini və ərazi bütövlüyünü tam bərpa etmişdir. Bu, Ermənistan ilə normallaşdırma yolumuzda önəmli amil olacaqdır. İki ilə yaxındır Azərbaycan-Ermənistan şərti sərhədində sakitlikdir, heç bir atəşkəs pozuntusu müşahidə edilmir”. – Prezident İlham Əliyev bunları Qahirədə söylədi. Əlavə etdi ki: “Danışıqlar prosesində irəliləyiş üçün yaxşı imkanlar var. Azərbaycanın Qazax rayonunun otuz ildən çox müddət ərzində işğal altında olmuş dörd kəndi danışıqlar yolu ilə Azərbaycana geri qaytarılmışdır”.

Güclü havadarlarına arxalanan Ermənistan kimi bir keçmiş işğalçı ilə münasibətlərdə belə gələcəyə baxan sülhpərvər Azərbaycan, Fələstin-İsrail münasibətlərinin də məhz ədalətli sülh anlayışı içində (beynəlxalq hüquq normalarına uyğun) həllinin tərəfdarıdır: “Fələstin-İsrail münasibətlərinin tənzimlənməsi və müstəqil Fələstin Dövlətinin yaradılması bizim Qoşulmama Hərəkatına sədrliyimiz dövründə hər zaman diqqət mərkəzində idi. Bir çox tədbirlər keçirilmişdir və Azərbaycanın mövqeyi birmənalıdır - müstəqil Fələstin Dövləti qurulmalıdır, Şərqi Qüds onun paytaxtı olmalıdır”.

Azərbaycan Prezidenti Qahirədə Azərbaycan dövlətinin prinsipial mövqeyini bu cümlə ilə duyurdu: “Qəzzada yaşanan faciə tezliklə dayandırılmalıdır, müharibə dayandırılmalıdır və bütün məsələlər danışıqlar yolu ilə həll olunmalıdır”.

 

Beləliklə, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Misirə səfəri əlamətdar hadisədir. Prezident Əbdülfəttah Əs-Sisinin ötən il ölkəmizə səfəri də əlamətdar hadisəydi Müxtəlif əməli çalışma sahələri üzrə qarşılıqlı faydalı işbirliyimiz ilbəil möhkəmlənir. Bizim işbirliyimiz bir sıra regional, beynəlxalq məsələlərə kontstruktiv baxışın formalaşması, beynəlxalq ictimaiyyətə çağırışlar və s. baxımından da yeni səhifələrin açılmasına səbəb olur. Prezidentin dediyi kimi, “Ölkələrimiz arasındakı siyasi dialoq müntəzəm xarakter daşıyır. Bu siyasi dialoq bundan sonra da davam ediləcək”.

Prezident Əliyev Prezident Sisini COP29-un açılış törəninə dəvət etdi.

Misir Qoşulmama Hərəkatında ən ilk dönəmlərdən aktiv mövqe tutan ölkədir və Afrikanın, demək olar, bütününü əhatə edən Hərəkatın yeni inkişaf dönəmi Azərbaycan Prezidentinin bu beynəlxalq quruluşa sədrlik etdiyi illərlə sıx bağlıdır. Azərbaycanın Misirin soy və din qardaşlarının qayğılarına aşina olması, mümkün dəstəklər nümayiş etdirməsi, heç şübhəsiz, Misirdə də bilinir.

