Türk Mədəniyyəti vəİrsi Fondunun Prezidenti Aktotı Raimkulovanın Qırğızıstana işgüzar səfəri çərçivəsində Jusup Balasaqunı adına Qırğız Milli Universiteti nəzdində fəaliyyət göstərən Türk İrsi

Mərkəzinə müasir multimedia avadanlıqlarının verilməsi münasibətilə rəsmi mərasim keçirilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondundan verilən məlumata görə, ümumi dəyəri 2 milyon Qırğızıstan somu olan avadanlıq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun türk dövlətlərində Mədəni İrs Mərkəzlərinin yaradılması proqramı çərçivəsində Fondun Prezidenti Aktotı Raimkulova tərəfindən təqdim olunub.

Çıxışında Aktotı Raimkulova Türk İrsi Mərkəzinin türk dünyasının zəngin tarixi-mədəni irsinin öyrənilməsi və təbliği baxımından mühüm bir platforma olduğunu vurğulayıb:

“Fond türk xalqları arasında mənəvi birliyin möhkəmləndirilməsinə xidmət edən qurumları ardıcıl şəkildə dəstəkləyir. Əminik ki, təqdim edilən bu avadanlıq Mərkəzin elmi və təhsil yönümlü genişmiqyaslı layihələrinin həyata keçirilməsində effektiv vasitə olacaq”.

J. Balasaqun adına Qırğız Milli Universitetinin rektoru göstərilən səxavətli dəstəyə görə dərin təşəkkürünü ifadə edərək bildirib ki, təqdim olunan texniki avadanlıq tədqiqatların rəqəmsallaşdırılması, universitetlərarası əməkdaşlıq və beynəlxalq tədbirlərin təşkili üçün yeni imkan yaradacaq.

Qeyd edək ki, analoji Türk İrsi Mərkəzləri artıq Əl-Farabi adına Qazax Milli Universitetində, Qazax Milli Memarlıq və İnşaat Akademiyasında, habelə Kurmanqazı adına Qazax Milli Konservatoriyasında fəaliyyətə başlayıb.

Yaxın vaxtlarda Azərbaycanda, Türkiyədə və Polşada  da belə mərkəzlərin açılması nəzərdə tutulur.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.05.2025)

12 may 2025-ci il tarixindəTürk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun Prezidenti xanım Aktotı Raimkulovanın Qırğız Respublikasına səfəri çərçivəsində Qırğız Respublikasının Mədəniyyət, informasiya və gənclər siyasəti naziri Mirbek Mambetaliyev ilə görüşü baş tutub.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Türk Mədəniyyəti və İrsi Fonduna istinadən xəbər verir ki, görüş zamanı Aktotı Raimkulova Mirbek Mambetaliyevi nazir vəzifəsinə yeni təyin olunması münasibətilə təbrik edib, onun rəhbərliyi altında Qırğızıstanın türk mədəni dialoqunun möhkəmləndirilməsi sahəsində fəal və təşəbbüskar rol oynayacağına əminliyini bildirib.

Tərəflər Fond tərəfindən qırğız xalqının ümumtürk irsinin ayrılmaz hissəsi olan mədəni irsinin qorunması və təbliği istiqamətində həyata keçirilən layihələri müsbət dəyərləndiriblər.

Aktotı Raimkulova qeyd edib ki, 2024-cü il ərzində Fond Qırğızıstanda bir sıra əhəmiyyətli təşəbbüsləri həyata keçirib. Bunlara: Bişkekdə Alıkul Osmonovun ev-muzeyinin bərpası və muzeyləşdirilməsi, şairin “Zamandan zamana” şeirlər toplusunun qırğız və Azərbaycan dillərində nəşri, Türk Dövlətləri Sammiti çərçivəsində Mahmud Kaşğarinin “Divani Lüğət-it-Türk” əsərinə həsr olunmuş sərginin təşkili, Jusup Balasagın adına Kırğız Milli Universiteti nəzdində Türk Mirası Mərkəzinin yaradılması və onun müasir multimediyalı avadanlıqla təchiz edilməsi, eləcə də Parisdəki YUNESKO-nun mənzil qərargahında “Divani Lüğət-it-Türk” əsərinin 950 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfransın uğurla keçirilməsi daxildir.

Fondun Prezidenti, həmçinin 2025-ci il üçün Qırğızıstanla bağlı nəzərdə tutulan layihələr barədə də məlumat verib. Xüsusilə, YUNESKO-nun Ümumdünya İrs Siyahısına daxil edilmiş Qırmızı Çay qədim şəhərinin mühafizəsi və muzeyləşdirilməsi üzrə üçillik layihənin başlanacağı və bu layihə üçün yalnız 2025-ci il üzrə maliyyələşmənin 2 milyon som həcmində olacağı qeyd edilib.

