Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Ağdam Muğam Mərkəzində ötən gün “Qırmızı ulduz” ordenli Rahib Məmmədovun xatirəsinə həsr edilmiş “19 yaşlı xilaskar” adlı sənədli filmin təqdimatı baş tutub. Tədbirdə Rahib Məmmədovun ailə üzvləri, Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Vaqif Həsənov, aparatın əməkdaşları, Milli Məclisin deputatı Bəxtiyar Əliyev, Yeni Azərbaycan Partiyası Ağdam Rayon Təşkilatının sədri Mansur Quliyev, şəhid ailələri, qazilər və rayon ictimaiyyətinin nümayəndələri iştirak ediblər.

Mərasim Dövlət Himninin səsləndirilməsi ilə başlamış, ölkəmizin ərazi bütövlüyü və suverenliyi uğrunda şəhid olmuş Vətən övladlarının və Ulu öndər Heydər Əliyevin əziz xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad edilmişdir. SOCAR-ın Kulevi terminalının maliyyə dəstəyi ilə çəkilmiş və prodüseri Şahismayıl Şəmmədoğlu, ssenari müəllifi Elnur Vəlizadə, rejissorları Georgi Toradze və Elnur Vəlizadə olan “19 yaşlı xilaskar" sənədli filmi tədbir iştirakçılarına nümayiş etdirildikdən sonra Rahib Məmmədovun qardaşı çıxış edərək filmin ərsəyə gəlməsində əməyi olanlara və tədbirin təşkilatçılarına minnətdarlığını bildirmişdir. 

Qeyd edək ki, 1987-ci ildə Gürcüstan Respublikasının Xobi rayonunun Çaladidi kəndində təbii fəlakət zamanı ölümlə üz-üzə qalmış insanları xilas edərkən böyük hünər və rəşadət göstərmiş 19 yaşlı Rahib Məmmədov 28 nəfər sakini seldən xilas edib və qəhrəmanlıqla həlak olub. SSRİ miqyasında Rahib Məmmədovun qəhrəmanlığına görə verilən “Qırmızı Ulduz” ordeni Böyük Vətən Müharibəsindən sonra 1987-ci il fevralın 2-də etdiyi qəhrəmanlığa qədər heç bir kəsə verilməyib. 

Hazırda Çaladidi kənd orta məktəbi Rahib Məmmədovun adını daşıyır. Tiflisdə və Gürcüstanın müxtəlif yerlərində Rahibin adı əbədiləşdirilib, daim yad olunur. Rahib Məmmədovun adı təkcə qonşu ölkədə deyil eyni zamanda Bakı şəhərində və doğulduğu Mahrızlı kəndində də əbədiləşdirilib. Belə ki, paytaxda qəhrəmanın adına küçə, doğulduğu kənddə isə oxuduğu tam orta məktəb və “Döyüş şöhrəti” muzeyi mövcuddur.

Xatırladırıq ki, Rahib Gülmalı oğlu Məmmədov 1967-ci il avqustun 25-də

Ağdamın Mahrızlı kəndində dünyaya göz açıb. 6 uşaqlı ailədə birinci övlad olub.

Rahib Ağdamda Mexanizasiya Texnikumunda mexanik ixtisasına yiyələndikdən sonra

1985-ci ilin oktyabrında hərbi xidmətə yollanır.

2 ildən sonra - 1987-ci il oktyabrın 1-də əsgəri xidmətini başa vurub kəndlərinə qayıtmalı,

sevdiyi qıza qovuşmalı idi...

Ancaq 1987-ci il fevralın 1-dən 2-nə keçən gecə Batumidə baş verən daşqın

19 yaşında onun ömrünü yarıda qoyur.

Belə ki, 1987-ci ilin fevralında qonşu Gürcüstan respublikasında havaların isti keçməsi,

qarın üzərindən güclü yağışın yağması regionda təbii fəlakətə səbəb olur.

Nəticədə Kür çayının bir qolu sayılan Rioni çayı məcrasından çıxır.

Çayın yaratdığı ilk faciə Çaladidi kəndində baş verir. Respublikada fövqəladə vəziyyət elan olunur.

Su basmış ərazilərdən əhalinin çıxarılmasına hərbi hissələr cəlb edilir.

Batumi şəhər Xerçal qəsəbəsində yerləşən motorlaşdırılmış hərbi hissədən xilasetmə işlərinə cəlb edilmiş

dörd ədəd zirehli maşınları (BTR ) idarə edən əsgərlərin arasında azərbaycanlı Rahib Məmmədov da olur.

Yolda xilasetmə işlərinə səfərbər edilmiş “BTR”-lərdən birinin mühərriki nasazlayır.

Çaladidi kəndinə çatdıqdan sonra acınacaqlı və dəhşətli vəziyyəti görən daha bir “BTR” komandası

suya girməkdən imtina edir. Qalan iki BTR-dən birini Rahib Məmmədov idarə edirdi.

Digərinin heyətində isə mayor Kurşakov və leytenant Aleksandr Ksenefontov olur.

Beləliklə, xilasetmə işlərinə başlanılır. Çaladidi kəndinin aşağı hissəsindən keçən dəmiryol xəttinin suyun axarının qarşısını alması vəziyyəti bir qədər də gərginləşdirmişdi. Rahib Məmmədov idarə etdiyi “BTR”lə su basmış kəndə birinci girişi nəticəsində çoxlu kənd sakinini xilas etmək mümkün olur. Lakin dəmiryol xətti və onun yaxınlığında inşa edilən körpünün altında selin gətirdiyi ağaclar suyun qarşısını aldığından onun səviyyəsi bir qədər də artır. İkinci gedişdə leytenant Ksenofontovun idarə etdiyi BTR-in pəri ağaca ilişərək qırılır. BTR işlək vəziyyətini itirdiyindən suda batmağa başlayır. Bunu görən Rahib Məmmədov kənd sakinlərini düşürüb təcili olaraq əsgər yoldaşlarını xilas etməyə tələsir. Çox çətin olsa da, Ksenefontovun idarə etdiyi BTR-i xilas edir. Ancaq suyun səviyyəsi artmaqda davam etdiyindən xilasetmə işləri çətinləşir və hərbçilər mümkün təhlükəni əsas gətirərək xilasetmə işlərini dayandırmaq istəyirlər. Lakin kənddə hələ də adamların qaldığını görən Rahib Məmmədov mayor Kurşakov və leytenant Aleksandr Ksenefontovla birgə yenidən kəndə gəlir və qalan səkkiz nəfəri “BTR” in üzərinə yığaraq xilas edir. Qayıdan məqamda suyun səviyyəsi daha da artdığından Rahib Məmmədovun BTR-i idarə etməsi çox çətinləşir. Belə gərgin məqamda, üstəlik, BTR-in lüləsi körpünün üst örtüyünə ilişir və zərbədən əyilir. BTR suyun axınının əksi istiqamətində ilişdiyindən Rahib nə qədər çalışsa da, vəziyyətdən çıxa bilmir. Su isə artıq BTR-in lyükundan içəri dammağa başlayır. Bu zaman daha bir bədbəxtlik baş verir. Belə ki, zərbələrdən içəridə olan mayor Kurşakovun ayaqları sınır. Bu məqamda Rahib Məmmədov BTR-in üzərində olanlara özlərini quruya atmağı əmr edir. Özü isə bir anlıq BTR-ın lyükün açıb çıxmaq istəyərkən su şırnağı texnikanı yuxarı çırpır və Rahib Məmədov “BTR”-lə körpünün dəmiri arasında qalır. Leytenant Ksenofontovun dediyinə görə, məhz suyun təsirindən “BTR” sanki quruya atılır. Lyukdan çıxarkən Rahib Məmmədovun qan içində olduğunu görürlər. Həkim briqadası gələn zaman Rahib artıq keçinibmiş...

