“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı sizlər üçün Xeyrəddin Qocanın miniatür hekayələrinin təqdimini davam  etdirir. 

Dolanmaq olmur

Xeyrəddin Qoca diplomat tanışına zəng vurur, soruşur ki, "haradasan, gəl, görüşək". O da cavab verir ki, "işdən çıxıb bir-iki yas yerinə dəyəcəyəm..." 

X.Qoca onun sözünü kəsir:

-Hə, yaxşı peşə tapmısan, pis deyil. İşdən sonra mollalıq edirsən. Dolanmaq olar...

"Sən də onlara qarış..."

Bir gün yazıçılardan biri Xeyrəddin Qocanın qarabuğdayı olduğuna işarə edərək deyir:

-Sən get Mozambikə səfir, gördün ara qarışdı, məzhəb itdi, sən də onlara qarış, it...

Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.07.2024)

AKADEMİK NİZAMİ CƏFƏROV

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Akademik Nizami Cəfərovun 70 illiyini qeyd edən şair Rafail İncəyurdun “Bu da belə” kitabı haqqında qeydlərini təqdim edir.

İşıq üzü görən ilk kitablarından indikinə qədər, az qala, bütün yaradıcılığı ilə kifayət qədər dərindən tanış olduğuma görə heç bir tərəddüd etmədən deyə bilərəm ki, Rəfail İncəyurdun son beş ildə qələmə aldığı şeirlərdən ibarət bu kitabı həm ideya-məzmun, həm də ifadə-üslub axtarışları baxımından Azərbaycan poeziyasının bugünkü imkanlarını nümayiş etdirmək iqtidarındadır. Əlbəttə, söhbət ondan getmir ki, "Bu da belə..."nin  müəllifi bilavasitə mövcud olmaqdan daha çox, sadəlövh nəzəri iddialarla özünü təsdiq eləməyə son dərəcə emosional cəhdlər göstərən, özündən (mətnindən) daha çox adı olan poetik təmayüllərin əksəriyyətini yaradıcılığında ehtiva edir, ilk növbədə, ondan gedir ki, şairin əbədi mövzulara həsr olunmuş, formaca ən tarixi-etnoqrafik koloritli şeirləri belə, günümüzün insanının xarakterini, ovqatını əks etdirmək mənasında olduqca müasir səslənir. Və Rəfail İncəyurdun şeirlərində ən azı dörd ideya-estetik istiqamətin bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə təzahürünü müşahidə etməmək mümkün deyil ki, onlardan birincisi, əgər belə adlandırmaq olarsa, neosufizmdir. Şair özünü dədələrin, ərənlərin, piranların bilavasitə varisi sayır və bu yarımistik duyğu ona ruh verir, onu ilhamlandırır, arxasında çox zəngin bir irsin dayandığını düşünüb sözünü daha inamla, daha cəsarətlə (və ərklə!) deyir:

Qibləgahım, ulum, ucam,

Əmanətdi yollar, Xocam!

Yox körpü, yox addamacam,

Hər kəs  məndən keçə bilməz.

Varam Olum həvəsində,

Ruhum İmrə nəfəsində,

Yol gedir can qəfəsində,

Gündüz bilməz, gecə bilməz.

Qadir Allah, o Bir Allah,

Bölənləri bölür Allah...

İncəyurdu bilir Allah -

Aşiqləri necə bilməz?!

Heç şübhəsiz, sufizm özünün müxtəlif üslub təzahürlərində Azərbaycan poeziyası üçün çoxdan keçilmiş mərhələdir, ancaq mənbəyini xalq-aşıq şeirindən alan neosufizmin bir istiqamət, hətta ədəbi cərəyan kimi müasirliyi göz qabağındadır. Və onun bir üstünlüyü də odur ki, sovet dövründə  ideoloji təzyiqlə etnik-mədəni yaddaşdan silinmiş zəngin tarixi irsi - Yasəviləri, Yunus Əmrələri zərrə-zərrə xalqa qaytarır. Doğrudur,  bəzilərinin düşündüyünün əksinə olaraq, burada hər hansı mükəmməl (və perspektivli) bir nəzəri-fəlsəfi sistem axtarışından danışmaq üçün elə bir əsas yoxdur, ancaq sufizmin etik-estetik imkanlarının tamamilə tükəndiyini (və neosufizmin ədəbiyyatda yalnız "quru bir səs" olduğunu) düşünmək də həqiqətdən uzaqdır...

Rəfail İncəyurdun şeirlərində ikinci ideya-estetik istiqamət etnoqrafizmdir: dünyaya gəldiyi Kəmərli kəndindən, İncə dərəsindən başlayan bu etnoqrafizm sadəcə, yurd, el-oba təəssüratlarıyla yekunlaşmayıb, çox geniş bir coğrafi miqyas alır. Ancaq çıxış (və istinad) nöqtəsi yenə də İncə dərəsidir:

O dağın döşündə, gömgöy talada,

ala kölgəsində  yemşan kolunun

kimdi dirsəklənib yola boylanan?

