Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyi qeyri-hökumət təşkilatları üçün mədəni və yaradıcı sənayelərin təşviqi üzrə qrant müsabiqəsini elan edir. Müsabiqənin əsas məqsədi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2022-ci il 22 iyul tarixli 3378 nömrəli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasının 2022–2026-cı illərdə sosial-iqtisadi inkişaf Strategiyası”nın Tədbirlər Planının icrası istiqamətində mədəni və yaradıcı sənayelərin, həmçinin mədəni və innovativ cəmiyyətin inkişafı üçün müasir, dayanıqlı və çoxtərəfli əməkdaşlıqları özündə ehtiva edən, müasir dövrün çağırışlarına cavab verən layihələrin həyata keçirilməsi və bu prosesdə vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarının rolunun artırılmasıdır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mədəniyyət Nazirliyinə istinadən xəbər verir ki, Qrant müsabiqəsinin prioritet istiqamətləri aşağıdakılardır:

 

1. Mədəniyyət və yaradıcı sənayelərin inkişafına dair layihələr (Mədəni və yaradıcı sənayelər sahəsində idarəçiliyin təkmilləşdirilməsi və institusionallaşdırılması; Mədəni və yaradıcı sənayelərlə bağlı statistik məlumatların təkmilləşdirilməsi; Mədəni və yaradıcı sənayelər sahəsində könüllülük fəaliyyəti; Mədəni və yaradıcı məhsul və xidmətlərin satışı və ixracı üçün rəqəmsal platformaların yaradılması və ya mövcud platformaların inkişaf etdirilməsi; Paytaxt və regionlarda mədəniyyət və yaradıcılıq sahələrində bacarıqların inkişafını təşviq edən tədbirlərin, o cümlədən maarifləndirici təşəbbüslərin həyata keçirilməsi; Kitab sənayesi sahəsində statistik araşdırmaların aparılması);

2. Mədəniyyət sahəsində rəqəmsal həllərə dair layihələr (Ölkə daxilində rəqəmsal yaradıcı sənayelər üzrə beynəlxalq tədbirlərin təşkili; Mədəni və yaradıcı sənayelər sahəsində innovativ texnologiyaların, o cümlədən süni intellektin tətbiqi; “E-culture” –

mədəniyyətin rəqəmsallaşdırılması; Mədəni irs (maddi və qeyri-maddi) obyektlərinin rəqəmsallaşdırılması);

3. Yerli animasiyanın dəstəklənməsinə dair layihələr (Ölkə daxilində animasiya sahəsi üzrə beynəlxalq tədbirlərin təşkili; Xarici ölkələrdə keçirilən beynəlxalq animasiya tədbirlərində iştirak);

4. Kino sənayesinin institusionallaşdırılmasına dair layihələr (Ölkə daxilində kino sahəsi üzrə beynəlxalq tədbirlərin təşkili; Xarici ölkələrdə keçirilən beynəlxalq kino tədbirlərində iştirak; Kino sahəsində idarəetmənin təkmilləşdirilməsi).

 

Qrant müsabiqəsinin iştirakçılarına verilən tələblər:

1. Müsabiqə iştirakçısı Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatına alınmış qeyri- hökumət təşkilatı olmalıdır;

2. Müsabiqə iştirakçısı olan qeyri-hökumət təşkilatının mədəniyyət sahəsində layihələrin icrası və tədbirlərin təşkili ilə bağlı müvafiq təcrübəsi olmalıdır;

1. Müsabiqədə iştirak edən qeyri-hökumət təşkilatı aşağıdakı sənədləri təqdim etməlidir:

 Dövlət qeydiyyatı haqqında şəhadətnaməsinin əslinin elektron  surəti;

 Dövlət Reyestrindən Çıxarışın əslinin elektron surəti;

 Nizamnamənin əslinin elektron surəti;

 Qanuni təmsilçinin şəxsiyyət vəsiqəsinin FİN kodu və əslinin elektron surəti.

 

1. Mədəniyyət Nazirliyindən əvvəllər qrant almış, lakin qrant müqaviləsinin yekunlaşmasına baxmayaraq müqavilə üzrə öhdəliklərini qrant müsabiqəsinin başlamasına qədər tam yerinə yetirməyən qeyri-hökumət təşkilatları müsabiqədə iştirak edə bilməz;

2. Eyni qeyri-hökumət təşkilatı tərəfindən qrant müsabiqəsinə birdən artıq layihə təqdim edilə bilməz.

 

Qrant müsabiqəsinə təqdim olunan layihə təkliflərinə verilən tələblər:

1. Layihə təklifi maksimum 3 ay müddəti əhatə etməklə, Azərbaycan Respublikasının ərazisində həyata keçirilməlidir;

2. Bir layihə təklifinə maksimum 30 000 manat maliyyə vəsaiti ayrıla bilər.

3. Qrant müsabiqəsinə təqdim olunmuş layihələrin məzmunu Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, “Tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunması haqqında”, “Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı – Şuşa şəhəri haqqında”, “Nəşriyyat işi

haqqında”, “Kinematoqrafiya haqqında”, “Teatr və teatr fəaliyyəti haqqında”, “Kitabxana işi haqqında”, “Muzeylər haqqında”, “Azərbaycan folkloru nümunələrinin hüquqi qorunması haqqında”, “Azərbaycan xalça sənətinin qorunması və inkişaf

etdirilməsi haqqında”, “Media haqqında”, “Müəlliflik hüququ və əlaqəli hüquqlar haqqında”, “Təhsil haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanunları, Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi və Azərbaycan Respublikasının qanunları və digər

normativ hüquqi aktları ilə ziddiyyət təşkil etməməlidir.

 

Layihə təklifləri ilə bağlı əlavə tələblər:

Aşağıdakı prinsiplərə əsaslanan layihə təklifləri seçim prosesi zamanı əlavə üstünlük qazanacaq:

1. Regional əhatəlilik – Layihə təkliflərində yalnız Bakı şəhəri və Abşeron rayonu ilə kifayətlənməməli, Azərbaycanın digər şəhər və rayonlarını da əhatə etməlidir.

2. Çoxtərəfli əməkdaşlıq – Layihə təkliflərində mütəxəssislərin cəlb edilməsi nəzərə alınmalı, mərkəzi və yerli səviyyədə dövlət qurumları ilə sıx əməkdaşlıq və tərəfdaşlıq şəklində layihələri həyata keçirməlidirlər. Müvafiq olduğu hallarda özəl sektor və

maraq qrupları cəlb edilməlidir.

3. İnnovativlik – Layihə təklifləri yeni, indiyədək istifadə olunmayan mexanizmlər və metodologiya əsasında qurulmalıdır. Xüsusilə, inkişaf etmiş ölkələrdə sınaqdan keçirilmiş informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının yaratdığı imkanların

istifadəsinə üstünlük verilməlidir.

4. Müxtəliflik və İnklüzivlik – Layihə təkliflərində sağlamlıq imkanları məhdud, risk qruplarında və sosial müdafiəyə ehtiyacı olan şəxslərin, gənclərin, qadınların iştirakçılığının təmin olunması ilə bağlı konkret yanaşmalar öz əksini tapmalıdır.

5. Davamlılıq – Layihə təkliflərinin hazırlanması zamanı nəzərdə tutulan nəticələrin davamlılığı mütləq nəzərə alınmalı və bu meyarın necə qarşılandığı dəqiq və aydın şəkildə layihə təklifində göstərilməlidir.

 

Müsabiqəyə müraciət üçün son tarix: 2 avqust 2024-cü il Sənədlərin qəbulu grants.culture.az resursu üzərindən elektron formada həyata keçirilir

Müsabiqəyə müraciət üçün tələb olunan sənəd formaları:

1. Layihə təklifi forması

2. İcra planı forması

3. Xərclər smetası forması

Qrant müsabiqəsi ilə bağlı suallarla Bu email ünvanı spambotlardan qorunur. Onu görmək üçün JavaScripti qoşmaq lazımdır. elektron ünvanına və ya Mədəniyyət Nazirliyin qaynar xəttinə (Tel: 147) müraciət etmək mümkündür.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.07.2024)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı tanınmış şair, publisist, siyasi şərhçi Əkbər Qoşalının növbəti siyasi şərhini təqdim edir. 

 

 

1991-ci ilin 12-ci ayının 21-də keçmiş SSRİ-nin 15 “müttəfiq respublikası”ndan 11-i Almatı Bəyannaməsini imzaladı. O vaxt Almatı Alma-Ata adlanırdı; o vaxt  bu şəhər Qazaxıstanın paytaxtıydı.

Almatı Bəyannaməsində (MDB-nin yaranması ilə) SSRİ-nin mövcudluğunu dayandır­dığına işarə edən Belovej razılığı təsdiqləndi. Bir qərinə öncə baş vermiş bu hadisə zamanı ümumi siyasi-iqtisadi məkandan, sülhə, azadlığa və insan hüquqlarına sayğıdan, beynəlxalq sülhün müdafiəsi məsuliyyətindən söz açılırdı.

II Qarabağ müharibəsindən sonra Ermənistan rəhbərliyinin tez-tez istinad etməyə başladığı Almatı Bəyannaməsində, üzv ölkələr bir-birinin ərazi bütövlüyünə, suverenliyinə sayğıyla yanaşacağını, mövcud dövlət sərhədlərinin dəyişdirilməyəcəyinə dair öhdəlik götürürdü. Ermənistan o sənədə atdığı imzanın mürəkkəbi quruyar-qurumaz... işğalçılıq siyasətini davam və “inkişaf” etdirdi... İndiki Ermənistan hökuməti Almatı Bəyannaməsinə məhz II Qarabağ müharibəsindən sonrakı gerçəkliklər göstərgəsində təkrar-təkrar istinad edincə, biz də Almatıdan öncə və sonra olanları uhulət-suhulətlə masaya yatırır, cavab tələb edirik. Almatı deməklə deyil; baxma, alma-almaya bənzər – bizdən qeyri-maddi mədəni oğurluqlara “liderlik” edən ermənilər bu deyimi də eşitməmiş, bilməmiş deyil...

