Təqdim edir: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Poetik Qiraətdə bu gün ilk dəfə şair Ayaz Arabaçı qonaqdır. Bir gözəl sevgi şeiri təqdim edirik sizə. 

“Pəncərəniz yuxuluydu o gecə,

İstədim ki, bir daş atıb oyadam.”

Gözəl deyib, deyilmi? 

Xoş mütaliələr!

 

Pəncərəniz yuxuluydu o gecə,

İstədim ki, bir daş atıb oyadam.

Amma qəfil bir səs gəldi gecədən,

Burda bu vaxt nə gəzirsən ay, adam..

 

Kimiydisə qaranlığı dinşədi,

Sonra birdən tez əl atdı cibinə.

Silkələndi qoca armud ağacı,

Üç-dörd dənə armud düşdü dibinə.

 

Əmin idi, dayın idi bəlkə də,

Atan idi, baban idi bilmədim.

Gecə vaxtı uğuruma nəhs gələn,

Hansı qaradaban idi, bilmədim.

 

Geri dönüb yola çıxmaq istədim,

Yox olmuşdu boz dumanda bütün iz.

Elə bil ki, daş daşıyıb yorulub,

Dalı üstə sərilmişdi itiniz.

 

Mən qorxudan yarıyacan əyilib,

Evinizin ətəyinə qısıldım.

Elə bil ki, qəzəblənmiş bir yeşik,

Ballı arı pətəyinə qısıldım.

 

Əsdi-coşdu, asdı-kəsdi qaramca,

Qaranlığı hədələdi o adam.

Mən başımda nə xəyallar qurmuşdum,

Gör nələri zədələdi o adam.

 

Atan idi, baban idi, kim idi..?

Biləmmədim uzaq idi gümandan.

Gedib durdu itinizin yanında,

Sir-sifəti seçilmirdi dumandan.

 

Pəncərəniz yuxuluydu o gecə,

İstədim ki, bir daş atıb oyadam.

Amma qəfil bir səs gəldi gecədən,

Burda bu vaxt nə gəzirsən ay, adam.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.07.2024)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

1.

Akademik bütün şüurlu həyatını bəşəriyyət üçün ən önəmli olan bir tədqiqata həsr edib: Ağcaqanadların arterial təzyiqini necə aşağı salmaq mümkündür. 

 

2.

Ən axmaq işlər axmaq işlər görmək istəməyəndə baş verir.

 

3.

Bütün göbələklər yeməlidir. Sadəcə, bəzilərini cəmi bir dəfə yeyə bilirsən…

 

4.

Yalnız yuxu tələbəni mühazirənin sonuna gətirə bilər.

 

5.

Müğənni xanıma sual:

-Siz niyə yalnız varlı kişiləri sevirsiniz?

-Xeyir. Mən yalnız varlıları sevmirəm. Mən sevincli kişiləri sevirəm. Nə yazıq ki, belələri yalnız varlılar olur. 

 

6.

Hər butılkanın həyatında bir qara - öz tıxacını itirdiyi gün olur.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.07.2024)

Strit art incəsənəti ilə hər kəs tanışdır. Küçə rəssamlarının küçə divarlarına çəkdikləri gözoxşayan rəsmlər hər kəsi valeh edir. Murallar və qrafitlər şəhərləri canlandırır, əhalini heyrətləndirir. Bir çox strit-art yaradıcıları divarlara qeyri-leqal rəsm çəkməkdən ümumdünya şöhrətli rəssama çevrilməyəcən uzun bir yol keçiblər. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı miridei.com-a istinadən öz oxucularına küçə rəssamlarının ən yaxşılarından olan Etam Kryunu təqdim edir.

 

Etam Kryu

İlk olaraq sizə Etam Kryunu təqdim edirik - haqlarında ən çox danışılan küçə rəssamlarını. Bu, iki polşalı küçə rəssamının psevdonimidir. Onların çəkdikləri murallar – divar rəsmləri öz ölçülərinə görə adamı hədsiz təsirləndirir, hətta heyrətləndirir. Onlar tək Polşada deyil, bütün Şərqi Avropada gözəl izlər qoyurlar. İndi planlarında Avropanın Qərbini də bəzəyib Amerikaya üz tutmaq dayanır.

İlk vaxtlarda onlar qeyri-qanuni fəaliyyətə görə cərimələnirdilər, amma indi Polşa hökuməti rəssamlara sifarişlər verir, onlara böyük paralar ödəyir. Onlar da ölkəni, bir növ, abadlaşdırırlar. Təsəvvür edin ki, Polşaya gələn minlərcə turist Varşava, Qdansk, Xojuv, Zaqlembe, Vrotslav, Katovitse kimi şəhərlərdə xüsusi ekskursiya turlarına çıxaraq Etam Kryunun divar rəsmlərinə tamaşa edirlər.

Öz işlərində folklor motivlərinə və sürrealizmə müraciət edən rəssamlar bir işi başa çatdıranacan aylarını sərf edib hədsiz yorulurlar, bununla belə, əsla bezikmirlər. Çünki həqiqətən ortaya şedevr qoyurlar.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.07.2024)

 

 

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Sumqayıtda yaşayıb yaradan şair Aypara Ayxanın şeirlərini təqdim edir.

 

 

 

AYRILIĞIN TƏRİFİ

 

Yenə asi ürəyim savaş açıb qədərə,

Tanrı məni əfv etsin, yenə üzünə ağam.

Gecəylə, gündüzlə də ulduzumuz barışmır

Yenə zamanla düşmən, yenə qanlı bıçağam.

 

Görən nə qədər keçib ayrılığın üstündən

İflic olub divarda saatın əqrəbləri.

Bayaq qınadı məni masamda kağız-qələm,

Bir də məzəmmət ilə süzdü yuxu həbləri.

 

Durub şəhərə çıxdım, fikrim dağılsın deyə,

Neçə yolu, cığırı bir-birinə caladım.

Saymadım neçə dəfə xatirənə ilişdim,

Neçə dəfə adını ard-arda təkrarladım.

 

Düyünlər boğazıma yığıldı qalaq-qalaq,

Toplayıb ordusunu qəhər üstümə gəldi.