Deyəsən, onu da yorub kərənti,

Deyəsən, gecikir kimsə arannan.

...Bu nə şayırrama, nə gurhagurdu?

Elə bil beyqafıl dolan buludun

dəhnəsi qırılıb  şaqqanax çəkir.

Sanki onnar üçün carranır leysan,

İlahi, ağaclar nə gözəl çimir!

...Vəsfinə  çatmasa sözün qüdrəti -

O hüsnü bu qəlbə yığmaqdan ötrü, -

səni görəsiyəm, səni görəsi!

Bu, yaz tablosudu sənsizliklərin, -

Necəsən, gözəlim İncə dərəsi?!

İncə dərəsi yalnız dağ-daş, çayır-çəmən, bağ-bağat, bulaq-çay deyil; İncə dərəsi  qədim bir yurd yeri, mədəni-mənəvi məkan, dədə-babaların müqəddəs ruhlarının  heç vaxt tərk etmədiyi səcdəgahdı. Və Rəfail İncəyurdun yurda bağlılığının ən həssas məqamlarından biri də özünü daim İncəli söz adamlarının əhatəsində, "mühit"ində hiss (və dərk!) eləməsidir ki, bu stixiya onun etnoqrafizmini daha da canlandırır,  şəxsləndirir, hətta intellektuallaşdırır:

Aslan torpaq sevgisinə soyrulub,

Ağamalı qınından tez  sıyrılıb,

Məmməd İlqar yaddaşından ayrılıb,

Akif gedib, Məmməd gedib... Öndə - sən,

Can, ay şair, nə halda, nə gündəsən?!

Qoy qazaxlı saf qəlbinə qul olsun,

Mahmud, Avdı, Mübariz... düz yol olsun,

İbrahimin haqq ödülü bol olsun...

Bəs niyə sən onlardan gendəsən?

Can, ay şair, nə halda, nə gündəsən?!

...Verəmmədi saf könüllər burda boy,

Gəl əlinin arxasını yerə qoy.

Olammazsan bu şəhərdə "delavoy", -

Bir kümə qur, baş götür qaç kəndə sən,

Can, ay şair, nə halda, nə gündəsən?!

Özünü İncə dərəsi "mühiti"nin, cəmiyyətinin mütəvazö bir üzvü saymaqla fəxr eləsə də, şeirdən göründüyü kimi, şairin qüruru, iddiası elə də kiçik deyil. Və bu, Rəfail İncəyurdun sadəcə, subyektiv istəklərindən,  yaşantılarından irəli gəlmir, həm də mənsub  olduğu etnoqrafik-intellektual (yaradıcı!) mühitin xarakterinin ifadəsidir... Bir kümə qurub kəndə qayıtmaq məsələsinə gəldikdə isə, bizə elə gəlir ki, bu,  ciddi söhbət deyil, etnoqrafik həssaslığı olan şairin başındakı "kənd havası"dır ki, hərdən gəlib-gedir. Və əgər belə demək mümkünsə, bir növ, təskinlik, daha doğrusu, təskinliyin özünəməxsus obrazıdır ki, onun poetik təhkiyəsinə xəfif bir idilliya (və ya estetik sərinlik!)  gətirir.

İllərlə yaşadığı, uğurları, yüksəlişi üçün  minnətdar olduğu şəhəri bəzən atıb üzünü kəndə tutmaq istəsə də, şeirlərinin ümumi ideya-məzmunu bütün aydınlığı ilə diqtə edir ki, onu artıq kənddə də gözləmirlər,  yaxud başqa sözlə, onun qoyub gəldiyi kənd də artıq o kənd deyil... Bununla belə, Kəmərlinin, İncə dərəsinin etnoqrafik ab-havası, yəqin ki, Rəfail İncəyurdun  ruhundan, yaddaşından (və poeziyasından) heç vaxt çıxmayacaq, o, zaman-zaman bu şirin "kəndə qayıtmaq" illüziyasından ləzzət alacaq.

Şairin şeirlərində  etnoqrafizmin ifadə-üslub baxımından ən mühüm göstəricilərindən biri ekzotik və ya məhəlli leksikadır ki, buraya aşağıdakılar daxildir: süyüşmək, zinrik, itik, çığnamaq, düymək, dişəmək (kərəntini), yığval, irdələmək, uralanmaq, döşürmək, höləki, addamac, şırvanmaq, tüyünmək, hürsümək, yanımaq, öləş, kümə, oysanmaq, sıxvarılmaq, görənək, höyüş, şitəngi, carradan, dönəlgə, bələnmək, idim, çəkərək və s.

Məsələ təkcə onda deyil ki, şair bu sözləri bol-bol şeirə gətirir, maraqlı (və mühüm) olan odur ki,  həmin leksikon hansısa "dialektoloji praktika"da yığılmayıb, onlar şairin etnolinqvistik təfəkkürünün üzvi tərkib hissələridir,  şeirlərinə də məhz buradan gəldiyinə görə çox elastik işlənmə maneraları ilə yanaşı, təsirli məna çalarlarına malikdir.