Aktotı Raimkulova Fondun əməkdaşlığın daha da gücləndirilməsinə hazır olduğunu təsdiqləyib və Nazirliyə Fondun təşəbbüslərinə verdiyi daimi dəstəyə, türk mədəni irsinin qorunması və tanıdılmasına göstərdiyi diqqətə görə təşəkkürünü bildirib.

Görüşün sonunda Fondun prezidenti Aktotı Raimkulova nazir Mirbek Mambetaliyevi Fondun baş qərargahını münasib bir vaxtda ziyarət etməyə və uzunmüddətli əməkdaşlıq gündəliyinin müzakirəsinə dəvət edib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.05.2025)

Qırğızıstanın paytaxtı Bişkek şəhərində böyük qırğız şairi Alıkul Osmonovun anadan olmasının 110 illiyinə həsr olunmuş "Alıkul Osmonovun Poeziya Dünyası" adlı Beynəlxalq Forum keçirilir. Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun Prezidenti Aktotı Raimkulova forumda iştirak edib.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Bişkekdən xəbər verir ki, görkəmli qırğız şairi Alıkul Osmonovun anadan olmasının110 illiyinə həsr olunmuş bu forum, müasir qırğız poeziyasının banilərindən biri olan şairin yaradıcılığının elmi-akademik müstəvidə təbliği və tədqiqi məqsədilə mühüm bir tədbir kimi təşkil olunub.

Forum çərçivəsində Aktotı Raimkulova açılış nitqi ilə çıxış edərək Alıkul Osmonovun poetik irsinin bütün türk sivilizasiyası üçün əhəmiyyətini vurğulayıb, 2024-cü ildə Fond tərəfindən Bişkek şəhərində Alıkul Osmonovun ev-muzeyinin bərpası və muzeyləşdirilməsi layihəsinin uğurla icra olunduğunu qeyd edib. O, həmçinin Fondun türkmədəniyyəti, ədəbi irs və mədəniyyətlərarası əməkdaşlığın təşviqi istiqamətində həyata keçirdiyi əsas təşəbbüsləri forum iştirakçılarına təqdim edib.

Forum Qırğızıstanın elmi, siyasi və mədəni qurum nümayəndələrini bir araya gətirib. Tədbirin fəxri qonağı Qırğız Respublikasının Dövlət katibi Suyunbək Kasmambetov olub.

12 may 2025-ci il tarixində Alıkul Osmonovun adını daşıyan ev-muzeyində yerləşən büstü önündə təntənəli gülqoyma mərasimi keçirilib.

Mərasimdə Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun Prezidenti Aktotı Raimkulova, Qırğız Respublikası Dövlət katibi Suyunbek Kasmambetov, Qırğız Respublikasının Mədəniyyət, İnformasiya və Gənclər Siyasəti Nazirliyinin və Bişkek şəhər meri aparatının yüksək vəzifəli nümayəndələri, həmçinin digər qonaqlar iştirak ediblər.

Ziyarət zamanı qonaqlar Alıkul Osmonovun həyat və yaradıcılığını əks etdirən, unikal əlyazmalar, şairin şəxsi əşyaları və nadir arxiv materiallarını özündə cəmləyən yenilənmiş ekspozisiya ilə tanış olublar.

Muzey infrastrukturunun müasir standartlara uyğun: multimediya və ekspoziyalı yaradılması klassik qırğız poeziya irsinin gənc nəslə və xarici ziyarətçilərə daha təsirli şəkildə təqdim edilməsinə imkan verir.

Aktotı Raimkulova öz çıxışında vurğulayıb: “Alıkul Osmonovun ev-muzeyi sadəcə mədəni obyekt deyil, xalqın tarixi yaddaşı ilə canlı təmas nöqtəsidir. Fondun bu məkanı yeniləməyə töhfə verməsi ilə qürur duyuruq, çünki məhz bu cür məkanlar gənc nəslə milli irsə hörmət və varislik hissini aşılayır.”

Ziyarət çərçivəsində Qırğız Respublikasının Dövlət katibi ev-muzeyin Fəxri Qonaqlar Kitabına ürək sözlərini qeyd edib.

Muzeyin yenidən qurulması şəhərin infrastukturunun inkişafında və ədəbi-tarixi abidələrin dəstəklənərək mədəni əlaqələrin möhkəmlənməsində mühüm addım olub. Xatırladaq ki, bu, Fondun ilk genişmiqyaslı restavrasiya layihəsidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Binabda yaşayan Nuriyyə Lövhdür.