Ayrıca, Azərbaycan Türk Dövlətləri Təşkilatının qurucu üzvüdür və Prezident Əliyev Misir səfərindən öncəki gün TürkPA-ya üzv ölkələrin parlament sədrlərini qəbul etmişdi. “Mən əminəm gün gələcək ki, dünyanın bütün məsələlərini Türk Dövlətləri Təşkilatı ilə məsləhətləşmə yolu ilə həll edəcəklər” – İlham Əliyev bu sözləri həmin görüşdə demişdi. Azərbaycan Prezidentinin Misirə rəsmi səfəri, orada verdiyi ismarıclar Türk Dövlətləri Təşkilatının baxışı kimi də şərh oluna bilər. Gəlin bu yerdə Misir – Türkiyə münasibətləri zəifləyən vaxtlarda, məsələn, Fransa-Misir, Yunanıstan-Misir gəliş-gedişlərinin necə sıxlaşdığını yada salaq. Qardaş Türkiyənin Aralıq dənizində iki gündən bir “NAVTEX” elan etmək zorunda qaldığı, ondan öncə Liviya və Türkiyənin Aralıq dənizində Dəniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılması Anlaşması (27.11.2019) imzaladığını yadımıza salaq. Həmin Anlaşmadan 7 ay sonra (06.08.2020) Misirlə Yunanıstan Dəniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılması Anlaşmasını imzaladı... Həmin anlaşma imzalanandan 27 gün sonra (02.09.2020-ci ildə) Azərbaycan Prezidenti Yunanıstanın ölkəmizdə yeni təyin olunmuş fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Nikolaos Piperiqkosun etimadnaməsini qəbul edirdi. “Cənab səfir, mən sizinlə açıq danışacağam. Sözsüz ki, diplomatların özlərinə məxsus ünsiyyət üslubu olur. Mən diplomatlar hazırlayan institutda təhsil almışam. Ona görə də mən diplomatik dilin nə olduğunu bilirəm. Lakin zənnimcə, yaxşı olar ki, harada olduğumuz, nə istədiyimiz və necə irəli getməyimizlə bağlı aydın anlayışa sahib olmaq üçün bir-birimizin mövqelərimizi bilək” deyən Azərbaycan Prezidenti çox vacib mövzulara toxundu. Onlardan biri də Türkiyə və Yunanıstan arasında Şərqi Aralıq dənizi regionunda o dönəmdə baş verən gərginlik idi: “Bu sirr deyil ki, Türkiyə təkcə bizim dost və tərəfdaşımız yox, bizim üçün qardaş ölkədir. Biz heç bir tərəddüd etmədən Türkiyəni dəstəkləyirik və bütün hallarda dəstəkləyəcəyik. Biz eyni dəstəyi türk qardaşlarımızdan da görürük. Onlar Azərbaycanı bütün məsələlərdə dəstəkləyirlər və biz onları bütün məsələlərdə dəstəkləyirik, o cümlədən Şərqi Aralıq dənizində kəşfiyyat məsələsi ilə bağlı. Mən istəyirəm ki, siz bizim mövqeyimizi biləsiniz. Bu mövqe mənim göstərişimlə artıq Azərbaycan hökuməti tərəfindən rəsmi açıqlanmışdır. Sizə bir daha deyə bilərəm ki, Türkiyə bizim üçün təkcə dost yox, qardaş ölkədir və türklər bizim qardaşlarımızdır. Beləliklə, bütün məsələlərdə biz onların yanında olacağıq”.

2013-cü ildən sonra Misir-Türkiyə siyasi bağları müvəqqəti işlər vəkili səviyyəsinə enmişdi. 9 ildən sonra – 2022-ci ilin noyabrında Fütbol üzrə Dünya Kuboku yarışlarına evsahibliyi edən Qətərin Əmiri Təmim bin Həməd Al Saninin vasitəçiliyi ilə Misir və Türkiyə liderlərinin görüşü baş tutdu. Türkiyə və Misir prezidentlərinin Dohada yüksək səviyyəli dialoqa başlaması, bizim qardaş ölkəmizlə dost ölkəmiz arasında münasibətlərdə yeni başlanğıc oldu...

 

Elə bilirəm, bu xatırlatmalar, Azərbaycan-Misir münasibətlərinin inkişafının digər qardaş, dost ölkələrin, o cümlədən Türk Dövlətləri Təşkilatının da çıxarlarına cavab verdiyini göstərməkdədir...

 

Qitələrarası Misirlə qitələr qovuşuğunda yerləşən - ərazisindən həm Gündoğar-Günbatar, həm Quzey-Güney daşıma dəhlizlərinin keçdiyi Azərbaycanın işbirliyi yeni uğurlar vəd etməkdədir. Bunu iyunun 8-də Qahirədə imzalanmış Azərbaycan-Misir sənədləri bir daha sübut edir:

- Gənclər və idman sahələrində əməkdaşlıq haqqında Anlaşma Memorandumu;

- Bakı şəhər İcra hakimiyyəti ilə Qahirə Qubernatorluğu arasında dostluq və əməkdaşlıq haqqında Anlaşma Memorandumu;

- Elektrik və bərpaolunan enerji sahələrində əməkdaşlıq haqqında Anlaşma Memorandumu;

- AZPROMO ilə Misir Ərəb Respublikasının Sərmayə və Azad Zonalar üzrə Baş Qurumu arasında 2024-2025-ci illər üzrə Birgə Fəaliyyət Planı;

- Azərbaycanın İqtisadiyyat Nazirliyi ilə Misirin Neft və Mineral Ehtiyatlar Nazirliyi arasında əməkdaşlıq haqqında Niyyət Protokolu;

- Azərbaycanın İqtisadiyyat Nazirliyi ilə Misirin Beynəlxalq Əməkdaşlıq Nazirliyi arasında təcrübə mübadiləsi haqqında Anlaşma Memorandumu;

- İnformasiya və kommunikasiya texnologiyaları sahəsində əməkdaşlıq haqqında Anlaşma Memorandumu.

