“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Ulduz” jurnalı ilə birgə QƏRBİ AZƏRBAYCANA QAYIDIŞA TÖHFƏ layihəsini təqdim edir. Bu gün sizlər üçün

AMEA A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutu "Şimali Azərbaycanın XIX –XX əsrin əvvəlləri tarixi" şöbəsinin müdiri, t.ü.f.d., professor Hacı Həsənovun məqaləsi təqdim ediləcək.

           Məlum olduğu kimi, XIX əsrin əvvəllərində Rusiya imperiyasının Qafqazda apardığı işğalçı müharibələrin gedişində yadelli yağılara qarşı ən güclü müqavimət göstərmiş Quzey Azərbaycan xanlıqlarından biri də İrəvan xanlığı olmuşdur. İrəvanın qəhrəman müdafiəçiləri Sisiyanovdan tutmuş, Paskeviçə qədər neçə-neçə rusiyalı generalların çoxsaylı hücumlarına mərdliklə sinə gərmiş, düz 3 dəfə – 1804,1808 və 1812-ci illərdə işğalçıları məğlub edərək onları torpaqlarımızdan izal olub getməyə məcbur etmişdilər. İşğalçılar ancaq 4-cü dəfə – 1827-ci ilin payızında Həsən və Hüseyn xan qardaşlarının qəhrəmancasına qoruduqları İrəvan qalasının müqavimətini çox böyük çətinliklə qıraraq bu şəhər – qalanı işğal edə bilmişdilər. Bundan sonra işğalçılar öz erməni əlaltılarının da iştirakı ilə bu əzəli türk-müsəlman yurdunu xristianlaşdırmaq, türksüzləşdirmək, müsəlmansızlaşdırmaq üçün min bir üsula əl atmışdılar. Bunlardan biri də inzibati-ərazi quruluşunu, idarəçiliyi dəyişərək, tarixi-milli sərhədləri nəzərə almayaraq, bu torpaqları imperiyanın xristian dayaqlarından birinə çevirmək üçün əllərindən gələni əsirgəməmişdilər. Əvvəlcə, müharibələr dövründə təbəələri olan dövrlərə – Osmanlı və Qacar səltənətlərinə xəyanət edərək Rusiyanın xeyrinə casusluq, təxribatçılıq və s. əməlləri törətmiş ermənilərə yalançı "ənam" vermək təəssüratı yaratmaq üçün 1828-ci ilin martında keçmiş İrəvan və Naxçıvan xanlıqlarının ərazisini  əhatə edən "Erməni vilayəti" adlı qısaömürlü bir qurum yaratdılar. Ancaq cəmisi on iki il sonra erməni siyasətbazlarının xamxəyallarnı gözlərində qoyub bu qurumu ləğv etdilər.

           1840-cı ildə Romanovlar Rusiyası heç bir vəchlə "sakitləşdirə" bilmədiyi Cənubi Qafqazda, o cümlədən də Şimali Azərbaycanda yeni inzibati-ərazi və məhkəmə islahatı həyata keçirdi. Bu islahatların çərçivəsində hələ Rusiya işğalının gedişində yaradılmağa başlamış komendant üsuli idarəsi, əyalətlərə və dairələrə bölgü ləğv edildi, Cənubi Qafqazda Ümumrusiya inzibati-ərazi idarəçiliyinin tətbiq edilməsinə başlanıldı. Şimali Azərbaycanın digər ərazilərinin əksəriyyəti Xəzər vilayətinin tərkibinə daxil edildi.

1844-cü ildə Qafqazda yaradılmış ilk canişinliyin birinci canişini M.S.Vorontsovun təklifı ilə 1846-cı ildə Cənubi Qafqaz 4 quberniyaya – Tiflis, Kutaisi, Şamaxı (1859-cu il Şamaxı zəlzələsindən sonra Bakı) və Dərbənd quberniyalarına bölündü. İrəvan və Naxçıvan bu dəfə Tiflis quberniyasının tərkibinə qatıldı. Bu da diyarda tez-tez baş verən inzibati-ərazi dəyişikliklərinin sonuncusu olmadı. 1849-cu ildə yeni – İrəvan quberniyası, 1868-ci ildə isə Yelizavetpol quberniyası təşkil olundu.

Rusiya imperatoru I Nikolayın (1825-1855) 1849-cu il iyunun 9-da Senata ünvanladığı, iyunun 28-də nəşr olunan "Zaqafqaziya (Cənubi Qafqaz – H.H) diyarında Erivan (İrəvan – H.H.) quberniyasının təşkil edilməsi barəsində" adlı fərmanında deyilirdi: "Bizim 1846-cı il dekabrm 14-cü günü təsdiq etdiyimiz əsasnamə ilə Zaqafqaziya diyarı 4 quberniyaya – Tiflis, Kutaisi, Şamaxı və Dərbənd quberniyalarına bölünübdür. İndi Qafqaz Canişininin Qafqaz Komitəsi tərəfindən baxılmış təqdimatı nəzərə alınmaqla, işlərin uğurlu getməsi və rahat idarəçilik üçün Zaqafqaziya diyarında daha bir yeni quberniya yaradılmasını faydalı və zəruri sayaraq biz hökm edirik: 1) Bu yeni yaradılan quberniyanın tərkibinə ayrılsın: Tiflis quberniyasından, İrəvan, Naxçıvan və Ahalkələk sahəsi çıxılmaqla Aleksandropol qəzaları, Şamaxı quberniyasından isə Şuşa qəzasının Mihri (Mehri – H.H.) sahəsi və Kapak (Qapan – H.H.) kəndi. 2) İrəvan quberniya şəhəri (mərkəzi – H.H.) təyin olunsun, buna görə də yeni quberniya İrəvan quberniyası adlandırılsın. 3) Onu (İrəvan qubeniyasını – H.H.) 5 qəzaya bölmək: a) İrəvan qəzası; bunu (Göyçə sahəsi çıxılmaqla – H.H.) indiki İrəvan qəzasından təşkil etmək; İrəvanı qəza şəhəri (mərkəzi – H.H.) kimi saxlamaq; b) Novobəyazid (Yeni Bəyazid – H.H) qəzası yenə Göyçə sahəsi və ümumiyyətlə, Göyçə gölü ətrafındakı bütün kəndlərdən təşkil olunan Novobəyazid qəzası; Kovar (Kəvər – H.H.) kəndini qəza idarəsinin yerləşdiyi məkan təyin edib onu Novobəyazid adında qəza şəhəri dərəcəsinə yüksəltmək; b) İndiki Naxçıvan qəzasının Ordubad sahəsi çıxılmaqla (qalan) sahələrindən Naxçıvan qəzası təşkil etmək; Naxçıvanı qəza şəhəri kimi saxlamaq; c) Naxçıvan qəzasının Ordubad sahəsi və Şuşa qəzasının Kapan (Qapan – H.H.) kəndi ilə birlikdə Mehri sahəsindən təşkil olunan Ordubad qəzası; bu yeni qəzanın idarəçiliyi qəza şəhəri dərəcəsinə yüksəldilən əyalət şəhəri (sənəddə "заштатный" – H.H.) Ordubadda yerləşir). Elə indiki Aleksandropol qəzasının Şuragəl (Şörəyel – H.H.) və Bombak (Pəmbək – H.H.) sahələrindən təşkil olunan Aleksandropol qəzası; qəza şəhəri əvvəlkitək Aleksandropol şəhəri olsun. 4) İrəvan, Naxçıvan və Aleksandropol qəzalarında indiki sahə bölgüsü saxlanılsın. Novobəyazid və Ordubad qəzaları vaxtı çatanadək (sənəddə "впредь до времени" –H.H.) sahələrə bölünəcək. 5) İrəvan quberniyasının idarə olunmasını Kutaisi quberniyasının idarəsinin təşkil olunduğu, bizim tərəfimizdən 1846-cı il dekabrın 14-cü günü təsdiq edilmiş əsasnamənin (20702) əsasında təşkil eləmək. Bizim təsdiq etdiyimiz ştatlardan ibarət olsun və 6)hal-hazırda Aleksandropol qəzasmm tərkibində olan Ahalkələk sahəsi Kutaisi quberniyasının Ahalsıx qəzasına sayılsın (verilsin – H.H.)".