Nuriyyə Lövh

Binab

ƏLƏNDİ SIĞIRÇINLARIN SƏSİ

Hüznlü bir axşam üstü

Sığırçınlı ağac altında

Paslı sofanın üzərində qonuşduq.

Çiyin-çiyinə

Əl-ələ

Göz-gözə

Sofanın tilişkəsinə toxunmadan

Sıxıldı qoltuğuma boşluq

Palmalar yanaqlarıma çırparkən

Sayxaşlaşdı içimdəki yoxluq

Yırğalandı gözümün önündə şəhər

Atdı sığırçın səsini başından

Və yatdı o heç kiriməz cığaz!

Mən ilə yalqızlığım

Cumduq bu atmosferə

Şəhərin yırğasını dayandırdı yağış

Çatlatdı ağacın bağrı bu durumdan

Ələndi sığırçınların uçuş səsi

Diskindi 

Kəsdi böyrünü aramızdakı tilişkə

Partladı.

Parçalandı.

Batdı...

Palmalarla cumdu sıcaq dərimə

İtdi içimdəki sənsizlikdə...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.05.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə layihəsində mövzu türk xalqlarının dilləridir.

Türk dillərində dualizm və ikilik prinsipinin linqvosemantik aspektləri

Türk xalqlarının dili və mədəniyyəti qədim dövrlərdən etibarən ikili struktur və qarşılıqlar üzərində qurulmuşdur. Bu qarşılıqlar – ağ/qara, göy/yer, kişi/qadın, sağ/sol, yuxarı/aşağı və s. – sadəcə mifoloji və mədəni anlam daşımır, eyni zamanda dilin öz semantik sistemində də öz əksini tapır. Türk dillərində bu dualizm həm leksik, həm morfoloji, həm də semantik səviyyədə müşahidə olunur.

Dualizm nədir və türk kontekstində necə anlaşılır?

Dualizm— fəlsəfədə və mədəniyyətdə iki əks başlanğıcın qarşıdurması və eyni zamanda tamamlayıcılığı kimi başa düşülür. Türk mədəni kontekstində bu qarşıtlıqlar mütləq ziddiyyət deyil, balans yaradan qüvvələr kimi təqdim olunur. Bu ideya Şamanist və Tenqriçi dünyagörüşlə sıx bağlıdır.

 Türk dillərində ikilik prinsipinin izləri

 1. Leksik səviyyədə

Bir çox türk sözündə mənalar ikili prinsipə əsaslanaraq qurulub. Məsələn:

• Ağ – həm rəng, həm də müsbət simvol (uğur, paklıq, cənnət)
• Qara – həm rəng, həm də neqativ simvol (məlumatsızlıq, matəm, cəhənnəm)
• Sağ – həyat, düzgünlük
• Sol – zəiflik, uğursuzluq

 2. Semantik qarşılıqlar

Türk dillərində bəzi sözlər yalnız əks mənalarla birlikdə anlam qazanır:

• Göy–Yer – İlahi olanla dünyəvi olanın münasibəti
• Kişi–qadın – Cəmiyyətdə tamamlayıcı funksiyalı ikilik
• İç–Çöl – Məkan və sosial məna kontekstində qarşıtlıqlar

3. İfadələrdə və deyimlərdə

• “Ağ gün, qara gün” – həyatın qarşıt dövrləri
• “Sağ əlimdən gələn budur” – doğruluq və etibar göstəricisi
• “Üzü ağ olsun” – şərəfli, təmiz biri olmaq (pozitiv dəyər yüklü)

Morfoloji aspekt: İkili formalar

Türk dillərində bəzi morfoloji strukturlar da ikilik üzərində qurulur:

• Cütlük bildirən formalar: "iki bacı", "iki dost", "cüt at"
• Dual formanın arxaik izləri: bəzi qədim türk dillərində (Orxon-Yenisey abidələrində) müəyyən ikilik formalar müşahidə olunur (məsələn, bəzi hallarda “ikilik” mənanı ifadə edən morfemlərin izləri).

Mifoloji və mədəni kodlaşdırma ilə əlaqə

Türk mifologiyasında dualist strukturlar əsas dünyagörüş modelidir:

• Göy Tanrı və Yer-Su ruhları – kişi və qadın enerjilərinin qarşılıqlı münasibəti
• Üç dünya modeli– göy, orta və yeraltı aləm
  Bu struktur dildə sabitləşmiş semantik qruplar və dual konsepsiyalar vasitəsilə yaşamağa davam edir.