Maşınlar, avtobuslar, piyada keçidləri

Mağazalar, binalar, şəhər üstümə gəldi.

 

Bilmədim bu nisgildən harda qaçıb gizlənim

Haranın daşın salım ürəyimin başına.

Ayrılığı bu qədər amansız bilməzdim mən

Qəfil tutulmasaydım sənsizlik yağışına

 

Hər gün dodaqlarımda sükutun cazibəsi,

Gözlərim üfüqlərdə dolanır veyil-veyil.

Bu darıxmaq başqadı, bu həsrət tamam başqa

Bu ağrının tərifi bildiyin kimi deyil...

 

 

NEYTRAL ZONA 

 

Sevinclərimə ortaq,

hüznlərimə tən bilmişdim səni...

Ürəyim ürəyinə baş qoyandan 

Vətən bilmişdim səni...

Sən demə 

güvəndiyim dağın başı büsbütün qarmış,

Sən demə 

qədərdə Vətəndə qürbətçi olmaq da varmış...

Sahib çıxmaq istəmədiyin ürəyə daha 

Bədəl ödətdirirsən bahadan baha...

Gündüzu zərrə-zərrə udan nəhəng şər kimi

Bu laqeydlik hər gün bizi yeyir, bitirir.

Neytral zonada qalmış yaralı əsgər kimi

İndi mənim hislərim durmadan qan itirir.

Saniyə-saniyə soyuyuram, biləsən,

Döyüntü-döyüntü buza dönür ürəyimin əli-ayağı

Amma qorxma,

son nəfəsində belə sənə "Vətən" deyəcək

Deyəcək ki, baxıb sevinməsin yağı...

 

 

TAPMACA ADAM

 

Yeni kəşf edilmiş planeti öyrənmək qədər müşküldür səni tanımaq

Qürurdan hördüyün Çin səddi arxasında gizlənən tapmaca adam.

Nə sevdiyin bəlli, nə sevmədiyin

Yorulmuşam sənin gizlənqaç oyununda yuman tərəf olmaqdan.

Həyatımda bir varsan, bir yoxsan,

Bir çoxsan, bir azsan,

Qısacası Kvant nəzəriyyəsi qədər çətin və anlaşılmazsan.

Get-gəllərindən yollar da əzbərləyib addımlarını,

Aristokratlığını itirib əlvidaların.

Salamların hər dəfə xəcalət təri tökur dilinin ucunda.

İndi savaş meydanını xatırladır

sualların hücumuna məruz qalmış beynim.

“Sevir sevmir”lərimlə bezdirdiyim çobanyastıqları

qürur dərsi keçir mənə

Çox dəfə ürəyini bəlkə oxuya bildim

ümidiylə gozlərimi gözlərinə dikirəm

Axı mən xəstəyəm 

Həkim demişdi sən çatışmazlığından çox ciddi əziyyət çəkirəm.

Hər dəfə balıq səssizliyi ilə susursan,

Hər dəfə lal baxır gözlərin.

Barı qolların danışsın arada,

Barı onlar itirməsin danışmaq vərdişini,

Bərk-bərk sıxsınlar məni köksünə 

Bəlkə heç sabah olmadım.

Düz demirəm, nə bilmək olar axı həyatın işini?

 

 

MUTASİYA

 

Deməliyəm ki, heç nə bir anda yaranmır

amma hər şey bir anda məhv ola bilir.

Dünya özü də yeddi gündə yarandı,

Qiyamət özü də bir anda qopacaq

Və o gün 

bütun yaxşıları yaxşılar,

bütün pisləri pislər tapacaq.

Səninsə Qiyamətin mənim ürəyimdə qopdu

Dünyamın mərkəzi deyilsən daha.

Ətrafında dönmür artıq kainat.

İndi ən böyük qazancımdır yarısından döndüyüm ziyan

Demişdim axı çox da özunə güvənmə

Bax, süqut etdi illərlə qəlbimdə qurduğun imperiyan,

Sultanı oldugun taxtın da devrildi...

Sayəndə DNT-si də dəyişdi duyğularımın

Sevgim mutasiyaya ugrayaraq nifrətə çevrildi.

 

 

GETDİN

 

Getdin, ruhuma əsdi yenə soyuq küləklər,

Heç nəyə yaramayan quruca nəfəs oldum.

Getdin, intihar etdi qəmzəmdə kəpənəklər

Ve getdin, içimdəki quşlara qəfəs oldum.

 

Yenə qəlbim soyundu xoşbəxtlik libasını.

Saatlar yavaşıdı, zaman sanki süst oldu

Duyunca ayrılığın sarsıdan təmasını

Dünyam çıxdı oxundan, həyatım alt-üst oldu

 

Yenə gözlənilmədən yoxluğuna uğradım

Və alnımda qırışlar günbəgün cərgə saldı

Yenə barmaq ucumdan saçımacan ağrıdım

Ve yenə gözlərimdə kədər düşərgə saldı.

 

Indi ömrümdə yoxsan, bitsə də sənli anlar

Xatirələr hələ də təzədirlər, tərdirlər.

Nə xoşbəxtdirlər indi səni görən insanlar

Çiynindəki mələklər necə bəxtəvərdilər. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.07.2024)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Ulduz” jurnalı ilə birgə QƏRBİ AZƏRBAYCANA QAYIDIŞA TÖHFƏ layihəsini təqdim edir. Bu gün sizlər üçün  Sosiologiya üzrə fəlsəfə doktoru, Sosial Tədqiqatlar Mərkəzinin sektor müdiri Qərbi Azərbaycan Ziyalılar Şurasının üzvü Əfqan Vəliyevin “Göyçə mahalının tarixi və ədəbi mühiti” məqaləsi təqdim ediləcək.

