“Turan” (14-cü paylaşım) – ORXAN FİKRƏTOĞLUNUN KİNOSSENARİSİ Featured

Ölkəmizdə Kino ssenarilərini dərc edən bir mətbu orqan, dərgi yoxdur. Ümumən, son illərdə heç dramaturji kitablar da nəşr edilmir. Kinoşünaslıq, kinotənqid sahələri də öz qürub dövrünü yaşayır. Bu da kinomuzun inkişaf strategiyasının ziddinədir.

Hazırda həm Mədəniyyət Nazirliyinin, həm də Kino Agentliyinin reallaşdırmaq istədikləri geniş fəaliyyət spektrində bu nöqsanların aradan götürülməsi də aparıcı rol oynayır.

Bu günlərdə “Elm və təhsil” nəşriyyatı tərəfindən tanınmış kinodramaturq, yazıçı, Azərbaycan Kini Agentliyinin direktoru Orxan Fikrətoğlunun “Kinocizgilər” adlı kitabı işıq üzü görəcək. Kitabda həm tammetrajlı, həm qısametrajlı bədii və sənədli film ssenariləri, ekran həlli üçün uyğunlaşdırılmış qısa hekayələr və novellalar yer alıb.

Bu gündən etibarən oxucularımızı “Kinocizgilər” kitabındakı yazılarla tanışlıq gözləyir. Xüsusən, kino sahəsi ilə maraqlananlar üçün, gənc ssenaristlər və rejissorlar üçün düşünürük ki, bu dərclər faydalı olacaq.

 

“TURAN” bədii film ssenarisini təqdim edirik.

 

Titr yazı. Bakı. 1 avqust. 1918-ci il.

Sentrokaspi idarəçiliyinin baş idarəsi.

Zalda qapalı iclas keçirilir.

Bakını işğal etməkdə maraqlı olan qüvvələrin hamısı iclasa dəvət olunub...

Dəvətlilər arasında İran konsulu, Biçeraxov və bolşe­viklər də var.

Pəncərədən dəniz sahili görünür...

Sahildə gəmilərə minib Bakıdan qaçan bolşeviklər görünür..

Pəncərədən bu səhnəni izləyən komissar İvan Fio­letov: – Biz Bakını tərk etməli olduq. Hakimiyyət sizin əlinizə keçdi. Amma onu da unutmayın ki, biz Bakıya mütləq qayıdacağıq. Bolşeviklərə gəmi verməyinizi Le­ninə çatdırmışam. O da müvəqqəti Sentrokaspi idarəçiliyini özünə yad görmədi. Hər halda siz türk deyilsiniz.

Erməni emissar: – İran konsulu da burdadır. Onlar da türklərin Bakıya gələcəyindən bərk narahatdırlar.

Başqa bir erməni emissar: – İran deyəndə sən, yəqin, ingilisləri nəzərdə tutursan?

Erməni emissar: – Elə hər ikisini nəzərdə tuturam, cənab Qalustyan.

Kommunar İvan Fioletov: – İngilislərin müvəqqəti olaraq Bakıya girməsinə göz yummalıyıq.

Erməni emissar: – Sonra onları Bakıdan çıxara bilə­cəyikmi?

S.Şaumyan: – Cənablar, biz istefa verməli olduq. Osmanlı qoşunları avqustun beşində bütün cəbhələrdən Bakıya hücum etməyi düşünür. Görünür, Göyçay uğuru onları həvəsləndirib. Sizin Sentrokaspiniz İranda məskun­laşmış ingilis qoşun­la­rın­dan yardım istəməlidir. Mən bunu edə bilmədim. Lenin məni düz anlamadı. Bakını nəyin bahasına olur-olsun əlinizdə saxla­malısınız. İkinci türk imperiyasının yaranmasına dözmək olmaz. Sizin türklərə gücünüz çatmayacaq. Xəlil paşa Tiflisdən yardım üçün Nuru paşaya iki diviziya əsgər göndərib. Elə edin ki, avqustun dördündə ingilislər artıq Bakıda ol­sunlar.

