Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun təşkilati  dəstəyi ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında həyata keçirilən “Güney Azərbaycan Ədəbiyyatının təbliği” layihəsində bu gün sizlərə Arəş Əhmədinin şeirləri təqdim ediləcək. 

Son bir ildə böyük oxucu auditoriyası toplayan və hər iki Azərbaycanda sevilərək izlənən layihənin koordinatoru Təbrizdə yaşayıb yaradan şair, yazar və tərcüməçi Əli Çağladır.

 

 

I.

Yadımda deyil

Hansı şəkildə yarandı sevgimiz,

Hansı saat yaralandı sevgimiz.

 

Hansı quş darıxdı içimdə uçmağa...

Hansı şair darıxdı son şeirin yazmağa...

Hansı axşam gözlərimdə yağış yağdı...

 

Yaralarım amma yadımdadır

Barmaqlarımdan başladı ağrılarım

Yaralarımın qanadığı...

 

Mən divarların arxası

Mən kölgələrin qorxaq üzü

Mən,

Uzaqlar,

Sonsuz yolların yolçusu

Mən qəbirlərin cənazəsi...

 

Haçan kəlmələrin qaçaqçısı oldum?!

Gecələr, darıxmaların axşamlığında

Gözlərimin arxasında gizlənən sıxıntılara...

 

Sonra yaralarımı yalamağa başladım

Yaralarımı yazmağa

Yarlarımla yatmağa...

 

Sükut ən sevdiyim səs

Qaranlıq sevdiyim rəng

Və kabuslarım sevdiyim röyalar...

 

Hər şey tərsinə başlandı sənsizlikdən...

 

Haçan başlansa da sevgimiz

Yadıma gəlmir heç bir şey

Təkcə röyadır bunlar...

 

 

II.

Odamdakı kaktus çiçəyinin tənhalığını,

Öz bağrıma basıb qucaqlayıram

Yaralanıram

Qanayıram.

Qucaq həsrəti!

Caniko mən belə başlanıram...

Yeməklərə etisab edirəm,

Aclığıma danışıram ağrılarımı

Və

Dustaqdakı yoldaşımı unutmamışam bilsin aclığımı, ac qoyuram!

Yas törəninə gedirəm sanki,

Paltar komodumdan,

Qara köynək

Qara şalvar

Qaralara biçirəm özümü...

Qarğalar gözləyir sanki məni,

Aynada mən boyda bir mətn var

Saçlarında varaq-varaq ağları darayıb,

Gözlərimin içinə baxıb

Gülümsəyib aynadakına

Axmaq birisisən deyib ona

Sonrası

İkimiz də qəhqəhə çəkib

Vidalaşırıq bir-birimizdən...

Eşitməsinlər,

Ciblərimdəki

Yumruqlarımda sıxdığım etirazların səsini –

Uzaq gəzəcəm

Qardaşımın sümüklərindən yonulmuş batonları

Və

Bacımın saçlarından hörülmüş şallaqları –

Polislərdən.

Burax...

Tökülürəm

Xiyabanlara

Və

Adamların izdihamında gəzirəm

Xəlvətimi...

Başmaqlarımı yorur ayaqlarım!

Parklarda park edirəm,

Başmaqlarımın yorğunluğunu.

Başımı öz çiynimə söykəyib

Dizlərimi qucaqlayıb,

Məzar soyuqluğu boyda

Bir səndəl üstə

Uzadıram darıxmalarla dolu “Arəş” adla bir cənazəni.

Və sonrası

Unuduram dustaqdakı dostumu

Çaysızlığımda...

Çaysızlığımın əlindən yapışıb

Günəş qəfəsinə qonaq edirəm.

Günəşdə

“Günəşi” darıxıram...

Qəfənin dinc, xəlvət və sərin küncündə

Siqaretlər məni yandırıb

Çəkirlər.

Siqaretlər məni söndürürlər külqabında.

Bir kişi qalıb bütün kafelərdə,

Və iki fincan çay önündə.

Külqabından kül altında qalan köz kimi qalxıram.

Durub özümü yığışdırıb qəfədən çıxıram...

Evə götürüb özümü,

Gəlirəm...

Açarlarım məni itirib!

Divar əlimdən yapışıb

Məni tullayır həyətimizə.

Nar ağacı məni salamlayır!

Dodaqlarında saxta gülüş,

Baxışında məni qorxudan qorxular var –

Nar ağacının...

Keçirəm etinasızca!

Hələ səndən asılmağa

İndiki vəziyyətim düz deyil –

Sərilirəm yorğan-döşəyimə.

Gecələr gözlərimdən qaçan yuxunu,

Yuxusuzluğu,

Mən

Ağrıyıram!

Mən

Gözlərimi ağlayıram!

Ağrılarım məndən durub

Səssizcə

Kor gözlərini zilləyib

Pəncərəsiz otağımın pəncərəsindən eşiyə baxır.

Küçələrdə elektronika dirəkləri,

Ayaq üstə ölülərdir sanki!

İşıq saçmayırlar,

Darıxma yağdırırlar

Gecələrimin yalqızlığına.

“Ay” səndən sonra

2Aylardır” gedib mənim göyümdən...

Və ulduzlar

əsgərlər kimi

“Aylar”ını darıxırlar!

Birazdan özümü axtarıram...

Bax...

Şeir dəftərimin “İntihar sətrində” durmuşam!

 

Caniko

Qəlbimi sıxan

Ağrıları

Haçan,

Hansı gecə

Qəlbimin yaxasından qurtarıb

Öləcəyəm?!

Caniko

Özünü

Bir gecə gizlicə götürüb gəl mənə.

 

 

III.

Buralarda

Bir izdihamda

Gəzirdim

İnsanların baxışını hiss etmədən.

 

Buralarda hər an yeni bir xəbər

Yeni bir olay

İnsanlar gəlib getmədə.

 

Duraqlarda

Yorğun insanlar

Sürgün insanlar

Azğın əsgərlər

Evə qayıdan bir qadın

Metroda yorğunluğunu yatan bir kişi –

Qırmızı çıraqlarda xoşbəxtliyi çiçəklərində

Gizlədib satan iş uşaqları...

 

Buralarda

Bilmirsən nə qədər tənhalıq var

Bilmirsən nə qədər ürəklərdə boğulan sevgilər var

Sevgini etiraf edirdi bir oğlan, qız arxadaşına,

Siqaretini son nəfsdə içinə aldığında

Bilmirsən...

 

Sən,

Bir öpüşsən yaxılırsan tənimə!

Sən,

Bir odekolon qoxususan, yayılırsan tənimə!

Sən, eşqsən axırsan damarlarımda...

 

Sonralar

Sən, bir quşsan

Səni yalnız qəfəsdə sevmək olur...

Sən, bir səssən

Səni yalnız bir mahnıda dinləmək olur...

Sən, bir darıxmasan

Səni yalnız bu şeirdə danışmaq olur

Sən...

 

Adını unuduram

Adını unutmaq istəyirəm.

Xoşca qalın

Sizə yaxşı günlər arzulayıram.

Sizə mənsiz saatlar,

Sizə gözəl bir sevgi...

 

Sən, “Azadlığa çatmayan inqilabsan!”

Mən evində bir sürgün!

Bax,

Tehran

Sevginin beşinci fəslidir...

 

IV.

Daha heç bir olay olmayacaq

Daha gecələr

Otağımın divarından axmayacaq dünya

Savaşlarında

Ölən məsum uşaqların qanı

Və anaların döşlərindən süd

İçib keflənən oğlanlara

Nifrət etməyəcəyəm.

 

Qızcığazların yataqlarda

Bakirə olduqlarına həvəslənməyəcəyəm.