 

İmzalanmış sənədlər, əldə edilmiş razılaşmalar ölkələrimiz arasında ticarət dövriyyəsini daha da artıracaq. Energetika, bərpaolunan enerji növlərinin istehsalı, neft sənayesi, əczaçılıq, alüminium sənayesi və b. sahələrdə daha yaxşı sonuclara varmaq mümkün olacaq. Hər bir sahə üzrə işbirliyi isə digər sahələr üzrə işbirliklərini tətikləyir – uğur uğur gətirir...

DÖVLƏTİMİZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.06.2024)

 Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu və Bakı Şəhəri üzrə Təhsil İdarəsinin birgə “Bir direktor, bir şagird” adlı layihəsi uğurla icra olunmaqdadır. 

Layihənin əsas məqsədi nümunəvi məktəblərimizi, istedadlı şagirdlərimizi üzə çıxarmaq, onların ədəbiyyata olan marağına diqqət yönəltməkdir. 

Tədris ili müddətində bir neçə məktəb layihənin iştirakçısı olub və bir-birindən gözəl esselərlə şagirdlərimiz öz potensiallarını, yazma, düşünmə, analizetmə qabiliyyətlərini nümayiş etdiriblər. 

Bununla bərabər, öz işinin peşəkarı olan təhsil müəssisələrinin rəhbərləri də bu layihənin iştirakçısı olublar. Rəhbər idarəetmə sisteminin əsas fiqurudur. Hər hansı idarəetmə prosesində, o cümlədən məktəbin idarə olunmasında ən əsas mövqe, məsuliyyət rəhbərə - direktora məxsusdur. Məktəb rəhbərləri məktəb işinin məzmununu dərindən mənimsəməklə demokratik prinsiplərə istinadən operativ təşkilatçılıqları ilə təlim- tədris prosesinə əsaslı təsir göstərirlər. Layihənin bir özəl tərəfi də odur ki, məktəb rəhbərlərinin şagirdlərinə olan səmimiyyət və sevgisini nümayiş etdirir.

 

Layihə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının media dəstəyi ilə həyata keçirilir. Layihənin əlaqələndiricisi fondun əməkdaşı Ülviyyə Əbülfəzqızıdır. 

Rubrika sayəsində çoxminli oxucu auditoriyası bir çox məktəb direktorları və istedadlı şagirdlərimizlə tanış olublar.

Ülviyyə Əbülfəzqızı söyləyir: 

-Gəlin birlikdə bir daha layihə iştirakçıları olan şagird və direktorların bir neçəsini xatırlayaq. Diqqət çəkən şagirdlərimizdən biri ən azyaşlı iştirakçımız - 247 nömrəli tam orta məktəbin 3- cü sinif şagirdi Əkbər Qorodayev oldu. 

Əkbər "Kitab aşiqi" essesi ilə kitabların dəyərli dost olduğunu vurğuladı. O, oxuduğu bir neçə kitabın adını söyləyərək mütaliənin əvəzsiz olduğunu bildirdi. Əkbərin essesindən son bir neçə cümləyə nəzər salaq:

 

 

"İstərdim ki, bütün uşaqlar maraqlı kitabları oxusunlar. Oxusunlar ki, daha da böyüsünlər, zənginləşsinlər, gələcək addımlarını atanda düşünüb hərəkət etsinlər.

Nə vaxtsa haradansa oxuduğum bu fikirlə yazımı tamamlayıram:  “10 yaşına qədər həftədə ən azı 1 kitab oxuyan uşaqda 16 yaşına çatdıqda həftədə 1-dən az kitab oxuyan uşağa nisbətdə təlim nailiyyətlərinin daha yüksək olduğu müşahidə edilmişdir.” Yoldaşlarımın  da təhsildə nailiyyətlərinin,  danışma, ünsiyyət bacarıqlarının, dünyagörüşünün yüksəlməsi üçün daha çox kitab oxumasını tövsiyə edirəm. Oxuduğumuz kitablar haqqında qısa məlumat verir, digərlərini də oxumağa sövq edirik, hətta aramızda “Mən oxudum, sən də oxu” şüarı altında kitablarımızı bir-birimizə ötürürük."

 

247 nömrəli tam orta məktəbin direktoru Sitarə xanıma və şagirdimiz Əkbərə uğurlar diləyirik.

Növbəti yazısı ilə fərqlənən şagirdimiz isə 83 nömrəli məktəb- liseyin əlaçı şagirdi Tərlan Həsənovadır. 