Rahibin qardaşı Sahib Məmmədov onu da qeyd edib ki, sənədlərdə qardaşının 28 nəfəri xilas etdiyi göstərirlər. Əslində isə o 28 nəfəri yox, 28 dəfə selin dərinliklərinə baş vurub və 60-dan çox adamı xilas edib: “Fəlakət olan kənddə yaşayan gürcülərin özlərinin də dediyinə görə, əslində Rahib daha çox adamı xilas edib. Sadəcə qeydiyyatı aparan erməni olduğundan həm "rels"lərin, həm də Rahib tərəfindən xilas edilən adamların sayını az göstərib. Burada da erməni xəbisliyi, saxtakarlığı özünü göstərib”.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.01.2025)

Təqdim edir: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Poetik qiraətdə sizlərlə yenidən Əlizadə Nuridir. Bu dəfə o, duasını dinləndirir. 

Hamı  bir dəryaya  tor atıb durub

Qızıl bəxt istəyir qızıl balıqdan.

-deyir şair. Necə də düzgün qeyd edir zavallı və aciz insanların istədiklərini.

Xoş mütaliələr!

Dua

Balıqçı toruymuş ömür deyilən,

Hamı öz torunu yığıb gedəcək.

Bəlkə bu sevinclə şəkil çəkdirim?-

Onsuz da bir azdan çıxıb gedəcək...

Yaxşı ki, bu gecə səhərə çıxdı,

Bağrı çatlamadı bu tənhalıqdan.

Hamı  bir dəryaya  tor atıb durub

Qızıl bəxt istəyir qızıl balıqdan.

Mən yerə asiyəm, göylər də uzaq,

Nə yaxşı ruhumun göy atları var.

Məni bu dünyada tapmaq çətindi

Tapacaq-kimin ki, qanadları var.

Bu yolu nə yaman uzun çəkiblər-

Yolun yarsında yorulur hamı.

İndi ürəyindən sınır adamlar

İndi çörəyindən vurulur hamı.

Qaldı şair başı dar ağacında-

O cavan saçlara indi dən düşür.

İlahi, bu dünya bir damla yaştək

Bəlkə də haçansa gözündən düşüb?!

Bəlkə son tövbədi sonuncu nəğmə,

Bəlkə son axşamdı elə bu axşam?

Bu dünya- qərib bir şəhər kimidi

Mən də bu "şəhər"də azıb qalmışam...

Nə yaxşı, dilimə toxundu adın,

Başladım adından həya etməyə.

İlahi, nə yaxşı lal doğulmadım-

Nə yaxşı,dilim var dua etməyə!

O üzdə nə varsa, görə biləydim,

Bir gün açılaydı göyün yaxası.

İlahi, bir dəfə üzünü göstər-

Adamlar bilmir ki, hara yıxılsın...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.01.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzet” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Vaqif Yusiflinin ədəbi tənqid yazısı təqdim edilir. 

Adil Babayevin 100 illiyinə 

Atası güllələnəndə o, ikiaylıq uşaq idi. Qafar Əliqulu oğlu Babayev o zaman (1925-ci ildə) Naxçıvan Muxtar Respublikasının daxili işlər komissarıydı. Ondan əvvəl də Hərbi komissar, Fövqəladə komissiyanın sədri vəzifələrində çalışmışdı və mənsub olduğu bolşevik partiyasına, Lenin ideyalarına sədaqətli idi. Amma uydurma sənədlər və üzünə duran adamların yalançı ifadələri əsasında Qafar Babayevi ölümə məhkum etdilər. İyirminci illər repressiya tufanının ilk zərbəsinə düçar olanlardan biri idi o komissar. Yalnız otuz ildən sonra - 1956-cı ildə Qafar Babayevə bəraət verdilər. 

O ikiaylıq uşaq - gələcəyin istedadlı şairi Adil Babayev isə anası Xeyransa xanımın qayğısı, mehr-məhəbbətiylə böyüdü, yaşa doldu. Adil Babayev Naxçıvanda yeddiillik məktəbi, Tbilisidə orta məktəbi bitirdi. Orta məktəbi bitirəndən sonra elə Tbilisidə ikiillik Müəllimlər İnstitutuna daxil oldu. Ədəbi yaradıcılığa da elə o illərdə başladı. İlk şeirləri "Yeni qüvvə" jurnalında, "Sovet Gürcüstanı" qəzetində və "Gənc nəsil" almanaxında dərc edildi. Tbilisidə yaşayarkən, "Sovet Gürcüstanı" qəzetində ədəbiyyat şöbəsinə rəhbərlik elədi. Sonra Bakıya köçdülər. Yenə mətbuatda çalışdı. Daha sonra İncəsənət İnstitutunun teatrşünaslıq fakültəsini bitirdi.

Və günlərin bir günü "Çinar" şeirini yazdı. Bu şeirdə o, Vətənə dönən bir qürbətçinin duyğularını ifadə edirdi. O qürbətdən dönən qoca üzünü cavanlara tutub gənclik illərini yada salır:

O anıb öz gənclik macərasını,

Deyir oğlanlarım, şirindir vətən.

Ondakı hər soyuq daş parçasını

Minlərlə gövhərə dəyişmərəm mən.

Mən də cavan idim, mən də sevirdim

Zərif bir afətin gülüşlərini.

Min şirin xəyala dönərdi dərdim

Onunla gəzdikcə dağ döşlərini.

Daddıqca aləmin hər nemətini,

Dilbər guşələrdə ötdüsə ömrüm,

Dünyanın ən böyük səadətini

Bu boylu çinarın altında gördüm.

Bu şeiri oxuyan ustad Səməd Vurğun onun təsiri altında "Mənim arzum" şeirini qələmə aldı və 20-21 yaşlı cavan şairi ürəkdən alqışladı:

Şair, nə incədir rübabın sənin,

Uçurdu ruhumu çaldığın o saz!

Vətən torpağında bitən gülşənin

Yarpağı saralıb, çiçəyi solmaz!

Səməd Vurğunun bu cavan şairə belə ehtiram və qayğısı Adil Babayevin həyatında bir dönüş nöqtəsi oldu. Hansı cavan şair istəməzdi ki, ustad Səməd Vurğun onun haqqında söz deməsin? Adil Babayev tezliklə Azərbaycan Yazıçılar İttifaqına üzv qəbul olundu, amma tərcümeyi-halında atasını inkar etmədi, güllələndiyini gizlətmədi. Atası bəraət alandan sonra isə Sov.İKP üzvlüyünə qəbul olundu.

Daha rahat nəfəs almaq olardı. Artıq üzərindən "xalq düşməninin oğlu" nəzərləri götürülmüşdü. 

