“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Redaksiyanın poçtundan rubrikasında növbəti sizə təqdim edəcəyimiz Pərvanə Əliqızının “Sədaqət” adlı hekayəsidir.

Bütün şəhər əhalisi mal-mülkünü atıb, canını götürüb, gedirdi - Yaşamaq üçün yox, əsir düşüb alçalmamaq üçün!

Evimizə qayıt!... Sahibinin yumşaq səslə dediyi söz Bənəyin inadını qırdı. Düşmən şəhərin bir addımlığındaydı. Sahibi onu tək qoymağı heç istəməzdi. İnsanlar onu adi, şüursuz heyvan hesab etsələr də, Bənək sahibinin ürəyindən keçənləri duyurdu. Onun hissiyyatı deyirdi ki, sahibi ailəsini burdan uzaqlaşdırandan sonra özü geri dönəcək, yurdunu boş qoymaq istəmir.

Sahibi iki od arasında qalmışdı. Bir yandan ailəsini təhlükədən uzaqlaşdırmaq, bir yandan da Vətənini qoyub getmək. Ona görə evini, yurdunu bu dilsiz- ağızsız dostuna tapşırıb, gedirdi. Bənəyin dili olsaydı deyərdi ki, - “Arxayın ol! Əmanətini canım bahasına da olsa, qoruyacam. “ Amma insanlar onun danışdığı dildə anlamırdı.

Həyətdə sahiblərindən ayrılanda inadla evin ən kiçiyi Güneyin ayaqlarını pəncələri ilə qucaqlayıb, başını onun dizinə söykəyib, buraxmaq istəmirdi. Onda sahibi ona acıqlanıb, kənara qovmuşdu. İndi isə ona get deyəndə səsi titrəyirdi.. Bəlkə də kilometrlərlə məsafəni qaçaraq, dili bir qarış çölə çıxa-çıxa ləhləyən Bənəyin vəfası onu kövrəltmişdi. Həmin an kənara çəkilib, yönünü evə gedən yola çevirməklə, sahibinə itaətini bildirmişdi.

Sahibi arxayınlaşıb, maşına mindi. Mühərrik gurultuyla səs salıb, hərəkətə gəldi. it hissiyatı ilə hər şeyi öncədən duymuşdu: - Bir daha sahiblərini görməyəcək!  Başını aşağı salıb, sahibinə məxsus  maşının tozlu yollarda qoyduğu qoxusunu iyləyə-iyləyə geri dönməyə başladı. Geri döndükcə həm uzaq məsafə qət etdiyinin, həm də camaatın niyə təlaşla köç etdiyinin səbəbini anlayırdı. Ətrafda top-tüfəng səsi ara vermirdi. Əvvəllər belə olanda, evin yaxınlığına mərmi düşəcəyindən ehtiyatlanıb, sahibini duyuq salmaq üçün həyətdə oyan-buyana qaçıb, ulayardı.

Bu qədər əhalinin ov tüfəngindən, avtomatdan, piyadaların döyüş maşınından başqa heç nəyi yox idi. Dinc əhalini qorumaq üçün yaşadıqları ərazini tərk etmək məcburiyyətində idilər. Hətta sahibi düşmən mühasirəsinə düşəndə belə Bənək bunu hamıdan qabaq hiss etmiş, həyət-bacaya sığmamış, həyətdəki şkafdan sahibinin köhnə çəkmələrini çıxarıb  iyləyə-iyləyə bütün gün zingildəmişdi.

Evə çatanda, ayaqları yorğunluqdan gizildəyirdi. Həmişə məhəllədə qoca arvadlar nəvələrinə:-“İt əl-ayağı yemisən, bir yerdə dayanmırsan”-deyib acıqlanardılar. İndi onun it ayaqları yorğunluqdan sızıldayırdı. Darvaza bağlı idi. Qapının altında onun rahat keçə biləcəyi oyuq vardı. Həmin yerdən içəri keçdi. Həmişə etdiyi kimi dörd ayağını yana açıb, alt çənəsini torpağa söykəyib, quyruğunu heysiz-heysiz arxa ayaqlarından birinə qısıb uzandı. Uzun qara tükləri gözünü örtüb, onları görünməz etmişdi.

Ev-eşik yiyəsiz qalmışdı. Əlacı olsaydı bütün günü uzanıb, ayaqlarının dincini alardı. Bu günsə, belə rahatlıq mümkün deyildi, bir vaxtlar uşaq, qonaq- qara səsindən coşan həyət, suyu sovrulmuş dəyirmana dönmüşdü. İndi buranın tək sakinləri Bənək və ana ördəklə yeganə balasıydı.

Zoqquldayan damarları ilə qan ayaqlarına yayıldıqca yorğunluğu azalırdı. Onun əksinə olaraq göz qapaqları sözə baxmır, asta – asta yumulurdu. İri qulaqlarını silkələyib, onların şappıltısıyla yuxusunu qaçırırdı. Qorumalı olduğu ev və özündən başqa iki canlı vardı. Hava qaralmışdı.  Qarnından gələn qurultular ac olduğundan xəbər verirdi. Adətən bu vaxtlar bütün ailə süfrə başında olar, Bənək üçün iri konserv qutusundan kəsilib düzəldilmiş yemək qabında yemək verərdilər.

Ayaqlarını sürüyə - sürüyə evə yaxınlaşdı. Pəncəsini toxunduran kimi qapı açıldı. Mətbəxə girəndə, səhər-səhər ev sahibəsinin, uşaqlarla birlikdə  bağdan yığıb evə daşıdıqları narın, xurmanın, armudun ləyənlərdə, elə döşəmənin üstündə  qaldığını gördü. Ehtiyatla qaz sobasının üstünə qalxdı. Qazanın içindəki yeməyin iyi vurduqca, ağız suyu ağzının kənarlarından axmağa başladı. Burnu ilə qapağı vurub kənara itələdi. Başını qazana salıb, yemək götürmək istəyəndə yenədə, bütün ailənin birlikdə yemək yediyi günlər gözündə canlandı...

Yemək iyini hiss edəndə qapıdan evə boylanardı, Güney onu görən kimi əlində nə vardısa, atıb, Bənəyə yemək gətirərdi. Yay olanda menyusu daha zəngin olardı. Uşaqlar bağdan yığdıqları fındıqları onun qabağına atardılar, Bənək də məharətini göstərmək üçün fındığı kötük dişlərində bir dəfəyə sıxıb, sındırır, dili ilə qabıqları kənarlaşdırıb, içərisindən çıxardığı ləpəni ləzzətlə yeyir, quyruğunu yelləyə-yelləyə dostlarından tərif gözləyirdi. Özləri yediyi  nə vardısa, hamısında onun da payı vardı.

Bayaqdan acgözlüklə yemək istədiyi yeməyin qoxusu, indi onda ikrah hissi yaratdı. Ac  olsa da , sahiblərinə qismət olmayan bu yeməyi yeyə bilməzdi... Görəsən sahibləri indi haradaydılar? Sağdılarmı? Onsuz bir tikə yeməyən dostlarının dilinə su, yaxud yemək dəyibmi?...

Zingildəyə-zingildəyə sanki yaşadıqlarından şikayət edirmiş kimi həyətə çıxdı. Gecə boş məhəllənin hər tərəfində bayquşlar ulayırdı. İlk dəfə bu səsi bir həftə qabaq eşitmişdi. Üşənmişdi... Balaca dostlarının danışığından eşitmişdi ki, bayquşun ulamağı pis əlamətdir. Bayquşların səsi gələn günün axşamı kimsə, tapança atəşi ilə onları susdurmuşdu. Səbəbini bilmirdi, bəlkə onların səsi insanlara qorxu gətirirdi.

Öz həmcinslərinin zingiltisi, arada sahibsiz qalmalarının ahıyla ulartısı, bayquş səslərinin vahiməsiylə keçən gecə yavaş – yavaş yerini səhərə verməyə başlamışdı. Səhərin ala qaranlığında yad dildə danışan insan səsləri, o səslərə hücum etmək istəyən itlərin güllə ilə susdurulması, qorxunc səslərin ətrafa yayılması dəhşətli mənzərə yaratmışdı. Sanki şəhəri boş qoymuş düşmən indi  heyvanlarla döyüşə girmişdi. Həm də insanlığa o düşmənlərdən daha yaxın olan heyvanlarla...