Bəli, SSRİ-nin varlığına de-fakto 21 dekabr 1991-ci ildə Almatı Sammiti ilə son qoyuldu. O günlərdə Rusiya Federasiyasının Prezidenti Boris Yeltsin Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) Təhlükəsizlik Şurasının dörd daimi üzvünün dövlət başçısına məktub göndərərək, SSRİ-nin Şuradakı yerinin Rusiya Federasiyasına verilməsini xahiş etdi. Bu xahişdən sonra – 22 dekabr 1991-ci ildə SSRİ-nin nümayəndəsi BMT-nin Baş Assam­bleyasının və Təhlükəsizlik Şurasının (TŞ) iclaslarına sonuncu dəfə qatıldı; beləliklə, onu Rusiya Federasiyasının nümayəndəsi əvəz etdi.

Avropa Birliyinin 1991-ci il dekabrın 23-də Bəyanat yayaraq “Keçmiş SSRİ-nin beynəlxalq hüquq və öhdəliklərini Rusiya Federasiyasının yerinə yetirməyə davam edəcəyini” duyurması, Böyük Britaniya Baş nazirinin də oxşar Bəyanat verməsi, habelə ABŞ Prezidentinin bu qlobal yenilənmə, dəyişmə sürəcini alqışlaması vurğulanmalı məqam­lardandır.

Keçmiş SSRİ-nin ilk və son Prezidenti Mixail Qorbaçovun 25 dekabr 1991-ci ildə Prezidentlikdən getdiyini bildirən Bəyanatının ardınca (26 dekabr 1991-ci ildə) Sovet Parlamentinin İttifaqın sona çatmasını rəsmən təsdiqləməsi ilə hadisələrin axarı (geridönməzliyi) tam rəsmiləşdi. 74 illik SSRİ öz uğurları-uğursuzluqları, yaxşısı-pisi, sevinci-kədəri ilə tarixə qovuşdu: bu imperiya öz ömrünü qanunən, faktiki olaraq və rəsmi qaydada başa vurmuş oldu. Lap da yaxşı oldu!..

SSRİ-nin sıradan çıxması yalnız Rusiya Federasiyası üçün deyil, ümumən beynəlxalq münasibətlər sistemi üçün yeni dönəmin başlanmasına gətirib çıxardı. Bu, dünyanın yenidən nizamlanması, yeni güc mərkəzlərinin yaranması demək idi...

Yazının bu bölümünü tamamlarkən bir not daha: Anadolulu qardaşlarımızda belə bir söz var, deyərlər: “İnsanları qədərləri qarşılaşdırır, xarakterləri yaxınlaşdırır, qərarları anlaşdırır, davranışları uzaqlaşdırır”... – Bu formul toplumlar, xalqlar, dövlətlər üçün də keçərlidir...

Budur, bugünlərdə yenə Qazaxıstanda, yenə paytaxtda – amma yeni paytaxtda və bir xeyli fərqli dövlətlərin iştirakı, xeyli fərqli mövzuların masaya yatırılması ilə önəmli müzakirələr aparıldı. Astanada çoxtərəfli görüş-müzakirələrlə yanaşı ikitərəfli görüşlər də keçirildi, önəmli sənədlərə imzalar atıldı; o cümlədən Azərbaycanla Çin arasında Astana Bəyannaməsi qəbul edildi. Almatı Bəyannaməsindən Astana Bəyannaməsinə 33 il – necə deyərlər, bir qərinəlik vaxt (və yol) keçib... Almatı coğrafi baxımdan Çinə daha yaxın qazax şəhəri olsa da, o zaman masada Çin yox idi... Amma o zaman da, indi də dünyada yeni güc mərkəzlərinin yaranması, yeni siyasi dizayn, arxitektura quruculuğu getdiyi bəllidir. Artıq 23 ildir Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı (ŞƏT; SCO; 15.06.2001) mövcuddur. Hindistan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Çin, Pakistan, Rusiya, Tacikistan, İran, Özbəkistan, (dünəndən bəri) Belarus – ŞƏT-də tamhüquqlu üzv, Əfqanıstan və Monqolustan mü­şa­hidəçi dövlətlərdir. ŞƏT-in 14 dialoq tərəfdaşı sırasında Azərbaycan və Türkiyə də var. Astana Zirvəsinə Azərbaycan Prezidenti fəxri qonaq olaraq dəvət edilmişdi. Prezident İlham Əliyev iki il öncə Səmərqənddə keçirilən Zirvəyə də dəvət olunmuşdu.

BMT ilə, eləcə də Ərəb Liqası, BQXK və digər beynəlxalq qurum və quruluşlarla  işbirliyi qurmuş ŞƏT-in Türk Dövlətləri Təşkilatı ilə işbirliyi də istisna deyil. Zatən Türk Dövlətləri Təşkilatının Türküstandan olan qurucu üzvləri ŞƏT-in də üzvüdür...

Biz əlbəttə, nə ŞƏT-in, nə bir başqa təşkilatın qayğıları ilə yaşamırıq; bizim Türk Dövlətləri Təşkilatımız – öz evimiz, öz ailəmiz var! – Azərbaycana, Türk Dövlətləri Təşkilatına kim necə münasibət bəslərsə, bu, bizim də münasibətimizə təsirsiz ötüşməz. Tarixdə dədələrimiz, günümüzdə Prezidentimiz demiş, “Dəymə mənə, dəyməyim sənə”!

 

Bəs yuxarıdakı xronologiyanı, Almatı-Astana bağlamını nə üçün xatırladım? – Astanada dörd nüvə dövləti (Çin, Rusiya, Pakistan, Hindistan) vardı; onlardan ikisi (Çin, Rusiya) BMT TŞ daimi üzvüdür. Bəli, qardaş Türkiyənin Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın sözləri ilə desək, “Dünya beşdən böyükdür”! Bununla belə, Fransa hakimiyyətinin təqsiri üzündən gərginləşən Fransa-Azərbaycan münasibətləri (münasibətsizliyi) fonunda, bizim özümüzün bir qrup ağzıgöyçək, diliçirkinimiz dəxi Fransanın BMT TŞ daimi üzvü və nüvə silahlı dövlət olduğunu qabardırsa, NATO-nun güclü ölkəsi olduğunu deyirsə, onlar bəlkə bir də Astana Zirvəsinə baxsın... Neçə ki beynəlxalq aləmdə nüvə yiyəsi olmaq çəkindirici faktordur və BMT TŞ daimi üzvlüyü faktoru da vardır, o zaman bizim dəngəni qorumaq taktikamız, öz dövlət çıxarlarımızı dərindən nəzərə almağımız qaçınılmazdır. Bu ciddi məsələdir; bu ötəri siyasi mübarizə alətinə çevriləsi məsələ deyil; informasiyasız, dərin düşüncədən yoxsun yaxud qərəzli opponentlər ağzını hər açanda xoruzun quyruğu görünür... Tərs kimi (bəlkə də, düz kimi) Fransanın totemi də xoruzdur. Mən bunu hər hansı bir mənfi emosiya ilə deməmiş olum; məsələn, bu axşam Avropa Futbol Çempionatında Portuqaliya ilə qarşılaşacaq Fransa yığmasının üzvləri istərlərsə, meydanda xoruz kimi banlaya yaxud xaç çevirə bilər – bu, öz işləridir, nə deyə billik? Ancaq, sözüm ona, necə olur, Türkiyənin Avstriya ilə oyununda iki qol vuran Merih Dəmiralın boz qurd işarəsi göstərməsi skandala çevrilir? – Dəmiral UEFA istintaqına cəlb olunub, növbəti iki oyuna çıxması yasaqlanıb. Bu, tam bir ədalətsizlikdir! – Avropa bizə nə ilə örnək olur? Asiyanı böyük ölçüdə çevrələyən ŞƏT-dən ötrü də gözümüz uçmur, amma Avropa bizə futbol meydanında dəxi siyasi-iqtisadi, diplomatik meydanda olduğu kimi ədalətsiz davranırsa, biz bunu görməməli, deməməliyikmi? Bəli, Tanrıya çox şükürlər olsun, artıq bizim Türk Dövlətləri Təşkilatımız – öz ailəmiz, öz evimiz, öz ocağımız var! Artıq Türkiyəni onilliklər sonra Avropa Birliyinə almırlarsa, almasınlar! Ədalətsizlik, ikili standartlar o birliyi dağıdar bir gün. Zatən Böyük Britaniya da Avropa Birliyindən çıxıb...

Bəli, bəzi Qərb dairələri, özəlliklə Fransa Azərbaycanın qlobal proseslərdən təcrid edilməsi yönündə iş apardı, çox çalışdı, lakin çalışmaları suya düşdü. İndi, necə deyərlər, “gülü götür, şəkil çəkdirək”!

Uzun sözün qısası, hazırda BMT TŞ-nin beş daimi üzvündən yalnız Fransa Azərbaycanla barışmaz və anlaşılmaz münasibətlər (münasibətsizliklər) içindədir. Olsun! – Hələ bilmək olmaz, bəlkə də, bundan daha çox itirən Fransanın özü olacaq. Bizim öz yolumuz – “uzun, incə yol”umuz vardır, biz öz yolumuzda, sözümüzdə sabitqədəmik. Azərbaycan Prezidentinin kəsmətli sözləri hər meydanda keçərlidir: “Bizim sözümüz imzamız qədər keçərlidir”!

Qazaxıstandan Fransaya zəruri keçidimiz kimi, gəlin indidə Fransadan Kanadaya keçid edək: Kanadanın 40 milyonluq əhalisininn hər 4 nəfərindən biri fransızdır; fransız dili (ingilis dili ilə yanaşı) Kanadanın dövlət dilidir. Yəni Fransanın Kanada üzərində danılmaz təsir imkanları vardır və o təsir imkanlarına görədir ki, dəxlisiz məsələlərdə dəxi Kanadanı Azərbaycanın, Türkiyənin qarşısına dikilən görürürk...

Gəlin bu yerdə, Azərbaycan Prezidentinin Kanadanın yeni səfiri Kevin Hamiltonun etimadnaməsini qəbuluna (01.07.2024) dair rəsmi bilgidən bəzi məqamlara diqqət edək:

“Səfir Kanadanın həmişə Azərbaycanın suverenliyini və ərazi bütövlüyünü dəstəklədiyini bildirərək, ədalətli, əhatəli və daimi sülh müqaviləsi üzərində fəal iş aparıldığından məlumatlı olduğunu dedi.