İmperator I Nikolayın 1849-cu il iyunun 9-da imzaladığı fərmana əlavə edilmiş ştat cədvəlinə görə, İrəvan quberniyasının idarə olunması üçün 126 dövlət məmuru ştatı nəzərdə tutulmuşdur. Buraya illik məvacibi və yemək haqqı 5000 rubl olan qubernator və 2600 rubl olan vitse-qubernatordan tutmuş, illik gəliri cəmi 100 rubl olan mirzəyə qədər müxtəlif məmurlar daxil idi.

Hər il quberniya məmurlar korpusunun saxlanılmasına sərf olunacaq 92815 rublluq vəsaitin 88360 rublunun dövlət xəzinəsindən ayrılması, 3200 rublunun zemstvo rüsumlarından (əslində, yerlərdə toplanılacaq vergilərdən) və 1255 rublunun şəhər gəlirlərindən əldə edilməsi nəzərdə tutulurdu.

Beş qəza rəisinin (İrəvan, Naxçıvan, Ordubad, Novobəyazid və Aleksandropol) hər birinə ildə 1300-1500, İrəvan (4), Naxçıvan (2) və Aleksandropol (2) qəzalarında yaradılacaq 8 polis sahəsi rəislərinin hər birinə ildə 880 rubl məvacib verilməli idi.

"Qafqaz təqvimini"nin 1851-ci ilə olan buraxılışının məlumatlarına görə, "İrəvan quberniyasının qəzaları – 1828-ci ildən 1840-cı ilədək ərazilərində erməni vilayətinin yerləşdiyi bütün Cənubi Qafqaz diyarının ən məhsuldar hissələrindən birini təşkil edir və Türkiyə ilə 230 verst, İran tərəfdən isə (qaynağın stili saxlanılmışdır – H.H.) 250 verst sərhədə malikdir. Onların (qəzaların – H.H.) sərhədlərinin ümumi uzunluğu 900 verst, səthinin ərazisi 24000 kv. verstdir; dərə-təpəliyi də bu sahənin dörddən biri kimi buraya əlavə etsək, bu qəzaların həqiqi ərazisi 30000 kv.verstdir. Bu ərazidən 1200 kv.versti göllərin, 500-ü çaylar, kanallar və su kəmərlərinin (yəqin ki, arxlar və kəhrizlər nəzərdə tutulur – H.H.), 500-ü bataqlıqların, 200-ü yolların, 1000 kv.versti isə şəhərlərin, kəndlərin, qışlaqların və s., 250 kv.versti isə qəbiristanların altındadır".

Quberniyaya mülki işləri də idarə edən hərbi qubernator (general-mayor İ.İ.Nazarov) başçılıq edirdi. Onun bir nəfər yavəri, 3 nəfər xüsusi tapşırıqlar üzrə məmuru vardı.

Vitse-qubemator, 2 müşavir, katib, mühasib, rus əhalisi üzrə müvəqqəti xüsusi tapşırıqlar məmuru, quberniya yerölçəni, arxitektoru və katibindən ibarət olan quberniya idarəsinin sədri də qubemator idi.

Saray müşaviri, knyaz Q.K.Baqration-Muxranskinin sədrlik etdiyi quberniya məhkəməsinin tərkibində quberniyanın ilk üç müsəlman məmurunun adına rast gəlinir. Bunlar quberniya müsəlman zadəgan silkini təmsil edən Nəzərəli bəy Sultanəsəd bəy oğlu və tacir silkindən olan Molla Tağı Qurban oğlu və Ağamirzəli Abutalıb oğlu idi.

Məhkəmənin sədri həm də İrəvan qəzasının rəisi idi. Bu qəza 4 sahəyə – Zəngibasar, Sürməli, Şərur və Sərdarabad sahələrinə bölünmüşdür ki, onların da hamısını rus məmurları idarə edirdilər.

"Məhəmmədi ruhani şəriəti" adlandırılan müsəlman məhkəməsinə şeyxülislam Axund Molla Həsən sədrlik edirdi. Məhkəmənm 6 nəfər üzvü - qazısı vardı.

İrəvan şəhəri 2 polis pristavı tərəfindən nəzarətdə saxlanılırdı. Qəza idarəsinə həmçinin mühasib və İrəvan duz mağazasının pristavı da daxil idi.

Aleksandropol qəzası 2 sahəyə – Şörəyel və Pəmbək sahələrinə bölünürdü. Naxçıvan qəzasında da 2 sahə (Naxçıvan və Dərələyəz) var idi. Şəhərin özünə isə qalabəyi (qradonaçalnik) nəzarət edirdi.

Ordubad və Novobəyazid qəzaları hələlik sahələrə bölünməmişdi. Sonuncu qəzada Qulp duz mədəni üzrə ayrıca rəis var idi.

Yeni yaradılmış quberniyanın idarəçiliyi aşağıdakı şəkildə təşkil olunmuşdu: Quberniya idarəsinin sədri də hərbi qubernator idi. Onunla yanaşı, bu idarəyə vitse-qubernator (saray müşaviri N.V. Blavatski), 2 müşavir, katib, mühasib, rus əhalisi üzrə müvəqqətı xüsusi tapşırırqlar məmuru, quberniya torpaqölçəni, quberniya memarı, quberniya katibi daxil idi. Yuxarıda sadalanan çoxsaylı məmurların içərisində bir nəfər də olsun müsəlman yox idi.

Zadəgan təbəqəsini bu məhkəmədə erməni K.İ.Məlikağalarov və Nəzərli Sultan Əsəd bəy oğlu təmsil edirdilər. Tacir təbəqəsindən daha 2 nəfər azərbaycanlı – Molla Tağı Qurban oğlu və Ağamirzəli Abutalıb oğlu bu məhkəmənin iclasçıları sırasında idilər. Yuxarıda adı çəkilən Q.K.Baqration –   Muxranski həm də İrəvan qəzasının rəisi idi.

İrəvan şəhərində ictimai asayişə şəhər polisi nəzarət edirdi. Bu idarəyə polismeyster başçılıq edirdi. İdarəyə, həmçinin 2 nəfər pristav (Kartaşev və Kumu kov), mühasib daxil idilər.

Qəza xəzinədarı vəzifəsini icra edən məmur da erməni idi. Qəza idarəsinin statında həmçinin İrəvan duz mağazasının pristavı da var idi.

