Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu dəfəki söhbətimin qəhrəmanı- döyüş gedən ərazilərdə qəhrəmancasına reportajlar hazırlayan, buna görə fədakar kimi tanınan bir hərbi jurnalistdir. O, 1950-ci ildə Bakının Şağan kəndində anadan olub. 1973-cü ildə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin filologiya fakültəsini bitirib. Sonra 20 il orta məktəbdə müəllimlik edib. I dərəcəli müəllimdir.

Yaradıcılığa uşaq şeirləri ilə başlasa da, müstəqilliyimizi qazanandan sonra ölkəmizin bir çox aparıcı kütləvi informasiya vasitələrində jurnalist kimi fəaliyyət göstərib. Birinci Qarabağ müharibəsi başlayandan hərbi-jurnalist kimi Azərbaycanın bütün döyüş bölgələrində olub. 450-yə yaxın vətən övladının ailələrinə jurnalist kimi baş çəkməklə yanaşı, 90-dan çox şəhid haqqında mətbuatda silsilə yazılar yazıb. Şəhidlərə ithaf olunan "Şəhidlik çələngi" silsiləsindən- "Bircə günün şəhidləri", "Vağzalı çalınır", "Bulaqların göz yaşı" kitablarının müəllifidir. Bundan başqa, onun "Dəniz çağırır", "Uşaqlar üçün şeir və tapmacalar" və "Xarı bülbül" kitabları da geniş ictimaiyyət tərəfindən rəğbətlə qarşılanıb. 1994-cü ildən Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvüdür...

“Bizdən fərqli olaraq dünya təcrübəsində jurnalistin yaşı yox, onun peşəkarlığı əsas götürülür. Bu gün məşhur dünya jurnalistləri arasında elə yaşlı juralistlər var ki, hələ də vəzifələrini eyni həyəcanla davam etdirirlər. Mənim sənətim məni gənc saxlayır. Bu sonadək də belə davam edəcək. Əsas cəsarətli olasan, vicdanla iş görəsən, təmənna güdməyəsən...”- söyləyir.

1974–1978-ci illərdə 12 saylı internat- məktəbində, 1978–1996-cı illərdə 53 saylı texniki- peşə məktəbində Azərbaycan dili və ədəbiyyatı fənnini tədris edib. 1994-cü ildə "20 yanvar" qəzetinin redaktoru işləyib və eləcə də digər mətbu orqanların əməkdaşı olub. 1992-ci ildə Dilarə Əliyeva adına Azərbaycan Qadın Hüquqlarını Müdafiə Cəmiyyətinin Mətbuat Xidmətinin rəhbəri olub, 2004-cü ildən isə "Jurnalistlər Ekstremal Şəraitdə" İctimai Birliyinin təsisçisi və rəhbəridir. 2018-ci ildə Azərbaycan Qarabağ müharibəsi Əlilləri, Veteranları və Şəhid Ailələri İctimai Birliyi tərəfindən "Vətənpərvərlik İşində Xidmətlərinə görə" medalı ilə təltif olunub...

Deyir ki:- “SSRİ dağılandan az sonra Qarabağ müharibəsi başladı. Elan olunmamış deyilsə də, müharibəyə hazır olmasaq da, başladı. O vaxtlar mən Dilarə Əliyeva adına Qadın Hüquqlarının Müdafiəsi Cəmiyyətində mətbuat katibi işləyirdim. Cəmiyyətin xətti ilə qaçqınlara yardım edir, əlimizdən gələn köməyi göstərməyə çalışırdıq. 1992-ci il idi. Hərbi Hosbitalda yaralıların sayı getdikcə artırdı, şəhidlər verməyə başlamışdıq. O zaman, sonradan Ağdərədə şəhid olan rəfiqəm Məlahət Nəsibovayla birlikdə Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarına kömək etməyə qərar verdik. Cəmiyyətin xətti ilə Daxili Qoşunların sosial şöbəsində işləməyə başladıq. Biz hərbi hosbitala gedir, yaralılarla görüşür, onlara mənəvi dəstək verir, yaralıları siyahıya alırdıq. Müxtəlif bölgələrə səfər edir, özümüzü şəhid olmuş oğul və qızlardan kimisinin üçünə, kimisinin də qırxına çatdırırdıq. Ailələrin dərdinə şərik olmağa çalışırdıq. Hər şəhid ailəsinə baş çəkəndə dayana bilmirdim, onlar haqqında yazmaq istəyirdim. Elə o vaxt işləyə-işləyə məqalələr yazmaq, şəhidlər haqqında araşdırmalar aparmağa başladım. Komandirlərlə görüşür, cəbhə xəttində olmaqdan qürur duyurdum. Şəhidlər barədə yazdığım məqalələr “Əsgər”, “Ordu”, “Aydınlıq” və başqa qəzetlərdə çap olunurdu. Bu gün də şəhidlərin həyatı ilə bağlı xatirə və araşdırmalarımı davam etdirirəm. Qoy onu da vurgulayım ki, məni jurnalist edən müharibə oldu. Müharibədə şəhid olan oğlanlar, öz gəlinliyini hərbi paltara dəyişən ismətli qızlar oldu...”

Cəsarətli, cəsur, mərd xanımdır. Vətən uğrunda bu gün də şəhid olmağa hazırdır. Sevinir ki, Qarabağ azaddır, daha yuxularında qan-qada, müharibə görmür. Vətən qarşısında özünü üzüağ, alnıaçıq hesab edir. Bizə bu qələbəni qorxmaz oğullarımızın, bir də Ali Baş Komandanımız İlham Heydər oğlu Əliyevin bəxş etdiyini dilə gətirir...

“Qarabağın bu qədər ermənilərdə qalmasının səbəbi böyük dövlətlərin çirkin maraqları oldu. Burada müsəlman-xristian amili də rol oynayırdı. Bu gün, bu qəbildən dünyada aparılan çox münaqişələrə şahidlik edirik. Özümüzün də təbliğat işimizdə çatışmayan cəhətlər çoxdur. Yaxşı ki, əvvəlkinə baxanda indi diaspora təşkilatlarımız güclənib. Amma jurnalistlərin fəaliyyəti qənaətbəxş deyil. Dünyaya açılmaq üçün əcnəbi dilləri bilmək lazımdır. Bizim jurnalistlərimiz bu cəhətdən tənbəldirlər. Yaxşı olardı ki, hər bir jurnalist heç olmazsa bir xarici dili mükəmməl öyrənəydi. Nə isə, bu vaxta qədər heç kəsdən heç nə gözləməmişəm. Xidmətlərimi də özümü göstərmək üçün etməmişəm, bunun bir səbəbi var- mən Vətənimi sevirəm və ona xidmətlə rahatlıq tapıram...”- söyləyir.

Bu gün - mayın 14-ü haqqında danışdığım Firuzə Bəyməmməd qızı Əsədullayevanın 75 yaşı tamam olur. Ömür isə elə də uzun deyil- bunu hamımız yaxşı bilirik...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.05.2025)

Zahirə Cabir, Əməkdar Mədəniyyət İşçisi, AYB-nin üzvü. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Zeynalabdin çətin işdən qorxmurdu, amma pinəçilik heç ürəyincə deyildi. 0, atası işə ara verəndə dükana yaxın təpəliyə çıxar və orada durub aşağıda tikilən evlərə tamaşa edərdi. Uzaqdan görünən fəhlələrin işi, yeni tikilən evlər ona çox maraqlı gəlirdi. Bir anlıq da olsa özünü o tikintidə təsəvvür etməklə  o qədər xoşbəxt olurdu ki, sanki bir başqa aləmdədir. Bu mənzərə onun acı, yoxsul həyatını aydınladan bir təsəlli, kiçik də olsa bir sevinc payı idi...

Bir gün Məhəmməd adlı bir kişi atasının yanına başmağını yamatmağa gəlmişdi. 0, Məhəmmədtağı ilə görüşür, sonra üzünü Zeynalabdinə tutub:

 - Tağı, bu sənin oğlundur?

 - Həm oğlumdur, həm də köməkçim. Demişəm ki, yanımda oturub pınəçiliyi öyrənsin. Ölümlü-itimli dünyadır, heç kim bilmir sabah başıma nə iş gələcək. Yenə əli çörək tutar, bir işin sahibi olar - deyə Tağı cavab verdi.

- Maşallah böyük oğlan olub. Allah saxlasın! Mən də oğlanlarımın hər ikisini bu aşağıdakı tikintiyə qoymuşam. Palçıq tutur, daş yonurlar, qazancları az da olsa yenə evə köməkdir. Oğlan uşağını elə gərək balaca vaxtdan işlədəsən ki, canı möhkəm olsun,  alın təri ilə qazandığı pulun qədrini bilsin.