Bu şagirdimiz " Azərbaycan qadını dünyanın

səkkizinci möcüzəsidir" adlı essesi ilə yaddaşımızda iz saldı. Şagirdimizin essesindən bir parçaya nəzər salaq:

 

 

"Mehriban xanım bu gün müasir Azərbaycan qadınının ən mükəmməl obrazıdır. Azərbaycan qadını - gözəl ana, vəfalı ömür-gün yoldaşı, elini-obasını düşməndən qoruyan, haqq-ədalət yolunda qanını-canını əsirgəməyəndir. Azərbaycan qadını - övladını torpağa əmanət edən, “Şəhadətin mübarək” deyərək, ən böyük “Şəhid anası” titulunu şərəflə daşıyandır. Azərbaycan qadını - bir saçını ağ, birini qara hörən, bu dünyada o dünyadakı ömür-gün yoldaşına vəfalı olandır. Azərbaycan qadını - dünyanın səkkizinci möcüzəsidir!

”Qadınsız insan yoxdur, qadınsız həyat yoxdur” Bu sözlərsə Ümummilli lider Heydər Əliyevə məxsusdur!"

 

83 nömrəli məktəb- liseyin direktoru Almaz Bayramova və şagird Tərlan Həsənovaya  uğurlar diləyirik.

Növbəti uğurlu şagirdimiz Bakı şəhəri Məktəb Lisey Kompleksinin 11- ci sinif şagirdi Kənan Quliyevdir. Şagirdimiz essesində günümüzün ən aktual məsələlərindən birinə toxunmuşdur. Kənan Quliyevin "Stress: müasir görünməz problem" adlı essesindən bir parçaya diqqət edək:

 

 

"Stresssiz-hesabsız inkişafa baxmayaraq, fərdlərin onun enerjisinə təsirini yumşaltmaq və davamlılıq inkişaf etdirmək üçün strategiyalar qəbul edilə bilər. Məşq, ibadət və istirahət üsulları kimi stressi azaldan fəaliyyətlərlə məşğul olmaq stress reaksiyasını tənzimləməyə və emosional rifahı söndürməyə kömək edə bilər. Güclü sosial əlaqələr qurmaq və dostlardan, ailədən və ya psixi sağlamlıq mütəxəssislərindən kömək axtarmaqdadır. Bundan əlavə, düzgün qidalanma, adekvat yuxu və vaxtın idarə edilməsi təcrübələri üzrə sağlam həyat tərzini inkişaf etdirmək mümkündür.

 Son olaraq, stress kimi güclü təsirdən qaynaqlanan və fiziki, emosional və psixikaya təsirli müasir dövrdə geniş yayılmış aspektdir. Stressin səbəbləri və nəticələrini başa düşmək effektiv mübarizə strategiyalarını tətbiq etmək, fərdlər daha çox güclü olmaq və rifahla həyat fəaliyyətinin öhdəsindən gələcək."

 

Məktəbin direktoru Esmira Quliyeva və şagird Kənan Quliyevə bol nailiyyətlər diləyirik.

 Zaman yel qanadları ilə ömrümüzdən elə sürətlə keçir ki, heç ruhumuz da incimir. Beləcə bir tədris ilinin də sonuna gəldik. Rubrikanın son qonağı isə 189-190 nömrəli tam orta məktəb oldu. Həmin məktəbin 11- ci sinif şagirdi Əziz Əlizadə "Uğur hekayəsi" adlı yazısı ilə bizə uğur yolunun xəritəsini göstərdi.

Gəlin Əlizadə Əlinin bu essesindən bir parçaya nəzər salaq:

 

 

"Təbii ki, heç bir uğur təkbaşına qazanılmır. Bu yolda mənə dəstək olan ailəm, mənə məndən çox inanan müəllimlərim uğur hekayəmi yazmaqda mənə kömək oldular. Ancaq əminəm ki, bu hekayə tamamlanmayıb. Əldə etdiyim bu uğur hekayəmizin başlanğıcıdır, davamını yazmaq üçün daha qətiyyətlə çalışmalı, çətinliklərdən qorxmamalı, ən əsası, özümüzə inanmalıyıq. Onda uğur da daim bizimlə olacaq."

 

189- 190 nömrəli məktəbin direktoru Fayaz Hüseynova və şagird Əziz Əlizadəyə uğurlar diləyirik.

Ümummilli Lider Heydər Əliyevin bu sözlərini bir daha xatırlayaq: “Təhsil millətin gələcəyidir. Xalq həmişə öz ziyalıları, öz mədəniyyəti, öz elmi ilə tanınır."        

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun Bakı Şəhəri üzrə Təhsil İdarəsi ilə birgə “Bir direktor, bir şagird” adlı layihəsi yeni tədris ilində də davam edəcəkdir. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.06.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı yazıçı, dramaturq Orxan Fikrətoğlunun “Ləkəli təkərləmə....” hekayəsini təqdim edir. 