Aleksandropol qəzası iki sahəyə (Şörəyel və Pəmbək), Naxçıvan qəzası Naxçıvan və Dərələyəz sahələrinə bölünmüşdü. Naxçıvan polisinə qradonaçalnik başçılıq edirdi. Ordubad və Novobəyazid qəzaları sahələrə bölünməmişdi. Ancaq Qulp duz mədənləri üzrə ayrıca rəis ştatı təsbit edilmişdi.Çar hakimiyyət orqanları bu yeni yaradılmış quberniyaya böyük diqqətlə yanaşırdı. Bu, həm quberniyanın tutduğu hərbi-siyasi əhəmiyyətli strateji mövqeyi, həm də onun təbii zənginlikləri ilə bağlı idi.

1854-cü ilin məlumatlarına görə, İrəvan quberniyasına hələ də hərbi və mülki işlər üzrə qubernator general-mayor İ.İ.Nazarov rəhbərlik edirdi. Onun yaxın ətrafı – baş yavər və xüsusi tapşırıqlar məmurlarından ibarət idi. Bunların içərisində böyük məmurlar – Bux və Kəlbalı xan Ehsan xan oğlu da var idi.

Quberniya idarəsi – sədr (hərbi qubernator), vitse-qubernator, 2 müşavir, 2 katib, mühasib, torpaqölçən, arxitektor, quberniya məhkəməsinin sədri, 2 müşavir, 1 erməni və 1 müsəlman zadəgan nümayəndəsi, 2 katib, quberniya prokuroru, prokuror mirzəsindən ibarət idi.

İrəvan qəza idarəsinə – qəza rəisi, onun köməkçisi və katib daxil idi.

İrəvan qəzası 4 sahəyə bölünürdü – Zəngibasar, Sərdarabad, Şərur, Sürməli sahələri. Sahə rəisləri də qəza idarəsinin üzvləri idi.

Müsəlman ruhani şəriəti sədr – şeyxülislam Əkbər ağa Hacı Molla Mustafa oğlu və 4 üzvdən ibarət idi.

İrəvan şəhər polis idarəsi polismeyster, 2 pristav, mühasib, mirzə, qəza xəzinədarı və daha bir mühasibdən ibarət idi.

Quberniya artıq beş qəzaya – İrəvan, Aleksandropol, Naxçıvan, Ordubad, Novobəyazid qəzalarına bölünürdü. İrəvan qəzası 4, Aleksandropol qəzası 2  (Pəmbək, Şörəyel), Naxçıvan qəzası 2 (Dərələyəz və Naxçıvan) sahəyə bölünürdü. Ordubad və Novobəyazid qəzaları isə sahələrə bölünmürdü.

1861-cı ilin məlumatına görə, İrəvan quberniyası artıq 6 qəzadan ibarət idi. Quberniyaya hərbi qubernator, həm də mülki işlərə də rəhbərlik edən general-mayor Osip Antonovic Şerbov-Nefedoviç başçılıq edirdi. Onun iki nəfər xüsusi tapşırıqlar məmuru var idi ki, onlardan biri erməni idi. Quberniya idarəsinə o sədrlik edirdi. Bu idarənin tərkibinə vitse-qubernator, iki müşavir (gürcü və rus), iki erməni katib, quberniya və eyniadlı qəzanın torpaqölçənləri, quberniya memarı və meşəbəyisi daxil idi.

Quberniya məhkəməsinin sədrdən başqa 2 nəfər (biri erməni idi) müşaviri, zadəganlar təbəqəsindən bir nəfər azərbaycanlı (Əli xan Fətulla xan oğlu) və bir nəfər erməni iclasçısı, iki katibi var idi. Quberniya prokuroru da bu məhkəmənin üzvü idi.

"Məhəmmədi ruhani şəriəti" adlandırılan müsəlman məhkəməsinə şeyxülislam Əkbər ağa Axund Molla Mustafa oğlu sədrlik edirdi. Onun qazı adlandırılan üç axund üzvü var idi.

Qəzalara qəza rəisləri başçılıq edirdilər, onların hər birinin 1 və ya 2 köməkçisi olurdu. İrəvan qəzasında rəis və onun hər iki köməkçisi erməni olduğu halda, hətta sırf müsəlman qəzalarında bir nəfər də olsa rəis, köməkçi, qalabəyi (polismeyster), heç pristav belə yox idi.

Naxçıvan şəhərində hələlik pristav polisə rəhbərlik edirdi. Ordubadda və Üçmüəzzində isə heç qalabəyi də yox idi. Novobəyaziddə isə polismeyster ştatı polis komissarı adlanırdı.

1868-ci ilin məlumatlarına görə, İrəvan quberniyasında qubemator vəzifəsi boş idi. Quberniya darəsinin tərkibinə iş icraçısı, dövlət əmlakı idarəsinin rəhbəri əlavə olunmuşdu. İrəvan şəhərinə polis nəzarəti polismeyster və 2 pristav tərəfındən həyata keçirilirdi. Quberniyanın 6 qəzasının (İrəvan, Aleksandropol, Novobəyazid, Üçmüəzzin, Naxçıvan, Ordubad) rəisləri içərisində bir nəfər də müsəlman yox idi.

Sədr və 4 nəfər üzvdən ibarət İrəvan dairə məhkəməsinin də tərkibində ancaq xristianlar idi. Quberniya ərazisində üç barışıq şöbəsi yaradılmışdı. Barışıq hakimlərinin rəhbərlik etdikləri bu şöbələrdə hakim köməkçiləri, katib və katib köməkçiləri var idi.

1.   İrəvan qəzası üzrə barışıq şöbəsi.

2.   Üçmüəzzin barışıq hakimi Parimski.

3.   Naxçıvan barışıq hakimi – Yegiazarov.

1872-ci ildə İrəvan quberniyasında 7 qəza, 5 şəhər, 1283 yaşayış məntəqəsi var idi. Bu quberniya Cənubi Qafqazm mərkəzində, 41°7' və 38°52' şimal dairəsi, 60°54' şərq uzunluğu arasında yerləşib şimalda Tiflis və Yelizavetpol, Şərqdə Yelizavetpol quberniyaları, qərbdə Qars vilayəti, cənubda Asiya Türkiyəsinin Ərzurum vilayəti və Qacarlar səltənəti ilə həmsərhəd idi. Quberniyanın sərhədlərinin ümumi uzunluğu 1052,5 verst idi. Bundan 246,5 versti Qacarlar, 130 versti isə Osmanlı imperiyası ilə olan sərhədlərin payına düşürdü.

XIX-XX əsrlərin kəsişməsində İrəvan quberniyası yenə də 7 qəzaya, qəzalar polis sahələrinə, sonuncular kənd cəmiyyətlərinə, bunlar isə kəndlərə bölünürdü:

– İrəvan qəzası 4 (Tacirabad, Hacıelyaslı, Qəmərli və Dəvəli), Aleksandropol qəzası 4 (Ağbulaq, Çıxışlar, Xorom və Böyük Qarakilsə), Naxçıvan qəzası da 4 (Əliabad, Cəhri, Əbrəqunis və Ordubad), Novobəyazid qəzası 4 (Dərəçiçək, Göyçə, Gözəldərə və Mərzə), Sürməli qəzası üç (İğdır, Daşburun və Qulp), Şərur-Dərələyəz qəzası isə 2 (Şərur və Dərələyəz)  polis sahəsinə bölünürdü. Üçmüəzzin qəzası 4 polis sahəsinə – Sərdarabad, Vaqarşapat, Əştərək, Baş Abaran sahələrinə bölünmüşdü.

