Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Deyirlər, ağıllı insan gözləməz. Amma mən metroda saatlarca oturub ağıllı insan anlayışına bir az düzəliş etdim. Çünki bəzən insan ağıllı olmur, ümidli olur. Bu, bir az fərqli səfehlik növüdür. İçində "əşi, bəlkə indi düşdü" deyə-deyə hər gələn qatarı qaşlarını çataraq izləyirsən, amma düşən yenə də təkərlərin tozudu.

Bir də var, içində teatr oynanır. Əlində bilet yoxdu, səhnə sənlik deyil, amma baxırsan, gözləyirsən ki, bəlkə aktyorlardan biri səni tanıyıb, səni səhnəyə çağırar. Halbuki çoxdan tamaşanın son hissəsidi və zal da boşalır.

Stansiyanın adını soruşma. Onsuz da hər stansiya bir az təkliyə çıxan dayanacaqdır. Ən çox da İnşaatçılar. Nə inşa olunur orda, bilmirəm, amma məndə dağılan çox şey var idi.

Və elə bu dağıntılar içində başladı hər şey. Ya da orda qaldı. Mən isə oturdum. Qalxdım. Yenə oturdum. Süpürgəçi xala ilə dostlaşdım. Qatar nömrələrini əzbərlədim. Hətta onlarca sərnişinə yol göstərdim. Mənim özümün hara getdiyimi bilmədiyim halda.

15:30.

Bir stansiya, bir nəfərlik oturacaq və içimdə səsini kəsməyən bir susqunluq. Yerin altına enirəm. Amma bu, sığınacaq deyil. Bu, sanki mənə özümün alt qatını göstərmək üçün qazılmış bir metaforadır. “İnşaatçılar” adını deyəndə adamın ağlına qurmaq gəlir, amma bu stansiyada heç nə qurulmur. Burda sadəcə çökürsən.

 Oturdum. Tək nəfərlik oturacaq. Kənardan baxanda sadə görünür. Amma bu, təkadamlıq qürbətin taxtıdır. Yanaşı oturmaq yoxdur, çiyinlər toxunmur, nəfəsin nəfəsə qarışmır. Özünlə üz-üzəsən. Elə bil, səninlə öz vicdanın arasında hazırlanmış tribunadır. Heç kim səni ittiham eləmir, amma sən hər dəqiqə mühakimə olunursan.

İçimdə bir fikir dönüb-dolanır:

"Bəlkə bu qatardan düşər..."

Bu fikir o qədər real, o qədər də gülüncdür ki, həm qəhqəhə çəkirsən, həm gözlərin yaşarır. Ayrılıq çox çəkməyib. O getdi. Amma mən burdayam. Nə üçün? Bilmirəm. Amma gözləyirəm.

17:00.

İnsan seli davam edir. Pik saatdır. Minənlər, düşənlər, qaçanlar, tələsənlər. Onlar həyatın içində itiblər, mən isə həyatdan çıxmışam. Bu stansiyada zaman dayanmır, amma mən dayanmışam. İnsanların üzləri bir cürdür. Tələskənliklə qırışmış, yorğunluqla yoğrulmuş və ən pisi heç nəyə təəccüblənməyən. Adamlar burda sadəcə gedirlər. Amma mən gəlməmişəm. Heç yerə getmək üçün gəlməmişəm. Mən qalmışam.

19:00.

Hər stansiya anonsunda içimə bir həyəcan girir. Bəlkə bu dəfə. Bəlkə… Bu "bəlkə"nin içində minlərlə ehtimal var, amma hər biri mənim zəncirlərimdir. Bəlkə üzünü görsəm, heç nə demərəm. Sadəcə baxaram. Sadəcə o da baxsa, bəsdi. Amma gəlmir. Sanki şəhər özü and içib ki, onu bura gətirməsin. Sanki kainat özü bilərəkdən bu gün onun yolunu dəyişib. Hə, doğrudur... Bəlkə də elə məni qoruyur. Bilir ki, gəlməsə, bu gözlənti yaşayar. Gəlsə, hər şey çökər.

20:00.

Bir kişi gəlir, durur yanımda. Baxıram, amma görmürəm. Mən artıq insanların içindən keçib gedirəm. Onların sözləri mənə dəymir. Bir qadın uşaqla düşür qatardan. Uşaq "mama, bu əmi niyə belə baxır?" deyə soruşur. Anası cavab vermir. Cavab yoxdur. Hər kəs cavabdan qaçır burda.

21:30.

Altı saat keçdi. Nə o gəldi, nə də içimdəki səs kəsildi. Əslində bu bir sevgi hekayəsi deyil. Bu, özünü tərk edən bir insanın geri dönəcəyinə ümid etməsidir. Bəlkə mən onu yox, onunla olduğum "məni" gözləyirdim. Həmin "mən" ki, artıq yoxdur. O tərk ediləndə, mən də içimdə birini çıxarıb yerə qoydum. Və indi… yerin altına enib onu axtarıram.

22:00.

Qatar gəlir. İşıqları gözümü qamaşdırır. O an başa düşürəm ki, mən burda qalmışam, çünki getməyə yerim yoxdur. Getmək üçün adamın bir "özü" olmalıdır. Mən isə hardasa, bir qadının gözlərində ilişib qalmış “mən”imi neçə saatdır gözləyirəm. Gəlmədi.

Qatar qapılarını bağlayır. Səs... təkcə dəmirin deyil, ümidin bağlanan səsidir.

Və mən qalxıram. Ayağa. Amma çıxmıram. Sadəcə oturacağımı dəyişirəm. Bəlkə.. bu dəfə başqa bucaqdan baxsam gələcək.

22:10.

Bu qatar da getdi. Platformada yüngül bir sükut çökdü, amma bu sükut əslində çoxdan gəlmişdi. Sadəcə səslər onu örtmüşdü. Yeddi saatdır burdayam. Oturacaq daş kimi idi, indi bədənim də daşlaşıb. Sanki təkcə ayaqlarım yox, ruhum da uyuşub.

Bu stansiyada oturacaqlar bir nəfərlikdi. Bəlkə də elə buna görə buralarda heç vaxt heç kim iki nəfər oturmayıb. İnsan bu stansiyada təkliyə məhkumdur. Elə mənim kimi.

Mən gözlədim. Qatar gəldi, getdi. Ümid etdiyim addımlar səssizliyi pozmadı. Hər dəfə tuneldən çıxan işığa baxdım. Bəlkə… Bəlkə bu dəfə. Amma "bəlkə" ümid deyil, işgəncəymiş. Bunu bu axşam öyrəndim.

23:20.

Bu saatda yaşlı bir qadın gəldi. Geyimindən, əlindəki süpürgədən, yorğun baxışlarından stansiya işçisi olduğu bəlli idi. Elə bil bu tavanlardan tökülən tozlar onun ruhuna da hopub. Gözləri dolu idi, amma boş görünürdü.

Yavaş-yavaş yaxınlaşdı. Əyilib süpürdüyü yerə baxırdı, amma birdən başını qaldırıb mənə baxdı:

 – Bala, sən neçə vaxtdı burda oturursan?

 Sualla zaman yer dəyişdi. Əlimdə olmayan bir tarixi axtardım. Cavab verdim:

– Bircə gün. Amma içində neçə il var, bilmirəm.