Rəfail İncəyurdun şeirlərində üçüncü ideya-məzmun istiqaməti türkçülük - turançılıqdır ki, keçən  əsrin sonlarından etibarən Azərbaycan ictimai fikrində nəinki öz layiqli yerini tutmuş, eyni zamanda xüsusilə ədəbiyyatın sayəsində  bir xeyli dərəcədə romantik vüsət qazanmışdır. Əlbəttə, bir mənbədən törəmiş türk xalqları, ədəbiyyatları, dilləri arasındakı əlaqələrin müəyyən  imperialist-müstəmləkəçi məqsədlərlə son dərəcə  məhdudlaşması milli bir fəlakət idi. Artıq neçə illərdir ki, bu  məhrumiyyət aradan  qalxmış, müstəqilliyini əldə edən əsas türk xalqları arasında ardıcıl, hərtərəfli inteqrasiya prosesləri  sürət almışdır. Lakin təəssüf ki, hər cür eyforiyada olduğu kimi, türklük-turanlıq eyforiyası da ictimai düşüncədə müəyyən əqli-zehni  ziddiyyətlərə gətirib çıxarır...  Türk-Turan inteqrasiyasına münasibətindəki səmimilik heç bir şübhə doğurmayan Rəfail İncəyurd şeirlərindən birində deyir:

Dərdi dərin olur eşqi ucanın,

Əsarət altında ötürdük dili.

Etnosa "can" deyən Azərbaycanın

Dili Türk dilidi - qədim Türk dili!

...Doğudan Batıya ayrı düşsə də,

Qədim Türküstanın özü  buradı.

Sərhəddi kiçilib çox dəyişsə də,

Türkün saf yerinin gözü buradı.

...Aslan da uduzar tənhasa, təksə,

Niyə təklənirsən, nədi məqsədin?

Əgər "iki dövlət, bir millət"iksə,

Dili də bir olsun eyni millətin!

Əvvəla, "bir millət, iki dövlət" (artıq "bir millət, beş dövlət"!) ifadəsi  siyasi bir metaforadır. Və burada söhbət millətdən və dövlətdən gedir, dildən yox... İkincisi, ən geci orta əsrlərin sonu, yeni dövrün əvvəllərindən müxtəlif türk dilləri mövcuddur ki, onların biri bizim şairimizin də yazdığı  Azərbaycan dilidir. Və belə bir dilin mövcudluğu nə türk (Türkiyə türkcəsi), nə türkmən, nə də digər türk dillərinin müstəqilliyinə kölgə salmır... Üçüncüsü isə, Azərbaycan şairi hissə qapılıb öz dilini "qədim Türk dili", öz yurdunu "qədim Türküstan", "türkün saf yeri" adlandırmamışdan əvvəl düşünməlidir ki, bu, türk həmrəyliyinin xeyrinədir, ya ziyanına... Türkçülük-turançılıq ideyasının məqsədi türk xalqlarının dil birliyi yox, çoxdan gözlənilən mədəni-mənəvi, iqtisadi və siyasi dilbirliyidir...

Rəfail İncəyurdun  şeirlərində (və ümumən yaradıcılığında) neosufizm, etnoqrafizm və türklük-turançılıqla yanaşı, sözün geniş mənasında, bir  publisistik ruh var ki, onu əvvəlki ideya-estetik istiqamətlərin "metafizika"sından qoruyur. Və  hərdən mənə elə gəlir ki, bu sonuncu istiqamət xüsusi bir mahiyyət halını alaraq şairin düşüncə (və hissiyyatlarının) yönəldiyi müxtəlif istiqamətləri idarə edən son dərəcə real, təmkinli, mühafizəkar (və strateji!) sosial-ədəbi hadisədir. Burada uşaqlığın unudulmaz xatirələri, gəncliyin xəyalları, ailə-məişət qayğıları, ata-anaya hörmət - ehtiram, övladlara qayğı - kömək motivləri, heç şübhəsiz, birinci yerdədir. Sonra qocalıq gəlir. Və yetmiş yaşına yenicə çatsa da, Rəfail İncəyurd qocalıqdan elə danışır ki, buna xalq dilində "qabaqdangəlmişlik" deyirlər.

Hər nə qədər hər şeyi subyektiv, ailə-məişət qayğıları zəminində hiss (və dərk!) etməyə meyilli olsa da, şairin, məsələn, pandemiyaya, ölkəmizin ərazi bütövlüyü uğrunda mübarizəyə (və tarixi Zəfərə!) həsr olunmuş şeirləri ürəkdən (və həqiqi bir şair istedadı ilə!) qələmə alınmışdır. Məsələn, adının Şuşa səfərinə gedən yazıçıların siyahısına salınmaması, Vaqifin ziyarətinə gedə bilməməsi barədə bəhs edən şeirləri o qədər təsirli, şairin Vaqif (və Şuşa) məhəbbətini əks etdirmək baxımından o qədər  səciyyəvidir ki, bəlkə də, haqlı olaraq qəzəbləndiyi həmin siyahıya salınsaydı, belə gözəl əsərlər yaranmazdı.

