Xalq yazıçısı Elçinin “Mənim hekayə antalogiyam” adlı yazısı onun seçdiyi ən yaxşı Azərbaycan hekayələrindən bəhs edir. Bu yazı 1983-cü ildə qələmə alınıb. “Ədəbiyyat və incəsənət” həmin yazını təqdim edir.

Bu gün günorta Yazıçılar İttifaqında partiya iclası gedirdi və mən də - tamam başqa bir aləmdə idim. Fikrimdə hər yazıçıdan bir hekayə götürmək şərtilə “Azərbaycan hekayə antologiyası” tərtib edirdim:

Füzuli – “Şikayətnamə”

Mirzə Fətəli Axundov – “Aldanmış kəvakib”

Cəlil Məmmədquluzadə - “Poçt qutusu”

Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev – “Bomba”

Süleyman Sani Axundov – “Qaraca qız”

Abdulla Şaiq - “Məktub yetişmədi”

Süleyman Rəhimov – “Su ərizəsi”

Mehdi Hüseyn – “Rəqiblər”

İlyas Əfəndiyev – “Qırçı və qızıl gül”

İsa Hüseynov – “Plyajda” (“Bir az romantika”)

Salam Qədirzadə - “Xəzan yarpaqları”

Əkrəm Əylisli – “Ürək yaman şeydir”

Anar – “Keçən ilin son gecəsi”

Yusif Səmədoğlu – “Foto “Fantaziya”

Və nəhayət: Elçin – “Parisdə avtomobil qəzası”

 Dünən gecə, (yəni avqustun 17-də - söhbət 1983-cü ildən gedir – red.) gözəl Şüvəlanda bu hekayənin nöqtəsini qoydum.

Əlbəttə, bu hekayələrdən biri nisbətən yüksək bədii səviyyədədir, o birisi nisbətən az, amma elə bilirəm ki, bunlar bir yerdə Azərbaycan hekayəsi barədə təsəvvür yaradır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.08.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı detektiv ustası, polis podpolkovniki Fəxrəddin Qasımoğlunun yeni yazdığı “Ruh” romanını dərc edir..

Fəxrəddin Qasımoğlu dalbadal dərc edilən bir neçə detektivi, xüsusən “Son gecə” böyük oxucu auditoriyası tərəfindən maraqla qarşılanıb. Bu romanda da ənənəvi qəhrəmanlar iş başındadırlar, bu dəfə onlar uşaq oğurıuğunu araşdırırlar.

Onun maşına oturmasını gözləyib qapıları qıfılladım. Telefonumu çıxarıb Layiqəyə olduğum məkan barədə məlumat atdım. Sonra maşının açarını ön buferin üstünə qoyub ona mesaj yazdım. Yaranmış vəziyyətdə ən yaxşı variant indi Sənubəri evə aparmaq idi. O öz işini görmüş, illər əvvəl cəmi ikicə dəfə olduğu bağı tapa bilmişdi. Ancaq Layiqənin buna orta hesabla bir saat vaxtı gedəcəkdi. O isə mənə burada lazım idi. Elə bu bir saat özü də vəziyyətə uyğun olaraq yerində qurduğum planda ən vacib bir saat idi. Sonra dan yeri sökülməyə başlayacaqdı. Bu isə işimi çox çətinə salardı.