...Prezident İlham Əliyev vurğuladı ki, indi – biz Ermənistanın işğalçı ordusuna döyüş meydanında qalib gəldikdən və onları torpaqlarımızdan qovduqdan sonra bizim ərazi bütövlüyümüzə dəstəklə bağlı bəyanatlar eşidirik. Amma biz bunu artıq özümüz təmin etmişik. Kiminsə bizim ərazi bütövlüyümüzü tanıyıb-tanımaması mahiyyət kəsb etmir. Azərbaycan Prezidenti qeyd etdi ki, bu, torpaqlarımız işğal altında olan bir dövrdə önəmli idi. Bəli, bir sıra Qərb ölkələrində ermənipərəst sentimentlərin mövcudluğu, erməni diasporunun rol oynaması məlumdur. Amma beynəlxalq hüquqa gəldikdə bu emosiyalar kənara qoyulmalıdır”.

Bu sitatdan sonra, Prezident İlham Əliyevin 4 il öncə başqa bir ölkənin – Yunanıstanın ölkəmizdə yeni səfiri Nikolaos Piperiqkosun etimadnaməsini qəbul edərkən dediklərini yada salaq: “Cənab səfir, mən sizinlə açıq danışacağam. Sözsüz ki, diplomatların özlərinə məxsus ünsiyyət üslubu olur. Mən diplomatlar hazırlayan institutda təhsil almışam. Ona görə də mən diplomatik dilin nə olduğunu bilirəm. Lakin zənnimcə, yaxşı olar ki, harada olduğumuz, nə istədiyimiz və necə irəli getməyimizlə bağlı aydın anlayışa sahib olmaq üçün bir-birimizin mövqelərimizi bilək” deyən Azərbaycan Prezidenti çox vacib mövzulara toxundu. Onlardan biri də Türkiyə və Yunanıstan arasında Şərqi Aralıq dənizi regionunda o dönəmdə baş verən gərginlik idi: “Bu sirr deyil ki, Türkiyə təkcə bizim dost və tərəfdaşımız yox, bizim üçün qardaş ölkədir. Biz heç bir tərəddüd etmədən Türkiyəni dəstəkləyirik və bütün hallarda dəstəkləyəcəyik. ...Mən istəyirəm ki, siz bizim mövqeyimizi biləsiniz”.

Azərbaycan Prezidenti həmişə açıq danışmağı, doğruları söyləməyi, siyasi iradə və prinsipiallıq nümayiş etdirməyi bacaran liderdir. Sırağagün Bakıda belə olub, dünən Astanada belə oldu, sabah Şuşada, birisigün bir başqa şəhərdə, bir başqa platformada da belə olacaq...

 

Yenə Fransa vurğusu edərək, yada salaq ki bu dövlət ötənlərdə gah Aralıq dənizində, Afrikada Türkiyə ilə üz-üzə gəldi, gah Ermənistan-Azərbaycan elanolunmamış müharibəsinin yeni fazasına daxil olmağa cəhd etdi, gah Tehran rejimi ilə ortaqlaşa hərəkət etməyə çalışdı, vurnuxdu-vurnuxdu, bir də gördük, budur, Prezident Makron Türküstan gəzisinə çıxıb. Xeyir ola? Xammalmı arar, Afrikada əlindən çıxanlara alternativlərmi axtarardı, nədir? – Neynəyirsə də, işi ən azı bir türk dövlətindən keçməli olur ki olur. Türk dövlətlərininsə artıq öz təşkilatı, öz evi vardır! Bunu bütün ilgili tərəflər bilməli, qəbul etməli, çətin də olsa, sinirməlidir! Bundan sonra Türk Dövlətləri Təşkilatının varlığını gözardı etmək illa olmaz!

Budur, Türk Dövlətləri Təşkilatının qeyri-formal Şuşa Zirvəsinə sayılı saatlar qaldı! Qazaxıstan paytaxtından ölkəmizə dünən dönən Azərbaycan Prezidenti bu gün Xocalı aeroportunda olub; sabah isə qardaş dövlətlərin başçıları Şuşada olacaq! Quzey Kıprıs Türk Cümhuriyyətinin Prezidenti Ersin Tatar da öz bayrağı ilə, digər qardaş ölkə liderləri ilə yanbayan əyləşəcək! Şuşa – Şuşa, Azərbaycan – Azərbaycan, Türk dünyası – Türk dünyasıdır! Bunu dost da, dost ola bilməyənlər də nəzərə almalı, ona görə davranmalıdır!  

 

Sonda, Azərbaycan və Çin liderlərinin Astana görüşü və Astana Bəyannaməsi haqqında daha bir neçə kəlmə:

- ŞƏT-in Astanada keçirilən Zirvə toplantısı çərçivəsində Prezident İlham Əliyevin Çin lideri Si Cinpin ilə görüşü, ikitərəfli bağların strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə yüksəlməsi və işbirliyinin yeni inkişaf perspektivlərinin bəlirlənməsi baxımından ciddi önəm daşıyır. Liderlər arasında Astana görüşü və Astana Bəyannaməsinədək keçirilmiş görüşlər də çox önəmlidir. 5 il öncə Si Cinpinin dəvəti ilə İlham Əliyev II “Kəmər və Yol Forumu”nda iştirak edib. 2 il öncə Səmərqənddə keçirilən ŞƏT Sammitində iki ölkə liderinin ayrıca görüşü keçirilib.

Astana görüşü zamanı ölkələrimiz arasında strateji tərəfdaşlıq münasibətlərinin qurulmasına dair Bəyannamə imzalanması Azərbaycan-Çin bağlarını strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə yüksəltmiş oldu.

Gəlin Astana Bəyannaməsindən bir neçə bəndə diqqət edək:

-Tərəflər ticarət-iqtisadi əməkdaşlığının inkişafı üçün nəqliyyat və kommunikasiya, yaşıl enerji, emal və istehsal, infrastruktur, rəqəmsal iqtisadiyyat, kənd təsərrüfatı və s. sahələrdə layihələrə diqqət yetirir;

-Azərbaycanla Çin “Bir kəmər, bir yol” çərçivəsində işbirliyini dərinləşdirməyi vacib hesab edir;

-Çin Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinin (“Orta Dəhliz”) tikintisində və istis­marında fəal iştirak edir;

-Çin COP29-un Azərbaycanda keçirilməsini alqışlayır və Azərbaycanın Konfransda sədrliyini dəstəkləyir.

 

Azərbaycanı qlobal proseslərdən təcrid etməyə çalışan (bu çalışmaların nəticəsizliyindən asılı olmayaraq) Fransa və digər güclər varkən, Azərbaycan COP29-un ev yiyəsiykən və 2024-cü il respublikamızda “Yaşıl Dünya naminə Həmrəylik İli”ykən bu anlaşmalar, duyurular, açıqlamalar çox önəmlidir.

Çin ilə enerji keçidi, bərpa olunan enerji sahəsində işbirliyi uğurla inkişaf etdirilir. Ölkəmizdə elektrik mühərrikli avtobusların istehsalı sahəsində Çinin “BYD Company Limited” (BYD) şirkəti ilə işbirliyinə başlanılıb. 2024-cü ilin noyabrında Azərbaycanda keçiriləcək COP29 tədbirləri çərçivəsində BYD-nin 160 ədəd avtobusunun və 100 ədəd elektrik enerji doldurucusunun ölkəmizə gətirilməsi ilə bağlı sifariş verilib. (Avtobusların yerli istehsalına isə 2025-ci ildə başlanılması planlaşdırılır).

Astana Bəyannaməsinin altında BMT TŞ daimi üzvünün imzası var. Üstəlik, yuxarıdakı misallardan açıq göründüyü kimi, bu sənədi, Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı Astana həmləsi də saymaq olar. Fransanın kiçik bacısı Ermənistan, istər böyük bacısından, istər Çinin yanıbaşındakı Hindistandan silah alsın, bunlar Ermənistanı ağ günə çıxarmaz! Zəngəzur dəhlizinin alternativi nə ola bilər? – Ya bir daha dalan olmaq ya da Dəmir Yumrğun kəramətini növbəti dəfə görmək... Bəlkə düz demirəm?

Azərbaycan Çinin irəli sürdüyü “Kəmər və Yol təşəbbüsü”nü ilk dəstəkləyən ölkələrdən biridir və Çinlə nəqliyyat–logistikaya dair qlobal təşəbbüslər müstəvisində sıx işbirliyi qurub. Ölkəmiz bu yöndə ciddi praktiki layihələr həyata keçirərək, “Kəmər və Yol” layihəsinin önəmli bölümü olan “Orta Dəhliz” infrastrukturunun inkişafına önəmli yatırımlar qoyub.

“Orta Dəhliz” Çindən Avropaya və geriyə yüklərin çatdırılması üçün ən əlverişli, ən təhlükəsiz marşrutdur. 2023-cü ilin 9 ayı ərzində “Orta Dəhliz” üzərindən yükdaşımaların həcmi 88% (!) artaraq 2 milyon tona çatıb. 2022-ci ildə Azərbaycan üzərindən tranzit axını təxminən 75% (!) artıb. Zəngəzur dəhlizinin açılmasından sonra bu tranzit həcminin ildə 5-8 milyon ton (!) artması gözlənilir.

Prezident İlham Əliyevin Çin lideri Si Cinpin ilə görüşünün sonucu olaraq, ölkələrimiz arasında işbirliyi bütün sahələrdə daha da dərinləşəcək, qarşılıqlı təmaslar və dialoq daha da intensivləşəcək, ikitərəfli münasibətlər yeni məzmun və keyfiyyət qazanacaq.

Astana Bəyannaməsi, bununla yanaşı iqtisadi sahədə digər sənədlərin imzalanması Azərbaycanın beynəlxalq nüfuzunun, çəkisinin daha da yüksəldiyini bir daha nümayiş etdirir. Bu, Prezident İlham Əliyevin şəxsiyyətinə, dövlətimizin onun rəhbərliyi ilə yürütdüyü siyasətə bəslənən sayğının, güvənin parlaq təcallasıdır.

DÖVLƏTİMİZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.07.2024)

Bu dəfə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının SİTATALAR rubrikasında sizləri tanınmış ictimai xadim, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü Cəlal Qurbanovla görüşdürürük. Hamınız Cəlal Qurbanovu şəhid ailələrinin qayğısını çəkən, şəhid valideyinlərinə övladlıq, şəhid uşaqlarına valideyinlik edən bir humanist, vətənpərvər insan kimi tanıyır. Və təsadüfi deyil ki, şəhid ailələrində o çox populyardır, sevilir, hörmət görür. Amma kimlərəsə bu xoş getmir, ara-sıra ona qarşı qara piar aparırlar. Cəlal Qurbanovun çıxışı belələrinə qarşıdır. O yazır: 

 

“Əziz şəhid anaları, şəhid əmanətləri! Sizinlə bizim, mənim, mənim ətrafımın, “Mənim atam qəhrəmandır” və “Mənim oğlum qəhrəmandır!” komandasının arasındakı bağ sevgidən, sayqıdan yaranıb, möhkəmlənib. Vicdandan, ardan, həyadan xəbəri olmayan kimlərsə mənə, mənim ətrafıma ləkə atmaq, sizinlə bağlı həyata keçirdiyimiz layihələrə başqa don geydirməyə çalışsalar da, orda-burda böhtan, iftira dolu yazılar yazdırsalar da bu, məni yolumdan döndərə bilməz. Mən şəhid ailələri ilə bağlı bu layihələrin könüllüsüyəm. Bilin ki, bu layihələrdə tək deyiləm. Ətrafım, komandam, ailəm, dostlarım - hamımız bu layihələrin könüllüləriyik.  Biz bu layihələri cənab Prezident İlham Əliyevin şəhid ailələrinə dəstəklə bağlı çağırışına səs verərək etmişik, başda Heydər Əliyev Fondun olmaqla bir sıra dövlət qurumlarının yaxından dəstəyi ilə həyata keçirmişik. 

Bizim amalımız, məqsədimiz, borcumuz hər zaman şəhid analarının, şəhid əmanətlərinin yanında olmaqdır. Bu hər zaman belə olub, daim də belə olacaq. Bəziləri bunu həzm edə bilməsə də, siz mənim öz ailəm, öz doğmalarımsız və mən hər zaman sizinlə birlikdə olacağam! Bu, mənim üçün millət vəkili olmaqdan, ümumiyyətlə istənilən vəzifədən üstündür. Ona görə də mən vəzifəni yox, məhz sizin yanınızda olmağı seçmişəm. 

İftira dolu yazıları yazanlara və bu yazılarda şəhid ailələrini “qalxan” adlandıranlara isə demək istəyirəm ki, siz şəhid ailəsi ilə öz ailənizi səhv salmayın. Onları belə adlandırmağın özü ən böyük şərəfsizlikdir və siz artıq bu sözlərinizə görə qanun qarşısında cavab verməli olacaqsınız.”

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.07.2024)

Rubrikanı aparır: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Unudulmaz sevgi şeirlərindən birini də Ayaz Arabaçı yazıb. Adətən ictimai-siyası şeirləri ilə tanınan şair bu dəfə könlünü sevgiyə verib. 

Onun yaratdığı poetik mənzərə də həm o qədər canlıdır ki, gözlə görünür, həm də o qədər emosionaldır ki, içini tərpədir…

Xoş mütaliələr! 

 

Sənə çətin gəlir unutmaq məni,

Gözünün ilk ovu, nübarı mənəm.

Yalandan ağlama başqa ad çəkib,

Hələ də könlünün qübarı mənəm..

 

Adım əzbər oldu neçə aşığa, 

Qorxmadan qanımı qoydum qaşığa, 

Səni mən gətirdim bu yaraşığa,

Ömrünün-gününün memarı mənəm.

 

Belə ki, öyrəşib könül xoşluğa, 

Atma addımını çaşıb boşluğa,

Ad tapa bilmirsən bu sərxoşluğa,

Xumar gözlərinin xumarı mənəm. 

 

O səs qulağında mənim səsimdir,

O səsdən ürəyin əsim-əsimdir,

Saçında oynayan meh nəfəsimdir,

Qara tellərinin tumarı mənəm.

 

Dikəlməz gözündə saraylar çökən..

Könüllər qanadan, ürəklər sökən..

Yayın istisində zəhləni tökən,

Başına dolanan o arı mənəm..

 

Hər gün ürəyində yara keçərsən,

Ağappaq yolları qara keçərsən,

Sən məndən adlayıb hara keçərsən,

O hasar, o divar, o barı mənəm.

 

Qopar bu nəğmədən qopar sən,məni...

Gözündə-könlündə apar,sən məni,

Harda arzulasan taparsan məni,

Bütün Azərbaycan diyarı mənəm.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.07.2024)

“Ədəbiyyat və uncəsənət” portalının ƏDƏBİ DEBÜT rubrikasında bu gün Cansel Cavid debüt edəcək. 

 

Cansel Kamandar qızı Hacıyeva 2000-ci ildə Sumqayıt şəhərində anadan olmuşdur. Sumqayıt şəhər “İstedad” liseyini 2018-ci ildə bitirmiş, həmin il Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin filologiya fakültəsinə daxil olmuş, 2022-ci ildə həmin universitetdən məzun olmuşdur. Həmin il magistr təhsili olaraq Bakı Dövlət Universitetinin filologiya (Ədəbi tənqidin nəzəriyyəsi və tarixi) ixtisasına qəbul olmuşdur.

 

 

Hisslərindən asılmışlar

 

Bu gecə ölüm beşiyindən

dəhşətli səslər gəlir.

Sanki kimsə incidir

mənim günah körpəmi.

Ağlayış səsləri və hıçqırıq...

Mənsə sanki bir intihar anası

Beşiyə yaxınlaşıb görmürəm heç bir yara

Sezmirəm heç bir qırıq.

 

Mənim ölüm beşiyim

bir zəlzələ yaratmış

Əzilərək qalmışam

daş hisslərin altında.

Mənə yaxın keçmişim,

məni yıxan keçmişim

Tamam yad bir taleyə

İndi məndən uzaqda

başqa cür rənglər çəkir

saçlarımın ağıyla

qarası arasında.

 

Bu gecə o beşikdən

dəhşətli səslər gəlir.

Sanki ölçüb-biçir

hər anı, hər saatı

Bir intihar nəğməsinin

ən hüznlü son notları.

Dəyişmir cizgiləri,

Dəyişmir baxışları

Ölümün ən duyğulu

ən qorxusuz bu halı.

Buna sağlıq süzürəm

Gözlərdən son yaşları...

 

Bu gecə o beşikdən

Ölüm marşı səslənir.

Mənim günah körpəmsə

bu marşın sədasında

Mənə doğru addımlayır,

yeriyir.

Ruhum onun qarşısında

Susqunlaşır, qısılır.

Duyğulara sığınıb

Hissə-hissə olaraq

Hisslərindən asılır.

 

Dəyişilmir yasaqlar

Dəyişilmir qaydalar:

o dünyada üçə-beşə alınmır

bu həyatdan satılmışlar

Bəlkə heç kainata

təzədən gələ bilmir

Hisslərindən asılmışlar…

 

*

Dünən gəzdiyim yeri gəzmirəm daha

Əvvəlki tək qorxusuz da deyiləm.

Keçmişin izinə rastlasam əgər,

Qayğısız körpənin addımı kimi

Ayağım ilişib yıxılsam əgər,

Bir an uşaqlığa qayıtsam əgər

Düşməz bu günümə onun izləri

Uzaq baxışların kölgəsi kimi...

 

Bu gün məğlub olduğum o yerdə idim...

Sol tərəfdə çilik-çilik aynalar,

kədər, qüssə.

Sanki kəsmək istəyir

olan-qalan hisslərimi

pərçim-pərçim, hissə-hissə...

 

Əlvidalar lazım gəlir

dünəninə, bu gününə.

Yol almağın vaxtı çatır

şıltaq tale qatarının

zamansızlıq sürgününə...

 

*

Ləpələr hakim tək qənim kəsilib

Alır hisslərimi dilimdən bir-bir.

Üsyanla yoğrulan göz yaşlarının

Dadını lal olan dodaqlar bilir.

 

Gözlər axtarır axan yaşları

Süzülən ağrının hər damlasında.

Daha itiribsə, o baxışları

Ayaqlar itməkdən qorxur

Nə fayda?

 

Qayıda bilməzsən bir yolçu kimi

Zaman bilet satmır ötən gününə:

dövr edən bir təsbeh dənəsi kimi

Fırlanıb yenidən çatsın əlinə.

 

Ucu yanıq səhifələr daha kəsib ümidi

Səni ölü sanarlar!

“Ömür” adlı yazına sən qoyduğun vergülü

Didərlər sağsağanlar...

 

*

..Sonra birdən zaman gəldi,

qocaldın.

Üzərini ilan basmış saman gəldi,

Titrədin, çırpındın.

Zamanın keçmişi bir ilan kimi

Gəldi yuxularına, oyatdı səni.

Fırlandı, fırlandı, fikrə dolandı

Ən gözəl anından o çaldı səni.

Ətrafına nəzər saldın,

Sənə doğma yadlarını tanımadın–

Yaddaşını tanımadın...

Ruhu dəhşət bürüyəndə

Ürək təlaş dəmləyəndə

Yerin altı namə duydu:

“Oyan şirin yuxudan

Dünən bir qartal öldü”...

 

Axtarma heç dünəni

Geriyə dönmək faciə, zinhar

Dayan orda, bir addıma lüzum yox.

Daha sənin atacağın hər addım

bir az ölümü qoxlamaq.

Bir az intihar...

 

O sabahlar daha deyil səninki

O sevgilər daha deyil səninki

Ümid dolu açılan qucaqlarındır.

Bir zamanlar yağmurundan bezdiyin,

Qızıl rəngli, narın üzlü torpaqdan

Palçıq evlər düzəldən uşaqlarındır.

 

Xəzan təşrif buyurdu

Ağaclar şikar oldu.