Adil Babayevin şəxsiyyəti ilə şeirləri arasında heç bir ziddiyyət yox idi. Təbiətən saf, təmiz, işıqlı bir insan idi və bu xasiyyət onun şeirlərində də gözə çarpırdı. Nə yazırdısa, səmimi yazırdı. Onun şair səciyyəsi barədə hamının gəldiyi bir qənaət bu idi ki, Adil Babayev lirik şairdir. Sağlığında onun iyirmi kitabı çap olunmuşdu. Vəfatından sonra da neçə şeirlər kitabı işıq üzü görüb. Oğlu Etibar Babayevin tərtibi ilə çapdan çıxan "Fəsillər dəyişəndə" şeirlər kitabı fikrimizcə, ən sanballı toplu kimi diqqəti cəlb edir. Etibarlı oğul Etibar Babayev bu kitaba Adil Babayev sənətini və şəxsiyyətini işıqlandıran gözəl bir müqəddimə yazıb.

Adil Babayevin poetik yaradıcılığı həm mövzuca, həm də bədii sənətkarlıq baxımından zəngin və çoxcəhətlidir. Görkəmli tənqidçi-ədəbiyyatşünas, akademik Kamal Talıbzadə "Şair, nə incədir rübabın sənin!" məqaləsində yazırdı: "Onun şair rübabının sədaları rəngarəngdir. Həyatın, təbiətin hər hadisəsi onun şair könlünü həyəcana, riqqətə gətirə bilir. Onun üçün böyük, kiçik mövzu, böyük, kiçik hadisə yoxdur. O, Vətəndən də, onun yollarından da, xalqlar dostluğundan da, evlərinin qabağında ucalan qarağacdan da, siyasi hadisələrdən də, küləkdən də, alma ağacından da, ulduzlardan da eyni hərarətlə, eyni ilhamla yaza bilir. Lakin bütün bunlar əsas bir mövzu ətrafında cəmləşir - insana, onun arzularına, gələcəyinə xidmət! İnsan şairin ölçü vahididir:

Adım - insan,

XX əsr adlanır

yaşadığım zaman.

Beynimdə təfəkkürün çırağı.

Əlimdə zəhmətin

şəfəq rəngli bayrağı...

Qismətim sevincdir, həyəcan, intizar".

Adil Babayev həm də teatr aləmi ilə bağlı bir insan idi. Onun "M.Əzizbəyov adına teatr", "Şərəfli yol" monoqrafiyaları Azərbaycan teatrının tarixinə həsr olunmuşdu. 

Bundan başqa, "Lütfəli Abdullayev", "Leyla Bədirbəyli", "Ağahüseyn Cavadov" kitabçaları görkəmli aktyorlar haqqındaydı. Onun teatrla bağlılığı "Dağlar qızı", "Yarımçıq portret", "Mənim məhəbbətim", "Qız görüşə tələsir" pyeslərinin müxtəlif səhnələrdə tamaşaya qoyulmasıydı.

Bu yazıda Adil Babayevin Azərbaycan ədəbiyyatında müstəsna yeri olan sonetlərindən söz açmaq istəyirik.

Məlumdur ki, sonet dediyimiz şeir formasının ilk nümunələri italyan ədəbiyyatında yaranmışdır. Onun yaradıcısı şair - vəkil Yakopo da Lentini olmuşdur. Sonralar bu şeir forması bütün Avropanı, Rusiyanı, Şərq ölkələrini gəzib-dolaşmış, XX əsrin əvvəllərində isə Azərbaycan ədəbiyyatına "müsafir" olmuşdur. Amma bu "uzaqdan gələn qonaq" illər keçdikcə bizim poeziyada öz yerini möhkəmlətmiş və digər şeir formaları kimi populyarlıq qazanmışdır. İndi Azərbaycan sonetindən söz açmaq olar.

Adil Babayevdən, onun yaradıcılığından söz açanda sonet janrı yada düşür və bu söz olmadan ümumiyyətlə, ondan danışmaq yarımçıq təsir bağışlayar. Qətiyyətlə deyə bilərik ki, Azərbaycan ədəbiyyatında sonetin - bu Qərb ədəbiyyatının (italyanların, ingilislərin, fransızların) bizim ədəbiyyatımıza "təşrif" buyuran şeir formasının poeziyamızda özünəməxsus yer tutmasında, milliləşməsində Adil Babayevin xidmətləri böyükdür. O, Azərbaycan sonetinin formalaşmasında böyük rol oynamışdır. Hərçənd ki, Azərbaycan poeziyasında sonet janrı artıq XX əsrin əvvəllərində təşəkkül mərhələsi keçirmişdi, 1920-1950-ci illərdə axtarış mərhələsinə qədəm qoymuşdu. Filologiya elmləri doktoru Hüseyn Həşimlinin "Azərbaycan poeziyasında sonet və terset" (Bakı, 2003) və filologiya elmləri namizədi Elşad Səfərlinin "Sonet janrı və Azərbaycan soneti" monoqrafiyalarından öyrənirik ki, Azərbaycan ədəbi mühitinə sonet bir janr kimi, öncə qeyd etdiyimiz kimi, XX əsrin əvvəllərində vəsiqə almışdır. Həmin dövrdə Osmanlı ədəbiyyatında bir sıra Qərb mənşəli lirik janrlarla bərabər, sonetə də müraciət olunurdu, T.Fikrət, M.E.Yurdakul, C.Sahir, Ə.Kamal kimi şairlər bu sahədə uğurlu nümunələr yaradırdılar. Bu müəlliflərin əsərləri o zaman Azərbaycan dövri mətbuatında da özünə yer tuturdu. H.Həşimlinin yazdığına görə, bizdə ilk soneti Seyid Səlmasi qələmə almışdır. Sonralar H.Cavid, Əlipaşa Səbur, Ə.Abid də bu janrda bəzi nümunələr yaradırlar. İyirminci-əllinci illərdə isə A.Şaiq, H. Cavid, S.Rüstəm, S.Vurğun, A.Əlirza, M.Müşfiq, A.Yıldırım, Ə.Cəmil, Ə.Kürçaylı - biri az, biri çox - sonetlər yazırlar. Amma Azərbaycan soneti altmışıncı illərdən başlayaraq hərtərəfli yüksəliş yoluna qədəm qoyur və onun ən məhsuldar yaradıcısı Adil Babayev olur. Adil Babayev bir müsahibəsində deyir ki, mən İtaliyada Petrarka, Dante, İngiltərədə Şekspir, Rusiyada Puşkin, Fet, Bryusov kimi böyük sonet ustalarının yaradıcılıq təcrübəsindən bəhrələnərək öz poeziyamızda bu formanın yeni nümunələrini yaratmağa çalışdım. 

Adil Babayev 240-a yaxın sonet müəllifidir. Bunların böyük bir qismi italyan soneti formasındadır (iki katren - hər biri dörd misra və iki terset - hər biri üç misra). Müəyyən sxemə, quruluşa tabe olsa da, sonetdə şairin söz deməyə, fikrini poetik şəkildə ifadə etməyə imkanları çoxdur. Adil Babayevin şairlik istedadı buna yetirdi və Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə bir məqaləsində qeyd etmişdi ki, Adil Babayevin sonetləri Avropa sonetinin qaydalarını saxlasa da, Şərq qəzəli ruhundadır, bir növ, sonetlə qəzəl sintez olunur. Adil Babayev Qərb şeiri şəklinə yeni ruh gətirmişdir.