Sentrokaspinin nümayəndəsi Jqenti: – Cənab Şaum­yan, qüvvələrimizi birləşdirməliyik. Müsəlman sosia­listlər də bizim­lədir, bəzi müsəlman deputatlar da...

Şaumyan: – Onlara çox bel bağlamayın, cənab Jgen­ti. Hamısı bir bezin qırağıdır. Zamanı gələndə sizi türk­lərə satacaqlar. Unutmayın: müsəlman-türk dünya­sı­nın bu coğra­fiyada sipəri ermənilərdir. Bizi bu vəhşi­lərdən ancaq onlar qoruyur. Ən çox zərbə altında qalan da onlardır.

İran konsulu: – Siz nədən danışırsınız? Bakı artıq bölünüb. Neft yataqlarından ingilislərə pay ayırmaq təklifi bu günlərdə nəzərdən keçiriləcək. Biz Bakıya silahlı dəstə salmayacağıq. Erməni neftxudaların pulu ilə formalaşdırılmış vəhşi dəstələrin Bakıda törətdiyi müsəlman qırğınları artıq effektli deyil. Bu amil türkləri çox qıcıqlandırır. Cənab Biçeraxov, sizin bu dəs­tələrə təsiriniz varmı?

Biçeraxov: – Əlbəttə var. Təki qırılan Bakı müsəl­man­ları olsun.

İran konsulu: – Bu muzdlu dəstələrin sabah alman­ların və ya türklərin tərəfinə keçməyəcəyinə zəmanət verə bilərsi­nizmi?

 Biçeraxov: – Verərəm. Onlar erməni fədailəridir. Erməni Qriqorian kilsəsi tərəfindən idarə olunurlar. Siz müsəlmanlar kimi bir-birlərinə də nifrət etmirlər. Bir də, ermənilərin türklərlə öz davaları var...

İran konsulu: – Məqsədimiz birdir: Bakını türklər­dən qorumaq. Bunun üçün gücümüzü birləşdirməliyik.

İclasa toplaşanların hamısı ayağa qalxıb əl çalır...

 

***

 “Agit teatr” əsgər zastavasında sovet sərhəd­çiləri üçün tamaşa göstərir.

Zastava Gürcüstanla Türkiyə sərhədinin ən son nöqtə­sində tikilib. Türkiyə əraziləri gözlə görünür. Doğma dağlarını görəndən at yerində dura bilmir; kişnəyib boyunduruqdan qurtulmaq istəyir. Dırnaqları ilə yeri eşir. Belinin üstünə atılmış üstü şüarlarla yazılı qırmızı mahud parçaları, köhnə dekor xalçaları yerə atıb şahə qalxmaq istəyir. Sovet sərhədçilərinə də atın davranışı qəribə görünür.

“Agit teatr”ın aktyorları taxta tabutun ağzını əsgər­lərin gözləri qabağında kiçik mismarlarla mismarlayırlar. Onbaşı İzzət tabutun içindədir. Gözünü belə qırpmır. Ravi-aşıq tabu­tun üst tərəfində onbaşı İzzət rahat nəfəs alsın deyə bıçaqla kiçik dəlik açır...

Əsgərlər səbirsizliklə tamaşanın başlanmasını gözlə­yirlər.

Əsgərlərdən biri: – O tabutdakı aktyor boğulmur? – deyə soruşur.

Ravi-aşıq: – Əksinə, bu aktyor orda daha yaxşı nəfəs alır, – deyir.

Əsgərlər gülüşürlər...

Başqa bir əsgər: – Gərək mən də tabutda nəfəs almağı sınaqdan keçirəm, – deyir...

Kosa söhbətə qoşulub tənzifli qoluna işarə edərək: – Allah heç kəsə oranı qismət eləməsin, – deyir.

Aktyorlar Qafqaz İslam Ordusunun hərbi şinellə­rindədir.

Sovet əsgərləri bu şinellərdən narahat olurlar...

Əsgərlərdən biri: – Bu şinelləri niyə geyindiniz? – soru­şur.

Ravi-aşıq: – Qorxmayın, tamaşa üçündür, – deyir...

Nəhayət, hazırlıqlar bitir.