Vərəqlənən təqvimin gənclik səhifələri

yarpaqtək quruduldu.

Axıb gedən ömrünsə hesabı unuduldu.

Saatları itirdin, dəqiqələri itirdin.

Sən zamanın zərrəsisən: 

Sən zamanı itirdin.

 

Bağışlama, zaman, məni

İndi sənin nisgilinin dilənçisi

olan mənəm!

Yanağından ömür süzən

günah mənəm!

Yaralarım qan ağlayır–

yaram mənəm!

Şəfa uman ağrıların,

sızıldayan qayğıların

cürətini qıran mənəm...

Göz yaşlarım maleh axır hər sətirdə

gizlin-gizlin.

Günahlarım əldə qədəh nalə satır

gildir-gildir... 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.07.2024)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun təşkilati  dəstəyi ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında həyata keçirilən “Güney Azərbaycan Ədəbiyyatının təbliği” layihəsində bu gün sizlərə Arəş Əhmədinin şeirləri təqdim ediləcək. 

Son bir ildə böyük oxucu auditoriyası toplayan və hər iki Azərbaycanda sevilərək izlənən layihənin koordinatoru Təbrizdə yaşayıb yaradan şair, yazar və tərcüməçi Əli Çağladır.

 

 

I.

Yadımda deyil

Hansı şəkildə yarandı sevgimiz,

Hansı saat yaralandı sevgimiz.

 

Hansı quş darıxdı içimdə uçmağa...

Hansı şair darıxdı son şeirin yazmağa...

Hansı axşam gözlərimdə yağış yağdı...

 

Yaralarım amma yadımdadır

Barmaqlarımdan başladı ağrılarım

Yaralarımın qanadığı...

 

Mən divarların arxası

Mən kölgələrin qorxaq üzü

Mən,

Uzaqlar,

Sonsuz yolların yolçusu

Mən qəbirlərin cənazəsi...

 

Haçan kəlmələrin qaçaqçısı oldum?!

Gecələr, darıxmaların axşamlığında

Gözlərimin arxasında gizlənən sıxıntılara...

 

Sonra yaralarımı yalamağa başladım

Yaralarımı yazmağa

Yarlarımla yatmağa...

 

Sükut ən sevdiyim səs

Qaranlıq sevdiyim rəng

Və kabuslarım sevdiyim röyalar...

 

Hər şey tərsinə başlandı sənsizlikdən...

 

Haçan başlansa da sevgimiz

Yadıma gəlmir heç bir şey

Təkcə röyadır bunlar...

 

 

II.

Odamdakı kaktus çiçəyinin tənhalığını,

Öz bağrıma basıb qucaqlayıram

Yaralanıram

Qanayıram.

Qucaq həsrəti!

Caniko mən belə başlanıram...

Yeməklərə etisab edirəm,

Aclığıma danışıram ağrılarımı

Və

Dustaqdakı yoldaşımı unutmamışam bilsin aclığımı, ac qoyuram!

Yas törəninə gedirəm sanki,

Paltar komodumdan,

Qara köynək

Qara şalvar

Qaralara biçirəm özümü...

Qarğalar gözləyir sanki məni,

Aynada mən boyda bir mətn var

Saçlarında varaq-varaq ağları darayıb,

Gözlərimin içinə baxıb

Gülümsəyib aynadakına

Axmaq birisisən deyib ona

Sonrası

İkimiz də qəhqəhə çəkib

Vidalaşırıq bir-birimizdən...

Eşitməsinlər,

Ciblərimdəki

Yumruqlarımda sıxdığım etirazların səsini –

Uzaq gəzəcəm

Qardaşımın sümüklərindən yonulmuş batonları

Və

Bacımın saçlarından hörülmüş şallaqları –

Polislərdən.

Burax...

Tökülürəm

Xiyabanlara

Və

Adamların izdihamında gəzirəm

Xəlvətimi...

Başmaqlarımı yorur ayaqlarım!

Parklarda park edirəm,

Başmaqlarımın yorğunluğunu.

Başımı öz çiynimə söykəyib

Dizlərimi qucaqlayıb,

Məzar soyuqluğu boyda

Bir səndəl üstə

Uzadıram darıxmalarla dolu “Arəş” adla bir cənazəni.

Və sonrası

Unuduram dustaqdakı dostumu

Çaysızlığımda...

Çaysızlığımın əlindən yapışıb

Günəş qəfəsinə qonaq edirəm.

Günəşdə

“Günəşi” darıxıram...

Qəfənin dinc, xəlvət və sərin küncündə

Siqaretlər məni yandırıb

Çəkirlər.

Siqaretlər məni söndürürlər külqabında.

Bir kişi qalıb bütün kafelərdə,

Və iki fincan çay önündə.

Külqabından kül altında qalan köz kimi qalxıram.

Durub özümü yığışdırıb qəfədən çıxıram...

Evə götürüb özümü,

Gəlirəm...

Açarlarım məni itirib!

Divar əlimdən yapışıb

Məni tullayır həyətimizə.

Nar ağacı məni salamlayır!

Dodaqlarında saxta gülüş,

Baxışında məni qorxudan qorxular var –

Nar ağacının...

Keçirəm etinasızca!

Hələ səndən asılmağa

İndiki vəziyyətim düz deyil –

Sərilirəm yorğan-döşəyimə.

Gecələr gözlərimdən qaçan yuxunu,

Yuxusuzluğu,

Mən

Ağrıyıram!

Mən

Gözlərimi ağlayıram!

Ağrılarım məndən durub

Səssizcə

Kor gözlərini zilləyib

Pəncərəsiz otağımın pəncərəsindən eşiyə baxır.

Küçələrdə elektronika dirəkləri,

Ayaq üstə ölülərdir sanki!

İşıq saçmayırlar,

Darıxma yağdırırlar

Gecələrimin yalqızlığına.

“Ay” səndən sonra

2Aylardır” gedib mənim göyümdən...

Və ulduzlar

əsgərlər kimi

“Aylar”ını darıxırlar!

Birazdan özümü axtarıram...

Bax...

Şeir dəftərimin “İntihar sətrində” durmuşam!

 

Caniko

Qəlbimi sıxan

Ağrıları

Haçan,

Hansı gecə

Qəlbimin yaxasından qurtarıb

Öləcəyəm?!

Caniko

Özünü

Bir gecə gizlicə götürüb gəl mənə.

 

 

III.

Buralarda

Bir izdihamda

Gəzirdim

İnsanların baxışını hiss etmədən.

 

Buralarda hər an yeni bir xəbər

Yeni bir olay

İnsanlar gəlib getmədə.

 

Duraqlarda

Yorğun insanlar

Sürgün insanlar

Azğın əsgərlər

Evə qayıdan bir qadın

Metroda yorğunluğunu yatan bir kişi –

Qırmızı çıraqlarda xoşbəxtliyi çiçəklərində

Gizlədib satan iş uşaqları...

 

Buralarda

Bilmirsən nə qədər tənhalıq var

Bilmirsən nə qədər ürəklərdə boğulan sevgilər var

Sevgini etiraf edirdi bir oğlan, qız arxadaşına,

Siqaretini son nəfsdə içinə aldığında

Bilmirsən...

 

Sən,

Bir öpüşsən yaxılırsan tənimə!

Sən,

Bir odekolon qoxususan, yayılırsan tənimə!

Sən, eşqsən axırsan damarlarımda...

 

Sonralar

Sən, bir quşsan

Səni yalnız qəfəsdə sevmək olur...

Sən, bir səssən

Səni yalnız bir mahnıda dinləmək olur...

Sən, bir darıxmasan

Səni yalnız bu şeirdə danışmaq olur

Sən...

 

Adını unuduram

Adını unutmaq istəyirəm.

Xoşca qalın

Sizə yaxşı günlər arzulayıram.

Sizə mənsiz saatlar,

Sizə gözəl bir sevgi...

 

Sən, “Azadlığa çatmayan inqilabsan!”

Mən evində bir sürgün!

Bax,

Tehran

Sevginin beşinci fəslidir...

 

IV.

Daha heç bir olay olmayacaq

Daha gecələr

Otağımın divarından axmayacaq dünya

Savaşlarında

Ölən məsum uşaqların qanı

Və anaların döşlərindən süd

İçib keflənən oğlanlara

Nifrət etməyəcəyəm.

 

Qızcığazların yataqlarda

Bakirə olduqlarına həvəslənməyəcəyəm.

Hızlı kişilərin baxışlarından

Pomada çəkilir qadınların dodaqlarına.

 

Burax!

 

Daha polislərdən qorxmayıram

Daha yormur məni müfəttişin sorğuları

Daha gicəlmirəm

Daha ürəyim bulanmayır

Daha dar ağaclarına boynum sıxılmır

Daha mərmilərə ayaqlarım yıxılmır...

 

Mən neçə vaxtdır bu şeirdə uzanıb ölmüşəm!

Gülüşlərinin ayaq izlərində!

Divar çəkdiyim gözlərində!

Və geri dönmüş məktublarda...

 

Ölümün adəti uzanıb ölməkdir.

 

V.

Mən sonu görüşümüzün yeddi il sonrasıyam

Heç nə dəyişilməyib,

Heç nə olmayıb

Üzülmə mənim üçün nazlım...

 

Yalnız

Siqaret çox çəkirəm

Qəlbim piano çalan qız

Əllərim, əllərinə darıxır

Gözlərimdən silinmir gözlərin...

Yadımdan çıxmamış deyim

Saçlarımı kəsdim

Bəlkə əllərinin izini silə bilsəm...

 

Üzülmə nazlım

Cümə günü darıxmağın son durağı

Və mən xiyabanlarla, xəyalınla gəzirəm!

Yerin boş

Üzülmə...

 

Gəl

Yalan danışaq

Halımız yaxşıdır.

Gəl inanaq buna...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.07.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzeti” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə tənqidçi Əsəd Cahangirin yazıçı Hüseynbala Mirələmovun "Bəyaz buludlar üstdə" romanı üzərinə filoloji-fəlsəfi notlarını təqdim edirik. 