 O başını tərpətdi, azca gülümsədi. Elə bil özünü görürdü məndə. Bəlkə də illər əvvəl bu platformada nəyisə və ya kimisə gözləmişdi. Susdu. Susqunluğu hər şeydən aydın danışırdı. Sonra dedi:

 – Mən burda 17 ildir işləyirəm. Hər növbədə, hər gecə, hər qış və yay. Gözləyənlər olurdu, çoxu da susurdu. Amma sənin kimi birini az görmüşəm. Sən burda heç kimi gözləmirsən. Sən, ümumiyyətlə, gözləməyi yaşayırsan. Gedəcəksən? – deyə soruşdu.

 Cavab vermədim. Nə deyə bilərdim? Nə cavab vermək olar ki, bir insanın özü getmədiyi halda, kiminsə gəlmədiyini qəbul etməyə?

Qadın çevrildi. Gedə-gedə astaca dedi:

– Bəzi insanlar qatardan düşməz. Onlar sənə içindən baxarlar. Sən də onları gözləməzsən, sadəcə tanıyarsan...

 Onun ayaq səsləri stansiyanın səssizliyində qəribə ahənglə yox oldu. Mən qaldım. Sanki daha dərin bir təkliyin içinə düşdüm. Artıq gözləmirdim. Artıq gözləməyin özünə çevrilmişdim.

00:00.

Platformada yalnızam. Qaranlıq uzanıb yerə, mənim kölgəmə qarışıb. Bir vaxtlar iki nəfərlik olan xatirələr indi bu oturacaqda tək oturur.

 Və mən bilirəm. O qatar heç vaxt gəlməyəcək. Amma mən burdayam. Çünki bəzən insan birini gözləmir, sadəcə içində baş verənləri haradasa dinməz-danışmaz yaşamaq üçün bir səbəb axtarır.

Və mənim səbəbim bu stansiya oldu.

 Sonda heç nə olmadı. Heç bir qatar dayanmadı, heç bir ayaq düşmədi, heç bir baxış tutulmadı. Amma bir şey oldu. Mən ordan getmədim. Səkkiz saat. Səkkiz il kimi. Bütün ömürlər kimi. Bir insan bir oturacaqda bu qədər necə otura bilər, deyə soruşanlar oldu. Cavab vermədim. Çünki orda artıq mən yox idim. Bir gözləmə formasıydım sadəcə.

  O stansiyanın rütubətli divarlarında yalnız hava yox, sözsüz izahlar dolaşır. Və insan otura-otura susmağı öyrənir. Özüylə necə danışacağını, susarkən necə qışqıracağını... Gözləmək insanın içində özünü təcrid etməsidir. Qatarlara baxırsan, keçənlərin ayaqlarına, çantalarına, baxışlarına... Heç biri sənə dəymir. Heç biri sən deyilsən. Və sən anlayırsan ki, gözlədiyin heç vaxt gəlməyəcək, çünki onu sən yaratmışdın.

 O adam yoxdu. O qatar heç vaxt olmayıb. Sən, öz içindəki tamamlanmamışlığı bir siluetə bağlamısan. Hər gün bir az daha xəyallaşan bir ümidə.

İndi bilirsən nədi metro? Yerin altına düşüb içində daha da aşağılara enməkdi. O pilləkənlərdən hər eniş adamın içindəki yüngülcə ölümdür. O səssizlik, o saralmış oturacaqlar, o ardı-arası kəsilməyən stansiya səsləri, onlar insanın öz-özünə dedikləridi. Qışqırmadan.

Və mən indi də deyirəm: "Növbəti qatarla gələcək". Amma bilmirəm, gələcəkmi? Ya da mən onsuz da ordayam?

Bəzən insanlar bir-birini gözləyir. Bəzən insanlar özlərini. Bəzən isə... heç nə. Heç kim. Heç yer.

Və bu "heç nə"nin içində çox şey yatır…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.05.2025)

Murad Vəlixanov, “Ədəbiyyat və incəsənət” 

Rejissor Ağarza Quliyevin 1964-cü ildə bəstəkar Süleyman Ələsgərovun eyniadlı pyesi əsasında ekranlaşdırdığı filmdən danışaq, “Ulduz” filmindən. Böyük şöhrət qazanmış komediya dəfələrlə müxtəlif teatr səhnələrində tamaşaya qoyulub. 1965-ci il martın 29-da Nizami adına kinoteatrda “Ulduz” musiqili kinokomediyasına ilk baxış keçirilib.

Bu filmdə çox məşhur aktyorlar — Bəşir Səfəroğlu, Lütfəli Abdullayev, Nəsibə Zeynalova, Səyavuş Aslan, Məleykə Ağazadə, Hacıbaba Bağırov və digər sənətkarlar yer alıblar.

Məzmun 

Kinokomediya iki sevən gəncin saf məhəbbətindən, eyni zamanda elmin həyatla əlaqəsindən, kəndin qabaqcıl ziyalılarının elmlə heç bir əlaqəsi olmayanlara, vəzifəpərəstlərə qarşı apardıqları mübarizədən danışır.

Film haqqında 

Filmin əsas çəkilişləri Astara rayonunda aparılıb. Bəzi kadrlar Lənkəranda, toy səhnəsi kinostudiyanın pavilyonunda, ilk səhnələr isə Mərdəkan qəsəbəsinin Mədəniyyət Sarayında lentə alınıb. Filmin sınaq çəkilişlərində Şubay roluna namizəd kimi aktyor Tariyel Qasımov iştirak edib. Hacıbaba Bağırovun kinoda ilk işi olub. Filmin maraq doğuran tvist səhnəsində Məleykə Ağazadə (Nazilə) və Hacıbaba Bağırov (Möhsün) Çubbi Çekerin ifasında Let's Twist Again mahnısını həqiqətən də özləri oynayıblar.

Tamilla Rüstəmovanın (Ulduz) peşəkar aktrisa deyil, televiziya diktoru olması, Suğra Bağırzadənin (Yetər) isə hələ məktəb şagirdi olması film tənqidçiləri tərəfindən tənqid də olunub.

Bərpa

2019-cu ilin noyabrında filmin 55 illiyi ilə əlaqədar, Çingiz Mustafayev adına Fond, ANS Şirkətlər Qrupu və “Səba” ASC-nin sponsorluğu ilə ANS Şirkətlər Qrupuna daxil olan "BALANS" Milli Rəqəmsal Bərpa Studiyası tərəfindən film bərpa edilib.

BALANS Milli Rəqəmsal Bərpa Studiyası tərəfindən bərpa edilmiş "Ulduz" filminin yenilənmiş versiyası 2019-cu il dekabrın 3-də Nizami Kino Mərkəzində təqdimat keçirilib. Təqdimatda çıxış edən ANS Şirkətlər Qrupunun prezidenti, rejissor, layihənin ideya müəllifi və rəhbəri Vahid Mustafayev deyib ki, 1964-cü ildə Ağarza Quliyev tərəfindən lentə alınmış “Ulduz” filminin pozitivi çox keyfiyyətsiz olub və mütəxəssislər onu çətinliklə də olsa, bərpa edib. Vahid Mustafayev filmin əvvəlki və bərpadan sonrakı vəziyyətini ekranda əyani şəkildə nümayiş etdirib.