 Türk mədəniyyətində ikilik və dualizm yalnız dilin strukturu ilə məhdudlaşmır; bu anlayışlar həm də sosial və mədəni həyatın təməl prinsiplərini təşkil edir. Məsələn, **"Göy-Tanrı" və "Yer" inancı, bir tərəfdən müsbət və ilahi qüvvələri, digər tərəfdən isə dünyəvi və müvəqqəti olanları əks etdirir. Bu ideyalar, türklərin öz dünyagörüşünü və həyat anlayışını formalaşdıran ikili prinsipin ifadəsidir. Türk mifologiyasında, göy və yer arasında qarşılıqlı əlaqə, həm də Göy Tanrı (Tengri) ilə yerə aid olan qüvvələrin harmonik birləşməsini təsvir edir. Bu, dualizmin dilin sintaktik və semantik strukturlarında özünü göstərən vacib bir mövzudur.

 Türk xalqının sosial strukturunda da dualizm özünü göstərir. Kişi və qadın anlayışları bir-birini tamamlayıcı rola sahibdir. Həm də sosial status və güc balansı "sağ" və "sol" anlayışları ilə əlaqələndirilir:

• Sağ əl – qüdrət, doğruluq, şərəf
• Sol əl – zəiflik, yanlışlıq, günah
  Bu qarşıtlıq həm gündəlik həyatda, həm də rituallarda öz yerini tapmışdır. Məsələn, qədim türklərin mərasimlərində sağ əl daha çox təmiz və şərəfli hesab edilir, buna görə də hər hansı bir müqəddəs əşyaya toxunarkən və ya dua edərkən sağ əl istifadə olunur.

 Türk mifologiyasının çoxsaylı obrazlarında ikilik və dualizm daha aydın şəkildə özünü göstərir. Dədə Qorqud dastanları, Oğuznamələr və digər qədim türkdilli mətnlərdə ruhani dünyadakı ikili qarşılıqlı əlaqələrə rast gəlirik. Məsələn, İkilik mövzusu, Oğuz namələrindəki qəhrəmanların ziddiyyətli xarakterləri ilə sıx bağlıdır. Oğuzların qəhrəmanları həm güclü, həm də zəif, həm döyüşçü, həm də mərhəmətli ola bilərlər. Bu, qəhrəmanlıq anlayışının ikili təbiətini simvolizə edir: bir tərəfdən cəsur və döyüşçü, digər tərəfdən isə şəfqətli və mərhəmətli olmaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.05.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Bu gün sizə haqqında danışacağım Fərqli insan həqiqətən də fərqlilərin fərqlisidir. Yapon Tsutomu Yamaquçi (1916- 2010) 1945-ci il avqust ayında ABŞ tərəfindən Yaponiyanın Hiroşima və Naqasaki şəhərlərinə atılmış hər iki atom bombasına tuş gələn və sağ çıxan yeganə şəxs kimi tarixə düşüb.

Məncə bu insan barədə ətraflı danışmağa dəyər.

T. Yamaquçi 1940-cı illərdə Naqasakidə “Mitsubishi” şirkətində texniki rəssam olaraq çalışırdı. İşi ilə əlaqədar Xirosimaya gedən Tsutomu qatardan düşən kimi bomba partlayışının təsirindən özünü itirir:

"Hava gözəl idi. Havada bircə təyyarə vardı. Aşağıya iki paraşüt buraxdı. Enən paraşütlərə baxarkən birdən koredici nəhəng işıq parıldadı, ardından yandırıcı hava dalğasıyla birlikdə gurultu səsi gəldi və ayaqlarım yerdən kəsildi".

Amerika bombardman təyyarəsinin buraxdığı “Balaca Oğlan” atom bombası Xirosimanın 580 metr yüksəkliyində partlamışdı. Yamaquçi davam edir:

"Bütün şəhər yanırdı və səma qaranlıq idi. Xirosima dümdüz olmuşdu. Məhşər günü kimi idi. Hər yerdə uşaqlar vardı. Kimi qaçır, kimi sürünərək irəliləməyə çalışırdı. Saçları yanmışdı, çoxu tamamilə çılpaq idi. Amma heç biri ağlamırdı. Yerdə çoxlu yanmış qadın və kişi vardı. Bəziləri ölmüş, bəziləri ölmək üzrə idi. Amma kimsədən səs belə çıxmırdı. Bunun üçün gücləri yox idi".

Tsutomu gecəni sığınacaqda keçirir, səhər tək qatar xətti ilə avqustun 8-də Naqasakiyə getməyi bacarır. Artıq xilas olduğunu düşünərək, ailəsinə qovuşduğu üçün sevinirdi. Yaralarını müalicə etməyə başlamışdı. Avqustun 9-da üzü sarıqlı işə gedir.