Onun sonetlərini mövzular üzrə nəzərdən keçirsək, şairin daha çox bu formanın fəlsəfi məzmununa, həyat, ölüm, ömür yolları, dünya, zaman, sevgi haqqında düşüncələrinə diqqət yetirdiyinin şahidi olarıq. Sonetdə vəsf və tərənnüm də var, təbiət mənzərələri də öz əksini tapır, sevgi də tərənnüm olunur, amma fəlsəfi ahəng onun başlıca xüsusiyyətlərindən biridir.

İnsan gəlir dünyaya, yaşayır, bir gün köçür,

Sağ ikən ölən də var, ölüb sağ qalan da var.

Günlərin əllərindən gah şirin şərbət içir,

Gah acı zəhər içir dünyada yaşayanlar.

Mənə də bəxş edilib adi bir insan ömrü,

Ya tez, ya gec, bir gün çatacaq sona.

Ana torpaq, bəlkə də dərindən köks ötürüb,

Alacaq övlad kimi məni də öz qoynuna.

Ölüm müdhiş deyildir, yaşamaq çətin işdir,

Onun hər dəqiqəsi enişdir, yüksəlişdir.

Gəlin, əziz dostlarım, yaşamağı öyrənək.

Əlçatmaz üfüqlərə toxunsun qanadımız,

Coşğun nəğmələr kimi səslənsin həyatımız,

Öləndə də yaşayaq ölümsüz nəğmələrtək!

Bu, Adil Babayevin kitablarında ilk sonet kimi təqdim edilir. Daha sonrakı sonetlərdə şair gözəllikdən, onun insana bəxş etdiyi sonsuz sevinc və səadətdən, sözün "fikrin sərkərdəsi, xəyalın zinəti" olmasından, riyakarlığın, xəyanətin "zəhərli bir qan" kimi insanların mənəvi aləmini puç etməsindən, keçmişin gələcəyə körpü olmasından, təbiətin "ən böyük rəssam" kimi insanlara zövq və səfa bəxş etməsindən ("Əzəldən riyakar deyil təbiət"), ömrün qısalığından ("Əbədidir dünyamız, ötəridir ömrümüz"), şeirin əvəzolunmaz missiyasından ("Şeir - oyuncaq deyil, oynadasan, qırasan, Şeir - çiçək deyil ki, tullayasan solanda"), təzadlı dünyamızdan, sevgidən doğan həsrətdən ("Nə vaxtdır məhəbbət qürbətindəyəm, Mənə yad görünür doğma şəhərim") və s. bəşəri məsələlərdən söz açır. Bütün sonetlərin qəhrəmanı şairin özüdür və o öz dünyasından böyük dünyaya boylanır, XX əsr insanının duyğu və düşüncələrini izhar edir. Sərbəst şeirdən başqa bütün şeir formaları müəyən qəliblə diqqəti cəlb edir, amma hər hansı şeir qəlibinə görə deyil, məzmununa, "o dar qəfəsdə" ifadə etdiyi fikirlərə görə oxunur, yayılır, sevilir. Bir nümunə gətirək:

Axıdın çayları damarlarıma

Səpin şimşəkləri sinirlərimə.

Fikrimi, duyğumu çəkin tarıma,

Alov qarışdırın alın tərimə.

Ürəyim hayqırsın sellər içində,

Darda, can verəndə uzansın əlim.

Tufanda, yağışda, boranda, çəndə

Tək qalan bir dostu qurtara bilim.

Dərələr, yarğanlar olsun yatağım,

Yansın susuzluqdan dilim-dodağım.

Çəkim yollar boyu əzab, əziyyət,

Günlərim bənzəsin burulğanlara,

Gah zəfər qazanım, gah alım yara;

Axı, düşmənimdir süstlük, ədalət. 

Və sonuncu sonetinin iki terseti belə bitir:

Qoy yapışsın əlimdən günəşin şəfəqləri,

Yenə qalxım ayağa, seyr edim üfüqləri.

Çağlasın varlığımda işıq dolu bir ilham.

Mən ömür istəmirəm riya, xəyanət üçün;

yurduma gərək olan söz üçün, sənət üçün -

Ömürdən doymamışam, 

həyatdan doymamışam.

"Ömürdən doymamışam, həyatdan doymamışam" deyən Adil Babayevin təəssüflər ki, ömrü qısa oldu, cəmi əlli iki il yaşadı. Amma bir şair kimi unudulmadı. Onun sonet yolu elə sağlığında və ölümündən sonra poeziyamızda davam elədi (Abbasağa Azərtürk, Şəkər Aslan (ilk sonetlər çələnginin müəllifi), Abbas Abdulla, Sabir Mustafa, Vaqif Hüseynov, İltifat Saleh, Balayar Sadiq, Elşad Səfərli, Əli Nasir, Əhməd Haqsevər, Mirhaşım Talışlı və b.).

"Təzədən doğulur şair ölən gün" - bu misra da Adil Babayevindir və onun ölümündən ötən bu 48 il ərzində o həmişə bizim üçün təzədən doğulub. Çünki əsl şairlər ölümündən sonra bir daha doğulurlar...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.01.2025)

Enver Aykol, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Türkiyə təmsilçisi

Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə layihəsi olan TÜRK MƏDƏNİYYƏTİNİN ÜNLÜLƏRİ layihəsində bu gün sizlərə çağdaş Türkiyənin ən tanınmış yazarlarından biri, Türkiyə Cumhuriyyəti Prezidentliyi Mədəniyyət və İncəsənət Siyasətləri Şurasının sədri olan İskəndər Pala ilə müsahibəni təqdim edirik.

-İskəndər bəy, əvvəlcə müsahibə təklifimizi qəbul etdiyiniz üçün sizə təşəkkür edirik. Daha əvvəl "Od", "Şah və Sultan", "Babildə Ölüm İstanbulda Eşq", "Karun və Anarşist" romanlarınızı oxumuş biri olaraq, divan ədəbiyyatı üzrə çalışmalarınızın yazıçılığınıza böyük təsir göstərdiyini düşünürəm. Əsərlərinizdə qədim mədəniyyətimizin zənginliyini və müasir dövrün şərtlərini uğurla birləşdirdiyinizi görürük. İskəndər bəy, romanın digər ünsürlərinə keçmədən əvvəl, ədəbiyyatın ən əsas tikinti materialı olan dil barədə sizinlə kiçik bir söhbət etmək istəyirəm. "Eşq Hekayəsi" 1500-cü illərin sonu ilə 1600-cü illərin əvvəllərində Osmanlı coğrafiyasında cərəyan edir. Krım, Qara dəniz və nəhayət, paytaxt İstanbul... Həm dövrün dilini, həm də az öncə adını çəkdiyimiz bölgələrin şivələrini romanda işləyərkən hansı meyarları nəzərə alırsınız? Həm dövrün atmosferini qurmaq, həm də müasir oxucuya xitab edəcək bir əsər yaratmaq sizin üçün çətin olmadımı?