Aleksandropol qəzası hələ 1840-cı ildə Gürcüstan İmeretiya quberniyasının tərkibində yaranmış, 1846-cı ildə Tiflis, 1849-cu ildə İrəvan quberniyasının tərkibinə verilmişdir. 1913-cü ildə qəzada 22 kənd cəmiyyəti, 1917-ci ildə isə 7 polis sahəsi (Ağbaba, Hacı Xalid, Düzkənd, Qartarlı, Kaykulu Qazancı, Molla Göyçə, Talin) var idi.

1917-ci il üçün hazırlanmış "Qafqaz təqvimi"nin materiallarına görə, İrəvan quberniyası yenə də 7 qəzaya bölünürdü. İrəvan qəzasında yenə də 4 polis sahəsi var idi. Kənənir, Ağahəmzəli, Qəmərli və Dəvəli kəndləri müvafıq olaraq 1-4-cü polis sahələrin mərkəzləri idi. Bu sahələrin 1-cisində 4, 2-cisində 6, 3-cüsündə 6 və 4-cüsündə 7 kənd icması var idi.

Üçmüəzzin qəzası da 4 polis sahəsinə bölünürdü. Bu sahələrin mərkəzləri Vaqarşapat (I sahə, 7 kənd icması), Əştərək (II; 9), Kurduqulu (III, 4) və Talın (IV; 4) kəndləri idi.

Aleksandropol qəzasının bölündüyü polis sahəsinin mərkəzləri Böyük Qarakilsə kəndi (I; 7), Kattarlı kəndi (II; 5), Aleksandropol şəhəri (III; 5) və Aqin (-H.H.) kəndi (IV; 5) idi.

Naxçıvan qəzasının 4 polis sahəsinin mərkəzləri müvafiq olaraq Naxçıvan şəhəri (5 kənd icması daxil idi), Cəhri (42), Əbrəqunis kəndləri (6) və Ordubad (7) şəhəri idi).

Novobəyazid qəzasının bölündüyü 4 polis sahəsinin mərkəzləri isə müvafiq olaraq Aşağı Axtı (6 kənd cəmiyyəti), Yelenovka (3), Aşağı Qaranlıq (3) və Basarkeçər (4) kəndləri idi.

Sürməli qəzası isə 3 polis sahəsinə bölünmüşdü. Bu sahələrin mərkəzləri müvafıq olaraq İğdır (4 kənd cəmiyyəti daxil idi), Daşburun (3) və Qulp (6) kəndləri idi.

Nəhayət, Şərur-Dərələyəz qəzasının bölündüyü 2 polis sahəsinin mərkəzləri müvafıq olaraq Baş Noraşen (12 kənd cəmiyyəti) və Keşişkənd (7) kəndləri idi.

Çox təəssüf ki, çarizmin devrilməsi və Rusiyada bolşevik dövlət çevrilişi dövründə Cənubi Qafqazda getmiş mürəkkəb ictimai-siyasi-hərbi proseslərin nəticəsində Qərbi Azərbaycan torpaqlarının xeyli hissəsini təşkil edən İrəvan diyarımız qatı düşmənlərimizin əlinə keçdi və onlar türk yurdunda özlərinə Ararat Respublikası yaratdılar, bu azmış kimi, bəzi xarici qüvvələrin təzyiqi, basqısı altında tərkibinin yarısından bir qədər çoxu toplamış Müvəqqəti Milli Şura Azərbaycan Cümhuriyyətinin elan olunmasından cəmisi bircə gün sonra 1918-ci il mayın 29-da İrəvandan olan nümayəndələrin etirazlarına baxmayaraq, heç bir legitimliyi olmayan müdhiş bir qərar qəbul edib Səfəvi babalarımızın Rəvanqulu xana tikdirdikləri qalamızı – İrəvanımızı mənfur düşmənlərimizə güzəştə getməklə millətimizin yurd bütövlüyünə də, suverenliyi və hissiyatına da ağır zərbə vurdu. Beləliklə də, xalqımıza və dövlətimizə qarşı barışmaz düşmənçilik mövqeyi tutan qüvvələr bizim torpaqlarda bizə qarşı möhkəm dayaq nöqtəsi əldə etdilər.

  Ancaq biz, Müzəffər Ali Baş Komandanımız İ.H.Əliyev cənablarının dediyi kimi, mütləq ata-baba torpaqlarımıza qayıdacağıq! Necə ki, ötən ilin sentyabrda Xankəndidə müqəddəs bayrağımızı ucaldaraq ədaləti tam bərpa edib Qarabağ savasında Zəfərimizin son nöqtəsinə çatmışıq, eləcə də o müqəddəs yurdumuza qayıdaraq millətimizin coxdankı arzusuna çatacağıq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.07.2024)

Asif Rüstəmli, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

“Ultra sağçı milli birliyin lideri Cordan  Bardella Avropa seçkilərində tarixi bir nəticə əldə etdi” - mən seçkiləri Euronews kanalından izləyirdim və bu xəbərə hədsiz sevindim. Hərçənd qatı millətçinin qalibiyyətinə sevinmək normal deyil. Amma Makronun ermənipərəst siyasəti bizi o qədər iyrəndirib ki, kimə desən əl çalarıq, təki Makron olmasın. 

İndi isə təfərrüatı. 

Ultra-sağçı milli birliyin lideri Cordan Bardella prezident Emmanuel Makronin mərkəzçi İttifaqından iki dəfə çox səs toplayaraq başa çatan Avropa Parlamentinə seçkilərində əhəmiyyətli uğurlar qazandı.

Cordan Bardella 1995-ci ildə Parisin Drancy şəhərində anadan olub. Orta məktəbi bitirdikdən sonra Parisin Sorbonn Universitetinin coğrafiya fakültəsində daxil olub. Ancaq təhsilinin üçüncü ilində Bardella özünü siyasətə həsr etmək üçün təhsilini tərk edib.

Siyasət həvəsi onda erkən yaşlarından yaranıb. Hələ 16 yaşında gələcək siyasətçi ultra sağçı Milli cəbhəyə (NF) qoşulub. 2014-cü ildə Saint-Saint-Denis Departamentində NF şöbəsinin katibi seçilib. Bir il sonra Ile de France regional Şurasına seçilib. 2017-ci il prezident seçkiləri zamanı Cordan Bardella Marin Le Pen-in təşviqat komandasında idi.

2018-ci ilin yazında Bardella partiyanın gənclər təşkilatına rəhbərlik etməyə başlayıb. Bu vəzifəni bir neçə il tutub. 2018-ci ilin iyun ayında partiyanın Milli Şurasının əksər nümayəndələri partiyanın milli birlik adlandırılmasına səs veriblər. 

2019-cu ilin yazında Avropa Parlamentinə seçkilərdə Cordan Bardellanın başçılıq etdiyi partiya səslərin 23,34% - ni və Fransaya ayrılan 79 yerdən 22-ni alaraq birinci yeri tutub. 23 yaşında Bardella Avropa Parlamentinin üzvü olub. Elə həmin il partiyanın icra bürosunun üzvü və ikinci sədri vəzifəsini icra edib. 

2022-ci ilin noyabrında isə bir qədər də yüksəlib, Marin Le Pen-in yerinə milli birliyin prezidenti seçilib. 

