Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

85 illik yubileyini qeyd etdiyimiz Xalq şairi Vaqif Səmədoğlu öz möhtəşəm şeirləri ilə dünən də yaşayıb, bu gün də yaşayıb, sabah da yaşayacaq. Onun dillər əzbəri olan şeirlərini xatırlatmaqla şəxsiyyətinə olan böyük sevgimizi bir daha izhar edirik. 

Bir axşam taksidən düşüb payıza

Bilmədik haraya, hayana gedək

Bahar həsrətiylə payız axşamı


Yenə həzin-həzin titrədi ürək

Yağışın əlindən qaçıb bir küncə

Dayandıq üzümüz dənizə sarı

Yenə tapılmadı payız gəlincə


O uzaq günlərin itmiş açarı…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.06.2024)

Növbətçi: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu dəfə facebook sosial şəbəkəsindən tanınmış yazıçı, millət vəkili Aqil Abbasın bir yazısı barədə postu sizlər üçün seçdim. Aqil Abbas Xurşidbanu Natəvan barədə yazıb. Şəxsiyyəti kifayət qədər mübahisələr doğuran Xan qızı barədə bu yazılanlar, düşünürük ki, faydalı ola bilər. 

Xan qızının qardaşı ilə bağlı bir təhrifə yol vermişəm. Əslində bu mənim yox, bəzi tarixçilərin səhvidi. 

Xan qızı rus təbəəsi deyildi. Çar hökuməti nə qədər istəsə də Natəvan təbəəliyi  qəbul eləmirdi.  Bütöv Qarabağ da onun mülki idi. Ruslar bu barlı-bərəkətli Qarabağı, bu varı-dövləti əldən vermək istəmirdilər. Ona görə də min oyun qurub Xan qızını bir az zorla Xasay xan  Usmiyevə ərə verdilər, Xasay xan Çar ordusunun  polkovnikiydi. Beləliklə, Xan qızı  Xasay xana ərə getdiyinə görə rus təəbəsi sayıldı.
Xasay xan Car-Balakən xanı Ümmə xanın nəslindəniydi. Ümmə xan da İbrahimxəlil xanın  qaynı idi. Yəni Natəvanın Xasay xanla qohumluq əlaqəsi vardı. 

Bu izdivacdan onların Mehdiqulu adında bir oğlu, Xanbikə adında bir qızı dünyaya gəlir. 

Amma sonradan Xan qızı başa düşür ki, onu oyuna salıblar, Xasay xandan ayrılır və Seyid Hüseyn adlı rəiyyət içindən çıxmış bir şuşalıya ərə gedir. Bu da Qarabağ bəylərinin  xoşuna gəlmir ki,  Xan qızı  rəiyyətlə evlənib. Necə ki, Həmidə xanım Mirzə Cəlilə ərə gedəndə Qarabağ bəyləri Həmidə xanımdan incimişdilər, amma Həmidə xanımın qorxusundan bir söz deyə bilmirdilər. 

Mehdiqulu Usmiyev  ata tərəfə çəkir, rus zabitləri kimi o da sərxoşluq edir, əyyaşlıq edir, qumar oynayır. Xan qızı Ağdam şəhərini Mehdiquluya bağışlayıbmış. Bir gün qumarda Mehdiqulu Ağdamı uduzur. Bundan sonra anasının bir sandıq  qızılını oğurlayır, ona görə də  ikinci su xətti yarımçıq qalır və Mehdiqulu həbs olunur.  Xan qızı da oğlunun Sibirə  sürgününün qarşısını almaq üçün Şuşa həbsxanasını tikdirir. 

Natəvanın ikinci ərindən də  övladları olur. Oğlu Mir Abbas çox cavan vaxtı  vəfat edir. Bu da təbii ki,  bütün analar kimi Xan qızına  çox böyük  təsir edir. Ömür boyu bu faciəylə yaşayır.  Qədir Rüstəmovun oxuduğu «Neyçün gəlməz» mahnısının sözləri də Natəvana aiddir. O, bu qəzəli vaxtsız ölən oğlu  Mir Abbasa həsr edib. Qədir də bu mahnını elə yanıqlı oxuyur ki, Xan qızının  ruhu həmişə onu eşidir.