 

 

ƏFQAN VƏLİYEV

 

GÖYÇƏ MAHALININ TARİXİ VƏ ƏDƏBİ MÜHİTİ

 

Göyçə mahalı Qərbi Azərbaycan (indiki Ermənistan Respublikası) ərazisində, Göyçə gölü ətrafında 1987-1991-ci illərə qədər azərbaycanlıların sıx yaşadığı ərazilərdən biri idi. Mahal Göyçə gölünün sahilləri boyu geniş bir ərazini əhatə edir. Göyçə mahalı tarixən türk tayfalarının yurdu olub. Oğuz elinin Göyçədə məskunluğunun azı 5000, özünümüdafiə şüuruna yetməsinin azı 4000, dil və yazı mədəniyyəti əxz etməsinin azı 3000, dövlətləşmə mərhələsinə qədəm qoymasının azı 2700, yazılı ədəbi və tarixi  abidələr yaratmasının azı 2500 illik tarixi var. Uzaq tarixi keçmişə malik mahalın adı olan "Göyçə" kəlməsi təkcə "göyçək", "gözəl yurd", "göy sulu" mənasını ifadə etmir, həmçinin  Oğuz türkünün 3-5 min il öncəki dilində "Göyçə" kəlməsi "Müqəddəs insanlar yurdu", "Baş tanrının yurdu", "Səmavi varlıqlar yurdu" anlamına gəlir. Göyçə mahalı Oğuz elinin düşüncə mərkəzi, oğuz boylarının "Tenqri" kimi qəbul etdikləri seçkin şəxsiyyətlərin yurdu kimi də tanınır.

Göyçə mahalına gələn türk mənşəli kimmer, iskit, sak tayfaları burada yerli türk əhalisinin mövqeyini daha da gücləndirib. "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanında da Göyçə mahalı oğuz türklərinin vətəni kimi təsvir olunur, həmçinin burada Göyçə gölü, Ağlağan dağı, Ayğır bulağı kimi toponimlər sadalanır.   Türk mənşəli Saci, Salari və Rəvvadilərin, Səlcuq imperiyasının, Atabəylər, Hülakü, Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu dövlətlərinin tərkibində olan Göyçə mahalı Səfəvilər dövründə Çuxursəd bəylərbəyliyinin ərazi – inzibati vahidlərindən biri olub. Türk tayfalarının idarə etdiyi bəylərbəyilik Səfəvi-Osmanlı müharibəsi dövründə ciddi dağıntılara məruz qalıb, İstanbul sülh müqaviləsi ilə Osmanlı imperiyasının tabeliyinə keçib. XVIII əsrdə Çuxursəd bəylərbəyiliyi İrəvan, Naxçıvan və Maku əyalətlərini əhatə edib və Əfşarlar imperiyasının hüdudları daxilində Azərbaycan inzibati ərazisinin tərkibində olub.  Nadir şahın ölümündən sonra Göyçə gölü ətrafında yaranan İrəvan xanlığının tərkibinə daxil olan Göyçə mahalı xanlığın şimal hissəsini əhatə etməklə həm ərazisinə, həm də əhalisinin sayına görə ən böyük mahal hesab edilib. 

Göyçə mahalı Rusiyaya müharibə ilə birləşdirilənə qədər İrəvan xanlığının, sonralar isə İrəvan quberniyasının tərkibində olub. XIX əsrin ortalarında əhalisinin mütləq əksəriyyətini azərbaycanlılar təşkil edən Göyçə gölü hövzəsi torpaqlarında  yeni inzibati ərazi vahidi Nor-Bayazit (Yeni Bəyazid) qəzası təşkil edildi. Bu addımı atmaqla çar hökuməti tarixi Azərbaycan ərazilərini tədricən planlı şəkildə erməniləşdirmək məqsədi güdürdü. Qəza inzibati cəhətdən 4 nahiyəyə – Dərəçiçək, Göyçə, Gözəldərə, Məzrəyə bölündü. Göyçə gölü və gölün sahilyanı əraziləri qəzanın şimal-şərq və cənub-qərb ərazilərini bir-birindən ayırırdı. Tarixi Azərbaycan torpağı olan İrəvanın işğalından sonra yerli türk əhalisinə qarşı 1905-1906, 1918-1920, 1948-1953 və 1987-1991-ci illərdə aparılan etnik təmizləmə və soyqırım siyasəti, planlı şəkildə ermənilərin köçürülməsi  nəticəsində bu ərazilər Azərbaycandan zorla qoparıldı. 1828-ci il Türkmənçay, 1829-cu il Ədirnə müqaviləsi ilə İrəvan xanlığı Rusiyanın tərkibinə daxil edildi. Azərbaycanın qədim və tarixi torpaqlarında yeni inzibati bölgü – "Erməni vilayəti" yaradıldı. 1829-1832-ci illərdə həyata keçirilən siyahıyaalmanın nəticəsinə görə, Göyçə mahalı ərazisində 59 dağıdılmamış kənd qalmışdı.

Bu kəndlər  Bığlı Hüseyn, Zeynalağalı, Rəhmankənd, Ağqala, Əyrivəng, Qızılcıq (Əbulkən-di), Noradüz, Qışlaq, Kəvər, Qul Əli, Kosa Məmməd, Paşakəndi, Dəliqardaş, Küzəcik, Başkənd Heyranıs, Atam-xan, Vəliağalı, Təzəkənd, Dəlikdaş, Göl, Aşağı Adyaman, Yuxarı Adyaman, Əbdülağalı, Gözəldərə, Ağqıraq, Aşağı Qaranlıq, Yuxarı Qaranlıq, Zolağac, Kolanlıqırılan, Alçalı, Qarasaqqalqışlağı, Yarpızlı, Zağalı, Qızılbulaq, Qırxbulaq, Qanlı Allahverdi, Basarkeçər, Qoşabulaq, Aşağı Keyti (Salman kəndi), Baş Keyti, Ellicə, Daşkənd, Daş Keyti, Tatlı Qışlağı, Zərzibil, Zod, Ağyoxuş,Əyricə, BöyükMəzrə, KiçikMəzrə, Kəsəmən, Şişqaya, Cil, Ardanış, Adatəpə, Şor Əli, Ağbulaq, Toxluca, Əzizli (Qaraqoyunlu)Nərimanlı, Gölkənd(Qaraqoyunlu dərəsi) idi. 19 kəndin adı isə unudulub. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yaradıldıqda Göyçə mahalı tarixi Azərbaycan torpağı kimi onun tərkibində olub. 1918-1920-ci illərdə Azərbaycan Demokratik Respublikasının ərazisi 114 min kv.km olmuşdur. 1920-ci ildən Azərbaycan Demokratik Respublikasını işğal edən yeni rus bolşevik imperiyası Azərbaycanın ərazisi olan Zəngəzur mahalı, Göyçə mahalı, Şərur mahalı, Dərələyəz mahalı, Dilican ərazisini qanunsuz şəkildə Ermənistana vermişdir. Sovet hakimiyyəti illərində Ermənistan SSR rayonlaşdırılarkən Göyçə mahalı süni surətdə beş inzibati rayon arasında bölünüb: Çəmbərək rayonu, Basarkeçər rayonu, Aşağı Qaranlıq rayonu, Kəvər rayonu və Yelenovka rayonu.