Qayıdıb darvazanın yanına gəldim. Əvvəlcə əllərimlə özümü dartıb hasardan həyətə boylandım. Sakitlik idi. Bundan sonra hasarın üstünə qalxıb yavaşca, səs salmadan həyətə düşdüm. İndi bu böyük bağda nəyin harada olduğunu müəyyən etməli, əsas da giriş qapısını tapmalı idim. Əyilə-əyilə evə yaxınlaşdım. Artıq gözlərim əməlli - başlı qaranlığa öyrəşmişdi. Ev birmərətəbəli, köhnə ev idi. Ehtiyatla divar boyu getməyə başladım. Qapıya çatanda dayandım. Yavaşca əlimlə itələdim. Bağlı idi. Həmin istiqamətdə davam etdim. Evin ikinci tinini dönəndə divardan çıxmış soba borusu diqqətimi çəkdi. Əlimi uzadıb toxundum. Boru isti idi. Deməli hərif bu otağı qızdırıb yatıb. Otağın həyətə baxan pəncərəsi var idi. Bu pəncərə ilə mənim işim yox idi. Oradan hətta içəri boylanmağı da ağlımdan keçirmirdim. Bu riskli bir hərəkət olardı. Özünü doğrultmayan riski heç vaxt sevməmişəm. Qayıdıb bayaq gələrkən keçdiyim divardakı pəncərənin yanına gəldim. Bu pəncərənin şüşələrindən birini çıxarıb içəri girəcəkdim. Cib bıçağımı çıxarıb ikilaylı pəncərənin sağdakı şüşəsini saxlayan kiçik mismarları əyməyə başladım. Mismarlar köhnə və paslı idilər. Asanlıqla əymək olurdu, bəziləri isə əyən kimi qırılırdı. Sonuncu mismarı əyəndə şüşə yerindən laxladı. Ehtiyatla, səs salmadan onu götürüb bir kənara qoydum. Sonra pəncərədən içəri keçdim. Evin dörd otaqlı olduğunu müəyyən etmişdim. Mənə lazım olan otaq dayandığım yerdən sol tərəfdə idi. Ancaq əvvəlcə o biri iki otağı yoxlayacaqdım. Bunları edib soba olan otağın qarşısına tərəf gəldim. Bu elə də tez olmadı. Köhnə döşəmə cırıldayırdı deyə, hər addımda dayanıb gözləyir, sonra yenə bir addım atırdım. Qapıda açar yeri var idi. Əyilib oradan baxdım. Otaq böyük idi. Sobanın zəif işığı küncdə qoyulmuş çarpayıda büzüşüb yatmış adam siluetini zorla işıqlandırırdı. Adam bu boyda evdə tək idi. Belə olacağını təxmin etmişdim. Otağa necə girəcəyimi götür - qoy etdim. Astaca qapını itələyib açmaq təhlükəli idi. Əgər bu köhnə evin taxta döşəməsi belə cırıldayırsa, qapısının dəmir petlələri gör necə səs çıxarardı. O da hələ qapı arxadan bağlı deyilsə. Bunu yoxlamaq imkanım da yox idi. O oyanmadan başının üstünü almalı idim. Deməli yeganə düzgün variant qəfildən qapını təpiklə sındırıb içəri atılmaq, onun əl - qolunu burmaq idi. Bu halda qapının içəridən bağlı ya açıq olması heç nəyi dəyişmirdi. Hər iki halda bir azdan bu taxta qapı yerdə olacaqdı. Bir addım geriyə çəkilib hazırlaşdım. Nəfəsimi yığıb qapıya möhkəm bir təpik vurdum. Yerə aşmağı ilə özümü içəri atmağım bir oldu. Üç addıma çarpayıya çatdım. Səs - küydən oyansa da, başqa heç nə etməyə ona imkan vermədim. Elə çarpayının üstündə üzüstə çevirib qollarını arxadan qandallayıb yenə üzüyuxarı çevirdim. Səs çıxara bilməməsi üçün sol əlimlə ağzını qapadım. Əgər cinayətkar yatdığı yerdə yaxalanırsa, ilk növbədə onun balışının, sonra isə döşəyin altı yoxlanır. Mən də belə etdim. Bu bədbəxtin altında döşək yox idi. Sağ əlimlə başının altına balış kimi qoyduğu kisəyəbənzər şeyi dartıb yerə atdım. Silahı olacağına çox əmin olmasam da, oradakı tapançanı görəndə təəccüblənmədim. Həmişə hər şeyin ən pisinə hazır olmaq lazımdı. Hər halda ölüm işinə görə on beş il həbs cəzası çəkmiş birində silah olmasında qeyri-adi heç nə yox idi. Tapançanı götürüb cibimə qoydum. Sol əlimlə hələ də ağzını tutmuş, tərpənə bilməməsi üçün dizlərinin üstündə oturmuşdum. Adamdan kəskin spirt iyi gəlirdi. Axşamdan içib yuxuya gedibmiş. O, bir qədər çapalayıb sakitləşəndən sonra dedim:

-Ağamirzə, mənə diqqətlə qulaq as. İndi əlimi ağzından götürəcəm. Səs-küy salsan özündən küs. Sonra bir sualıma cavab ver - Uşaq haradadır?

- Nə uşaq, mən uşaq - zad tanımıram.