Hızlı kişilərin baxışlarından

Pomada çəkilir qadınların dodaqlarına.

 

Burax!

 

Daha polislərdən qorxmayıram

Daha yormur məni müfəttişin sorğuları

Daha gicəlmirəm

Daha ürəyim bulanmayır

Daha dar ağaclarına boynum sıxılmır

Daha mərmilərə ayaqlarım yıxılmır...

 

Mən neçə vaxtdır bu şeirdə uzanıb ölmüşəm!

Gülüşlərinin ayaq izlərində!

Divar çəkdiyim gözlərində!

Və geri dönmüş məktublarda...

 

Ölümün adəti uzanıb ölməkdir.

 

V.

Mən sonu görüşümüzün yeddi il sonrasıyam

Heç nə dəyişilməyib,

Heç nə olmayıb

Üzülmə mənim üçün nazlım...

 

Yalnız

Siqaret çox çəkirəm

Qəlbim piano çalan qız

Əllərim, əllərinə darıxır

Gözlərimdən silinmir gözlərin...

Yadımdan çıxmamış deyim

Saçlarımı kəsdim

Bəlkə əllərinin izini silə bilsəm...

 

Üzülmə nazlım

Cümə günü darıxmağın son durağı

Və mən xiyabanlarla, xəyalınla gəzirəm!

Yerin boş

Üzülmə...

 

Gəl

Yalan danışaq

Halımız yaxşıdır.

Gəl inanaq buna...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.07.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzeti” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə tənqidçi Əsəd Cahangirin yazıçı Hüseynbala Mirələmovun "Bəyaz buludlar üstdə" romanı üzərinə filoloji-fəlsəfi notlarını təqdim edirik. 

 

 

Ünlü yazar Hüseynbala Mirələmovun "Bəyaz buludlar üstdə" romanı qədimdən qədim bir mövzuya - məhəbbətə həsr olunub. Amma "günahkar" məhəbbətdən danışan romanda bu əzəli-əbədi mövzu çağdaş yöndən, orijinal rakursdan verilir və bunu elə epiqrafdanca görmək xoşbəxt ola bilməz. Hamının öz taleyi vardır..." Dünyaca ünlü qırğız yazarı Çingiz Aytmatovun "Əlvida, Gülsarı" povestindən gətirilən bu epiqrafın orijinallığa, özünəməxsusluğa nə dəxli var? - deyə soruşa bilərsiniz və bu sualı cavablandırmaq üçün bir az uzaqdan başlamalı olacam.

Öncə onu vurğulayım ki, əgər bu romanı mən yazası və hökmən epiqraf verəsi olsam, heç bir tərəddüd-filan göstərmədən minlərlə nümunə arasından Anarın "Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi" romanının qəhrəmanı Təhminənin məşhur aforizmini seçərdim: "Dünyada yalnız bir həqiqət var - qəlbin həqiqəti və səadət, xoşbəxtlik də elə budur." Çünki "Bəyaz buludlar üstdə" romanında qoyulan başlıca sorun insanın səadəti, ona çatmağın yolu isə cismani və mənəvi təminatdan doğan könül rahatlığıdır.

Platon "Ziyafət" dialoqunda yazırdı ki, insan ruhu dünyaya gələndə iki yerə bölünür və hər kəs öz yar(ıs)ını axtarır, tapsa, bütövləşib xoşbəxt olur, tapmasa, bədbəxt! Ağız ədəbiyyatı bu fikri bir qədər sadə şəkildə belə yaşadır - taylı tayını tapmasa, günü ah-vayla keçər. İnsan ailə quranda, ya zəlzələdən, ya vəlvələdən yanlışlığa yol veribsə, öz tayını tapmayıbsa, günü ah-vayla keçməli, bir dəfə yol verdiyi yanlışın acısını ömrü boyu çəkməli, yoxsa, öz yar(ıs)ını, özünün bütövlüyünü tapmaq üçün yeni çabalarda bulunmalıdır? Hüseynbala Mirələmovun son romanında cavablandırdığı ana sual budur. Bu sualla, bildiyimiz kimi, sevmədiyi Manafa fərqinə varmadan, ictimai rəy xatirinə, el gözünə ərə gedən Təhminə də qarşılaşır. Amma Hüseynbala Mirələmov epiqrafı                  Aytmatovdan verib, çünki qırğız yazarının povesti də, "Bəyaz buludlar üstdə" romanı da, Anarın əsərindən fərqli olaraq tragik sonluqla deyil, "bəşəri komediya" finalıyla, yəni qəhrəmanların vüsalıyla bitir. Təhminə Zaurun şəxsində öz yarısını tapmır, Aytmatovun qarşılıqlı məhəbbətlə bir-birini sevən Cəmilə və Danyarı, Mirələmovun Ayan və Vüqarı isə bir-birini tapır, təkcə cismlər deyil, yer üzünə gələndən bəri bir-birini axtaran ruhlar da qovuşur, bütövləşirlər.

 

Burda zahirən mətləbdən uzaqlaşmaq kimi görünən, əslində isə onu daha da genişləndirən bir haşiyə çıxmalı olacam. Anarın "Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi" romanı milli nəsrimizin ən geniş rezonans doğuran əsərlərindən biridir və poetik təfəkkürümüz bir neçə yüzildir Füzuli orbitində fırlandığı kimi, bədii nəsrimizin önəmli bir qismi də onillərdir ki, bu əsərə, ya təqlidi, ya da tənqidi, ya birbaşa, ya da dolayısı ilə münasibət üzərində yazılır və yazılmaqdadır. Yeni nəsil yazarlardan Cavid Zeynallının "Günəşi gözləyənlər" romanından tutmuş, ta Hüseynbala Mirələmovun haqqında söz açdığım romanına qədər bu məhz belədir. "Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi" ölçüyə, miqyasa, etalona, məhək daşına, Qordu düyününə çevrilib və hələ ki İsa Muğannanın "dünyada bir qadına münasibətdən qat-qat ciddi məsələlər var" deyən "İdeal" romanından başqa bu düyünü çözən olmayıb. İsa Muğannanın romanında isə düyünün çözülməsindən daha çox, ondan yan keçməkdən danışmaq olar. Beləcə, Azərbaycan nəsri 50 ilə yaxındır ki, bu düyünü çözəcək İsgəndər gözləyir.

Anar öz romanını Füzulinin "Leyli və Məcnun"unun modern qarşılığı kimi yazıb, hazırkı bir çox romanlarımız isə "Təhminə və Zaur"a cavab olaraq yazılır. "Bəyaz buludlar üstdə" də bu yöndən istisna deyil və mənə elə gəlir ki, roman ya məqsədyönlü, ya da şüuraltı olaraq "Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi"ndəki düyünü çözmək, düşdüyü ümidsiz durumdan təhminələri xilas etmək istəyi ilə yazılıb.

Təkcə yazıçılarımz deyil, oxucularımızın də "Təhminə və Zaur" dastanının duvaqqapma ilə bitməməsindən doğan yarım əsrlik acısı var və mənə elə gəlir ki, müsbət sonluqlu məhəbbət romanları yazan bir çox yazarlarımız həm də bu amili nəzərə alır, taleyin Təhminəyə qarşı ədalətsizliyini kompensasiya eləmək, bununla da, çoxmilyonlu oxucu auditoriyasının yarasına məlhəm qoymaq istəyirlər. Yeri gəlmişkən, klassik dövrdə də belə gecikmiş səadət yaşayan ədəbi qəhrəmanımız olub - Nizaminin "Xosrov və Şirin"inin nakam taleli Fərhadı! Arif Ərdəbilinin "Fərhadnamə"si və Əlişir Nəvainin "Fərhad və Şirin"indən tutmuş, Səməd Vurğunun "Fərhad və Şirin"inə qədərki bir çox əsərlərdə Fərhadın baş qəhrəmana çevrilməsi sadəcə, ədəbi yenilik naminə deyildi, həm də və daha çox "Xosrov və Şirin"ində epizodik yer tutan Fərhada qarşı "ədalətsizliyi" kompensasiya eləmək məqsədi daşıyırdı.