-Tarixə dair bir şey yazacaqsınızsa, qarşınızda bir neçə çətinlik olacaq. Əvvəlcə yazdığınız dövrün dilini, coğrafiyasını, gündəmini, ictimai həyatını, ənənə və adətlərini araşdırmaq lazımdır. Peşəkar təcrübəmi divan ədəbiyyatı üzərində cəmləşdirmiş olmağım bütün bu məsələləri mənim üçün bir qədər asanlaşdırır. Yenə də romanlarıma məkan olaraq seçdiyim şəhər və yaşayış yerlərinin hansı zaman kəsiyində necə bir demoqrafik quruluşa malik olduğunu araşdırmağa laqeyd yanaşmıram. Romanın keçdiyi zaman kəsiyində danışılan türkcənin xüsusiyyətlərini qorumaq da vacibdir. Xüsusilə müraciət cümlələrində, şəxslər haqqında istifadə edilən ləqəblərdə, peşə adlarında, sabit müraciət ifadələrində, ənənəvi və gündəlik həyat ifadələrində dövrün dilini tutmaq lazımdır. Oxucunun özünü bir tarix dəhlizində hiss etməsi buna bağlıdır. Müasir dillə keçmişin dilini müəyyən bir səviyyədə birləşdirmək lazımdır. Qəhrəmanlarınız tamamilə tarixə aid terminologiya və ya danışılan dövrün dili ilə danışarsa, bugünkü oxucu bir şey başa düşməz və kitabı dərhal kənara qoyar. Məncə, tarixi romanın uğuru bu dil və ifadə balansını yaxşı qura bilməkdə düyünlənir. Məkan, ənənə, tarixin axışı, hadisələrin şərhi kimi tarixdən alınan hər bir element dil və ifadəni dəstəkləyən faktorlardan ibarətdir. Nəticədə, bir romançı hansı dövrü danışırsa, özünü həmin dövrə uyğunlaşdırmalı, sanki orada yaşayırmış kimi bir reflekslə romanını yazmalıdır. Bu baxımdan mən də XVII əsrin əvvəllərindəki İstanbul, Krım, Misir kimi yerləri dərindən araşdıraraq işə başladım. Bugünkü Bolqarıstanda qalan Kaliakra – tariximizdəki adı ilə Kalyekara – başda olmaqla bəzi yerlərə səfərlər edib, yerində araşdırmalar apardım, coğrafiyanı incələdim. XVII əsrin əvvəllərinə aid kitablardan da o günkü vəziyyətlərini öyrəndim. Tarixi adların coğrafiya ilə uyğunlaşan xüsusiyyətlərini belə incələdim.

-Söz buraya gəlmişkən, romanda diqqətimi çəkən digər bir mövzu da yer adlarıdır. Bildiyiniz kimi, Rus Çarlığı və daha sonra Sovetlər Birliyi çoxlu Türk şəhərini işğal etdi. Ardınca, işğal etdikləri bölgələrdəki Türk mədəniyyətini ortadan qaldırmaq üçün şəhər və köylərin qədim Türk adlarını dəyişdirdilər. Günümüzdə xüsusən Qırım tatarları, Türk yaşayış yerlərinin Rusca isimlərlə anılmasından çox narahatdırlar. Akmescit yerinə Simferopol, Kefe yerinə Feodosiya kimi... Bəs siz, romana hazırlıq edərkən hekayənin keçdiyi coğrafi bölgələrə dair necə bir araşdırma apardınız?

-Coğrafa üstündəki hakimiyyətlərin dəyişiməsi və idarələrin əldən-ələ keçməsi təəssüf ki, tarixi silmək üzərinə qurulmuş tədbirlərlə irəlilər. Bunun əksinə hərəkət edən millətlərin başında türklər gəlir. Babalarımız fəth etdikləri yerlərin adını dəyişdirmək əvəzinə, çox vaxt bu adları öz dillərindən oxşardıqları sözlərlə anmağı tərcih edirdilər. Xüsusilə yaxın çağdakı işgallar, fəthlər, istilalar təəssüf ki, amansızca tarixə zərər vurmuş, Osmanlının parçalanma prosesində isə bütün işgalçı millətlər öncə adları dəyişdirərək imperialist hakimiyyətlərini qərarlaşdırmağa çalışmışlar. Təəssüf ki, 20-ci əsr daxil olmaqla son iki əsrin imperial anlayışı mübarizəni kimlikləri silməklə başlatmış, yer və şəxs adlarını dərhal dəyişdirmiş, ibadətxanələrin, milli və dini quruluşların təhrif və ya dönüşümünü təşvig etməklə davam etdirmiş, ənənə və mərasimlərin qadağan olunmasıyla son zərbəni vurmuşlar. Mən romanlarımda Osmanlı coğraflarında gəzinərək bu adları tariximizdəki şəkilləriylə istifadə etməyi tərcih edirəm. Bu baxımdan tarixi yer adları sözlükləri daim masamda olur. Bununla birlikdə, oxucunun zehinində sual işarəsi yaradacaq adlar olduqda, ya günümüzdəki qarşılığını da qeyd edərək, ya da bir münasibət tapıb, başqa millətlərin oraya hansı adla müraciət etdiyini roman qəhrəmanlarından birinə dedirdərək hadisələrin keçdiyi yeri izah edirəm.

-Romanda formal olaraq dərhal diqqəti çəkən bir mövzu var. Xarakterlərin özləriylə söhbətlərini, daxili dialoqlarını - ki bunlar çox vaxt bir, iki cümlədən ibarət olur - fərqli bir şəkildə vermişsiniz. Buradakı məqsədiniz aradakı fərqi oxucuya daha açıq bir şəkildə bildirməkmi? Oxucunun idrakına kifayət qədər etibar etmirsinizmi? Daxili danışıqların ötürülməsi üzrə sizin fikrinizcə fərqli metodlar vardırmı?

-Oxucunun idrakına güvənməməkdənsə, roman xarakterinin daxili aləmindəki zənginliklərin oxucu tərəfindən bilinməsi deyək buna. Əlbəttə, daxili səsləri fərqli metodlarla vermək mümkün, amma mən roman axışını pozmadan bir cümlə-i muterize həlində verməyi tərcih edirəm. Bunu öncəki romanımda, Surname'də tətbiq etmiş və oxucunun xoşuna getdiyini təcrübə etmişdim.

-Romanda Kaligra pirinin Bahşı’ya dediyi “Sən Leyla’ya təlipsən, Mevla’ya yollar, yollar var...” ifadəsi bizə Bahşı’nın daha ilk mərtəbəni keçə bilmədiyini göstərir. Günümüzdə Leyla’nı bilmədən Mevla’ya təlip olan çox insan var. Romanınızı oxuduqdan sonra ağlıma belə bir sual gəldi: Leylasını tapa bilməmiş, sevgini heç dadmamış biri həqiqətən Mevla’ya çata bilərmi? Mevla’ya gedən yollar Leylaların körpüsündənmi keçir?