 - Məhəmməd əmi, görəsən məni də ora işə götürərlər? - Zeynalabdin yerindən sıçrayıb Məhəmmədin sözünü kəsdi.

Məhəmmədin sözü ağzında qaldı. Dönüb Tağının üzünə baxdı:

 - Ay Tağı, bunun neçə yaşı var?

Tağı:

       - 10 yaşı var, Məhəmməd.

Məhəmməd  Zeynalabdinin başını sığalladı. Tağı oğluna tərəf dönüb:

-         Sən hələ balacasan, bu işi bacarmazsan, çətin işdi. Gücün, qüvvətin olmalıdır. Səhərdən-axşamadək daş yonmaq, palçıq daşımaq uşaq işi deyil.

Məhəmməd də Tağının sözünü təsdiqləyirmiş kimi:

-         Atan düz deyir, oğlum, mənim oğlanlarım səndən 3-4 yaş böyükdürlər, həm də səndən cüssəlidirlər.

Zeynalabdin məyus halda Məhəmmədin üzünə baxdı:

 - Məhəmməd əmi, nə olar bir gün məni onların işlədiyi tikintiyə aparın.

Sonra da atası Tağının üzünə baxıb:

 - Ata, çox xahiş edirəm icazə ver bir günlük tikintiyə gedim. Mənə o qədər maraqlı gəlir ki... Görəsən evləri necə tikirlər?

Tağı bilirdi ki, Zeynalabdin qoçaqdır, bacarıqlıdır. Yaşı az olsa da hər işin öhdəsindən gələ bilər. Oğlunun ona yalvarışlı gözlərlə baxması yetərdi ki, o razı olsun:

- Yaxşı, oğlum, bir gün mən səni ora apararam, baxarsan. Amma, bax, yenə də sənə deyirəm ki, orda işləmək sənlik deyil!

Məhəmməd Tağıya yaxınlaşdı və yavaşca qulağına pıçıldadı:

- Tifilin ürəyini sındırma. Sabah tikintiyə gedəcəyəm, ustabaşı ilə işim var. Qoy Zeynalabdin də mənimlə getsin. Onsuz da belə zəif, çəlimsiz uşağı heç kəs işə götürməz.

 - Sən zəhmət çəkmə, bir gün işdən sonra özüm apararam.

 - Gedirsənsə gəl, birlikdə gedək. Tikintiyə hər adamı buraxmırlar.

Səhərisi gün Məhəmməd, Tağı, Zeynalabdin tikintiyə gəldilər. Burada elə qızğın iş gedirdi ki… Palçıq daşıyanlar, daş yonanlar, ev tikənlər. Zeynalabdin bu insanlara baxır, gördükləri işlər ona  o qədər maraqlı gəlmişdi ki, ağzıaçıq qalmışdı. Ustabaşı Məhəmmədi görən kimi ona yaxınlaşdı:

- Salam, Məhəmməd xeyir ola?

- Ustabaşı, bax bu oğlan da burda işləmək istəyir. Qoçaqdır, ağıllıdır, söz eşidəndir. Tikintidə işləməyə həvəslidir.

- Bu çəlimsiz uşağı deyirsən? Onun neçə yaşı var?

 -10 yaşı var.

 - O, bu işləri bacarmaz, gücü yetməz. Burada işləyən fəhlələrə bir bax. Sən bu balaca uşağı mənə işçi gətirmisən. Nə danışırsan?! O əsla belə çətin, əziyyətli işlərin öhdəsindən gələ bilməz - ustabaşı heyrətlə Zeynalabdinə baxdı.

 Zeynalabdin ustabaşının qarşısını kəsib yüksək səslə:

 - Bacararam usta! Mən bayaqdan işçilərə baxıram. Mənim üçün çətin olmaz. Mən də onlar kimi işləyə bilərəm. Söz verirəm. Kişi sözü.

 Zeynalabdinin zirəkliyi və çevikliyi, kişi kimi söz danışması ustabaşının xoşuna gəldi:

 - Yaşına görə az aşın duzu deyilsən ha! Kişi qırığı! - deyib gülərək əlini onun çiyninə qoydu:

 -  Gördüyün bu işlər sənə asan gəlir? Nə deyirəm ki, gedək bax öyrən, işləyə bilərsənsə işlə.

Məhəmməd donub qalmışdı. Zeynalabdinin fərasəti, ustanın ona inamı Məhəmmədi heyrətləndirmişdi. Tağı isə:

 - Bax, oğlum, bu iş pinəçiliyə bənzəməz. Burda işçilər qızmar günəş altında çalışırlar. Sən burada çox çətin olar.

 Zeynalabdin ağlamağa başladı:

 - Ata, qurban olum bacararam! İcazə ver qalıb işləyim! Xahiş edirəm, ata! Məhəmməd Tağıya yaxınlaşdı:

- Uşağı incitmə, dünyanın axırı deyil ki, işləyə bilməz, işləməz. Burda nə var ki?. Tağı başını bulayıb Zeynalabdinə baxdı:

- Yaxşı, oğlum, sən deyən olsun. Qal, işlə. Allah sənə güc, qüvvət versin! Allah mərhəmətin üstümüzdən əskik etməsin!

Elə həmin gündən Zeynalabdin tikintidə qalıb işləməyə başladı. Arıq və çəlimsiz olduğu üçün yalnız palçıq daşımağa yarayırdı. Başında palçıq çanağı səndələyə-səndələyə işə başladı. Bəzən palçıq çanağını başına qaldırıb qoymağa gücü belə çatmırdı. Daşyonan Murad ona kömək edər, palçıq çanağını onun başına qaldırardı. O biri işçilər isə ona baxıb gülürdülər. Amma o, heç nəyə məhəl qoymurdu. Var-gücü ilə çalışırdı. O, inadkarlığı, qoçaqlığı ilə sanki yoxsulluğa və çətinliyə meydan oxuyurdu. Bu bir yaşam və həyat mücadələsi idi. Əynində nimdaş paltarı, başında palçıq çanağı, qəlbində gələcəyə inam eşqi ilə böyük arzulara doğru gedirdi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Varisin Qubalı istedadlı gənc – ötən il bu vədələrdə dünyadan köçmüş Murad Muradovun xatirəsinə həsr edilmiş rekviyemini təqdim edir.

Mən bilmirəm, necə olur ki, gənc bir adam ölür. Ölüm sözü qocalara yaraşan sözdür axı.

Neçə gündür ki, bu kəlmələr hey ətrafımda dolaşır, dolaşır, onları yaxına buraxmaq istəmirəm.

 “Murad öldü”.

Amma bu həqiqətdir.

Muradla 3-4 il öncə yaşadığı Qubada tanış olmuşduq. “Azərkitab” mənimlə qubalı gənclərin görüşünü təşkil etmişdi. Yaxınlaşdı, tanış olduq. Hekayələrini göndərdi. Bəyəndim. “Ədəbiyyat və incəsənət”də dərc etdik.

2022-ci ildə Qubada keçirilən SilkWay Beynəlxalq Ədəbiyyat festivalının Azərbaycan turunda  yerli yazar kimi müsabiqədənkənar iştirakını da təmin etdik. Çox sevincliydi. Bakıdan təşrif buyurmuş gənc yazarlara dərhal qaynayıb-qarışdı, Qubanın mənzərəli yerlərinə ekskursiya proqramının bələdçiliyini də öz üzərinə götürdü.

Sonra bir daha görüşmədik.

Murad istedadlı gənc idi. Həm yazıb-pozmağı var idi, həm də çörəkpulu qazanmaq üçün toylarda tamadalıq edirdi.

Deməzsənmiş, ailə həyatı qurduqdan sonra çox ciddi maddi sıxıntıları varmış. Bunu onun komaya düşməsi xəbərini eşidəndə bildim.

İnsan, əslində, dünyanın ən kövrək məxluqudur. Dağları əridər, dəryaları qurudar, kosmosa pərvazlanar, ancaq bir sözdən, bir pis münasibətdən sına bilər.

Və o da bax beləcə sındı.

Murad daha yoxdur.

Facebook hesabında son paylaşımı mayın 5-də olub. Holokost mövzusunda çəkilmiş bir ingilis serialı barədə rəy yazıb.

Yanvarın 25-də isə bir poster önündə mələk qanadları arasında duraraq şəkil çəkdirmişdi və altından da yazmışdı ki, “Vallah belə (yəni mələk kimi) insanam, yaxından tanıyanlar bilir.”