Onu da qeyd edim ki, Xan qızı  bizim nəslə də böyük bir yaxşılıq edib. Ulu babam  Kərbəlayı Abbas yeddi qardaşı ilə birlikdə qaçaq-quldurluq edibmiş. Babam qardaşları ilə Ağdam bazarını dağıdıb yağmalayır, sonra Xan qızı onu tapdırıb yanına  çağırtdırır. Xahiş edir ki, o apardığı malların da bir hissəsini  qaytarsın, desinlər ki, Xan qızı malını qaytartdı, yəni onu nüfuzdan salmasın.  Babam da onu eşidir. Bundan sonra Xan qızı  onu əfv elətdirir və indiki Ağcabədi rayonunun Bayat obasının yaxınlığında bir kənd və torpaq bağışlayır.  Babam da dağ Kolanıdan nəslini götürüb gedir həmin kənddə binə qurur. İndi həmin kənd Kolanı adlanır və bütün kənd camaatının familiyası da əsasən Kərbəlayı Abbasın adına Abbasov soyadı daşıyır. Sonra da oğlu Kərbəlayı Muxtara, yəni mənim babama Pənah xanın nəslindən olan Paşa bəyin qızı Əsmət xanımı  alır. Yəni mənim atamın anası bəy qızıdı. Ona görə də anası seyid olanlara cümə  günləri seyidlik düşdüyünə görə, mənə də nənəm bəy qızı olduğundan cümə günləri bəylik düşür. 

Mən də hər dəfə xanımımın yanında şellənəndə ki, xan-bəy nəsliyəm.

İradə də deyir:

- Burnunu silməyindən bilinir.

Bu yazını yazmaqla Xan qızı qarşısında günahımı yumaq istədim.  Həm də gələcəkdə  kiminsə mənə istinad edərkən səhv etməməsini istədim. 


 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.06.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Təranə Turan Rəhimlinin yeni şeirlərini təqdim edir. 

ÖMÜR BELƏ YAŞANAR

İşıq qadın – Qənirə xanımın əziz xatirəsinə

Dünyaya Haqq yolunda

İşıq olmağa gəldin.

Hamını elə sevdin

Səni doğması bildi.

Qolların hey uzandı

Hər ürəyi qucmağa.

Əlin qonan çiyinə

Qanad taxdın uçmağa.

Ümid çırağı oldun

Gözünə dəyən gözə.

Köksünə sığmır deyə

Könlünü verdin sözə.

Allahın lütfü idin

Bu millətə, bu yurda.

Haray saldın aləmə

Vətən qalanda darda.

Səndən öyrəndi çoxu

Mərhəməti, ülfəti.

Təmənnasız sevməyi,

Kimsəsizə hörməti.

Dərdliyə əl uzadan,

Güc verən, İşıq Qadın.

Sevgisi, eşqi başqa,

Allaha aşiq qadın.

Şəhid analarının

Təsəllisi, dayağı,

Ayağının altında

Açıldı cənnət bağı.

Yol aldın uzaqlara,

Turan ağlayıb bitdi.

Utandırdın əcəli,

Elə dəyərlə getdin.

Həyatınla göstərdin

Şərəf necə daşınar.

Ölümünlə dərs verdin:

Ömür belə yaşanar

AD GÜNÜ BİR ADDIM DAHA

ÖLÜMƏ YAXINLAŞMAQDI

Həyat – heçdən, yoxluqdan

Var olmağa gəlməkdi.

Ölüm – həyatda nə varsa

Son anda qədrin bilməkdi.

Ömür – hara getdiyini

Bildiyin yola çıxmaqdı.