Bardella miqrant əleyhinə partiyaya rəhbərlik edən ilk şəxs olub ki, Le Pen ailəsinin üzvü olmasın. Amma onun Le Pen ailəsi ilə, hər halda ilgisi vardır. O, 2020-ci ildən bəri Marin Le Pen' in qardaşı qızı Nolven Olivier ilə görüşür. 

Parlamentdə Marin Le Pen partiyanın lideri olaraq qalır, 2027-ci ildə onun yenidən prezidentliyə namizəd olacağı gözlənilir.

Qayıdaq Cordan Bardellaya. Onun bir çox gənc tərəfdarı var. Siyasətçinin TikTok-da 1 milyondan çox izləyicisi var.

Avropa Parlamentinə seçki kampaniyası zamanı milli birliyin aparıcı namizədi Cordan  Bardella milli sərhəd nəzarəti tətbiq edərək miqrantların sərbəst hərəkətinin məhdudlaşdırılmasını müdafiə edib. Eyni zamanda, Bardella özünü həddindən artıq sağçı ADG Partiyasından uzaqlaşdırıb (Almaniya üçün alternativ), artıq Avropa Parlamentində bu fraksiya ilə əməkdaşlıq etməyəcəyini söyləyib. 

Teledebatlar zamanı Bardella Avropa Birliyinə son qoymaqda günahlandırıldı. Lakin o, etiraz edərək dedi: "Mən Avropaya qarşı deyiləm. Avropanın necə işlədiyinə qarşıyam."

Etiraf edək ki, Bardella Avropa Parlamentində çox fəal deyildi: parlament komitəsinin iclaslarının əksəriyyətində iştirak etmirdi. 

Bardellanın rəqibləri onu ən vacib siyasi məsələlərə diqqət yetirmək əvəzinə öz ictimai imicini yaratmaq üçün vaxt sərf etməkdə günahlandırırlar. Hətta avrodeputat Manon Aubrey Bardellanı Avropa Parlamentində tez-tez olmamasına rəğmən xəyali millət vəkili adlandırıb. Bununla belə, gənc Bardellanın sürətli inkişafı göz önündədir. Fransa kimi siyasətdə mühafizəkar olan bir ölkədə bu cür yüksəliş əsl sensasiyadır.

Nə isə. Biz bu yazıda ultramillətçi, Fransanın qapılarınln miqrantların üzünə tam bağlanması tərəfdarı olan Bardella barədə geniş danışdıq. Yenə də deyək, Makrona rəqib olduğu üçün. Gizlin arzumuz isə odur ki, bir gün Avropanın bu üç əsas dövlətindən biri olan Fransaya bir türkpərəst lider başçılıq etsin.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.07.2024)

“Tesla” adlı elektrik enerjisi ilə işləyən avtomobil günümüzün reallığına çevrilməkdədir artıq. Amma bu da hələ hamısı deyil. Düzdür, elektrik enerjisi ilə hərəkət edən avtomobilin təbii yanacaqla hərəkət edən avtomobilə nisbətən xərci daha azdır, amma biri də var ki, bu xərc ümumiyyətlə olmasın. Fantastika kimi görünür, düzdürmü?

Startaplar və avtoqiqantlar öz yeni elektrik avtomobillərində günəş batareyalarının quraşdırılmasını inkişaf etdirir və İspaniyanın isti günəşi altında Hollandiyanın Lightyear startapının ilk seriya modeli, demək olar ki, gündəlik 70 kilometrdən çox irəliləmək üçün kifayət qədər günəş enerjisini toplaya bilib. Avtomobilin quruluşu elədir ki, onun 5 kv.metrlik ərazisi - kapotu və dam örtüyü günəş batareyaları ilə örtülmüşdür. Bu barədə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Euronews-a istinadən məlumat verir.

"Bu, yalnız ilk addımdır, 250 000 avro qiyməti olan avtomobil bizə yanacaqsız və elektriksiz – bir sözlə, havayı hərəkət edən avtomobilə sahib olmanın mümkün olduğunu göstərir. Bu, texnologiyanın nümayişidir, amma əslində bizim məqsədimiz üç ildən sonra 30 000 avro dəyərində avtomobillə kütləvi bazara çıxmaqdır", - deyə Lightyear şirkətinin baş direktoru Leks Xufslut bildirir.

Lightyear-in payızda istehsalı başlayacaq, şirkət noyabr ayında bu bahalı sedanın alıcılara çatdırılmasını planlaşdırır.

Maraqlıdır ki, avtomobil həm hərəkətdə olduqda və həm də açıq havada parklandıqda günəş panelləri onun akkumulyatorunu dolduracaqlar.

"Günəş enerjisi ilə işləyən avtomobilin cəlbedici xüsusiyyətlərindən biri, avtomobilin akkumulyatorunun olmasıdır, buna görə günəş səmada olanda ondan tam şəkildə  istifadə edə bilərsiniz və akkumulyatoru doldura bilərsiniz . Belə ki, günəş enerjisi çatışmazlığı, həqiqətən, sizin akkumulyatorunuzun olması səbəbindən elə də dezavantaj deyil, buna görə də mən optimistəm, düşünürəm ki, günəş enerjisi ilə hərəkət edən avtomobilin əlavə olaraq enerji ehtiyatı yığan akkumulyatorunun olması böyük bir müsbət rol oynaya bilər", - deyə Viskonsin Universitetinin müəllimi Qreqori F. Nemet bildirir.

Avtomobil sıfırdan düzəlib, bunu maksimum effektiv etmək və arzuları gerçəkləşdirmək üçün belə ediblər. Rasional dizayn şirkətə uzun müddət əksər avtomobil istehsalçılarının nəzərdən qaçırdığı istiqamətdə irəliləməyə imkan verən xidmətlərini öz xidməti hesab etmək şəraiti yaradıb. Bu arada qeyd edək ki, Lightyear öz dizaynına görə ən mükəmməl avtomobil dizaynerlərinin toplaşdığı İtaliyanı da təəccübləndirə bilib. Bugatti, Lamborghini, Ferrari dizaynerləri bu incəsənət şedevrindən paxıllıq edə-edə zövq alıblar.

İstehsalçıların məlumatına görə günəş batareyalarında optimal şəraitdə gündə 70 km-ə qədər şarj olmadan gedə bilərsiniz. Hər gün 35 km-dən az hərəkət edənlər şəbəkəyə qoşulmağa ehtiyac olmadan 2 ay ərzində Hollandiya, Portuqaliya və İspaniya kimi günəş ölkələrində (bəri başdan deyək ki, bizim Azərbaycan da günəş ölkəsidir)  isə 7 aya qədər səyahət edə bilərlər.

Bu gün ölkəmizdə avtomobil istismarçılarının əsas şikayəti təbii ki, yanacağın qiymətinin baha olmasındandır. İnşallah ki, günəş avtomobilləri, istehsalçılar deyən kimi, kütləvi tələbata məruz qalıb 30 min avro və daha ucuz qiymətə satılar, ikinci əl avtomobillər ümumiyyətlə statistik azərbaycanlı üçün əlçatan olar, onlar avtomobili alıb yanacağa və elektrik enerjisinə pul vermədən rahatca onu sürərlər. Onda gecələr “Benzinin qiyməti daha 20 faiz (30, 40, 50 fazi) qalxdı” qərarını verib avtomobil sahibləri üçün qorxunc kabusa çevrilən Tarif Şurasından da daha heç kəs qorxmaz.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.07.2024)

Əlibala Məhərrəmzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Motivasiya ədəbiyyatı içərisində oxucularıma nümunə gətirəcəyim daha bir təlim -Rusiya siyasətçisi və publisisti İrina Xakamadaya məxsus təlimin təqdimatını bu cür yekunlaşdırırrıq.