Adına reaksiya verməməsi ilə onun Ağamirzə olduğuna tam əmin oldum. Ancaq sualıma cavab vermək istəmirdi. Sualımı başqa cür təkrarladım:

- Əgər mən səndən indi hansısa bağ qonşunun harada olduğunu soruşsaydım sən belə cavab verə bilərdin. Mən də qəbul edərdim. Səndən oğurladığın uşağın harada olduğunu soruşuram.

- Mən heç nə bilmirəm. Heç kimi də oğurlamamışam, - Ağamirzə çımxırdı.

Həbsxana məktəbini keçənlər heç vaxt etirafa rahat getmirlər. Hər şeyi boyunlarından atır, yalnız faktlar qarşısında məcbur olub danışmağa başlayırlar. Səhərin açılmasına da az qalırdı. Qaranlıq çəkilərsə, «Molla»nın bağında işlər çətinə düşə bilərdi. Çox ümid edirdim ki, uşaq məhz orada gizlədilib. Deməli, rahat girə bilməyim üçün qaranlıqkən özümü oraya çatdırmalı idim. Ona görə də bu murdarla oyun oynamağa vaxtım yox idi. Belə məqamda ən yaxşı arqument yumruqdur. Cavabı səslənməklə saçlarından qaldırıb alnına sanballı bir yumruq endirməyim bir oldu. Başı çarpayının dəmir toruna dəyib tap elədi. Qeyri - ixtiyari yumruğu çox bərk vurmuşdum. Öz övladını pula görə oğurlayan, onun anası olan qadını zorlayan bu oğraş bundan betərinə layiq idi. Onun zarıdığını görüb yenə saçlarından tutub başını qaldırdım. Vurmaq üçün qolaylandığımı görəndə dedi:

- Dayan, vurma.

Dayansam da, əlimi endirmədim.

- Mənə su ver. Boğazım quruyub.

Onu dikəldib oturtdum. Masanın üstündəki plastik su qabının qapağını açıb ağzına yaxınlaşdırdım. Acgözlüklə içdikdən sonra dərin - dərin nəfəs ala - ala danışmağa başladı:

- Uşaq bu yaxındakı bağ evlərindən birindədi.

- Neçə nəfər var orda?

- Bir nəfər.

- Ev sahibi kimdir?

Bu yerdə Ağamirzə susdu. Ancaq gözünün ucu ilə yenə də yumruğumu sıxdığımı görəndə tez dilləndi:

- Cahandar adlı birisidi.

Bu da ehtimallarımın son təsdiqi… Deməli, uşaq fikirləşdiyim kimi «Molla»nın evindədir. Hələ ki, hər şey plan üzrə gedir. Qarşıda əməliyyatın ən çətin fazası gəlir. İndi o evə necə girmək mümkün olduğunu öyrənməliyəm.

- O evdə olmusan?

Təsdiq işarəsi olaraq başını tərpətdi.

- Neçə mərtəbə, neçə otaqdı?

- Bir mərtəbə, beş otaq.

- Uşaq otaqlardan hansında saxlanılır?

- Onu bilmirəm. O evdə bundan əvvəl olmuşam. Otaqlardan birində olar yəqin.

- Qapısı dəmirdəndi?

- Hə, möhkəm qapıdı.

- Bəs pəncərələri?

- Hamısında dəmir barmaqlıqlar var.

- Həyətdə it var?

- Yoxdur.

Qəsdən sualları tez-tez yağdırır, bu adamın fikirləşməsinə imkan vermirdim. Bu halda qarşı tərəfin yalan cavab verməsi ehtimalı sıfıra yaxınlaşır.

- Bəs o evə necə girmək olar?

- Bilmirəm. Məncə heç cür. Ev sahibi qazdan ayıqdı.

- Uşağın vəziyyət nə yerdədi?

- Uşaqçün heç bir təhlükə yoxdur.

- Niyə belə əminsən?

- Dönə - dönə tapşırmışam. Bizə pul lazımdı, uşaqla nə işimiz.

Qəsdən balaca Ağanın onun oğlu olduğunu bildiyimi demirdim. Bir az fasilə verib dedim:

- Bəs əgər mən desəm ki, heç də hər şey sənin düşündüyün kimi deyil?

- Bu ola bilməz.

- Olar, Ağamirzə, olar. Hələ başqa şeylər də olar.

Nə demək istədiyimi başa düşməyib key - key mənə baxdı. Sonra bir qədər narahat halda soruşdu:

- Sən uşaq üçün təhlükə olduğunu düşünürsən? Mən o barədə həqiqətən heç nə bilmirəm.