Yol – qalaq-qalaq arzuyla

Yazıq ürəyi sıxmaqdı.

Sevgi – qəlbin hasarından 

Yaxın bir qəlbə aşmaqdı.

Ad günü – bir addım daha

Ölümə yaxınlaşmaqdı.

ŞAİRLƏR

Adil Mirseyidi itirdik...

Min il özünə yol gəlir

Özünü bilənə kimi.

Yüz kərə dirilib ölür

Əcəli gələnə kimi. 

Hörümçək kimi tor qurur,

Torunu içinə yığır.

Nə dərd var sinəyə çəkir,

Tüstülənib şeir çıxır. 

Dağnan, bulaqnan dərdləşir,

Sıxır qayanın əlini.

Daşa danışmaq öyrədir,

Bilmir kor bəxtin dilini.

Allahın gözü üstündə,

Qəlbində Allah işığı.

Qocaldır, böyütmür Allah

İçindəki saf uşağı.

Sözündən asılıb ölür,

Qoymur sözü boğulmağa.

Bezib köhnəlmiş ömürdən

Ölür təzə doğulmağa. 

ÖMÜR SÜRƏT QATARIDI

Allah, məni kimdi qovan?

Kim bu nəfəsimi kəsən?

Ömrü kimdi tələsdirən?

Kimdi içimdə tələsən?

İllər sürət qatarıdı, 

Ay başlayan kimi bitir.

Həftələr hey itələşir, 

Günlər qovhaqovda itir.

Gecə-gündüz gözgörəti

Zaman mənə savaş açır.

Saniyəylə yarışıram,

Saatlar əlimdən qaçır.

Xatirəyə hopur anlar,

Hər şey dönüb keçmiş olur.

Tələsik açılır səhər,

Tez-tələsik vədə dolur.

İş-güc caynağına alıb

Ley kimi aparır məni.

Özümə qıymadığım vaxt

Özümdən qoparır məni.

Bu günüm tez dünən olur,

Sabahı qucub gedirəm.

Mən həyatı yaşamıram, 

Üstündən uçub gedirəm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.06.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Aprelin 1-də, 2014-cü ilin mülayim yaz günündə o dünyadan köçdü. 85 yaşında. 1 aprel bizlərdə aldatma günü kimi qeyd edilir, odur ki, çoxu bu xəbərə inanmadı. 

1928-ci ilin 12 iyununda isə o, dünyaya gəlmişdi. İsti yay günündə, Azərbaycana böyük ədiblər bəxş etmiş Qazax mahalında, Muğanlı kəndində. 

Söhbət Azərbaycanın Xalq Yazıçısı, ədəbiyyatımızın qızıl fonduna “Məhşər” və “İdeal” kimi romanlar bəxş etmiş İsa Muğannadan gedir. 

Ömrünün son dönəmlərində xəstə idi, əlifba dəyişildiyindən bütün ədəbi irsinin kiril əlifbasında qalmasının xiffətini eləyirdi, yazıb yaratmaq istəyir, amma nəşr və çap prosesinin ağırlığının qorxusunu yaşayırdı. Belə bir dönəmdə “Hədəf” nəşriyyatının qurucusu, gözəl ziyalımız, ictimai xadimimiz Şəmil Sadiq dahi yazıçının köməyinə tələsdi, onun kitablarının nəşrini öz boynuna götürdü. “İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında” adlı monoqrafiya isə Şəmil Sadiqin İsa Muğanna şəxsiyyətinə hörmətinin bir təzahürü oldu. Bu, yazıçıya həsr edilmiş ilk irihəcmli elmi əsəsr kimi tarixə düşdü. 

Bəli, bu gün böyük yazıçının anadan olmasının 96-cı ildönümüdür. 

İsa Muğanna Muğanlı kənd məktəbində dərs deyən Mustafa Hüseynovun ailəsində dünyaya gəlib. Uşaqlıqdan yazı-pozuya həvəs göstərib. 