Rəfail İncəyurdun dövrdən, zəmanədən şikayətləri klassik sələflərinin əsr-əsr təqdim etdikləri standartların (və  stereotiplərin) səciyyəvi davamıdır. Və bu halda da onun gücü mövqeyini, ilk növbədə, sözdə təzahür edən "mənalar mənzərəsi"nə müraciət eləməkdə tapır. Dilin etnoqrafik köklərindən boy atıb öz poetik leksikonunun əsaslarını formalaşdıran şair eyni həssaslıq, publisistik realistliklə ideya-estetik baxımdan fərqli bir leksik layı da şeirə gətirir: "pas", limit, qlobal, mandat, milyon, milyoner, bumeranq, sayt, virus, tunel, labirint, pandemiya, karona, estafet, "kruq", mer, ofis, eskalator, jest, "putka", biznes, diktor, komandan, sürpriz, rejim, masqa, virtual, robotlaşma, akt, kapital, bankir, "delavoy" və s.

Kim bu sözlərə şairin dilinin adi üslub əlaməti kimi baxırsa, çox böyük səhv eləyir - bu, dilin yox, şairin bədii təfəkkürünün üslubudur, onun ətrafında baş verən sosial proseslərə reaksiyası kristallaşmış şəkildə məhz bu sözlərdə, bəlkə də, daha çox cəmiyyətimizin həmin sözlərə verdiyi məna nüanslarının çeşidlənərək şeirə gətirilməsində əks olunur.

Demək olar ki, bütün incəli şairlərin poetik yaradıcılığında ideya-məzmunla ifadə-üslub arasında ikincisinin xeyrinə elə bir təbii əlaqə var ki, bir çox hallarda ideya-məzmun öz funksiyasını məhz formaya güzəştə gedir. Fonetik, leksik və qrammatik təkrarların bütöv bir sistemini özündə cəmləyən Rəfail İncəyurd şeirinin dili xalq dilinin müasir poeziyaya təsir gücünün heç vaxt azalmayacağına ən etibarlı sübutlardan biridir: Köylünün də köy öyü var... Mən də Kəmərliyəm, sən də Kəmərli; Yarı o tayda, yarı bu tayda... Dünya evimizdi, ay ev yiyəsi, Ev-eşik bu qədər zay olarmı heç?.. Bu dünyanın gedişatı bilinmir, Heç bilmirəm kiməm, kimdən qorxuram... Çox can atır, çöl adamı çöllüyə... Hər şeyi Allahın boynuna qoyan öləşi əyənlər düz əydi, dostum... Əzəl başdan kəsməyə baş axtarır Baş sındıran baş ofisi dünyanın... Büründükcə düz donuna əyrilər Düz də düşür adamların gözündən... Yağmalı yağışlar hələ ki yağmır... Baş verənlər başa gəlsə, baş sındırma, boş ver, getsin... Kimiydi? Kim olasıydı? Kim elədin, zalım fələk...  

Şairin poetik təkrarlarının ifadə-üslub hüdudlarını aşıb, bilavasitə məzmun-mündərəcəyə təsir göstərməsinin bir faktı da bu və ya digər ovqatı bu yolla təlqin etməsidir: 

Ya bürküdə, ya boranda,

Yorğun-yorğun yol yoranda,

Dırnaq ilə ev quranda

Zülümdü, ancaq gözəldi.

Nazlı xanım, igid ərən,

Piran olub zaman görən,

Nəfəsi süd ətri verən

Bələkli uşaq gözəldi.

Ay İncəyurd, sınma, düzəl,

Əzəl sondu, hər son əzəl.

Yenə həyat eşqi gözəl,

Yenə yaşamaq gözəldi.

...Gözəldi, vallah, gözəldi!

Rəfail İncəyurdun maraqlı janr eksperimentləri barədə danışmamaq olmaz. Və bu eksperimentlərin meydanı, əslində, xeyli genişdir. Xüsusilə cinas (təcnis) yaratmaq məharəti diqqəti cəlb etsə də, bunun üzərində ona görə dayanmaq istəmirəm ki, incəli şairlərin əksəriyyəti üçün səciyyəvidir. Ancaq onun yaratdığı şeirli-nəsrli mətnlər (məsələn, "Essevari ağır şeir", Səməd Vurğunun ruhunu incidənlərə müraciətən deyilmiş "Yetər!" şeiri, "Sərbəst (sərməst)" şeiri və s.) bu qəbildəndir. Həmin mətnlərdə müəllif poetik dilin yeni laylarını açmağın uğurlu cəhdlərini nümayiş etdirir... Bütün yumoristik tərəflərilə yanaşı, bütövlükdə də maraq doğuran daha bir eksperiment isə Şair Moşunun "xoşbaxtlıq" sözünə axtardığı qafiyəni (əslində, qafiyələri) tapmasıdır:

Kim nə deyir, desin, neynək, deyir də,

Hamı gərək Qıratını səyirdə?