 

 

Ünlü yazar Hüseynbala Mirələmovun "Bəyaz buludlar üstdə" romanı qədimdən qədim bir mövzuya - məhəbbətə həsr olunub. Amma "günahkar" məhəbbətdən danışan romanda bu əzəli-əbədi mövzu çağdaş yöndən, orijinal rakursdan verilir və bunu elə epiqrafdanca görmək xoşbəxt ola bilməz. Hamının öz taleyi vardır..." Dünyaca ünlü qırğız yazarı Çingiz Aytmatovun "Əlvida, Gülsarı" povestindən gətirilən bu epiqrafın orijinallığa, özünəməxsusluğa nə dəxli var? - deyə soruşa bilərsiniz və bu sualı cavablandırmaq üçün bir az uzaqdan başlamalı olacam.

Öncə onu vurğulayım ki, əgər bu romanı mən yazası və hökmən epiqraf verəsi olsam, heç bir tərəddüd-filan göstərmədən minlərlə nümunə arasından Anarın "Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi" romanının qəhrəmanı Təhminənin məşhur aforizmini seçərdim: "Dünyada yalnız bir həqiqət var - qəlbin həqiqəti və səadət, xoşbəxtlik də elə budur." Çünki "Bəyaz buludlar üstdə" romanında qoyulan başlıca sorun insanın səadəti, ona çatmağın yolu isə cismani və mənəvi təminatdan doğan könül rahatlığıdır.

Platon "Ziyafət" dialoqunda yazırdı ki, insan ruhu dünyaya gələndə iki yerə bölünür və hər kəs öz yar(ıs)ını axtarır, tapsa, bütövləşib xoşbəxt olur, tapmasa, bədbəxt! Ağız ədəbiyyatı bu fikri bir qədər sadə şəkildə belə yaşadır - taylı tayını tapmasa, günü ah-vayla keçər. İnsan ailə quranda, ya zəlzələdən, ya vəlvələdən yanlışlığa yol veribsə, öz tayını tapmayıbsa, günü ah-vayla keçməli, bir dəfə yol verdiyi yanlışın acısını ömrü boyu çəkməli, yoxsa, öz yar(ıs)ını, özünün bütövlüyünü tapmaq üçün yeni çabalarda bulunmalıdır? Hüseynbala Mirələmovun son romanında cavablandırdığı ana sual budur. Bu sualla, bildiyimiz kimi, sevmədiyi Manafa fərqinə varmadan, ictimai rəy xatirinə, el gözünə ərə gedən Təhminə də qarşılaşır. Amma Hüseynbala Mirələmov epiqrafı                  Aytmatovdan verib, çünki qırğız yazarının povesti də, "Bəyaz buludlar üstdə" romanı da, Anarın əsərindən fərqli olaraq tragik sonluqla deyil, "bəşəri komediya" finalıyla, yəni qəhrəmanların vüsalıyla bitir. Təhminə Zaurun şəxsində öz yarısını tapmır, Aytmatovun qarşılıqlı məhəbbətlə bir-birini sevən Cəmilə və Danyarı, Mirələmovun Ayan və Vüqarı isə bir-birini tapır, təkcə cismlər deyil, yer üzünə gələndən bəri bir-birini axtaran ruhlar da qovuşur, bütövləşirlər.

 

Burda zahirən mətləbdən uzaqlaşmaq kimi görünən, əslində isə onu daha da genişləndirən bir haşiyə çıxmalı olacam. Anarın "Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi" romanı milli nəsrimizin ən geniş rezonans doğuran əsərlərindən biridir və poetik təfəkkürümüz bir neçə yüzildir Füzuli orbitində fırlandığı kimi, bədii nəsrimizin önəmli bir qismi də onillərdir ki, bu əsərə, ya təqlidi, ya da tənqidi, ya birbaşa, ya da dolayısı ilə münasibət üzərində yazılır və yazılmaqdadır. Yeni nəsil yazarlardan Cavid Zeynallının "Günəşi gözləyənlər" romanından tutmuş, ta Hüseynbala Mirələmovun haqqında söz açdığım romanına qədər bu məhz belədir. "Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi" ölçüyə, miqyasa, etalona, məhək daşına, Qordu düyününə çevrilib və hələ ki İsa Muğannanın "dünyada bir qadına münasibətdən qat-qat ciddi məsələlər var" deyən "İdeal" romanından başqa bu düyünü çözən olmayıb. İsa Muğannanın romanında isə düyünün çözülməsindən daha çox, ondan yan keçməkdən danışmaq olar. Beləcə, Azərbaycan nəsri 50 ilə yaxındır ki, bu düyünü çözəcək İsgəndər gözləyir.

Anar öz romanını Füzulinin "Leyli və Məcnun"unun modern qarşılığı kimi yazıb, hazırkı bir çox romanlarımız isə "Təhminə və Zaur"a cavab olaraq yazılır. "Bəyaz buludlar üstdə" də bu yöndən istisna deyil və mənə elə gəlir ki, roman ya məqsədyönlü, ya da şüuraltı olaraq "Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi"ndəki düyünü çözmək, düşdüyü ümidsiz durumdan təhminələri xilas etmək istəyi ilə yazılıb.

Təkcə yazıçılarımz deyil, oxucularımızın də "Təhminə və Zaur" dastanının duvaqqapma ilə bitməməsindən doğan yarım əsrlik acısı var və mənə elə gəlir ki, müsbət sonluqlu məhəbbət romanları yazan bir çox yazarlarımız həm də bu amili nəzərə alır, taleyin Təhminəyə qarşı ədalətsizliyini kompensasiya eləmək, bununla da, çoxmilyonlu oxucu auditoriyasının yarasına məlhəm qoymaq istəyirlər. Yeri gəlmişkən, klassik dövrdə də belə gecikmiş səadət yaşayan ədəbi qəhrəmanımız olub - Nizaminin "Xosrov və Şirin"inin nakam taleli Fərhadı! Arif Ərdəbilinin "Fərhadnamə"si və Əlişir Nəvainin "Fərhad və Şirin"indən tutmuş, Səməd Vurğunun "Fərhad və Şirin"inə qədərki bir çox əsərlərdə Fərhadın baş qəhrəmana çevrilməsi sadəcə, ədəbi yenilik naminə deyildi, həm də və daha çox "Xosrov və Şirin"ində epizodik yer tutan Fərhada qarşı "ədalətsizliyi" kompensasiya eləmək məqsədi daşıyırdı.

"Bəyaz buludlar üstdə"nin epiqrafı bir neçə anlam daşıyır və bu anlamlardan bəziləri anındaca aydın olur, yetər ki, Hüseynbala Mirələmovun yaradıcılıq yoluna ən ümumi şəkildə bələd olasan. Birincisi budur iki, "Bəyaz buludlar üstdə" qırğız yazarının gənclik illərində yazdığı, 60-cı illər və sonrakı onillərdə çox populyar olan və öz müəllifinin sənət vəsiqəsi sayılan "Cəmilə"siylə anologiya üstündə yazılıb, məsələn, Orxan Pamukun "Mənim adım qırmızı"sı Nizaminin "Xosrov və Şirin"iylə qarşılaşdırmada yazıldığı kimi. Amma bir vacib fərqlə: türk yazıçısı ilkin mətnə dekonstruktiv yanaşır, klassik əsərdəki ilahi eşqi göylərdən yerə endirir, hər cür ali dəyərdən, metafizik mənadan məhrum edir, qutsallıq haləsindən çıxarır, adi, gündəlik seksual duyğunun ədəbiyyatdakı sublimasiyası kimi təsvir edir, bir sözlə, postmodernist əsər yazır; Hüseynbala Mirələmov isə ilkin mətnə konstruktiv yanaşır, eşqə Nizami, Füzuli tərzində metafizik anlam verməsə də, onu yerlərdən göylərə qaldırır, həyatın ali mənası kimi dəyərləndirir, yəni postmodernist əsər yazmır. Düzdür, bu əsərdə də "dekonstruktivlik" var, amma gizlidir, Çingiz Aytmatova deyil, Tolstoya münasibətdədir və olsun ki, qeyri-ixtiyaridir, yəni müəllifin özü bunun fərqində deyil. Amma fikrin ardıcıllığı qırılmasın deyə, özəl incələmə istəyən bu məsələ barədə indi deyil, bir qədər sonra danışacam.

"Cəmilə" ilkin, "Bəyaz buludlar üstdə" törəmə mətn statusu daşıyır və Hüseynbala Mirələmov bunu nəinki gizləmir, ört-basdır eləməyə çalışmır, əksinə, bütün əsər boyu dönə-dönə, özəl bir ehtiramla vurğulayır, yada salır. Amma anologiya hər iki əsərin məhəbbət mövzusunda yazılmasıyla bitmir. Həm də hər iki əsərdə məhəbbət, yoxsa, kəbin sədaqəti məsələsi qoyulur və məhəbbətə üstünlük verilir - birincidə Cəmiləylə Danyar, ikincidə isə, Ayanla Vüqar arasındakı sevginin timsalında!

"Əlvida, Gülsarı" əsərindən gətirilən sitat-epiqrafın bir anlamı da budur ki, Hüseynbala Mirələmov görkəmli qırğız yazıçısı ilə eyni vaxtda, 60-cı illərdə bədii yaradıcılığa başlayıb, yəni onlar eyni zamanın övladları, mənəvi qardaşlardır. Nədən ki, insanlar ata-analarından daha çox, zəmanələrinə bənzəyirlər və zamandaşlıq onlarda fikir ortaqlığı, duyğu doğmalığı yaradır. Üstəlik də, bu iki yazıçı birbaşa dost olublar. Qırğız yazarı Azərbaycan nasirinin yaradıcılığını, özəlliklə də, Qarabağ mövzusundakı "Xəcalət" əsərini yüksək qiymətləndirib və öz ana dilinə çevirtdirib. Hüseynbala Mirələmovun "Cəza" povesti ilə Çingiz Aytmatovun "Qiyamət" romanının ideya doğmalığı var. Hər iki əsər realist-psixoloji üslubda yazılıb. Hər iki əsərdə insanın təbiətlə harmoniyası, onun ali missiyasının bu harmoniyanı qoruyub saxlamaqdan ibarət olması ideyası irəli sürülür. Hər iki əsərin müəllifi yer üzündəki qlobal fəlakətlərin məhz bu adi və ali həqiqətin unudulmasından irəli gəlməsiylə bağlı xəbərdarlıq edir. Bu, ünlü qırğız yazıçısının çoxşaxəli romanında ideya qollarından sadəcə, biri, Azərbaycan yazıçısının povestində isə əsas fikir, aparıcı qayə, ana ideyadır.