Geniş otlaqları olan Göyçə mahalında yaşayan əhali daha çox əkinçilik, maldarlıq, arıçılıq, bağçılıq, xalçaçılıq və balıqçılıqla məşğul olmuşdur. Göyçə Azərbaycan aşıq sənətinin beşiklərindən biri hesab edilir. Bölgə Azərbaycan ədəbiyyat və mədəniyyət tarixinə Aşıq Alı, Aşıq Ələsgər, Şair Məmmədhüseyn, Aşıq Əsəd, Aşıq Qurban kimi məşhur ustad saz və söz sənətkarlarını bəxş etmişdir. Göyçə mahalı cənubdan – Ağlağan təpəsi, Dəlik, Çənlibel dağları, Səlimgədiyi, şimaldan isə Murğuz, Şahdağ silsiləsi ilə əhatə olunmuşdur. Şah dağından baxanda bu mahal ortasına ayna salınmış güllü bir nəlbəkini xatırladırdı. Göyçə mahalı çox qədim zamanlardan bəri el şairlərinin vətəni olmuşdur. Göyçə mahalında yaşayıb-yaratmış saz ustaları aşıq sənətinə yenilməzlik gətirmişlər. Göyçə mahalının hər guşəsində türk-oğuz izlərinə rast gəlinir. Toxluca kəndindəki Qanqalı dağı, Göyərçin kəndinin örüşündə Qara Quzeyadlı dağı, Zod aşırımında soyuq bulaq uzaq keçmişdən bu günə kimi oğuz türklərinin daş yaddaşı idi. Göyçə elinin şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələrindəki mifoloji varlıqlar haqqında inanclarının kökü qədim dövrə gedərək tanrıçılıq, şamançılıq dünyagörüşünə söykənir. Göyçə mahalının Kəvər rayonuna daxil olan Ağzıbir,  Ağqala, Başkənd, Qul Əli, Küzəcik, Kərimkənd, Kosa Məmməd, Nərədüz, Məmmədağalı, Qışlaq və digər kənd­lərində mövcud olan tarixi abidələr  alban memarlıq abidələri kompleksinə daxil olmaqla həm də ulu keçmişimizdən xəbər verir. Bu abidələrin, qəbirlərin bir çoxu vətəndaşlarımızın deportasiyasından sonra dağıdılıb, qarət edilib, ermənilər tərəfindən mənimsənilib. Əyə inancı insanlara sağlamlıq, səadət, bərəkət gətirən ocaq hamisi sayılırdı. Qaraçuxa isə tale, bəxt tanrısıdır. Bu tanrıların simvolları xalça sənətinə də keçmiş, onun naxış-kompozisiya həllində iştirak etmişdir. Göyçə mahalının dilbər guşələrindən biri də Aşağı Qaranlıq bölgəsi idi. Tamamilə dağlıq ərazidə yerləşən bu bölgənin rəngarəng çiçəkləri sanki təbiətin özünün toxuduğu bir xalı idi. Yanıx, Yuxarı Alçalı, Əyricə, Xartlıq kəndlərində yaşayan Azərbaycan türkləri rəngarəng, al-əlvan xalçalar ərsəyə gətirmiş, həmin nümunələr bu günə qədər gəlib çatmışdır. Göyçə mahalının tanınmış ziyalıları, şeir-sənət adamları - Miskin Abdal, Ağ Aşıq Allahverdi, Aşıq Alı, Aşıq Ələsgər, Növrəs İman, Aşıq Əsəd, Aşıq Nəcəf, Səmənd Ağa, Qlava Balı, Hacı Nağı, Talıb Musayev, Yunis Rzayev, Rəşid İbrahimov, Tapdıq Əmiraslanov, Qəşəm Aslanovdur.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.07.2024)

 

Xalq şairi Vahid Əzizin yeni şeirlərinin təqdimi davam edir.

 

 

Kəlbəcərdə...

 

Yolunu bizlərdən yaxşı salmısan,

gecənin bu vaxtı qapımı döyən.

Bu eldə hər kimin qonağı olsan

ya dastan yazandı, ya şeir deyən.

 

Çox evdə işıqlar sönməz gecələr,

aşıqlar göylərdən enməz gecələr,

comərdlər diyarı - ulu Kəlbəcər -

hər sözü oynadıb yerində deyən.

 

Hələ indiyədək görünər yeri -

dağlar da unutmaz Dədə Şəmşiri,

Vurğunla Ustadın deyişmələrı,

dillər əzbəridir - Ellər söyləyən.

 

Hansı diyarda var bir belə sərvət;

Bəhmən Vətənoğlu, Qəmdər, Sücayət;

bu eldə - Baş tacı - namusla qeyrət,

(biri də mən özüm - bu şeiri deyən).

 

Dünya "Daş muzeyi" - qədim Kəlbəcər,

bura Tanrı özü hərdən baş çəkər,

torpaq özü oldu zirehli əsgər,

qanlı kəfənini əyninə geyən.

 

Fərq etməz, bizlərdə "qışdı", ya "yaydı",

hər ev səni bu cür qarşılayardı,

hesab et: bacındı, ya qardaşındı,

hər kəs - gecə vaxtı qapımı döyən...