- Təkcə uşaqçün yox, sənin özünçün də, - səsim sərtləşdi. «Cahandar adlı birisi» dediyin dostun, «Molla» ləqəbli Cahandar Mollayev sənin də, uşağın da ölüm hökmünü verib. Təkcə pulun ona çatmasını gözləyir.

- Belə şey ola bilməz. Sən polisdənsən? Bu haradan çıxdı?

- Mən oğurladığın uşağın atası Fərman Gəraybəylinin yaxın tanışıyam. Məlumun olsun ki, Cahandar həyətinin arxa tərəfində böyük bir çala qazıb. Bu çala yeniyetmə bir oğlanı basdırmaq üçün çox böyükdü. Amma iki nəfəri basdırmaq üçün ideal ölçülərdədi. Hələ də başa düşmək istəmirsən ki, bu adam heç vaxt şahid saxlamır? Onunla dostluğuna belə güvənirsən?

«Molla»nın həyətində, evin arxasında dərin bir çala qazmasını Sənubərgildə olarkən zəng edən Layiqə demişdi mənə. Təbii ki, bunu Sənubərə deməyi lazım bilməmişdim. Aldığım bu məlumat artıq hər şeyin tam düşündüyüm kimi olduğunu təsdiq etmişdi. Ağamirzənin etirafı bir növ bu məsələdə son nöqtəni qoymuş oldu.

Ağamirzə fikrə getdi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.08.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağla Təbrizdə yaşayıb yaradan Aynar Təbrizlinin şeirlərini təqdim edir. 

Aynar Təbrizli

Təbrizli

Qanlı bıçağı dənizə atar,

Barmaqlarını qoxulayar bənd-bənd

Əski albomları, kitabları zibil qabına atmadan

Öncə doya-doya baxıb əzbərləyər onları...

Qarlı axşamlarda əlvida deyib taksilərdə düşürər ruhunu

Ancaq yenə də sevişər soyuq röyalarla...

Evə dönər...

Kirli xatirələri suya çəkər qab-qaşıqla birlikdə

Yaşadıqları film kimi pərdəyə enər!

Ölüm qorxuların aynasıdır

Bütün xarakterlərin sonuncu sekansı!

"İnsanları öldürən qorxulardır" - deyir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.08.2024)

Gözəl şairəmiz Təranə Turan Rəhimli yeni şeirlərini “Ədəbiyyat və incəsənət” portalına təqdim edib. Buyurun, tanış olun. 

ÖZGƏ QAPI ÖNÜNDƏ

Bu qapının dalında uşaqlığım dayanıb, 

Bu qapıdan o yanda daha duymazlar məni.

Bir vaxt böyümək üçün bu qapıdan çıxmışam, 

Bu qapıdan girməyə indi qoymazlar məni. 

Orda qalıb nənəmin xanım-xatun yerişi, 

Qanovuz ətəklərin xışıltısı ordadı.

O bağçada babamın əkdiyi ağacların

Dəyməmiş alçası da şəkər dadır, bal dadır.

Məxmər ləçəklərini yerə sərib qızılgül,

Hənirimdən tanıyıb ağac, budaq, bağ məni.

Bu həyətə girməsəm ətrini qoxladığım

Qızılgül kollarının haqqı tutacaq məni.

Bu qapının dalında qanadlı arzularım, 

Şaxta, boran görməyən isti, qaynar bir həyat.

Havası xoş, suyu saf, orda hamı mələk tək,

Bu qapının dalında cənnət kimi bir həyət. 

Bu həyətdə saz səsi, kəhər at kişnərtisi,

Novruz tonqalı boyda uşaq fərəhi qalıb.

İkimərtəbə evin aynabənd eyvanında

Ətirşah çiçəkləri sanki xəyala dalıb.

Onda qonum-qonşu da ev adamı kimiydi, 

Bu qapı səhər-axşam açıq idi hamıya.

İyirmi ildən çox ötüb, özgə qapı önündə 

Keçmişə qapı açan adamı kim tanıyar?!

YENƏ GƏLƏCƏKMİ BAHAR? 

Yenə gələcəkmi bahar?

Yenə açacaqmı kol dibindəki çiçək?

Şeir yazacaqmı ona 

təzə dövrün şairləri?

Əvvəlki kimi oxuyacaqlarmı şeirləri?

Yenə dərdin yedəyində yük olacaqmı talelər?

Ömrün payızında saralıb töküləcəklərmi?