Deməkmiş ki, mələk kimi insanları mələklər tez aparırmış.

Allah sənə rəhmət eləsin, Murad.

Səndən bizə çox qısa tərcümeyi-halın və bu hekayən qalıb. Son dəfə onu oxuyaq ki, bəlkə səni duya bildik.

***

Murad Muradov Quba rayonunun Zərdabi qəsəbəsində yaşayır, ali təhsillidir, dövri mətbuatda hekayələri ilə müntəzəm çıxış edir. Hekayələrində günümüzün acılı-şirinli reallıqları öz əksini tapmaqdadır.

KÖHNƏ DOLAB

 Nə az, nə çox, düz yeddi il qərib eldə - Rusiya bazarlarında tər töküb işlədikdən sonra nəhayət, günəşli günlərinə, qızıl payızına, qarlı qışına həsrət qaldığım vətənə gəlib çıxa bildim. Allaha şükürlər olsun ki, çəkdiyim bütün əzabları, qanqaraçılıqları Bakıya gələr-gəlməz şəhərin sakit bir güşəsində aldığım ikiotaqlı mənzil mənə unutdura bildi. Yeddi illik zəhmətim hədər getməmişdi. Artıq sinə dolusu nəfəs ala bilərdim...

Xırda-xuruş qayğıları da yoluna qoyub, əzizlərimi görmək üçün rayona - ata evimizə, qardaşımın yanına getdim. Ötən yeddi ildə kəndimizdə çox şey dəyişmişdi. Daha ağaclara, damlara dırmanmış uşaqlar, hasarlardan boylanan qız-gəlin gəlib-gedənə göz qoymurdu. Bulaqdan su daşıyan, eyvanın qabağından küçə qapısınacan bütün həyəti tərtəmiz süpürən, küçəni başdan-başa sulayan, samovara od salan adamları da görmədim. Kəndin daşlı yollarında nə nal taqqıltısı, nə də araba cırıltısı eşidilirdi. Məscidin qabağındakı meydana yığışıb şirin-şirin söhbət edən, zarafatlaşan yaşlı kişilər də gözə dəymirdi. Sakitlik idi, yaman...

Uşaqlığımın keçdiyi bu kəndi xeyli gəzib-dolandım. Yeddi il əvvəl ürəyimi açdığım, amma “yox” cavabı aldığım Ofelyagilin evinə kənardan xeyli baxdım. Həyətimizi qonşunun həyətindən ayıran hasara söykənib fikrə daldım. Baxışlarım hər yerdə atamı, anamı axtarırdı. Atamın bu həyət-bacadakı gur səsini eşidirdim.

Sonra evə keçdim. Gözümə artırmanın bir küncündə anamın cehizliyi olan böyük paltar dolabı sataşdı. Dolaba yaxınlaşıb əlimi üzərində gəzdirdim. Rəngi solmuşdu, amma yan-yörəsində qırığı-filanı yox idi. Dolaba toxunduqca hiss etdiyim soyuqluq canımı üşütdü, dolab sanki cana gəldi, qəribə cırıltılı səs çıxardı. Dərhal da qapısı açıldı.

Çox qorxdum. Ehtiyatla dolabın içinə baxdım: Geniş və qaranlıq idi. Kəsif bir iy burnumu qıcıqlandırdı. Hörümçəklər qapılarına naxış salmışdı. Anladığım qədər dolabdan gəlinbacım lazımsız əşyaları göz qabağından itirmək üçün istifadə edirmiş. Dolab məndə nostalji hisslər oyatdı. Yaxşı yadıma gəlir ki, o vaxt anam ən gözəl geyimlərimizi səliqə ilə bu dolaba yığıb saxlayardı. Hər axşam atam evə gətirdiyi pulları qabağına tökər, asta-asta sayıb, anama verərdi. Anam isə atamın qazandığı bu pulları, “dar gün üçündür” deyərək paltarların ciblərinə qoyub bu dolabda gizlədərdi. Dolab qapısının içəri tərəfindən asılmış aynaya bir vaxtlar anam baxıb uzun və qara hörüklərini darayar, ona çox yaraşan ağ kəlağayısını başına örtərdi. İndi həmin aynaya pas düşmüşdü, üzərində qara ləkələr vardı, şəffaflığını itirmişdi. Atam, nimdaş olsa da, ona yaraşan kostyumunun sağına-soluna, mən də məktəbli formamın gözəlliyinə, tələbə adını qazanıb şəhərə gedəndə mənim üçün alınmış geyimlərin necə yaraşıqlı olduğuna bu dolabın aynasında baxmışdım. O, bizim evdə yaşanan hər bir hadisənin şahidi olmuşdu.

Xatırladıqca kövrəlirdim. Üçüncü sinfin yay tətilində idik. Hər gün sinif yoldaşlarımı başıma yığıb kənd boyu aşağı-yuxarı gəzib, oynayardıq. Ara-sıra kənddə kimin bağında yetişmiş meyvə ağacları vardısa, xəlvəti o bağa girir, meyvələrdən dərib səssizcə çıxırdıq, sonra sakit bir yerə çəkilib ləzzətlə meyvələri yeyirdik. O günkü meyvə oğurluğumuz Həcər arvadın bağına idi. Yaşı altmışı haqlamış, saçını sarı rəngləyən, iri sinəli o qadını hələ də yaxşı xatırlayıram. Mən pusquda durub, gələn-gedən olsa, xəbər etməli idim. Fərid və Tural isə bağa girib sulu armudlardan dərməli idilər. Hər şey alt-üst oldu. Tural kök, tosqun bir oğlan idi. Onun çıxdığı budaq ağırlığa tab gətirməyib qırıldı. Tural tappıltıyla yerə dəydi. Səsə Həcər arvad çıxıb hay-həşir saldı. Güclə qacıb canımızı qurtardıq. Amma Həcər arvad bizi görmüşdü. Tural ağrıdan, işin korlanmasından əsəbiləşib yerdən yekə bir daş alıb, həyətə vızıldatdı. Daş düz gedib Həcər arvadın dünyadan bixəbər, otluqda eşələnən bir toyuğuna dəydi.

Bir neçə saat evə getmədim. Axşamtərəfi gizlicə, qapını ehtiyatla açıb həyətə girəndə atam məni ordaca haqladı. Qulağımın dibinə dəyən şapalaqdan ayaqlarım yerdən üzüldü.

“Bu, Həcər arvadın bağından oğurluq etməyinin, yumurtlayan toyuğunun da daşla vurub ayağını qırmağının cəzasıdır”, - dedi.

Səsə anam da bayıra çıxdı.

Nə qədər and-aman etsəm də ki, toyuğun ayağının qırılması mənlik deyil, nə atamı, nə anamı inandıra bildim. Atam həyət qapısını hirslə çırpıb küçəyə çıxdı. Bir xeyli vaxtdan sonra o, evə qayıdanda anama toyuğun ayağını, sən demə, mənim sındırmadığımı öyrəndiyini dedi. Onların danışığını mən də eşitdim. Atam bir kəlmə ilə belə könlümü almadı. Kiçik evimizdə özümə yer tapa bilmirdim. O gecə dolabın içinə girib səhərə qədər orda yatdım...

***

Axşama doğru günəş dağların dalında yox olanda mənim gəlişim münasibəti ilə eyvanın qabağındakı stolun üstünə ağappaq, tərtəmiz örtük salındı, süfrə açıldı. Masa arxasında əyləşdik. Gəlinbacımın bişirdiyi kənd çolpasından, isti təndir çörəyindən yeyə-yeyə, qardaşımdan bir xahiş etdim:

- Olarmı anamın paltar dolabını şəhərə aparım?

Qardaşımla gəlinbacım baxışdılar.

Xahişim qardaşımın zəndini min yerə apardı. Vəziyyəti yumşaltmaq üçün dedim:

- Ev əşyaları almağa pulum çatmır, bu dolab çox işimə yarayacaq.

Ürəyimdən keçənləri bilirlərmiş kimi mənə “yox” demədilər...

Ertəsi gün dolabı kənddə taksi sürücüsü işləyən Tahir kişinin üstü yük üçün düzəldilmiş “VAZ 2106”sına birtəhər yüklədik, mənim üçün qoyulmuş sovqatı yerbəyer edib şəhərə qayıtdım. Dolabı evimə sağ-salamat çatdırıb boş otağın bir küncündə, divara söykədim.