Şair Moşu, öz hökmü var, şeiridə

Hər şairin bir sultanlıq, bir taxtlıq.

... Bir incəli dərin fikrə qapıldı,

Kim deyir ki, söz açılmır, qıfıldı?

Gözün aydın qafiyəsi tapıldı -

Qismət oldu bu qoşmaya "xoşbaxtlıq".

Görürsənmi, gəlib çıxdı bir yiyən,

"Millət", "narod" sözlərinə söz deyən.

İndi gərək təsdiqlənə mən deyən -

İşimiz var bir yığnaqlıq, bir aktlıq.

Rəfail İncəyurdun əvvəlki kitabları da onun poetik istedadının imkanlarını göstərirdi, barəsində söhbət açdığımız hazırkı kitabı isə şairin yaradıcılığının keyfiyyətcə  yeni dövrə daxil olduğunu təsdiq edir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.07.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

SUAL

Samit ağız bağlar, sait dil çalar,

Anlayar halımı könlü alçaqlar.

Sevincim ağlayar, qəmim əl çalar,

Dərdim ortalıqda bəy, oynar?

-Oynar. 

Qəşəm bəy, filoloq kimi ikimiz də bilirik ki, incə sait, ya qalın saitin ahəngi zamanı ahəng qanunu pozulmaz.

Bəs ikiüzlü- bir üzündə mələk, digər üzündə iblisi nümayiş etdirib həyatın "müqəddəslik ahəngini" pozanlara Şair-filoloq Qəşəm bəy nə söyləyər?

CAVAB

Saitlərin deyilişi zamanı dodaqlar qapanmır, saitlər ağzı açır. Musiqi də saitlərdən yaranır, adamın qəlbini, dodağını açır.

İblis-mələk məsələsinə gəldikdə isə bu, həyatın qanunudur. Sevgi olmasa, nifrət olmaz, ayrılıq olmasa, vüsal olmaz, qaranlıq olmasa, gündüz olmaz. Tutaq ki, nifrəti qovaq, sevgi ilə də tam yaşamaq olmur axı, çünki sevgini tam yaşamaq üçün bir tərəfində ayrılıq olmalıdır. Nifrət özü elə sevgidir, sevdiyin adama ayrılarkən nifrət edirsən, deməli, sənin üçün əhəmiyyətlidir. Nifrətin özü bir dəyərdir. Nifrət etmədiyin adamın artıq sənin üçün heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Həyatın bu qütbləri çox vacibdir. İnsanda yaxşı və pis xolesterin var. Pis xolesterin səhhətə ziyan vurur, yaxşı xolesterin isə orqanizmi qoruyur. Nifrət, sevgi, ayrılıq- bunlar bir-birini tamamlayan qütblərdir.

Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.07.2024)

Jalə İslam, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Çox sevdiyim bir müəllimim bir gün mənə, -"Əvvəl-axır öyrənəcəksən"-demişdi. Mən isə ona, -Nəyi öyrənəcəyəm?-deyə sual vermişdim. O isə demişdi ki, unutmağı deyil, alışmağı öyrənəcəksən. Gedən qatarın arxasınca baxmamağı, sənin üçün heç bir savaş verməyənləri, xatirələri köksünə bir ağırlıq etməməyi öyrənəcəksən. 

Və dediyi sözlərin üzərindən təkrar-təkrar keçərək, -"Öyrənərkən isə unudaraq deyil, alışaraq öyrənəcəksən"-demişdi. Gedişlərin zamana təslim olduğunu, həyatımda bir mahiyyətin olmayan insanları könlündə yara etməməyi öyrənəcəksən. İstəmirəm dediyin nə varsa vaxtı gələndə istəyəcəksən və vaxt axıb getdikcə daha da şiddətlə arzulayacaqsan demişdi. 

Demişdi ki…

Sevməyin nifrətlə cüt dəyər təşkil etdiyini, yalnız və yalnız sevdiyin birinə nifrət bəsləyəcəyini öyrənəcəksən. 

Həyatında var olan insanların bir dost deyil, ömrünün bəlli periodlarında səni müşaiət edən insanlar olduğunu öyrənəcəksən. 

Aşiq olmağı və yaxud könüldən sevməyi, ən mənasız olanda ən dəyərli mənanı axtarmağın ən böyük həyat dərsi olduğunu anlayacaqsan. 

Elə məhz bunların nəticəsində özünü tanıyacaq və özünü tapacaqsan. 

O zaman bu dediklərinin çoxu üçün əlimdə bir əsas, bir dəlil yox idi. İndi isə yazsam böyük bir kitab olar. Onunla ən son yazışmamızda mənim üçün dəyərli olan insanların zövqlərimə görə mənə   küsdüklərinə üzüldüyümü söyləyəndə isə mənə eynilə bu sətirləri yazmışdı:

Deməli, dəyərli deyilmiş heç. Belə şeylərə görə, əksinə, sevin. Hər kimdirsə, ələnib getdi... 

