Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Status yağışı rubrikası” bu dəfə qapılarını qazi şairimiz Emin Piri üçün açır. Buyurun.

 

Sosial şəbəkələri izləyirəm. Bəzən ailə dəyərlərindən danışan xanımların qəribə istək və dəyərləndirmələri olur. Bütün bunları isə onlar əxlaq meyarı, ailə dəyəri prinsipləri altında qeyd edirlər.

Bəlkə də ailə dəyərləri, ailə qurmaqçün önəmli olanlar bunlardır, bilmirəm...

İzlədiyim qədər təxminən belə olur:

 

Oğlanda əsas xarakterdi, amma yaxşı işi olsun.

 

Kişidə önəmli olan qəlbində xanımına yuva qurmasıdır, amma daşdan, divardan yuvası olsun.

 

Kişi meymundan fərqləndi bəsdi, amma yaraşıqlı olsun.

 

Kişidə önəmli olan cibi deyil, ruhudur, amma gəliri yaxşı olsun.

 

Ailə dəyərlərini sevsin, hər problemi həll etsin, amma mənə qadağa olmaz.

 

Münasibətdə hər çətinliyə dözmək olar, amma bu yaşdan sonra çətinlik çəkmək istəmirəm.

 

Kişi qadını qəlbində daşımağı bacarsın, amma daşımağa "təkərli dəmir" olsun.

 

Dəb-dəbəyə meylli deyiləm, amma qohum, qız dostlar var, onlara görə bəzi belə qaydalara əməl etsin.

 

Elə bil hansısa bankın riskli kreditlər üzrə hüquqşünas əməkdaşıdır.

 

Məncə bu azdı, oğlanın dişlərinə də baxmaq lazımdı. Axı, çapmağa at alanda dişlərinə baxırlar…

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.07.2024)

Ölkəmizdə Kino ssenarilərini dərc edən bir mətbu orqan, dərgi yoxdur. Ümumən, son illərdə heç dramaturji kitablar da nəşr edilmir. Kinoşünaslıq, kinotənqid sahələri də öz qürub dövrünü yaşayır. Bu da kinomuzun inkişaf strategiyasının ziddinədir.

Hazırda həm Mədəniyyət Nazirliyinin, həm də Kino Agentliyinin reallaşdırmaq istədikləri geniş fəaliyyət spektrində bu nöqsanların aradan götürülməsi də aparıcı rol oynayır.

Bu günlərdə “Elm və təhsil” nəşriyyatı tərəfindən tanınmış kinodramaturq, yazıçı, Azərbaycan Kini Agentliyinin direktoru Orxan Fikrətoğlunun “Kinocizgilər” adlı kitabı işıq üzü gördü.  Kitabda həm tammetrajlı, həm qısametrajlı bədii və sənədli film ssenariləri, ekran həlli üçün uyğunlaşdırılmış qısa hekayələr və novellalar yer alıb.

Oxucularımızın “Kinocizgilər” kitabındakı yazılarla tanışlığı davam edir. Xüsusən, kino sahəsi ilə maraqlananlar üçün, gənc ssenaristlər və rejissorlar üçün düşünürük ki, bu dərclər faydalıdır.

 

 

 

ÜÇÜNCÜ GÜNÜN ADAMI

 

 

 1.

Şüşəli eyvanında dayanıb siqaret çəkən kişi zavod borularından buludlara doğru qalxan qara tüstüyə baxdıqca özü də boru kimi tüstülənir. Tüstü şıdırğı yağan yağışın altından burum-burum göyə qalxır. Eyvandan yağışlı küçələrdə harasa tələsən çətirli adamlar da görünür. Kişi əllərində rəngbərəng çətirlər tutmuş adamlara bir müddət nəzər saldıqdan sonra içəri keçir.

Mənzilin içi zülmət qaranlıqdır. Haradansa inilti eşidilir.

Kişi siqaretini ovcuna basıb söndürür.

Siqaret kötüyünü cibinə qoyub uzun dəhlizi keçdikdən sonra yataq otağına girir.

Döşəmədə qan içində orta yaşlı qadın çabalayır. İnildəyən də odur. Kişi sakitcə qadına yaxınlaşıb aşağı çöməlir. Can verən qadının çiyinlərindən tutub üzünü işığa doğru çevirir. Qəribə bir maraqla dinməzcə qadının gözlərinin içinə baxır.

Sonra əlindəki bıçaqla qadının qarnına zərbələr endirir.

Nəhayət, qadın son dəfə dərindən nəfəs alıb gözlərini yumur.

Kişi onun öldüyünü anlayıb sakitcə ayağa qalxanda qolu yataq otağındakı köhnə paltar dolabının qapısına toxunur.

Qapı cırıltıyla açılır.

Kişi səsdən üşənib qorxa-qorxa ətrafına boylanır.

Dolabın içində indicə öldürdüyü qadının səliqə ilə ütüləyib dolabın rəflərinə düzdüyü ağ mələfələr, süfrələr görünür.

Kişi ütülü, ağ mələfələrə qəribə bir heyranlıqla baxır.

Sonra ayağa qalxıb dolabdakı mələfələrdən birini rəfdən götürür.

Mələfəni öldürdüyü qadının üstünə örtür.

O biri mələfələrlə isə kişi divar şəkillərinin, televizorun və güzgülərin üzünü bağlayır. Evi yas komasına çevirir.

Mənzildən eşiyə çıxanda mələfəni qaldırıb bir dəfə də indicə öldürdüyü qadının gözlərinə baxır.

Qadının gözlərində gülüş ifadəsi donub qalıb...

Kişi qadını öldürdüyü qanlı bıçağı qatlayıb cibinə qoyur. Qara çətirini açıb mənzildən eşiyə çıxır...

Yolu keçib onu gözləyən maşına əyləşir.

Maşında daha iki nəfər var. Onlardan biri sükan arxasında oturmuş gənc və olduqca gözəl qadındır. O birisi isə qabaq oturacaqda oturmuş orta yaşlı kişi. Orta yaşlı kişi çox sinirlidir. Bir müddət araya sükut çökür. Nəhayət, sükutu sükan arxasında oturmuş qadın pozur: – Rəqs edirdiz?

Kişi maşının yağış damcıları süzülən şüşəsindən çölə baxa-baxa: – Ölmək istəmirdi. Az qalmışdı siftəmi korlasın, – deyir.

Qabaq oturacaqda oturmuş kişinin üzündə əsəbi gülüş əmələ gəlir. O, cibindən kiçik pul bağlamasını çıxarıb arxa oturacağa atır.

Orta yaşlı kişi: – Pulunu götür, düş aşağı!

İndicə qətl törətmiş kişi pulları cibinə qoyub maşının qapısını açır.

O, maşından düşəndə sükan arxasında oturmuş qadın: – Arif, axşam evə tez gəl, səninçün xəngəl bişirmişəm! – deyir.

Kişi maşından düşüb bozumtul göy üzünə baxır. Heç nə dəyişməyib. Həmin dünyadır. Maşın mühərrikinin uzaqlaşan səsi eşidilir.

Yağış kəsib.

Kişi başını qaldırıb öldürdüyü qadının evinin eyvanına baxır.

Eyvandan da ağ mələfələr asılıb.

Kişi nə fikirləşirsə, yenidən öldürdüyü qadının mənzilinə doğru qaçır.

O, birnəfəsə pillələri qalxıb öldürdüyü qadının mənzilinin açıq qapısından içəri keçir.

İşıqları yandırır.

Yataq otağının döşəməsinə çökür. Mələfəni əliylə qadının üzündən çəkib onun açıq gözlərinə baxır. Qadının gözlərindəki gülüş ifadəsi ona daha aydın görünür.

Kişi əlləri əsə-əsə qadının gözlərini qapayır.

Qapananda qadının gözündən sinəsinə doğru bir damcı yaş axır...

Qəfil çilçırağın şüşə şamı partlayır. Mənzilin işıqları sönür...

Kişi qorxa-qorxa dolabın içinə girir.

Cibindən alışqan çıxarıb alışdırır.

Kişi dolabın içində oturub alışqanın oduna baxır...

 

2.

Orta çağ dövr.

Haradansa uzaqlardan səhra ilə qala-şəhərə doğru gələn karvan görünür.

İri gözlü gənc sarvan uzaqdan tonqalları və alaçıqları görüb köçünü əyləyir.

Karvanın içindən çıxan bir dəvə şəhər qapılarına doğru gedir.

Tonqal başında oturmuş şəhər adamları onlara doğru gələn dəvəni uzaqdan görürlər.

Dəvə tonqala çatan kimi dayanır.

Bir-iki köçəri ərəb dəvənin oyur-oyur oynayan baxışlarından qorxub ayağa qalxır. Dəvə tonqalın başına çatan kimi insan kimi bardaş qurub qumun üstünə oturur.

Onun hürgücü altında adamlar və alaçıqlar çox kiçik görünürlər.

Bu qəribə dəvəni uzaqdan görmüş qəbilə başçısı el keşikçilərindən birinə üzünü tutub: “Bu kimin dəvəsidir?” – soruşur.

Keşikçi: “Bu dəvə özünün dəvəsidir!” – cavab verir.

Başcı heyrətlə: “O, böyüdücü şüşə kimidir, harda dayanır, ora böyük görünür!” – söyləyir.

Keşikçi: “Adamın nə edəcəyini, nə deyəcəyini elə bil qabaqcadan bilir!” – deyir.

Başçı: “Onu mənim sarayıma gətirin görüm mən bilmədiyim nəyi bilir?” – qışqırır.