"Bəyaz buludlar üstdə"nin epiqrafı bir neçə anlam daşıyır və bu anlamlardan bəziləri anındaca aydın olur, yetər ki, Hüseynbala Mirələmovun yaradıcılıq yoluna ən ümumi şəkildə bələd olasan. Birincisi budur iki, "Bəyaz buludlar üstdə" qırğız yazarının gənclik illərində yazdığı, 60-cı illər və sonrakı onillərdə çox populyar olan və öz müəllifinin sənət vəsiqəsi sayılan "Cəmilə"siylə anologiya üstündə yazılıb, məsələn, Orxan Pamukun "Mənim adım qırmızı"sı Nizaminin "Xosrov və Şirin"iylə qarşılaşdırmada yazıldığı kimi. Amma bir vacib fərqlə: türk yazıçısı ilkin mətnə dekonstruktiv yanaşır, klassik əsərdəki ilahi eşqi göylərdən yerə endirir, hər cür ali dəyərdən, metafizik mənadan məhrum edir, qutsallıq haləsindən çıxarır, adi, gündəlik seksual duyğunun ədəbiyyatdakı sublimasiyası kimi təsvir edir, bir sözlə, postmodernist əsər yazır; Hüseynbala Mirələmov isə ilkin mətnə konstruktiv yanaşır, eşqə Nizami, Füzuli tərzində metafizik anlam verməsə də, onu yerlərdən göylərə qaldırır, həyatın ali mənası kimi dəyərləndirir, yəni postmodernist əsər yazmır. Düzdür, bu əsərdə də "dekonstruktivlik" var, amma gizlidir, Çingiz Aytmatova deyil, Tolstoya münasibətdədir və olsun ki, qeyri-ixtiyaridir, yəni müəllifin özü bunun fərqində deyil. Amma fikrin ardıcıllığı qırılmasın deyə, özəl incələmə istəyən bu məsələ barədə indi deyil, bir qədər sonra danışacam.

"Cəmilə" ilkin, "Bəyaz buludlar üstdə" törəmə mətn statusu daşıyır və Hüseynbala Mirələmov bunu nəinki gizləmir, ört-basdır eləməyə çalışmır, əksinə, bütün əsər boyu dönə-dönə, özəl bir ehtiramla vurğulayır, yada salır. Amma anologiya hər iki əsərin məhəbbət mövzusunda yazılmasıyla bitmir. Həm də hər iki əsərdə məhəbbət, yoxsa, kəbin sədaqəti məsələsi qoyulur və məhəbbətə üstünlük verilir - birincidə Cəmiləylə Danyar, ikincidə isə, Ayanla Vüqar arasındakı sevginin timsalında!

"Əlvida, Gülsarı" əsərindən gətirilən sitat-epiqrafın bir anlamı da budur ki, Hüseynbala Mirələmov görkəmli qırğız yazıçısı ilə eyni vaxtda, 60-cı illərdə bədii yaradıcılığa başlayıb, yəni onlar eyni zamanın övladları, mənəvi qardaşlardır. Nədən ki, insanlar ata-analarından daha çox, zəmanələrinə bənzəyirlər və zamandaşlıq onlarda fikir ortaqlığı, duyğu doğmalığı yaradır. Üstəlik də, bu iki yazıçı birbaşa dost olublar. Qırğız yazarı Azərbaycan nasirinin yaradıcılığını, özəlliklə də, Qarabağ mövzusundakı "Xəcalət" əsərini yüksək qiymətləndirib və öz ana dilinə çevirtdirib. Hüseynbala Mirələmovun "Cəza" povesti ilə Çingiz Aytmatovun "Qiyamət" romanının ideya doğmalığı var. Hər iki əsər realist-psixoloji üslubda yazılıb. Hər iki əsərdə insanın təbiətlə harmoniyası, onun ali missiyasının bu harmoniyanı qoruyub saxlamaqdan ibarət olması ideyası irəli sürülür. Hər iki əsərin müəllifi yer üzündəki qlobal fəlakətlərin məhz bu adi və ali həqiqətin unudulmasından irəli gəlməsiylə bağlı xəbərdarlıq edir. Bu, ünlü qırğız yazıçısının çoxşaxəli romanında ideya qollarından sadəcə, biri, Azərbaycan yazıçısının povestində isə əsas fikir, aparıcı qayə, ana ideyadır.

"Bəyaz buludlar üstdə"nin aysberqi xatırladan sitat-epiqrafının birbaşa mətnin üzünə çıxmayan, sətiraltı, amma yenə də anındaca oxunan başqa, gizli bir anlamı da var. Söhbət, çox ünlü bir əsər və onun özündən də ünlü ilk cümləsindən gedir. Yəni "Bəyaz buludlar üstdə"nin epiqrafı həm də Lev Tolstoyun "Bütün xoşbəxt ailələr bir-birinə bənzəyir, bədbəxt ailələr isə hərəsi bir cür bədbəxtdir" cümləsilə başlayan "Anna Karenina" romanına mesaj göndərir. Hüseynbala Mirələmov qırğız yazıçısından açıq, rus yazıçısından isə üstüörtülü sitat gətirir, birinciyə açıq-aşkar əl eləyir, ikincini isə gizli işarələyir. Amma ola da bilsin ki, bu işarə birbaşa deyil, dolayısıyladır, yəni müəllif bunu fərqinə varmadan, Çingiz Aytmatov vasitəsilə eləyib, ən düzünü, şübhəsiz ki, o özü bilir. Çingiz Aytmatovun rus dahisiylə fikir qarşıdurmasına getməsinə, daşa-tərəziyə girməsinə isə şübhə yoxdur.

Ailəli kişi və ərli qadının məhəbbətindən danışan "Bəyaz buludlar üstdə" istər bilərəkdən, istərsə də, bilməyərəkdən, ən ümumi ideya baxımından da Tolstoyun romanında irəli sürülən fikrə qarşıdır. Dahi rus yazıçısının dünyalarca ünlü romanını oxumayan çətin ki, tapılsın və odur ki, söz konusunun dərhal anlaşıldığına şübhəm yoxdur: toxunulmaz ailə bağları, yoxsa, dayanılmaz sevgi; ağılın çərçivəsi, yoxsa, duyğunun azadlığı; qanunun qəlibi, yoxsa, qəlbin qanunu? Tolstoy bu məsələdə ilahi-təbii qanunların tərəfindədir və bu qanunları heç vaxt pozmayan təbiəti insana örnək gətirir. "Bəyaz buludlar üstdə" romanı müəllifinin fikrincə isə, əsas qəlbin istəyidir. Və elə epiqrafdanca gizli konflikt başlayır: kim haqlıdır, Tolstoy, yoxsa, qəhrəmanlarının ardından boylanıb onun klassik mövqeyinə qarşı çıxan qırğız yazıçısı və ünlü qırğızla həmrəylik göstərən Azərbaycan yazarı?