Orta məktəbi bitirdikdən sonra, onda 1945-ci il idi, Tibb İnstitutuna daxil olsa da 4 ay sonra kəndə qayıdıb. Özünü bu sahədə görməyib. Sonradan qəlbinin səsi ilə Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsinə daxil olub. Ədəbiyyat sevgisini rəsmiləşdirib. O dövrdə SSRİ-nin gənc şair və yazıçılarından ən istedadlıları Moskvaya, Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutuna göndərilirdi. İsa da seçilmişlətdən olub, 1952-ci ildə oxuyub oranı bitirib.

Bakıya döndükdən sonra Azərnəşrdə Ədəbiyyat şöbəsinin redaktoru (1952–1954), "Literaturnıy Azəerbaydjan” qəzetində nəsr şöbəsinin müdiri (1960–1964), “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında baş redaktor (1964–1968), redaktor (1968–1974), Ssenari şurası üzvü (1974–1979), Azərbaycan SSR Dövlət Kinemotoqrafiya Komitəsində baş redaktor (1979) vəzifələrində çalışıb.

1948-ci ildən ədəbi fəaliyyətə başlamış İsa Muğannanın "Anadil oxuyan yerdə" yazısı ilk dəfə 1949-cu ildə “İnqilab və mədəniyyət” qəzetində çap edilib. 1950-ci illərdən etibarən kitabları nəşr olunub. 

Ssenariləri əsasında ("26 Bakı Komissarı", "Nəsimi", "Ulduzlar sönmür" , "Tütək səsi" , "Nizami" və s.) filmlər çəkilmiş, əsərləri xarici dillərə tərcümə olunmuşdur. "26 Bakı Komissarı" filmi 1968-ci ildə Ümumittifaq Leninqrad Festivalının ən yaxşı tarixi-inqilabi film mükafatını almışdır.

İsa Muğanna 1976-cı ildə Əməkdar İncəsənət xadimi fəxri adına, 1978-ci ildə “Şərəf nişanı” ordeninə, 1988-ci ildə Xalq yazıçısı fəxri adına, 1998-ci ildə İstiqlal ordeninə, 2002-ci ildən Azərbaycan Prezidentinin Fərdi Təqaüdünə layiq görülmüşdür. 

Şəmil Sadiq demiş, “… bu möcüzəli yazarın mistik, magik həyatı maraqlı olduğu qədər, yaradıcılığı da maraqlıdır. “Məhşər” romanından sonra yeni bir yaradıcılq yolu başlayan sənətkar ədəbiyyatımızda iki ayrı düşüncəli, üslublu, fərqli baxış sərgiləyən iki yazarı bir bədəndə yaşatdı. Amma birini qəddarcasına öldürüb, ikincisinə ilahi nəfəs verdi. Birinci yazarın – Hüseynovun yaradıcılığı nə qədər çox oxunsa da, təhlil edilsə də, danışılsa da, ikinci yazarın - Muğannanın “İdeal”dan sonra yazdığı əsərlərin tarixi, yazılma və çap olunma dövrləri, çapdakı maneələr və müəllifin əsərlərinə dönə-dönə qayıtmasının səbəbləri, İsa Muğannanın bir postmodernist və magik realizmin banisi, yeni ideoloji konsepsiyanın yaradıcısı kimi parlaması, dinə olan yeni baxışı, romanlarının poetikası daha önəmli oldu.”

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.06.2024)

Şahin Muradi (Makedoniya), “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün 

Kalkandələn (Qalxandələn) Quzey Makedoniyanın quzey-batısında olan şəhərlərdən biridir. “Şar” dağlarının ətəklərində qurulub və “Pena” çayının qırağındadır.