Haradansa yuxarılardan qəfil Qərib ağanın səsi eşidilir: “Mənim sənə sözüm yoxdur. Sözüm o dəvədir. Başqa heç nə bilmirəm!”

Qəribin səsi eşidilən kimi dəvə dikəlib ayağa qalxır.

Başçı sağa-sola boylansa da, Qəribin üzünü görə bilmir.

Birdən-birə hamı Qərib ağanın dəvənin belində oturduğunu görür. Onun üzü niqabla örtülüdür.

Başcı: “Sən kimsən? Hardan gəlib, hara gedirsən, qərib ağa?”

Qərib: “Mən heç kiməm! Məna dəvədədir!”

Başçı: “Necə yəni məna dəvədədir?”

Qərib: “Sənin köçün o dəvəni öldürdükdən sonra sizə üç gün vaxt veriləcək!”

Başçı: “Sonra nə olacaq?”

Qərib: “Sonra dünya dağılacaq!”

Başçı: “Mən o dəvəni öldürməsəm necə?”

Qərib: “Sən o dəvəni istəməsən də, öldürəcəksən. Bu əməlinlə də insanlara günahı öyrədəcəksən. Sən bunun üçün doğulmusan. Günah səndən başlanacaq. Sən də bu cür seçilmisən. Sənin də mənan, tapşırığın budur”.

Başçı: “Məna nədir?”

Qərib: “Mənanın nə olduğunu mən də bilmirəm. Mənim görəvim o dəvəni bura gətirmək idi”.

Başçı ayağa qalxıb qışqırır: “Ey qövmüm. Məni istəyən bu dəvəyə bir ox atsın. Bu məlun dəvəni öldürməsəniz, köçə bədbəxtlik gələcək. Öldürün o dəvəni. Və sonra bu işin sonunu gözləyin!”

Köçərilər bir-bir yayı çəkib iri dəvəyə ox atırlar. Onu nizə ilə, daşla yaralayıb yerə yıxırlar. Dəvə yerdə çabalaya-çabalaya can verir.

Başçı qorxa-qorxa: “Nə qədər zamanımız var?” – soruşur.

Qəribin səsi bu dəfə lap yaxından gəlir: “Üçüncü günün adamı gələnə qədər. Üç gün!”

 

3.

Qadını öldürmüş kişi çarpayısında uzanıb dinməzcə tavana baxır. Gözləri hədəqəsindən çıxıb.

Arvadı onun uzandığı dəmir nikelli çarpayıda oturub ərinin dünən törətdiyi qətlə görə aldığı dollarları sayır.

Otaqda çarpayıdan savayı heç nə yoxdur.

Arvad pulları sayıb qurtarandan sonra ərinin alnından öpür:

– Mənim ağıllı ərim. Axır ki, özünə iş tapdın. Qalx çörəyini ye, sənə qurban olum!

Arvad qaşına-qaşına ayağa qalxır.

Kişi elə bil onu görmür.

Kişinin arvadı mətbəxdəki miz arxasında oturmuş ailə üzvlərinin qarşısına dəmir konservləri boşqab kimi düzür. Süfrə arxasında saçları ağappaq ağarmış ata, üzündə qorxu ifadəsi donmuş ana və kişinin ekiz qızları oturub. Arvadı dolabdan çıxardığı küt bıçaqları bir-bir miz arxasında oturmuş doğmalarına verir. Ana bıçağı əlində tərs tutub. Ana konservin necə açıldığını bilmədiyindən maddım-maddım ərinin üzünə baxır. Kişi mətbəxə daxil olub mizin arxasına əyləşir. Arvadı onun da qarşısına konserv qutusu qoyur.

Kişi cibindən çıxartdığı qatlama bıçağını açır. Bıçağın tiyəsi hələ də qanlıdır. O, bıçağın qanına baxmadan qarşısına qoyulmuş konserv qutusunu açır. Bunu görən atası da öz konserv qutusunu kişiyə uzadır. Kişi əlindəki bıçaqla atasının da konserv qutusunu açır.

O, bütün ailə üzvlərinin konserv qutularını bıçaqla açır. Sonuncu qutunu açanda gözü bıçağın tiyəsindəki qana sataşır. Dünən öldürdüyü qadının üzü ani olaraq gözünün qarşısından keçir.

Kişi qorxa-qorxa atasının üzünə baxıb: – Ata, – pıçıldayır...

Atası onu eşitmir. Ləzzətlə konserv qutusundakı balıq tikələrini yeyir.

Kişi əlindəki konserv qutusunu mizin üstünə atıb ayağa qalxır.

Əlindəki bıçağı mətbəxdəki su kranının altına tutur.

Anası ağzını marçıldada-marçıldada: – Arif, sən zəhmət çəkmə. Mən özüm indi durub qabları bir bir salavatlayacam! – deyir.

Kişi bıçağı cibinə soxub mətbəxdən çıxır.

 

4.

Ağ mebelli mənzil. Pəncərədən pərdə əvəzinə ağ mələfələr asılıb. Qətl zamanı maşının sükanı arxasında oturmuş qadın ikrah dolu baxışlarla yorğanı başına çəkmiş kişini qucaqlayıb.

Kişi yorğanın altından danışır.

Kişi: – Döyüşdən qorxub qaçandan bu qədər əziyyət çəkməmişdim. Sən məndən soruşanda ki, adam öldürə bilərsən, o dəqiqə hə dedim, yadındadır? Xatırlayırsan? Üç ildir işləmirəm də. Nə deməliydim?! Düşündüm ki, bir arvaddır da. Nədi ki, öldürəcəm. Pulumu alacam. Sonra da unudacam. Pulum olsa, dirçələcəm. Zarafat deyil e. Atam tutulandan evə pul gəlmir. İyirmi ildir. Az bilmə.

Qadın dartıb yorğanı kişinin üstündən çəkir ki, üzünü görsün.

Qadın: – İndi heç kimin heç kimdən xoşu gəlmir. İnsanlar vəhşiləşib. Sənə nə var e? Başa düşmürəm. Allahsan sən? Öldürdüyün hər adama görə Səfərov sənə pul verir. Əlindən alayı iş də gəlmir. Sənədin, işin yox, özün də dezertir! Müharibədən qaçandan sənə mən baxmışam. Ancaq sənədlərini təzələməyə on min dollar pul lazımdır. Pul cibini yırtmır ki... Qazan da!

Kişi ayağa qalxıb qadının qarşısında dayanır.

Kişi: – Onun gözləri niyə elə doğma idi, bilmirsən? – soruşur.

Qadın: – Kimin? – xəbər alır.

Kişi: – Öldürdüyüm o qadının!

Qadın ayağa qalxıb kişini qucaqlayır: – Sənə deməmişdim gözlərinə baxma?! Sən ancaq mənim gözlərimə bax. Səni sevən və qayğına qalan mənim. Pulları neynədin, sən Allah? Aparıb o qəhbə arvadına verdin?

Qadın kişini danışmağa qoymur. Onun dodaqlarından öpür.

 

5.

Kişinin mənzili.

Kişinin atası köhnə dəbdə olsa da, əyninə bahalı məmur kostyumu geyinib. Demis çəkə-çəkə təzəcə aldığı rəngli jurnalları oxuyur.

Anası ilə arvadı mətbəxdə yağlı kökə bişirirlər.

Əkiz qızları saqqız çeynəyə-çeynəyə videoötürücüdə yeni amerikan filminə baxırlar...

Kişi vanna otağında geyimli-kecimli, bahalı kostyumda çiləyin altında dayanıb...

Çiləkdən axan su başından aşağı süzülür.

Kişinin üzündə qorxu ifadəsi donub.

O, kranın puçunu burur.

Suyun şırıltısı kəsilir.

Kişi vanna otağının qapısını açıb qorxa-qorxa otağa tərəf boylanır.

 İçəri otaqda köhnə patefon səslənir. Atası ilə anası indi də həzin musiqi altında vals oynayırlar.

 

Kişi meşin qapını yumruqlayır.

İçəridən gülüş səsləri eşidilsə də, qapını açmırlar.

Kişi qapını döyməkdədir.

Nəhayət, qapı açılır.

Qətl zamanı sükan arxasında oturmuş qadın xumar gözləri ilə kişiyə baxıb: – Bu vaxt niyə gəlmisən? – soruşur.

Kişi qadını itələyib içəri keçir. Və gözləmədiyi halda çarpayıda uzanıb siqaret çəkən Səfərovu görür. Səfərov bizə filmin əvvəlində maşında gördüyümüz üçün artıq tanışdır.

Kişi təəccüblə Səfərovun əzələli qollarına baxır.

Kişi: – Siz burda neynirsiz? – soruşur.

Qadın yanını bura-bura keçib çarpayıya yayxanır.

Qadın: – Səninlə elədiyimdən eləyirdik də. Görmürsən? – deyir.

Kişi çarpayıya atılıb qadının üzünə şillə vurur.

Səfərov tapançasını çıxarıb kişinin gicgahına sıxır.

Səfərov tətiyi çəkəndə kişi çarpayının qarşısında dizi üstə yerə çöküb qorxa-qorxa: – Öldürmə! – deyə yalvarır.

Səfərov gülə-gülə əlini aşağı salır.

Kişi qadını qucaqlayıb ayaqlarından öpür.

Səfərov qadına: – Sənə dedim qorxma! – deyir.

Kişi ayağa qalxıb yazıq-yazıq dəhlizə çıxır.

Mətbəxdə oturub çay içir.