Atası yapon, anası rus olan İrina Rusiya kimi mürəkkəb bir ölkədə uğurlu siyasi karyera qurması ilə məşhurlaşaraq Rusiya tarixində seçkidə ən çox səs toplayan prezidentliyə namizəd qadın olması, Rusiya Federasiyası Dövlət Dumasının sədrinin müavini postunadək yüksəlməsi, aparıcı bir siyasi partiyaya həmsədrlik etməsi kimi uğurlar əldə edib, bunlar ona nə qədər nüfuz gətiribsə iqtisadiyyat üzrə elmlər namizədi mərtəbəsinədək yüksəlməsi, məşhur teleradio aparıcısı olması, Moskva Beynəlxalq Munasibətlər İnstitutundakı pedaqoji fəaliyyəti, yazdığı populyar roman və pyeslər, «uğurlu insan olmaq» mövzusunda oxuduğu master-klasslar da ona bir o qədər nüfuz gətirib. Təsəvvür edin ki, «Taym» jurnalı onu dünyanın XXI əsrdəki 100 ən məşhur qadınları reytinqinə daxil edib. Bu «uğurlu» qadın barədə onun, hədsiz nüfuzu barədə bircə fakt söyləmək istəyirəm: 2002-ci ildə Moskvanın Dubrovka adlı ərazisindəki Teatr mərkəzində terrorçular dinc insanları girov götürərkən İrina onlarla danışıqlar apararaq üçü uşaq olmaqla dörd girovu azad etməyə müvəffəq olub.

 Onun, xüsusən, uğurlu karyera qurmaqla bağlı fərqli və kreativ məsləhətləri çox maraqlıdır. (Məsələn, Təqribən ayda bir dəfə ölüm haqqında bədii filmlərə baxın ki, həyatı qiymətləndirə biləsiniz).

Gəlin bu məsləhətlərə bir daha diqqət yetirək:

1.

Hədəfə, məqsədə doğru deyil, özünə tərəf hərəkət etməlisən. «Məqsədə doğru nə qədər sürətlə getsən, o sürətlə də məqsəd səndən kənarlaşacaq. Səadətə doğru irəlilə», - deyə öyrədirlər daosistlər. Eynən serfinqist kimi səni yuxarı qaldıracaq öz dalğanı tapmalısan. Buna görə də mütləq axından qopub özünü dinləməlisən.

2.

Rəsmi TV kanallara az baxın, orada göstərilənlərin real həyatla əlaqəsi yoxdur. Daha yaxşısı – əyləncəlilərdir. Əgər mütləq informasiya lazımdırsa, onu da internetdən götürün. Ümumən isə informasiyanı ətrafdakı insanlardan alın. Taksi sürücüsüylə, zərgərlə ünsiyyət qurmaqla heç bilirsiniz, nə qədər informasiya ala bilərsiniz? Dünyanı dinləyin ki, öz dalğanızı tutasınız.

3.

Cəsur olmanız üçün sizə yeni fəlsəfə kömək edə bilər: bu həyatda sizin cəmi bir arxanız var. Vəssalam. Bu nə ailədir, nə ölkədir, nə sosial-müdafiə fondudur, nə məmurlardır. Yalnız özünüzsünüz.

4.

Uğurlu olmaq istəyirsinizsə hansı zəmanədə yaşadığınızı dərk etməli, bunu öz fəaliyyətinizdə əks etdirməlisiniz. Biz elə bir anlaşılmaz, şərholunmaz zamanda yaşayırıq ki, yeni texnologiyaların hesabına informasiya və hadisələr elə sürətlə dəyişir ki, sabitlik itir.

Sabitlik arzulayan hər kəs uduzur. Amma epoxanı qeyri-sabit, dəyişkən görməyə alışıb yeni çağırışlara uyğun olaraq hər gün yenidən doğulanlarda da, həyatın sürpriz və hədiyyələrinə istehza ilə yanaşanlarda da hər şey alınar.

5.

Riskli insan olun, amma riskləri xırda addımlarla atın ki, yıxılmayasınız. Yıxılmalara, pauzalara, depressiyalara hazır olun, çünki həyat büsbütün xalça döşənmiş yollardan ibarət deyil. Risk – problemsiz olmur.

6.

İnsanı öyrənmək istəyirsinizsə, melodramlara, kino dramlarına tamaşa etməli,  klassik ədəbiyyatı oxumalısınız.

7.

İnternet və televizordan üstünüzə tökülən bütün informasiyaları qəbul etsəniz keyləşəcəksiniz, ümumiyyətlə nə investisiya, nə idarəçilik, nə şəxsi həyatınız üzrə bircə düzgün qərar verə bilməyəcəksiniz.

8.

Əgər siz sonsuz dərəcədə varlısınızsa, amma həm də qulsunuzsa, xoşbəxtlik duyğularınız itəcək. Amma siz tam azad şəkildə karyera üstünlükləri qazanmısınızsa bundan həzz duyacaqsınız. Karyera xoşbəxtliyinin bax belə bir metodikası var: drayv, kayf və karyera.

9.

Hədsiz uğurlu olmaqçün fasilələr seçməyi bacarmalısınız. Bəzən hiss edirsiniz ki, bir yerdə dayanmısınız. Bu o deməkdir ki, öz potensialınızı xərcləmisiniz, beyninizi «cari məsələlərlə» doldurmusunuz. Belə vəziyyətdə pauza götürmək, necə deyərlər, «valı dəyişmək» lazımdır. Bağa getmək, kitab oxumaq, tam gərginlikdən çıxmaq lazımdır. Təklik çox faydalıdır. Bax belə bir pauza prosesində siz düzgün yolu seçə bilərsiniz.

10

Əgər siz ölüm döyüşündə qalib gəlmək istəyirsinizsə qabaqcadan ölməlisiniz. Çünki ölünün əsəbləri olmur.

11.

Həyat imtahanı verməkdən, vacib kontrakt imzalamaqdan öncəki gün çalışın beyninizə tam rahatlıq verib fikrinizi həmin vacib imtahan və kontraktdan kənarlaşdırasınız. Ertəsi gün – imtahanqabağı tam dincəlin, filmə baxın, yaxşı musiqi dinləyin, dadlı çay için. Az ünsiyyətdə olun, sadəcə orqanizmə və şüurunuza dinclik verin. Nəticədə tam harmoniyada olacaqsınız. Siz artıq uduzmağa da hazırsınız, amma udacağınıza tam əminsiniz. Əsəblər möhkəmdir, səhv etməyəcəksiniz.

12.

Özünüzü və ailənizi təmin edəcəyiniz qədər qazanmağa çalışın. Daha çox pul qazanmağa meyl etsəniz daha çox zaman itirəcəksiniz pul idarəçiliyinə. Artıq pullar enerjinizi aparacaq. Ona görə də tamahınızı boğun.

13

İqtisadi böhran gec-tez qurtaracaq. Onu sakit keçirmək üçün, çökməmək üçün özünüzü qoruyun, öz şəxsiyyətinizi hansısa müvəffəqiyyətdən, karyeradan daha çox sevin. Pullar isə mütləq gələcək.