Mərasimdə çıxış edən “Səba” ASC-nin Baş direktoru Fuad Ələkbərov bu tip layihələrdə iştirak etdiklərinə görə fəxr hissi keçirdiyini bildirib. Təqdimat mərasimində çıxış edən "Azərbaycanfilm" kinostudiyasının direktoru Cəmil Quliyev Azərbaycan kino incilərini bərpa edərək Azərbaycan xalqına qaytardığına görə Vahid Mustafayevə təşəkkür edib.

Daha sonra filmdə Yetər obrazında çəkilən Suğra Bağırzadə filmin çəkilişi ilə bağlı xatirələrini bölüşüb. "Ulduz" musiqili operettasının müəllifi Süleyman Ələsgərovun (1924-2000) nəvəsi Tahir İmanov milli sərvətimiz olan "Ulduz" filmini bərpa etdiyinə görə Süleyman Ələsgərovun ailəsi adından Çingiz Mustafayev adına Fonda, ANS Şirkətlər Qrupuna, Vahid Mustafayevə, "Səba" şirkətinə və "BALANS Studiyası"na təşəkkürünü bildirib.

Təqdimatda Oqtay Mirqasımov, Fəxriyyə Xələfova, Cənnət Səlimova, Ayaz Salayev, Vasif Babayev kimi bir çox mədəniyyət, elm, ictimai xadimlər, iş adamları iştirak ediblər. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.05.2025)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Əziz izləyicilər, sizlərlə yenidən görüşdüyümüz üçün çox şadıq.

Bu dəfə də " Psixologiya və Şeir" rubrikamızın çox maraqlı qonaqları sizin zamanınıza rəng qatacaq.

Psixologiya və şeirin- hər ikisinin də ortaq nöqtəsi insan ruhu və duyğularıdır. Hər ikisi insanın iç dünyasından xəbər verir. 

Bəli, Psixologiya və Şeir bir- birini gözəl tamamlayır.

Bugünkü rubrikamızın qonağı psixoloq- psixoterapevt Fazil Cəfərovdur. Şamil Ənvəroğlu yaradıcılığından "Mən heç belə düşünməzdim həyatı" şeirinə Psixologiya güzgüsü ilə boylanacağıq.

Şamil Ənvəroğlu - "Mən heç belə düşünməzdim həyatı"

Mən heç belə düşünməzdim həyatı,

heç belə olacağına inanmazdım da.

Heç ağlıma gəlməzdi ki,

ətrafında insanlar çoxaldıqca yalnızlaşar insan,

darıxar min-min insanın,

itər min-min arzunun içində.

Heç ağlıma gəlməzdi ki,

valideynlərindən daha çox sabahlarından yetim qalar insan,

bir xoş sabahı düşünər, düşünər, 

sonra da düşünməkdən də bezib çəkilər bu dünyanın bir küncünə.

Mən heç düşünməzdim ki,

bir insanın həyatdan aldığı ən böyük qisas dəlicəsinə bir susmaq olarmış,

heç nəyi umursamadan,

heç kimi ciddiyə almadan.

Acılardan yorulanda,

yaşamağının mənasızlığından bezəndə susar insan.

Heç ağlıma gəlməzdi ki,

qürurundan gülənlər

daxilən için-için soyulanlarmış.

Mən heç bilməzdim ki,

bir insanın ən böyük ağrısı bədəninin hər hansı bir yerində deyil də,

ümidsizcə sabahlara oyanmağındadır.

Heç inanmazdım ki,

ən böyük şikəstlər sevgisiz bir ürəyi,

düşüncəsiz bir başı daşıyanlardır.

Heç bilməzdim ki,

bir insanın yoxluğu onun ölümüylə deyil,

yaxınlarına gərəksiz olmağıyla ölçülər.

Və indi bildim ki,

əslində heç kim ömrünü ÖMÜR kimi yaşaya bilmir bu dünyada,

hər kəs bir kor ümiddən tutub sadəcə illərini sayır... 1,2,3,4,5...

Şamil Ənvəroğlunun “Mən heç belə düşünməzdim həyatı” adlı poetik mətnində dərin bir *egzistensial boşluq, emosional yorğunluq və şəxsi təcrid hissi* ifadə olunur. Bu mətni psixoloji kontekstdə təhlil etdikdə, bir neçə əsas mövzu üzə çıxır:

 *1. Egzistensial narahatlıq və həyatın mənasızlığı*

“...bir insanın həyatdan aldığı ən böyük qisas dəlicəsinə bir susmaq olarmış…”

Bu misra, həyatın mənasını axtaran, lakin onu tapa bilməyən bir insanın *sükutla etirazını* göstərir. Egzistensializmdə bu hal “absurd həyat hissi” kimi tanınır — yəni insanın həyatla bağlı suallarına cavab tapa bilməməsi və bunun yaratdığı daxili sıxıntı.

Susmaq bəzən sakitlik, bəzən isə *qışqırıq qədər kəskin bir etiraz* ola bilər. Bu cümlə *psixoloji müdafiə mexanizmi* kimi *sükutu* vurğulayır. İnsan bəzən həyatın, insanların və öz hisslərinin ağır yükündən danışmaq yerinə *səssizlik seçir*

 *2. Təkliyin paradoksu: insan içində insan axtarır*

“ətrafında insanlar çoxaldıqca yalnızlaşar insan…”

Burada *emosional izolyasiya*dan söz gedir — yəni fiziki olaraq ətrafında insanlar olsa da, ruhən tənha qalmaq. Bu, *qavranılan əlaqəsizlik hissi, əlaqə çatışmazlığı* və *emosional doyumsuzluq*dur. Sosiologiyada bu "urban yalnızlığı" və ya *müasir insanın fərdi təcridi* adlanır.

 İnsanın sosial çevrəsi genişlənə bilər, lakin daxili yaxınlıq və emosional bağlılıq olmadıqda, o daha da *izolyasiya olunur*. Bu, müasir dövrdə sosial mediada tez-tez qarşılaşdığımız, “sosial tənha” anlayışına uyğundur: minlərlə izləyici arasında özünü görünməz hiss edən insan.

 *3. Travmatik uşaq təcrübələrinin yetkinlikdə təzahürü*

“valideynlərindən daha çox sabahlarından yetim qalar insan…”

Bu cümlə *təhlükəsizlik və ümid itkisini* göstərir. İnsan psixikasında *gələcək inamı*nın itməsi, dərin ümidsizlik, depressiyanın əsas əlamətlərindəndir. Buradakı “yetimlik” fiziki yox, *psixoloji sahibsizlik*dir.

Ənənəvi olaraq “yetim” anlayışı valideyn itkisiylə əlaqələndirilir. Burada isə *simvolik yetimlikdən* bəhs edilir – insan *ümidlərini, təhlükəsizlik hissini, gələcəyə inamını* itirəndə, özünü *yetim* kimi hiss edir. Bu ifadə *travma sonrası psixoloji gərginlikin və ümidsizlik depressiyasının* poetik formasıdır.

 *4. Duyğuların sıxışdırılması və susqunluq mexanizmi*

“susar insan... heç nəyi umursamadan…”

Bu, *emosional tükənmişlik (burnout) və apatik müdafiənin* ifadəsidir. İnsan duyğularını ya danışaraq, ya da ağlayaraq ifadə edə bilmədikdə, *qoruyucu mexanizm* olaraq susqunluğa çəkilir. Bu isə psixoloji baxımdan *təhlükəli passivlik* və *özünü dəyərsiz hiss etmək* halıdır.