İçəri otaqdan Səfərovla qadının sevişmə nidaları eşidilir. Onlar çarpayıda sevişirlər.

 

6.

Boş fəhlə yeməkxanası.

Kişi təkcənə oturub şorba içir.

Yeməyini yeyib ayağa qalxır.

Döşəməni yuyan xadimə ilə sağollaşıb eşiyə çıxır.

Küçə boyu harasa gedən adamlara qoşulur.

Sonra nə fikirləşirsə, geri qayıdır.

Yeməkxananın qapıları bağlıdır.

Kişi qapını döyür.

Bayaq onunla sağollşan xadimə qapını açıb maddım-maddım onun üzünə baxır.

Kişi: – Siqaretim mizin üstündə qalıb! Zəhmət olmasa, onu mənə verin! – deyir.

Xadimə: – Nə siqaret? Biz iki gündür işləmirik! – deyir.

Kişi: – Siz məni xatırlamırsız? İndicə sizinlə sağollaşdım ki...

Xadimə: – Ay oğul, get başqa yerdə öz tay-tuşunla zarafat elə! – deyir.

Qapını hirslə bağlayıb içəri keçir.

Kişi çaşqın halda əlini üzünə çəkir. Əli üzünə dəymir. Kişinin üzü yoxdur.

Kişi yeməkxana qapısının aynalı şüşəsinə baxır. Onun aynadakı əksi də görünmür.

 

7.

Səfərovla qadın yataq otağında yenə sevişirlər.

Kişi ayaqyoluna girib polisə zəng vurur: “Silsilə qətllər törətmiş cinayətkar dəstəni zərərsizləşdirmək istəyirsinizsə, Məhəmməd Hadi, on doqquz ünvanına gəlin! Sizi gözləyirəm!”

Çox keçmir ki, polislər qapını sındırıb mənzilə girirlər.

Atışma zamanı Səfərovla qadın öldürülür.

Kişini ayaqyoludan çıxarıb polis maşınına basırlar.

Onu müvəqqəti təcridxanaya gətirirlər.

 

8.

Kişi həbsxana pəncərəsindən təcridxananın həyətinə baxır.

Həyətdə iki polis gəzişir.

Onları səsləmək üçün fit çalır. Sonra nə fikirləşirsə, aşağı əyilir.

Polislər onun çaldığı fit səsini eşitmirlər.

Kişi pəncərəyə çıxıb ucadan bağırır.

Yenə onun səsi eşidilmir.

 

9.

Qəbilə adamları sıra ilə düzülüb dəvəyə ox atırlar.

Qəbilə başçısı: “Artıq bizimlə dünyanın arasına pərdə çəkildi! Kimin günahı dərk etməyə ağlı varsa, o dəvəyə ox atsın. Günah qanla övladlarımıza da keçəcək”.

Dəvə bədəninə sancılmış oxlara məhəl qoymadan çöl boyu qaçır...

Qəbilə adamları kor-peşman evlərinə qayıdırlar.

 

Qərib qəbilə başçısı ilə qabaq-qənşər oturub.

Qərib: “Sən o qadını niyə öldürdün?”

Başçı: “Dərinə getsən, heç özüm də bilmirəm! Atam o balıq konservini iştahla yeyəndə həm sevinirdim, həm də tənhalığımı dərk edirdim. Əslində günahkar öldürdüyüm o qadındır. Günahı olmasaydı, sifarişçi mənə onu öldürmək sifarişini verməzdi ki... Mən o qadının cəzasını verdim, həm də evə çiyələk aldım!”

Qərib: “Çiyələyi kiminçün aldın?”

Başçı: “Əkiz qızlarımçün!”

Qərib: “Bəs dəvə?”

Başçı: “Mən dəvə-zad görməmişəm. Dəvə nədir?”

Qərib: “Mən sənə üç gün vaxt vermişdim! Üç günə dünya dağılacaqdı! Bəs qorxmadın?”

Başçı müstəntiqin otağından eşiyə çıxanda onun bizim qəhrəman olduğu görünür.

 

10.

Müstəntiq mizin altındakı düyməni basıb gözətçini çağırır.

Gözətçi gələnə qədər müstəntiq kişiyə deyir: “Üç günlüyə kəndə gedirəm. Təklifimi yaxşı-yaxşı fikirləş. Onsuz da şahidlərin hamısı ölüb. Səni aç burax edə bilərəm. Bəlkə razılaşasan? Səninçün bir adamı da öldürmək nədi ki?”

Kişi ayağa qalxır.

O, gözətçinin müşayiəti ilə dəhlizlə gedir.

Qəfil gözətçi arxadan: “Yaxşı yadımdadır, dəvəyə sən də ox atmışdın!” – deyir.

 

11.

Dustaqxananın görüş otağı. Kişi anası ilə qabaq-qənşər oturub.

Kişi: – Uşaqlar necədir?

Ana: – Yenə acından ölürük!

Kişi: – Bəs atam?

Ana: – Atan da elə elədir. Əlindən iş gələn deyil. Bilmirsən onu?!

Kişi: – Mənə gətirdiyin pul hardandır?

Ana: – Nəbidən borc almışam!

Kişi: – Çıxıb qaytararam!

Ana: – O qancığı da öldürərsən!

Kişi: – Yenə nə olub?

Ana: – Nə olacaq? Sən tutulandan evə gəlmir. Bütün günü barlardadır!

Kişi: – Ayın neçəsidir?

Ana: – Bilmirəm. Sən tutulandan atan televizoru açmır!

Kişi ayağa qalxıb otaqdan eşiyə çıxanda üzünü anasına çevirir.

Kişi: – Ana, sənə söz verirəm. Onu öldürəcəm! Pulu ancaq dəvəni öldürməklə qazanmaq mümkün imiş!

 

12.

Qəbilə adamlarının üzləri niqabla bağlıdır. Heç kəsin üzü görünmür.

Öldürülmüş dəvə dağın başına qaldırılıb.

Qəbilə adamları dağın ayağında dayanıblar. Dağın döşündə tonqallar qalanıb.

Qadınlı-kişili bütün qəbilə dizə kimi palçığa batıb.

Başçı təəccüblə Qərib ağanın üzünə baxıb soruşur: “Bu dəvəyə kim qıyıb belə, qərib ağa?”

Qərib: “Çoxdanın işidir. Kim eləyibsə, cəzasını çəkir!”

Başçı: “Nədir onun cəzası?”

Qərib: “Mənanı anlamamaq!”

Başçı: “Məna nədir?”

Qərib: “Dəvə öldürüləndən siz həqiqətin ölüsünü görürsünüz! Haqqın dirisi pərdə arxasındadır!”

 

13.

Kişi həbsxana çarpayısında gözüaçıq uzanıb. Əlində iri ox var.

Kameranın ortasında xıx yatmış dəvə də görünür.

Dəvənin beli oxlanıb...

 

14.

Müstəntiqin otağı.

Müstəntiq: – Dünya onsuz da cəzasız qalmış cinayətlər yuvasıdır. Sən cəzanı çəksən də, daha düzələn deyilsən. Bundan qəddar olmağın isə nə mənə, nə də dünyaya gərək deyil. Səni burdan bir şərtlə buraxa bilərəm!

Kişi: – Nə şərt?

Müstəntiq: – Yenə adam öldürməlisən!

Kişi: – Razıyam!

Kişi nəfəslikdən qorxa-qorxa həbsxana həyətinə boylanır.

Polislər yenə həyətdə dayanıb siqaret çəkirlər.

Dustaqlar həyətin bir qırağında zibil boşaldırlar.

O, yenə nəfəslikdən çölə fit çalıb aşağı yatır.

Kişini onsuz da eşidən yoxdur.

Qəfil zibildaşıyan qoca dustaqlardan biri yerə yıxılır.

Polislər onu qaldırıb içəri aparırlar.

 

15.

Müstəntiq: – Öldürəcəyin adam keçmiş zabitdir. Yetmiş yaşı olar. Birinci güllədən onu öldürə bilməsən, o səni vuracaq!

Kişi ayağa qalxıb müstəntiqin ona verdiyi tapançanı əlinə alır.

Tapançanı əlinə alan kimi başına dayayır.

Müstəntiq gülüb: – Gülləni boşa xərcləmə. Onsuz da ölüsən! –deyir.

 

Kişi zabitlə üz-üzə dayanıb.

Zabit: – Silahla oynama, bala!

Kişi əlindəki tapançadan atəş açıb zabiti öldürür.

Zabitin üzündəki ifadə Arifə tanışdır.

Qəfil dəvə kadra girir.

Kişi əlindəki tapançadan atəş açıb dəvəni də yerə sərir.

 

16.

Səhər.

Kişi Dağüstü parkda dayanıb şəhərə baxır.

Qəfil arxadan fit səsi eşidilir.

Kişi çevrilib arxasına baxır.

Heç kəs yoxdur.

Kişi yenə dayanıb maraqla şəhərə baxır.

Yenə arxadan fit səsi eşidilir.

Kişi bu dəfə geri çönəndə Qəribi görür.

Qəribin görüntüsü üstündə biz son kadrları görürük.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.07.2024)

 

 

 

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Ulduz” jurnalı ilə birgə QƏRBİ AZƏRBAYCANA QAYIDIŞA TÖHFƏ layihəsini təqdim edir. Bu gün sizlər üçün  Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent, ADPU-nun Filologiya fakültəsinin dekanı Könül Həsənovanın “Alim-şair Həsən Mirzəyevə həsr olunmuş şeir...” məqaləsi təqdim ediləcək.