Zaman və zamanın içində olan nəsnələr hamısı ələkdir, ölçüdür. Kim belə şeylərə görə səninlə əlaqəni pozursa, demək onun ədəbi düşüncəsi, zövqü yerlə sürünür. 

Hətta beləsi çoxdan getməli idi. 

Sevgilərlə, müəllim!

Şəkildəki müəllimimdir. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.07.2024)

Leyla Səfərova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Deyəsən, artıq böyüməyin vaxtı çatıb mənim üçün. Böyüməli və hər gözəl hekayənin bir sonu olduğunu, hər kəsin, hər şeyin keçici  olduğunu qəbul etməyin vaxdı gəlib. Birinə, birşeyə bağlanmaq bir insanın həyatda edə biləcəyi bəlkə də ən böyük səhv, amma eyni zamanda ən doğru addımdır.

Biri də var, sıravi birinə yox, sənə möhtac birinə bağlanasan. Sənin əlindən qidalanan, səndən qayğı gözləyən balaca bir cana.

Hə, heyvanları həmişə sevmişəm. Heyvan saxlayanlara da həmişə hörmətim olub. Amma bugünədək anlamırdım bir insan necə bu qədər dilsiz ağızsız bir varlığa bağlana bilər deyə. Anladım. Sanki balaca uşağımmış kimi bağlandıqda, itirdikdən sonra içimdə hiss etdiyim o boşluqla anladım. Aylardır qələmi əlimə almayan məni özündən yazmağa bu cür vadar etməsəydin kaş.

Həyatım boyunca həmişə itirməkdən, vazkeçməkdən nifrət etmişəm. Deyəsən sən mənim ən böyük itkim oldun, qızım. Sənə o qədər alışmışdım ki. 8 ay boyunca evə gələndə sənin səsinə, səhər duran kimi özümdən əvvəl sənin yeməyini hazır etməyə. Bəlkə bir ümid geri dönərsən deyə gözlədim. Amma bugün ümidlərim də getdi... 

Sənlə keçirdiyim heç bir anı unutmayacam. Zamanı geri ala bilsəm, yanıma gəlib sığal istədiyin heç bir anda “dərsim var” deyib itələməzdim səni... Yaxşı ki, girdin həyatıma və mənim ən gözəl, ən çətin anlarımın şahidi, dostu oldun. Heçkimin görmədiyi gülüşlərimin, gözyaşlarımın sirdaşı. Sənin üçün çoxxx darıxacam... Getdiyin yerdə xoşbəxt ol.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.07.2024)

Nigar Həsənzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

İyulun ilk günlərində təqdim edəcəyim Ekspress sorğunin sualı da yayla bağlıdır: Yay tətili boyunca hansı kitabları oxumağı planlaşdırırsınız? 

Və planınızda olan kitabların seçilməsində səbəb nədir?

1.

Sualımıza ilk cavab verən pedaqoq- Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi, gənc yazar Fəxriyyə xanım Yüksəldir.

-Bu tətil oxuyacağım kitablar: 

1. "Rəsulzadə belə deyirdi" IV cildin dördünü də. Səbəb budur ki, Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin düşüncələrini, dövr haqqında fikirlərini elə öz məqalələri əsasında öyrənmək istəyirəm. 

2. "Doktor Jivaqo". Düzü, başlamışdım. 50 səhifədən çox oxudum, amma nəsə anlamadım. Fikrimi toplayıb və əsər haqqında bir az məlumat alıb, yenidən oxuyacam;

3. Esxil seçimlərim arasında ola bilər. Uzun müddətdir yunan ədəbiyyatından uzaq qalmışam;

4. Evdə oxumadığım kitablarım kifayət qədərdir. Hər hansı birini seçib oxuyacam.

Kitab oxumaq qida qəbul etmək kimidir. Mən axı bilmirəm, könlüm onda nə istəyəcək? Əylənmək istəsəm, uşaq ədəbiyyatından seçəcəm, yox, tarixi əsər istəsəm, "Bəşəriyyətin qısa tarixi"ni, "Qulaq arxipelağı"nı, "Şəfibəyçilik", "1984"  kitablarını oxuya bilərəm. Yaxud tamam fərqli kitab da oxumaq olar. O baxır ruhumun nə qədər ac olmağına. Yüngülvari aclıq olsa, atışdırmalıq kitablar seçərəm, yox, aclıq çox olsa, dayanılmaz həddə gəlsə, yuxarıda yazdıqlarım tipli əsərlər oxuyaram

2.

Növbəti cavab isə gənc ədəbiyyat sevdalısı, müxtəlif esse və şeirlər müəllifi Gülnar Qasımdandır.

-Tətil boyunca planladığım kitablar bunlardır:

Corc Orell "Heyvanıstan", Lev Tolstoy "Anna Karenina", Markus Zusak "Kitab oğrusu", Cek London "Ağ diş", Joze Saramaqo "Korluq", Joze Saramaqo "Görmək", Con Steynbek "İnci".