"Müdirim məni çağırıb Xirosimada nələr olduğunu soruşdu. Bir bombanın bütün şəhəri yerlə-yeskan etdiyini söyləyərkən mənə inanmadı. “Ağılını itirmisən”, - deyə, mənə qışqırdığı zaman birdən ətrafı işıq bürüdü. Ofis içindəki hər şeylə birlikdə havaya uçdu. Yıxılanda nə baş verdiyini dərhal anlamışdım. Bu Xirosimada olanla eyni şey idi".

Bu, avqustun 9-da Naqasakiyə atılan və “Gombul” adlanan ikinci atom bombasının partlayışı idi. Özünü ələ alıb evə gedən Tsutomu şüurunu itirmiş halda yoldaşı və 6 aylıq uşağı ilə birlikdə evinin altında qazıb düzəltdiyi sığınacağa yerləşərək orada yatır. Yalnız avqustun 15-də hökumət qüvvələri tərəfindən xilas edilir. İkinci atom bombasından sonra Tsutomunun bir qulağı kar olur. Həyat yoldaşı və övladı isə radiasiya təsirindən xərçəng xəstəliyinə tutularaq bu xəstəliyin əzabları içində ömür boyu yaşamağa məhkum olurlar.

"Hamı mənə deyir ki, bəxtəvər adamsan ki, o bəladan sağ çıxmısan. Amma heç kəs başa düşmək istəmir ki, bunu yaşadığım və bunun nə demək olduğunu öz üzərimdə hiss etdiyim üçün bəlkə də dünyanın ən bədbəxt adamıyam", - deyə Yamaquçi bildirir. Yapon hökuməti Tsutomu Yamaquçini Nidzyuxi-bakusya, yəni ikiqat nüvə bombasının qurbanı kimi hər iki hücumdan sonra sağ qalan yeganə şəxs kimi qəbul edib.

Tsutomu Yamaquçi 2010-cu ildə isə 93 yaşlı mədə xərçəngindən vəfat edib.

Bax belə bir qəribə əhvalat.

İki şəhərə atom bombası atılır. Və tale səni məhz həmin o bomba atılan saatlarda hər iki şəhərə təhkim edir. Təhkim edir ki, o dəhşətləri görüb canlı şahid kimi bunu növbəti nəsillərə danışasan.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.   

Abituriyentin uğur formulu

Gəlin, çox sadədən başlayaq. Zaman az, oxunacaq, mənimsəniləcək biliklər çox. Dərslikləri öz axarı ilə, bədii ədəbiyyat oxuyurmuş kimi oxusanız imtahanlaradək tam hazırlıqlı olmağa zamanınız təbii ki, yetməyəcək. Bəs onda nə etməli? Əlbəttə ki, sürətli-effektiv oxu qaydalarına riayət etməli. Bu barədə o qədər çox metodika, kurslar, treninqlər var, saymaqla qurtarmaz. Tam dərinə getmədən gəlin bir neçə çox vacib qaydalara nəzər yetirək:

E. Məğzi tutmaq

Psixologiyada «Mətni dərk etmək» termini var, «dərk etmək», «anlamaq» anlayışları «oxumaq» anlayışının məntiqi nəticəsi olmalıdır. Öz mövcud biliklərindən istifadə edərək oxunulan mətnin həyatla inikası arasındakı məntiqi əlaqəni tuta bilmək, bax budur əsas məsələ. Mürəkkəb olmayan mətni oxuyanda «qəbul etmək» və «anlamaq» anlayışları ani olaraq bir-birilərini tamamlayırlar. Mövcud biliyimizin müxtəlif detalları aldığımız yeni bilgilərin təəssüratıyla zənginləşir.

Amma biri də var, mürəkkəb, öncədən bilik bazamızda heç bir izi olmayan mətni oxumaq, bu zaman qavramaq prosesimiz konkret olaraq çətinlik çəkir. Bax bu məqamda istifadə edilə biləcək ən vacib vasitə mətnin əsas mənasına güc verməkdir. Mətni hissələrə bölür, məna baxımından qruplaşdırır, ən vacib olan hissəni müəyyənləşdirir, onu təkrar-təkrar diqqətdə saxlayırıq. Psixologiyaya görə, yeni mətnin dərk edilməsi şüurumuzdakı istənilən uyğun «materialdan» istifadə ilə asanlaşa bilər. Bu, əlavə detallar, ştrixlər, ikinci dərəcəli sözlər, müxtəlif hadisələr, qaynaqlar ola bilər. Bir sözlə, istənilən şüur assosiasiyası bizim dayağımıza çevrilə bilər.