Yad dildə danışan - əvvəllər nə yaşadığı evdə, nə də həyətə gəlib-gedən qonşuların içərisində bu dildə danışan adam görməmişdi - yarısı uzun saqqallı, yarısı köhnə nimdaş geyimdə olan adamlar boş evləri soymağa gəlmişdilər. Bənək onların həyətə girdiyini görəndə, üzərlərinə atılıb, hər birini ayrı – ayrılıqda parçalamaq istəyirdi. Amma balasını qorumaqdan ötrü harada gizlənəcəyini bilməyən, başını  yana çevirib,ürkək-ürkək səslərə qulaq kəsilən, sahibinin ona tapşırıb getdiyi ana ördəklə balasını qorumalıydı. İrəli atılıb, pəncəsiylə ördəyi və balasını itələyib hamamla  çəpərin arasındakı boşluğa saldı. Yenə də  Güneylə bir yerə getdikdə, sevmədiyi adamları görəndə, gözünü dörd açıb onu necə qoruduğunu yadına saldı.  Qəribsədi. Gözündən düşən iri yaş damlası bala ördəyin belini islatdı.

Bir vaxtlar dostunun  qorxduğunu görəndə belini onun ayağına bərkdən sıxaraq, yanında olduğunu hiss etdirərdi. Nədənsə  körpə ördək balası indi ona ayrı düşdüyü dostunu xatırladırdı. Pəncəsinin altında gizlətdiyi ağ kəkilli, burnunun qabağı  qırmızı ətli və bütün bədəni qara tüklərlə örtülmüş bu ördəyə hamı “lal ördək “deyirdi. Elə dedikləri kimi də lal idi. O səbəbdən Bənək onları süpürləyib, hamamın arxasına salanda səsləri çıxmadı. Divarın arxasında mal – mülkün tar – mar olunmasını çarəsiz izləyirdilər. Bayaqdan ördəyin lal olması ona arxayınlıq verdiyi halda, indi onu qəzəbləndirirdi. Ürəyində onu qınayırdı. Lap müharibələrə, günahsız axan qanlara göz yumanlar kimi susursan. Kaş siz burda olmasaydınız..  Boş qalan şəhərin, sahiblərimin qisasını alardım.  İndi susmalıyam. Sizə görə mən də lal olmalıyam. Səndən də çox körpə balanı qorumalıyam.

Ördək elə bil onun ürəyindən keçənləri duyurdu. Qanadını balasının üstünə gərib, günahkar kimi onun üzünə baxırdı.  

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.05.2025)

Murad Vəlixanov, "Ədəbiyyat və incəsənət"

"Peşman deyiləm, inciyəm bir az, amma kədərlənmirəm. Çünki gedəndə yeni bir şey öyrəndim: Artıq hər sevirəm deyənə inanmıram".

Fikirlərimə Camal Sürəyyanın aforizmi ilə başlamaq qərarına gəldim. Gəldim çünki, bu gün biraz fərqli, yəni biraz qəliz bir mövzu haqqında- Peşmançılıq və vicdan barədə danışacağam.

Peşmançılıq deyəndə nə başa düşülür? Və ya, heç peşmançılıq hissi keçirtmişikmi? Təqsirləndirilən şəxslər "etdiyim əməldən peşmanam və ya peşman deyiləm" deyəndə fikirlərində nə dərəcədə səmimidirlər? Onlar gecə yatanda vicdanları ilə qarşı-qarşıya gələndə hesabatlarını nə cür verirlər?

Ümumiyyətlə, bu mövzunun dərinliyinə getdikcə gördüm ki, çox insan "peşmanam" deyəndə səmimi görünmürlər. Nəyə görə? Çünki ALLAH heç bir qulunun yaşatdıqlarını yaşamadan canını almır. Ona görədə əsl peşmançılıq hissi edilən səhvlər gözünün önündən film lenti kimi keçəndə gəlir. Hər bir insan canını tapşırdıqdan  sonra yeddi dəqiqə ərzində bütün etdikləri gözünün önünə gəlir. Bu yeddi dəqiqə kiminə əzab, kiminə də hüzur bəxş edir. İnsan peşmançılığını qarşısındakına deyildə, qəlbinə və qəlbən söyləyəndə yaxşı olur.

Bəs "peşman deyiləm" deyəndə nə başa düşülür? Etdiyimiz yaxşılıqlardanmı yoxsa etmədiklərimizdənmi peşman deyilik? Bu məntiq əslində dilin altında gizlənən çox şeyi aşkara çıxarır. Qarşısındakı insan nə qədər qəddar və zalım olsa belə qəlbində ALLAH qorxusu olan biri hər zaman peşman olmadığını və vicdanının rahat olduğunu qəlbən söyləyir.  

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.05.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə layihəsində mövzumuz Qədim türklərdir. Bəşəri bir məsələ - ölmə və dirilmə.

Sak və Hun Türklərində ölüm və dirilmə

 Qədim türklərin dünyagörüşündə ölüm həyatın sonu deyil, daha geniş və sirli bir keçid mərhələsidir. Bu anlayış xüsusilə Sak (Skit) və Hun türklərinin mifoloji sistemlərində dərin iz buraxmışdır. Onların inanclarında ölüm yalnız cismani varlığın bitişi deyil, ruhun başqa bir aləmə keçidi və ya yeni bir varoluş forması ilə davamıdır. Bu yazıda Sak və Hunların mifoloji düşüncə tərzində ölüm və dirilmə ideyasının necə kodlaşdırıldığını, hansı simvollar və rituallarla ifadə olunduğunu araşdıracağıq.

  Ölüm: Fiziki bitmə, ruhani keçid

 Sak və Hun türklərində ölüm hadisəsi, insanın ruhunun "bu dünyadan o dünyaya keçidi" kimi qəbul olunurdu. Bu, şamanist dünya görüşünün əsas prinsipinə əsaslanırdı: ruh bədəndən ayrıldıqdan sonra ya göyə (uçmaq) çıxır, ya da yeraltı aləmə (tamug) düşürdü. Buradakı kodlaşdırma çox sadə, lakin dərin simvolikadır:

• Uçmaq – Cənnət, yuxarı dünya (pozitiv ruhun gedəcəyi yer)
• Tamug – Cəhənnəm, yeraltı dünya (günahkar ruhlar üçün)
  Bu anlayışlar daha sonra islamlaşmış türk toplumlarında da iz buraxmışdır.

   Dirilmə və ruhun dövriliyi

 Qədim türklərdə reenkarnasiya anlayışına oxşar təsəvvürlər var idi. Onlar inanırdılar ki, ruh yox olmur – bəzən dünyaya başqa bir formada, hətta heyvan və ya insan surətində geri dönə bilər. Bu dövri ruh anlayışı Şamanist təlimin bir hissəsi kimi yaşanırdı. Xüsusilə, Sak türklərində bəzi qəhrəmanların ölmədiyi, göyə qalxdığı və zaman gələndə qayıdacağı haqqında miflər mövcuddur.

  Məzarlar və ölüm ritualları: Simvolik dilin tətbiqi

 Sak və Hun məzarları (kurganlar) çox şey danışır. Burada müşahidə olunan elementlər mifoloji kodların konkret fiziki ifadəsidir:

• Atın dəfn olunması – ruhun o biri dünyada da hərəkətə ehtiyacı olacaq.
• Silahların məzara qoyulması – qəhrəmanın orada da savaşacağı düşüncəsi.
• Qızıl maskalar və zinət əşyaları – dirildikdə yenidən tanınmaq və şərəflə yaşamaq arzusu.

Bu rituallar həm də o dünyaya hazırlıq idi – ölüm sanki bir "səyahət" kimi qəbul edilirdi.

  Miflərdə ölüm və dirilmə. Sak və Hun mifologiyasında bəzi qəhrəmanlar ya ölümsüzdür, ya da ölüb dirilir. Məsələn, Hunlar arasında Alp Er Tonqa haqqında yaradılan miflərdə onun yoxa çıxması və bir gün geri dönəcəyinə dair inanclar vardır. Bu, türk mifologiyasının “gizli qəhrəman qayıdacaq” kodudur.
Eyni ideya Göytürk abidələrində də vardır: əcdadların ruhları qoruyucu funksiyada daim mövcuddur.

  Kosmik kodlaşdırma: Göy, Yer və alt Dünya

Sak və Hunlarda kainat üç əsas qat üzrə düşünülürdü:

• Üst dünya (Göy Tanrı) – həyatın mənəvi başlanğıcı və ruhun qaynağı.
• Orta dünya (İnsan dünyası)– fiziki varlıq və gündəlik həyat.
• Alt dünya (Ölüm sonrası) – ruhun sınaqdan keçdiyi yer.