-Təsbitinizdə tamamilə haqlısınız. Təəssüf ki, günümüzdəki səthi anlayış Leyla’nı ya əhəmiyyətsiz hesab edir, ya da onu ucuz bir əmtəə kimi görür. Sevgi sözünün mənası artıq o qədim əzəməti ilə yaşamır. Mövlana həzrətləri deyir ki, “Sevgi şəfadır, sevgi gücdür, sevgi dəyişimin möhürüdür!” Yerdəki hər şey – çörək otundan günəşə qədər - sevgi ilə yoğrulmuş, sevgi ilə var olmuş, sevgi ilə hərəkət etmişdir. Kainatda hər şey sevgi ilə yaradılmış, sevgi hamuru könüllərə mayalanmışdır. Sevgi unudulanda insanlar əzab çəkməyə başladı, pisliklər və zorakılıqlar baş qaldırdı. Bu gün dünya sevginin şəfasına, gücünə möhtacdır. Şikayət etdiyimiz dünyanın dəyişməsi üçün yeganə resept sevgidir. İşlər sevgi ilə görülərsə, düyünlər sevgi ilə bağlanarsa, insanlar sevgi ilə görər, baxar, eşidər və irəliləyərsə, bəşəriyyət qurtuluşa yönələcəkdir. İnsan içindəki sevgini itirdiyi üçün dünyada körpələr ölür, günahsızlar həyatını itirir, zalımların zülmü artır.

-Romanda köləlik məsələsini dramatik və realist bir üslubla işləyirsiniz. Xüsusilə fırtınaya düşən gəmidəki heyətin kölələrə qarşı münasibəti olduqca təsirlidir. Səmi Paşazadə Səzaidən bu günə qədərki dövrü nəzərə aldığınızda, ədəbiyyatımızda köləlik məsələsinin kifayət qədər işlənildiyini düşünürsünüzmü? Yazıçılarımız köləlik mövzusunu qələmə almaqdan çəkinirmi?

-Köləlik anlayışına müasir həyatın refleksləri ilə baxanda insan şiddət və ya mərhəmətsizlik hiss edir. Osmanlıdakı köləlik sistemi əsla Avropanın zalım köləlik anlayışı ilə eyni deyildi. Xüsusilə Afrikadan edilən imperialist kölə ticarətindəki zülmlər və ya vicdanları incidən davranışlar əsla əcdadımızın seçimi ola bilməzdi. Bütün bunlara baxmayaraq, bir insanın azadlığını itirməsi başlı-başına bir insanlıq faciəsidir. Mən romanımda bu faciəni çatdırmağa çalışdım. Hətta kölələrin azadlığı üçün xüsusi bir xətt qurdum.

-Köləlik mövzusuna toxunmuşkən, başqa bir məqama da toxunmaq istəyirəm. Gunala, aşiq olduğu Bahşı’ya “Azadlıq bəlkə də sevgiliyə kölə olmaqdır, əfəndimiz!” deyir. İnsan özünü sevgiyə təslim etmədən kamilləşə və azadlığa qovuşa bilərmi?

-Mən insaniyyət anlayışını dolduran dəyərləri çox əhəmiyyətli hesab edirəm. Allah insanı bu dəyərlərlə yaratmışdır. Yəni mayamızda yaxşılıq, zəhmətkeşlik, dürüstlük, gülümsəmək, sevmək, dostluq kimi dəyərlər var. İnsanlıq anlayışını dolduran bu dəyərlərdən uzaqlaşdıqca həm özümüz əzab çəkirik, həm də ətrafımıza zərər veririk. Sevgi, bu dəyərlərin hamısını özündə birləşdirən, onlardan bir miqdar alaraq var olan bir hissdir. Aşıqsınızsa, məşuqun hüzurunda pislik edə bilməzsiniz, tənbəllik etməzsiniz, dürüstlükdən ayrılmazsınız, gülümsəməyi bir kənara qoymazsınız, düşmənçilik hissləriniz qabarmaz, hər kəslə barışıqda olarsınız və s. Beləliklə, Mövlananın dediyi kimi, insan yalnız sevgi ilə xilas olar, qurtuluşunu təmin edər. Əgər siz sevgi yolunda Leyla’nın adını silsəniz, Mevla’ya gedəcək yollar çətinləşər, yol itər...

-Romanda Mahmut Dede’nin çoxqatlı bir hekayəylə (hekayə içində hekayə danışaraq) Evrennik İshak və Sülün Mustafa’nın sualına cavab verdiyi bir bölüm var. Bu hissə mənə Mövlananın “Məsnəvi”si ilə Əttarın “Məntiqu’t-Tayr”ını xatırlatdı. Əlbəttə, üstqurmacanın ədəbiyyatımızda artıq tez-tez istifadə edilən bir texnika olduğunu bilirik. Ancaq klassik əsərlərimizin sizin üzərinizdəki təsirini maraq edirəm. Bu barədə bizi məlumatlandıra bilərsinizmi?

-Mən klassik ədəbiyyat müəllimiyəm və təbii ki, materialımı da klassik əsərlərdən seçirəm. Bu baxımdan özümü qədimdən bu günə daşınan bir karvancı kimi hiss edirəm. Əcdadımızın topladıqlarını bu günün oxucusuna çatdırmaq vəzifələrimdən biridir. Akif mərhumun ifadəsiylə əcdadımızın malik olduğu mədəniyyət mirasını “dövrün idrakına söylətmək” mənim borcumdur. Qalib Dədə'nin “Çaldımsa da miri malı çaldım” dediyi nöqtə, yəni.

-Sevgi bu kitabda olduğu kimi bir çox romanınızın da əsas mövzusunu təşkil edir. “Aşk Hikayesi” adlı kitabınızdan sonra hələ də sevgi haqqında söyləyəcək bir sözünüzün, danışacaq yeni bir hekayənizin olduğunu düşünürsünüzmü?

-Bənzər bir sualı redaktorlarımdan biri də verdi və bu kitabdan sonra sevgi haqqında başqa nə yaza biləcəyimi sorğuladı. Məncə sevgi tükənməz bir xəzinədir, bir “hikaye-i la tentehi”... Bu romanı sevgi üçün yazdığım doğrudur. Sevginin əsilzadəliyini, getdikcə yayılan “Aşkım!” xitabındakı səthiliyi, sevginin yalnız cinsəllik olmadığını, sevginin qat-qat kamilliyə doğru irəliləyən bir yol olduğunu oxucuya göstərmək və bu mövzuda həm özünü sorğulamasını təmin etmək, həm də daha yüksək sevgilərə talib olmaq yolunda hərəkətə keçməsinə bələdçilik etməkdir niyyətim. Qırımda Bahçesaraylı iki gəncin hekayəsi olaraq başlayıb İstanbulda digər iki aşiq ilə qarşılaşan, toqquşan və mürəkkəb bir burulğana çevrilən bir həsrət, bir hicran, bir firqət macərasıdır mənim danışdığım. Sultan I. Əhməd dövrünün İstanbulunda sarayla xalq arasındakı keçidlərdə savrulan qəhrəmanlarımızın həsrətlə düyünlənən əzablarında sevginin bütün hallərini əks etdirməyə çalışdım. Qısaca tarixdə nümunəsinə tez-tez rastlanan qara sevdaları anlatdım. Oxucunun sevgi səbəbilə ağlamasını istədim. Ağlayacaq da. Bəlkə sevgisini göz yaşıyla yuyarsa, həqiqətə gedən yolu daha yaxşı görəcək, çirklənən gözlərindən ürəyinin təmizliyinə bir yol tapacaq.