Dolab boş evin sifətini xeyli açmışdı. Qəribə idi: dolab gözümə təzə, yenicə alınıbmış kimi görünürdü, hətta ona toxunanda illərin yorğunluğunu canından qovmaq üçün çıxardığı cırıltı səsi də gəlmirdi. Bu köhnə dolabda nəsə bir sirr olduğunu düşünürdüm. Dolabla canlı varlıq kimi danışmağa başladım. Astadan pıçıldaşırdıq. Ona keçmişimizlə bağlı xoş sözlər deyirdim. Yada salınacaq xoş olmayan uşaqlıq xatirəsi olsa da, Həcər arvadın toyuq əhvalatında məni bir tək bu dolab anlamışdı. Dolabı sığallayıb, təşəkkür etdim.

Mətbəxdən bir əski götürüb islatdım və dolabın tozunu sildim. Nəm əski ilə əlimi onun səthində gəzdirdikcə dolab sanki gözümdə böyüyür, ucalırdı. İndi mən onun qarşısında çox cılız görünürdüm. Dolabı tər-təmiz silib parıldatdım. Sonra gəlinbacımın qoyduğu sovqatı mətbəxdə yerbəyer etməyə başladım. Çantaya bir zərf də qoyulmuşdu. Açdım. Zərfin içində toy dəvətnaməsi vardı:

“Sizi Raufla Ofelyanın toy məclisinə dəvət edirik...”

Siqaret yandırıb, dolab olan otağa keçdim. Külək pəncərənin arxasında əsib fit çalır, yarpaqları yerə tökürdü. Görünən ay olmasa idi, cansıxıcı mənzərə yaranardı. Qaranlıq otağa pərdəsiz pəncərədən düşən gur ay işığı tən ortada, döşəmənin üzərində pəncərənin şəklini əks etdirirdi. Əyləşdim. Külqabını da önümə qoydum. Siqaretdən dərin qullab ala-ala, uzun-uzadı, gözlərimi çəkmədən dolaba baxdım. Qəhər məni boğdu. Barmaqlarımı dolabın cilası getmiş dəstəyində gəzdirdim. İzaholunmaz bir doğmalıq, yaxınlıq məni özünə çəkdi. Dolabın qapısını açıb içinə girdim, çömbəlib oturdum.

İndi dünyada özgə heç nə yox idi: bir ev vardı, bir bu köhnə dolab, bir də mən.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.05.2025)

"Ədəbiyyat və İncəsənət" portalının media dəstəyi ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun, Bakı Şəhəri Üzrə Təhsil İdarəsi ilə birgə "Bir direktor, bir şagird" adlı layihəsinin məqsədi nümunəvi məktəblərimizi, istedadlı şagirdlərimizi üzə çıxarmaq, onların Ədəbiyyata olan marağına diqqət yönəltməkdir.

Hazırda təqdimatda İlyas Əfəndiyev adına Elitar gimnaziyadır.

Layihəni təqdim edir: Ülviyyə Əbülfəzqızı

 DİREKTOR:

Səadət Akif qızı Cahandarova 2000-ci ildə Bakı Dövlət universitetinin Tarix fakültəsinə daxil olmuş, 2003-cü ildə həmin universiteti bitirmişdir.

2006-cı ildə Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunda Tarix- Coğrafiya  üzrə ixtisasını artırmışdır.

2003-2021-ci ilədək Bakı Avropa Liseyində Tarix müəllimi, 2016-2022-ci ilədək isə həmin liseydə Direktor müavini vəzifəsində çalışmışdır.

2022-ci il iyul ayının 29 -da Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirinin əmri ilə İlyas Əfəndiyev adına Elitar gimnaziyaya Direktor vəzifəsinə təyin olunmuşdur. 

2011-ci il may ayında Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Kollegiyasının T-381 saylı qərarı ilə "Fəxri Fərman"la təltif edilmişdir.

2012-2013-cü illərdə keçirilmiş "Ən yaxşı müəllim" müsabiqəsinin qalibi olmuşdur. Həmçinin 2012-2013-cü illərdə "Tarix fənn kurikumlarının hazırlanması üzrə işçi qrupunun üzvü" olmuşdur.

2015-ci il oktyabrında Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Kollegiyasının № 2768 saylı qərarı ilə "Fəxri Fərman"la təltif olunmuşdur.

2015-2017-ci illərdə "X-XI təmayül siniflərdə Tədris planı"nın hazırlanmasında iştirak etmişdir.

2017-ci il oktyabrında Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin K- 560/1. № - li əmrinə əsasən "Azərbaycan Respublikası Qabaqcıl Təhsil işçisi" döş nişanı ilə təltif edilmişdir.

2018-ci il iyul ayında "Respublika Pedoqoji Mühazirələri"nin nəticələrinə görə III dərəcəli diplomla təltif edilmişdir.

2022-ci ilin mayın 16- da Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Kollegiyasının №4547 saylı qərarı ilə "Fəxri Fərman"la təltif olunmuşdur. 

2022-ci ilin iyun ayının 11-də Azərbaycan Gənc Müəllimlər Assosiasiyası tərəfindən "Əvəzsiz dəstəyi və gənc nəslin təlim-tərbiyəsində yüksək nailiyyətlər əldə etdiyinə görə "Təltifnamə" ilə təltif edilmişdir.

ŞAGİRD:

Mən, Mələk Kənan qızı Məmmədova 2009 –cu ildə Bakı şəhərində anadan olmuşam. 2015 – ci ilin sentyabr ayından İlyas Əfəndiyev adına Elitar gimnaziyanın I sinfində təhsilə başlamışam. Hal-hazırda həmin gimnaziyanın X sinfində oxuyuram. 

Gimnaziyada təşkil olunmuş olimpiada və müxtəlif ictimai tədbirlərdə fəal iştirak etmişəm.

ESSE:  

“Empatiya”

 “Hiss etmək, sadəcə görməkdən daha önəmlidir”

 Empatiya digər bir adı - “insanlararası körpü” ilə psixologiya elmində bir termindir.

Empatiya, insanın qarşısındakının  hisslərini, düşüncələrini və vəziyyətini anlaması və paylaşması  bacarığıdır. Empatiyanı “insanlararası körpü” adlandırmağımızın səbəbi isə mənəvi körpü vəzifəsini yerinə yetirməsidir. Bu keyfiyyət insanın başqasının ruhunu öz ürəyində hiss etmək bacarığını tələb edir.

Münasibətlərdə, dostluqlarda, cəmiyyət arasında göstərilən empatiya bir növü “barış”, “mərhəmət “ rolunu oynayır.

 Empatiya hissini görkəmli yazıçılarımız öz əsərlərində bizə bədii yolla aşılayıblar.

 Görkəmli şairimiz  Mikayıl Müşfiq  “Ana” şerində empatiya hissini bizlərə belə ötürmüşdür

Ana deyib hər kəsin

Ürəyində köks açar…

Burada şair təkcə öz anasına deyil, hər kəsin anasına sevgi və hörmət hissi ilə yanaşır. O, ananın hər bir insan üçün necə müqəddəs olduğunu hiss edir və bu ümumi duyğunu paylaşır — bu da empatiyanın çox saf və yüksək formasıdır.

Mənbələrdən oxuyuruq ki, Empatiyaya yanaşma şəkili iki yola ayrılır.

 1.Kagnitiv empatiya-məntiqi həllərlə qarşındakına yanaşma

 2.Emosional empatiya-daha cox duyğu və hisslərlə insanları anlamaq

Bəs empatiya hissini öz həyatımızla necə uzlaşdıra bilərik?

Belə qeyd edək: 

Empatiya - insanlarla dolu bir otaqda olsanız belə dərdi olan bir dostunuza səssizcə və sözsüzcə ona onu anladığınızı, dəstəklədiyinizi çatdıra bilməkdir.

 Empatiya bir çox əxlaqi kefiyyətin əsasıdır. O, insanı insana çevirən ən dəyərli hislərdən biridir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.05.2025)

Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bir oğlan "dostları" ilə parka gedir. Sakit, dərin nəfəs alır, ilk dəfə o zəhrimardan çəkir. Qorxur, amma büruzə vermir. Bir az sonra gülür, sərbəstdir, ürəyi bulanır. Evə dönəndə anası "nə olub, oğlum?" soruşur. O isə "heç nə" cavabını verir. Və bu cavabla bir cəmiyyət daha yalanın içində yaşamağa davam edir.

Blokların arasında satılır bu zəhər. Həmişə eyni adamlar. Başları aşağı, cibləri dolu. Arxalarında duran baronu heç kim görmür. O, çoxdan qalstuk taxıb, bina tikir, sponsor olur, qəzetlərə müsahibə verir. “Bu millətin gəncləri bizim gələcəyimizdir,” deyir. Eyni anda onun payladığı tozla başqa bir gənc öz gələcəyini yerə sərir.