 *5. Qürur maskası və daxili dağılma*

“qürurundan gülənlər... için-için soyulanlarmış…”

Bu misra, *emosional maskalanmanı* açıq şəkildə göstərir. Çox zaman güclü görünmək üçün insanların *özünü saxta emosiyalarla qoruduğu* bir psixoloji davranışdır. Psixologiyada buna "defense mechanism – repression" (daxili ağrının inkarı və basdırılması) deyilir.

*6. Emosional yoxluq və şəxsiyyətin görünməməsi*

“bir insanın yoxluğu onun ölümüylə deyil, yaxınlarına gərəksiz olmağıyla ölçülər.”

Bu fikir *emosional etinasızlıq və görünməmək qorxusunu* ifadə edir. Bu, psixologiyada “interpersonal invisibility”, yəni insanın kiminsə həyatında fiziki olsa da, *emosional olaraq görünməməsi* kimi təsvir olunur.

 *7. Həyatı saymaq, yaşamaq deyil*

“...heç kim ömrünü ÖMÜR kimi yaşaya bilmir bu dünyada…”

Burada *avtomatlaşdırılmış həyat tərzi, məqsədsiz günlərin passiv şəkildə keçməsi, hədəfsizlik və varlıq yorğunluğu* hiss edilir. İnsan sadəcə yaşamağa davam edir, amma həyatına məna yükləyə bilmir. Bu hal, *egzistensial depressiya* adlanır.

Nəticə:

Bu mətn həm şəxsi travmaların, həm də müasir insanın ümumi psixoloji dilemmasının bədii formadakı ifadəsidir. Şair bir çox oxucunun içindəki sözlə ifadə olunmayan yorğunluqları, sualsız sualları, danılmamış hissləri dilləndirir. Bu, həm psixoloji portret, həm də ruhsal etirafdır.

 *Psixoterapevtik baxışla*

Əsərdəki duyğular çox zaman *müalicəyə ehtiyac duyan dərin emosional ağrılardır*. Bu duyğuların şeirə çevrilməsi bir növ katarsis (emosional boşalma) prosesidir.

Bu tip ifadələr:

Bilinçaltı duyğuların sözə çevrilməsi,

Duyğularla üzləşmə,

və özünü dərk prosesinin başlanğıcı ola bilər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Asif Şəfəqqətovun növbəti maraqlı araşdırma yazısını təqdim edir.

Neftçilər prospektində, Bakı funikulyorunun yaxınlığında “Bəhram Gur” adlı abidə yerləşir. Abidə uzaq 1959-cu ildə qoyulub. Onun müəllifləri gənc və istedadlı heykəltəraşlar Qorxmaz Sücəddinov, Albert Mustafayev və Aslan Rüstəmov, memar V.Şulqindir.

“Bəhram Gur” dekorativ fəvvarəsi, şəksiz ki, Bakının simvollarından biridir. O, Nizami Gəncəvinin “Yeddi gözəl” poemasından bir süjeti təsvir edir. Bəhram Gur tarixi şəxsiyyətdir və Sasani sülaləsinin 14-cü şahı olub. O, cəsurluğu və ədaləti ilə fərqlənmişdi. 439-cu ildə saray çevrilişi zamanı əyanlar tərəfindən öldürülmüşdür. Onun həyatı uzun müddət əfsanələr mövzusu olub.

Bir neçə əsr sonra, XII əsrdə böyük Azərbaycan şairi Nizami Bəhram Guru özünün “Yeddi gözəl” poemasının (“Bəhramnamə” kimi də tanınır) qəhrəmanı etdi. Ayaqlarına dolaşmış ilanabənzər əjdahanı qılıncla öldürən əfsanəvi qəhrəmanın heykəli fəvvarənin mərkəzində qoyulub.

Belə alleqorik kompozisiyanın Bakıda peyda olması böyük çətinliklərlə müşayiət olunmuşdu. Yalnız o vaxt Bakı şəhərinin meri Əliş Ləmbəranskinin sayəsində “Bəhram Gur” şəhərin layiqli bəzəyinə çevrildi.

Bu abidənin yaranmasının maraqlı tarixçəsi var. Necəsə respublikamızdan kənarda təhsil alan 3 heykəltəraş tələbə – Qorxmaz Sücəddinov, Albert Mustafayev və Aslan Rüstəmov Bakıda Alimlər evinin qarşısında yeni salınmış meydanda abidə qoyulması üzrə müsabiqədə iştirak etmək qərarına gəlirlər. Vaxt azlığından və naturaçıya verməyə vəsait çatmadığından model kimi müəlliflər Albert Mustafayevdən istifadə etmişdilər. Onlar müsabiqəyə öz layihələrini təqdim etsələr də uğur qazanacaqları haqda heç düşünmürdülər. Gözlənilmədən onların layihəsi bəyənilir. 4,6 metrlik abidəni bürüncdən hazırlayırlar. 

Abidə o vaxt şəhərdəki digər abidələrdən öz dinamikası ilə fərqlənirdi. Abidə Bakı üçün qeyri-adi idi: 

  • O, Bakıda bürüncdən hazırlanan ilk abidələrdən biri oldu.

  • O, Bakıda ədəbi qəhrəmana qoyulan ilk abidə oldu.

1997-ci ildə Azərbaycanda bu abidənin təsvirləri əks olunmuş poçt markaları seriyası buraxılmışdır.

2007-ci ildə abidə restavrasiya olunmuşdur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Tələbə yaradıcılığı rubrikasında Ağdam Dövlət Sosial-İqtisad Kolleci tələbələrinin yaradıcılıq nümunələrinin təqdimatı davam edir. Bu gün qarşınızdakı Nuray Fərzəliyevadır.

Bəzən bir cümlə ilə illərlə yaşayırsan. Hər dəfə başqa bir gözlə baxırsan, başqa bir hisslə oxuyursan.

Bir hərfə ilişirsən…

Bir vergülə təslim olursan…

Bir nöqtədə dayanıb öz içində dağılmağa başlayırsan.

Mən də oxudum saysız-hesabsız dəfə. Sanki hər sətrin içində gizlənmiş bir “mən” var idi. O “mən” ki, mənə belə yad idi…

Bəlkə də mən elə o cümlələrin arasında unudulmuş bir xatirəydim.

Bir susqunluq.

Bir iz.

Hər dəfə oxuyanda sözlər nəfəs alırdı, kağız canlanır, məktub yaşayan bir varlığa çevrilirdi. Mən isə, həmin varlığın içində gizlənən danışmayan, amma hər şeyi anlayan bir səsə dönürdüm.

“Sözlərdən doğan sirr  sükutun içində gizlənmiş qışqırıq idi.”

Saatın tik-tak səsləri otağın dərinliyində boğulurdu.

Çöldə yağan yağış isə sanki ruhumu ovutmaq istəyirdi. Amma… içimdəki o uşaq hələ də susmurdu. Əllərini qulaqlarına tutmuşdu, səssizcə ağlayırdı. Hər damla, hər tıqqıltı onu daha da oyadır, daha da sarsıdırdı.

