Super User
İran niyə əndişəlidir, yaxud “Jewish Press” Ərdəbil imamının təxribatçı çıxışından yazıb
“İran Azərbaycanın Ermənistan üzərində qələbəsini şəxsi itki kimi qəbul edib və buna görə də Azərbaycana qarşı mövqeyini sərtləşdirib.” - Bu barədə tanınmış siyasi şərhçi və jurnalist Reyçel Avraham ABŞ-nin “Jewish Press” nəşrində dərc olunmuş “Bakı ilə Tehran arasında yeni diplomatik münaqişə yaranırmı?” adlı məqaləsində yazıb.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, məqalədə bildirilir ki, İranın Ərdəbil şəhərində Çaldıran döyüşü ilə bağlı keçirilən anım mərasimində moizəçi Qulamrza Quluzadə Türkiyə və Azərbaycana, həmçinin hər iki ölkənin prezidentlərinə qarşı təhqiramiz ifadələr səsləndirib. Tədbir İranın rəsmi xəbər şəbəkəsində canlı yayımlanıb. Bu da Quluzadənin sözlərinə görə İran hakimiyyətinin məsuliyyət daşımasına şübhələr yaradıb. Quluzadə İranın Qafqazda itirdiyi keçmiş ərazilərini geri alaraq orada şiə bayrağını qaldıracağı kimi fikirlər də söyləyib.
Tədbirə İranın ali dini lideri Əli Xameneyinin Ərdəbil vilayəti üzrə nümayəndəsi Seyid Həsən Ameli də qatılıb. Ameli Azərbaycana qarşı populist və qızışdırıcı bəyanatlar verməsi ilə tanınır. O, çıxışlarının birində Azərbaycana “şirin (İran nəzərdə tutulur) quyruğu ilə oynamamağı” tövsiyə edib. Amelinin rəsmi şəxs olduğuna diqqət çəkən müəllif bu açıqlamaların İranın həqiqi mövqeyini əks etdirdiyi qənaətinə gəlib.
Məqalədə Azərbaycanın cavabının yubanmadığı qeyd olunub. İranın Azərbaycandakı müvəqqəti işlər vəkili Seyid Cəfər Ağayi Məryanın Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinə çağırıldığı və İran tərəfinə sərt etiraz bildirildiyi, bu cür təxribatlara son qoyulmasının tələb edildiyi göstərilib. Azərbaycan Prezidentinin Ərdəbil imamının Azərbaycan və onunla bağlı səsləndirdiyi ifadələri "təhqir" adlandırdığı, İranı bu məsələyə görə açıq şəkildə üzr istəməyə çağırdığı vurğulanıb.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(29.01.2025)
V sinif Azərbaycan dili dərsliyindəki bir yanlışlığa dair qeydlər
İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi
V sinfin Azərbaycan dili (I hissə, Bakı-2024) dərsliyindəki bəzi mətnlərdə yanlışlıqlara yol verilmişdir. Belə mətnlərdən biri də “Oxuyub-anlama” məzmun xətti üzrə IV bölmənin dördüncü fəslində ikinci dərsin mövzusu kimi təqdim olunan “İlanın yarpızdan zəhləsi gedir?” (səh:73) adlı mətndir.
Dərsin məqsədi şagirdlərin müəyyən fikirlərlə bağlı öz mövqelərini bildirmək və onu əsaslandırmaq, nitqin ekspressivliyində məcaz və leksik fiqurların rolunu izah etmək bacarıqlarının formalaşdırılmasıdır.
Şagirdlər mətni səssiz oxumalı, oradaki çətin sözlərin mənasını araşdırmalı, movzunu müxtəlif situasiyalarda danışmalı, iş dəftərlərindəki tapşırıqları icra etməlidirlər.
Fəqət təlim məqsədlərini reallaşdırmaq üçün təqdim olunan mətndə bir sıra yanlışlıqlar olduğunu zənn edirik. İcazənizlə, həmin yanlışlıqlara diqqəti cəlb etmək istərdik.