 

 

KÖNÜL HƏSƏNOVA

 

ALİM-ŞAİR HƏSƏN MİRZƏYƏ HƏSR OLUNMUŞ ŞEİR MƏTNLƏRİNDƏ QƏNAƏT PRİNSİPİNİN LİNQVOKULTUROLOJİ XÜSUSİYYƏTLƏRİ

 

Şeirin melodik, ritmik, ahəngdar, emosional-ekspessiv bir şəkildə qurulmasında müəyyən norma və tələblər vardır və bu norma və tələbləri şərtləndirən başlıca meyarlardan, nitq-dil göstəricilərindən biri də linqvistik qənaət prinsipidir. Qənaət prinsipi poeziyanın vahid ölçü-biçi, ahəng, ritm, intonasiya qaydalarını tənzimləyən linqvistik hadisə kimi bütün yerlərində özünü təzahüretdirmə iqtidarında olur. Bəndi təşkil edən misralar, mətni təşkil edən bütöv şeir strukturlarındaqənaət prinsipi ritmik-melodik variasiyaları birləşdirməyə, məntiqi ardıcıllıqla əlaqələndirməyə, məna-məzmunu, forma-strukturu təmin etdirməyə geniş imkanlar yaradır. Alim-şair Həsən Mirzəyevə həsr olunmuş 250-dən çox şeir mətnində qənaət prinsipi linqvokulturoloji əsasladır, oxucunun dil-şüur proseslərində xüsusi önəm daşıyır, həmin prinsip əsasında qurulduğuna görə poetik-bədii örnəklər pasiyentin – oxucunun duyğu-düşüncələrini, hissi-emosional istiqamətlərini təlatümə gətirir, onun idrak və təfəkküründə daha görümlü-obrazlı formalarla əyaniləşdirmək üsulu kimi xüsusi əhəmiyyət kəsb edərək ölçü və semantik-struktur meyarları şərtləndirir.

Nəsr dili ilə müqayisədə poetikada qənaət prinsipi bir linqvistik kateqoriya kimi daha aktiv fəaliyyət dairəsini əhatə etməklə spesifik qrammatik göstəricilərin ixtisarı yolu ilə təzahür edir, nəticədə şeirin hər bir misrası hər bir bəndi həm formaca, həm də məzmunca ölçülü-biçili bir şəkil alır, poetik fikir, mətləb olduqca dolğunlaşır, zənginləşir, təbillik və qanunauyğunluğu şərtləndirən bu cəhətlər qənaət prinsipi sayəsində də həyata keçirilir. Bu baxımdan alim-şair Həsən Mirzənin öz şeirlərində və bu böyük yaradıcı şəxsiyyətə ithaf olunmuş poetik örnəklərin hər birində linqvistik qənaət prinsipinin qrammatik kateqoriyalar səviyyəsində təzahür şəkilləri özünü qabarıq şəkildə göstərir. Məsələn, el şairi Alim Dərələyəzlinin "Həsən Mirzəyev" rədifli şeirinin hər bir bəndində canlı xalq dilinin, danışıq şəkillərinin səciyyəvi qənaət formaları ilə üzləşirik:

 

Gözüm bulaqlardır, ağlayır həzin,

Dərdimin dərmanın dağlarda gəzin.

O behişt ətirli Dərələyəzin

Çiçəyi, gülüdür Həsən Mirzəyev

 

Linqvistik şəkildə olsa da, birinci və ikinci misrada "mənim" və "siz" əvəzliklərinə qənaət edilmişdir.Onların şəxs sonluqları – morfoloji göstəriciləri vasitəsilə abstrakt şəkildə təsəvvür etmək bir o qədər çətinlik törətmir: "Mənim gözüm bulaqlardır; "Siz mənim dərmanın dağlarda gəzin". İkinci misrada mənsubiyyət şəkilçisi qəbul etmiş "dərmanın" sözünün sonunda həmin kateqoriyaya məxsus -ı şəkilçisinin ixtisarı özünü göstərir. əgər həmin sözə -ı şəkilçisi bitişdirilsəydi, ikiqat mənsubiyyət təzahür etmiş olardı və belə olan halda misra və bənddə müəyyən ağırlaşma hiss edilərdi. İkiqat mənsubiyyətin qrammatik göstəricisinin bu şəkildə ixtisarı linqvistik əyinti olmayıb, ədəbi dilin normalaşması qanunu ilə bağlı olan dil hadisəsidir. Şeirin forma qəliblərinin qurulma mexanizminin özəl cəhətlərini şərtləndirən amillərdən biridir. Kontekstual şərait və mühitdə, həmçinin üzvlərin son sözündə -dır⁴ xəbər şəkilçisi  saxlanılmaqla digərlərində ixtisarın qənaət prinsipini reallaşdıran linqvistik göstəricilərdən olub, şeir mətninin qurulma mexanizmi ilə birbaşa əlaqəlidir. Bu yöndən yanaşdıqda təhlilə cəlb etdiyimiz şeir bəndinin dördüncü misrasında ikiüzvlü həmcinslərdən birincisində -di xəbərlik kateqoriyasına məxsus morfoloji göstərici buraxılmış, misra artıqlıq deyilən lazımsız təkrardan məhrum edilmişdir: çiçəyi, gülüdü Həsən Mirzəyev: çiçəyi (di), gülüdü Həsən Mirzəyev. Qənaət edilmiş, eyni zamanda edilməmiş formalardakı həmcins üzvlər ikiüzvlüdür, iki, üç, dörd, hətta beşüzvlü bir şəklə salsaq, sonuncu üzv də -dır⁴ xəbər şəkilçisi saxlanılacaq, digər üzvlərdə isə ixtisar olunacaqdır: Bənövşəsi, çəməni, laləsi, nərgizi, meşəsi, çiçəyi, gülüdür Həsən Mirzəyev. Həmcins üzvlərin sayının bu yolla artırılması poeziyada daha çox söz sənətkarının poetik obraza, bədii motivə yanaşma tendensiyasından, janr şərtliliklərindən, üslubi çalarların səmtləşdirilməsindən irəli gəlir, -dır xəbər şəkilçisinin üzvlərin son sözündə qənaətə məruz qalması poetik mətnin ahəngdarlığına, musiqililiyinə xidmət göstərir. Mətnşünas alim S.Əlizadə klassik şairimiz Məhəmməd Füzulinin əsərlərində -dır xəbər şəkilçisinin ixtisar formalarından danışarkən dolğun olaraq göstərir: "Məhəmməd Füzuli bəzi morfoloji kateqoriya əlamətlərinin yerini asanlıqla dəyişmişdir, lakin bu, qrammatik cəhətdən şeirin dilinə xələl gətirmir. Məsələn,

Pərişan xəlqi – aləm ahu əfğan etdiyimdəndir,

Pərişan olduğum xəlqi pərişan etdiyimdəndir – beytinin birinci misrasında -dır xəbər şəkilçisi qrammatik tələblərə (həmcins cümlənin məzmununu) görə "pərişan" sözünə bitişməlidir, yəni həmin misra belə səslənməlidir: (mən) ahu fəğan etdiyimdən xəlqi-aləm pərişandır. Lakin şair belə şairanə yoldan çəkinmişdir: cümləni feili bağlama tərkibi ilə bitirməyi məsləhət bilmiş, "pərişan" sözünü xəbər şəkilçisindən "məhrum edilərək" əvvələ gətirmişdir. Səbəbi isə aydındır. "Pərişan" sözü şəkilçisiz sərbəst bir vəziyyət alaraq misranın əvvəlinə keçməklə diqqəti ilk növbədə cəlb edir. Digər tərəfdən isə şair həmin sözü oynatmaq imkanı qazanaraq gözəl təkrar yaratmışdır. Nəticədə isə beyt həm forma, həm də məzmunca zənginləşmiş, fikrən dolğunlaşmışdır".

Poeziyada qənaət prinsipinin linqvokulturoloji aspektləri informasiyanın necə alınması (şübhəsiz, insan – pasiyent tərəfindən – K.N.), necə saxlanılması, necə təsəvvür edilməsi, necə mentallaşması kimi mürəkkəb idrak priyomlarını da öyrənir və biz şübhə etmirik ki, şeir mətnlərində təzahür edən bu hadisə linqvokultural səciyyə kəsb edərək dünya dil bəşəri poeziya üçün universallıq təşkil edən linqvistik bir qanundur. Bu linqvistik qanunun, yaxud prinsip və hadisənin bütün dil yönlərindən təzahürünə Həsən Mirzəyə həsr olunmuş şeir mətnlərində də rast gəlmək mümkündür. Məs:

 

Zərgərdən sorarlar zərin qiymətin,

Elmdir əsası mədəniyyətin,

         Zavallı millətin, dərdli millətin

Danışan dilidi Həsən Mirzəyev.