Zamanın dayanmasını istədim. Elə orda o an, hər şey donsun istədim. Əlimdə qanlı məktub…

Qarşısında diz çökdüyüm keçmiş…

“Bəzən bir məktub, təkcə yazılan sözləri deyil bir ömrün daşıya bilmədiyi bütün ağrını saxlayır.”

Hər şeyin çöküşü bir məktubla başladı.

Və mən…

Məhz o məktubda susdum. O məktubda parçalandım.

Bəzən insan ən böyük sirri səssizlikdə axtarır. Amma unuduruq: “Sirrin özü bəzən səssizlikdən doğmur. O, susduran xatirələrin qışqırığından yaranır.”

Kağız nəm idi. Bu, yağışın izi deyildi. Bu, mənim göz yaşlarımdı. Əllərim titrəyirdi. Hər sətir bir yadıma düşən qapı idi. Və mən o qapıların heç birindən içəri girə bilmirdim.

“Ən böyük ağrı, deyilməmiş sözlərin altında yatır.”

İçimdə bir fırtına qopurdu. Səssiz, amma dağıdıcı. Uşaqlığımın səsi… “Məni niyə tərk etdin?” deyirdi.

Amma cavab yox idi. Mən onu tərk etməmişdim.

Məni unutmuşdular.

Məktubun sonunda yalnız bir cümlə vardı.

Sadə görünürdü, amma bir ruhu göməcək qədər dərin:

“Əgər bir gün qayıtmasam, bil ki, busəssizlik məni səndən çox sevdi.”

İnsan bəzən səssizliyə o qədər alışır ki, səs ona yad gəlir… 

Mən də dəyişməkdən qorxurdum.

Danışmaqdan…

Hətta yaşamaqdan belə.

Ayağa qalxdım.

Pəncərəyə yaxınlaşdım.

Yağış dayanmışdı.

Torpağa düşən hər damla bir iz buraxıb yox olurdu.

İnsanlar da belə gedir – bir iz qoyub, sükutla yox olurlar.

Kağızı qatlayıb masanın üstünə qoydum. Amma içimdə yazılmamış minlərlə sətir vardı. Susduğum, yazmadığım, demədiyim nə qədər söz qalmışdı…

Və ən pisi, onları kimsə heç vaxt oxumayacaqdı.

Ayaqlarım yerə dəyirdi, amma mən sanki havada asılmışdım.

Boğazımda ilişib qalan bir səs vardı. Deyə bilmədiyim, qoparıb ata bilmədiyim bir “ah”.

Divarda asılmış köhnə saat hələ də işləyirdi…

Tik… tak… tik… tak…

Sanki “keçdi… keçdi…” deyirdi.

Amma heç nə keçməmişdi. Mən keçə bilməmişdim.

Birdən pəncərəni açdım. Soyuq hava üzümə çırpıldı.

Dərindən nəfəs aldım.

“Heçkimə heç nə demədim, çünki mən özümə danışmışdım.”

Acılarımı da…

Qırıldığım anları da…

Elə ona görə heç kim duymadı nə qədər ağrıdığımı.

O an anladım…

Bəzən insan heç kimə danışmadığı duyğularla boğulur.

“Ən ağır yük qəlbindən başqasına keçməyən kəlimələrdir.”

Pəncərəni bağlamadım. Yağış yenidən yağmağa başlamışdı.

Otağa dolan rütubətli soyuq nəfəs, sanki içimdəki boşluğa toxunurdu. İçimdəki uşaq artıq ağlamırdı.

O da susurdu. O da öyrənmişdi səssiz qalmağı, heç kimə inanmağı. Masanın üstündəki saat dayanmışdı.

Deyəsən, bu dəfə təkcə saat yox… zaman da bitmişdi.

Ayağa qalxmadım. Pəncərəyə getmədim. Heç nə etmədim.

Çünki artıq anlayırdım:

Bəzən hekayənin sonu olmur. Sadəcə, hekayə daha danışılmır.

Ən qorxunc sonluq nə ölümdür, nə də ayrılıq…

Ən qorxunc sonluq heç nə demədən susmaqdır.

 "Ədəbiyyat və incəsənət"

(13.05.2025)

Mina Rəşid, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Az qala hamının şeir yazdığı bir vaxtda gözəl poetik nümunələrə rast gəlmək bəzən o qədər də asan olmur. Təəssüf ki, bəziləri yazıların keyfiyyəti yox, müəllifin kitablarının çoxluğuna qiymət verir, onu tərifləyir və göyə qaldırır. Amma bu bir həqiqətdir ki, əsl şairlərin kitabları az olur. Çünki onlar kitablarının sayını çoxaltmağı düşünmürlər, gözəl nümunələr axtarışında olurlar.

Bu günlərdə belə dəyərli nümunələrin toplandığı bir kitabla tanış oldum. "Sənsiz də səndəyəm" adlı bu kitab 2002-ci ildə çap edilib. Kitabla ilk tanışlıqdan şeirlərin doğma havası məni özünə çəkdi. Söhbət yazıları ilə yenicə tanış olsam da, min ilin dostu kimi tanıdığım şair-publisist Nəsib Qaramanlıdan gedir. Dünyagörmüş, həyatın çox sərt eniş-yoxuşlarından keçən, yurd, ocaq həsrəti ilə sınağa çəkilən N.Qaramanlının şeirlərində bircə kəlmə belə ürəksiz yazılmış sözə rast gəlmədim.

Mən dağlar oğluyam, dağlar başında

Anam beşiyimi yırğalayıbdı.

Gül-çiçək ətirli dağların mehi

Həmişə saçımı sığallayıbdı.

Saçını sığallayan dağlara sonra həsrət qalacaqdı Nəsib müəllim. Gəlin elə bu yerdə onunla daha yaxından tanış olaq.

Nəsib Qaramanlı (Nəsib Nuru oğlu Məmmədov) 1956-cı il mayın 13-də Qaraqoyunlu mahalının Yanıqpəyə kəndində anadan olub. 1973-cü ildə Çaykənd kənd orta məktəbini, 1977-ci ildə İrəvan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun Azərbaycan dili və ədəbiyyat şöbəsini bitirib. Onun ilk şeiri 1975-ci ildə tələbə olanda "Sovet Ermənistanı" qəzetində dərc edilib.

1978-1979-cu illərdə hərbi xidmətdə olub, orduda "Za boyevuyu çest" qəzetinin alay üzrə müxbiri kimi çalışıb.

1980-1983-cü illərdə Çəmbərək rayonunda çıxan "Dostluq" qəzetində tərcüməçi-müxbir və rayon prokurorluğunda tərcüməçi işləyib.

1983-cü ildə Bakıya köçərək, 2 ildən çox burada yaşayıb və "Azərbaycan məktəbi" jurnalında çalışıb. 1986-cı ildə ata yurduna qayıdaraq əvvəlki iş yerlərində fəaliyyətini davam etdirib.

1988-ci ilin iyununda Gölkənd kəndində keçirilən antierməni mitinqinin təşkilatçılarından olub. Həmin ilin dekabrında ata-baba yurdundan didərgin düşüb və Bakıda milli azadlıq hərəkatına qoşulub.