-Son olaraq kitabla bir az uzaqlaşaraq bir sual vermək istəyirəm. Müasir yazarlarımızı da nəzərə alaraq günümüzün Türk romanı haqqında nə düşünürsünüz? Bugünkü roman öz səsini tapa bildimi? Yoxsa sabahlara qalacaq olan bir neçə romançının şəxsi sədasıdırmı?

-Bu çox dərin və təhlillər tələb edən bir sualdır, əzizim. Hər dövr öz səsini göy qübbəyə həkk etməkdə mahirdir; amma intensiv, amma səthi... Məni düşündürən əsas şey günümüzdən geriyə qalacaq romanlardan çox, romanın bir forma, bir janr olaraq davam edib-etməyəcəyidir. Yəqin ki, on il sonra romanların içinə QR kod yüklənməyə başlanacaq, rəqəmsal dünyadan vizuallar təklif olunacaq, sözlərin, cümlələrin, paraqrafların yerini ekran hərəkətləri və rənglər tutmağa başlayacaq. Bunu düşünmək məni qorxutmur. Çünki roman bir məzmundur. Məzmuna sahib olub onu təqdim etmək gələcək nəsillərə də xitab etmək deməkdir. Roman olaraq oxumasalar belə, film olaraq izləyib vizuallarıyla vaxt keçirəcəklər, sizinlə tanış olacaqlar. Bu səbəblə mən bütün romanlarımda gələcəkdə də mənalı olacaq məzmunları seçməyə çalışıram. Sözümün tarixdə qalacağına da inanıram. Nə qədər müddət deyə soruşsanız, bax bu, sözümün dəyəriylə bağlıdır. Günümüzün romanının səsini yaradacaq yazarların da bu məsələyə riayət etmələri lazım olduğuna inanıram. Yalnız əyləncə üçün roman yazmaq yerinə bir sancısı, bir ideologiyası olan romanlar yazmaq lazım deyilmi?! Sənət sənət üçündür görüşünə hörmətlə yanaşmaqla birlikdə, dövrümüzdə sənətin cəmiyyət üçün olması daha faydalı deyilmi?

İSKƏNDƏR PALANIN TƏRCÜMEYİ-HALI

İskəndər Pala 1958-ci ildə Uşaqda anadan olub. İstanbul Universiteti Ədəbiyyat Fakültəsini bitirib (1979). Divan ədəbiyyatı sahəsində doktor (1983), dosent (1993) və professor (1998) olub. Divan ədəbiyyatının xalq kütlələri tərəfindən yenidən sevilib başa düşülməsi üçün klassik şeirdən ilham alan məqalələr, esselər, hekayələr və qəzet yazıları yazıb.

Təşkil etdiyi Divan Ədəbiyyatı seminarları və konfransları geniş kütlələr tərəfindən izlənilib və "Divan Şeirini Sevdirən Adam" kimi tanınıb. Bəzi işləri ilə Türkiyə Yazarlar Birliyi Dil Mükafatını (1989), Türk Dil Qurumu Mükafatını (1990), Türkiyə Yazarlar Birliyi Araşdırma Mükafatını (1996) qazanıb. Həmşəhərliləri tərəfindən "Uşaq Xalq Qəhrəmanı" seçilib. Babil’de Ölüm İstanbul’da Aşk, Şah ve Sultan, Od, Efsane, Mihmandar, Karun ve Anarşist adlı romanlarının nəşrləri yüz minlərlə çatıb. Bu romanları bir çox mükafat alıb və xarici dillərə tərcümə edilib. 2013-cü il Prezident Böyük Mükafatına ədəbiyyat sahəsində layiq görülüb. Hal-hazırda T.C. Prezidentliyi Mədəniyyət və İncəsənət Siyasətləri Şurasının sədri vəzifəsini icra edir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.01.2025)

Şəfa Vəli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Şair, yazıçı Güldərən Vəlinin  şeirlər kitabı işıq üzü görüb. ƏSəsinə gələrəm” adlı kitaba şairin uzun illər qələmə aldığı şeirlər toplanıb. 

Oxucular şairin Göyçə həsrətli şeirlərini oxuduqca, Göyçə dənizinin sahillərinin, Dərə kəndinin ətrafındakı bulaqların, dağların bədii sözlərlə çəkilmiş rəsminin sehrinə dalacaqlar. Eyni zamanda, şairin Göyçəyə qovuşmaq ümidinin də şahidinə çevriləcəklər: 

Göyçənin dağları dağlardan göyçək,

Yazda ətir saçır hər gül, hər çiçək.

Sərin bulaqlardan doyunca içək,

Şehli çəmənində itərik dedim,

O Ulu Göyçəmə dönərik dedim. 

Güldərən Vəlinin lirikasında zaman-insan münasibətləri, insanın özünüdərki, taleyinə şairlik yazılanların ürək çırpıntıları xüsusi yer tutur:

Köklənmiş bir tardır şair ürəyi,

Zili də ağladır, bəmi də onun. 

Toxunma, toxunma sarı simlərə!

Qəmi də ağladır, dəmi də onun.

Şairə  ömrünün bundan sonrasında yeni yaradıcılıq uğurları arzulayır, nəsr kitabının da yolunu gözlədiyimizi bildirmək istəyirik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.01.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Zahirə Cabirin nağıllarını təqdim edir. Nağıllar uşaqlar üçün yaradılır. Amma bu nağılları böyüklər də məmnuniyyətlə oxuyurlar və bəyənirlər.

Növbəti təqdim edilən nağıl Canyataq-Gülyataq qızılı adlanır.

Hamam hamam içində, xəlbir saman içində, dəvə dəlləklik eylər köhnə hamam içində, balçının bal tası yox, baltaçının baltası, burdan bir tazı keçdi, onun da xaltası yox. Nağıl-mağıl bilmərəm, bilsəm də söyləmərəm, xandan gəlmiş nökərəm, dinmə böyrünü sökərəm.

Biri vardı, biri yoxdu. Bir padşah vardı. Onun Can adlı aman-zaman bir oğlu vardı. Can igidləri başına yığıb ova gedər, at çapıb, ox atardı. Bir gün ov dalınca düşərkən meşədə çırpı yığan gözəl bir qızla rastlaşdı. Qız nə qız, görən bunun camalına heyran qalardı, qaş qara, gözlər sürməyi, boyu sərv.  Qız onu görçək ürkək baxışları ilə tez şələsini götürüb getmək istədi. Can atdan düşüb qızdan hansı obadan olduğunu sordu. Qız heç bir söz demədi. Yalnız qorxu, həyəcanla icazə istəyib ordan uzaqlaşdı. Can xeyli vaxt qızın gözəlliyi qarşısında donub qaldıqdan sonra özünü birtəhər ələ alıb və evə dönür. Qızın dərdindən rəngi saralır, solur, bir an belə onu unutmur.  Xəstələnir. Padşah məmləkətin loğmanlarını sarayına dəvət edir, oğlunun dərdinin əlacını soruşur. Onlar xəstəliyi ilə bağlı heç bir söz deyə bilmirlər. Bir dərviş gəlir, Cana baxır və padşaha bildirir ki, oğlunun xəstəliyi sevgi xəstəliyidir. Oğlunu sevən ata Candan onun kim olduğunu sorur. Can isə gördüklərini danışır, qızın hansı obadan olduğunun bilmədiyini deyir. Atası söz verir ki, o qızı tapıb, onunla Canı evləndirəcək. Atasının ona mərhəmət göstərdiyi görən Can o qızı axtarmaq eşqilə sağalır, ayağa durur. Yenə də  meşəyə üz tutur, axtarır, taqətdən düşür, yorulur. Yaxınlıqdakı çaya gedib yuyunmaq, bir az dincliyini almaq istəyir.