İrina Xakamadanın təliminin 13-cü bəndini oxucularıma təkrar-təkrar oxumağı tövsiyə edirəm. Bəli, yəqin ki, məhz indi, oxucularımın əksəriyyəti dünya iqtisadi böhranının tərkib hissəsi kimi öz ölkəsində yaşayan böhrandan əndişəlidirlər. Hətta bəzilərini bu böhran tam ümidsizləşdirib də.

Amma ruhdan düşüb əl-qolunuzu yana salmaq, fikir eləyib xəstəlik tapmaq sizi elə bir məğlubiyyətə gətirib çıxara bilər ki, böhran qurtarandan sonra dirçəlməyiniz daha mümkün olmaz.

Kənd yerinə gələn şiddətli seli təsəvvürünüzə gətirin. Qarşısına çıxan zəif, müqavimətsiz hər şeyi qoparıb aparır. Amma sonra sel keçib gedir, qalanlar, duruş gətirənlər isə mövcudiyyatını davam etdirir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.07.2024)

Ölkəmizdə Kino ssenarilərini dərc edən bir mətbu orqan, dərgi yoxdur. Ümumən, son illərdə heç dramaturji kitablar da nəşr edilmir. Kinoşünaslıq, kinotənqid sahələri də öz qürub dövrünü yaşayır. Bu da kinomuzun inkişaf strategiyasının ziddinədir.

Hazırda həm Mədəniyyət Nazirliyinin, həm də Kino Agentliyinin reallaşdırmaq istədikləri geniş fəaliyyət spektrində bu nöqsanların aradan götürülməsi də aparıcı rol oynayır.

Bu günlərdə “Elm və təhsil” nəşriyyatı tərəfindən tanınmış kinodramaturq, yazıçı, Azərbaycan Kini Agentliyinin direktoru Orxan Fikrətoğlunun “Kinocizgilər” adlı kitabı işıq üzü gördü.  Kitabda həm tammetrajlı, həm qısametrajlı bədii və sənədli film ssenariləri, ekran həlli üçün uyğunlaşdırılmış qısa hekayələr və novellalar yer alıb.

Oxucularımızın “Kinocizgilər” kitabındakı yazılarla tanışlığı davam edir. Xüsusən, kino sahəsi ilə maraqlananlar üçün, gənc ssenaristlər və rejissorlar üçün düşünürük ki, bu dərclər faydalıdır.

TURAN ATI

Alaqaranlıq fonda tikan arakəsmələrin içinə qatılmış yüzlərlə atın quyruğunu kəsən rus əsgərləri görünür. At kişnərtilərindən qulaq tutulur. Kəsilmiş at quyruqlarını kolxozçular üst-üstə yığır. Fonda mahud parça üzərinə yazılmış “Yoldaş kolxozçu, pantürkistlər sənin düşmənindir” şüarı oxunur. Bir at əsgərlərin əlindən çıxıb səddi aşır. Əsgərlər atın arxasınca atəş açırlar. At kəndin son daxmasının yerləşdiyi uçurumun kənarında dayanmalı olur. Ona çatan atlı əsgərlər əllərindəki tüfəngləri atəş açmaq üçün yuxarı qaldıranda kim isə dəlicəsinə. “Yox!”, – deyə bağırır. Və biz köhnə sərdabada gecələyən onbaşı İzzətin “Yox!” bağıraraq yuxudan qəfil oyandığını görürük. O, ayağa qalxıb hövlnak eşiyə qaçır. Biz onun gözüylə Ay işığı altında dayanmış atı görürük. Bu at bayaq onbaşı İzzətin yuxuda gördüyü atdır. Onbaşı İzzət ata yaxınlaşıb boynunu qucaqlayır. At şahə qalxıb kişnəyir. Gecədən, qəbiristanlıqda yerləşən sərdabanın qaramatlığından, hərəkətsizlikdən bezib, döyüş üçün dartınır. Atın şahanəliyindən döyüş atı olduğu bəlli olur. Onbaşı İzzət ətrafa boylanıb reallığı anlamağa çalışır. Uzaqdan eşidilən güllə səslərindən heyifsilənən onbaşı dikəlib atın gözlərini əlləri ilə tutur. At təmasdan sakitləşir. İzzətə elə gəlir ki, at da onun kimi yuxu görür. Atın dinc fınxırması üstündə filmin ilk titrləri görünür...

“TURAN ATI”

“Mondros” sülh zazişinə rəğmən Bakını zorən tərk etmiş Nuru paşa XI Qırmızı ordunun 1920-ci ildə Bakını işğal etməsindən sonra Dağıstandan keçərək yenidən savaşla Şuşa şəhərinə qayıdır. Onun özüylə Türkiyədən gətirdiyi on min əsgər Qarabağda qətliamlar törətmiş bolşeviklərə qalib gəlib torpaqları yenidən milliləşdirir. Filmin ilk savaş kadrları Qafqaz İslam Ordusunun bu dönəmini bizə təqdim edir. Döyüşdən sonra kiçik zaman kəsiyində Ərzuruma qayıtmalı olan Nuru paşa qatara minməli olur. Kiçik əsgəri kupedə yer olmadığı üçün o, atını yaxın ətrafından olan onbaşı İzzət adlı bir əsgərinə əmanət edir. Onbaşı İzzət Naxçıvandan çıxmağa macal tapana qədər Sovet İttifaqının sərhədləri müəyyən edilir. Və filmin qəhrəmanı olan onbaşı İzzət Nuru paşanın atı ilə birlikdə düşmən sərhədləri içində qalır. Bu kadrlar film boyu bizə onbaşı İzzətin fləşbək xatirələrindən aydın olur. Filmdə baş verən hadisə 1918-ci ildən 1923-cü ilə qədər Azərbaycanda və Türkiyədə baş verən mürəkkəb tarixi proseslər içində əsgəri ləyaqətinə və kökünə bağlı bir insanın həyat dramıdır. O, paşasına verdiyi sözə görə, ona tapşırılmış əmrə rəğmən bir türk əsgəri olaraq atı Türkiyəyə çatdırmaq əzmindədir. Ona bunu etmək çətindir. Sovetlər birliyi kollektivləşmə siyasəti keçirir. Kəndlilərin əllərində olan ev heyvanlarını zorla yığıb kolxoza qatırlar. Atların quyruğunu kəsib yançaqlarına sovet ştampı vururlar. At türkçülüyün rəmzidir. At quyruqlarının kəsilməsi milli ləyaqətin təhqir olunmasıdır. Bütün bunları görərək şaşıran onbaşı İzzət bir müddət daldada gizlənməli olur. Sadə insanların köməyi ilə xarabalıqlarda gecələyib səhərlər Türkiyəyə keçməyə yollar axtaran İzzət, nəhayət, bir səyyar sirkə qoşulur. O zamanlar sirkin ravisi, yəni baş verənləri insanlara sadə dillə anladan konfranyesi olarmış. Bu səyyar sirkin ravisi keçmiş müsavat əsgəri olur.Və o, İzzətin əsgəri davranışından onu bəlirləyib kömək etmək qərarına gəlir. Özünü, xüsusilə də atını gizli saxlayan İzzət ravinin ona təklif etdiyi işi qəbul etməli olur. Onbaşı İzzət sirklə birgə Türkiyə sərhədlərinə yaxınlaşmaqan ötrü “Turan atı” adlı bir sirk nömrəsi düşünür. Nömrədə o, səhnəyə çıxıb Nuru paşanın “Turan atı”nı qamçıyla döyməklə Azərbaycanın Müsavat keçmişinə və türk millətçiliyinə qarşı olduğunu nümayiş etdirməli olur. Film boyu onbaşı İzzətin fləşbəkləri bizi müxtəlif tarixi faktlarla tanış edir. 28 may 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurulmasını təsdiq edən sənədin imzalanma törəni. Zəngəzur, Şamaxı, Göyçay və Qarabağda erməni-daşnak-bolşevik biləşmələrinin törətdiyi qətliamlar. 4 iyun 1918-ci ildə imzalanmış Azərbaycan–Türkiyə anlaşması. Trablusqərbdə Misratla cəbhəsi komandanı olan Nuru paşanın İstanbula çağırılması. Sultan V.M.Rəşadın fərmanıyla Qafqaz İslam Ordusunun yaradılması. Və paşalara vəkalətlərin verilməsi.  25 may 1928-ci ildə Nuru paşanın Gəncəyə girməsi. Avqustda Göyçay ətrafındakı tarixi qələbə. 15 iyulda Nuru paşanın Bakıya girməsindən daşnakların qaçması. Bakıda törədilmiş vəhşiliklər. Filarmoniyada Tağıyevin düzənlədiyi təntənəli qəbul. Dövlət quruculuğu, Milli Ordunun və “Difai” təşkilatının yaradılması. Turançılığın artıq bir siyasi deyil, milli birlik reallığına çevrilməsi. Orta Asiya türklərinin də bu prosesə qatılması. Qfqaz İslam Ordusunun Qarabağa yürüşü. 1918-ci ildə Qarabağın azad edilməsi. İngilis, fransız və amerikan birliklərinin Bakıya girdikləri kimi, Türkiyə sərhədlərini də keçməsi. Nuru paşanın tutulması. Və Batum qalasına salınması. Onun üzünə oxunan ittiham. Erməniləri öldürdüyünə görə onun üzünə ölüm hökmünün oxunması. Bu acı xəbərin Bakıya çatması. Bu xəbərlə bağlı hökumətin toplantı keçirməsi. Cümhuriyyətin baş naziri Nəsib bəy Yusifbəylinin Nağı bey Şeyxzamanlıya “Nuru paşanı azad et” əmrinin verilməsi. 1919-cu ildə Nuru paşanın Batum qalasından azərbaycanlı əsgərlər tərəfindən qurtulması. Və digər xatirələr onbaşı İzzətin görüntüləri kimi tamaşaçılara da film boyu çatdırılacaq. Beləcə, səyyar sirklə Türkiyə sınırına yaxınlaşan İzzət ən son anda sərhədi keçmək istrəkən rus əsgərləri tərəfindən öldürüləcək. Nuru paşanın atı isə sərhədi aşıb vətənə dönəcək. Və bununla da türk ruhunun ölməz olduğu rəmziliyinə çevriləcək.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.07.2024)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