Kanal açırsan, müğənnilər, reytinq, rəng. Amma bir gəncin başında qopan tufan, sadəcə kriminal xəbər blokunda beş saniyəlik “qanunsuz narkotik istifadə” adı ilə keçir. O gənc artıq yoxdur. Amma efirdəki aparıcının makiyajı yerindədir.

İllərdir biz bu sistemə “nə edə bilərik ki?” deyə susuruq. Bütün bu ölüm, bu çürümə, bu səssiz üsyan… bizim bu “heç nə edə bilməməyimizdən” doğur.

Bu yazı, bir mühakimə deyil. Bir monoloqdur. Qanunların, məktəblərin, televiziyaların, cəmiyyətin və hətta bəlkə də sənin susduğu yerdə başlayır.

Narkomaniya bir xəstəlik deyil, bir bəhanədir. Ruhun üzərinə örtülmüş kədərdən, unudulmaq istəyindən, hisslərini susdurmaq üçün yaradılmış saxta cənnətdən başqa bir şey deyil. İnsan öz ağrısını dinləməkdən qaçanda, ağrının səsini boğmaq üçün iynəyə, tüstüyə, toza sığınır. Amma unutduğumuz bir həqiqət var ki, hansısa bir maddə, səni özündən uzaqlaşdırırsa, əslində səni azad etmir, səni zəncirləyir.

Bəziləri azadlıq deyə çəkir, bəziləri dostları ilə "əyləncə" üçün başlayır, digərləri isə yaşadığı boşluğun içinə bir şey tökmək istəyir. Lakin bu boşluq nə iynə ilə dolur, nə də tüstü ilə. Boşluq yalnız mənanın doğulduğu yerdə çəkilir. Və mənasız bir həyatın tək məkanı qaranlıqdır. Narkotik isə bu qaranlığa müvəqqəti bir işıq təklif edir. Yanıldıcı, yalancı bir işıq. Sonda o işığın da sönməsi ilə insan öz kölgəsindən qorxmağa başlayır.

Cəmiyyət susur. Valideynlər bilməməzlikdən gəlir. Məktəblər tərbiyə yox, əzbərlətmə mərkəzləridir. Gənclər isə itmiş bir nəsil kimi, ekranda gördüyü həyatı yaşamaq istəyir. Lakin ekranlarda göstərilən həyat içi boş, amma rəngli bir yalandır. Əsl həyatın içində əzab var, ağrı var, amma bu ağrının içində də həqiqət yatır. İnsan əgər ağrısını yaşaya bilirsə, insanlığını da qoruyur. Amma narkotik ağrını oğurlayır və bununla birlikdə ruhu da.

Narkomaniya bir fərdin deyil, bütün bir cəmiyyətin aynasıdır. Bir ölkədə narkotik istifadə edənlərin sayı çoxalırsa, bu, yalnız şəxsi zəiflik deyil, sistemin, ailənin, təhsilin, məscidin və məhkəmənin çöküşüdür. İnsanların bu qədər darıxdığı bir cəmiyyətdə, ən böyük təhlükə narkotik deyil, ümidsizlikdir. Çünki ümid olmayan yerdə, ölüm belə şirin görünür.

Odur ki, narkomaniya ilə mübarizə iynəni qadağan etməklə deyil, insan ruhunu sağaltmaqla başlar. Qanunlarla yox, şəfqətlə. Təzyiqlə yox, anlayışla. İnsan öz içindəki boşluğu dərk etdikcə, onu doldurmaq üçün iynəyə ehtiyac duymayacaq. Əgər bu nəsil öz ağrısını qucaqlamağı bacarsa, gələcək nəsil daha az iynə, daha çox ümidlə böyüyər.

Bəziləri birinci dəfə çəkəndə sadəcə maraqdan çəkir. Deyir, “nə olar ki, bir dəfədən?” Amma unutduqları şey var. Bəzi qapılar var ki, bir dəfə açıldımı, içindəki qaranlıq səni geri buraxmaz. O deyilən "bir dəfə" tabuta çaxılan ilk mismardır. Elə bil otağa girirsən, işıq yandırırsan, amma işıq yoxdu. Və sən içində olduğun qaranlığı, içində olmadığın işıqla axtarırsan.

Dostlarla başlayan “əyləncə” gecələri, sonradan tək adamlıq kabuslara çevrilir. Əvvəlcə bir az gülürsən, zarafatlar eləyirsən, özünü bir film qəhrəmanı kimi hiss edirsən. Sonra qəfil səhnə dəyişir. Hamı gedir, sükut qalır. Və sən başlayırsan özündən gizlənməyə – amma haraya gedirsənsə, özünü də aparırsan. Ən dəhşətlisi isə bundan xəbərin olmur.

Ən qaranlıq an? Sənin üçün artıq səhərin, axşamın fərq etmədiyi andır. Pəncərədən günəş düşür, amma içində qaranlıq elə qalır. Bədən canlı, ruh torpaqdadır. Hər qullam bir dua kimidir, amma Tanrı cavab vermir artıq. Çünki sən öz tanrını dəyişdirmisən. O indi bir paketdə, bir şprisdə, bir barmaq ucu qədər tozdadır.

 Cəmiyyət isə səssizdir. Hamı görür, heç kim baxmır. Valideynlər övladlarını "dərslərin necədir?"  deyə yox, "nə içirsən, harada gəzirsən?" deyə soruşurlar. Məktəblər uşaqlara tənəffüs vermədən dərslər öyrədir, amma yaşamaq dərsi hələ də proqramda yoxdur. Və gənclər həyatı Google ilə öyrənib TikTok-la unudan bir nəsil olur. Onlar hiss etməkdən qorxurlar. Çünki hiss edən adam ağrı çəkir. Ağrını öldürmək üçün də adam özünü öldürməyə başlayır yavaş-yavaş, hissə-hissə.

Narkomaniya bir seçim deyil, bir çarəsizlik fısıltısıdır. Bəziləri bu fısıltını eşidib dözür, bəziləri onu boğmaq üçün daha dərin çəkir. Amma bilmək lazım olan odur ki, heç bir tüstü içində itmiş bir uşağın hayqırtısını susdura bilməz. Və heç bir damar, itmiş bir ruhun yerini tutmaz.

 Bu işin arxasında təkcə ağrılar yox, pullar da var. Küçədə bir iynə ilə titrəyən o uşaq sistemin ən altda qalanıdır. Ən yuxarıda isə kostyumlu baronlar var. Onlar heç vaxt çəkməzlər. Onlar gülərüzlə "əməkdaşlıq" edərlər, gündəlik milyonları cəmiyyətin qanına zəhər kimi yeridərlər.

 Bir uşağın damarına girən narkotik, əvvəlcə hansısa ölkənin sərhədindən keçir. Kimlər görməlidilərsə görməzdən gələrlər. Sonra o maddə bölünür: 5 qram, 10 qram, 1 blok... Hər biri bir nəfərin ruhunu satmaq deməkdir. Satıcılar "bariqa" adlanır. Amma bu adın altında gizlənən insanlıq çoxdan ölüb. Onlar artıq satmır, sadəcə can alırlar, bir az ucuz, bir az səssiz.

 Hər mübadilə, hər "paylaşım" bir körpənin yetim qalması, bir ananın göz yaşları, bir atasının övladının üzünü torpaqda görməsi deməkdir. Amma heç kim bu tərəfi çəkmir, göstərmir. Filmlərdə "cool" göstərilən maddələr, reallıqda kəllə sümüyünü çürüdür. Amma ekranda tüstü romantik görünür. Reallıqda isə o tüstünün içində bir bədən çürüyür, sükut içində.

Ən pisi də nədir bilirsən? Bu sistemin tək çarəsi onun işləməsidir. Nə qədər çox insan asılıdırsa, o qədər pul qazanılır. Yəni bu sistem sənə yaşamağı öyrətmək istəmir, sadəcə daha yavaş ölməyini istəyir. Çünki yavaş ölüm daha çox qazanc deməkdir.

Bəzən bir uşaq bir doza üçün cibindəki son qəpiyi verir. Bəzən bir qız təkcə doza üçün öz bədənini satır. Və bir bariqa, bu görüntüləri görə-görə gülümsəyir. Çünki o artıq hiss etmir. O artıq yalnız qazanc görür.

Baronlar isə çoxdan izlərini itirib. Onlar elə yerlərdə yaşayır ki, ağrı onların küçəsindən keçmir. Onlar üçün narkotik sadəcə statistikadır. Sənin ölümün, onların portfelindəki faiz azalımıdır.