Bu struktura görə, ölüm insanın bir dünya qatından digərinə keçməsidir. Dirilmə isə ruhun yenidən üst dünyaya qovuşması və ya yeni bədəndə təzahürüdür.

  Nəticə: Ölüm bir son deyil, transformasiyadır

 Sak və Hun türklərinin mifoloji sistemində ölüm ideyası heç vaxt qorxu doğuran, tabuya çevrilən bir anlayış olmamışdır. Əksinə, bu, təbiətin bir qanunu, ruhun səyahəti və yeni formaya keçidi kimi qəbul edilmişdir. Dirilmə isə insan ruhunun daimilik və çeviklik ideyasının ifadəsidir. Bu yanaşma türklərin təbiətə və insan varlığına verdiyi dərin fəlsəfi baxışın bariz nümunəsidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.05.2025)                                                      

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

İnsan öz davranışını həmişə müəyyən etalon sayılan şəxslərin davranışları ilə tutuşdurar, faydalı cəhətləri götürərək özünüinkişafa vəsilə olar. Bu bir qanundur. İnsanlar arasındakı münasibətlərdə davranış əsas rol oynayır. O ya sənə dostlar, ya da düşmənlər qazandırar.

IV Baldwin (Baldwin IV) və Səlahəddin Eyyubi (Saladin) arasındakı münasibətlər tarixdə maraqlı və nadir nümunələrdən biridir. Onlar həm rəqib, həm də müəyyən mənada bir-birinə hörmət edən iki lider kimi tanınırlar.

IV Baldwin Qüds Krallığının kralı idi və çox gənc yaşlarından cüzam xəstəliyindən (lepradan) əziyyət çəkirdi. Buna baxmayaraq, o, cəsur və ədalətli hökmdar kimi ad qazanmışdı. Səlahəddin Eyyubi isə İslam dünyasının böyük lideri, Ayyubi sülaləsinin banisi və Qüdsü xaçlılardan geri alan məşhur sərkərdə idi.

Bu iki şəxs arasındakı münasibətlərə gəldikdə:

Hörmət: Baldwin və Səlahəddin bir-birlərinin cəsarətini və liderlik qabiliyyətini yüksək qiymətləndirirdilər. Səlahəddin Baldwinin gənc yaşda ağır xəstəliklə mübarizə aparmasına və dövlət işlərini uğurla idarə etməsinə böyük hörmətlə yanaşırdı.

Diplomatiya: Onlar bir neçə dəfə müharibədən kənar danışıqlara girdilər. Bəzi mənbələrdə qeyd olunur ki, xüsusən də xəstə Baldwinin şəxsən Səlahəddinlə razılaşmalara can atdığı və bəzi sülh razılaşmaları əldə olunduğu bildirilir.

Mübarizə və Ədalət: Döyüş meydanında rəqib olsalar da, hər iki tərəf döyüşdə əsirlərə qarşı müəyyən bir mərhəmət və əxlaq normalarına riayət edirdi. Səlahəddin, xüsusilə Baldwinlə bağlı hər zaman "şərəfli düşmən" ifadəsini seçərdi.

Əfsanəvi Rəvayətlər: Bəzi rəvayətlərdə deyilir ki, Baldwin Səlahəddinin mərhəmətini və ədalətini şəxsən təqdir edirdi. Hətta döyüşlər zamanı ağır xəstə olmasına baxmayaraq, Səlahəddin ona lazım gəldikdə tibbi yardım göstərməyə hazır olduğunu bildirmişdi.

 Ümumilikdə, onların münasibətləri tipik düşmənçilikdən daha çox, bir növ "rüfət və hörmət üzərində qurulmuş rəqiblik" kimi qiymətləndirilir.

 IV Baldwin və Səlahəddin Eyyubi arasında baş verən konkret hadisələri bir az daha yaxından incələyək:

1. Montgisard Döyüşü (1177)

Bu döyüş onların münasibətində önəmli bir yer tutur. Səlahəddin böyük bir ordu ilə Qüdsə yürüş edərkən Baldwin IV cəmi 16 yaşında idi və qeyd etdiyimiz kimi, ağır xəstəliklə mübarizə aparırdı. Baldwin, azsaylı qüvvələrlə Montgisardda Səlahəddinin ordusuna gözlənilməz bir hücum təşkil etdi və ona ağır məğlubiyyət yaşatdı. Səlahəddin döyüş meydanından qaçmaq məcburiyyətində qaldı. Bu məğlubiyyətə baxmayaraq, Səlahəddin Baldwinə qarşı şəxsi bir kin saxlamadı; əksinə, onun cəsarətinə heyran qaldı.

2. Sülh Cəhdləri

Montgisarddan sonra bir neçə dəfə sülh sazişləri imzalandı. Baldwin IV Qüds Krallığının təhlükəsizliyini qorumaq üçün Səlahəddinlə danışıqlara girdi. Hər iki lider real siyasətin vacibliyini anlayırdı: qarşılıqlı güc balansını qorumaq istəyirdilər. Məsələn, 1180-ci illərdə müvəqqəti bir barışıq əldə olundu: ticarət yolları açıldı, əsirlər dəyişdirildi.

3. Şəxsi Hörmət Hadisələri

Tarixçilərin yazdığına görə, Baldwin ağır xəstə olanda Səlahəddin onu şəxsən təqdir edir və hörmətlə yanaşırdı. Bəzi mənbələrdə qeyd edilir ki, əgər Baldwin əsir düşsəydi, Səlahəddin onu öldürmək əvəzinə müalicə etdirib geri göndərərdi. Bu, o dövrün digər müharibələri ilə müqayisədə nadir bir insani münasibət nümunəsidir.

4. Baldwinin Ölümündən Sonra

lV Baldwin 1185-ci ildə (təxminən 24 yaşında) vəfat etdi. Onun ölümündən sonra Qüds Krallığında daxili çaxnaşmalar baş verdi. Səlahəddin isə Baldwinin ölümündən sonra Krallığın zəiflədiyini hiss edib Qüdsün fəthinə hazırlaşmağa başladı (bu 1187-ci ildə, məşhur Hattin Döyüşü və Qüdsün fəthi ilə nəticələndi).

Ümumiləşdirsək:

Onlar arasında şiddətli müharibələr olsa da, şəxsi səviyyədə qarşılıqlı hörmət və liderlik qabiliyyətinə dəyər vermək həmişə qorunurdu. Bu münasibət Şərq və Qərb dünyasında şöhrət qazanmış ən şərəfli rəqibliklərdən biri sayılır.

Onlar haqqında yazılmış digər fikirləri diqqətinizə çatdırım:

1. Əyubbi onun xəstə olduğunu bilirdi və kral kimi məğlub olmadan dünyasını dəyişməyinə bilə-bilə razılıq verdi. Bu onur məsələsidir.

2. Baldwin cüzamlı idi, o zamanlarda xəstəlik geniş yayılmışdı. Minlərlə insan bu xəstəlikdən dünyasını dəyişdi. Salahəddinin qoşununun da o xəstəliyə yoluxmaq ehtimalları yüksək idi. Kral olaraq, digər ölkəyə də bu xəstəliyin bulaşmamasını istədi. Səlahəddindən qoşununu geri çəkməsini istədi.

3. Kral öldükdən sonra Qüdsü fəth edən Səlahəddin Eyyubi, o sağ ikən fəth edə bilməzdi, çünki söz vermişdi və sözündə durdu.

4. Səlahəddinin məsum insanlara hücum etməməsi ən təsirli hissə idi. Balian deyəndə ki “bəs Xristianlar Qüdsdəki bütün müəlmanları fərq qoymadan qətl elədi” Səlahəddinin “mən o adamlardan deyiləm, Səlahəddinəm, Səlahəddin” deyə cavab verməsi çoox möhtəşəm idi. Keşkə dini bu şəkildə təbliğ edə bilsəydik indiki dövrdə. Birinci ürəklərdə vicdan və mərhəmət olmalıdır dostlar.

5. 16 yaşında xəstəliyinə rəğmən ağıllı strategiya elədi Baldvin. Səlahəddinin ona böyük hörməti var idi, hətta həkimlərini ona göndərirdi sağalması üçün.