"Bəyaz buludlar üstdə"nin aysberqi xatırladan sitat-epiqrafının birbaşa mətnin üzünə çıxmayan, sətiraltı, amma yenə də anındaca oxunan başqa, gizli bir anlamı da var. Söhbət, çox ünlü bir əsər və onun özündən də ünlü ilk cümləsindən gedir. Yəni "Bəyaz buludlar üstdə"nin epiqrafı həm də Lev Tolstoyun "Bütün xoşbəxt ailələr bir-birinə bənzəyir, bədbəxt ailələr isə hərəsi bir cür bədbəxtdir" cümləsilə başlayan "Anna Karenina" romanına mesaj göndərir. Hüseynbala Mirələmov qırğız yazıçısından açıq, rus yazıçısından isə üstüörtülü sitat gətirir, birinciyə açıq-aşkar əl eləyir, ikincini isə gizli işarələyir. Amma ola da bilsin ki, bu işarə birbaşa deyil, dolayısıyladır, yəni müəllif bunu fərqinə varmadan, Çingiz Aytmatov vasitəsilə eləyib, ən düzünü, şübhəsiz ki, o özü bilir. Çingiz Aytmatovun rus dahisiylə fikir qarşıdurmasına getməsinə, daşa-tərəziyə girməsinə isə şübhə yoxdur.

Ailəli kişi və ərli qadının məhəbbətindən danışan "Bəyaz buludlar üstdə" istər bilərəkdən, istərsə də, bilməyərəkdən, ən ümumi ideya baxımından da Tolstoyun romanında irəli sürülən fikrə qarşıdır. Dahi rus yazıçısının dünyalarca ünlü romanını oxumayan çətin ki, tapılsın və odur ki, söz konusunun dərhal anlaşıldığına şübhəm yoxdur: toxunulmaz ailə bağları, yoxsa, dayanılmaz sevgi; ağılın çərçivəsi, yoxsa, duyğunun azadlığı; qanunun qəlibi, yoxsa, qəlbin qanunu? Tolstoy bu məsələdə ilahi-təbii qanunların tərəfindədir və bu qanunları heç vaxt pozmayan təbiəti insana örnək gətirir. "Bəyaz buludlar üstdə" romanı müəllifinin fikrincə isə, əsas qəlbin istəyidir. Və elə epiqrafdanca gizli konflikt başlayır: kim haqlıdır, Tolstoy, yoxsa, qəhrəmanlarının ardından boylanıb onun klassik mövqeyinə qarşı çıxan qırğız yazıçısı və ünlü qırğızla həmrəylik göstərən Azərbaycan yazarı?

Tolstoya görə, ilahi əsaslara dayanan əzəli-əbədi ailə dəyərlərini keçici ehtirasa qurban vermək fəlakətə aparır və bircə yol qalır - bu əsasları heç vaxt pozmayan, öz şüuru ilə varlığa müdaxilə eləməyən və şüursuzluğu ilə aram tapan təbiətin özü kimi dinc olmaq, təbiətin qanunları (və onların arxasında dayanan Tanrı) ilə harmoniyada yaşamaq! Eqoist əzablardan, dayanılmaz ehtiraslardan qurtulmağın yolu özünü bu ahəngin, bu harmoniyanın içində əritmək, yox eləmək, sufiyanə desək, fənafillahdan keçir! Füzuli demişkən, "Rahi-eşq içrə mənə ancaq fəna məqsud idi/Şükr kim məqsudə yetdim, intizarım qalmadı". Bütün acılar məhz bu birliyin, ahəngin, harmoniyanın pozulması, "şüurlu" insanın özünü "şüursuz" təbiətdən ayırması, individualizm, fərdiyyətçilikdən başlayır! Əlbəttə, Tolstoy yaxşı başa düşürdü ki, xoşbəxtlik illüziyadır, Turgenevin dediyi kimi, onun ancaq müəyyən anları var, "təbiiləşməklə" xoşbəxtliyə çatmaq fikri isə, sadəcə, özünü aldatmaqdır. Çünki insan ikinci minilliyin sonlarına doğru gəlib çatdığı sivilizasiyanın zirvəsindən geri dönüb yenidən "şüursuz" ola bilməz, bu durumu ancaq oynamaq, özünü şüursuz təbiətin yerinə qoymaq olar. Amma təbiətlə harmoniya insana ən azı, sakitlik, hüzur gətirər, onu zaman qatarının altına atılmaq kimi faciəli sonuclardan qoruya bilər. Təbiətdə şüur olmadığından, sanki zaman da donub, gəlişmə dayanıb, Platonun dediyi kimi, hər şey neçə minillərdir ki, vahid ilahi proqram üzrə çevrə boyunca təkrar olunur. Çünki təbiətdə insana məxsus ağıl, bu ağıldan doğan fərdiyyətçi eqo və onun doğurduğu bəlalar yoxdur. Sabahlar eyni cür açılır, axşamlar eyni cür düşür, günəşin doğuşu-batışı təkrar olur, buludlar eyni cür dolur, yağışlar eyni cür yağır, otlar eyni cür cücərir, çiçəklər eyni cür açır. Yazıçı fəlakətə aparan yolun acı sonuclarını urbanistik mühitdə fırtınalı, tragik eşq romanı yaşayan Anna və Vronskinin, "səadətə" aparan yolun mötədil nəticələrini isə, təbiətin qoynundakı malikanəsinə sığınan Levin və onun zövcəsi Ketin sakit, təvazökar, iddiasız, hüzurlu ailə həyatının timsalında göstərir.

Tolstoyun zamanında individualizm, insanın özünü nəinki təbiət, hətta Allahdan da ayırıb əlahiddə bir varlıq kimi dərk eləməsi pik həddə çatmışdı - ateizmin dövlət ideologiyası səviyyəsinə qalxması, cahan savaşları, inqilablar və kosmosun fəthi ilə tarixə düşən iyirminci yüz il yaxınlaşırdı. İnsanlığın gələcəyi ilə bağlı əndişələnən ən ağıllı başlar, ən müdrik zəkalar bu şeytani gedişi dayandırmağın yollarını arayıb-axtarırdılar. Dünya hara üz tutmuşdu? Zaman hara fırlanırdı? İnsan hara gedirdi? Dostoyevski sorundan çıxış yolunu Tanrıya, Tolstoy isə təbiətə qayıtmaqda görürdü. Annanın altına atıldığı qatar ilahi əsasları da, onun minillərdən bəri müəyyən elədiyi dəyərləri də darmadağın eləyən yeni zamanın rəmzi-simvolik işarəsi idi. Anna özünü sadəcə, qatarın deyil, acımasız sürətlə insanlığın üstünə gələn yeni zamanın altına atmışdı. Zamanın gətirdiyi liberalizm min illərin patriarxal düşüncəsinə söykənən dəyərləri dağıdır, rus dahisi bu kor gedişə qarşı çıxaraq, bütün zamanların fövqündə və dışında duran ilahi-təbii qanunların bərpasına çağırırdı. Dostoyevskiyə görə, sorunun çözümü üçün insan superşüurlu ruha, Tolstoya görə isə "şüursuz" təbiətə çevrilməliydi. Dostoyevski aliyə, Tolstoy isə adiyə çağırırdı. Amma hər iki halda insan şüurunun yaratdığı süni və məhdud çərçivədən çıxmaqdan söz gedirdi. Hər iki halda faciənin mənbəyi ağıl idi və ağıldan bəla problemi yaşanırdı. Hər iki dahi Qriboyedovun əsrin başlanğıcında qoyduğu suala cavab axtarır, Dostoyevski çıxış yolunu ağıldan imtina edib, ilahi intellektə yüksəlməkdə, Tolstoy isə təbii anti-intellektə enməkdə görürdü. Hər iki dahi üçüncü bir dahinin - Füzulinin yüzillər öncə dediyi bu fikri təsdiqləyirdi: "Ey Füzuli, eşq mənin qılma nasehdən qəbul/ Əql tədbiridir ol, sanma ki bir bünyadı var!" İndi - süni intellekt erasında "ağıldan bəla" sorunu qat-qat kəskinləşib və Hüseynbala Mirələmov da öz romanını problemin daha da kəskinləşdiyi bir dövrdə yazıb. Sual isə öz qüvvəsində qalır: Yolumuz hayanadır?

Kimsə etiraz edə bilər ki, mən məsələni çox net qoyur, radikallaşdırıram, çünki eyni durumda olan milyonlarla digər qadınlar kimi Anna, eləcə də dünya ədəbiyyatı və milli bədii nəsrimizdən yaxşı tanıdığımız emmalar, indianalar, katerinalar, afətlər, təhminələr... intihar eləməyə də bilərdi. Amma eləyirlər, çünki sevginin olmadığı bir durumda cismən sağ qalmaq bu qadınların mənən yaşaması demək olmayacaqdı. Öz dönəmlərinin qabacıl dünyagörüşünü təmsil eləyən bu qadınların heç biri sıravi, boz adam deyildi. Onların sevgidən umduqlarını yerdəki kişilər verə bilmirdi, göydəki kişiyə isə inamları güclü deyildi və ya yox idi. Bircə yol qalırdı - yerlə göy arasındakı qeyri-müəyyənliyə, heçliyə atılmaq, yox olmaq, ölüm!