Kütləvi informasiya vasitələri, yəni qəzetlər, televiziyalar, saytlar, sosial media əvvəllər həqiqəti göstərmək üçün var idi. İndi isə həqiqəti gizlətməyin daha ağıllı yollarını tapmaq üçün yarışırlar. Göstərilən o rəngli kliplər, "cool" serial personajları, içki masasında siqaret tüstüsü içində "azad ruhlar" - bunlar təsadüfi deyil. Zəhəri sənə şərabla, musiqi ilə sevgi adı altında təqdim edirlər. Çünki bu formada daha tez qəbul olunur.

Bir narkotik baronu ilə bağlı heç sənədli film görmüsən? Ya da bir "bariqa"nın hansı məmurla əlaqəsi olduğuna dair canlı yayım? Yox. Amma bir gəncin həbs xəbəri dərhal manşetə çıxır. "Narkotiklə tutulan şəxs" adı, şəkli, bütün həyatı ifşa... Bəs o gəncə həmin zəhəri satanlar? Onların şəkli niyə görünmür? Çünki bəzən həmin şəkilləri çəkən kameralar elə onların nəzarətində olur.

Jurnalist var ki, bu sistemi açmaq istəyir. Amma ya susdurulur, ya da "başqa mövzulara yönləndirilir". Sponsor itkisi, təzyiqlər, hətta fiziki təhdidlər. Nəticədə, efirdə sadəcə səssiz statistikalar qalır: "bu il narkotiklə bağlı həbslər artıb". Sanki bu, təkcə rəqəmdir. Amma o rəqəmlərin içində ölən arzular, itən uşaqlar, parçalanmış ailələr var.

Kütləvi informasiya vasitələri cəmiyyətin aynası deyil artıq. Onlar sadəcə pərdədilər. Sistemin qaranlıq tərəfini gizlədən, kütlənin gözünə nur salan pərdə. İnsanlar televizora baxır və öz ağrılarını unudur. Unudarkən də ölür. Amma bu ölüm daha səssiz, daha uzun və daha qazanclı olur.

Ən böyük zəhər, damardan deyil. Ekrandan vurulur. O da yavaş-yavaş öldürür. Özünü azad hiss edən, amma əslində proqramlaşdırılmış tamaşaçılar yaradır. Və beləliklə sistem tam işləyir. Narkotik istehsal olunur, yayılır, çəkilir, sonra da haqqında danışılır. Amma həqiqətlər heç vaxt göstərilmir.

Narkotik maddələr bir dövr film ekranlarında cinayət idi, indi isə "yaradıcılığın ilham mənbəyi", "bohem həyat tərzi" kimi göstərilir. Bir musiqi videosunda, tər basmış bir qız tüstü verərkən yavaş kadrda kameraya baxır. Arxa planda depresiv ritmlə səslənən bir musiqi: "I’m lost in the smoke again..."

Bu artıq təsadüf deyil. Bu, dizayn olunmuş alqıdır. Bir gənc ekran qarşısında oturub bu videonu izləyir və içindəki ağrının, tənhalığın bir "cool" yolu olduğunu düşünür. Çünki musiqi, klip, reklam hamısı ona deyir: "Sən ağrıyırsan? Bu normaldır. Sadəcə tüstüylə yatışdır, dərmanla rənglə."

 Əslində isə həmin sənətçilərin çoxu o videoları yazarkən belə çəkmirlər. Onlar sadəcə bir brenddir, satılırlar. Onların menecerləri, produksiya komandaları, prodüserləri bilir ki, narkotik "image"dir. Pislik yox, moda halına salınıb.

Reklam dünyası isə daha iyrənc oynayır. Bir içki markası, öz afişasında qaranlıqda parlayan neon işıqla "azadlıq" sözünü yazır. O işığın fonunda gənclər gülür, öpüşür, içir, çəkir... Sən "bunu içsən, azad olacaqsan" mesajı alırsan. Amma həqiqət odur ki, sən o içkini içəndə azadlıq deyil, öz ağrının həbsxanasına bir qapı daha bağlamış olursan.

Moda belə eyni oyundadır. Tüstülü gözlük, "cringe" stil, yırtıq geyimlər… Hamısı pozğunluğun estetikaya çevrilməsidir. İndi pozğunluq satılır. Və insanlar, daha doğrusu gənclər, ağrılarından utanmaq əvəzinə, onu nümayişə çıxarırlar. Hisslər, dərdlər, asılılıqlar brend halına gətirilir. Nəticədə, sən "ağrılı olmaqla" deyil, "ağrını göstərməklə" məşhurlaşırsan.

Və bir sual çıxır ortaya. "Bu necə bir sənətdir?"

Bu sənət deyil. Bu, ticarətdir. Bu, bir xalqın depressiyasından pul qazanmaqdır. Ən çirkin istismar növüdür... Ruhun istismarı.

Bu sistemin ən qorxunc tərəfi nə iynə, nə də zəhərdir. Ən qorxunc olan hamının susmasıdır. Ana susur, çünki bilmək istəmir. Ata susur, çünki utancdan nə deyəcəyini bilmir. Müəllim susur, çünki “bu, mənlik deyil” deyir. Həkim susur, çünki dərdin kökü dərin, maaşı isə azdır. Jurnalist susur, çünki reallığı yazsa, sabah işsiz qalacaq. Ruhani susur, çünki minbərdən düşəndə baronun əlini sıxmaq məcburiyyətində qalır…

Və beləliklə, bir nəsil ölür. Qışqıra-qışqıra yox, susa-susa. Qəbiristanlıqlar səssizdir, elə bu sistem də. Çünki səssiz ölüm daha az narahatlıq doğurur. Cəmiyyət isə bu səssizliyin içində özünü rahat hiss edir. Sanki bir kollektiv yalanın içində nəfəs alır: “bizim uşaqlar elə etməz...”, “bir dəfədir, keçər...”, “məni maraqlandırmır...”

Əslində hamı bilir. Amma bilirmiş kimi davranmaq məsuliyyət, susmaq isə rahatlıq gətirir. Ona görə bu dövran davam edir.

Və bəlkə də ən sonda bu sual qalır. 

Biz nə vaxtsa bu sükutu pozmağa cürət edəcəyikmi? Yoxsa qaranlıqda qulaqları batıran bu səssizlik, bir xalqın kollektiv məhvinin fon musiqisinə çevriləcək?

Zəhər damarlarda deyil, artıq dildədir. Amma dil danışmır. Və biz də bu danışmayan dillərlə öz məhkumluğumuza şeir yazırıq.

 Mən bir dəfə susdum. İçimdəki səs qışqırırdı, amma mən başımı çevirdim. Dedim, "mənlik deyil". O an başladı hər şey. Susqunluq zənciri. Bir ucu məktəbdə, bir ucu evdə, bir ucu məsciddə, bir ucu baronun stolunun üstündə uzanan bir zəncir...

 Narkotik haqqında danışmaq olmur bizdə. Çünki bizdə həqiqəti demək təhqir sayılır. Əgər deyirsənsə ki, küçədə uşaqlar zəhər satır, cavab verirlər: “Boş ver, sən özünə bax.” Mən də baxdım özümə. Yad bir sima gördüm, dostum. İçi dolu suallar, boş cavablarla. Bəzən, ağrını ancaq ağrıyanlar anlayır. Mən də o ağrını içində çürüdənlərdən biri olmuşam. Özüm çəkmədim, amma çoxunun niyə çəkdiyini başa düşdüm. Çünki bu cəmiyyət bəzən insanı o qədər sıxır ki, nəfəs almaq belə günah sayılır.

 Bu yalan sistem hamının maska taxdığı, amma heç kimin səni görmədiyi bir tamaşadır. Təhsil ocağlarında “təhsil” adıyla beyinlər əzbərlərlə yüklənir, amma bir tələbə dərs arası tualetdə iynə vuranda, müəllim yalnız jurnal doldurur. Evdə ata-ana uşağa telefon alıb, özünü məsuliyyətdən azad edir. Valideynlik borcunu Wi-Fi şifrəsini verərək bitirənlər, görəsən sonra övladının gözlərindəki tüstünü niyə görə bilmir?

 Hər tərəfdə reklamlar, kliplər, seriallar. Hamısı eyni mesajı verir: "Hiss edirsənsə, zəifsən. Unut, əylən, çək, iç.." Və sən inanırsan, çünki hiss etdiyini demək olmur. Bizi hisslərimizdən utanmağa öyrədiblər. Amma insanı narkotikə aparan ilk şey, hisslərinin yada salınmamasıdır.