Tolstoya görə, ilahi əsaslara dayanan əzəli-əbədi ailə dəyərlərini keçici ehtirasa qurban vermək fəlakətə aparır və bircə yol qalır - bu əsasları heç vaxt pozmayan, öz şüuru ilə varlığa müdaxilə eləməyən və şüursuzluğu ilə aram tapan təbiətin özü kimi dinc olmaq, təbiətin qanunları (və onların arxasında dayanan Tanrı) ilə harmoniyada yaşamaq! Eqoist əzablardan, dayanılmaz ehtiraslardan qurtulmağın yolu özünü bu ahəngin, bu harmoniyanın içində əritmək, yox eləmək, sufiyanə desək, fənafillahdan keçir! Füzuli demişkən, "Rahi-eşq içrə mənə ancaq fəna məqsud idi/Şükr kim məqsudə yetdim, intizarım qalmadı". Bütün acılar məhz bu birliyin, ahəngin, harmoniyanın pozulması, "şüurlu" insanın özünü "şüursuz" təbiətdən ayırması, individualizm, fərdiyyətçilikdən başlayır! Əlbəttə, Tolstoy yaxşı başa düşürdü ki, xoşbəxtlik illüziyadır, Turgenevin dediyi kimi, onun ancaq müəyyən anları var, "təbiiləşməklə" xoşbəxtliyə çatmaq fikri isə, sadəcə, özünü aldatmaqdır. Çünki insan ikinci minilliyin sonlarına doğru gəlib çatdığı sivilizasiyanın zirvəsindən geri dönüb yenidən "şüursuz" ola bilməz, bu durumu ancaq oynamaq, özünü şüursuz təbiətin yerinə qoymaq olar. Amma təbiətlə harmoniya insana ən azı, sakitlik, hüzur gətirər, onu zaman qatarının altına atılmaq kimi faciəli sonuclardan qoruya bilər. Təbiətdə şüur olmadığından, sanki zaman da donub, gəlişmə dayanıb, Platonun dediyi kimi, hər şey neçə minillərdir ki, vahid ilahi proqram üzrə çevrə boyunca təkrar olunur. Çünki təbiətdə insana məxsus ağıl, bu ağıldan doğan fərdiyyətçi eqo və onun doğurduğu bəlalar yoxdur. Sabahlar eyni cür açılır, axşamlar eyni cür düşür, günəşin doğuşu-batışı təkrar olur, buludlar eyni cür dolur, yağışlar eyni cür yağır, otlar eyni cür cücərir, çiçəklər eyni cür açır. Yazıçı fəlakətə aparan yolun acı sonuclarını urbanistik mühitdə fırtınalı, tragik eşq romanı yaşayan Anna və Vronskinin, "səadətə" aparan yolun mötədil nəticələrini isə, təbiətin qoynundakı malikanəsinə sığınan Levin və onun zövcəsi Ketin sakit, təvazökar, iddiasız, hüzurlu ailə həyatının timsalında göstərir.

Tolstoyun zamanında individualizm, insanın özünü nəinki təbiət, hətta Allahdan da ayırıb əlahiddə bir varlıq kimi dərk eləməsi pik həddə çatmışdı - ateizmin dövlət ideologiyası səviyyəsinə qalxması, cahan savaşları, inqilablar və kosmosun fəthi ilə tarixə düşən iyirminci yüz il yaxınlaşırdı. İnsanlığın gələcəyi ilə bağlı əndişələnən ən ağıllı başlar, ən müdrik zəkalar bu şeytani gedişi dayandırmağın yollarını arayıb-axtarırdılar. Dünya hara üz tutmuşdu? Zaman hara fırlanırdı? İnsan hara gedirdi? Dostoyevski sorundan çıxış yolunu Tanrıya, Tolstoy isə təbiətə qayıtmaqda görürdü. Annanın altına atıldığı qatar ilahi əsasları da, onun minillərdən bəri müəyyən elədiyi dəyərləri də darmadağın eləyən yeni zamanın rəmzi-simvolik işarəsi idi. Anna özünü sadəcə, qatarın deyil, acımasız sürətlə insanlığın üstünə gələn yeni zamanın altına atmışdı. Zamanın gətirdiyi liberalizm min illərin patriarxal düşüncəsinə söykənən dəyərləri dağıdır, rus dahisi bu kor gedişə qarşı çıxaraq, bütün zamanların fövqündə və dışında duran ilahi-təbii qanunların bərpasına çağırırdı. Dostoyevskiyə görə, sorunun çözümü üçün insan superşüurlu ruha, Tolstoya görə isə "şüursuz" təbiətə çevrilməliydi. Dostoyevski aliyə, Tolstoy isə adiyə çağırırdı. Amma hər iki halda insan şüurunun yaratdığı süni və məhdud çərçivədən çıxmaqdan söz gedirdi. Hər iki halda faciənin mənbəyi ağıl idi və ağıldan bəla problemi yaşanırdı. Hər iki dahi Qriboyedovun əsrin başlanğıcında qoyduğu suala cavab axtarır, Dostoyevski çıxış yolunu ağıldan imtina edib, ilahi intellektə yüksəlməkdə, Tolstoy isə təbii anti-intellektə enməkdə görürdü. Hər iki dahi üçüncü bir dahinin - Füzulinin yüzillər öncə dediyi bu fikri təsdiqləyirdi: "Ey Füzuli, eşq mənin qılma nasehdən qəbul/ Əql tədbiridir ol, sanma ki bir bünyadı var!" İndi - süni intellekt erasında "ağıldan bəla" sorunu qat-qat kəskinləşib və Hüseynbala Mirələmov da öz romanını problemin daha da kəskinləşdiyi bir dövrdə yazıb. Sual isə öz qüvvəsində qalır: Yolumuz hayanadır?

Kimsə etiraz edə bilər ki, mən məsələni çox net qoyur, radikallaşdırıram, çünki eyni durumda olan milyonlarla digər qadınlar kimi Anna, eləcə də dünya ədəbiyyatı və milli bədii nəsrimizdən yaxşı tanıdığımız emmalar, indianalar, katerinalar, afətlər, təhminələr... intihar eləməyə də bilərdi. Amma eləyirlər, çünki sevginin olmadığı bir durumda cismən sağ qalmaq bu qadınların mənən yaşaması demək olmayacaqdı. Öz dönəmlərinin qabacıl dünyagörüşünü təmsil eləyən bu qadınların heç biri sıravi, boz adam deyildi. Onların sevgidən umduqlarını yerdəki kişilər verə bilmirdi, göydəki kişiyə isə inamları güclü deyildi və ya yox idi. Bircə yol qalırdı - yerlə göy arasındakı qeyri-müəyyənliyə, heçliyə atılmaq, yox olmaq, ölüm!

Hüseynbala Mirələmovun qəhrəmanı - Ayan intihar eləmir: təkcə ona görə yox ki, müəllif belə istəyir; həm də ona görə ki, eşq üzündən intihar dönəmi artıq çoxdandır tarixə qovuşub. Daha saralar özlərini sellərin ağuşuna atmır, "bisutunlar çapılmır, bəzən böyük bir ölkədə bir məcnun da tapılmır." Yəqin, bu üzdən ötən yüzilin sonlarında Hidayət Orucovun "Məhəbbət yaşayır hələ" əsərini Milli Teatrda "Məhəbbət yaşayırmı, hələ?" adıyla səhnələşdirmiş, çağdaş dönəmdə sevginin varlığını sual işarəsi altına almışdılar. Ayan belə bir dönəmin övladıdır, qatar deyil, təyyarə dönəminin qadınıdır və problemi öz zamanına uyğun çözür - sevgilisi Vüqarla birlikdə təyyarəyə bilet alıb, Türkiyəyə, ordan da Avropaya gedir və beləcə, həm də "yolumuz hayanadır?" sualına öz düşüncəsi üzrə praktik cavab verir. Təyyarənin altına atılmaq olmur, onun üstünə çıxmaq, ordan bəyaz buludları seyr eləmək olar.