 

 

Balaban

 

Qardaş Türkiyədə məskunlaşmış ustad, balaban ifaçımız Əlixan Səmədova

 

Duyub milyon-milyon səslər içində,

həmən tanıyram - hankı Balaban!

Sonuncu ümidi sönən içində -

ağlayan kişidir sanki Balaban.

 

Ürək tar kimidir, ciyərlər - Kaman,

Zurna - coşan seldir, Sazlar - asiman,

Tütək - sürüləri qoruyan duman,

Davul - Ordu zəhmi, cəngi  - Balaban.

 

Nə əhval pozandır, nə qulaq yorar,

adamın içindən bədbinlik qovar,

kübardır - çəkilib kənarda durar,

Zurnalar çalanda "Cəngi" - Balaban.

 

O - uca göylərdə durna qatarı,

ağac gövdəsinə bal yığan arı,

Günəş işığının Yeddi çaları,

üstəlik, Yeddi min rəngi - Balaban!

 

Çoxdan görüşmürdün Vahid Əziznən,

ayrı düşənlərdən - Dərələyəzdən,

məni körpəlikdən bəyaz bələkdə

öpüb-oxşayardın, sən ki, Balaban,

dindirin - nəğmələr, səslər içində

həmən tanıyaram - hankı Balaban...

 

 

Anamın boyu...

 

Adı həm dilimdə, həm ürəyimdə,

qəlbimdə - yaxdığı çıraqdır yanan,

boyu necəydisə mən ilk görəndə,

elə o boyda da köçdü Dünyadan.

 

Qızlar saç buraxır, söyüdlər kimi,

"Koroğlu" oğlanlar bığ saxlayırdı,

artmaqda olsa da saçımın dəni,

Onu öpdüyümtək körpəliyimdə,

(Anam da lap elə-qocalığında)

məni eyni cürə qucaqlayırdı.

 

Dolaşıb nəyinsə axtarışında,

hər şeyi yerinə vaxt qaytarırmış.

İndi anlayıram, ahıl yaşımda,

insan qocaldıqca - uşaqlaşırmış.

 

Ömür dərə-təpə, sıldırım, yarğan,

keçərik taleyin körpüləriylə,

qızlar boy atmazlar Ana olandan,

boyu paylaşarlar körpələriylə.

 

Qalar keçmişimlə gələcəyimdə;

ürəyim - yaxdığı çıraqdır yanan,

O nə boydaydısa mən ilk görəndə,

Anam o boyda da köçdü Dünyadan...

 

 

İnanmasan...

 

Doğula bilməzdim niyyəti çirkin -

açım ürəyimə bax, inanmasan,

qonmuş eyvanıma bəyaz göyərçin,

bu da ki, şəklidir - "ağ!" - inanmasan,

 

Küləklər çox oldu - ömrümə əsən,

elə güman etmə, tək elə - sənsən!

Çaşma, min il sonra tapıb-görüşsən;

bu da ki, o şəklim, "sağ" - inanmasan.

 

Mən - sevgi yolunda həm dağ, həm aran,

üstümdə havalar, hey, xarab olan,

sənsiz ömür soyuq, can perik-pərən,

buyur, ətəyinə yığ, inanmasan.

 

Mənimlə tən gəlməz - sevsən hər kimi,

qəlbim "ağılarda" sətirlər kimi,

duyub sənə olan məğrur eşqimi,

gələr ayağıma dağ, inanmasan...

 

 

Gözəllikpərəst

 

Giley eləməyə yoxdur adətim -

(sadəcə, özümlə dərdimi böldüm)

həm Şair, həm Rəssam ola bilərdim;

amma inanmıram gözəlliyini

vəsf edə bilməkçün bir boya yetsin,

 

Sən - mavi göylərdə süzən qağayı,

tapılmaz, üzünün-gözünün tayı,

Üfüqsən; "Lacivərd", "Yaşıl", "Çəhrayı"-

qatsam bir-birinə Min ili-ayı,

yatsam, inanmaram, səndən doymağa

bütün yuxularım bəs edə bilsin!

 

Səttar da "Fırçadan" əlini cəkdi,

(üzünə Cənnətdən örtük çəkildi),

Mən də Müşfiq kimi "Gözəllikpərəst";

mənə də səmalar hönkürəcəkdi,

çətin, ağlamağa El yası yetsin!

 

Söykə ürəyini qəlbdəki səsə,

eşqinlə ayrılıb-dönən nəfəsə,

yaşamaq, sadəcə, ömür etməkdirsə,

fərq etməz, hansı bir anında bitsin...

 

 

O yolnan...

 

Bir gün kor olarsan, gözəl, tüstümə -

sən məni yandırma gülüm, o yolnan,

kölgəm də kölgənin düşməz üstünə,

qol-qola getməsə bu qol o qolnan.

 

Çiçək, təkəbbürlü baxışdan əl çək,

səndə şəklim varsa, yanında gül çək,

könlündən-könlümə telindən tel çək,

səsləşə bilsinlər bir yol bu yolnan!

 

Arada, bilirsən, nə qədər il var?

Baxma duruluğa - çeşmədə lil var!

Bu kol - bülbüllüdür, o kolda gül var -

nələr pıçıldaşar bu kol o kolnan?

 

Yel əsdi - bağlarda çox yuva uçdu,

pərvanə şamdakı alova uçdu,

bəlkə, sonaları bivəfa quşdu,

nədən yola getmir bu göl o gölnən?

 

Axşamı - qaraqaş, səhəri göygöz,

Bakinin işvəli Xəzəri göygöz,

özünü yandırar dağıtdığın köz,

sən mənə qıymışdın bir yol o yolnan!

 

Üz-üzə gələnə kormu olursan?

Donuram - saçlarda qarmı olursan?

Mən də öz qəlbimi korluğa vursam,

nə cürə anlaşar bu "kor" o "kornan"?

 

Qırıldı qəlblərin çox arzuları,

Davalar - şavalar, el qırğınları.

Analar Sülh üçün doğur onları;

savaşa qalxmasın oğul-oğulnan;

dağılar Dünyamız, Tanrım, o yolnan...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.07.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağla Təbrizdə yaşayıb yaradan Arda Xaninin  şeirlərini təqdim edir. 