Mən danışıram, çünki hamı susur. Mən baxıram, çünki digərləri gözlərini yumub. Mən yazıram, çünki bu zəhərin tək antidotu həqiqətdir. Çünki baronlar, pul mübadilələri, Kütləvi informasiya vasitələrinin lal izləməsi, hamısı bu sükutun içində yaşayıb boy atır.

Mən istəmirəm növbəti nəsil də bu səssizliyə doğulsun. Mən istəmirəm bir gəncin daha, öz boşluğunu tüstüylə doldurmaq istəyərkən uçuruma yuvarlanmasını seyr edək.

Və əgər mənim bu sözlərim bir nəfərin qaranlıq otağında bir kibrit işığı yandıracaqsa, deməli, bu məqalə susqun bir millətin sinəsində kiçik bir titrəyiş yaratdı.

Çünki mən danışıram. Mən artıq susmuram.

Adım Harundur. Mən sağ qaldım. Danışmaq üçün...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.05.2025)

Türk Mədəniyyəti vəİrsi Fondunun Prezidenti Aktotı Raimkulovanın Qırğızıstana işgüzar səfəri çərçivəsində Jusup Balasaqunı adına Qırğız Milli Universiteti nəzdində fəaliyyət göstərən Türk İrsi

Mərkəzinə müasir multimedia avadanlıqlarının verilməsi münasibətilə rəsmi mərasim keçirilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondundan verilən məlumata görə, ümumi dəyəri 2 milyon Qırğızıstan somu olan avadanlıq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun türk dövlətlərində Mədəni İrs Mərkəzlərinin yaradılması proqramı çərçivəsində Fondun Prezidenti Aktotı Raimkulova tərəfindən təqdim olunub.

Çıxışında Aktotı Raimkulova Türk İrsi Mərkəzinin türk dünyasının zəngin tarixi-mədəni irsinin öyrənilməsi və təbliği baxımından mühüm bir platforma olduğunu vurğulayıb:

“Fond türk xalqları arasında mənəvi birliyin möhkəmləndirilməsinə xidmət edən qurumları ardıcıl şəkildə dəstəkləyir. Əminik ki, təqdim edilən bu avadanlıq Mərkəzin elmi və təhsil yönümlü genişmiqyaslı layihələrinin həyata keçirilməsində effektiv vasitə olacaq”.

J. Balasaqun adına Qırğız Milli Universitetinin rektoru göstərilən səxavətli dəstəyə görə dərin təşəkkürünü ifadə edərək bildirib ki, təqdim olunan texniki avadanlıq tədqiqatların rəqəmsallaşdırılması, universitetlərarası əməkdaşlıq və beynəlxalq tədbirlərin təşkili üçün yeni imkan yaradacaq.

Qeyd edək ki, analoji Türk İrsi Mərkəzləri artıq Əl-Farabi adına Qazax Milli Universitetində, Qazax Milli Memarlıq və İnşaat Akademiyasında, habelə Kurmanqazı adına Qazax Milli Konservatoriyasında fəaliyyətə başlayıb.

Yaxın vaxtlarda Azərbaycanda, Türkiyədə və Polşada  da belə mərkəzlərin açılması nəzərdə tutulur.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.05.2025)

12 may 2025-ci il tarixindəTürk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun Prezidenti xanım Aktotı Raimkulovanın Qırğız Respublikasına səfəri çərçivəsində Qırğız Respublikasının Mədəniyyət, informasiya və gənclər siyasəti naziri Mirbek Mambetaliyev ilə görüşü baş tutub.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Türk Mədəniyyəti və İrsi Fonduna istinadən xəbər verir ki, görüş zamanı Aktotı Raimkulova Mirbek Mambetaliyevi nazir vəzifəsinə yeni təyin olunması münasibətilə təbrik edib, onun rəhbərliyi altında Qırğızıstanın türk mədəni dialoqunun möhkəmləndirilməsi sahəsində fəal və təşəbbüskar rol oynayacağına əminliyini bildirib.

Tərəflər Fond tərəfindən qırğız xalqının ümumtürk irsinin ayrılmaz hissəsi olan mədəni irsinin qorunması və təbliği istiqamətində həyata keçirilən layihələri müsbət dəyərləndiriblər.

Aktotı Raimkulova qeyd edib ki, 2024-cü il ərzində Fond Qırğızıstanda bir sıra əhəmiyyətli təşəbbüsləri həyata keçirib. Bunlara: Bişkekdə Alıkul Osmonovun ev-muzeyinin bərpası və muzeyləşdirilməsi, şairin “Zamandan zamana” şeirlər toplusunun qırğız və Azərbaycan dillərində nəşri, Türk Dövlətləri Sammiti çərçivəsində Mahmud Kaşğarinin “Divani Lüğət-it-Türk” əsərinə həsr olunmuş sərginin təşkili, Jusup Balasagın adına Kırğız Milli Universiteti nəzdində Türk Mirası Mərkəzinin yaradılması və onun müasir multimediyalı avadanlıqla təchiz edilməsi, eləcə də Parisdəki YUNESKO-nun mənzil qərargahında “Divani Lüğət-it-Türk” əsərinin 950 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfransın uğurla keçirilməsi daxildir.

Fondun Prezidenti, həmçinin 2025-ci il üçün Qırğızıstanla bağlı nəzərdə tutulan layihələr barədə də məlumat verib. Xüsusilə, YUNESKO-nun Ümumdünya İrs Siyahısına daxil edilmiş Qırmızı Çay qədim şəhərinin mühafizəsi və muzeyləşdirilməsi üzrə üçillik layihənin başlanacağı və bu layihə üçün yalnız 2025-ci il üzrə maliyyələşmənin 2 milyon som həcmində olacağı qeyd edilib.

Aktotı Raimkulova Fondun əməkdaşlığın daha da gücləndirilməsinə hazır olduğunu təsdiqləyib və Nazirliyə Fondun təşəbbüslərinə verdiyi daimi dəstəyə, türk mədəni irsinin qorunması və tanıdılmasına göstərdiyi diqqətə görə təşəkkürünü bildirib.

Görüşün sonunda Fondun prezidenti Aktotı Raimkulova nazir Mirbek Mambetaliyevi Fondun baş qərargahını münasib bir vaxtda ziyarət etməyə və uzunmüddətli əməkdaşlıq gündəliyinin müzakirəsinə dəvət edib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.05.2025)

Qırğızıstanın paytaxtı Bişkek şəhərində böyük qırğız şairi Alıkul Osmonovun anadan olmasının 110 illiyinə həsr olunmuş "Alıkul Osmonovun Poeziya Dünyası" adlı Beynəlxalq Forum keçirilir. Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun Prezidenti Aktotı Raimkulova forumda iştirak edib.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Bişkekdən xəbər verir ki, görkəmli qırğız şairi Alıkul Osmonovun anadan olmasının110 illiyinə həsr olunmuş bu forum, müasir qırğız poeziyasının banilərindən biri olan şairin yaradıcılığının elmi-akademik müstəvidə təbliği və tədqiqi məqsədilə mühüm bir tədbir kimi təşkil olunub.

Forum çərçivəsində Aktotı Raimkulova açılış nitqi ilə çıxış edərək Alıkul Osmonovun poetik irsinin bütün türk sivilizasiyası üçün əhəmiyyətini vurğulayıb, 2024-cü ildə Fond tərəfindən Bişkek şəhərində Alıkul Osmonovun ev-muzeyinin bərpası və muzeyləşdirilməsi layihəsinin uğurla icra olunduğunu qeyd edib. O, həmçinin Fondun türkmədəniyyəti, ədəbi irs və mədəniyyətlərarası əməkdaşlığın təşviqi istiqamətində həyata keçirdiyi əsas təşəbbüsləri forum iştirakçılarına təqdim edib.

Forum Qırğızıstanın elmi, siyasi və mədəni qurum nümayəndələrini bir araya gətirib. Tədbirin fəxri qonağı Qırğız Respublikasının Dövlət katibi Suyunbək Kasmambetov olub.

12 may 2025-ci il tarixində Alıkul Osmonovun adını daşıyan ev-muzeyində yerləşən büstü önündə təntənəli gülqoyma mərasimi keçirilib.

Mərasimdə Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun Prezidenti Aktotı Raimkulova, Qırğız Respublikası Dövlət katibi Suyunbek Kasmambetov, Qırğız Respublikasının Mədəniyyət, İnformasiya və Gənclər Siyasəti Nazirliyinin və Bişkek şəhər meri aparatının yüksək vəzifəli nümayəndələri, həmçinin digər qonaqlar iştirak ediblər.