Ayan kimdir? Hüseynbala Mirələmov öz qəhrəmanının dəqiq xarakteristika və sosial təyinatını vermək üçün romanda daha iki qadın obrazı yaradır - Vəsilə və Lalə. Hər biri öz xarakteriylə seçilmək baxımından bu obrazlar bir qədər də Üzeyir Hacıbəylinin Gülçöhrə, Asya, Telli üçlüyünü xatırladır. Eşqi təmsil edən Ayan bu qadınlar arasında mərkəzdə durur. Ehtirası rəmzləşdirən, Tamerlan adlı ailəli bir kişiylə roman yaşayan rəfiqəsi Vəsilə Ayanın sağında, Vüqarın qanunu təmsil edən gözəl, lakin sərt, quru, təbəssümsüz arvadı Lalə isə solunda qərar tuturlar. Mirələmovun təqdimində Ayan gözəllik, ağıl və ehtirasın vəhdətinin təcəssümüdür. Yazıçı onun dedi-qodu eləmək, hiyləgərlik və sair kimi qadınlara məxsus zəiflik və nöqsanlarına da göz yummur, ideal deyil, real, amma sevimli qadın obrazı yaradır, onun Vəsilənin mənzili, yaxud İsmayıllıda - təbiətin qoynunda Vüqarla sevgi səhnələrini xüsusi ilhamla, bütün anadangəlmə gözəllikləri, naturalistik incəliklərinə qədər təsvir eləyir. Lakin o, ehtirası öz qəhrəmanlarının münasibətinin sadəcə, qaçılmaz başlanğıcı kimi verir, onların eşqin təsiriylə fasiləsiz daxili gəlişməsi, müxtəlif dönəmlərdən keçməsi, finalda ülviyyətə yüksəlməsini də gözdən qaçırmır.  

Bütün roman boyu, özəlliklə də, şərq mentalitetinin daşıyıcısı olan oxucunu bir sual düşündürür: ərli qadının ailəli kişiylə məhrəm münasibəti nə dərəcədə təqdirəlayiqdir? Yazıçı öz qəhrəmanlarının qanunazidd hərəkətinə qanunların ən alisi saydığı sevgi vasitəsilə bəraət verir. Ayan xəsis, etinasız, nəzakətsiz, kitaba, ədəbiyyata ironik yanaşan, mənən dayaz əri Həsəni sevmir, hətta ondan dünyaya övlad belə gətirmək istəmir, onun gözəlliyi və ağlına pərəstiş eləyən, onu hətta ərinə belə qısqanan Vüqarı sevir! Ayana görə, həyatda yalnız bir qanun var - eşqin qanunu! Bir hökm var - qəlbin hökmü! İnsan dünyaya bir dəfə gəlir və bir dəfə verilmiş ömrü qəlbinin istəyincə yaşamalı, həyatı sevmədiyi adamla birgə yaşamaqdan doğan zindana çevirməməlidir! Xoşbəxtlik onun haqqıdır! "Ailə ocağı da o zaman isti olur ki, içində yaşayanların bir-birinə sevgisi qarşılıqlı olsun".

Taleyin qəfil hökmüylə tapdığı səadətindən az qala, ağlını itirən Ayan həyatına rəng qatan, məna verən bu eşqə görə hər şeyindən - tənha, qoca anasından, ev-eşiyindən, ailəsindən, vətənindən, bir sözlə, bütün keçmiş həyatından vaz keçərək sevgilisi ilə birlikdə dünyanın o başına belə getməyə hazırdır! Onun Anna kimi qatarın altına atılmağa, Emma və Afət kimi özünü zəhərləməyə, İndiana və Katerina kimi sularda boğulmağa, Təhminə kimi intiharın ən orijinal yolunu seçməyə - serroz ola-ola şərab içməyə ehtiyacı qalmır. Çünki onun sevgilisi "mələyi fahişə eləyən" Vronski, Rudolf, Raymon, Boris, Qaratay, Zaurun bacarmadığını eləyir - "fahişəni mələyə çevirir!" Və burdan da roman müəllifinin başlıca qənaətlərindən biri hasil olur: hər bir xoşbəxt qadının arxasında onun yolunda hər cür fədakarlığa hazır olan kişi dayanır. Yəni əsas qəhrəmanının qadın olmasına baxmayaraq, Mirələmov nəinki feminist roman yazmayıb, əksinə, feminist zamana qarşı müxalif mövqedə durur. 

Zaman demişkən, romanda Aytmatovun ünlü povestindən gələn və taleyi işarələyən Gülsarı obrazı haqqında da danışmaq lazımdır. Gülsarı Ayanın atıdır və bu qiymətli hədiyyəni ona Aytmatovun pərəstişkarı olan babası bağışlayıb. Ayan öz muradına da bu at vasitəsilə çatır - dəniz sahilində gəzəndə hürkmüş at onu belindən yerə vurmaq istəyir, təsadüfən orda olan Vüqar qadını xilas edir və məlum hadisələr də bundan sonra başlayır... Tale qaçılmazdır, amma insanın iradəsi, gücü, istəyi, hətta taleyin hökmünə belə üstün gələ bilər. Romanın rəmzi-simvolik səciyyə daşıyan bu ekspozisiyasından doğan qənaət budur. Romanın bütün sonrakı olayları ekspozisiyada işarə olunan bu ideyanın açılışı və təsdiqindən ibarətdir. Əsəri oxuduqca görürük ki, Vüqar Ayanı təkcə atdan yıxılmaqdan deyil, taleyin atından yıxılmaqdan xilas edir.

Romanda rəmzi-simvolik səciyyə daşıyan daha bir epizod təbiətlə bağlıdır və konfliktin kuliminasiya məqamını əks etdirir. Qəhrəmanlar - Vüqar və Ayan öz ailələri ilə birlikdə təbiətin qoynuna - İsmayıllıya gedirlər və Tolstoyun dediyinin əksinə, təbiət onların sorunlarını nəinki çözmür, məsələlərə nəinki hüzur gətirmir, əksinə, konflikti daha da kəskinləşdirib pik həddinə çatdırır - hər iki tərəf rəsmi boşanma qərarı verir. Təbiət saf, təmiz, bərraq bir aynadır və insanı necə varsa, elə də göstərir, onun beynini, qəlbini artıq informasiya yükündən təmizləyir, bir sözlə, onu özünə qaytarır və bununla da verəcəyi qərarı qətiləşdirir. İsmayıllı epizodu bunu deyir.

Romanda daha bir simvol təyyarədir və finalla bağlıdır. Qəhrəmanların romanın sonunda təyyarəylə xaricə üz tutması, sadəcə, bir ölkədən başqasına getmək deyil, eyni zamanda eşqin gücüylə həm məişət dedi-qoduları, həm də ümumən cismanilikdən, yerin cazibəsindən xilas olub, yüksəlməsi, ucalması, ülviyyət rəmzi olan səmalardakı ruhani vəhdəti, iki təndə bir can olması anlamına gəlir. Əlbəttə, ədəbiyyatımızda belə vəhdət örnəkləri çox olub - Füzulinin Leyli və Məcnununun cənnətdəki görüşündən tutmuş, Cavidin özünü uca qayaların zirvəsindən atan Sənan və Xumarının ruhlarının vüsalına qədər. Hüseynbala Mirələmovun romanının özəlliyi ondadır ki, onun qəhrəmanları bir dünyadan digərinə getmir, dünyanın bir yerindən digər yerinə gedir, Adəm və Həvvanın cənnət səadətini bu dünyanın özündəcə yaşamağa qərar verirlər. Bu, müasir insan düşüncəsinin vertikaldan horizontala keçməsi, yəni şaquli deyil, üfüqi düşünməsi, bir sözlə, Haydeggerin dediyi kimi, metafizikadan imtinası anlamına gəlir. Lakin nə anlama gəlirsə-gəlsin, Xəyyamın "Burda cənnət yapalım badə ilə, nəmə lazım o varılmaz cənnət", yaxud da Səməd Vurğunun "bütün cənnətləri quracaq insan" fikrini təsdiq edir.