1.

Adam hələ evdən çıxıb işə yollanmayıb. Amma artıq evə qayıtmaq üçün darıxır.

2.

Qarışqanı şişirdib fil eləmək məşğuliyyəti yanlışlıqdır. Çünki bir gün şişirtdiyi şişib-şişib partlayacaq, nə fili olacaq, nə qarışqası. 

3.

2044-cü il. London. “Uembli” stadionu. Futbol. Çempionlar liqasının finalı.

“Real” Madrid, İspaniya - “Şəki siti” Şəki, Azərbaycan. 

4.

Şənbə və bazar günlərini o sevmir. Çünki bazar ertəsi yaxındadır. Ən sevdiyi gün çərşənbə axşamıdır. Çünki bazar ertəsi uzaqdadır. 

5.

Əgər Papa Karlonun əvəzinə Frunzik Mkrtçyan olsaydı, onda Buratino Karabasdan yox, Karabas Buratinodan qaçardı. 

6.

-Aytəkin, məncə sən mənə ona görə gəlmək istəyirsən ki, mənə babamdan villa qalıb.

-Əhmədağa, Allaha and olsun elə deyil. Gülməli söz danışma. Sənə villa kimdən də qalsaydı yenə mən sənə gələrdim. 

7.

Ən asan pulları Gecəkəpənəyi Aza o vaxtlar saatları bir saat irəli çəkdiyimiz gün qazanırdı. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.07.2024)

Nigar Həsənzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

İyulun ilk günündə təqdim edəcəyim Ekspress sorğunin sualı da yayla bağlıdır: Yay tətili boyunca hansı kitabları oxumağı planlaşdırırsınız? 

Və planınızda olan kitabların seçilməsində səbəb nədir?

1.

Jurnalist, redaktor, şair Səddam Laçının sorğumuza cavabı;

-“Kitabi Dədə Qorqud”;

“Kitabi-əsgəriyə”;

“Gülüstani-irəm”;

“Aldanmış kəvakib”;

Cəlil Məmmədquluzadənin hekayələri;

Ahmet Aslan -“Fəlsəfə seriyası” - bu yay oxuyacağım kitablar siyahısındadır.

Bu kitabların seçilmə səbəbi Azərbaycan nəsrini xronoloji ardıcıllıqla mütaliə etmək və ilk nümunələri ilə tanış olmaqdır.

2.

Sorğumuza digər cavab isə şair xanım, iki kitab müəllifi Arzu Əyyarqızınındır.

-Aşıq Ələsgərin seçmələri, Aqşin Yeniseyin son çıxan kiyabı və bir neçə bədən dili, psixoloji kitablar bu yay oxuyacağım kitablar siyahısındadır.

Bu kitabların seçilmə səbəbi isə bir şair olaraq Ələsgərdən öyrənəcəyim çox şeylər var. Aqşin Yenisey isə çağdaş dövrün ən gözəl, yeni fikirlərlə zəngin şairlərindən biridir. Ramiz Rövşən kimi. Bədən dili və psixoloji kitablar isə mənim ruh rahatlığımı təmin edən kitablardır deyə onları çox sevirəm.

3.

Sorğumuza növbəti cavab isə   

Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin 

Tarix və coğrafiya fakültəsinin

Tarix müəllimliyi ixtisasının məzunu, gənc yazar Fatimə Sadıqovadandır. O da öz planlı kitab siyahısını bizlə bölüşdü.

-1. Səddam Laçın, “Səndən gözəl olmasın"

2. Bəxtiyar Vahabzadə, "Seçilmiş əsərləri"

3. Dilbər Axundzadə, “Müşfiqli günlər"

4. Şah İsmayıl Xətai, "Seçilmiş əsərləri"

5. Lev Tolstoy, “Uşaqlıq, yeniyetməlik, gənclik"

6. Viktor Hüqo "93-cü il"

7. Aqata Kristi "10 zənci balası"

8. Aqata Kristi "Qara qəhvə"

9. Corc Simenon "Komissar Meqre"

Bu kitabları  seçməyimin səbəbi Çağdaş Azərbaycan poeziyasının nümayəndələrinin əsərləri ilə yaxından tanışlıq və dünya ədəbiyyatı nümayəndələrinin əsərlərini mütaliə edərək dünyagörüşümü artırmaq, əsərlərin mövzularından nəticə çıxarmaq, eyni zamanda yay tətilimi səmərəli keçirməkdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.07.2024)