 

 

SƏHƏR

 

Özümə hər axşam şeir yazıram,

Yazdığım nə varsa, silirəm səhər.

Gecələr yanımda olsan da mənim,

Yuxu olduğunu bilirəm səhər.

 

Dəli tək özümlə danışsam da mən,

Duyduğum hər sözlə alışsam da mən,

Özümdən qaçmağa çalışsam da mən,

Dolanıb özümə gəlirəm səhər.

 

Darıxıb, sıxılıb hey dığlasam da,

Gördüyüm hər şeyə göz bağlasam da,

İçimdə yas tutub çox ağlasam da,

Hamının üzünə gülürəm səhər.

 

Çevrəmdə hamı var, yalnız qalıram,

Divara baxıram, hara dalıram?

Hər gecə yaşayıb nəfəs alıram,

Yenə də ölürəm, ölürəm səhər.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.07.2024)

 

Əlibala Məhərrəmzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

        

Uğur qazanmaq yolunda şəraitin və vəziyyətin düzgün qiymətləndirilməsi, özünü başa çatdırmış, yaxud başa çatdırmaqda olan bir missiyadan tam  vaxtında yenisinə transfer olunmaq da vacib bir yer tutur. Biz bunu ayrı-ayrı şəxslərin də, hətta ölkələrin də timsalında nəzərdən keçirə bilərik. Gəlin, daha geniş anlam daşıdığına görə bu şərti ölkə timsalında, konkret olaraq isə mənim vətəndaşı olduğum Azərbaycan Respublikasının timsalında nəzərdən keçirək.

Keçmiş SSRİ dövründə mənim respublikam aqrar-sənaye  respublikası idi. Paytaxt Bakının neft və maşınqayırma müəssisələri, həm Bakının, həm də Gəncənin, Sumqayıtın qara və əlvan metallurgiya müəssisələri, Sumqayıtın kimya kompleksi respublikanın sənaye potensialının sütununu, rayonlardakı pambıq və uzüm plantasiyaları isə aqrar potensialının əsasını təşkil edirdi.

SSRİ-nin dağılması ilə həm də qapalı, daxili sosializm iqtisadi mübadiləsi dağıldı, nəticədə müstəqil Azərbaycan da digər 14 sosialist respublikası kimi birdən-birə böyük iqtisadi tənəzzül dövrünə sürükləndi.

Ötən əsrin 90-cı illərində Azərbaycanın xilası onun nefti oldu. 1994-cü ildə imzalanan «Əsrin müqaviləsi» adlı müqavilə ilə ölkə neftinin ixracına başlanıldı. Qısa müddətdə Azərbaycan iqtisadi sıçrayış edərək regionun liderinə çevrildi, ölkə çiçəkləndi, həyat şəraiti durmadan yüksəldi. Dünyanı bürüyən neft bumuna XXI əsrin əvvəllərində son qoyulanda, neftin qiyməti dünya bazarında sürətlə ucuzlaşanda, təbii ki, bizim ölkəmizdə də qeyri-neft sektorunun inkişafı, ölkənin neft valyutasından asılılığına son qoyulması məsələsi gündəmə gəldi.

Bir iqtisad elmləri doktoru, bir biznes adamı kimi bu dövrdə mən də öz araşdırmalarımı aparır, hansı qeyri-neft sektorunun daha perspektivli olmasını müəyyənləşdirməyə çalışırdım. Seçimim turizm sektoru oldu. Azərbaycanda turizm sektorunun böyük inkişaf perspektivləri ilə bağlı mətbuatda silsilə məqalələrlə çıxış etməyim də bu səbəbdən idi. Və olduqca maraqlıdır ki, ölkə üzrə də ən sürətlə inkişaf edən qeyri-neft sektoru məhz turizm oldu.

Müxtəlif turizm istiqamətləri üzrə infrastrukturun yaradılması və olanların da yenilənməsi xarici turistlərin ölkəyə marağını artırmaqla yanaşı, həm də ölkədə yeni iş yerlərinin açılması deməkdir. İş ondadır ki, Azərbaycan turizm baxımından çox pesrpektivli və unikal bir diyardır. Ölkədə turizmin əksər növlərinin, o cümlədən, müalicə-sağlamlıq, ekoloji, mədəni, sosial, kommersiya, idman, dini və s. növlərinin inkişafı üçün geniş imkanlar mövcuddur. İnkişaf edən turizm növləri içərisində birinci yeri isə çimərlik turizmi tutur. Xəzər sahilinin 825 km-i Azərbaycanın payına düşür. Bu, böyük potensialdır. Burada Nabran-Yalama, Giləzi-Zabrat, Abşeron, Lənkəran-Astara kimi sahil zonaları mövcuddur. Abşeron-Nabran sahillərində günəşli havalar Qara dənizin məşhur Soçi-Batumi rayonlarından 1,5 dəfə çoxdur. Təsadüfi deyil ki, son illər bu zonalarda bir çox turizm-istirahət mərkəzləri yaradılıb.

Respublikada turizmin inkişaf edən növlərindən biri də mədəni turizmdir. Təsəvvür edin ki, ölkə ərazisində 6 mindən çox tarix-mədəniyyət abidəsi qorunub-saxlanılır. Bu baxımdan zəngin incəsənət irsi, muğamlar, qədim abidələr bu turizm istiqamətinin inkişafı üçün böyük potensialdır. Bakının İçərişəhəri, şəhərətrafı qalaları, Qobustanın qayaüstü rəsmləri, Şəkinin Xan sarayı, Naxçıvan və  Gəncə məqbərələri, Abşeron Atəşgahı – razılaşın ki, bu unikal mədəni turizm obyektlərinə heç bir əcnəbi biganə qala bilməz.

İnkişaf etməkdə olan başqa bir turizm növü də idman turizmidir. Bakıda 2016-cı ildən etibarən ənənəvi olaraq «Azərbaycan Qran Prisi» adlanan çox populyar Formula-1 idman yarışlarının keçirilməsi dünyada Azərbaycanın populyarlığını daha da artırmağa xidmət edir.