Mən hansı fəsildə köçəcəyəm?

Bir vərəqin küncündə

Bir misranın içində

Yenidən doğulacağammı?

Ölmədiyimi biləcəklərmi?

SƏN MƏNƏ OXŞAMA, BALA

İstəkli qardaşım qızı Fidana

Oxşadırlar səni mənə,

Sən mənə oxşama, bala.

Bax başımda duman-çənə, 

Sən mənə oxşama, bala.

Gecə-gündüz dərd yeyirəm,

Qəm soyunub dərd geyirəm. 

Nə qədər tezdi, deyirəm:

– Sən mənə oxşama, bala. 

İçində dözümü gizlət,

Sirrini, sözünü gizlət,

Kədərdən izini gizlət,

Sən mənə oxşama, bala.

Nə sürünən kölgəyə bax,

Nə yıxılıb ayağa qalx.

Alov olub zülməti yax,

Sən mənə oxşama, bala. 

Cin-şeytandı sağım, solum,

Qoymurlar ki, özüm olum.

Özünü tap, qurban olum,

Sən mənə oxşama, bala.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.08.2024)

Təqdim edir: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Poetik qiraətdə yenə daimi müəllifimiz Əlizadə Nuridir. Cəlilabadda yazıb yaradan şair yenə kədərin rəsmini çəkib.

Təbii ki, oxunaqlıdır və təsirlidir. 

Xoş mütaliələr.

Dünya bir uşağındı...

Yerdən göyə yol uzaqdı,

Göydən yerə yaxındı.

Yağış hansı buludundu?-

Ürəyi yumşağındı.

Yağışdı da yağıb gedir,

O qız yağan bu yağışı.

Saçlarına taxıb gedir...

...Adamlar da axıb gedir-

Hamı axın-axındı...

Kim çağırdı qəssabları?

Kim apardı hesabları?

O payızın xatirəsi,

Bu ağacın əzabları 

Sonuncu yarpağındı.

Tanrım, bunu nədən cızdın?-

Halal olanlar halsızdı.

Yerdəki rəsmin o qızdı

Göydə- göy qurşağındı.

Əlim də gəlmir oyadam, 

Bu yuxudan, bu röyadan.

...Xəbəri yoxdu dünyadan-

Dünya bu uşağındı...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.08.2024)

Polkovnik Zahid Teymurov, Birinci Qarabağ müharibəsi iştirakçısı - “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün 

Müharibədə çörək bol olur. Döyüşdən dönməyənlərin də payı qalır. Amma nadir hallarda müharibə çörəyini rahat, insan kimi yeyə bilirsən.

Cəbhə şəraitində hərə çörəyini səngərin bir tininə, bir küncünə sığınıb yeyir. Ötəri, ayaq saxlamadan baxırsan, çənə, dodaqlar da fikirli tərpənirlər. Gözlər isə uzaqlarda donub qalıb. Əsgər sifətinə çox baxmaqdan həmişə çəkinmişəm, dərinliyə getməkdən qorxmuşam. O gözləri, o baxışları seyr edəndə, mütləq onun hələ bir uşaq olduğunu, atası, anası, nişanlısı, həyat yoldaşı olmasını düşünməmək mümkün deyil. Məcbursan, duyğularını qapadıb, onu yalnız bir əsgər biləsən, düşmən qarşısında duran döyüş vahidi.

  ...Horadizin solundakı təpələrdə Bakı yangınsöndürənlərinin mövqeyində idim. Kənd Horadizdə bərkimiş düşmən atəşə ara vermirdi. Mənimlə gələn pulemyotçu əsgərin - Azərin dizindən aşağa baldırını güllə parçalamışdı. Qanaxmanı saxlamaq üçün ,, jqut" qoyulandan sonra, dedim, aparsınlar aşağı- səhra tibb çadırına.  Döyüş bitəndən sonra yendik aşağı. Çərrah işində idi: yaralı bədəndən qanlı güllələri çəkib atırdı dəmir qaba. Çadırda yaralılar inildəyirdi. Onların içində Azər yox idi. Lap küncdə, üzərinə parça örtük sərilmiş cansız bədənlərin arasında gözləri açıq, dodaqları təbəssümdə keçinmişdi Azər.

Cərrahı səslədim. Yarasını göstərdim.

-Sənin burnunun dibində qanaxmadan insan keçinib! - bağırdım üstünə.