Məhz bu kitabları seçməkdə məqsədim: Dünya Ədəbiyyatına dair xüsusi pərəstişim, çox oxunduğuna görə bu əsərlərin daha cəlbedici olduğunu düşünməyim və dünya görüşümü daha da zənginləşdirməkdir.

3.

Digər resöondentimiz isə Lənkəran Dövlət Universitetinin Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimliyi ixtisasının məzunu, gənc yazar Aytəkin Əzizdir.

-Bir çox kitab oxumağı planlayıram. Məsələn “Səfillər” kimi… “Anna Karanena” kimi… “Zəmanəmizin qəhrəmanı” kimi… “Min möhtəşəm günəş” kimi… Bu kitabları seçməyimə səbəb isə fərqli talelərlə tanış olduqdan sonra öz taleyimdən yola çıxaraq həyat hekayəmi əks etdirmək istədiyim bir əsər yazmaqdır. Görək həyatda ölən bir ruh kitabda yaşaya biləcəkmi?!

"Ədəbiyyat və incəsənət"

(02.07.2024)

Mərkəzi icra hakimiyyəti orqanları və digər idarəetmə qurumlarının rəhbərlərinin şəhər və rayonlarda vətəndaşların qəbulu cədvəlinə əsasən mədəniyyət naziri Adil Kərimli iyulun 12-də saat 10:00-da Gədəbəy rayon Heydər Əliyev Mərkəzində Gədəbəy, Şəmkir, Tovuz, Ağstafa və Qazax rayonlarından olan vətəndaşları qəbul edəcək.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mədıniyyət Nazirliyinə istinadən xəbər verir ki, vətəndaşlar iyulun 8-dək nazirliyin Bu email ünvanı spambotlardan qorunur. Onu görmək üçün JavaScripti qoşmaq lazımdır. elektron poçt ünvanı, (012) 493-43-98 telefon nömrəsi vasitəsilə müraciət etməklə qəbula yazıla bilərlər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.07.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Yaxın zamanlarda yaşadığım hadisə bir daha sübut etdi ki, insana ən ağır zərbəni elə özü vurur.

Bəlkə də, həyat özümüzü özümüzdən qorumaq üçün bizə müəyyən vaxt çərçivəsində verilən bir meydandır.

Özümüz özümüzdən qorxmalıyıqmı?

Bir az dodaqları qaçıran sualdı, deyilmi!?

Amma ciddiliyinə varanda, əlbəttə, qorxmalıyıq. Ömrümüz boyu "gah dağın zirvəsində oluruq, gah dərədə.." Məgər dağı çıxan və o dağdan guppultu ilə yıxılan özümüz deyilik? Bir az nağılvari üslubu daha da sadələşdirək. "Dağın zirvəsi" dedikdə beynimizdən səmərəli istifadə edib nailiyyətlər əldə etməyimiz əsas götürülür. Zirvədən eniş isə səhv addımlarımız- nəfsin qulu olmaq, ətrafdakıları düzgün seçməmək, dost adı ilə tanıdığımız "fəlakətə ömrümüzü qonaq etmək" nəzərdə tutulur. Təkrar-təkrar eyni səhvləri etmək faciənin ikinci adıdır.

Axmaqlar eyni şeyləri edib fərqli nəticə əldə etməyi gözləyənlərdir. (A. Eynşteyn)

Razıyam, bəzən axmaq obrazı da oynayırıq bu həyat kitabımızda...

Bu rolu oynamağı da yenə özümüz seçirik.

Söylədiyim kimi bu yaxınlarda maraqlı və məni dərindən düşündürən bir hadisə ilə qarşılaşdım.

İş təklifi ilə bağlı görüşüm vardı. Məlum oldu ki, savadlı, həm də yazar bir xanımla da görüşülüb ikimizdən biri seçiləcək. Təbii ki, seçim etmək hər kəsin hüququdur və layiq olan seçilməlidir. Anladım ki, bir çox namizədlərdən iki nəfər iddialı olduğu üçün son mərhələyə qalıb.

İşin əsas maraqlı tərəfi bu idi ki, seçim turları müxtəlif yerlərdə və ayrı- ayrı şəxslər tərəfindən keçirilmişdi.

Sözün açığı, söyləyim ki, imtahanlarda, müsabiqələrdə hər zaman az da olsa, həyəcanım olur və düşünürəm ki, olmalıdı da. Bu, məsuliyyətli olmağın göstəricisidir. O rəqib haqqında düşündüm və yazar olmağı daha çox marağıma səbəb oldu.

Dayana bilməyib o yazar xanımın adını soruşdum. Onun ismini eşidəndə " dəli gülmək" yaxamı buraxmadı.

Qarşımdakı xanım, əlbəttə, ciddixarakterli birinin ani "dəli" gülüşünə təəccüblənəcəkdi.

Bax yenə günahkar özüm idim.

Çünki müsahibələrin birinə yaradıcı adımla, birinə isə rəsmi sənəddəki adımla qatılmışdım.

Bəli, nəticədə hər ikisi mən idim.

O zaman anladım ki, elə özümüz özümüzə həm dostuq, həm rəqibik, həm düşmənik. Amma bu dəfə özümlə bir az öyündüm, çünki yaxşı mənada özümdən- rəqibimdən qorxmuşdum.