1988-ci ildə gizli çap olunan "Ata yurdu" qəzetinin naşirlərindən biri də o idi. Şeirləri "Sovet Ermənistanı", "Dostluq", "Azərbaycan müəllimi", "Ədəbiyyat və incəsənət", "Ulu Göyçə", "Millət", "Vətən səsi" və s. qəzetlərdə, "Pioner", "Ulduz" jurnallarında, "Ədəbi İrəvan - 86" almanaxında dərc edilib.

1988-1994-cü illərdə "Vətən səsi" qəzetində xüsusi müxbir, şöbə müdiri, məsul katib işləyib, "Ulu Göyçə" qəzetinin yaradıcı heyətinin üzvü, "Millət" qəzetinin baş redaktorunun birinci müavini olub.

Onun "Qaraqoyunlu" və "Vurğun dünyası" adlı poemalarının da daxil edildiyi bir neçə kitabı işıq üzü görüb. Onu da əlavə edək ki, "Vətən səsi" qəzetində "Erməni mətbuatı nədən yazır" rubrikası ilə illərlə analitik yazılarla çıxış edən Nəsib müəllim bu gün düşmənin dilini (erməni dili) bilən sayca az olan ziyalılarımızdandır ki, onun qədrini-qiymətini bilməliyik. Oğlu Elvin İkinci Qarabağ müharibəsinin könüllü iştirakçısıdır və "Kəlbəcərin azad olunmasına görə" medalı ilə təltif edilib. 

Yurd həsrəti N.Qaramanlının şair qəlbində bəzən tufanlar qoparır. Elə bu həyəcanla da, bəlkə doğum gününü belə unudan Nəsib Qaramanlıya yeni, neçə gözəl yaşlarında cansağlığı, uzun ömür, bir də vurğunu olduğu o dağlara qovuşmağını arzu edirik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.05.2025)

Təqdim edir: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Poetik qiraətdə sizlərlə yenidən Əlizadə Nuridir. Bu dəfə:

Sənə şeir tikirəm,

Ürəyimin sapıyla.

Cənnət qururam sənə

Cəhənnəm əzabıyla.

-deyir şair. Razılaşın ki, bu şair təkrarsızdır və mükəmməldir.

Xoş mütaliələr! 

Sənə yağış dərirəm...

Sənə ocaq çatıram-

Misraların ahından.

Yağış dərirəm sənə,

Buludun budağından.

Sənə şeir tikirəm,

Ürəyimin sapıyla.

Cənnət qururam sənə

Cəhənnəm əzabıyla.

Yüz il duran deyiləm,

Sizin elçi daşından.

Sənə üzük yonuram

Çiçəklərin qaşından...

Sənin üzünə baxıb,

Ayı da danmaq olar.

Səndən ömür düzəldib

Min il yaşamaq olar.

Gör harda tapdım səni-

Bir gülün nəfəsində.

Sənə məğmə qoşuram

Axan çayın səsindən...

...Sənə ocaq çatıram-

Misraların ahından.

Yağış dərirəm sənə

Buludun budağından...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.05. 2025)

Bir müddət öncə Adəm İsmayıl Bakuvinin “Məhşər divanı: Yalanın 17 anı” kitabı bu dəfə erməni dilində işıq üzü gördü, daha öncə kitabın Azərbaycan, türk və rus dillərində dərci həyata keçirilmişdi. Kitab bəşər tarixinin ən qatı cinayətkarları olan 17 erməninin utopik məhkəməsindən bəhs edir. Və özünü "qədim", "bəşəri", "sivil" sayan bəhxah qonşularımıza ən tutarlı zərbədir.

 “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan maraqlı bir hissəni dərc etməklə oxucularını kitabı əldə edib oxumağa çağırır. Əlbəttə ki, tarixin 17 suçlu, cinayətkar ermənisinin məhşər divanı qarşısına çıxması və onların törətdikləri cinayətlərin tarixi sənədlərlə isbatı çox maraqlıdır. İndi təqdim etdiyimiz hissə isə kitabın hazırlıq hissələrindəndir. Düşünürük ki, bu da oxucularda maraq doğuracaq. Bəs ümumən tarixinin ən qəddar caniləri kimlərdir? Kimlər insan qanından dəniz yaradıblar?

          Kaliqula

Qədim Roma imperatoru öz hakimiyyətini itirməkdən hədsiz dərəcədə qorxub ətrafdakı hər kəsi özünə potensial düşmən sanırmış. Bu adam qeyri-adı qanunlar icad edibmiş. Məsələn, kim imperatorun üzünə baxsa, onun içərisində şirlər olan qəfəsə atılması. Çox qəribə ölüm hökmləri icra olunurdu imperiyada. Arıların sancması kimi. Kaliqula həm də nizamsız seksual həyat keçirir, çox sayda zorlamalara imza atırdı.

Neron

Daha bir Qədim Roma imperatoru 1-ci əsrdə daxili üsyanları qəddarcasına yatırtması, sonradan isə despotu ilə yadda qalıb, özünə rəqib bildiyi bütün saray əyyanlarını, hətta həyat yoldaşı Oktaviyanı belə edam etdirib. 64-cü ildə isə Roma şəhərində baş verən dəhşətli yanğını təşkil edib, şəhərin əsas küçələri onun ucbatından yanıb kül olub.

Çingizxan

Monqol imperiyasının yaradıcısı, ilk böyük xanı. 12-ci əsrdə yer üzərindən Tanqut çarlığını, Çinin Tzsin imperiyasını, Bağdad xəlifəliyinı, Voljsk Bolqarıstanını və Xorəzmşah kimi dövlətləri silmişdir, on minlərlə insanların qətlə yetirilməsinə, əsir və qul həyatına məhkum olunmasına rəvac vermişdir.

Vlad Sepeş – Drakula

15-ci əsrdə yaşayan bu macar-rumın qrafı Transilvaniyada ağlasığmaz qəddarlığı ilə yadda qalıb. Məsələn, 300 braşovlu gənci tonqalda yandırıb, qadınları ucu şiş taxtaya keçirib balalarını onlara sarımaqla işgəncəyə məruz qoyub. Drakula özü şəxsən qətlə yetirdikləri 23884 türkün cəsədini sayıbmış. Hətta qəddarlığına görə bu şəxsin incəsənətdə dönə-dönə obrazı da yaradılıb.

İvan Qroznı

Ağlasığmaz vəhşilikləri ilə seçilən bu 16-cı əsr Rus çarı xəyanətdə ittiham edilən saray əyanlarının tikə-tikə doğranıb üzərilərinə ya qaynar su, ya da buz tökülməsiylə dərilərinin ətdən qopmasından həzz alirmiş. Eləcə də o, bakirə qızlara qarşı elədiyi sonsuz sayda təcavüzləri ilə tarixin yaddaşına yazılan cinayətlərə imza atmışdır. Bu şəxs həm də tarixə öz oğlunun qatili kimi  düşmüşdür.

Mulay İsmail

Bu Mərakeş sultanı Sudan qullarından ibarət ordusu ilə yeni-yeni torpaqlar işğal edir, əsirlər ələ keçirirmiş. Qana susayanda isə bu hannibal sarı paltar geyinib şikar axtarır, xoşuna gələnləri öldürürmüş.