İqlim baxımından quru havası var. Yaz aylarında nəmişlik və isti havası olur. Kalkandələn şəhəri tarix baxımından qidmətlidir və onun yaxınlarında olan “Bal Təpə” bu sözümüzü sübut edir. Tarix boyu Bizans, Hunlar və Osmanlılar imperiyasının torpaqlarına qatılmışdır. Miladi tarixlə 1568 ilində 108 məsihi ailə və 330 müsəlman ailə Kalkandələn şəhərində yaşamışdır.

İndi isə yüz min nəfərlik cəmiyyəti var və üçdən ikisini müsəlman Türklər təşkil edir. Osmanlı imperiyası dövründə Kalkandələn, önəmli bir ticarət mərkəzi kimi, əkinçilik və ev sənayesi və əl işləri baxımından da böyük rol oynamışdır.

Balkanlardakı “Bəktaşı dərgahları”nın ən önəmlilərindən olan “Xərabati baba təkyəsi” 1538 ilində (milad tarixilə) bu şəhərdə qurulmuşdur. Osmanlı imperiyasından sonra, Kalkandələnlilərin durumları ağırlaşır. Onlar xırdalı-böyüklü bir çox savaş və müharibədən sonra “Sirp”, “Xirvat” və “Sloven” krallığını hakimiyətinə tabe olmuşdurlar. Bu hakimiyyət, 1943-cü ilə qədər davam etmişdir. Bu ildən o yana federal-sosialist Yuqoslaviya hakimiyyətinə daxil olmuşdur. 1991-ci ildən yəni Yuqoslaviyanın dağılmasından sonra, Kalkandələn Quzey Makedoniya cümhuriyyətinə tabe olmuşdur. İndilikdə iki universitetləri var. Hər ikisi də “Konya” universiteti ilə qardaşlıq ilqarı bağlayıb və ilgilərini saxlamışlar.

Əslində bu şəhərə fikrimi çəkən, “Kalkandələnli Müəyyidi” adlı bir şair olmuşdur. Bu şair ikinci Bayəzid dövründə yaşamışdır. Qanuni Süleyman dövründə Məkkə səfərinə getdikdən sonra, Misr ölkəsində iqamət edib və orda Xəzinədarlıq ilə gün keçirtmişdir.

Şeirlərindən örnək olaraq gətirərək:

Məclisi vəslində məhrum etmə camı büsədən,

Billah ey məh ruzəyə döndərmə bayramım mənim!

Billah ey müfti nə dersən bu namazın haqqına,

Gözlərim mehraba nazir, könlüm ol əbrudadır!

Vəchi var məsciddə gözlərsəm qaşın mehrabını,

Durmayınca qibləyə qarşı dürüst olmaz namaz.

*

Aldı əqlim ey pəri zülfi gereh-girin sənin,

Vəh ki, mən miskini məcnun etdi zəncirin sənin.

Bu şairdən neçə əsər əldədir.

1. Divan: Bilinən tək nüsxəsi Fransanın milli kitabxanasında saxlanılır. Türkiyə ölkəsində 2012-ci ildə çap olunmuşdur.

2. Xəmsə: Bu şairin xəmsəsi də var: Xosrov və Şirin, Vamiq və Əzra, Şam və kəpənək, Gül və Novruz. Lətifi yazdığı kimi dörd əsərinin adı bəllidir və bir əsərinin adını bilməyirlər. Ancaq indilikdə təkcə şam və kəpənəyi İstanbulun universitetinin kitabxanasında əldədir və təəssüflə o birisilər ya aradan gedib və ya elm əhlinə gizlidir. Şam və kəpənək əsəri 2009-cu il Türkiyədə çap olmuşdur.

3. Mifatih-ülTəşbih: Təşbih sənəti haqqında bilgi verən bir risalədir. Əsər mühtəviyyat dəyərindən ziyadə bizdə bəlağətə görə yazılan ən əski kitablardan biri olması baxımından önəmlidir. 1988-ci il bu kitab Türkiyədə çap olmuşdur. Mürəbbə, müsəddəs, müəşşər, təxmis və təsdisləri doğrudan da gözəldir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.06.2024)