 

 

Orxan Fikrətoğlu 1966-cı ildə Bakı şəhərində anadan olub. 1983-1991-ci illərdə Moskva şəhərindəki bitirib. 1983-cü ildə kinoda işıqçı kimi fəaliyyətə başlamışdır. Müxtəlif dövrlərdə C.Cabbarlı adına “Azərbaycanfiım” kinostudiyasının, Dövlət kino komitəsinin, AzərTelefilmin, baş redaktoru işləyib. Dövlətlər arası MİR Teleşirkətinin direktor müavini, Mozalan satirik kinojurnalının direktoru və ANS teleşirkətinin baş icmalçısı olub. On dörd bədii, üç publisitik kitabın müəllifidir.

İlk hekayəsi 1981-ci ildə “Kirpi” jurnallnda çap olunub. Ondan sonra dövrü mətbuatda yüzlərlə hekayə, povest və publisistik yazılar çap etdirib. Onlarla bədii filmin ssenari müəllifidir. Əsərləri İran, Türkiyə, Bplqarıstan, İsveç və bir çox dünya ölkələrində çap olunub. "Yeddi" romanı Almaniyada mükafata layiq görülüb. Onun hekayələri OKSFORD Universitetinin dərsliklərinə salınıb. Bir sıra Respublika mükafatları laureatıdır. Hekayələri "Dünya Nəsr Antalogiyasına" düşüb.

Orxan Fikrətoğlunun, "TAS", "Qıyığın ölümü", "Şəkilçi və şəkilçi " pyesləri ölkə teatrlarında səhnələşdirilib. Ssenariləri əsasında onlarla film çəkilib.

2023-cü ildə Mədəniyyət nazirinin müşaviri təyin edilib. Həmçinin həmin ilin dekabr ayından Azərbaycan Respublikası Kino Agentliyinin (ARKA) baş direktorunun vəzifəsini icra edir.

 

 

Ləkəli təkərləmə....

 

Hekayə

                                                           

Ağlı ilə deyil, ürəyiylə yaşayan  Qəqəni Səfərin ruhuna ...

 

Radionun səsi məhlənin üstünə yun şal kimi atılıb. Evlər istidən tərləyib, qapılar əsnəkdi. Hündür binaların ayağı altında qalmış məhlə kartondan düzəldilmiş kino-dekora oxşayır. Damlar ağ-qara şəkillər kimi parlaqdı. Adamların üzü muğam zəngüləsinin avazı təki ləngərlə təkrarlanır.  

Segahın şirin yerində hardansa Dürnisə  arvadın xırıltılı səsi eşidilir : - “Bir də bu dünyaya gəlsəm,

Atamın goru üçün qəhbə olacam.”

Abrından dastanlar danışılan Dürnisənin  gəldiyi qənaət quşbaz Kərimi heyrətləndirir. “Əbrəş” göyərçinini qıvrım buludlu göy üzünə buraxıb Dürnisənin qırışmış əllərindən öpür.

-Elə danışma böyük məmə, biz sənə baxıb qız böyümüşük.”-  deyir.

Dürnisənin çölə çıxmış gözləri Kərimin sözündən sonra yerinə qayıdır. Arvad işıqlanıb : - “Matışkə kişilər kimi əlimi nöş öpürsən, alə ” –söyləyir.

Dürnisənin min illik ərkini tanıyan Kərim toxtayır.

Göydə qəzəl qafiyəsi kimi oynaşan quşlarına baxıb, fit çala-çala dama qalxır. Məhlə əxlaqından arxayın olmuş Kərimin fiti də sevincəkdi.

İkimərtəbəli köhnə mülk uzaqdan yastı balabana oxşayır. Kərim bu balabanın deşikli yerindən durbinlə şəhərə baxır. Şəhər damdan çox hündürdədi, görünmür. O, hündürlüyə baxandan sonra Kərim çevrilib ayağı altında qalmış məhləsinə də baxır. Məhlə baxışlarından çox aşağıdadı. Xır əkən bəstəboy  “kəndliyə” oxşayır.

Dürnisə arvad köhnə palazın üstündə oturub yun çırpır.  İlləri ələmiş əllərinin heyi qalmayıb. Yun çubuğu üzü üzlər görüb yaprınmış yunu didə bilmir, eləcə havanı dilləndirir. Biri birinin əlindən tutmuş yunlar dəcəl uşaqlar təkin çubuqdan yayınıb yer üstündə “şalaxo” oynayırlar. Dürnisə arvad, orkestri çaşdrımış naşı dirijora oxşayır.