Ziyarət zamanı qonaqlar Alıkul Osmonovun həyat və yaradıcılığını əks etdirən, unikal əlyazmalar, şairin şəxsi əşyaları və nadir arxiv materiallarını özündə cəmləyən yenilənmiş ekspozisiya ilə tanış olublar.

Muzey infrastrukturunun müasir standartlara uyğun: multimediya və ekspoziyalı yaradılması klassik qırğız poeziya irsinin gənc nəslə və xarici ziyarətçilərə daha təsirli şəkildə təqdim edilməsinə imkan verir.

Aktotı Raimkulova öz çıxışında vurğulayıb: “Alıkul Osmonovun ev-muzeyi sadəcə mədəni obyekt deyil, xalqın tarixi yaddaşı ilə canlı təmas nöqtəsidir. Fondun bu məkanı yeniləməyə töhfə verməsi ilə qürur duyuruq, çünki məhz bu cür məkanlar gənc nəslə milli irsə hörmət və varislik hissini aşılayır.”

Ziyarət çərçivəsində Qırğız Respublikasının Dövlət katibi ev-muzeyin Fəxri Qonaqlar Kitabına ürək sözlərini qeyd edib.

Muzeyin yenidən qurulması şəhərin infrastukturunun inkişafında və ədəbi-tarixi abidələrin dəstəklənərək mədəni əlaqələrin möhkəmlənməsində mühüm addım olub. Xatırladaq ki, bu, Fondun ilk genişmiqyaslı restavrasiya layihəsidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Binabda yaşayan Nuriyyə Lövhdür.

Nuriyyə Lövh

Binab

ƏLƏNDİ SIĞIRÇINLARIN SƏSİ

Hüznlü bir axşam üstü

Sığırçınlı ağac altında

Paslı sofanın üzərində qonuşduq.

Çiyin-çiyinə

Əl-ələ

Göz-gözə

Sofanın tilişkəsinə toxunmadan

Sıxıldı qoltuğuma boşluq

Palmalar yanaqlarıma çırparkən

Sayxaşlaşdı içimdəki yoxluq

Yırğalandı gözümün önündə şəhər

Atdı sığırçın səsini başından

Və yatdı o heç kiriməz cığaz!

Mən ilə yalqızlığım

Cumduq bu atmosferə

Şəhərin yırğasını dayandırdı yağış

Çatlatdı ağacın bağrı bu durumdan

Ələndi sığırçınların uçuş səsi

Diskindi 

Kəsdi böyrünü aramızdakı tilişkə

Partladı.

Parçalandı.

Batdı...

Palmalarla cumdu sıcaq dərimə

İtdi içimdəki sənsizlikdə...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.05.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə layihəsində mövzu türk xalqlarının dilləridir.

Türk dillərində dualizm və ikilik prinsipinin linqvosemantik aspektləri

Türk xalqlarının dili və mədəniyyəti qədim dövrlərdən etibarən ikili struktur və qarşılıqlar üzərində qurulmuşdur. Bu qarşılıqlar – ağ/qara, göy/yer, kişi/qadın, sağ/sol, yuxarı/aşağı və s. – sadəcə mifoloji və mədəni anlam daşımır, eyni zamanda dilin öz semantik sistemində də öz əksini tapır. Türk dillərində bu dualizm həm leksik, həm morfoloji, həm də semantik səviyyədə müşahidə olunur.

Dualizm nədir və türk kontekstində necə anlaşılır?

Dualizm— fəlsəfədə və mədəniyyətdə iki əks başlanğıcın qarşıdurması və eyni zamanda tamamlayıcılığı kimi başa düşülür. Türk mədəni kontekstində bu qarşıtlıqlar mütləq ziddiyyət deyil, balans yaradan qüvvələr kimi təqdim olunur. Bu ideya Şamanist və Tenqriçi dünyagörüşlə sıx bağlıdır.

 Türk dillərində ikilik prinsipinin izləri

 1. Leksik səviyyədə

Bir çox türk sözündə mənalar ikili prinsipə əsaslanaraq qurulub. Məsələn:

• Ağ – həm rəng, həm də müsbət simvol (uğur, paklıq, cənnət)
• Qara – həm rəng, həm də neqativ simvol (məlumatsızlıq, matəm, cəhənnəm)
• Sağ – həyat, düzgünlük
• Sol – zəiflik, uğursuzluq

 2. Semantik qarşılıqlar

Türk dillərində bəzi sözlər yalnız əks mənalarla birlikdə anlam qazanır:

• Göy–Yer – İlahi olanla dünyəvi olanın münasibəti
• Kişi–qadın – Cəmiyyətdə tamamlayıcı funksiyalı ikilik
• İç–Çöl – Məkan və sosial məna kontekstində qarşıtlıqlar

3. İfadələrdə və deyimlərdə

• “Ağ gün, qara gün” – həyatın qarşıt dövrləri
• “Sağ əlimdən gələn budur” – doğruluq və etibar göstəricisi
• “Üzü ağ olsun” – şərəfli, təmiz biri olmaq (pozitiv dəyər yüklü)

Morfoloji aspekt: İkili formalar

Türk dillərində bəzi morfoloji strukturlar da ikilik üzərində qurulur:

• Cütlük bildirən formalar: "iki bacı", "iki dost", "cüt at"
• Dual formanın arxaik izləri: bəzi qədim türk dillərində (Orxon-Yenisey abidələrində) müəyyən ikilik formalar müşahidə olunur (məsələn, bəzi hallarda “ikilik” mənanı ifadə edən morfemlərin izləri).

Mifoloji və mədəni kodlaşdırma ilə əlaqə

Türk mifologiyasında dualist strukturlar əsas dünyagörüş modelidir:

• Göy Tanrı və Yer-Su ruhları – kişi və qadın enerjilərinin qarşılıqlı münasibəti
• Üç dünya modeli– göy, orta və yeraltı aləm
  Bu struktur dildə sabitləşmiş semantik qruplar və dual konsepsiyalar vasitəsilə yaşamağa davam edir.

 Türk mədəniyyətində ikilik və dualizm yalnız dilin strukturu ilə məhdudlaşmır; bu anlayışlar həm də sosial və mədəni həyatın təməl prinsiplərini təşkil edir. Məsələn, **"Göy-Tanrı" və "Yer" inancı, bir tərəfdən müsbət və ilahi qüvvələri, digər tərəfdən isə dünyəvi və müvəqqəti olanları əks etdirir. Bu ideyalar, türklərin öz dünyagörüşünü və həyat anlayışını formalaşdıran ikili prinsipin ifadəsidir. Türk mifologiyasında, göy və yer arasında qarşılıqlı əlaqə, həm də Göy Tanrı (Tengri) ilə yerə aid olan qüvvələrin harmonik birləşməsini təsvir edir. Bu, dualizmin dilin sintaktik və semantik strukturlarında özünü göstərən vacib bir mövzudur.

 Türk xalqının sosial strukturunda da dualizm özünü göstərir. Kişi və qadın anlayışları bir-birini tamamlayıcı rola sahibdir. Həm də sosial status və güc balansı "sağ" və "sol" anlayışları ilə əlaqələndirilir:

• Sağ əl – qüdrət, doğruluq, şərəf
• Sol əl – zəiflik, yanlışlıq, günah
  Bu qarşıtlıq həm gündəlik həyatda, həm də rituallarda öz yerini tapmışdır. Məsələn, qədim türklərin mərasimlərində sağ əl daha çox təmiz və şərəfli hesab edilir, buna görə də hər hansı bir müqəddəs əşyaya toxunarkən və ya dua edərkən sağ əl istifadə olunur.

 Türk mifologiyasının çoxsaylı obrazlarında ikilik və dualizm daha aydın şəkildə özünü göstərir. Dədə Qorqud dastanları, Oğuznamələr və digər qədim türkdilli mətnlərdə ruhani dünyadakı ikili qarşılıqlı əlaqələrə rast gəlirik. Məsələn, İkilik mövzusu, Oğuz namələrindəki qəhrəmanların ziddiyyətli xarakterləri ilə sıx bağlıdır. Oğuzların qəhrəmanları həm güclü, həm də zəif, həm döyüşçü, həm də mərhəmətli ola bilərlər. Bu, qəhrəmanlıq anlayışının ikili təbiətini simvolizə edir: bir tərəfdən cəsur və döyüşçü, digər tərəfdən isə şəfqətli və mərhəmətli olmaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.05.2025)