Luis Hemilton, Sebastyan Fettel, Daniel Rikkardo, Valtteri Bottas, Lens Stroll kimi ən güclü pilotları izləməyə dünyanın hər yerindən minlərlə izləyicinin, aparıcı medianın axışıb Bakıya gəlməsi, üstəlik televiziya vasitəsi ilə çoxmilyonlu dünya auditoriyasının canlı yayım və reportajları izləməsi, razılaşın ki, xırda iş deyil. Və ən qürurverici də budur ki, Azərbaycan çox qısa müddətdə Formula-1 yarışlarını keçirmək üzrə qabaqcıl təcrübə əldə edib. 2017-ci ildə Bakıda baş tutmuş yarışı dünyanın aparıcı kütləvi informasiya vasitələrində keçirilmiş sorğularda avtoidman azarkeşləri, media nümayəndələri və Paddok Klubun təmsilçilərinin əksəriyyəti mövsümün ən həyəcanlı və ən gözlənilməz anlar ilə dolu yarışı kimi qiymətləndiriblər. Daily Mall və Sky Sports media qurumları 2017-ci il Formula-1  Azərbaycan Qran Prisini «İlin yarışı», The Times «Ən yaxşı yarış», The Guardian isə «Ən möhtəşəm an» adlandırıb. 

Qeyd edək ki, Formula-1 ölkənin idman turizmi üzrə yeganə nailiyyəti deyil. 2015-ci ildə ölkə, hətta yüksək səviyyədə mini olimpiya oyunları da keçirib, 49 ölkədən gəlmiş 6 min idmançı 1-ci Avropa oyunlarında iştirak edib. 2017-ci ildə bu dəfə ölkədə İslam Həmrəylik Oyunları keçirilib. 2019-cu ildə futbol üzrə Avropa Liqasının final oyununun Bakı Olimpiya Stadionunda keçirilməsi isə ölkəyə turizm axınının növbəti zəncir halqası hesab oluna bilər.

Məni ən çox cəlb edən turizm sahəsi isə sağlamlıq turizmi sahəsidir. Belə ki, ölkədə bu sahənin inkişafı üçün çox böyük potensial var. Naftalanın dünyaca məşhur ağ nefti, Naxçıvanın duz mağaraları, Abşeronun müalicəvi palçıq vulkanları, Lənkəranın, Gədəbəyin mineral suları... Ümumiyyətlə, bu sahə çox cəlbedici sahədir. Bir rəqəmlərə nəzər yetirin. 2010-cu ildə dünyada müalicə turizmi sahəsində dövriyyənin həcmi təxminən 80 milyard dollar olub. 2012-ci ildə bu rəqəm 100 milyard dollara çatıb. Bu sahənin populyarlığının səbəbi hazırkı tibb sahəsində profilaktik istiqamətin qalibiyyəti, eləcə də sağlam bədən və sağlam ruha olan dəbdir.

2016-cı ildə isə bu rəqəm inanılmaz səviyyəyə – 500 milyard dollara bərabər olub, müalicə turizmi rəsmən turizmin ən sürətli inkişaf edən və ən böyük gəlir gətirən  bölməsi adlandırılıb. İnsanlar sağlamlığa daha çox diqqət göstərdikləri üçün (xatırlayırsınızsa, demişdik ki, uğur qazanmaq şərtlərindən biri və əslində birincisi, şübhəsiz, sağlam orqanizmə malik olmaqdır) öz məzuniyyətlərini faydalı keçirməkdə israrlıdırlar. Müalicəvi kurortlar, isti və mineral mənbələr, spa-mərkəzlər, yoqa-retritlər, detoks, su turizmi, yürüşlər, veloturizm – müasir səyyahın seçdiyi fərqliliklər məhz bunlardır.

Dünyada Avropanın müalicə-bərpa mərkəzləri, xüsusən, rəsmən xarici turist qəbulu sayına görə dünya üzrə birinciliyi əldən verməyən Çexiyanın Karlovı Varı kurortu, 300-dən artıq kurorta sahib olan Almaniyanın, habelə, Avstriya, Macarıstan və İtaliyanın dağ kurortları və balneologi kurortları, Fransanın Evian, Sen Malo kimi hər hansı bir xəstəlik üzrə xüsusiləşmiş kurortları, reabilitasiya mərkəzləri, İspaniyanın, Yunanıstanın dəniz kurortları çox populyardır. Baham adaları, Kuba və digər Şimali Amerika ölkələri, yaşıl qitə, Misir, Tunis, Mərakeş kimi Afrika ölkələri, Turkiyənin, Dubayın  dəniz-iqlim kurortları, o cümlədən İsrailin Ölü dəniz kurortları özlərinə daim böyük  tələbat hiss edirlər. Bu sıraya MDB dövlətlərinin Truskavets (Ukrayna) və Mineralnıye Vodı (Rusiya) kimi kurortlarını da əlavə etsək, sıramız tamamlanar.

Və ən nəhayət, onu da qeyd edim ki, sağlamlıq turizmindən ən böyük pay alan ölkələrin başında Sinqapur, Hindistan, Tayland, Malayziya kimi Uzaq Şərq ölkələri durur.

Oxucularımın diqqətinə nələri çatdırmaq istəyirəm? Baxın, Azərbaycanın bir çox hidromineral ehtiyatları vardır ki, bu da sanatoriya-kurort işinin inkişafı üçün əhəmiyyətlidir. Eyni zamanda, burada rekreasiya və turizm xidməti üçün də çox əlverişli şərait vardır. Respublikanın landşaft-iqlim xüsusiyyətləri kurort-turizm təsərrüfatını inkişaf etdirməyə imkan verir. Ərazi geniş miqyasda quru subtropik iqlimə malik olduğu üçün insan səhhətinə müsbət təsir göstərir. Ərazisinin bəzi hissələrinin yüksək dağ və tundra landşaftına malik olması isə ölkənin kurort-sağlamlıq turizminə əlavə dividendlər gətirir.