Kaş ki, insanın öz səadətinin ardınca nəinki başqa dünyaya, heç dünyanın başqa yerinə getməyə də ehtiyacı olmayaydı. Və bir də kim təminat verə bilər ki, altı aydan, bir ildən, uzağı, iki ildən sonra qəhrəmanları bir-birinə bağlayan ehtiras atəşi sönməyəcək? Bəs, sonra nə olacaq? Yeni sevgi, yeni səadət axtarışlarımı başlayacaq? Məncə, möhtərəm yazıçımız bu sualın cavabını qəhrəmanların bəyaz buludların üstündən yerə enəndən sonrakı həyatını əks etdirən növbəti romanında verə bilər...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.07.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

SUAL

Mahatma Qandiyə görə: "Azadlıq ifrat dərəcəsinə çatdıqda özbaşınalığa çevrilir."

Sizcə, bu ifrat bataqlığını yaradan hansı əməllərdir?

 

 CAVAB

Azadlığı bəzən barbarlıqla dəyişik salırıq. Azadlığın qapısını geniş açmaq olmaz. İfrat azadlıq meşşanlığa, ləyaqətsizliyə belə apara bilər adamı. Azadlığı anlamadan "mən azadam " demək olmaz. İnsan nəfsinə, şərəfinə, qeyrətinə sahib çıxmağı bacarmalıdır. Məsələn: "Azadam "- deyib hər düşündüyünü etmək və ya demək də olmaz. Azadlığın da sərhəddi var. Keçdinsə, özünü itirəcəksən.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.07.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının konveyerdən, yaxud sobadan, yaxud ana bətnindən - kim necə istəyirsə elə desin - yeni çıxmış şeirlərdən ibarət ƏN YENİ ŞEİRLƏR rubrikasının növbəti təqdimatı:

 

Əlizadə Nuri

“Hamı sol yanını sağ istəyirmiş...”

 

Sevinc əkiləndə mən də varıydım,

Yada salmadılar biçində, qadın.

Tanrı bir "bağlama" göndərib mənə

Sənin adın yoxdu içində, qadın.

 

Sən hara çəkildin?- sən çəkiləndən,

Bir gün də nəşəm yox, min gün ahım var.

Mən sənə min dəfə ,,bağışla" dedim-

Sən elə bildin ki, min günahım var.

 

Bəlkə də bu dünya sənsiz başlayıb,

Amma bu dünyanın sonunda sənsən.

Hamı sol yanını sağ istəyirmiş-

Nə yaxşı, mənim də solumda sənsən.

 

Gəl, gedib oturaq öz küncümüzdə,

Bizim nə işimiz özgə masada?

Adam hərdən çıxıb getmək istəyir

Lap elə getməyə yer olmasa da...

 

...Sevinc əkiləndə mən də varıydım,

Yada salmadılar biçində, qadın.

Tanrı bir ,,bağlama" göndərib mənə-

Heyif, adın yoxdu içində, qadın...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.07.2024)

Zahirə Cabbar, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Qədim zamanlarda uca və əzəmətli dağların, buz kimi bulaqların əhatəsində saf havalı, füsunkar təbiətli qəhrəman yurd yeri vardı. Bu yurdun sakinləri gur sulu çaylar, diş göynədən buz kimi bulaqları ilə məşhur olan yaşıl donlu təbiət qoynunda firavan yaşayırdılar. Yaylaqlarında obalar quran, məskənlər salan insanların sayı getdikcə artır, yurd yerlərini  gülüstana çevirirdilər. Tanrı öz qələmi ilə burada möcüzə yaratmışdı. Bir tərəfdə əzəmətli dağlar, axar sular, digər tərəfdə sıx ağacları ilə zəngin meşə. Günlərini hədər keçirməyən zəhmət adamları yorğunluq bilmədən bütün günü torpaqda işləyirdilər. Təbiətlə təmasda olan bu insanlar elə təbiətin bəxş etdiyi bütün sərvətləri dəyərləndirir, faydalarını öyrənirdilər. Baldırğan, çaşır, min bir dərdə dərman çobanyastığı, kəklikotu, böyrəkotu, qantəpər, yarpız dəmləməsinin əvəzi tapılmazdı. İnsanlar dağlardan dərdlərin dərmanı olan bitkiləri toplayır, qurudur, qış uzunu işlədərdilər.

Ramazan bəylərin mal-qara sürüsünə çobanlıq edərdi. Dağlarda otlayan mal qaranı gözdən qoymaz, əlindəki çomaqla yerə vurub səs salar, qurd-quşu hürküdərdi. Onun sadiq atı sanki adam kimi dil bilirdi. Hansı tərəfə gedərdisə, Ramazan da sürünü o tərəfə haylayardı. Bir gün sürünü uca bir dağın ətəyinə tərəf qovanda çomağı daşa dəyib sındı. Özünə yeni bir çomaq düzəltmək istədi, bir möhkəm budaq tapıb cibindən bıçağı çıxartdı. Baxdı ki, bıçağı kütləşib. Atını bir ağaca bağlayıb bıçağını itiləmək üçün bülöv daşı axtarmağa başladı. Çox gəzdi, ipək kimi çəmənliklərlə dolaşdı. Dağlarda bitən yemlik, turşəng, qanqaldan yedi, nəhayət, çox axtarışdan sonra səpələnmiş bülöv daşları görüb sevindi, özünə lazım olan daşlardan irilərini seçib torbaya yığdı, çiyninə aşırıb çaya doğru getdi. Atını bağladığı ağaca yaxınlaşdı. At yox idi. Ramazan atın axtarışı ilə xeyli müddət gəzdi, yoruldu, arabir bir az dincini alıb yenə də sevimli atını tapmaq ümidi ilə yurd yerindən xeyli uşaqlaşdı. O, tamamilə tanış olmayan, amma bərəkətli, qeyri-adi mənzərəli, cənnət kimi bir yerə gəlib çıxdı. Meşə ilə örtülmüş vadi, təmiz, dupduru bulaq suyu ilə çayı kəsirdi. Gölün ətrafı boyu sahildə yamyaşıl, yumşaq, şirəli, qalın otlar vardı. Sakitliyi ancaq quşların ciggiltisi və çayın səsi pozurdu. Çəmənliyin rəngarəng çiçəkləri sanki təbiətin toxuduğu bir xalı idi.  Birdən at kişnərtisi eşitdi. Ramazan min at səsindən öz atının səsini tanıyırdı. Köhlən atı güllə kimi sıldırım daşlığı enib, quş kimi uçub onun qarşısında dayandı. Ramazan atını tapdığına sevindi, başını, üzünü, yalını, belini, sağrısını tumarladı. Sonra sevinc içərisində öz-özünə dedi: -“ Bu yerləri Tanrı xoş saatlarında yaradıb. Mən kəndə gedib camaatı bura gətirəcəyəm”- sonra gölə baxıb - “Göyçək - deyib sevinclə qışqırdı. Ramazan öz obasından olan insanları bura gətirdi. Onlar da bu gölün “Göyçək” olması ilə razılaşdılar və burada köç saldılar, məskunlaşdılar. Dağın başından baxanda bu mahal ortasına ayna salınmış güllü bir nəlbəkini xatırladırdı.