Valya xalanın əri Andro qapılarının ağzında başı aşağı durub altdan yuxarı məhlədəkilərə tamaşa edir. Uzaqdan Andro həvəngin dəstəsinə oxşayır. O, məhləyə köçəndən hamının baxışı dəyişib, altdan yuxarı olub. Əvvəl məhlənin gözünə yaxşı görünən nəsə indi pis görünür. Əvvəllər pis kimi tanınan adam indi yaxşı adam kimi tanınır. Daha məhlədə eyib tutan yoxdur. Nə istəsən eləyə bilərsən. Qınamayacaqlar. Hamının başı özünə qarışıb. ”Veçernə bazarında” olduğu kimi məhlə daha bahanı ucuz alır. Buludlardan aşağı taxtadan yonulmuş iki  quş asılıb. Dinc gözləri qapalı, qanadları parıltılı, cinsi, adı bəlli olmayan quşlardır. Uçub eləmirlər. Eləcə göydən asılıblar. Qızılı lələkləri var.  Xəzri olanda Xəzriyə, Gilavar olanda Gilavara yellənirlər. O, quşları küləyin gicavar vaxtı buludlardan  kim asıb, niyə asıb, heç kəsin xəbəri yoxdur. Məhlədə heç kəs bu sualın cavabını axtarmır da. Hamı gözünü açandan o quşları göydən asılı görüb. Gözləri ilə gördükləri möcüzənin niyə  quş şəklində olduğu da heç zaman məhlə adamlarına çöçün gəlməyib. Quşlar onların sirridir. Onlar bu möcüzəni gözləri ilə görə bildiyi üçün hər axşam göyə dua edirlər. Bu adamlar sirr adamlarıdır. Seçilmişdilər.  Elə bir iş bilirlər ki, bu işi başqaları bilmir. Bu sirr həm də onları  göyə yaxın edir. Göydəki ilə qohum kimi yaşayırlar. Göydən aşağı ancaq onların məhlələrində quşlar sallanıb.

Başqa məhlələrin quşları da başqadır, adamları da. Quşa görə onlar qəzavü-qədərə də daha çox bağlıdırlar. Olana tabe olandılar.  İnandıqları yeganə möcüzə bu quşlardır. Quşlar onları görünən üfüqün cızığından çıxarıb. Doğulandan təkkə uşaqları kimi dincliyə, özünə qapanmağa meyillidilər. Ayaqlarına geyindikləri rezin “şap şuplarını” kandarda çıxarıb dünya xalçadı deyə üstünə çıxmırlar. Gözləri həmişə göydədir. Dəyişikliyi ordan gözləyirlər.

Səlimin oğlu Bahadır özünü tanıyandan tində dayanır. Bir ayağını qaldırıb divara söykəmiş Bahadırın saçları Buzovna yeli kimi titrəkdi. Məhlənin xırda uşaqları əsgər marşı oxuya-oxuya Bahadırın qarşısından keçib gedirlər. Bahadır yorğun Generallar kimi onlara əl eləyir.

Hər dəfə birinci mərtəbəinin kəllə qapısı açılanda Kərim udqunur. Qapıdan çölə çıxan Mərdan kişi hər səhər əlində təzə daş güzgü tutur. Güzgünün üstünə düşən gün işığı Kərimin gözlərini qamaşdırır. Mərdan əlində tutduğu güzgünü hər səhər  tut ağacına söykəyir. Güzgünü görən məhlə adamları ağacın başına toplaşırlar. Güzgüdə görünən üzlərini biri-birilərinə göstərib gülüşürlər. Nədənsə onlara  öz üzləri  güzgüdə gülməli görünür. Uşaqların oxuduğu əsgər marşı da güzgüdə məzəli səslənir.

Gülən adamlara yuxarıdan baxan Kərim hər səhər “Olanla görünən yəqin  başqa başqadır ” deyə düşünür.

Vaxtdan çıxmaq istəyən başıaşağı Andornun hər səhər altdan yuxarı səsi eşidilir : -“Ay kişilər belə yaşamayın. Düşər düşməzi olar. Elə bilirsiz Allahın səbri bir gün tükənməyəcək?”

Hər səhər məhlə adamları himə bənd imiş kimi bu sözlərdən sonra gülməklərini kəsib ağlayırlar.

Onda Andro ucadan: - “Ağlamaq lazım deyil. Mən başqa zaddan danışırdım.”- qışqırır.

Hər səhər məhlə adamları Mərdanın güzgüsünü daşla vurub  sındırırlar. Hər səhər Mərdan sınıq güzgüsünü götürüb məhlədən qaçır.

Sonra yenə səhər də,

güzgü də, Mərdan da məhləyə qayıdır...

 Qafar kişi məhlənin nəfəsliyidir.

Məhləyə gələn yel ondan keçib içəri girir. Qafar günəbaxana oxşayan arvadı ilə qapısının ağzındakı artırmada oturub çay içir. Arvad hər səhər Qafara özünə çöçün görünən tərsəvand sualını verir.

-“Qədeş, necə olur ki,meşədə bitən ağac susuz böyüyür, baxçada əkilən ağac böyümür? ”

Qafar dərindən nəfəs alıb üzünü arvadına tutur: - “Adamlar da belədir. Kökü susuz olanı var” - deyir.