Hüseynbala Mirələmovun qəhrəmanı - Ayan intihar eləmir: təkcə ona görə yox ki, müəllif belə istəyir; həm də ona görə ki, eşq üzündən intihar dönəmi artıq çoxdandır tarixə qovuşub. Daha saralar özlərini sellərin ağuşuna atmır, "bisutunlar çapılmır, bəzən böyük bir ölkədə bir məcnun da tapılmır." Yəqin, bu üzdən ötən yüzilin sonlarında Hidayət Orucovun "Məhəbbət yaşayır hələ" əsərini Milli Teatrda "Məhəbbət yaşayırmı, hələ?" adıyla səhnələşdirmiş, çağdaş dönəmdə sevginin varlığını sual işarəsi altına almışdılar. Ayan belə bir dönəmin övladıdır, qatar deyil, təyyarə dönəminin qadınıdır və problemi öz zamanına uyğun çözür - sevgilisi Vüqarla birlikdə təyyarəyə bilet alıb, Türkiyəyə, ordan da Avropaya gedir və beləcə, həm də "yolumuz hayanadır?" sualına öz düşüncəsi üzrə praktik cavab verir. Təyyarənin altına atılmaq olmur, onun üstünə çıxmaq, ordan bəyaz buludları seyr eləmək olar.

Ayan kimdir? Hüseynbala Mirələmov öz qəhrəmanının dəqiq xarakteristika və sosial təyinatını vermək üçün romanda daha iki qadın obrazı yaradır - Vəsilə və Lalə. Hər biri öz xarakteriylə seçilmək baxımından bu obrazlar bir qədər də Üzeyir Hacıbəylinin Gülçöhrə, Asya, Telli üçlüyünü xatırladır. Eşqi təmsil edən Ayan bu qadınlar arasında mərkəzdə durur. Ehtirası rəmzləşdirən, Tamerlan adlı ailəli bir kişiylə roman yaşayan rəfiqəsi Vəsilə Ayanın sağında, Vüqarın qanunu təmsil edən gözəl, lakin sərt, quru, təbəssümsüz arvadı Lalə isə solunda qərar tuturlar. Mirələmovun təqdimində Ayan gözəllik, ağıl və ehtirasın vəhdətinin təcəssümüdür. Yazıçı onun dedi-qodu eləmək, hiyləgərlik və sair kimi qadınlara məxsus zəiflik və nöqsanlarına da göz yummur, ideal deyil, real, amma sevimli qadın obrazı yaradır, onun Vəsilənin mənzili, yaxud İsmayıllıda - təbiətin qoynunda Vüqarla sevgi səhnələrini xüsusi ilhamla, bütün anadangəlmə gözəllikləri, naturalistik incəliklərinə qədər təsvir eləyir. Lakin o, ehtirası öz qəhrəmanlarının münasibətinin sadəcə, qaçılmaz başlanğıcı kimi verir, onların eşqin təsiriylə fasiləsiz daxili gəlişməsi, müxtəlif dönəmlərdən keçməsi, finalda ülviyyətə yüksəlməsini də gözdən qaçırmır.  

Bütün roman boyu, özəlliklə də, şərq mentalitetinin daşıyıcısı olan oxucunu bir sual düşündürür: ərli qadının ailəli kişiylə məhrəm münasibəti nə dərəcədə təqdirəlayiqdir? Yazıçı öz qəhrəmanlarının qanunazidd hərəkətinə qanunların ən alisi saydığı sevgi vasitəsilə bəraət verir. Ayan xəsis, etinasız, nəzakətsiz, kitaba, ədəbiyyata ironik yanaşan, mənən dayaz əri Həsəni sevmir, hətta ondan dünyaya övlad belə gətirmək istəmir, onun gözəlliyi və ağlına pərəstiş eləyən, onu hətta ərinə belə qısqanan Vüqarı sevir! Ayana görə, həyatda yalnız bir qanun var - eşqin qanunu! Bir hökm var - qəlbin hökmü! İnsan dünyaya bir dəfə gəlir və bir dəfə verilmiş ömrü qəlbinin istəyincə yaşamalı, həyatı sevmədiyi adamla birgə yaşamaqdan doğan zindana çevirməməlidir! Xoşbəxtlik onun haqqıdır! "Ailə ocağı da o zaman isti olur ki, içində yaşayanların bir-birinə sevgisi qarşılıqlı olsun".

Taleyin qəfil hökmüylə tapdığı səadətindən az qala, ağlını itirən Ayan həyatına rəng qatan, məna verən bu eşqə görə hər şeyindən - tənha, qoca anasından, ev-eşiyindən, ailəsindən, vətənindən, bir sözlə, bütün keçmiş həyatından vaz keçərək sevgilisi ilə birlikdə dünyanın o başına belə getməyə hazırdır! Onun Anna kimi qatarın altına atılmağa, Emma və Afət kimi özünü zəhərləməyə, İndiana və Katerina kimi sularda boğulmağa, Təhminə kimi intiharın ən orijinal yolunu seçməyə - serroz ola-ola şərab içməyə ehtiyacı qalmır. Çünki onun sevgilisi "mələyi fahişə eləyən" Vronski, Rudolf, Raymon, Boris, Qaratay, Zaurun bacarmadığını eləyir - "fahişəni mələyə çevirir!" Və burdan da roman müəllifinin başlıca qənaətlərindən biri hasil olur: hər bir xoşbəxt qadının arxasında onun yolunda hər cür fədakarlığa hazır olan kişi dayanır. Yəni əsas qəhrəmanının qadın olmasına baxmayaraq, Mirələmov nəinki feminist roman yazmayıb, əksinə, feminist zamana qarşı müxalif mövqedə durur. 

Zaman demişkən, romanda Aytmatovun ünlü povestindən gələn və taleyi işarələyən Gülsarı obrazı haqqında da danışmaq lazımdır. Gülsarı Ayanın atıdır və bu qiymətli hədiyyəni ona Aytmatovun pərəstişkarı olan babası bağışlayıb. Ayan öz muradına da bu at vasitəsilə çatır - dəniz sahilində gəzəndə hürkmüş at onu belindən yerə vurmaq istəyir, təsadüfən orda olan Vüqar qadını xilas edir və məlum hadisələr də bundan sonra başlayır... Tale qaçılmazdır, amma insanın iradəsi, gücü, istəyi, hətta taleyin hökmünə belə üstün gələ bilər. Romanın rəmzi-simvolik səciyyə daşıyan bu ekspozisiyasından doğan qənaət budur. Romanın bütün sonrakı olayları ekspozisiyada işarə olunan bu ideyanın açılışı və təsdiqindən ibarətdir. Əsəri oxuduqca görürük ki, Vüqar Ayanı təkcə atdan yıxılmaqdan deyil, taleyin atından yıxılmaqdan xilas edir.

Romanda rəmzi-simvolik səciyyə daşıyan daha bir epizod təbiətlə bağlıdır və konfliktin kuliminasiya məqamını əks etdirir. Qəhrəmanlar - Vüqar və Ayan öz ailələri ilə birlikdə təbiətin qoynuna - İsmayıllıya gedirlər və Tolstoyun dediyinin əksinə, təbiət onların sorunlarını nəinki çözmür, məsələlərə nəinki hüzur gətirmir, əksinə, konflikti daha da kəskinləşdirib pik həddinə çatdırır - hər iki tərəf rəsmi boşanma qərarı verir. Təbiət saf, təmiz, bərraq bir aynadır və insanı necə varsa, elə də göstərir, onun beynini, qəlbini artıq informasiya yükündən təmizləyir, bir sözlə, onu özünə qaytarır və bununla da verəcəyi qərarı qətiləşdirir. İsmayıllı epizodu bunu deyir.

Romanda daha bir simvol təyyarədir və finalla bağlıdır. Qəhrəmanların romanın sonunda təyyarəylə xaricə üz tutması, sadəcə, bir ölkədən başqasına getmək deyil, eyni zamanda eşqin gücüylə həm məişət dedi-qoduları, həm də ümumən cismanilikdən, yerin cazibəsindən xilas olub, yüksəlməsi, ucalması, ülviyyət rəmzi olan səmalardakı ruhani vəhdəti, iki təndə bir can olması anlamına gəlir. Əlbəttə, ədəbiyyatımızda belə vəhdət örnəkləri çox olub - Füzulinin Leyli və Məcnununun cənnətdəki görüşündən tutmuş, Cavidin özünü uca qayaların zirvəsindən atan Sənan və Xumarının ruhlarının vüsalına qədər. Hüseynbala Mirələmovun romanının özəlliyi ondadır ki, onun qəhrəmanları bir dünyadan digərinə getmir, dünyanın bir yerindən digər yerinə gedir, Adəm və Həvvanın cənnət səadətini bu dünyanın özündəcə yaşamağa qərar verirlər. Bu, müasir insan düşüncəsinin vertikaldan horizontala keçməsi, yəni şaquli deyil, üfüqi düşünməsi, bir sözlə, Haydeggerin dediyi kimi, metafizikadan imtinası anlamına gəlir. Lakin nə anlama gəlirsə-gəlsin, Xəyyamın "Burda cənnət yapalım badə ilə, nəmə lazım o varılmaz cənnət", yaxud da Səməd Vurğunun "bütün cənnətləri quracaq insan" fikrini təsdiq edir.

Kaş ki, insanın öz səadətinin ardınca nəinki başqa dünyaya, heç dünyanın başqa yerinə getməyə də ehtiyacı olmayaydı. Və bir də kim təminat verə bilər ki, altı aydan, bir ildən, uzağı, iki ildən sonra qəhrəmanları bir-birinə bağlayan ehtiras atəşi sönməyəcək? Bəs, sonra nə olacaq? Yeni sevgi, yeni səadət axtarışlarımı başlayacaq? Məncə, möhtərəm yazıçımız bu sualın cavabını qəhrəmanların bəyaz buludların üstündən yerə enəndən sonrakı həyatını əks etdirən növbəti romanında verə bilər...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.07.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

SUAL

Mahatma Qandiyə görə: "Azadlıq ifrat dərəcəsinə çatdıqda özbaşınalığa çevrilir."

Sizcə, bu ifrat bataqlığını yaradan hansı əməllərdir?

 

 CAVAB

Azadlığı bəzən barbarlıqla dəyişik salırıq. Azadlığın qapısını geniş açmaq olmaz. İfrat azadlıq meşşanlığa, ləyaqətsizliyə belə apara bilər adamı. Azadlığı anlamadan "mən azadam " demək olmaz. İnsan nəfsinə, şərəfinə, qeyrətinə sahib çıxmağı bacarmalıdır. Məsələn: "Azadam "- deyib hər düşündüyünü etmək və ya demək də olmaz. Azadlığın da sərhəddi var. Keçdinsə, özünü itirəcəksən.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.07.2024)