6. Səlahəddin tarixdə iz qoyub. Çox böyük bir ordusu olub, həm də ona inanan bir ordu. İşğal etdiyi heç bir yerdə sadə insanlara toxunmayıb.

7. 4-cü Baldvinin Atası Amalrik hiyləgər idi, amma oğlu humanist idi və savaş istəmirdi, həm də Səlahəddinin mərdliyini çox görmüşdü.

8. Bütün İngiltərə Səlahəddin haqqında əfsanələr danışırdı və hədsiz dərəcə ona hörmət edirdi. Səlahhədinin ədalətinə zərrə qədər şübhə edilməyib.

9. 5 dəfə aralarında döyüş olub, bunlardan 3-də Səlahəddin, 2-də Baldvin qalib gəlir, sonra 1185-də Baldvinin ölümünnən 2 il sonra Səlahəddin Hıttin döyüşündən sonra Qüdsü fəth edir.

10. Bir dəfəsində ordusundan 4 qat güclü orduya qalib gələn IV Baldwin tarixdə elə bununla da qalır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.   

Abituriyentin uğur formulu

Gəlin, çox sadədən başlayaq. Zaman az, oxunacaq, mənimsəniləcək biliklər çox. Dərslikləri öz axarı ilə, bədii ədəbiyyat oxuyurmuş kimi oxusanız imtahanlaradək tam hazırlıqlı olmağa zamanınız təbii ki, yetməyəcək. Bəs onda nə etməli? Əlbəttə ki, sürətli-effektiv oxu qaydalarına riayət etməli. Bu barədə o qədər çox metodika, kurslar, treninqlər var, saymaqla qurtarmaz. Tam dərinə getmədən gəlin bir neçə çox vacib qaydalara nəzər yetirək:

F. Nəticə qorxusunu dəf etmək

Qəbul imtahanına hazırlaşan abiturientin imtahanqabağı psixoloji tarazlığını qoruması, qorxu və həyəcandan qurtula bilməsi çox vacib, mən deyərdim ki, hətta ən həlledici məqamdır. Hətta tam hazırlıqlı olduğun halda həyəcan və qorxudan psixoloji sarsıntı keçirib müvəffəqiyyət qazanmamaq mümkündür.

Mənim şəxsən özümün həyatda bir sınanılmış «nəticə qorxusunu dəf etmək» adlı vasitəm vardır. Həyat əhəmiyyətli bir görüş, çox vacib bir hadisə ərəfəsində həmişə bunu sınayıram. Düşünürəm ki, abiturientlər də bunu sınasalar xeyirlərinə olar.

Demək, elə ki, abituriyentlərimiz qəbul imtahanlarına tam hazırlaşdılar, imtahana bir gün qalanda oxuduqlarını təkrarlıyıb qurtarıb kitablarını bir qırağa qoyurlar və başlayırlar mən dediyim «dəfetmə» prosesinə. Bunun üçün, düşüncələrində imtahandan kəsilmə, yəni bu həyat əhəmiyyətli hadisənin uğursuz sonluğu situasiyasını yaratmaları lazım gələcək. İmtahandan kəsilsələr nə olacaq? Valideynləri onları danlayır, hətta onlardan üz də döndərirlər, dost-tanış istehza edir, qəbul olanlara həsəd və paxıllıq hissi içlərini didib-dağıdır, gedib ağır bir işlə, tutalım yükdaşımaqla məşğul olurlar. Qanları qaradır, küskündürlər, hədsiz bədbəxtlik içindədirlər. Situasiyanı tam dolğunluğu ilə yaradıb, maksimum keçirəcəkləri ziyanı, alacaqları zərbəni təsəvvür etməli və bünları yaşamalıdırlar. Sonra da bundan ən az itkilərlə necə çıxacaqlarını təsəvvür eləməlidirlər. Hər halda, öləsi deyillər ki. Həyat davam edir. Toparlanarlar, gələn il daha yaxşı hazırlaşıb mütləq qəbul olunarlar.

Haradasa psixoterapiya adlandırılacaq bu üsul mütləq abituriyenti sakitləşdirəcək. O, qəbul imtahanının uğursuzluğu dəhşətini yaşamış kimi olacaq, daha o dəhşətin öldürücülüyündən qorxmayacaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.05.2025)

Murad Vəlixanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

2004-cü ildə çəkilən və “Hörümçək adam” seriyasının 2-ci hissəsi olan “Hörümçək adam-2” filmi barədə danışaq.  (ing. Spider-Man 2) — 2004-cü ildə Sem Reyminin rejissorluğu ilə çəkilmiş və Elvin Sarcent tərəfindən Alfred Qof, Maylz Millar və Maykl Şeybonun ssenari müəllifləri olduğu ABŞ superqəhrəman filmi. Eyni adlı uydurma Marvel Comiks personajına əsaslanan bu film, Reyminin Hörümçək-adam trilogiyasının ikinci hissəsidir və Tobi Maquayr ilə birlikdə Kirsten Danst, Ceyms Franko, Alfred Molina, Rozmari Harrisin baş rollarda oynadığı Hörümçək-adam (2002) filminin davamıdır.

Əsas çəkilişlər 2003-cü ilin aprelində Nyu-Yorkda başladı və Los-Ancelesdə də aparıldı. Yenidən çəkilişlər həmin ilin sonunda baş tutdu və dekabrda başa çatdı. Hörümçək adam-2 30 iyun 2004-cü ildə həm ənənəvi, həm də IMAX kinoteatrlarında nümayiş olundu. O, emosional çəkisini və vizual effektlərini, həmçinin Maquayr və Molinanın çıxışlarını və Reyminin rejissorluğunu yüksək qiymətləndirən tənqidçilər tərəfindən geniş rəğbət qazandı və dünya üzrə 789 milyon dollar gəlir əldə etdi ki, bu da onu ilin üçüncü ən çox gəlir gətirən filmi etdi.

Film 77-ci Akademiya Mükafatlarında Ən Yaxşı Vizual Effektlər üzrə mükafat, həmçinin Ən Yaxşı Səs Miksiyası və Ən Yaxşı Səs Montajı nominasiyalarına namizəd oldu; Bundan əlavə, film Saturn mükafatına layiq görüldü. Film indiyə qədər çəkilmiş ən böyük superqəhrəman filmlərindən biri və bu janrda gələcək filmlər üçün nümunə kimi qəbul edilir. Onun müvəffəqiyyəti Hörümçək adam 3 (2007) filminin çəkilməsinə gətirib çıxardı. Mauqayr və Molina 2021-ci ildə "Hörümçək adam: Evə yol yoxdur" filmində öz rollarını yenidən təkrarladılar.

Məzmun 

İlk filmdəki hadisələrdən iki il keçib. Sakit təbiətli Piter Parker yeni problemlərlə qarşılaşır. O, ətrafındakı sevdiklərinə yaxın olduqca onları təhlükəyə atdığını anlayır. Onun ikili həyatı düşmənləri ilə yanaşı dostlarına da zərər vurur.

İndi Piter yeni super mənfi qəhrəmanla mübarizə aparmalıdır: özünə səkkiz ayaq düzəltmiş başdanxarab həkim Otto Oktavius ilə.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.05.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

RƏSUL RZA

“QARANIN DƏRD ÇALARI”

Həsrətli gözlər,

Pərişan sözlər,

Titrək dodaqlar,

Sürət yolunda dəstəbaşı çolaqlar

Söz eşidə bilməyən qulaqlar,

Sındırılmış puçurlu budaqlar.

Nəğməsiz dağlar

Kor bulaqlar.

Ovsuz ovlaqlar

Odsuz ocaqlar,

Yaşamalı ölülər,

Ölməli sağlar,

Dili ali məclislərdən qovulan,

Qolları buxovlu olan,

Qəbilələr, xalqlar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Çinin Şərqi Türkistan sərhədləri daxilində, Xian şəhərindən 100 km məsafədə, dağların ətrafında yerləşən irili-xırdalı 100 ədəd piramida ilə yanaşı, 300 metr hündürlüyündə “Ağ piramida” adlandırılan nəhəng tikinti var. Bunlar cox qədim türk piramidalarıdır. Çinin əsərlər boyu gizli saxladığı, gizlətmək məqsədi ilə qəsdli şəkildə üstlərini torpaq ilə örtdüyü, meşə, bağ və yaşıllıqlar saldığı, indi də üzərində kənd təsərrüfatı işləri aparılan bu piramidalar dünya tarixinin ən əhəmiyyətli sirrlərindən birini qoruyub saxlamaqdadır.