Ravi-aşıq şərti səhnəyə çıxıb üzünü zastavanın zabit heyətinə tutur.

Ravi-aşıq: – Türkiyə sərhədində olduğumuza görə əvvəlcə sizə Turan ideolojisini tənqid edən tamaşa gös­tərəcəyik. Sonra isə məzəli səhnəciklərə, reprizlərə baxa­caqsız. Belə­lik­lə... başladıq... Qafqaz İslam Ordusunun iki əsgəri gördüyünüz araba içində öldürülmüş paşalarını Osmanlı sərhədində bas­dırmaq istəyirmişlər...

 Səhnəyə ata qoşulu “Agit araba” çıxır...

Arabanın dörd bir yanına mismarlanmış qırmızı parça üstə Şura hökumətini təbliğ edən şüarlar yazılıb.

Atın üstü sovet rəmzilikləri və teatr detalları ilə bəzədilib.

At ağırlıq altında olmasına baxmayaraq, həyə­canlıdır...

Arabanı Qafqaz İslam Ordusu şinelini geyinmiş aktyor­lar müşayiət edir.

Kosa irəlidə atın yüyənindən tutub axsaya-axsaya gedir...

Ravi-aşıq: – Artıq döyüşlərdən bezmişdilər. Məslək­lərinin rəmzi sayılan ölü paşalarını hara basdıracaqlarını bilmirdilər. Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurul­muşdu. Türkiyə üzlərinə bağlıydı. Onlar məğlub olmuş­dular. Paşalarını dəfn etmək üçün bircə qarış olsun belə torpaqları yox idi. Bəs nə oldu Turan? Turan bir nağıl imiş, dastan imiş, gerçək deyilmiş, bəylər. Bəs onda siz niyə öldünüz? Siz nahaq yerə öldünüz, bəylər.. ərənlər... Ey Turan... Turan... Turan...

Turan sözünü eşidən at qəfil şahə qalxıb arabaqarışıq zastava komandanlığının üstünə şığıyır...

Arabanın təkərləri altında qalmış Kosanın bağırtısı ilə zastava əsgərlərinin güllələri bir açılır.

At kətillərdə oturmuş zastava komandanlığının üstündən hoppanıb Türkiyə sərhədlərinə doğru qaçır...

Arabanın içindən onbaşı İzzətin səsi eşidilir: “Haydı, Tu­ran, haydı, Vətənə doğru... Nuru paşaya doğru çap, Tu­ranım”.

At artıq sovet sərhədinin son həddi olan dəmir dar­va­zaları da sinəsi ilə qırıb neytral əraziyə keçir...

Bunu görən sovet əsgərləri arabanı makinalı silahlardan atəşə tutub atdan ayırırlar. Onlarla əsgərin atdığı güllələr arabanı deşik-deşik edir. Atılan güllələr onbaşı İzzətin içində olduğu tabuta da dəyir. Tabut dəlik-dəlikdir.

Güllələrdən biri onbaşı İzzətə dəyib onu öldürür. On­başı İzzət son dəfə nəfəsini alıb: “Paşam, əmanətini qəbul elə”, – deyir. Və gözlərini yumur.

Atı Türkiyə tərəfdə sərhəd keşiyi çəkən mehmet­ciklər də görür.

Dövlət sərhədlərinə doğru çapan at mehmetciklərə şübhə­li görünür.

Mehmetciklər atın Türkiyənin rəmzi sərhəd qapıla­rını qıracağını görüb ona tərəf ürküdücü güllələr atırlar...

At Türkiyə tərəfdən atılan güllələrdən yayınır...

Artıq hər iki tərəfdən ata güllələr atılır...

At neytral ərazi ilə üzü günəşə doğru güllələrdən yayına-yayına qaçır...

Hər iki tərəfin sərhədçiləri onu öz ərazilərinə burax­ma­maq üçün tüfənglərdən atəş açırlar...

At neytral zolaqla qaçmaqdadır...

 

 

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.05.2024)

 

 

 

 

Sayt Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərəfdaşı olaraq yenilənmiş, yeni bölmələr əlavə ediımiş, layihənin təbliği üzrə funksional fəaliyyət aparılmışdır.