Başını salıb aşağa, qanlı qolu ilə alnının tərini sildi.

-Çatdıra bilmirik. Qoşunlardan arası kəsilmədən ağır yaralılar gətirirlər. İtkiləri də  çoxdur.

Uşaqlar Azərin üstünə baxırdılar. Döş cibində bir dəyircəkli qələm və yarımçıq məktub var idi.

Gödəkçənin sol cibində bir parça  çörək.

Məktubu anasına yazmışdı: ,,Narahat olma mama, əynimiz isti, yeməyimiz boldur. Sənin xörəklərinə, əlbəttə, çatmaz. Gələndə bir göy qutabı bişirərsən mənə, yekə sacda. Yeyəndə kərə yağını əridib, üstünə axıda..."

…Hər çörək əlimə alanda o əsgər çörəyi düşür yadıma. Doyunca yaşamayan, sevinməyən, sevməyən, yeməyən əsgərin sonraya saxladığı çörək.

Qələbədən sonra nə qədər ,,sonralara" ümid ilə döyüşdük, yaralandıq, şəhid olduq... İmkan olmadı bu uşaqlarla bir oturub dərdləşim. Ümid etdim ,,sonraya"...

Sonra, lap qızıl qiymətinə o çaydan alıb Azərlə içəydik, bir Şuşa çörəyini iki bölüb onunla yeyəydik...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.08.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Xalq rəssamı, Dövlət mükafatları laureatı Toğrul Nərimanbəyov digərlərindən nə ilə seçilib? Onunla ki, o, rənglərin ahəngini qəlbinin, ruhunun ayrılmaz hissəsinə çevirməyi bacarıb. 

Mən onun rəsmlərində narın təsvirini görüncə sanki Azərbaycanı görmüşəm. 

Bu böyük sənətkar dünyaya 

 Buzovnadan, İçərişəhərdən, Abşerondan boylanıb, amma bütün Azərbaycanı vəsf edib. 

Dünən Xalq rəssamı Toğrul Nərimanbəyovun anadan olmasının 94-cü ildönümü tamam oldu. 

T.Nərimanbəyovun babası şuşalı hüquqşünas Əmirbəy Nərimanbəyov çar II Nikolay dövründə mühacirətdə olub və Kiyevdə dərs deyib. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti qurulandan sonra Vətənə qayıdıb və Bakıda qubernator olub. Əmirbəyin oğlu Fərman (Toğrulun atası) da Şuşada doğulub. Tuluza Universitetinin mühəndis–elektrik fakültəsində oxuyub. Təhsil aldığı müddətdə fransız dilini mükəmməl öyrənən, Avropa mədəni dəyərlərini mənimsəyən Fərman Nərimanbəyov İrma Lya Rude adlı fransız modelyerlə evlənib.

Fransada yaşayan ailənin ilk övladı Vidadi də - yeri gəlmişlın qeyd edim ki, o da rəssam olub - elə orada dünyaya gəlib. 1929-cu ildə Fərman Nərimanbəyov xanımı və oğlu ilə birlikdə Bakıya qayıdıb. 1930-cu il avqustun 7-də Nərimanbəyovlar ailəsinin ikinci oğlu - Toğrul dünyaya gəlib.

Avropada təhsil almış valideynlərinin zəngin mənəvi aləmi Toğrulun tərbiyəsinə, erkən yaşlarından hərtərəfli, mükəmməl formalaşmasına təsir edir.

Tezliklə Nərimanbəyovlar ailəsinin başının üstünü qara buludlar alır. Toğrulun atası Avropada təhsil almış bir çox azərbaycanlılar kimi repressiyaya məruz qalır. Onu həbs edib Sibirə sürgünə göndərirlər.

1941-ci ildə Toğrulun anası, Fransa vətəndaşlığından çıxmayan İrma Lya Rude Bakıda həbs edilir, onu öz balalarından ayıraraq Səmərqəndə sürgün edirlər. Toğrulun anası 1961-ci ilədək sürgündə yaşayır.

Bu ziddiyyətli, təzadlı illərdə inamını itirməyən Nərimanbəyovlar yaşamaq uğrunda mücadiləni davam etdirirlər. Toğrul Nərimanbəyov əvvəlcə Əzim Əzimzadə adına Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Məktəbinə daxil olur. 1950-ci ildə isə Litva İncəsənət İnstitutunda Monumental və dəzgah rəssamlığı fakültəsində təhsil alır. Eyni vaxtda Vilnüs Konservatoriyasında klassik vokalı öyrənir. Toğrul anası ilə yalnız tələbəlik illərində Səmərqənddə görüşür. Onun müxtəlif orqanlara çoxsaylı müraciəti və gərgin mübarizəsi sayəsində anasına bəraət verilir və İrma Lya Rude Bakıya qayıtmağa müvəffəq olur.