Demək, mətnin məzmununu qısa məntiqi formulalara çevirib hər formulanın nüvəsi olan əsas fikri müəyyənləşdirib bunu öz şüurumuz və bilik bazamıza transfer etməklə (bunu, haradasa filtrasiya prosesi kimi də izah edə bilərik) biz mətni başa düşməni tam mahiyyəti ilə reallaşdıra bilərik, dərketmə qabiliyyəti əldə edərik!

Növbəti qaydanı sizə növbəti gün təqdim edəcəyəm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.05.2025)

İlhamə Məhəmmədqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Sumqayıt təmsilçisi

1.Göz yaşımı niyə silmədin

“Ayqılıq” sözünə ağladı göylər,

Yolu dəyişməmiş yolumu azdım.

Şirin olmasaydı sevgi bu qədər,

Ona acı-acı mən ağlamazdım!

                                   B.Vahabzadə

Məhəbbətim üzümə ağladı, ağladım. Göz yaşımı niyə silmədin?

İşığına tələsdiyim, sevincimi axtardığım günlərin yoxluğuna yandım, külə dönə-dönə.

Qəlbimin billur çeşməsi isti göz yaşıyla çağladıqca hərarətli nəfəsin uzaqlaşdı, yadlaşdı...

Çilikləndirdiyim yaddaş pəncərəmdən baxa-baxa axıtdığı sellər hicran baxışlarımı ümmantək dərinləşdirdi...

Təklənib qəribsəyən ürəyim çənli dağa döndü...

Sənsizliyi çəkən könlüm son baharına ağladı, ağladım. Göz yaşımı niyə silmədin?

2.Tənhalıq

İlahi, gecə də, gündüz də bərabərləşir gözümdə tənha qalanda. Gecələr gözlərim dikilir göyə, ulduzlarla həmsöhbət olum deyə. Beləcə qarşlayıram dan üzünü. Səhərimlə salamlayıram dənizimi. Gecələr ən etibarlı həmdəmim olan ulduzların lal sükutunda qorunur kədərim, qəmim. Sirdaşım, dərddaşım olan dənizim sirrimi heç vədə verməz kimsəyə. Mavi ləpələrlə bölüşürəm sevincimi, kədərimi. Dəniz nəğmə oxuyur tənhalıq adında. Yadımda qalan sənin adın və sənli xatirələr. Anıram və bu an ömrümə nur saçılır. Açılır bənizim. Dənizim də, göy üzüm də, ulduzlar da, duyğular da pak, dupduru. Hamımızın arxasında Tanrı durur!

3.Tanrıma sevgim əlçatmazdır, toxunmazdır

Sevgimi, istəyimi qəfil torpağa basdırdım. Bu ağrı, bu acı məni göynətdi, inlətdi. Özüm istəsəm də, istəməsəm də dərdə ərk etdim, sevgimi tərk etdim. Qəfil üzüntü məni diriykən ölü etdi. Getdi həyata ümidim, itdi insanlara inamım. Gümanım çatmadı kimsəyə.

Vəfasız dünyanın vəfasız insanları yordu məni, soldu bənizim. Həzin-həzin göz yaşlarım axdı içimə. Heç kimə söyləyə bilmədiyim dərdim mənim ömür karvanımı sarvansız etdi. Bu karvan nə yol gedə bilir, nə yoldan dönə bilir. Talenin oyunu azdırıb onu. Sonu bilinməyən yollar haçalandqca qarşıya çıxan maneələr nələr-nələr bəxş edər. Bu bəxşişlər naümid yollarda sipərə dönür, sitəmə çevrilir. Mənə qənim kəsilənlər, mehriban düşmənər beləcə saxta sevgiləri ilə ömrümün olan-qalan nəyi varsa qapatdılar, qopartdılar. Təkcə ümid dərgahım Tanrıma sevgim əlçatmazdır, toxunmazdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.05.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Mən İstanbula gedəndə hamı kimi ənənəvi turistik məkanları seçirəm. Aya Sofya məbədi, Soltan Ahmed məscidi, Topqapı, Ekbatan sarayı, Qapalı Çarşı bazarı... Amma bu şəhər başdan-başa sirr və möcüzəylə doludur, onun hər küçəsində, hər tinində mütləq yeni bir gözlənilməzliklə qarşılaşırsan. İndi sizə haqqında danışdığım bina isə həqiqətən də möcüzədir. Özündə bütün tarixləri cəmləşdirib.

İstanbulun Çagaloğlu rayonunda, Alayköşkü küçəsində yerləşən bir bina şəhərin çoxqatlı keçmişini üzə çıxarır. Binanın təməlində, eramızın təxminən II əsrinin sonu və ya III əsrinin əvvəllərində tikilmiş sarnıcın içərisindən qalan Roma sütunları yerləşir.