Ön türklərə aid olduğu düşünülən nəhəng piramidaların saxladığı sirr, Çinin bölgəyə girişi və tədqiqatları qadağan etməsi səbəbilə hələ də tam olaraq tədqiq edilməmişdir. Qədim Çin mətnlərinə görə, piramidaları e.ə. 5000–1500-cü illər arasında bölgədə yaşayan uyğurlar tikib. Araşdırmaçılar Böyük Uyğur imperiyasının bu piramidaları bəzi məlumatların gələcək nəsillərə ötürülməsi üçün inşa etdiyini söyləyir.

Əslində onlar piramida yox, kurqanlardır. Kurqan qorunan yer mənasını verməkdə olub, məzar  tikililəridir. Quruluş etibarilə piramida olaraq qəbul edilməkdədir. Bu piramidaların arasında ən məşhuru isə yuxarıda adını qeyd etdiyimiz “Ağ Piramida”dır. Yüksəkliyi 300 metr olan “Ağ piramida” dünya üzərindəki ən yüksək və ən böyük piramidadır. (“Ağ piramida”nın türklərin atası Oğuz Xaqana aid olduğu deyilir.)

İddialara görə, Çindəki türk piramidalarının mövcudluğu Qərb elm adamlarına öncədən də məlum olub. “Elm xəbərləri” (“Science News”) qəzeti hələ II Dünya müharibəsi illərində piramidalar haqda məlumat yayıb. Deyilənə görə, bu piramidaları ilk dəfə İkinci Dünya Müharibəsi zamanı Hindistandan Çinə uçan ABŞ Hərbi Hava Qüvvələrinin pilotu James Gaussman görüb və gördükləri barədə xəbər verib. Piramidalardan birinin şəkli 30 mart 1937-ci ildə The New York Sunday News qəzetində yayımlanıb. (Ancaq sonradan bu şəkildəki piramidanın Çin imperatoru Wuya aid bir məzar olduğu iddia edilib - https://lent.az/index.php/xeber/medeniyyet/-38076)

Piramidaların varlığı haqqında məlumatın yayılmasının ardından alman araşdırmaçı Hartwig Hausdorf 1994-cü ildə Şian şəhərinə gəlib, piramidaları gəzərək ətraflı məlumat toplayıb, şəkillər çəkib. O, bu barədə “Ağ Piramida” adlı kitab da yazıb. Hartvig Hausdofa görə, bu piramidalar ən azı eradan 2 min 500 il əvvəl tikilib.

Amerikalı alimlər bildirirlər ki, “Ağ piramida”  Misir piramidalarından iki dəfə ucadır. Türkiyəli alim Kazım Mirşanın fikrincə, Misir piramidaları Çindəki türk piramidalarının görüntülərindən yararlanaraq hazırlanmışdır. Çindəki türk piramidalarını Misir piramidalarından fərqləndirən bir cəhət də var. Misir piramidalarında fironların cəsədləri piramidanın içərisində, türk piramidalarında isə hökmdarların məzarları yerin altında basdırılıb.

K.Mirşan həmçinin mumiyalamanın da qədim türklərə aid olduğu sübut etmişdir.

Türk piramidalarını bu qədər əhəmiyyətli edən başqa bir şey içərisində olan mumiyalardır. (Çindəki piramidaların içindəki mumyalar, Misirdəki mumyalara  nisbətən daha yüksək texnologiya ilə hazırlanıb.)  Mumiyalanmış cəsədlər, təəssüf ki, yerli xalqın təxribatı nəticəsində deformasiya uğramışlar.

Yaxın dövrdə piramidaların içinə girməyi və fotosunu çəkməyi bacaran tək türk insanı olan Oktan Kələş öz ifadəsində “Ağ Piramida”nın içərisində nəhəng bir Oğuz Kağan heykəlinin olduğunu və mumiyaların ətrafında Canavar və Ay ulduz simgələrinin gözə çarpdığını söyləmişdir. Ayrıca piramidaların içərisində kitabələr, divarda yazılar və şəkillər var hansı ki, incələnməyi gözləyən digər tarixi əsərlərdəndir. ötürülməsi üçün inşa etdiyini söyləyir. Ön Türklər tərəfindən inşa edilən Türk piramidalarının Türklərin ilk qitəsinin Mu olduğunu və dünya tarixinin Türklərdən başladığına dair əhəmiyyətli sirləri saxladığı və bu səbəbdən xüsusilə Çin tərəfindən Türk piramidalarının olduğu bölgənin qadağan bölgə elan edildiyi iddia olunur. (https://sixieyyub.wordpress.com/2017/07/25/cinin-saxladigi-tarixi-sirli-turk-piramidalari/)

Oktan Keleş səfər təəssüratlarında yazır: “Qoca çinli bələdçinin rəhbərliyi altında zülmət içində təbii tunel boyu 40-50 metrə qədər getdik. Sonra şaquli yerdən 7-8 metr aşağı endik. Geniş bir sahəyə gələndə qoca çinli astadan “Artıq piramidanın içindəyik” dedi. Piramida olduqca təbii formada qurulmuşdu, içəridə qəribə atmosfer vardı. Bir az irəlilədikdən sonra bir otağa çatdıq. Otaqda yerə uzadılmış 2 metr uzunluğunda mumiya vardı. Başı üzərindəki qayada müxtəlif işarələr və yazılar, eyni zamanda, “Ay, ulduz və qurd başlarının təsviri” olduğunu gördük. Otağı yaxşı işıqlandıranda əməllicə heyrətə düşdük – qarşımızda 3 metr uzunluğunda, ehtimal ki, qranitdən olan daş heykəl vardı. Heykəlin üst tərəfində qoşa buynuzlu fiqur, başının ortasındasa Ay-ulduz simvolu görünürdü. Həmin heykəlin yanında qucağında uşaq tutmuş qadın heykəli də vardı. Bu məqamda qoca çinli dizlərini yerə qoyaraq nəsə pıçıldamağa başladı. Bələdçimiz ayağa qalxandan sonra astadan dedi: “Təxminən 30 il qabaq siması daha aydın bilinirdi, hətta ayaqlarında çəkməyə bənzər nəsə vardı”. İçəridə təxminən 7-8 dəqiqə qalandan sonra qoca çinli həyəcanla tez çıxmalı olduğumuzu işarə elədi. Biz isə bir az da qalmaq, ətrafa baxmaq istəyirdik. Qoca çinli anidən əsəbiləşdi və təklifimizi kobudluqla rədd etdi.

Sərdabə otağının yanında aşağı – qaranlıq boşluğa doğru enən daha bir nərdivan vardı, onunla aşağı enmək istədiyimizi bildirdik, amma qoca çinli bu arzumuza da özünəməxsus sakit aqressiya ilə etirazını bildirdi: “Ora enmək çox çətin, oradan çıxmaq isə ondan da çətindir. Qayıtsaq yaxşıdır”. Onun etirazı ucbatından aşağı düşə bilməsək də, əlimizdəki fənərlə sərdabə otağının divarlarına tələsik baxmağa başladıq. Divarda yazı və şəkillərlə dolu müxtəlif kitabələr vardı, daha artığını seçə bilmədik”.

Keleşin iddiasına görə, sonradan qoca çinli yerdəki mumiyanın yerli sakinlər tərəfindən tələf edildiyini deyib. Qoşa buynuzlu qranit heykəlin nə ifadə etdiyini soruşanda isə, çinlinin “O, sizin babanız Oğuz Kağanı təmsil edən heykəldir” sözünə heyrətə düşdüklərindən yazır. Qoca çinli deyirmiş: “Sərdabənin enmədiyimiz alt qatında daha bir mumiya var, o, yuxarıdakına nisbətən xeyli salamatdır. Amma oradakı daş kitabələr də çoxdan qaldığına görə bir-birinə yapışır və getdikcə oxunulması çətinləşir”. (https://kalpoder.com/azerice-azerbeycan-dunya-medyasinda-oktan-keles-ve-beyaz-piramitler/)

Piramidalara girməyi bacara bilən türk araşdırmaçı Oktan Keleşə görə, bu piramidalar (kurqanlar) türk tarixi baxımından çox böyük əhəmiyyət kəsb etməkdə olub, türk tarixini başdan-ayağa dəyişə biləcəyini deyib.  