Yurd salan insanlar əkinçilik, maldarlıq, bağçılıq, xalçaçılıq, arıçılıq, balıqçılıqla məşğul olmağa başladılar.  Göyçə mahalı az keçmədi ki, el şairlərinin vətəni oldu. Bu mahalda yaşayıb-yaratmış insanlar qopuzla, sazla şöhrət qazandılar.  Onlar şad günlərdə, qəmli anlarda sinələrinə qopuzu dirəyib ürək çırpıntılarını, daxili sızıltılarını ifadə etdilər. Alaçıqlarda yanan lampalar, çöldə isə ay işığı onların həyat yollarını işıqlandırdı.

Bir gün Ramazan qopuz əlində, dağ döşündə ürəyindən gələn səslə oxuyub, ağı deyirdi. Öz bəxtindən, subaylığın daşını hələ də atmadığından şikayətlənirdi. Nəhayət, yorulub əlində qopuz yatdı. Yuxuda nurani bir qoca ona belə dedi:- “Bu göldə üzən yaşıl başlı bir ördək sənin qismətindir. Apar onu evinə. Hər gün səhərlər gətir bu göldə üzsün, axşam yenə qaytar. Beləcə düz yeddi il tamamında o dönüb qız olacaq.”

Ramazan yuxudan ayıldı. Göldə həqiqətən də yaşılbaş bir ördək üzürdü. Yaxınlaşıb ördəyi tutdu, ördək ona tabe olurmuş kimi çırpınmadı. Beləcə Ramazan hər gün ördəyi səhərlər gölə aparar, axşamlar isə evinə qaytarardı. İllər keçdi, bir gün Ramazan artıq öz bəxtindən küsən aşiq kimi gölün yanındakı təpədə əlində ördək Tanrıya üz tutub dedi: “Artıq mən yoruldum, belə bir imtahana dözə bilmirəm! İstəmirəm belə bəxti. Qoy elə subay qalım!” Elə həmin anda ördək gözəl bir qıza döndü, mələk kimi qanadlandı və - “Sənə qovuşmağıma cəmi üç gün qalmışdı, sən dözə bilmədin, indi səni həmişəlik tərk edirəm”- deyib uçub uzaqlaşdı, qayaların yarıqlarına çəkilib dumana döndü, gözdən itdi. Ramazan bu mənzərədən xeyli sarsıldı, təpənin başındaca oturub hönkür-hönkür ağladı. Həmin yerdə onun göz yaşlarının sakit axan şəlaləsi peyda oldu. Ramazan kor-peşman evinə qayıtdı. Yolda qanadlı mələyin səsin eşitdi: “Yolunla düz get, arxaya baxma, sənin göz yaşlarından yaranan şəlalə öz təmiz sularını obada yaşayan insanlara gətirər”. Amma Ramazan dözməyib arxadan səsi gələn yaşılbaş sonasına son dəfə baxmaq istədi. Və həmin anda şəlalə itdi, suları kəndə gəlib çatmadı.

Bu təpə oğuz türklərinin daş yaddaşına əbədi yazıldı. Göyçə mahalının insanları Ramazanın göz yaşı tökdüyü yeri Ağlağan təpəsi adlandırdılar.

 

Göyçə mahalı cənubdan – Ağlağan təpəsi, Dəlik, Çənlibel dağları, Səlimgədiyi, şimalda isə Murğuz, Şahdağ silsiləsi ilə əhatə olunmuşdur. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.07.2024)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

1.

Balaca Səlma qapını açanda qapıda iricüssəli bir gənci gördü.

Gənc soruşdu:

-Balaca, bacın evdə?

Səlma arxaya qanrılıb qışqırdı:

-Sona, sənin boz üzlü not dəftərinin 22-ci və 28-ci, göy üzlü not dəftərinin isə 19, 24, 36 və 39-cu səhifələrində olan tip səni soruşur.

 

2.

-Ay arvad, bəsdir də hər şeyi şəxsiləşdirdin. Bizim nəyimiz varsa hər ikimizindir. Ev bizimdir, bağ bizimdir, maşın bizimdir. Eşitdin?

-…

-Axı mənə qulaq asmayıb o şkafda nə axtarırsan?

-Bizim büstqalterimizi.

 

3.

Döyüşdə qalib gəlmək üçün ən azı döyüşdə iştirak etməlisən, ay adam!

 

4.

Öz kasıbçılığı ilə qürrələnən çox adam gördüm, amma varlı olmasından utanan adam görmədim. 

 

5.

Vallah nazirlikdə hamı ağıllı görünsün deyə eynək taxır, qara kürü yeyən binəvaların içində bircə gözü zəif adam yoxdur. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.07.2024)

Ramilə Əliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

Brilyant Atəş - bu ad mənim üçün çox doğma, çox əziz bir insanın varlığını ifadə edir. Brilyant Atəş mənim üçün adının, sözünün, əməlinin haqqını verən dəyərli bir söz adamıdır. 

 

Onunla tanışlığımız 3 il öncə bir vatsap qrupu vasitəsilə oldu. Sonralar qrupumuz öz ətrafına bir çox dəyərli söz adamlarını toplayaraq "Nur ocağı "ədəbi-bədii məclisi kimi fəaliyyət göstərməyə başladı. Və beləliklə bizim Brilyant müəllimə ilə sıx dostluq və səmimiyyətimizin əsası qoyuldu. 

Onu qeyd etməliyəm ki, Brilyant Atəş illərin zəhmətini çiyinlərində daşıyan fədakar bir ana, ailə başçısı, ziyalı bir Azərbaycan xanımı, zəhmətkeş bir pedaqoqdur. İllərini, ömrünün ən enerjili vaxtlarını  ailəsinə, övladlarına, təhsil verdiyi yüzlərlə şagirdlərinə həsr etmiş bu xanım uzun illər yaradıcılıqdan uzaq qalmış, bir növ öz yaradıcı dünyasını arxa planda saxlamışdır.  "Nur ocağı" ədəbi-bədii məclisində fəaliyyəti onun yaradıcılıq imkanlarının aşkara çıxıb geniş oxucu kütləsinə əlçatan olmasında önəmli rol oynamışdır. 

Brilyant Atəş hal-hazırda Mirvarid Dilbazi poeziya məclisi ictimai birliyinin fəal üzvlərindəndir. Və birliyin  bir çox tədbir və layihələrində yaxından iştirak edir və kəlağayımızın daha geniş təbliği sahəsində Güllü Eldar Tomarlıya yaxından dəstək olur.

İndi də keçək xəbərə. 

27.05.2024-cü il tarixində Brilyant Atəşin  Mirvarid Dilbazi poeziya məclisinin təşəbbüsü və dəstəyi ilə işıq üzü görmüş "Nənəmin kəlağayısı" kitabının təqdimat mərasimi keçirildi. Kitab müəllifin sayca dördüncü kitabıdır. Tədbirin təşkilatçısı  Güllü xanım Tomarlı Brilyant Atəş yaradıcılığı haqqında tədbir iştirakçılarına ətraflı məlumat verdi. Tədbirdə Vaqif Osmanlı, Ötkəm Eltac, Səadət Buta, Sehran Süleymanova və bir çox yaradıcı insanlar öz fikir və düşüncələrini tədbir iştirakçıları ilə bölüşüb Brilyant Atəşin yaradıcı fikirlərini təhlil etdilər. Tədbirə "Nur ocağı "ədəbi-bədii məclisindən bir çox başqa məclis və təşkilatlardan yaradıcı insanlar dəvət olunmuşdu. 

Brilyant Atəş yaradıcılığının sehrinə dalan insanlar ona öz duyğu və düşüncələrini ünvanlayıb təbriklərini çatdırdılar. Tədbirdə Brilyant Atəşə 'Nur ocağı" ədəbi məclisi tərəfindən gül buketi, Mirvarid Dilbazi poeziya məclisinin gözəl kəlağayı hədiyyəsi təqdim olundu.