Abşeron yarımadasının Suraxanı, Sabunçu və Şıx burnunda çıxan, tərkibi yod, brom, metan, kükürd və digər maddələrlə zəngin mineral sular, balneoloqlar və kurortoloqlar tərəfindən tədqiq olunan palçıq vulkanları, ölkənin cənubunda – Masallıda, dəniz səviyyəsindən 1650 metr yüksəklikdə qərar tutmuş, tərkibində hidrogen-sulfid, natrium-xlor və s. maddələr, hər litrində 30 milliqram yod olan, yerin çox dərin qatlarından 60 dərəcə temperaturla çıxan «İsti su» adlı möcüzə, adını bir qədər yuxarıda da çəkdiyimiz digər möcüzə – 19 xəstəliyin dərmanı olan müalicəvi ağ Naftalan nefti, Naxçıvanda - mikroiqlimində kalsium ionları üstünlük təşkil edən duz şaxtalarında, 110 metr dərinlikdə yerləşən, ağciyər və bronx xəstəliklərinin müalicəsində olduqca effektiv (65-70 faiz yaxşılaşma) təsir göstərən Duzdağ adlı başqa bir möcüzə vardır, bütün bu adlarını sadaladıqlarım bu gün əcnəbi turistlərin diqqət mərkəzinə düşməkdədir. Və gözlənilir ki, yaxın illərdə Azərbaycana əsil turist axını müşahidə ediləcək.

Təsəvvür edin ki, 10 il əvvəl boş qalan, rentabelli olmayan ölkə kurortları, hotelləri bu gün mövsümündən asılı olmayaraq  ağzınacan doludur, tam gəlirlə işləməkdədir.

Hazırda Azərbaycana əsasən Şərq istiqamətindən – Səudiyyə Ərəbistanı, İran, İsrail, Hindistan və Pakistandan, habelə Rusiyadan turistlər gəldiyi halda yaxın 5 ildə bu coğrafiyanın büsbütün genişlənəcəyi, burada Qərb istiqamətinin də başlıca yer alacağı pronozlaşdırılandır.

Mənim də şəxsi biznesimdə bu sahə get-gedə əhəmiyyətli yer tutmaqdadır.  Belə ki, ölkənin şimalında, olduqca füsunkar təbiətə malik olan doğulduğum Quba rayonunda «Şahdağ» adlı  hotellə turistlərə nümunəvi xidmət göstərməkdəyik.

Bu hoteli mən 50 – 60 il öncə tikilmiş və istifadəyə tam yararsız əski hotel binasının yerində inşa etdirəndə qarşımda yalnız bir məqsəd var idi: Doğma yurdumda (yeri gəlmişkən, hotelin yerləşdiyi ərazi Qubanın ən gözəl yeridir, bir tərəfində Quba Xan sarayı, bir tərəfində dağ yəhudilərinin məskunlaşdığı Qırmızı qəsəbə yerləşir) münasib qiymətlərə, ancaq ən yüksək servis tətbiqi ilə fəaliyyət göstərən ultramüasir hotel yaratmaq.

İndi «Şahdağ» hoteli iki korpusda uğurla fəaliyyət göstərməkdədir. Bir korpusunda 5 mərtəbəli, bir, iki və üç otaqlı nömrələri, 1000 nəfərlik konfrans zalı, türk hamamı, qapalı hovuzu, sauna və spa mərkəzi, şəhərə və Şahdağa açılan gözəl terrası ilə hotel fəaliyyət göstərir. Digər korpusda isə restoranlar və toy-düyün keçirilməsi üçün şadlıq sarayı fəaliyyət göstərir.

Bizim hotel konsepsiyamız çox sadədir, sadə olduğu qədər də işləkdir: Müştərilərdə bol təəssürat oyatmaq, onların ikinci dəfə buraya dönüşünü təmin etmək. Məsələn, bizim heyyət terrasa çıxan müştərini ekskursiya bələdçisi kimi bütün gözəlliyi ilə qarşıda dayanan Quba şəhəri ilə, Şahdağla tanış edir, onlara maraqlı faktlar danışır. Restoranda müştəriyə fərqli, spesifik təamlar təklif edilir. Tutalım, menyuya müştərinin başqa heç yerdə dadmadığı ildə cəmi 2 ay bitən pəl adlı yaşıl bitkidən hazırlanmış qutab salınır.

Məsələn, spa mərkəzində müştəriyə Ölü dənizi mineralları ilə doldurulmuş müalicəvi ayaq massajorunda ayaq-oynaq ağrılarının çıxardılması, ozon kapsulasında artıq kilodan yaxa qurtarmaq təklif olunur.

Adətən hotel nömrələrində müştəri üçün birdəfəlik parça çəkələk qoyulur. Amma biz rahatlıq üçün hamam otağında əlavə rezin çəkələk də qoyuruq. Hotellərdə müştərilərə ayaqqabı geyinmək üçün standart balaca dabankeşlər qoyulur. Bu, artıq çəkidən əziyyət çəkənlər, bel ağrısı olanlar və əlbəttə ki, əyilib-qalxmağa tənbəllik edənlər üçün çox rahatsızdır. Belələri, məcbur olub ayaqqabılarını dabanını əzərək geyinirlər. Bizsə otaqlara əlli santimetr uzunluqlu dəmir dabankeşlər qoyuruq. İlk baxışda xırda bir şeydir, amma insan üçün böyük məmnunluq gətirir.

Və müştərilər axışırlar. Turistlər, axı, adətən həm rahatlıq, həm də hansısa özəlliklər axtarırlar.

Biz bu bölmədə uğur qazanmaq yolunda şəraitin və vəziyyətin düzgün qiymətləndirilməsi, özünü başa çatdırmaqda olan bir missiyadan tam vaxtında yenisinə transfer olunmağın  tipik nümunəsi ilə tanış olduq. Və əminəm ki, bu tanışlıq oxucularım üçün çox faydalı alındı. Və mən onların bəzilərinin növbəti məzuniyyətlərini kurort-sağlamlıq turizmi ilə əlaqələndirəcəklərinə də şübhə etmirəm.

Qeyd: Məqalə 2019-cu ildə yazılıb.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.07.2024)