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində nəsr saatı davam edir. Bu gün təqdim edilən müəllif Təbrizdə yaşayıb yaradan Əli Çağladır. Yeri gəlmişkən, o, həm də bizim Güney Azərbaycan təmsilçimizdir.

Əli ÇAĞLA

“ŞAHMAT”

Bəzən hündür bədbəxtliklərə məğlub olmayan xoşbəxtlikləri unuduruq. Qalib gəldiyimiz anları yaddaşımızın köhnə kolleksiyalara aid olan zirzəmisinin küncünə buraxırıq. Sonra onların toz basıb köhnəldiyini bilib-bilmədən götürürük, qolumuzun uzandığı qədər uzağa tullayırıq. Səhvimiz olur, səhvimizin qarşısında qazandığımız təcrübələrə əsaslanaraq doğru yolu seçməyimiz üçün cəhd edirik. Cəhdimizin qarşısında isə doğru yolu seçdiyimiz üçün aldanırıq, inanırıq. Səhvimizin bir də təkrar olmamağı yaddaşımızdan tamamilə silinəndən sonra onlar sümsük itlərə çevrilirlər, qapımızın ağzında dayanırlar. Ona yal atan da, onu vəfalı bilən də, onu böyüdən də biz oluruq. Sonra o yırtıcılaşır. Sonra o bizim kim olduğumuzu tanımır. Sonra o...

Yaz havasının qoxusu hər yeri ağzına almışdı. Aprelin ortası idi. Bükülü saxladıqları qırmızı naxışlı xalçaları evin zirzəmisindən çıxartdılar, qonaqların oturacağı otağın ortasına sərdilər. Xalçaların butalarında olan rəngarəngliklər adamın ürəyində sevinc hissi yaradırdı. Ancaq o xalçaları toxuyan hansısa analar, gözlərinin nurunu, günlərini həmin xalçalara sərf edərək toxumuşlar. O anaların çəkdikləri nəfəslər, birbəbir ilməklərin arasına oturmuşdular, hər bir ilmənin arxasına onların zümzümə elədikləri mahnılar hopmuşdu. Sonra nə olmuşdu? Sonra o xalçaları anaların bükülü belləri kimi büküb qaranlıq zirzəmidə gizlətmişdilər. Qonaqlara yeni görünsün deyə, otağa sərmişdilər o anaların göz nurunu, nəfəslərini, zümzümələrini ayaqlamağı düşünmədən, sadəcə, evin bəzəyinə yenilik qatmışdılar. O analar xalçaların ayaq tərəfində toxuduqları butalarını şən mahnılar ilə zümzümə etsələr də, həmin butanın tayını xalçanın sonunda kədərli mahnılar zümzümə edərək toxuyub qurtarmışdılar. Anaların karıxmadan ilməkləri öz yerinə toxumağı onların həyatda yaşayan insanlara buraxacağı təsirlərə nə qədər diqqətli olduqlarını göstərirdi.

Zirzəmidə toz basmış xalçaları döşədilər. Toz-torpaqlarını alsınlar deyə, onları yaş süpürgə ilə süpürdülər. Pəncərələri açdılar. Şüşələrini sildilər. Xalçaların üstünə yatan toz-torpaq, evdə fırlanıb özünü həmin pəncərədən həyətə atıb intihar etsə də, göyə çəkilirdi. Yerə düşmədən məhv olurdu. Həmişə intihar göydən yerə düşmək cazibəsi ilə baş vermir, bəzən də göyə çəkilərək intihar prosesi həyata keçirilir.

Həyəti süpürdülər, qapının ağzına su səpdilər. Keçən il qonşuları Qəhrəmanın oğlunun futbol topu qapılarının başında olan lampaya dəymişdi, topa vurulan ağır zərbənin ucbatından lampa ovuq-ovuq olmuşdu. Patronun üzərində lampanın tilişkəsi qalmışdı. Çıxartdılar, patrona yeni işıqlı lampa qoşdular. Hələ qaranlıq çökməsə də, yeni lampanın necə yandığını yoxladılar.

Məhəmməd, dərzi Şakirə təzəcə tikdirdiyi kostyumunu məhəllənin paltar ütüləyəni Mustafadan aldı, qıvraq ayaqları ilə addımlarını tələsik götürüb evə doğru yollandı. Həyət qapısını açıb içəri keçdi. Heç zaman oxunmayan qəzetlərə bükülmüş qara kostyumunu yerə salmasın deyə, həyət tərəfindən qapını ayağı ilə üstünə örtdü. Sonra budlarının iki tərəfini də qapıya dayayıb yavaşcadan bağladı.

– Ay kişi, indicə qonaqlar gələr, cəld ol! – deyən qadın, Məhəmmədin həyat yoldaşı Şəhla idi.

Şəhla həyətdə tələm-tələsik iş görə-görə hər şeyi sahmana salmaq istəyirdi. Hələ bəzənəcəyi üçün, qonaqlıqda hansı paltarı geyinəcəyini düşünməyə vaxt ayırmamışdı. O hər şeyi deyinə-deyinə edirdi, hələ də bəzənə bilmədiyini vurğulayaraq mızıldanırdı. Bu mızıltıları Məhəmməd eşitməsəydi də, yaxşı anlayırdı. Onsuz da bu gün Şəhlanın ömrünün ən əziz günlərindən hesab olunurdu.

– Nə yaxşı ki, Novruz bayramında aldığımız təzə paltarları geyib köhnəltməmişik. – Aylin idi. Başını axşam qonaqlar oturacağı otağın bir az öncə xalçanın tozları özünü həyətə atıb intihar elədiyi pəncərədən eşiyə çıxardıb  dedi.

Dediyi sözə Məhəmməd ilə Şəhladan cavab gözləmədən içəri keçdi. Mobilinə sevgilisi Arazdan gələn mesajı oxuyandan sonra təbəssüm ilə yazışmağa başladı.

Məhəmməd, həyəti evin dəhlizinə qovuşduran üç pilləni çıxdı, dəhlizin qapısının ağzında iki əli ilə kostyumundan yapışdı, kürəyini divara söykədi, sağ ayağında olan ayaqqabının pəncəsi ilə sol ayaqqabısının dabanını sıxdı, sol ayağını azca yuxarı qaldırıb ayaqqabısından çıxartdı. Eyni işi sağ ayağında olan ayaqqabısına da gördü. Şəhlaya deyinmək, mızıldanmaq bəhanəsi yaranmasın deyə, çıxartdığı ayaqqabılarını cütlədi. Həyətdən dəhlizə keçdi. Aylin əlinə daraq almışdı, sarı saçlarını darayırdı. Atasının qarşısına çıxdı. Məhəmməd qızının boynundan, üzündən öpəndən sonra təbəssüm dodağına qonaraq “Qızım, dayan!” dedi.

Şəhlanın həyətin o başında olduğunu yoxlamaq üçün çevrilib həyətə baxdı. Bir əlində su şlanqını saxlamışdı, bir əli ilə də həyətin tut ağacından qopub kafellərin üzərinə düşən şirələrinə süpürgə çəkirdi. Şəhla, səsini eşitsin deyə, ağzını həyətə tutub uca səslə – Qızım, qonaqlar gəlməmiş şahmat oynayaq? – dedi. Məhəmmədin ömür boyu ən çox ləzzət apardığı anları qızı Aylin ilə şahmat oynamaqda keçmişdi. Aylinin şahmat oyununda mahir olduğuna baxmayaraq, indiyə kimi atasını məğlub edə bilməmişdi. Amma oyunun harasındasa səhv etdiyi hərəkətlər onun üçün yeni bir təcrübəyə çevrildiyini düşünərək o səhvlərin bir daha təkrar olmağına yol verməmişdi, oyunda məğlub olduğunda yeni strategiyalara malik olmuşdu, bu isə onu çox sevindirirdi.

Şəhla deyinə-deyinə kranı bağlamamış özünü dəhlizə çatdırıb ərinin sağrısını çimdiklədi. Məhəmməd isə arvadını daha artıq əsəbiləşdirmək üçün qızına göz vurub səsini yenidən ucaltdı:

– Hə, qızım, oynayaq?

Aylin boylandı, ətrafa göz gəzdirdi, anasının uzaqda olduğunu sezdikdən sonra o da atası kimi səsini ucaltdı:

– Hə, ata, gəl oynayaq, – dedi.

– Yaxşı, keç fiqurları qur, kostyumumu geyinib gəlim.