Birinci Pyotr

Ruslarda imperiya ambisiyası, qonşu xalqların torpaqlarını işğal edərək ucsuz-bucaqsız ərazilərə sahib çıxmaqla bir velikorus şovinizmi yaradıb, bu səbəbdən günü bu günədək də davam edən yüzlərcə ədalətsiz müharibələr aparılıb, milyonlarla insane qurban gedib.

Andronik Ozanyan

Osmanlı və Rus imperiyaları ərazilərində türklərə və azərbaycanlılara yönəli ağlasığmaz vəhşiliklərlə müşayiət olunan qətliamlar həyata keçirib.

Benito Mussolini

Bu italiyalı şəxs məktəbli ikən sinif yoldaşını bıçaqlamasından başlayaraq italyan faşizminin banisi kimi, diktator kimi ölkə daxilində etdiyi cinayətlərinə, eləcə də Hitlerin müttəfiqi kimi 2-ci dünya müharibəsində yüz minlərlə insanı qırdırmağadək uzanan bir həyat yolu keçib.

Adolf Hitler

Bu Almaniya vətəndaşının günahları o qədər çox və təkzibedilməzdir ki (o, faşizmin banisi, 2-ci dünya müharibəsinin səbəbkarıdır, 1939-1945-ci illər ərzində hər il 4 milyonadək insanın qətlinə fərman verib, yəhudilərin məhvinə yönəli Xolokost qətliamı onun ayağındadır), onu tarixin ən qəddar canisi hesab edirlər.

İosif Stalin

Milliyyətcə gürcü olsa belə tarixə SSRİ vətəndaşı kimi düşən, Sovet İttifaqı adlı xalqlar həbsxanasını ən antihumanist həddə qədər inkişaf etdirən, xüsusən 1937-ci ildə on minlərlə ziyalını güllələdən, Sibir çöllərinə sürgün etdirən, 9 milyon insanı həbsxanalara atan, sənayeləşdirmə və kollektivləşdirmə illərində 20 milyon insanın canına qıyan, dünyanın tən yarısını zorən sosialistləşdirib digər yarısı - kapitalizm ilə əbədi mübarizəyə sürükləyən bir  qəddar diktator olub Stalin.

Ted Bandi

Tarixə “Amerikanın ən qorxulu adamı” kimi düşmüş bu şəxsin cinayətkar gələcəyi nümunəvi tələbə olduğu dönəmdə əsla proqnozlaşdırılmırmış. Qoluna yalançı gips qoyub çemodanını maşınınadək götürüb aparmağı gözəgəlimli qadınlardan xahiş etməklə təməli qoyulan 30-dan çox cinayət eyni sonucla bitmişdi: qadınların zorlanması və öldürülməsi. Həbs olunub həbsxanadan  qaçaraq Ted Bandı ağlasığmaz cinayətlərini yenidən davam etdirmiş, amma növbəti həbsdən sonra elektrik stulunda əyləşdirilməklə öldürülmüşdür.

Kim İr Sen

Bu Şimali Koreya diktatoru 2 milyon insan həyatına qənim kəsilmişdi, özünə “Millətin atası” titulunu götürərək insanları itaət etməyə, alçaltmağa müvəffəq olmuşdu.

Pablo Eskobar

Kolumbiya narkobaronu və terrorçusu olmuş bu şəxsi, təsadüfi deyil ki, sağlığında “Kokain kralı” adlandırırdılar.  Medelyin karteli adlı narkoticarət şəbəkəsinin lideri olan bu şəxs 1980-ci illərin sonunda dünya kokain bazarının 80 faizinə nəzarət edirdi. 30 milyard sərvəti olan Eskobar Forbesin dünyanın ən varlıları siyahısında 7-ci pilləyədək yüksəlmişdi. Ağ ölüm adlı narkomaniya məhz onun sayəsində dünyada çiçəklənmiş, yüz minlərlə gənc məhv edilmişdir.

Mao Tze Dun

Çin diktatoru tək elə bircə “Böyük sıçrayış” ideologiyasına 65 milyon insanın, ümumilikdə 33 illik hakimiyyəti dövründə 76 milyon insanın qurban getməsinə rəvac vermişdi. Üstəlik, bu şəxsin qəribə bir cinayəti də vardı, əkin sahələrinin sərçələrdən qorunması adı altında tək bir il ərzində 2 milyard sərçənin məhvinə səbəb olmuşdu.

Səddam Hüseyn

Bu İrak prezidenti öz cəlladlarına milyona yaxın iraklını güllələmək, ölüncəyə qədər döydürmək, qazla boğmaq əmri vermişdi, bəzi insanları hətta əlində tapança özü güllələmişdi.

İdi Amin

Axirətdə qurulan Divan bu uqandalı dövlət başçısını elədiyi vəhşiliklərə görə hətta ağıldan kəm adlandırmışdı. 1971-ci ildə hərbi çevriliş nəticəsində hakimiyyəti zəbt etmiş bu keçmiş Britaniya ordusu zabiti yarım milyon uqandalını öldürtmüş, hətta hannibalizmdə də ittiham olunmuşdu.

Pol Pot

1975-1979-cu illərdə - 4 il ərzində hakimiyyətdə olan bu kambocalı diktator ölkə əhalisinin hər üç nəfərdən birinin məhvinə səbəb olaraq bəşər tarixində ən inanılmaz despot kimi ad çıxarıb.

Pedro Alonso Lopes

“And monstrı” təxəllüslü tarixin ən vəhşi manyakı. Ginnesin rekordlar kitabında “ən qəddar qatil” kimi birincilik daşıyan bu şəxs Cənubi Amerikanın Kolumbiya, Ekvador və Peru kimi dövlətlərində 1975-1978-ci illərdə yüzdən çox yeniyetmə qızı zorlayaraq öldürmüşdür.

Fransua Düvalye

Haitinin 31-ci prezidenti rejim əleyhinə çıxanların hamısını, müxalifləri izlətdirirdi, kim bir kəlmə mənfi fikir bildirirdisə, sözünün kəskinliyinə görə ya həbsə atılır, ya güllələnirdi. Haiti həbsxanaları ağzına kimi dolmuşdu, yeni həbs olunanlara yer tapılmırdı. Ömrünün sonunadək prezident olması barədə mürtəce qərar imzalamışdı bu şəxs. Özünə Papa Dok ləqəbi qazandırmış, ona da nail olmuşdu ki, dövlət himni “Papa Dok əbədidir” sözləri ilə başlasın. Əsarətə, yoxsulluğa sürüklənən xalq ayağa qalxmaq istəyəndə isə gülləbaran edilirdi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.05.2025)

Cəlil Xəlilov, Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatının sədri, polkovnik. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

2020-ci ilin payızında - sentyabrın 27-də başlayan və 44 gün davam edən Vətən müharibəsi bir daha sübut etdi ki, Vətəni qoruyan, onu canı ilə yoğuran xalq məğlubedilməzdir. Bu müharibə Azərbaycan xalqının yaddaşına qızıl hərflərlə yazıldı. Vətən sevgisi, birlik və şəhidlik kimi ali anlayışlar o günlərdə yenidən canlandı, çiçəkləndi və Zəfərlə taclandı.