Arvadı Qafarın nə dediyini anlamasa da evdə qanqaraçılıq düşməsin deyə dinmir. Qapıya sarı boylanır. Məhlənin qapıları ağzında əlində qırıq büst tutmuş Mərdan dayı dayanıb. O, elə indicə qan tər içində həyətə girib bürünc büstü tut ağacının altına qoyub. Məhlə adamları Mərdanın yerə qoyduğu büstü dövrəyə alıblar. Nadir kişi :-“ Bu kimdir,alə? “ - soruşur.

Mərdan:-“ Proletariatın rəhbəri  Lenindir ”- deyir.

Nadir kişi: -“Alə, Lenin qurtardı da, it əl çəkib, motal əl çəkmir? ” - qışqırır.

Mərdan həyacanla məhlə adamlarının üzünə baxıb :-“Onu məhlədə gizlədə bilərəm?”- soruşur.

Dürnisə arvad:- “ Kimdən? ” – xəbər alır.

Mərdan:-“ Heykəlləri sökürdülər. Buna yazığım gəldi. O boyda kişidən bircə bu baş qalıb. Onu da kəsirdilər. Yəni mənim bir baş qədər bu məhlədə hörmətim yoxdur? Nə olar, icazə verin Lenini məhlədə gizlədim”. - deyir.

Səməd kişi söhbətə qoşulub:-“ Mərdan,  bizi fırlatma... vaxtı gələcək, bu başın “Sabunçu baraxolkasında”  yaxşı qiyməti olacaq. Satılanda sənə şərikəm ha...? ” - söyləyir.

Mərdan söhbətin bitdiyini anlayıb Leninin büstünü qucağına alır. Səntirləyə səntirləyə qapısına səmt gedir.

Dürnisə arvadın nəvəsi Sübhan qaça-qaça həyətə girib nənəsinin qırxtaxta tumanı altında gizlənmək istəyir.

Nadir kişi Sübhana :- “ Nənənin dalına niyə girirsən, alə ”- qışqırır.

Sübhan ağlaya-ağlaya :-“ Dünyadan qorxuram”- deyir.

Dürnisə arvad abrını vermək üçün Nadir kişiyə tərəf çönmək istədiyi an həyətə nazirlər kimi bahalı kostyum geyinmiş iki kişi girir.

Bahalı kişilərdən biri çantasından çıxardığı  “noutbuka” baxıb:-“  Mərdanov qardaşları, on səkkiz A buradır ? ”-soruşur.

Məhlə adamları:-“Buradır ”- deyirlər.

İkinci kişi :-“Sizin kanalzasiya xətləriniz tutulub, təmir eləməyə gəlmişik”-söyləyir.

Səməd kişi gələnlərin bahalı görkəmlərinə göz vurub :-“ Siz doğurdan “zaxod” düzəldənsiz ? ”- soruşur.

Nisbətən cavan kişi:-“ Belə baxanda mən professoram, elmi açılışlarım da var. Kolleqam da elə-belə adam deyil. On il bundan qabaq yeni modeldə nüvə silahı icad etmişdi.”- deyir.

Səməd kişi köksünü ötürüb:-“ Keçmiş olsun, bala. Sonra nə oldu ki ? ”- soruşur.

İkinci kişi:-“Sonra bizə boru işlərini etibar etdilər. Elm zamanı deyil. Bazar dövrüdür. Neynəyək ? Acından ölək? Alimlərin çörəyi həmişə “poxdan” çıxır. Bu formulun subuta ehtiyacı yoxdur”, -deyir.

Səməd kişi:-“ Sizə baxanda Mərdana çox şükür ” - deyib qapısına tərəf gedir.

“Bahalı kişilər”-dən biri əlindəki iri açarla kanalizasiya xəttini döyəcləyir. İki-üç zərbədən sonra köhnə cuğun boru açarın zərbinə dözməyib partlayır..

Borudakı pislik çölə fışqırır...

Həyəti üfünətli qoxu bürüyür..

İki-üç dəqiqənin içində borudan fışqıran çirkab cu həyəti basır....

Qapılar, adamlar çirkli su altında qalıb görünməz olurlar....

“Bahalı kişilər” borunu təmir edə bilməyəcəklərini anlayıb məhlədən qaçırlar.

Göz görəsi bir-iki saatın içində məhlə çirkab suların altında görünməz olur. 

Hardansa uzaqdan, suların altından Dürnisə arvadın nəm səsi eşidilir: ”Mən sənə neynəmişdim ki, axırımı belə yazdın, ey yeri göyü heç nədən yaradan kişi ? Məni bir təmiz yerdə öldürə bilmirdin? ”.