Bu tədbirdə iştirak edib Brilyant müəllimə haqqında öz fikir və düşüncələrimi bölüşmək imkanını mənə yaratdığı üçün Güllü xanıma öz təşəkkürümü bildirirəm. 

Və sonda Brilyant Atəş yaradıcılığından müəyyən məqamlara toxunmaq istəyirəm. 

Brilyant Atəş öz şeirlərində bəzən döyüşkən əsgər, bəzən irəli komandası verən cəsur Azərbaycan komandanı, bəzən Şəhid tabutu qarşılayıb öz ciyərparasını məzara qoyan dərdli, amma eyni zamanda da qürurlu Şəhid anası, bəzənsə haqsızlığa qarşı çıxan haqq-ədalət carçısıdır.

Onun 44 günlük haqq savaşına həsr etdiyi şeirindən bir bəndi diqqətinizə çatdırmaq istəyirəm.  Bu misralarda bu  yaradıcı  xanımın vətənpərvərlik duyğuları açıq-aşkar görünür:

 

Tarixlərin alt qatını yarıb üzə çıxandı,

Yağı düşmən sinəsini əməliylə yıxandı,

Ruhu haqqın dərgahında

 haqdan bəri baxandı,

Mindi qeyrət köhlənini heyran qoydu cahanı,

44 gündə zəfər çalan bu ölkəyə tay hanı?

 

Brilyant Atəş öz yaradıcı fikirlərinin rəngarəng və zəngin olmasını "Haqq gerçəyi” şeirində də əhatəli və dolğun şəkildə ifadə etmişdir:

 

Mən şeir yazıram bərsiz-bəzəksiz,

Bənzəyir hər sözüm gül ləçəyinə,

Ətri, təravəti aləmi tutar,

Oxşayır əlçatmaz dağ çiçəyinə.

 

Yatır qoşmalarım Ozan dilinə,

Divanım güc gəlir dağlar selinə,

Təcnisim atdanır dəvə belinə,

Gəraylım naz satır qız göyçəyinə.

 

Qəzəlim ləngərli, yolu Füzuli,

Gəzəcək dillərdə neçə yüz ili,

Rübaim,məsnəvim, eşqim əzəli,

Ruhum sadiq qalır Haqq gerçəyinə.

 

Dodaqdəyməzlərim xəyala dalır,

"Qoşa yarpaq"larım cüt qanad çalır, 

Qıfılbənd gücünü Atəşdən alır,

Müxəmməs güvənir ağ birçəyinə.

 

Onu sevən və yaradıcılığını dəyərlidirən dostları və oxucuları adından Brilyant Atəşə bol-bol uğurlar və yaradıcılıq sevincləri arzu edirəm.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.07.2024)

Nəvai Mətin, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

Və şair Rəfail incəyurd 70-ə çatdı. Həm də gözümüzün qabağında, addım-addım gəldi bizimlə birgə.  

Rəfail İncəyurd yaddaşdı, adı çəkiləndə neçə-neçə dühalar yada düşür. Vaqifdən Akif Səmədə kimi. Çünki yaşadığı hər gün o dühaları içində gəzdirir və yaşadır.

Adı çəkiləndə insanın içində bir yurd sevgisi qımışır, götürdüyü təxəllüsün məsuliyyətini həssalıqla və ciddiliklə fərq edir. 

Onun adı çəkiləndə göz önündə Dədə Qorqud canlanır. Nəsihətləriylə, məsləhətləriylə. 

Məsləhət vermək hər yaşa dolan adamın işi deyil, onu qazanmaq lazımdı. Rəfail İncəyurd o məqamdadı.

Rəfail İncəyurda uzun, sağlam, yaradıcılıq dolu illər arzulayıram.

Ömrün bü ahıl və məhsuldar dövrünü onu sevənlərlə və özünün sedikləri ilə gözəl günlər qisməti olsun!

Rəssamın ən gözəl hədiyyəsi nə olar ki? Əlbəttə çəkdiyi rəsm. Bu rəsmimdə onu təsvir etmişəm.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.07.2024)

Leyla Səfərova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

“İkimizdən biri xoşbəxt olacaqdısa, qoy o olsun. Axı onu hətta özümdən də qoruyacağıma söz vermişdim...”

 

Son zamanlar kitab oxumağa nə səbrim çatmırdı, nə də istədiyim kimi axıcı bir kitab tapa bilmirdim ki oxuyum. Başladığım kitabları da ya yarıda qoyurdum, ya da heç yarıya da çatdırmırdım. Amma bu kitabda məni nə çəkdisə, 1günün sonunda baxdım ki, artıq kitabın son səhifəsini də bağladım. Kitabla bağlı internetdə rastıma çıxan alıntılar diqqətimi o qədər çəkirdi ki, kitabı oxuyarkən bu qədər içinə qapılacağımı, özümdən bir parça tapacağımı artıq hiss etmişdim. 

Məndən kitabda nəyi ən çox sevdim deyə soruşsanız buna cavabım, hər halda Muradın saf və həqiqi sevgisi olar deyəsən. Hə, Mələk bunun fərqində belə deyildi, hə, Mələk başqa sevgilərin ardınca gedirdi. Amma Murad Mələyin başqasına olan sevgisindən belə xoşbəxt idi. Çünki, Mələyinin gözləri parlayırdı…

Kitab o qədər axıcı dillə yazılıb ki, başladıqdan sonra dayanmaq çox çətindir. Bir nəfəsə oxunacaq kitab axtaranlar üçün məncə idealdır. 

Kitabın mövzusunu qısaca belə izah edə bilərəm: Mələk həyatında əsla varlığı və yoxluğunu ayırd edə bilməyəcəyi birinə aşiq olur və qapılarını dünyaya qapayır. Lakin gözünü açdıqda artıq çox şey üçün gec olur. O əsl sevgini, qanadsız mələyini bir bilinməzliyə qurban verir. Murad son nəfəsini Mələyi 3il sonra yenidən, son dəfə görməyə gedərkən, onun yolunda verir. Mələk isə özünü yenə bilinməzliyin qucağında, Ayxanın yanında tapır. O, Ayxanı bağışladımı, yoxsa artıq ağlı birdaha görməyəcəyi Muraddamı qalacaqdı, bu da oxucu üçün bilinməz qalır...

Hər kəsin həyatında, məncə, Ayxan kimi nə hislərinə sahib çıxan, nə də cəsarətini toplamağı bacaran insanlar var. Oxuduqca tanış obrazlarla rastlaşırıq kitabda. Və məncə, ən azı çoxumuz əsl sevgisini Mələk kimi vaxtsız itirmiş, qiymətini bilmədiyi üçün də sonralar peşman olmuşdur... Eybi yox, Murad demiş, bəlkə paralel diyarlarda onlara qovuşarıq.

Sonluğu daha başqa gözləyirdim, düzdür, xəyalımdakı kimi olmadı. Yarım qaldı... Həm kitab, həm də Muradla Mələyin hekayəsi. Olsun, həmişəki sözümü də deyib fikirlərimi yekinlaşdırım. Yarım qalam hər şey tamamlanmağa məhkumdur.

Uzun müddət sonra bir kitab oxumaq, fikirlərimi cəmləyə bilmək mənə də yaxşı gəldi. Deyəsən, qanadsız mələk mənə də ilham pərimi geri qaytarır və mən də yenidən Mələyin Ayxanı tapdığı kimi tapmaq istəyirəm itirdiyim qələmimi, ruhumu. Amma əmin deyiləm. Bəlkə elə mənim ruhum və qələmim Murad kimi artıq torpaq altında qalacaq? Bu da mənim bilinməzim olsun... Zamanla anlayacağım bir bilinməzlik.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.07.2024)