Həmin 44 gün təqvimdəki bir-biri ardına düzülən sadə rəqəmlər deyildi. Hər günü torpaq uğrunda canını fəda edən minlərlə qəhrəmanın həyat hekayəsi idi. O günlərdə silaha çevrilən qəlblər, səngərlərdə dua ilə gözlərini yuman mücahidlər, canından keçən gənc əsgərlər bir anda həm qəhrəman, həm də Vətənin özü oldular. Bu gün dağlar onların dilində danışır. Hər zirvə bir igidin adını pıçıldayır. Azad edilmiş ərazilərin adları artıq sadəcə coğrafi məkan deyil, həm də şəhid qanı ilə yoğrulmuş müqəddəs nişanələrdir.

Azərbaycan əsgəri yalnız silahı ilə deyil, ruhu ilə, xalqının duası ilə döyüşdü. Bu Zəfərin arxasında yalnız ön cəbhədə vuruşan qəhrəmanlar yox, arxa cəbhədə dua edən analar, “Qarabağ Azərbaycandır!” deyən uşaqlar, bir millət kimi çırpınan milyonlarla ürək dayanır. 44 gündə Azərbaycan xalqı bir nəfəs, bir yumruq, bir ruh oldu. Müharibə ağrı və acılarla da keçdi. Biz şəhidlər verdik. Göz yaşları axdı. Lakin bu göz yaşları məğlubiyyətin yox, qürurun, Zəfərin göz yaşları idi.

Vətən müharibəsinin qəhrəmanları bu gün də bizimlədir. Onlar bizə öyrətdilər ki, Vətən torpaqla deyil, onun uğrunda canından keçənlərlə ölçülür. Bu gün azad Şuşada dalğalanan bayraq, Ağdamda açılan Muğam Mərkəzi, Xankəndində fəaliyyətə başlayan universitet - hamısı bu qəhrəmanların ruhunun təntənəsidir.

2025-ci il mayın 10-da Ulu Öndər Heydər Əliyevin doğum günündə Prezident İlham Əliyev və Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyevanın iştirakı ilə Muğam Mərkəzinin rəsmi açılışı oldu. Bu, Qarabağın mədəni dirçəlişinin başlanğıcını ifadə edən simvollardandır. Muğam əsrlərin içindən gələn xalq nəğməsidir. İndi isə bu nəğmə yenidən Ağdam səmasında səslənir. Bu musiqi bizim yaddaşımız, ruhumuz, keçmişimiz və Vətənə olan sevgimizin dilidir.

Ağdam Muğam Mərkəzi 507 yerlik konsert zalı, sərgi salonu, dərs otaqları, kitabxana və açıq amfiteatrı ilə milli irsimizin yaşadılması və gələcək nəsillərin yetişdirilməsi üçün böyük bir mədəniyyət abidəsidir. Prezident İlham Əliyevin açılış mərasimindəki nitqi xalqın ruhunu oxşadı. Onun “Biz bu torpaqlarda əbədi yaşayacağıq” sözləri təkcə siyasi mesaj deyil, mənəvi inam və əzmin ifadəsidir.

Mehriban Əliyevanın rəhbərlik etdiyi Heydər Əliyev Fondu da bu layihənin ərsəyə gəlməsində mühüm rol oynayıb. Fondun təşəbbüsü ilə keçirilən beynəlxalq muğam festivalları və gənc ifaçıların dəstəklənməsi milli irsə verilən önəmin göstəricisidir. Qarabağ səmasında səslənən hər nəğmə bizə bir həqiqəti xatırladır: bu torpaqlar bizimdir, biz buradayıq və əbədi qalacağıq. Prezident İlham Əliyevin çıxışında səsləndirdiyi fikirlər, xüsusilə də şəhid ailələri, müharibə veteranları və qazilər üçün böyük mənəvi dayaqdır. Bu çıxışlar milli birliyimizin və dövlətçiliyimizin sarsılmaz dayağını bir daha təsdiqləyir.

2023-cü il sentyabrın 20-də Azərbaycanın dövlət suverenliyi tam bərpa edildi. Qondarma “Dağlıq Qarabağ Respublikası” tarixin arxivinə göndərildi. Bu, yalnız siyasi deyil, həm də mənəvi qələbə idi. Bu gün artıq Ağdam dirçəlir. Şəhər yenidən öz ritminə, nəfəsinə qovuşur. Dəmir yolları, avtomobil yolları, yaşayış kompleksləri, təhsil və mədəniyyət ocaqları biri-birinin ardınca istifadəyə verilir. Dəmir Yolu Vağzalı, Ağdam–Xankəndi–Şuşa dəmir yolu layihəsi, planlaşdırılan Xankəndi–Şuşa kanat yolu və digər infrastrukturlar Qarabağın gələcəyinə olan inamın təzahürüdür. Prezidentin bu sözləri isə hər bir azərbaycanlının qəlbində əbədi yer alır: “Mən sizin hamınızı ürəkdən təbrik edirəm, həm bu möhtəşəm Muğam Mərkəzinin açılışı, həm də bizim bütün uğurlarımız münasibətilə. Biz müzəffər xalqıq, qalib xalqıq. Öz torpağımızda yaşayırıq.”

Ağdam Muğam Mərkəzinin açılışında Prezident İlham Əliyevin söylədiyi bu sözlər gələcəyə olan inamın ifadəsidir:“İstərdim ki, artıq bu gözəl salonda müntəzəm olaraq gözəl muğam bayramları, o cümlədən muğam müsabiqələrinin tədbirləri keçirilsin. Əminəm ki, belə də olacaq.” Bu sözlər həm mədəniyyətimizin dirçəlişi, həm də milli ruhumuzun yeni mərhələyə qədəm qoyması baxımından dərin məna daşıyır. Azərbaycan xalqı artıq gələcəyə inamla addımlayır. Qarabağın azadlığı ilə başlayıb, onun yenidən qurulması ilə davam edən bu yol, həm fiziki, həm də mənəvi yüksəlişin yoludur. İmarət Kompleksinin bərpası, Ağdam Cümə Məscidindən Qiyaslı məscidinə qədər aparılan işlər, Xaçınçay su anbarı, müasir infrastruktur layihələri, yeni mehmanxanalar və kənd təsərrüfatına qaytarılan münbit torpaqlar - bütün bunlar Azərbaycanın bu torpaqlara verdiyi dəyərin və gələcəyə olan baxışının bariz nümunəsidir. Ən mühüm məsələ isə budur: xalqımız bir amal, bir məqsəd ətrafında – müstəqil, güclü və qalib Azərbaycan uğrunda sıx birləşmişdir. Bu birliyimiz, milli ruhumuz və Vətənə sədaqətimiz bizim tükənməz gücümüz, Zəfərimizin qaynağıdır. Bu münasibətlə bütün xalqımızı, xüsusilə də Ağdam sakinlərini Muğam Mərkəzinin açılışı münasibətilə səmimi-qəlbdən təbrik edirik. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Ali Baş Komandan İlham Əliyevə və Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyevaya dərin təşəkkürümüzü bildiririk.

Biz Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatı olaraq hər zaman dövlətimizin, xalqımızın və müdrik liderimizin ətrafında sıx birləşərək Azərbaycanımızın parlaq gələcəyi naminə bütün gücümüzlə çalışacağımıza, ölkəmizin rifahı, əmin-amanlığı və suverenliyinin qorunması uğrunda var qüvvəmizi əsirgəməyəcəyimizə söz veririk.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.05.2025)