Məhəmməd, sözünü deyib qurtarmamış pıqqıldayıb güldü, Aylin isə özünü saxlaya bilmədi, gülüşdülər.

– Ay qız, utan! Əslində, qonaqlar sənin üçün gəlir... – Şəhla sözünün ortasında başını qaldırıb qızı ilə həyat yoldaşına baxdı, onların güldüyünü, onu ələ saldıqlarını görəndə başını tovlayıb hirsini boğazında uddu.

Gələn qonaqlar Aylinə görə gəlirdilər. Qonaqların tərəfindən qadınlar, bir neçə dəfə söz danışmaq üçün gəlmişdilər, Məhəmmədi Aylinin evlənməyi üçün razı salmışdılar. O günlər məhərrəmlik mövsümünün son günləri olduğu üçün –qohum-qonşular toy etdiyimizi eşidərlər, dindən ötrü söyüş qalmaz, yağdırarlar. – deyə, kəbin kəsib şənlik etmək gününü yas günlərindən sonraya tənzimləmişdilər. Məhəmmədin belə şeylərə inancı yox idi, amma öz inancını isə canının qorxusundan heç kimə deyə bilmirdi. Həm də bir tərəfdən qız atası idi, özünü hər yerdə ağır aparmalı idi. Yaşadığı mühit bunu məcburiyyətlə tələb edirdi. – Qız atasısansa, cızığından çıxmayacaqsan, yoxsa üstünə damğa yapışdırarlar, qızın yolundan olar – deyən xalqla bir yerdə yaşayırdı. Bir tərəfdən də oğlanın atasının dinə olan inancı yüksək idi. Hər il məhərrəmlik mövsümündə baş yarırdı, şaxsey gedirdi, yas saxlayırdı.

Aylin sevgilisi Araz ilə evlənmək qərarına gəlmişdilər. Arazın atası ilə Məhəmməd bir-birinə bənzəyirdilər. İkisinin də qalın bığı var idi, gözləri qapqara, burunları eyni şəkildə, ikisi də bir boyda idilər. Daha sonralar onlar qayınatalarını əmi çağıracaqdı.

Məhəmməd təzəcə ütülənmiş qara kostyumunu geyindi. Şəhla bəzənib qonaq paltarlarını geyindiyi an qapının zəngi çalındı. Qonaqlar gəldilər, Aylin qonaqlara çay gətirdi.

Oğlan tərəfindən gələn ağsaqqal – Arazın dədəsi Sədi, “Allah xoşbəxt eləsin” dedikdə evdə oturanların hamısı onların xoşbəxt olmaqlarına alqış ilə yekun vurdu.

Məhəmməd qızının seçiminə güvənirdi. Qızının kimi sevdiyini, xoşbəxt olmasını özü öz həyatında seçdiyinə, Aylinin isə seçimini dəyərləndirməyini illər öncə ürəyində planlaşdırmışdı.

***

Artıq Araz ilə Aylin evli idilər. Bir müddətdən sonra Aylin hamiləlik xəbərini utana-utana, qızara-qızara qayınanası Məryəm ilə anası Şəhlaya bildirdi. Doqquz ayın Aylin üçün necə ağır günlər olduğuna baxmayaraq, o, ümid dolu hisslər ilə öz uşağını qarnında saxlamışdı. Uşağın adını Anna qoydular. Uşaq üçün alınan hədiyyələrin sayı bəlli deyildi. Məhəmməd nəvəsinə aldığı hədiyyələrdə heç bir şeyi gözdən yayındırmamışdı. Oğlanın atası da iki bilərzik almışdı. Anna böyüyəndən sonra biləyinə taxacaqdılar, indi körpənin biləyinə çox böyük gəlirdi, yəqin, 7-8 yaşına münasib idi.

Aylin zahı olduğuna görə atasının evində qalırdı. Anası Şəhla Annanın bütün məsuliyyətini öz öhdəsinə götürmüşdü, sevinə-sevinə qulluq eləyirdi. Aylin uşaq üçün gətirilən hədiyyələri ayırıb otağın bir küncünə qoydu. Anna bələkdə idi, dünyada olanların heç birisindən xəbəri olmadan şirin röyalarda seyr eləyirdi. Aylin qayınatasının hədiyyə aldığı iki bilərziyi götürüb onların çəkisini yoxlamaq üçün bir neçə dəfə əlini yumşaltdı, onların ağırlığını nəzərdən keçirdi. Məhəmmədin səsini eşitdi.

– Qızım, çoxdandır ki, atanla şahmat oynamırsan. Demək, daha məni saymırsan, qocalmışam.

Aylin atasına yaxınlaşıb gülər üzlə üzündən öpdü. Şahmat taxtasını gətirib atasının oturduğu masanın önünə qoydu. Annanın 7 yaşında salacağı bilərzikləri isə masanın üzərinə atdı, bilərziklər bir neçə dəfə fırlandıqdan sonra dayandı. Atası ilə şahmat oynamağa başladı. Şəhla mətbəxdə iş görürdü.

Oyundan on dəqiqə keçmişdi. Aylin atasından daha yaxşı oynayırdı. Öz atasından öyrəndiyi strategiyanı onun özünə işlədirdi. Növbə Aylinə çatanda hansısa şahmat fiqurunu yerindən qaldırandan sonra atasının üzünə baxırdı, xoşbəxtlik təbəssümünü saxlaya bilmirdi.

– Ata, artıq böyümüşəm. Bu dəfə oyunda məğlub olacaqsan, – deyib güldü.

Atasının hər dəfə oyunda deyəcəyi – Məni məğlub edən anasından olmayıb – cavabını gözləsə də, cavab gəlmədi. Sıra Məhəmmədə çatmışdı. Tərpənmədən əlini çənəsinin altına yerləşdirib şahmat taxtasının ağ-qara kvadratlarına baxırdı. Aylin atasının fikrini yayındırmaq üçün bir də həmin sözü gülə-gülə dedi. Yenə də Məhəmməddən xəbər çıxmadı. Heyrətləndi. Axı atası heç zaman Aylini cavabsız buraxmamışdı?!

Məhəmməd nəyə fikirləşirdi? Nə olmuşdu?

Səhvimiz olur, səhvimizin qarşısında qazandığımız təcrübələrə əsaslanaraq doğru yolu seçməyimiz üçün cəhd edirik. Cəhdimizin qarşısında isə doğru yolu seçdiyimiz üçün aldanırıq, inanırıq. Səhvimizin bir də təkrar olmamağı yaddaşımızdan tamamilə silinəndən sonra onlar sümsük itlərə çevrilirlər, qapımızın ağzında dayanırlar. Ona yal atan da, onu vəfalı bilən də, onu böyüdən də biz oluruq. Sonra o yırtıcılaşır. Sonra o bizim kim olduğumuzu tanımır. Sonra o...

Qızının sözünü eşitmirdi. Bəlkə də, eşidirdi, cavabdeh olmaq istəmirdi. Məhəmməd, on səkkiz il öncəyə, Aylinin yeddi yaşı olduğu zamana qayıtmışdı.

Parkın ortasında, yerdə təzəcə göyərmiş çəmənlərin üstünü gön ayaqqabıları ilə ayaqlaya-ayaqlaya qaçırdı.  Ağacların arxasını axtarırdı. Nəzərdə tutduğunu tapmadıqdan sonra o biri ağacların arxasını yoxlamaq üçün keçib gedirdi. Parkın sonunda olan ağaclara çatmamışdan qaçdığı yerdəcə dayanıb ötdüyü ağacın arxasına baxdı. Aylin, təzəcə əkilmiş bir kiçik daş palıd ağacının altında dayanmışdı, dondurma yeyirdi. Məhəmməd qızını görəndə qucaqladı, doyunca boynundan, üzündən öpdü.

– Qızım, burda nə iş görürsən? – deyib nəfəsini dərdi. Qızını qucaqlayıb saçlarını sığalladı.

– Səni kim bura gətirdi? Kimsə sənə bir söz demədi ki? Bu dondurmanı sənə kim alıb?

Aylin, 18 il sonra atası ilə şahmat oynadığı zaman güləcəyi kimi gülə-gülə dondurmaya dişini batırdı.

– Ata, mənə dondurmanı dayım, yox, əmim aldı. Dedi ki, sənin atan ilə qardaşam. Ata, sənin qardaşın mənim əmim olur, yoxsa dayım? Hə, anam öyrətdiyi qədər əmim olduğunu bilirəm.