 

Birinci misrada "sorarlar" xəbərində söz kökündən sonra -uş şəklini elementinə qənaət edilmiş (soruşurlar), misradakı həmin feil canlı danışıq dilinin forması kimi verilmişdir. Paradiqmatik aspektdən yanaşdıqda təsəvvür və təfəkkürdə qədim xalq deyimi – "zər qədrini zərgər bilər"- atalar sözü mentallaşır və bu müdrik kəlam mətnin alt qatında impilistik şəkildədir, Həsən Mirzəyev bir poetik obraz kimi həm açıqda olan, həm də impilistik şəkildə yaddaşımızda təsəvvür edilən priyomlarla əyaniləşdirilir, daha doğrusu, motivasiya olunur. Həmin misrada "zərin qiymətin" ismi birləşməsinin ikinci komponentindəki "qiymətin" ikiqat mənsubiyyət kateqoriyasının -ı şəkilçisi ixtisar edilsə də, abstrakt şəkildə həmin morfoloji göstərici insanın dil şüurunda təsəvvürə gətirilə bilir. İkinci misrada aforizm səviyyəli olub, – mədəniyyətin başında elm gəlir, elm dayanır, elm durur – kimi paradiqmatik deyimləri özündə ehtiva etdirir. Fikrimizcə, misradan başlanğıc pozisiyada işlənən "elmidir" sözündə -i elementi artıq görünür, biz sadəcə olaraq həmin sözü "elmdir", yəni -i ünsürsüz də işlədə bilərdik, lakin şeir mətnində – açar rolunu "Həsən Mirzəyev" oynadığından mənsubiyyət şəkilçili "onun" əvəzliyinə qənaətə uyğun tərzdə impilikasiya yaradılmalıdır. Belə olan təqdirdə "onun elmidir mədəniyyətin əsası" paradiqması təsəvvürümüzdə gerçəkləşir, qüsur baş verir, norma tənzimlənmiş şəkildə təzahür edir. Dördüncü misrada "dilidi" sözündə -di xəbərlik şəkilçisində -r ünsürünün ixtisarı özünü göstərir ki, bu da poeziyanın qanunauyğunluqlarından irəli gəlir, qrammatik əyintilərə gətirib çıxarmır, əksinə,  canlı danışıq dilinin koloritini şeir dilinə hopdurur. Nəzərdən keçirdiyimiz poetik örnəyin bəzi mətnlərində həm birgəlik məzmunu reallaşdıran bağlayıcının bir dəfə işlənməsi digər pozisiyalarda qənaətə, yəni mətnin poetexnik tələblərinə müvafiq tərzdə ixtisarı özünü təzahür etdirir və bu baxımdan aşağıdakı şeir bəndi olduqca xarakterikdir.

Təcnisdi, təcnisdi, həm bayatıdı,

Muğamdı, Şirazdı, Şur, Heyratıdı.

Elimin şənliyi, toy-büsatıdı,

Ağsaqqal yoludu Həsən Mirzəyev.

 

Bu şeir bəndinin təkcə birinci misrasında "həm" bağlayıcısı işlənmiş, digərlərində ixtisar edilmişdir. Əgər qənaət prinsipini aradan qaldırıb, tərəfimizdən bərpa əməliyyatı apararaq həmin bağlayıcının yerinə qoysaq, şeir şeiriyyətindən məhrum olur, müəyyən dərəcədə bədii fikir tutumu qalsa da, forma bərbad bir şəkil alar, yeknəsəq təsir bağışlayar. Baxaq:

 

Həm təcnisdi, həm təcnisdi, həm bayatıdı,

Həm Muğamdı, həm Şirazdı, həm Şurdu, həm Heyratıdı

Həm elimin şənliyi, həm toy-büsatıdı,

Həm ağsaqqal yoludu Həsən Mirzəyev.

 

Əslində, qənaət əməliyyatını aradan qaldırdığımız bu formada instiktiv olaraq dil şüurunda təsəvvür və idrakımızda mexaniki olaraq əyaniləşmə keyfiyyət və xüsusiyyətlərə malik olub – sərf olunmasının qarşısını alır. Qənaətlə verilmiş formalar olduqda məntiqli əlaqələri, cəhətləri şeiriyyət fonunda yığcam, lakonik biçimlərdə inkişaf etdirir, lazımsız təkrarlığın, şablonçuluğun qarşısını alır, üslubi-estetik baxımdan poetik fikirdəki məna zərgərini tənzimləyir, poetik örnəyə heyranedici forma gözəllikləri gətirir.

Kəmiyyət kateqoriyasının morfoloji göstəricilərindən olan -lar, -lər şəkilçisinin sinonim dubletləri ilə işlənilməsi məqamında həmin şəkilçi sinonim sözün sonuncusunda saxlanılır və qənaət prinsipinə müvafiq tərzdə əvvəlkilərdə ixtisar edilir ki, bu da yeknəsəq təkrarçılığın qarşısını almaq məqsədini güdür. Məsələn:

 

Yada salırsanmı coşğun çayları?

Ömürdən xoş keçən ili, ayları,

Füsunkar yurdumun yazı, yayları

Gəlsin göz önünə may, Həsən müəllim.

 

Altından xətt çəkilmiş sözlərdə -lar, -lər cəm şəkilçisinin buraxılması üslubi cəhətdən məqsədəmüvafiq görünür, şeir dilinin ahəngdarlığını, axıcılığını, poetexnik üstünlüyünü təmin edən, forma qanunlarını tənzimləyən faktor təsiri bağışlayır. Həmin şeir bəndində insan şüuruna təsir edən dil faktorları içərisində "may" sözündə özünü göstərən qənaət prinsipi də xüsusilə yığcamlaşmasına görə daha çox diqqəti cəlb edir. Belə ki, fikir "mən", "bir", "may" sözü vasitəsilə 3 bayram adını simvolizə edir. 1 May "Beynəlxalq Həmrəylik günü", 9 May "Qələbə günü", 28 May isə "Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyətinin yaranma günü" kimi. Göründüyü kimi, bir vahid fikrin-may sözünün alt qatında kifayət qədər geniş struktura malik olan 3 bayram adı gizlənmişdir ki, pasiyent bu adlardan  paradiqmatik şəkildə öz təsəvvüründə kontekstual – diktəsi nəticəsində dərk etmə gücü əldə edir.

Beləliklə, alim-şair, görkəmli ictimai-siyasi xadim, mahir pedaqoq, böyük el ağsaqqalı, müdrik insan Həsən Mirzəyevə istinad olunmuş şeir mətnlərində linqvistik qənaət prinsipinin linqvokulturoloji aspektləri qeyri-adi cazibədarlığı ilə diqqəti cəlb edir, insan duyğularına şüurun təsir gücü öz başlanğıcını digər leksik-semantikası və qrammatik göstəricilərdə olduğu kimi, qənaət edilmiş söz, ifadə, morfoloji göstəricilərdən də alır. Qənaət hadisəsi şeir mətninin istər semantik, istərsə də strukturunda kəmiyyət üstünlüyü təşkil edir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.07.2024)

 

 

MDB məkanında ən böyük ədəbiyyat platforması hesab edilən Litres Şirkətlər Qrupu olduqca maraqlı bir araşdırma aparıb. Onlar ən çox hansı peşənin sahiblərinin kitab oxuduqlarını müəyyənləşdiriblər. Bu barədə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı TASS agentliyinə istinadən məlumat verir.

 

“Qızıl” kateqoriyasını ən sadiq kitabsevərlər təşkil edirlər ki, burada təhsil və elm sahəsində çalışanlar təmsil olunurlar -onların 11%-i ildə 20-dən çox kitab oxuyur və ya kitab audio versiyasını dinləyirlər.

 

"Gümüş" kateqoriyasında mühasiblər və maliyyəçilər (10%) yer alıblar. Ticarət sahəsinin nümayəndələrindən" bürünc " (6,4%) kateqoriyası formalaşıb.

 

Ən çox kitab oxuyan  peşələrin reytinqinin ilk beşliyinə həmçinin İT-mütəxəssisləri (6,1%) və tibb işçiləri (6%) daxil olublar.

“Tədqiqatın nəticələrinə əsasən, təhsil və elm sahəsinin nümayəndələri daha çox psixologiya və motivasiya kitablarına, mühasiblər və maliyyə mütəxəssisləri sevgi romanlarına, ticarət sahəsinin nümayəndələri əsasən macəra nəsrlərinə maraq göstərirlər. İT sahəsinin əməkdaşları fantaziya və fantastik romanlara qarşı həssasdırlar, həkimlərin isə ən populyar janrları detektivlərdir”,-deyə araşdırmada bildirilir.

 

Rəyi soruşulanların 90% - dən çoxu qeyd edib ki, ədəbiyyat onlara peşəkar fəaliyyətdə kömək edir və mənəvi durumlarına müsbət təsir göstərir: respondentlərin 18% -nin fikrincə, kitablar erudisiyanı artırmağa və həmkarlarla söhbəti dəstəkləməyə imkan verir, 16% oxu vasitəsilə streslə mübarizə aparır, 15,2% isə çevik yaradıcılıq və emosional intellekt bacarıqlarını inkişaf etdirir.
Bununla yanaşı, ədəbiyyatla ən az istehsalat və aqrar sənaye sahələrinin əməkdaşları maraqlanırlar - bir il ərzində onların arasında rəyi soruşulanların 11% -i bir dəfə də olsun kitab üzü açmayıblar. İkinci yerdə tikinti sahəsinin nümayəndələri (9,8%), ardınca isə nəqliyyat sahəsinin mütəxəssisləri (8,4%) gəlir. Oxumayanların beşliyini mühafizə əməkdaşları (5%) və inzibati heyət (4%) qapayır.

 

Qeyd edək ki, araşdırmada 2,5 mindən çox respondent iştirak edib.

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 

(05.07.2024)

 

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində sizlərə İlhamə Nasirin hekayələri təqdim olunur. İlk olaraq “Allahın kolleksiyaları” adlı hekayə ilə tanış olacaqsınız.