Məsələn, mətndə “…ilan quru, susuz (?) yerlərdə yaşayır” və yaxud “…qədimdə “yarbuz” sözü heyvan adı bildirirdi…” kimi əsli olmayan məlumatların verilməsi nə dərəcədə doğrudur?!
Birincisi, ilan heç də həmişə “quru, susuz yerlərdə” yaşamır. Zooloqlar qeyd edirlər ki, ilanlar hər yerdə - meşələrdə, çöllərdə, dənizlərdə və dağlarda, hətta Himalay dağlarının 4900 metr yüksəkliyində də yaşayırlar. Digər canlılar kimi onların da suya (o cümlədən yarpızın yetişdiyi məkanlardakı su mənbələrinə) həyati ehtiyacları var. Əlbəttə, biz başa düşürük ki, belə yazılmaqla “suyun az olduğu yerlər” nəzərdə tutulub. Bəs azyaşlı V sinif şagirdləri də burdakı mənanı başa düşmək bacarığına, düşüncə potensialına malikdirlərmi?! Müşahidə etdiyimiz dərsdə şagirdlərdən birinin müəllimə “Bəs ilanlar su içmirlər?” sualını verməsi də onların bir qrupunun “quru, susuz yerlərdə” ifadəsini düz anlamadıqlarını göstərir.
İkincisi, mətndə “Yarbuz” sözünün qədimdə heyvan adı bildirməsi barədə məlumat nəyə əsaslanır? Konkret tarixi mənbələrdə, demək olar ki, belə məlumatlar yoxdur. Bu barədə söylənilənlərin hamısı mülahizələrdir. O cümlədən dilci alim M.Adilovun söylədikləri də.
Heç XI əsrdə yaşamış M.Kaşğarinin məşhur “Divani-lüğat-it-türk” əsərinin özündə də belə söz yoxdur. Amma mətndə yazılıb ki, “M.Kaşğarinin “Divani-lüğat-it-türk” əsərində (XI əsr) belə ifadə işlənmişdir: “İlan yarbuzdan qaçar, hara getsə, yarbuz qarşısına çıxar”. Xeyr, elə yazılmayıb. İfadənin əsli belədir: “Yılan yarpuzdan kaçar, kança barsa, yarpuz utru kəlür”. (Bax: M.Kaşğari: “Divani-lüğat-it-türk”, III cild. Bakı-“Ozan”-2006, səh: 41) Gördüyünüz kimi, “Divani-lüğat-it-türk”də “yarbuz” sözü yoxdur, “yarpuz” sözü var. Bu baxımdan mətndəki “Kaşğari də öz lüğətində “yarbuz” sözünü məhz “manqust” kimi işlətmişdir” ifadəsi də səhvdir. Çünki M.Kaşğari “yarbuz” yox, “yarpuz” sözünü həmin mənada işlətmişdir.
Maraq üçün onu da qeyd edək ki, lüğətdə eyni nitq hissəsinə aid olan omonim “yarpuz” sözünün birinci mənası “gözəl rayihəli bir ot, qır nanəsi”; ikinci mənası isə “bir heyvan, fıron siçanı, manqust” kimi şərh olunur. (Onu da qeyd edək ki, bizim indi “yarpız” kimi istifadə etdiyimiz söz bu gün də bir çox türk xalqlarının dillərində, o cümlədən bizim bir sıra dialektlərdə elə lüğətdəki kimi “yarpuz” şəklində işlənməkdədir.)
Dərslikdəki mətndə belə bir cümlə də vardır: “Qədim “yarbuz” (heyvan adı) sözünün “yarpız” (bitki adı) sözü ilə oxşarlığı məsələnin təhrif olunmasına gətirib çıxarmışdır”. Biz isə əksini düşünürük. Deyirik ki, “yarbuz” sözü “yarpuz” (yarpız) sözünün təhrif olunmuş formasıdır. Bəzi türk xalqlarında hazırda “yarbuz” sözünün “yarpuz” mənasında soyad kimi işlədilməsi də fikrimizi təsdiq edir. Kim və hansı ağıllı manqust (quş, ilan və xırda gəmiricilərlə qidalanan yırtıcı) mənasını verən sözü soyad kimi götürər ki?!