– Kim? Son... Sonra... Nə oldu? – Məhəmməd, stress içində boğulurdu.

Aylin, əlini uzadıb parkın o tərəfindəki dondurmaçını göstərdi:

– Əmim mənə dedi ki, qolundakı bilərzikləri ver, sənə dondurma alım. – Aylin yenə də dondurmadan dişlədi, dondurmanın kakaosu dodaqlarının ətrafını batırmışdı.

Məhəmməd əl atıb Aylinin qollarına baxanda bilərziklərin oğurlandığını anladı. Təəccüblənərək qışqırdı:

– O kim idi?

– Dayım idi. Yox, əmim. Dedi ki, atanın qardaşıyam. – Aylin yenə də gülümsədi.

Məhəmməd gön firmasında işləyirdi. Qazandığı pulları toplayıb qızı Aylinə iki bilərzik almışdı. Aylinin adı ilə soyadının birinci hərflərini bilərziyin arxasında həkk elətdirmişdi.

Qızının əlindən yapışıb dondurmaçıya tərəf addımlayanda, Aylin aşağıdan yuxarı atasının üzünə baxıb, – Ata, sən də mənə dondurma alırsan? – deyib sevindi.

Dondurmaçıya yaxınlaşıb dayandılar. – Bağışlayın! – dedi.

Dondurmaçı, sarı saqqallı, arıq, gənc bir oğlan idi.

– Buyurun, – deyərək qarşısında qızının əlindən yapışaraq tərləyib dayanan kişinin üzünə baxdı.

Məhəmməd özünü itirmiş adamlar kimi səsləndi:

– İndicə burda mənim qızıma bir kişi dondurma alıb, onun hara getdiyini gördünüzmü?

– Məgər siz deyildiniz?

– Yox, mən deyildim. O, qızımın bilərziklərini oğurlayıb.

Dondurmaçı bir addım geri çəkilib təəccübləndi.

– Onu gördünüzmü? Nə təhər bir adam idi? – Məhəmməd, müsbət cavab eşitmək üçün bir az yumşalmışdı.

– Onun boyu siz boyda idi. Sizin kimi bığları var idi. O, qızınızın əlindən yapışıb o tərəfə getdi, – barmağı ilə qızının bir az öncə altında dayandığı daş palıd ağacını göstərdi.

Məhəmməd çevrildi, həmin yerə bir də baxdı. Bayaq qızını tapdığı daş palıdın altında heç kim yox idi. Dondurmaçıya tərəf çevrildi:

– Siz indiyə kimi həmin adamı burda görübsünüzmü?

– Yox, vallah. Görsəm də, xatırlamıram. Mənim müştərilərim çox olur. Sifətləri yadımda qalmır.

– Ata, mənə dondurma al. – Aylin yeyib qurtardığı dondurmanın çubuğunu yerə atdı. Heç nədən xəbəri yox idi.

Sarı saqqallı gənc oğlan, qızın atasından söz gözləmədən əlini soyuducuya aparıb, bir ədəd dondurma çıxardıb Aylinə tərəf uzatdı. Məhəmməd ağzını açıb yenə də nəsə soruşmaq istəyəndə bir başqa müştəri dondurmaçıya yaxınlaşdı. Məhəmmədin gözləri kişinin yanında dayanan uşağın bilərziklərinə sataşdığı an dondurmaçıdan soruşacağı sözünü unutdu. Qız uşağı altdan-yuxarı onun əlindən yapışan kişiyə baxdı:

– Əmi, mən dondurmanı çox sevirəm, – dedi.

Dondurmaçı gülər üzlə soyuducunun qapağını açanda Məhəmmədin bir əlində Aylinin əli, bir əlini də atıb qız uşağı tərəfindən əmi səslənən bığlı kişinin biləyindən yapışdı.

– Sən bu uşağın əmisisənmi? – dedi. 

Kişi diskindi. Sonra özünü ələ alıb – Necə? Sənə nə? – deyərək sərt cavab verdi. Məhəmmədin beyni dumanlanmışdı. Hamıya şübhəli idi. Kişi, dondurmaçıya üz tutdu:

– Fərhad, bu nə deyir? Ağlını itirib sanki! – deyib əsəbiləşdi.

Fərhad bir əlində dondurma, o biri qolunu onlara tərəf apardı, savaşmasınlar deyə, araya atılıb Məhəmmədi qane etməyə çalışdı:

– Bu, mənim dostumun qardaşıdır, adı da Hüseyndir. Hər gün məndən dondurma alar. Lütfən əsəbiləşməyin, sizi anlayıram.

Məhəmməd qızına tərəf çevrildi:

– Aylinim, qızım, bayaq sənə dondurma alan əmi bu idi?

– Yox, ata, mənim əmim bu deyil! – deyib dondurmasını dişləyərək Hüseynin əlindən yapışan uşağa baxıb gülümsədi.

Məhəmməd, qazandığı pulu qəpik-qəpik yığıb iki bilərzik almışdı. Onları da oğurlamışdılar. O, bilərzikləri aldığı gün Şəhlanın gözləri par-par parıldamışdı. Aylin isə sevindiyindən atasının boynundan asılıb ehtirasla üzündən öpmüşdü. Üçü də sevinmişdilər. Bir gecənin sevinci, illərcə işləyib həmin pulu bir yerə toplamaq ilə bərabər idi. Bir anda sevincin kədərə çevrilməsi daha qorxunc, daha dəhşətli idi.

Evə qayıtdılar. Şəhla bilərziklərin oğurlandığını eşidəndə özünü saxlaya bilməyib ağladı. Anasının göz yaşlarını görən Aylin işin nə olduğunu sezib ağlamağa başladı. Məhəmməd Aylin ilə Şəhlanın boynundan, üzündən öpüb onlara təsəlli verdi:

– Ağlama, qızım. Canın sağ olsun. Allah canımıza dəyməsin, işləyib ondan yaxşısını alaram.

Həyatda hər şey başqa cür təkrar olunsa da, təkrar olunur. Həyatın təkrarlarından qurtarmaq qeyri-mümkündür. Başqa bir zaman, həmin olaylar baş verir. Həmin səhvlər! Amma bu dəfə Məhəmmədin qızı Aylinin bilərziklərini oğurlamamışdılar, onu başqa tərzdə özünə qaytarmışdılar, arada oğurlanan şey xoşbəxtlik idi. Məhəmməd, etdiyi səhvlərini unutmuşdu, yenə də həmin səhvlərə ayrı cür yol vermişdi. Bunu özü də bilməmişdi. Nəvəsinə hədiyyə alınan iki bilərziyin arxasında Aylinin adı ilə soyadının ilk hərfləri həkk olunmuşdu. Həmin bilərziklər idi.

Aylin, yenə də atasının üzünə baxıb gülə-gülə – Ata, bu dəfə at mənimdir, meydan da mənim. Əlimdən qaça bilməyəcəksən. Artıq böyümüşəm, qalib gələcəyəm. – dedi.

Məhəmməd birdən-birə özünə gəldi, bir kəskin bıçağın ürəyinə soxulduğu hissini yaşadı, oturduğu yerindən dik atıldı. Boylanıb həyətə baxdı, yağış yağırdı. Qızına baxıb onun təəccübləndiyini görəndə özünü ələ aldı, Aylin onun vəziyyətini sezməsin deyə, gülümsədi. Şahmat oyununda Aylinin qara fiqurlu ordusu Məhəmmədin ağ şahını mühasirəyə salmışdı. Şah mat olmuşdu. Şəhla, mətbəxdə hələ də iş görürdü. Anna şirin yuxuda idi. Aylin isə qalib gəldiyi üçün zəfər sevinci yaşasa da, atasının məğlub olduğuna görə narahat idi, ona hörmətsizlik elədiyini hiss edirdi. Yağış həyətin kafellərinə dəydikcə şır-şır səsi evə dolurdu. Aylinin əlindən yapışdı:

– Hə, qızım, sən artıq böyüyübsən. Bax, uduzdum. Mən bundan sonra şahmat oynamayacağam! – deyib ayağa qalxdı.

Şəhla nə qədər deyinsə də, onun sözünü dinləmədi. Pencəyini geyib on səkkiz il öncə Aylini itirib-tapdığı parka yönəldi, Aylini dondurma yeyərkən tapdığı daş palıd ağacı dirçəlmişdi, altında dayanıb ağladı...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.05.2025)