 

 

Uşaqlıqdan, yəni özümü xatırlayandan beləyəm. Kimdə bir balaca uyğunsuzluq görmüşəmsə, ondan uzaq durmuşam. Heç vaxt özümü həmin uyğunsuzluğa adaptasiya edə bilməmişəm. Ona görə də dostsuzluqdan əziyyət çəkmişəm. Yadımdadır, birinci sinfə gedəndə bir qızla dostluq etməyə başladım. Mənə valideynlərindən bəhs edəndə belə bir dialoqumuz oldu:

– Bilirsən, atamın boyu nə boydadır?

– Nə boyda?

– Laaaap hündür, 5 metr...

– O ağac boyda olar? – həyətdəki şam ağacını göstərdim.

– Ondan da hündür.

Evə gələndə bütün günü qızın atasını təsəvvür etməyə başladım. Onun yerişini, qapıdan içəri girməyini, masa arxasında oturmağını, çarpayıda uzanmağını. Ən maraqlısı isə bu idi ki, qızını qucağına alıb göyə qaldırsa, dünyanı büsbütün görə biləcəkdi. Qəribə gəlsə də, inanmışdım qıza. Adam niyə yalan danışsın ki? Elə deyirsə, deməli, elədir! Bilmirəm bu cür qəbul etməyim aldığım tərbiyədən idi, yoxsa yaradılışımdan. Tərbiyə deyəndə ki, mən buna tərbiyə deməzdim, rejim deyərdim. Bəli, bizim evdə ciddi rejim hökm sürürdü. Uşaqlıq azadlığını, ərkəsöyünlüyünü əlimizdən alan rejim.

Nə isə... Bir gün atası gəlib qızı məktəbdən götürəndə gördüm boyu mənim atamın boyundan da qısadır. Çox sarsıldım. Ən azından maraqlı təsəvvürlərimi itirdim. Elə həmin gün o qızdan uzaq durdum. Bundan başqa, müəllim dərs soruşan vaxt kimsə “başım ağrıyır” deyib ağlayanda ona yazığım gəlib üzülməyim.  Sonradan məlum olurdu ki, dərsini bilmədiyi üçün elə edirmiş. Başqalarını da saydıqca saymaq olar. Bu kimi şeylər məni tənhalaşdırırdı. Ağlım kəsəcək dərəcədə özü-özlüyümdə  Allah babaya şikayət edirdim. Əslində, olanlar normal şeylər idi, yəni uşaq ağlı. Amma mən də uşaq idim axı. Elə bu xarakterimlə, bu yanaşmamla, bu cür uyğunsuzluqlarla, narazılıqlarımla və ən əsası, bu “səyliyim”lə birgə böyüdüm. Düzdür, indi narazı qaldıqlarım fərqli idi və çoxunun da mənə ziyanı yoxuydu. Məsələn, şit-şit deyib, gülənlər, özlərini “qaqaş” kimi aparan qadınlar, arvad kimi aparan kişiciklər, diqqət çəkmək üçün artistlik edənlər və o artistliklərə də artistlik edib inananlar, özlərini yazıqlığa vuranlar, saxtakarlar, hamam suyundan dost tutanlar, işlərini keçirtmək üçün əyilənlər, sınanlar, nə bilim, nələr, nələr... Bunların mənə nə ziyanı vardı ki? Di gəl, nə olsun, görəndə qıcıq olurdum, əsəbiləşirdim. Yenə axşamlar  yuxuya getməzdən əvvəl eyni şikayəti edirdim: “Ay Allah, belə mənasız adamları nə məqsədlə yaratmısan?” (böyümüşdüm deyə, ta baba demirdim) Axır, bir gün bezdim, kənardan durub özümə tamaşa elədim. Gördüm nə? Sən demə, bütün problemlər məndəymiş. Əlimi göyə tutub nə təhər bağırdımsa, elə bildim, tavan deşildi. Dedim, ay Allah, belə qəliz adamları, səyləri niyə yaratmısan axı?

         Təzəcə yuxuya getmişdim ki, gördüm tavanın həmin deşiyindən bir əl uzanıb, yapışdı yaxamdan. Dedi, “A bala, nədir, nə istəyirsən? Sənin mənim kolleksiyalarımla nə işin var? Niyə ölmürsən öldüyün yerdə? Yaratdığım gündən canımı yığmısan boğazıma”.  Dedim, onda yerimi dəyiş! Dedi, cəzalısan, səni ömrünün axırına qədər bu mühitdə, bu şəraitdə, bu ətrafda saxlayacağam. Bir də səsin çıxsa, səni albomumun bundan da betər nümunələr olan vərəqinə yapışdıracam.

Daha hər şeylə razılaşmışam. Dinmirəm, danışmıram, nəyimə lazımdır!? Məsələn, indi nağıl edəcəyim hadisə. Qoy öncə bunu deyim, sonra nağıl edərəm.  – “Ay Allah baba, başına dönüm, şikayət etmirəm ha, elə-belə dostlarla söhbətləşirəm”.

Hə, deməli, illər öncə Binəqədidə həyət evində yaşayırdım. Onda oğlum balacaydı. Qonşuluqda Gülüm adında bir gəlin kirayədə qalırdı. Dolu əndamlı, parıltılı, toppuş sifətli, qonur, uzun saçlı, xoş simalı bir qadın idi. Hələ yeriyəndə arxasını qəribə bir əsdirməyi vardı. Bilmirdim, özü elə edirdi, yoxsa yaradılışdan eləydi. Əri haqqında müxtəlif fikirlər deyirdi. Gah deyirdi, ərim narkomandır, qızıllarımı oğurlayıb qaçıb, gah deyirdi, ərim başqa qadına qoşulub gedib, gah da deyirdi, ərim Rusiyada itkin düşüb. Hamısına da inanırdım.

Bir qızı vardı, haradasa, mənim oğlumla yaşıd. Günü bizdə keçərdi. Oğlumla pleysteyşın oynayardılar. Yatandan-yatana evlərinə gedərdi. Üst-başı həmişə çirkin içində olardı. Arada oğlumun paltarlarından ona geyindirib, özününküləri maşına atıb yuyurdum. Anası Gülüm də bizə gəlib-gedəndən sonra gərək iki gün qapı-pəncərəni açıq qoyasan ki, iyi evdən çəkilə. Uzun saçlarından yağ damırdı. Qonşular hər onu görəndə danlayırdılar ki, cavan gəlinsən, özünə fikir ver. Elə mən özüm də bir neçə dəfə tərifləyə-tərifləyə, üstüörtülü  məzəmmət etmişəm. Ən azından “başını yu” deyirdim. Çünki özüm baş yumaq kimi bir alışqanlıqdan əziyyət çəkirdim. Başım yuyulmamış darvazadan bayıra çıxa bilmirdim. Arada özümü Əfliqaya da oxşadırdım. Əfliqanın 70 yaşı olsa da, heç vaxt ailə qurmamışdı. Yəni qız qarımışdı. Amma ümidi yaşlanmaq bilmirdi. Qapıları döyülən kimi tez qaçıb başını yuyardı. Elə bilərdi ki, gələn elçilərdir. Yaş saçını dümdüz ortadan ayırıb arxadan kip bağlayardı. Stulu altına çəkib başını aşağı salar, gözlərini qırpa-qırpa bir müddət elə oturardı. Sulu saçı kürəyini islatdığından tez-tez qulunc olardı. Peşman idin evlərinin yanından keçməyə. Çağırıb belini ovxalatdırardı.

Nə isə... Bir dəfə başımı yuduğuma görə özüm özümü danlayırdım. Bu vaxt Gülümün qızı qayıtdı ki, xala, sən də mamam kimi elə da. Dedim, necə, qızım? Dedi, mamam saçını dibdən qırxdı, deyir, yumaqdansa belə yaxşıdır. Məəttəl qaldım. Daha doğrusu, inanmadım. O cür saça qıymaq olardı? Darvazadan çıxanda gördüm Gülüm başında kepka, bizə tərəf gəlir. Dedim, ay qız, hanı sənin saçların, niyə qırxdın? Kövrəldi, qoluma girib bir az kənara çəkdi.

– Keyfimdən qırxmamışam e, bacı, siz bilmirsiniz, heç kimə deməmişəm, bəs mənim  “xərçəng”  xəstəliyim var, – dedi.

Bıy dədə, yer-göy başıma uçdu. Nə hala qaldım, Allah bilir. Bir də gördüm Gülümün iri gövdəsinə nətər yapışıb, qucaqlamışamsa, məni özündən qopara bilmir. Ha itələyir, özündən ayırammır.

Sonra xəbər yavaş-yavaş qonşulara da yayıldı. Hər gün bir dəstə qonşu yığışıb, bazarlıq edərdik, pay-pürüşlə gedərdik Gülümgilə. Darvazalarının ağzına qədər ağlaşardıq, sonra gözümüzü silib, yalandan gülə-gülə girərdik içəri ki, eynini açaq. Hərə bir iş görürdü. Kimi yeməyini bişirərdi, kimi qab-qaşığını yuyardı, kimi evi təmizləyərdi, mən də ütüləmə işinə baxardım. Alt paltarlarına qədər ütüləyib qatlayardım. Alt paltarı da ki elə bil toy çadırı idi. Ütünü bu başından o biri başına aparanacan canım çıxırdı. Aylarla qalaqlanmış zibilini də atıb dağılışardıq evə. Birimizin də huşu kəsmirdi ki, həkimin yazdığı reseptə baxaq, köməyi bu sahədən edək.  Hələ mənə ən məsuliyyətli və vacib iş də tapşırmışdılar – ərini tapmaq. Heç olmasa uşağına sahib çıxsın. Deyirdilər, sənin ətrafın genişdir, maraqlanıb tapa bilərsən. Mən də hər gün evdə məşq edirdim, görüm o xəbəri necə deyə biləcəm ona. Gah kövrəlirdim, gah hönkürürdüm. Hələ arada başıma kələğayı da atırdım.