Hə, sizə kimdən deyim, Canın meşədə rast gəlib, gördüyü qızdan. Bu qızın adı Gül idi. Körpəlikdən anasını itirmiş, atası dul qadınla evlənmişdi. Analığ ona gün verib, işıq vermirdi. Gününü göy əskiyə döndərmişdi. Evin bütün ağır işlərini ona gördürərdi. Gül hər gün çaya gəlib, ağır səhənglə evlərinə su daşıyardı. Ögey ana Gülün günü- gündən gözəlləşdiyini görüb daha da qəddarlaşırdı. Bütün günü onu işlətməkdən, söyməkdən, təhqir etməkdən həzz alırdı.

Gül də meşədə cavanı gördüyü gündən könlün ona salmışdı. Hər cün çaya gəlir, çayın kənarında məskən salmış salxım söyüdün altında oturub dərdini caya danışır, dərdləşirdi. Və yenə də çaya gəlib səhəngini doldurdu. Gözlərini qaldıranda qarşısında Canı gördü. Gül özünü bir anlıq itirib, çaş-baş qalır. Can onu axtardığını, onu gördüyü gündən yalnız onun eşqilə yaşadığını, sevdiyini bildirir. Gül də ona biganə qalmadığını söyləyir. Nəhayət, Can padşaha istədiyi qızdan danışır, ona bir könüldən min könülə aşiq olduğunu deyir. Padşah oğlu ilə razılaşır və Gülü oğlu üçün istəməyə elçi göndərir. Ögey ana padşahın oğlunun Gülü sevdiyini eşitcək hikkəsindən, paxıllığından az qalır ki, çatlasın. Dərdə düşür. Bütün günü fikirləşir ki, nə etsin. Axır ki, tapır. Gələn elçilərə qızının əvəzində qızıl yatağı istəyir və bu yataqların yalnız Canın əli ilə tapılmasını istəyir. Əri nə qədər onu bu fikrindən daşındırmaq istəyirsə əl çəkmir.

Can, bu yolun gedər-gəlməz olduğunu bilsə də, sevdiyi qızın yolunda qızıl yatağı əldə etmək üçün yola düşür.  Yorulmadan, gecə, gündüz bilmədən çayın qırağındakı qayalarda qızıl yatağı axtarır.  Gülün eşqiylə sıldırım, adamkeçməz qayalarda külüng vurur. Nəhayət ki, tapır. Həmin vaxt Gül Canı görmək ümidilə çayın kənarına gəlmişdi. Çayın kənarındakı qayalardan Canın külüngünün səsini eşidir. Can həmin vaxt artıq qızıl yatağını tapmışdı. Külüng səsi ara verəndə Gül aşağıdan onu səslədi. Can Gülün səsin eşitdi, tez sevgilisinə qovuşmaq istədi. Qayaların üstündən sanki uça-uça ona qızıl yatağını tapdığını söyləmək istədi. Elə bu vaxt ayaqları yerdən üzüldü, qayadan sürüşdü, ölümcül halda çaya düşdü. Gül onu dizləri üstə aldı, sevgilisinə son anda doyunca baxdı, qayaların üstünə çıxdı, özünü qayadan atmaq istədi. Bu vaxt bir pəri peyda oldu. Onun əllərindən tutub, qayadan aşağı endirdi. Qıza dedi ki, yaxınlıqdakı qalanın arxasında yerdən bir bulaq çıxır, dirilik suyudur. Get o bulaqdan su götür, Canın yaralarına tök, Can sağalacaq. Gül pərinin dediyi kimi etdi, axtarıb bulağı tapdı, dirilik suyundan gətirib Canın yaralarına tökdü. Can gözlərini açdı. İki sevgili yenidən bir-birinə qovuşdu.

Bəli, padşah bu xəbəri eşidən kimi bütün şəhəri xalça-xalı ilə bəzədi. Böyük sevinc, coşqu ilə çıxdı oğlunun, gəlninin qabağına. Analığ bunları gördükdə qan başına vurdu, paxıllıqdan bağrı çatlayıb öldü.

Padşah oğluna qırx gün, qırx gecə toy elədi. Onlar yedi, içdi, yerə keçdilər. Siz də yeyin, için, kama çatın. Göydən üç alma düşdü. Biri mənim, biri özümün, biri də nağıl danışanın.

İllər keçir. Həmin qızıl yatağı Canyataq-Gülyataq adı ilə məşhurlaşır. Onların sevgi dastanı dillərdə gəzir. Can və Gül bir-birini sevən bütün aşiqlərə bu qızıl yatağından pay verir.

Danışdığım nağıl Kəlbəcərdəki Canyataq-Gülyataq qızıl yatağı haqqındadır. O yer sevgililərin qovuşduğu yerdir. Ordan nə qədər qızıl daşısalar da, həmin yataqdan qızıl tükənməz, cünki o müqəddəs yer - əbədi sevginin yatağıdır. Oradan çıxan qızıldan həmin yerlərin insanları xeyir görər. Xaincəsinə əl uzadanların apardıqları qızıl isə onlara xeyir gətirməz, gilə dönərək ayaqlara yapışar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.01.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.   

                                      Üçüncü xatirə

«Ötən əsrin 70-ci illərində Heydər Əliyev Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası nümayəndə heyətinin başçısı kimi Suriyaya səfər etmişdi. Suriya televiziyasının işçisi kimi mən cənab Heydər Əliyevlə görüşüb ondan səfərlə bağlı müsahibə götürdüm. Müsahibənin gedişində Heydər Əliyev məndən soruşdu: «Moskvadan nə istərdin? Mən də müsəlmanam, bir şey lazımdırsa, çəkinmədən deyə bilərsən».

Onun belə sadə, səmimi münasibəti məni cəsarətləndirdi və özümün ən vacib problemim üçün ona müraciət etdim. O vaxtlar mən Suriya vətəndaşı olan, ancaq Moskvada yaşayan bir qızla evlənmək istəyirdim. Lakin müvafiq sovet dairələri qıza Moskvadan Suriyaya gəlməyə icazə vermirdilər. Mən bu problemin həlli üçün Heydər Əliyevə müraciət etdim. O isə gülümsəyib dedi: «Mən elə bilirdim, sənin xahişin böyük bir problem barədə olacaqdır. Elə bu? Həll edərik!»

İki həftədən sonra Moskvada viza bölməsindən nişanlıma bildirdilər ki, müvafiq dairələrin onun Suriyaya getməsinə heç bir etirazı yoxdur. Beləcə, biz ailə qura bildik, Heydər Əliyev mənim ailə səadətimin bünövrəsini qoydu.

Mən, həyat yoldaşım və üç övladım ömrümüz uzunu o böyük şəxsiyyətə minnətdar olacaq, onu unutmayacağıq»

Məhəmməd Xeyir Vadi (Suriyanın Çin Xalq Respublikasındakı səfiri)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.01.2025)