Kərim çirkabın göydən asılan möcüzə quşlara qədər qalxdlğını görəndə əlindəki durbini  kənara atır. Çevik həmləylə quşlardan birinin belinə hoppanır. Quş belində adam olduğunu hiss edib dirilir. Kərim  taxta quşun  gözlərini açdığına sevinir. Barmaqlarının ucuyla onun isti qanadlarını sığallayır. Quş bu təmasa bəndmiş kimi göydən asılı iplərini qırıb buludlara doğru uçur. Kərim geriyə çevriləndə o biri quşun da arxalarıyca süzdüyünü  görür. Min illik yuxudan oyanmış müqəddəs quşlar haralarasa çox yuxarılara doğru uçurlar. Hara getdiyini əvvəllər də düşünməyən Kərim belində oturduğu quşun iradəsindədir. Hara gedəcəyi onun üçün həmişə olduğu kimi bu gün də maraqlı deyil. Bu haqda heç düşünmür də.  Onun üçün maraqlı olan yolun özüdür. Amma hardansa içində göynək bir sızıltı da var.

İndicə ayrıldığı keçmişi onu doğma haləsindən asanca buraxmaq istəmir. Son dəfə çevrilib çirkaba batmış keşmişinə, ömrünü yuxudaymış kimi şirin-şirin yaşadığı məhləsinə baxır. Məhlə görünməsə də, xatirəsi görünür. Keçmiş gözünün tutumundadır. Gözdən kənarda keşmiş olmur. Ancaq gələcək olur. Gələcək Kərimi qorxudur. Görəsən altındakı quş onu hara aparacaq ? Oralarda nə var? Gələcək keçmiş qədər tanış deyil deyə qorxuludur. Bir var harasa öz iradənlə gedəsən. Bir də var səni harasa aparalar. Bunlar fərqli- fərqli hallardır. 

Kərim çətinlikə də olsa gözlərini açıb aşağı boylanır. Bütün dünyanı çirkab su basıb. Su göyün boğazına qədər qalxıb.

Buludların yarısı suda boğulub. Artıq geriyə yol yoxdur. Keçmiş su altındadır. Bəs gələcək? Kərim başını yuxarı qaldırıb bu dəfə dibsiz göy üzünə baxır. Göy üzünün tutacağı, görünən hər hansı bir əlaməti, daşı, ağacı olmur. Göy üzü sənə heş zaman olduğu kimi görünmür də. Ora ayağının heç zaman dəyməyəcəyi boşluqdur. Göydə toxunulası  heç nə yoxdur. Oranın suyu da başqa cürdür. Oraların öz zamanı,

öz görüntüləri var. Belə baxırsan, göydə buludlardan savayı gözünə heç nə dəymir, amma nədənsə sənə elə gəlir ki, orda kimsə var. Göy üzü sənin uydurduğun qədərdir. Onu necə görmək istəyirsənsə elədir.

Göyün ölçüsü, şəkli yoxdur. Orda sənin öyrəşdiyin, ağlının kəsdiyi, sənə tanış gələcək keçmişin də yoxdur.  Ənənədə yaşayan, dünyaya durbinlə baxan Kərimi qorxudan da budur....

Və  beləcə Kərim göy üzünün dibsiz boşluqlarına baxa-baxa qəfil anlayır ki, göy üzü, sən demə, gedəcəyin yol qədərdir. Mütləq o yolun sonunda kiminsə olacağına  inanmalısan. Yol varsa, deməli yolun axırında da kimsə olacaq. Yol adamı harasa aparmaq, kiməsə çatdırmaq üçün salınır axı. Kimisə tezliklə görəcəyini anlayan kimi Kərim toxtayıb quşun boynunu bərk–bərk qucaqlayır. Quş da Kərimin “yolu” anladığını görüb elə bil sevinir. Üç dəfə ucadan qağayı səsinə oxşar səslə cığırıb buludların arasına girir...

Kərim onu da anlayır ki, getdiyi yolun axırı olmaya da bilər. Keçmiş də, indi də,

gələcək də eləcə yoldu.  Sən bu yolu keçmişsiz, gələcəksiz olduğu kimi anlamayınca, sədlərdən,  mənindən çıxa bilməyincə yola yoldaş ola bilməyəcəksən. Getdiyin yeri sevmək, ora çatmaq istəmək də şərtdir.

Kərim hara getdiyini, niyə getdiyini və ən başlıcası, oralarda nə edəcəyini dəqiq bilmir. Hələ yol onu  arıtlamalıdır.

Kərim nəhayət dərk edir ki, göy üzündə ona ağıl yox, ürək gərəkdir. Və elə həmin an da xatırlayır ki, ürəyi aşağıda, çirkab sular altında qalmış məhlədə qalıb...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.06.2024)