“Yarbuz” sözünə tarixi mənbələrdə və başqa ifadələrin tərkibində təsadüf olunmaması, onun köhnəlmiş sözlər cərgəsində, dialektoloji lüğətlərdə də gözə dəyməməsi bu ehtimalı gücləndirir. Əsli-nəsli, kökü naməlum olan və faktiki dildə olmamış və olmayan bir söz barədə mətndə “Zaman keçdikcə bu söz köhnələrək leksikamızdan çıxmışdır” ifadəsinin işlədilməsi isə tamamilə yersizdir. Dildə olmayan söz necə dildən çıxa bilər?
“Yarpuz” (yarpız) sözünün tarixi isə çox qədimlərə gedib çıxır. Bu söz qədimdən bəri bitki və heyvan adı kimi (əsasən bitki adı kimi) müxtəlif çoxsaylı türk xalqlarının (uyğur, karluq, qıpçaq, oğuz, osmanlı, özbək, qazax, qırğız, türkmən, Azərbaycan türkcəsində və s.) dilində işlənmişdir. XVII əsrdə türkcə yazılmış “Lügat-i Müskilat-i Ecza” tibb terminləri kitabında da adı çəkilən şəfalı 417 bitkidən biri kimi onun adı “yarpuz” şəklindədir. İndi də dillərin çoxunun aktiv lüğət fonduna daxildir.
O, düzdür ki, “Divani-lüğat-it-türk”də nümunə göstərilən atalar sözündəki “yarpuz” manqust mənasında işlədilmişdir. Lüğətin 2006-cı il nəşrinin tərcüməçisi və nəşrə hazırlayanı R.Əskərin də yazdığı kimi, burada “yarpuz” “…əslində bitki deyil, firon siçanı imiş…İlanın zəhləsi yuvasının ağzında «bitən», yəni dikəlib duran və onu gözləyən firon siçanından, manqustdan (quş, ilan və xırda gəmiricilərlə qidalanan yırtıcıdan – İ.V.) gedirmiş...”(Bax: yuxarıda göstərilən mənbə). Bu fikir digər çoxsaylı mənbələrdə də təsdiq olunur.
Zənnimizcə, “İlanla yarpızın nə əlaqəsi var?” və ya ”İlan hara, yarpız hara?” sualları ilə müəlliflər ilan - yarpız əlaqəsinin olmadığına işarə ediblər. Ancaq unudurlar ki, belə bir əlaqə mövcuddur. Mütəxəssislər göstərirlər ki, mükəmməl iybilmə qabiliyyətinə malik olan ilan yarpızın qoxusuna da yaxşı bələddir. Onlar qeyd edirlər ki, ilanlar daha çox mexaniki titrəmə təsirlərinə və kəskin iyə qarşı həssasdır. Ona görə də ilan süründüyü marşrutda kəskin iyə rast gəldikdə kənara gedir. Türkəçarə kimi ilandan qorunmaq üçün onun ola biləcəyi yerlərə yarpız, nanə, sarımsaq və s., sonralar isə daha kəskin iyli digər maddələrin (kükürd, naftalin, kerosin, mazut, keçi tükü, kül və s.) qoyulması da bunu sübut edir. İlan onların spesifik iyindən çəkinir. Üstəlik yarpızdan ayrılan uçucu efir yağları da çox kəskin olduğundan ilana toksiki təsir göstərir. Deməli, insandan fərqli olaraq gözəl və ətirli, min bir dərdin dərmanı olan yarpızın iyi ilanlar üçün son dərəcə rahatsızedicidir. Təsadüfi deyildir ki, xalq arasında əsrlərin sınağından çıxmış belə inançlar da mövcuddur: “Yarpız olan həyətdə ilan olmaz”, “Yarpız bitən bostana ilan dolanmaz” və s. Hələ yumorla deyilmiş belə bir ifadə də var: “Dərisi avtomatik olur vız-vız, İlan hər dəfə görəndə yarpız”. “Keçəlin nağılı”nda isə keçəl şah qızının boynuna dolanmış ilanı yarpızın gücü ilə uzaqlaşdırır. (Bax:”Azərbaycan nağılları” I cild, Bakı-Turan-2002, səh:148) Qeyd etdiyimiz səbəblərə istinadən deyə bilərik ki, “İlanın zəhləsi yarpızdan gedər, o da yuvasının ağzında bitər” atalar sözü tam məntiqi əsasda formalaşıb. Heç bir atalar sözünün təhrif olunmuş forması deyil.