Bir müddət sonra amnistiyaya düşən atası Fərman Nərimanbəyov da Sibir sürgünündən Vətənə qayıdır.

Uşaqlıqdan çəkdiyi əziyyətlər, rastlaşdığı ədalətsizliklər Toğrulun əzmkarlığını daha da artırır və o, yaradıcılıq yolunda ən yüksək zirvələri fəth edə bilir.

Görkəmli rəssamın mənzərə, portret, monumental boyakarlıq, illüstrasiya və teatr rəssamlığı kimi müxtəlif sahələrdə yaratdığı parlaq əsərlər mövzu və janr rəngarəngliyi, estetik kamilliyi və özünəməxsus üslubu ilə fərqlənir. T.Nərimanbəyovun iç dünyasını təcəssüm etdirən bənzərsiz lövhələri Azərbaycan müasir təsviri sənətinin simasını formalaşdıraraq mədəniyyətimizin nadir inciləri xəzinəsinə daxil olub.

Nar onun rəsmlərində Göyçaydan Bakıya, oradan da Parisə, Nyu-Yorka, İstanbula, Londona, Moskvaya və neçə-neçə uzaq şəhərlərə gedib çıxıb. Qəribə və qeyri-adi yaradıcılıq qabiliyyətinə malik Xalq rəssamı Toğrul Nərimanbəyov təkcə doğma vətənində deyil, dünyanın əksər ölkələrində yaxşı tanınır. Onun əsərləri dünyanın bir çox incəsənət muzeylərində, fondlarda saxlanılır. Çexiya, Rusiya, Hindistan, Fransa, Litva, ABŞ və digər ölkələrdə görkəmli rəssamın fərdi sərgiləri keçirilib.

Toğrul Nərimanbəyov təkcə rəssam deyil, həm də opera ifaçısı idi. Onun gözəl, məxməri bariton səsi var idi. Klassik operalardan, xüsusilə İtaliya bəstəkarlarının əsərlərindən ariyaları peşəkar səviyyədə ifa edirdi.

O, müsahibələrindən birində deyib: “Rəssam olmasaydım, yəqin ki, heykəltaraş, ya bəlkə də vokalist olardım. Rəssamlıqda hər şey əvvəldən məlumdur. Başlanğıc da, iş prosesi də, sonluq da. Vokal isə tamam başqa bir aləmdir. Mən hər səhərimi torağay kimi mahnı ilə açıram”.

T.Nərimanbəyovun zəhməti heç də hədər getməyib. O, 30 yaşında Əməkdar, 33 yaşında isə Xalq rəssamı adına layiq görülüb. 1974-cü ildə dünyaşöhrətli bəstəkar Fikrət Əmirovun "Nəsimi dastanı", 1980-ci ildə isə "Min bir gecə" əsərlərinə verdiyi səhnə tərtibatına görə Dövlət mükafatı alıb.

Toğrul Nərimanbəyov Fransa Müasir İncəsənət Ensiklopediyasında haqqında məlumat verilən yeganə azərbaycanlıdır. Maraqlıdır ki, bu məsələdən rəssamın özünün də uzun müddət xəbəri olmayıb.

2000-ci ildə T.Nərimanbəyov Azərbaycanın "İstiqlal" ordeni, 2010-cu ildə isə "Şərəf" ordeni ilə təltif edilib. Rəssamın müstəqil Azərbaycanın bu ali mükafatlarına layiq görülməsi doğma vətənində onun sənətinə və şəxsiyyətinə ehtiramın ifadəsidir.

Prezident İlham Əliyevin 2010-cu il 22 iyun tarixli Sərəncamı ilə görkəmli rəssamın 80 illik yubileyi dövlət səviyyəsində keçirilib. Yubiley tədbirləri nəinki doğma vətənində, hətta ölkəmizin sərhədlərindən kənarda da qeyd edilib.

Dünyaşöhrətli fırça ustası 2013-cü il iyunun 2-də Parisdə vəfat edib, Passi qəbiristanlığında dəfn olunub.

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.08.2024)