Bir gün qonşulardan biri dedi ki, vallah, Gülümü parkda bir kişi ilə ələ-ələ tutub gəzən gördüm. Başqa biri dedi, Gülüm bir maşında qabaqda oturub harasa gedirdi. Sonra biri dedi, gecələr Gülümgilə bir kişinin gəlib-getdiyini özüm görmüşəm. Belə-belə qonşularda ona qarşı bir soyuqluq yarandı. Görəndə yollarını da dəyişirdilər. Gülüm də ağını çıxartmışdı. Ta heç kimi saymırdı. Abır-həya etmədən lopabığ kişini yanına salıb məhəllə marketinə girirdi. Nə vaxt da baxırdın, ağzı işləyir. Gündən-günə də şişib, əndazədən çıxırdı. Balaca burnu, incə dodaqları şişman ovurdlarının arasında itib-batmışdı. Özü də etdiklərinin fərqindəydi deyə, qonşuların soyuqluğuna əhəmiyyət vermirdi. Bir dəfə uşağı bizə ötürəndə tutdum onu. Dedim, ay Gülüm, sən niyə bu qədər kökəlmisən, az ye da. Yenə qoluma girib, məni kənara çəkdi.

– Elə bilirsən keyfimdən kökəlmişəm? Məni “xərçəng” bu hala salıb, – kövrəldi.

Yenə eyni şey baş verdi. Möhkəm qucaqlayıb, tərinin qoxusunu ciyərimə çəkdim.

Qonşulara hay saldım. İndi hərə öz gördüklərini başqa səmtə yozdu. Son nəticə belə oldu ki, yazıq Gülüm ömrünün sonlarını yaşayır deyə, bütün tanış-bilişlə, qohum-əqrəbayla isti münasibət saxlayır ki, ona bir şey olsa, kimsə uşağına yiyə çıxsın. Yenə pay-pürüş və Gülümün evi. Bir gün hay düşdü ki, Gülüm qoşulub bir nəfərə qaçıb. İndi ev yiyəsi axtarır, tapa bilmir ki, aylarla yığılan kirayə pulunu  alsın.

İllər keçdi, Gülümdən heç bir xəbər olmadı. Mən özüm də şəhərə köçəsi oldum deyə, Binəqədi ilə əlaqəm kəsildi. Bu yaxınlarda marketdəydim. Kassada işləyən gənc qız diqqətimi çəkdi. Qaşının üstündəki iri, qara, aypara şəklində xalı məni özünə cəlb elədi. Həm də siması çox doğma gəldi. Yaxınlaşıb, “sən Gülümün qızısan?” – soruşdum. Diqqətlə üzümə baxıb, “bəli” dedi. Ürək eləmədim anasını soruşmağa. “Bir dəqiqəlik vaxtını mənə ayıra bilərsən?” – soruşdum. Kassanı yanındakı qıza tapşırıb bayıra çıxdı. Dedim, qızım, mən filankəsəm, yadına gəlir? Üzünə eynən balacalığının  təbəssümü qondu. Qucaqlaşıb görüşdük. Yavaşca “maman” deyib dayandım. Bu dəfə təbəssümünü şıltaq bir gülüşə dəyişib, “eh xala, mamamı görsən, tanımarsan, mədəkiçiltmə əməliyyatı elətdirib, olub incə-mincə bir qız” – dedi. Dərindən nəfəs aldım. İçimə səs salacaq bir “şükür” pıçıldadım. Sonra “bax bu binada qalırıq” barmağı ilə bizim binanı göstərdi.

Bəlkə də, Gülümlə nə qədər rastlaşmışıq. Amma necə tanıya bilərdim axı? Həm burada yaşamağı ağlıma gəlməzdi, həm nə qədər illər keçib, həm də arıqlayıb dəyişib.

Həmin gündən gözlərim  hər yerdə onu axtarmağa başladı. Ən azından xırıltılı səsindən, yerişindən, dünyaya laqeyd baxan gözlərindən tanıyardım. Bir gün səhər işə gedəndə gördüm məndən öndə incə bir xanım gedir. Arxadan armudu stəkana oxşayır. Ombasının “vibrasiya”sından tanıdım. Hə, bu, Gülüm idi. Nə qədər arıqlasa da, ombasının həcmi yerindəydi. İxtiyarsız “Gülüm!” çağırdım. Dayanıb geri baxanda çaşdım. Az qala bir-birinə yapışan ovurdları, qabarıq alma sümükləri, ağ iri dişləri, dişlərini örtməyə gücü çatmayan şişirdilmiş dodaqları Gülümün ola bilərdimi? Yəni özünü kəndçimiz çoban Tapdığın yabısına necə oxşada bilər bizim bu Gülüm?

Yadımdadır, yabı  arıqlayıb yararsız olduğundan Tapdıq kişi açıb örüşə ötürmüşdü ki, gedib harada canını tapşırır, tapşırsın. Yabı da nə ölən kimi ölürdü, nə də qalan kimi qala bilirdi. Eləcə gəlib müqəvva kimi bulağın başında durub dişlərini ağardırdı. Uzaqdan ağaran dişlərini görəndə elə bilirdin, yoldan gəlib keçənlərə, su daşıyanlara, eləcə dünyanın gərdişinə baxıb gülür.

İndi bu Gülüm də eynən həmin yabı kimi gülürdü, dişlərini bağlaya bilmirdi. Amma gözlər, laqeyd baxışlar yerində idi, dəyişməmişdi. Bir müddət dayanıb bir-birimizə baxdıq. Görünür, o da yaddaşını format edib, məni xatırlamağa çalışırdı. Bəlkə də, “tanımamaq” üçün yollar fikirləşirdi. Baxma, Binəqədidə iz qoyub qaçmışdı. Gülümsəyib, “bu nə gözəllikdir, ay Gülüm, barbi kimi qız olmusan!? deyib, üzərinə getdim. Səmimiyyətim planını pozdu, deyəsən. Qucaqlayıb görüşdü mənimlə. Qəfil ağlına nə gəldisə, yenə qoluma girib, kənara çəkdi məni: Eh, ay bacı, elə bilirsən keyfimdən arıqlamışam? Xərçəng məni bu günə qoyub, – səsini titrətdi.

Bıy dədə, bu dəfə cin təpəmə nə təhər vurdusa, istədim tutum onun “xərçəng”indən küçə boyu sürüyüm. Tez özümü cəmləyib, üzümü göyə tutdum. Dedim qələt eləyirəm, ay Allah, mən kiməm ki, sənin kolleksiyalarına qarışam. Sənə də qurban olum, kolleksiyana da. Bir də baxdım xeyli kənardan Gülümün səsi gəlir:

 – Səylərinə şükür, Xudaya!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.07.2024)

 

Əlibala Məhərrəmzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

                                     

        

Mütləq bu bölmədə ümumən reklam işindən də danışmağımız məqbul olar. Nəzərdən qaçırmayın ki, hər hansı sahədə uğur qazanmaqçün mütləq yaxşı reklam olunmaq lazımdır. İri  kompaniyalar hər il imic reklamına milyonları hədər yerə xərcləmirlər ki. İri kompaniyaları bir kənara qoyaq. Hər bir sahədə çalışan sənətkarın, istər dərzi, modelyer olsun, istər aşpaz, qənnadıçı olsun, istər bənna, dülgər olsun, fərqi yoxdur, müştəri qazanmaqçün reklama ehtiyac var. Daha çox pasiyent arzulayan həkim, daha çox öyrənci axtaran repetitor-müəllim, daha çox kitab satmaq istəyən yazıçı, daha çox populyarlıq əldə etməyə can atan müğənni, daha güclü kluba keçmək istəyən futbolçu, seçkilərdə qalib gəlmək istəyən siyasətçi, bir sözlə, hamı-hamı yaxşı reklam olunmaqda maraqlıdır.

Reklam sözü «rechama» latın feilindən yaranıb, qışqırmaq kimi tərcümə olunur. Doğrudan da, sənin reklamın sənin barəndə qışqırmalı, diqqətləri cəlb etməlidir. Reklama ümumiləşdirilmiş bir tərif versək isə belə bir cümlə alarıq: Reklam – informasiyanın yayılmasına xidmət edən bir marketinq – kommunikasiya istiqamətidir.

Reklamın ən geniş yayılmış növləri aşağıdakılardır:

- istehlak reklamı;

(məhsulun, brendin istehlakçı üçün dəqiq obrazını yaratmağa xidmət edir)

- ünvan-məlumat reklamı;

(istehlakçı hansısa məhsulu haradan almağı, hansısa xidmətlərin harada göstərildiyini öyrənir)

- imic reklamı;

(ictimaiyyətin daim diqqətində olmaq, cəmiyyət tərəfindən tam tanınmaq)

- ictimai reklam;

(hər hansı aparıcı, pozitiv cəhətin reklamına yönəlmiş mesaj)

- biznes reklam;

(istehlakçıya deyil, distribüterlərə, sənaye alıcılarına, peşəkarlara yönəlmiş, bazarın bütün iştirakçılarının maksimum məlumatlandırılmasına xidmət edən mesaj)

- siyasi reklam;

(bu və ya digər siyasi cərəyana səs vermək üçün elektoratın cəlb edilməsi).