Onların üzərində, ehtimal ki, IV əsrə aid olan bir Bizans tağbəndi var və bu, şəhərin erkən Roma dövrünü əks etdirir. Daha yuxarıda isə XV əsrə aid Osmanlı dövrünə məxsus daş divar yerləşir ki, bu da şəhərin imperiya dövrünü əks etdirir.

Nəhayət, binanın üst mərtəbələri 1920-ci illərə aid bişmiş kərpicdən hazırlanmışdır və bunlar Türkiyə Cümhuriyyətinin ilk illərini simvolizə edir.

Beləcə, bu bina İstanbulun zəngin tarixini 1800 illik bir zaman xətti ilə nümayiş etdirir, şəhəri bu gün də sivilizasiyaların qovşağı edən mədəniyyət və imperiyaların qarışığını göz önündə canlandırır.

İndi siz deyin, möcüzə deyil, bəs nədir?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.05.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu dəfə sizə Məhəmməd peyğəmbərdən bu günə gəlib çatan iki kəlamı birləşdirib, bir insan haqqında söhbət açmaq istəyirəm. O, həm həzrət peyğəmbərin buyurduğu kimi- qələminin mürəkkəbi şəhid qanına bərabər tutulan və həm də cənnət ayaqlarının altında olan bir alim və ana idi.

1950-ci ilin may ayının 13-də Bakı şəhərində ziyalı ailəsində dünyaya gəlib. 1972-ci ildə BDU-nun “Şərqşünaslıq” fakültəsinin ərəb filologiyası bölməsini bitirib. Əmək fəaliyyətinə 1973-cü ildə AMEA-nın Əlyazmalar İnstitutunda başlayıb. 1984-cü ildə “Səkkakinin Miftəhül-ülum” (“Elmlərin açarı”) əsərində ərəb ədəbiyyatının nəzəri məsələləri” adlı namizədlik dissertasiyasını, 2001-ci ildə isə “Klassik Şərq bəlağəti və Azərbaycan ədəbiyyatı” mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müdafiə edib. 2023-cü ildə vəfat edənədək AMEA-nın Nizami adına Ədəbiyyat institutunun “Orta əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı” şöbəsində “Füzulişünaslıq” sektoruna rəhbərlik edib...

 Olduqca fəal, dinamik xanım idi. Diplomatlara xas olan səbir və təmkini ilə seçilirdi. Mentalitet hissi yüksəkdi. Nəzakətli olduğu üçün diqqəti çox sevirdi. Xaraktercə mehribandı, bu səbəbdən də xeyli rəfiqələri vardı. Öz prinsiplərinə sadiq və inadkar, sarsılmaz iradəyə sahib idi. Həssas, etibarlı və sədaqətliydi. Özünə dəyər verməyi, eləcə də yaxşıları dəyərləndirməyi gözəl bacarırdı...

Deyirdi ki:- “Hələ qədimlərdən əcdadlarımız sözə böyük qiymət veriblər. Onu inci və qiymətli daş-qaşla müqayisə edərək, sözün dəyərini müəyyənləşdirməyə uyğun məfhum tapa bilməyblər. Həzrət Məhəmməd ona Allah tərəfindən gələn vəhyi sözlə bəyan etmiş, Qorqud Ata da öz müdrik düşüncələrini oğuz ellərinə sözlə söyləmişdir. Şairlər, yazarlar, alimlər, filosoflar öz duyğu və düşüncələrini sözlə çatdırıb, bəşəriyyətin elmi və mədəni uğurları da sözlə nəsildən-nəsilə ötürmüşlər. Söz keçmişimizi yaşadaraq bugünə çatdıran və bugünümüzlə gələcəyimiz arasında ünsiyyət yaradan qasid, həblül-mətindir. Sözün məqam və dərəcəsi bəzən qılıncdan üstün sayılıb, qılıncın həll edə bilmədiyi müşkülü söz həll edib. Bu səbəbdən "Qılınc yarası sağalar, söz yarası sağalmaz", söyləyiblər. Elə bir klassik ədib və şair yoxdur ki, sözün yaratdığı hünərdən, sənət möcüzəsindən bəhs etməmiş olsun. Nizami, Xaqani, Şeyx Mahmud Şəbüstəri, Nəsimi, Qazı Bürhanəddin, Xətai, Füzuli, Nəbati, Aşıq Ələsgər kimi söz ustadları sözün məqam və dərəcəsini hər bir hünərdən üstün tutublar. Klassik şeirdə hər sözün özünəməxsus yeri var və Azərbaycan mədəniyyətində, daha doğrusu, ərəb-müsəlman mədəniyyətində söz sənəti özəllikləri ilə seçilir. Bədii sözün dəyəri isə hər şeydən öncə onun məcazlaşmış gizli qatlarında ifadə olunur...”