Hələ o rəqibimə təşəkkür borcluyam bu yazı üçün.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.07.2024)

Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Mən kənddə doğuldum, sənsə şəhərdə,

Sən beşikdə yatdın, mənsə yəhərdə.

Yatdım boz otlaqda boz dovşan kimi...

Gözümüz dünyaya açılan kimi

Mən çomaq götürdüm, sən kağız, qələm,

Çomaq bir aləmdir, qələm bir aləm...

Dolandı sənələr, dolandı aylar,

Gah dondu, gah coşdu, bulandı çaylar.

Zaman hökm elədi... Bir qərib axşam

Yolun məskənimə düşdü nagahan.

Səni oğul kimi o yerdə mənsiz

Bağrına basdımı ana kəndimiz?

Xoşuna gəldimi Kürün kənarı?

Gördünmü, gördünmü göy çinarları? 

Görürəm, səfalı bir yaz axşamı

Çinarın dibinə yığışır hamı.

Bu saz məclisindən olanlar halı –

Kəndin ağsaqqalı, qarasaqqalı

Oraya toplanıb... Sən də bu axşam

Orda, uşaqların arasındasan.

Ortada vüqarla aşıq gəzişir,

Danışır arabir, deyir arabir.

Bir qoca yerindən səslənir bu an:

– Aşıq, bir nağıl de, səsinə qurban!

Hamı vəcdə gəlir... Bu məsləhəti

Bəyənib dəyişir aşıq söhbəti;

Bir dastan başlayır coşqun həvəslə,

Min yerdə xal vurur yanıqlı səslə. 

Xalqın əzəməti, fikri, xəyalı,

Onun hissi, zövqü, ağlı, kamalı

Sanma bir qılıncda, bir hünərdədir,

Onlar bu sazlarda, bu sözlərdədir!..

Bu günün qəlbinə girmək istəsən,

Durduğun pillədən hələ bir az en.

En! Uçan alçalar, enən ucalar!

En! Yerin təkində xəzinələr var.

Demə, köhnə sözün mənası nədir?

Hər söz, anlayana bir qərinədir!..

Hər fikir mülkündə zərrin tac yatır,

Hər meyvə tumunda bir ağac yatır.

Hər kiçik bayatı xalqın səsidir,

Kamal dünyasının xəzinəsidir. 

Bahar gecələri enib sahilə

Uçan ləpələrin səsini dinlə!

Gümüş dalğalarda Ay baxan zaman

Düşün, gör nə deyir çay axan zaman?

Kömürdən almaz çək, yarpaqdan ipək,

Daşdan gövhər çıxart, buluddan şimşək.

Gətir ildırımın məğrur səsini,

Qumru bulaqların zümzüməsini.

Zəmilərdən sünbül, bağçalardan bar,

Dərələrdən vüsət, dağlardan vüqar...

Özünlə çiçəkli, güllü yaz gətir,

Bir aşıq mahnısı, bir də saz gətir!

Gətir, yollarına müntəzirəm mən!

Gətir, bu fürsəti vermə əlindən!

Ana yurdumuzun nəyi var gətir –

Məhəbbət, sədaqət, etibar gətir!.. 

Bu gün xalq şairi Osman Sarıvəllinin anım günüdür. 

Osman Abdulla oğlu Qurbanov 1905-ci il dekabrın 17-də Qazax rayonunun İkinci Şıxlı (Sarıvəlli) kəndində anadan olub. Orta təhsilini Qazax Müəllimlər Seminariyasında aldıqdan sonra bir müddət Göyçay rayonunun Qaraməryəm və Bığır kənd məktəblərində müəllim işləyib. Daha sonra təhsilini  Moskva Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsində davam etdirib. 

İlk ədəbi fəaliyyətinə 1933-cü ildə  “Gənc işçi" qəzetində dərc olunan "Ayaqsız" adlı şeiri ilə başlayıb. Onun “Dəmir sətirlərim” adlı birinci kitabı 1934-cü ildə çapdan çıxıb. Şair 1937-ci ildə Azərbaycan Yazıçılar İttifaqına üzv qəbul edilib. 

Bakı Pedaqoji Texnikumunda müəllim, Bakı Teatr Texnikumunda müdir, Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Nizami adına Dil və Ədəbiyyat İnstitutunda müdir müavini, “Ədəbiyyat qəzeti”nin redaktoru, “Uşaqgəncnəşr”də redaktor, Azərbaycan Yazıçılar İttifaqında şeir üzrə məsləhətçi vəzifələrində işləyib. 

O, eyni zamanda tərcüməçiliklə də məşğul olmuş, Nizami, Xəqani, Viktor Hüqo, Nazim Hikmət, Aleksandr Puşkinin əsərlərini, Sofoklun “Antiqona” faciəsini dilimizə çevirib.

Şair 1990-cı ildə iyulun 2-də vəfat edib və doğma kəndində dəfn olunub.

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.07.2024)