Hər hansı sahədə uğur qazanmaqçün reklama müraciət edən şəxs mütləq reklamın əlifbasını bilməlidir ki, həm az xərci çıxsın, həm də çox fayda qazansın.

Hazırda dünyada ən geniş yayılmış reklam növü kütləvi infonrmasiya vasitələrində reklamdır.

- Televiziya reklamı (bura hər hansı proqram zamanı reklam fasiləsində gedən reklam blokuna daxil edilmiş videoçarx, gəzən sətir reklamı, eləcə də aparıcının şifahi söylədiyi mətn aiddir)

- Radio reklamı (bura həm audioçarxlar, həm də aparıcının şifahi söylədiyi mətn aiddir)

- Çap reklamı (bura mətbuatda gedən reklam materialları, müxtəlif broşürlar, vərəqələr, vizitkalar və s. aiddir)

İnternet-reklam (sayt və bloq reklamları, sosial-şəbəkə reklamları, videoreklamlar, bannerlər, piksel reklamı və s. aiddir).

Digər reklam növləri bayır (autdoor-reklam) və iç (indoor-reklam) reklamlarıdır ki, bunlardan da birinciyə açıq havada yerləşdirilmiş daimi, yaxud stasionar konstruksiyalardakı, binaların, nəqliyyat vasitələrinin üzərindəki reklamlar, ikinciyə isə qapalı yerdə, xüsusən ticarət mərkəzlərində, biznes mərkəzlərdə və vağzallarda, mədəniyyət, idman müəssisələrində yerləşdirilmiş reklam lövhələri aiddir.

Mogna Global kompaniyasının Avropanın reklam bazarının 2016-cı il reytinqinə diqqət etsək, bu  sahədə astronomik həddə pulların dolaşdığından xəbər tutarıq.

 

5.      İspaniya              6,03 milyard dollar

4.       İtaliya                  8,74 milyard dollar

3.       Fransa                  11,82 milyard dollar

2.       Almaniya             22,29 milyard dollar

1.      B.Britaniya          23,66 milyarjd dollar

 

Dünya üzrə isə liderlər aşağıdakı ölkələrdir:

 

3.      Yaponiya             37,68 milyard dollar

2.      Çin                       80,24 milyard dollar

1.      ABŞ                     190,83 milyard dollar

 

Ümumən dünya reklam bazarının hazırkı həcmi təqribən 600 milyard dollara bərabərdir. Razılaşın ki, bu, olduqca böyük rəqəmdir.

Əgər siz öz fəaliyyətinizi reklam etdirməyə ehtiyac duyursunuzsa, onda mütləq nəzərdən qaçırmayın ki, dünya İnformasiya Telekommunikasiya Texnologiyalarının inkişafı xəttinə yönəlib, odur ki, brendlə, məhsulla, xidmətlə istehlakçı arasında hazırda əsas innovasiya drayveri rəqəmsal (digital) hesab olunur. Bu sahə, artıq əsas media sahəsi olaraq reklam investisiyasının həcminə görə televiziyanı üstələməkdədir. Saytlar, sosial şəbəkələr, bütün onlayn-video daşıyıcıları – bunlar sizin reklamınız üçün ən ideal vasitələrdir.

Unutmayın, reklama xərclənən hər bir manatınız sizə azı iki manat xeyir gətirməlidir.

Reklamın uğur gətirməsi dərəcəsini 3 faktor müəyyənləşdirir:

- nəzərdə tutulan auditoriya;

- reklam mətninin özü;

- reklam kanalı.

Siz biznesiniz üçün lazım olan auditoriyanı düzgün seçməli, reklam mətnini qüsursuz hazırlamalı, ən nəhayət, ən effektiv reklam növü seçməlisiniz.

İlk baxışda, lazımi auditoriyanı seçə biləcəyinə hər kəs özündə bir əminlik hiss edir. Amma, məsələ düşünülən qədər asan deyil. Sizə bir sual verim. Tutalım, avtomobil almaq istəyirsiniz, özü də məlum bir kompaniyanın avtomobilini. Sizə hansı məlumat-reklam guşəsi cəlbedici gələcək: bütün avtomobillərin satılmasından bəhs edən, yoxsa konkret siz arzuladığınız kompaniyanın avtomobillərindən bəhs edən? Əlbəttə sizi ikinci cəlb edəcək.

Hər hansı xəstəlikdən, məsələn, ostraxondrozdan əziyyət çəkən xəstə ümumi terapevt həkimin reklamını görub onun yanına təşrif buyurar, yoxsa məhz ostraxondroz üzrə mütəxəssisin? Təbii ki, ikincinin.

Unutmayın. Reklamda maksimal effekt əldə etmək üçün çalışın onu konkret auditoriyaya ünvanlayasınız. Auditoriya kiçildikcə reklam effektivliyi artacaq. Hətta siz, maksimum effekt qazanmaq üçün reklam ünvanladığınız auditoriyanı süni şəkildə kiçildə də bilərsiniz. Məlum bir şirkət istehsal etdiyi kondisionerə «Yalnız VİP müştərilər üçün!» yarlığını yapışdırıb kifayət qədər uğur qazanırsa, yaxud bir başqa şirkət avtomobillərinə «İndi hətta yoxsullar da avtomobil sürəcək» tipli reklam kampaniyası apararaq inanılmaz satış həcmi əldə edirsə, demək, bu dediyimiz müddəa sınanılmış müddəadır.

Reklam mətnini hazırlayanda da bir neçə vacib şərtə əməl etməyiniz zəruridir. İstehlakçı sizin təklif etdiyiniz məhsulla razılaşanda, unutmayın ki, özü-özünə suallar verir. Bax reklam mətninizdə o, bu suallara

cavab tapmalıdır.

1.     Sual: Mən niyə bu məhsulu almalıyam?

Cavab: Çünki bu məhsul münasib qiymətədir, daha keyfiyyətlidir və s.

2.     Sual: Mən niyə bu şirkətin məhsulunu almalıyam?

Cavab: Bu şirkət illərdir ki, bazardadır, müsbət imici, mükafatları var və s.

3.     Sual: Mən niyə bu məhsulu məhz indi almalıyam?

Cavab: Endirim kampaniyası keçirilir, stimullaşdırıcı lotereya keçirilir, indi alsanız bir il pulsuz servis təklif olunur, məhsullar məhdud saydadır və s.

Reklam mətnində şəklin effekti çox böyükdür. İllüstrasiyalar daha çox diqqət cəlb edir və reklama inamı daha çox artırır. Maraqlı bir fakt deyim. Sosial şəbəkələrdə yazılan adi statusla şəkilaltı statusun oxunma sayı arasında azı 3-4 dəfə fərq var, bilirsinizmi?

Və ən nəhayət, potensial istehlakçını cəlb etməkçün yazılı reklamın başlığı uğurlu olmalıdır. Başlıq çox şeyi həll edir. Bir neçə variant düşünüb onun ən yaxşısını seçməlisiniz. Eləsini seçməlisiniz ki, istehlakçının yaxasından yapışıb onu özünə çəksin.

Video reklamda isə başlanğıc uğurlu olmalıdır. Elə bir başlanğıc düşünməlisiniz ki, cəmi 3-4 saniyəyə diqqəti cəlb etməyi bacarsın.

Və ən nəhayət, «hansı reklam növünə üstünlük verim» sualı ilə baş-başa qalarkən də ötəri qərar verməməlisiniz, xeyli düşünməli, saf-çürük etməlisiniz. Sizin potensial müştərilər daha çox hansı saatda asudə vaxt əldə edə bilir? Onlar nəyə baxır, nəyi dinləyir, nəyi oxuyurlar? Hansı portallara, sosial şəbəkələrə daha çox vaxt ayırırlar? Bu sualların hər birinin cavabı sizin reklam kampaniyanızı daha da uğurlu məcraya yönəldəcək.

Bəs hansı reklam növü məhz sizin profil üçün daha effektlidir? Küçə reklamımı, televiziyamı, internetmi?

Məsələn, «Hamıya yaxşı şərtlərlə kredit verilir» reklamını verib heç bir fayda əldə edə bilməyən bir tanıdığım bank yayda məzuniyyətə getmək istəyənlərə, payızda toy etmək istəyənlərə, qışda ev əşyaları almaq istəyənlərə , yazda evini təmir etmək istəyənlərə ayrıca kredit təklifi verməklə dördqat fayda ala bildi.

Kitab satışı ilə məşğul olan şəbəkə «ən yaxşı kitablar bizdə» formasında  reklam kampaniyası aparsa, sizcə nəyəsə nail ola bilərmi? Amma, tutalım, sevgi romanı arzulayanlara ayrıca Nikolas Sparksı, Frederik Beqbederi, yaxud Mark Levini, detektivsevənlərə Fillis Doroti Ceymsi, Keyt Atkinsonu, yaxud Çingiz Abdullayevi təklif etsələr faydasını dərhal hiss edərlər.

İndi isə düzgün reklam taktikası qurmağın və effektiv nəticə əldə etməyin qabaqcıl təcrübəyə əsaslanmış yollarına diqqət yetirin:

- çalışın reklamınızda cəmi bir aspektə diqqət yönəltməyin, reklam olunan tam obraz kimi auditoriyanın qarşısında dayansın;

- reklam ideyanız çox sadə və asan anlaşılan olsun;

- istehlakçının etibarını qazanmaq üçün mütləq öz reklam etdiyiniz məhsulun, xidmətin rəqiblərin təklif etdikləri məhsul və xidmətdən üstünlüyünü göstərməyi bacarmalısınız.

Sizə uğurlar!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.07.2024)