İndiyədək yüz iyirmidən artıq elmi məqaləsi çap edilib. Ona yaxın kitabın müəllifidir. Bakı, Moskva, Strasburq, Türkiyə, Misir, Polşa, Pyatiqorsk və İranda keçirilən beynəlxalq elmi konfransların iştirakçısı olub. On iki ildən artıq elmi pedaqoji fəaliyyətlə də məşğul olub...

Akademik Nizami Cəfərov onu belə xarakterizə edir: “Hər bir insan Allahın ona verdiyi ömür payına düşən şərait və mühitə uyğun, həm də özünün qabiliyyətinə görə yaşayır. Ömrün mənası onun uzunluğu ilə deyil, yaşanan illərin dəyəri ilə ölçülür və kimsə başqasının ömür yolunu təkrarlamır. Bu baxımdan o, mənalı və maraqlı bir ömür yolu keçib və həyatını öz elmi-pedaqoji fəaliyyəti ilə səmərəli edib. Onun elmi fəaliyyəti, pedaqoji işləri, yüksək təşkilatçılıq qabiliyyəti ilə tam uzlaşır. İşlədiyi müddətdə ərəb ölkələrinin respublikamızdakı səfirlikləri və bəzi mədəniyyət mərkəzləri ilə əlaqələr yaradır, ərəb dilinin öyrənilməsinin təkmilləşdirilməsi üçün müxtəlif konfranslar təşkil edir, istedadlı tələbələrin yay tətili müddətində ərəb ölkələrində mövcud olan dil kurslarında biliklərini artırmaq, universiteti bitirmiş bəzi tələbələrin ərəb ölkələrində magistratura pilləsində təhsil alması üçün yardımçı olub.”

...O, əlyazmalar İnstitutunda işə başlayarkən zəngin bir xəzinə ilə qarşılaşıb. Burada 45 minə qədər material- qədim çap kitabları, tarixi sənədlər, klassiklərimizin arxiv materialları, Azərbaycan, türk, ərəb, fars və başqa dillərdə yazılmış 15 mindən artıq əlyazma saxlanılır...

“Söz, dil vahidi olaraq, bir böyük lüğət və sözlük daxilində məhdudlaşsa belə, bədii söz özünün kinayəli, mübaliğəli, müəmmalı və ümumən məcazlaşdırılmış qatlarının açıqlanması və şair üslubunun özünəməxsusluğu baxımından intihasız sayıla bilər. Sözün əsl mənasında intihasızlıq isə "Qurani-Kərim"in kəlamına məxsusdur. Ədəbiyyatın daşıyıcısı olan söz öz zəngin məna tutumu ilə seçilərək Azərbaycan ədəbiyyatının təməl sütunu və əsas ölçü meyarı kimi çıxış edir. Bu ədəbiyyatın tədqiqatçısı olmaq, ona sahib çıxmaq, sahiblənmək, əsrlərin, qərinələrin müəyyən ziddiyyətli məqamlarından keçən ədəbiyyatı dövrü, mühiti, yaşam, yazılma dönəmi və nəbzinə uyğun tərzdə qoruyub hifz etmək üçün əsl alim, kamil insan, xalqına, doğma Azərbaycanına, onun mədəniyyət və ədəbiyyatına bağlı olmaq ən vacib və ümdə şərtlərdəndir. Sözün həqiqi mənasında alim adına layiq olan insan əsərləri ilə, qoyduğu ədəbi irslə zamanın hüdudlarını aşaraq, əbədi şəkildə yaddaşlara həkk olunur. Təsadüfi deyil ki, Şərqdə alimə, biliyə həmişə yüksək qiymət verilib və insanın ən böyük fəziləti elm sayılıb. Hətta hədislərdə alimlər peyğəmbərin varisi kimi dəyərləndiriliblər. "Qurani-Kərim"də belə elmli adamların digərindən üstünlüyü vurğulanıb. "Alim öldü, aləm öldü" ifadəsi heç də boş yerdən yaranmayıb ki...”- söyləyirdi.

Bəli, yaşasaydı mayın 13-ü haqqında söhbət açdığım filologiya elmləri doktoru Mahirə Quliyevanın 75 yaşı tamam olacaqdı. Biz də onu bu münasibətlə təbrik edəcəkdik.

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.05.2025)