Özünüz düşünün, bu cür məlumatlardan xəbərsiz olan V sinif şagirdləri mətndəki “Sizcə, doğrudanmı ilanın yarpızdan xoşu gəlmir?” və başlıqdakı (“İlanın yarpızdan zəhləsi gedir?” suallarına (oradaki “nə üçün”lərə) cavab vermək iqtidarında ola bilərlərmi? Gördüyünüz kimi, hər iki cümlə sual cümləsidir. Sual cümlələri isə bir şeyi öyrənmək, dəqiqləşdirmək və ya yeni məlumat əldə etmək üçüm cavab almaq və tapmaq məqsədi ilə işlədilən cümlələrə deyilir. Suallara mətnə əsasən cavab tapmaq müşkül məsələdir. Digər tərəfdən cavab ciddi tədqiqat və araşdırma tələb edir ki, bu da V sinif şagirdinin işi, həm də 45 dəqiqəlik iş deyil.
Dərslik müəllifləri materialın dilci alim M.Adilovun “Niyə belə deyirik” kitabından götürüldüyünü söyləyərək yaxalarını kənara çəkməyə cəhd edə bilərlər. Amma istifadə ediləsi materialların doğruluğununun yeni tədqiqatlar işığında yoxlanması onların borcu deyildimi?!
O da faktdır ki, artıq “Divani-lüğat-it-türk”dəki atalar sözünün dairəsi çox daralmışdır, demək olar ki, istifadə edilmir. Onun əvəzinə yarpız (bitki) – ilan münasibətlərini əks etdirən variant - “İlanın zəhləsi yarpızdan gedər, o da yuvasının ağzında bitər” atalar sözü daha işlək hala gəlmişdir. Bizcə, dərslikdə sonrakı variantın nəzərə (müqiyisəli də etmək olar) alınması doğru və maraqlı olardı.
Təklif edərdik ki, gələcəkdə dərslikdə elmi mübahisə doğuran, qeyri-dəqiq və fikir dolaşıqlarına səbəb ola biləcək məsələlərə yer verilməsin, şagirdlərin tədqiqat imkanları və dərketmə səviyyələri, onların yaş xüsusiyyətləri, istifadə olunan mənbələrdəki materialların dəqiqliyi və doğruluğu ciddi şəkildə nəzərə alınsın, müasir dil materiallarına daha çox istinad olunsun. Bu yolda dərslik müəlliflərinə uğurlar arzulayırıq.
Qeydlərimizin dərsliyin təkrar nəşrində nəzərə alınması diləyi ilə.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(29.01.2025)
Özümdən özümə məktub –ESSE
Zahirə Cabir, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün
Salam, əzizim. Necəsən? Bilirəm ki, məndən incimisən. Amma sənə yazdığım məktublar hamısı cavabsız qalmış, mənimlədir. O məktublar sənə çata bilməzdi, əsir idin. Bil ki, gözəlim, mən o məktubları sənə göz yaşlarım, ürəyimin qanıyla yazmışdım. Sənin necə də qəribə taleyin var?! Ömrümüzə qara yazılan İllərdə hara getdimsə səni axtardım, aradım... Gecələr ulduzların arasında, çiçəkli yamyaşıl yamaclarda, dərələrdə, bulaqların şırıltısında, əsən küləklərdə, dağların zirvəsində, sevən könüllərdə, dərdli-qəmli ürəklərdə axtardım səni. Tapmadım...
Gözəlim! Sən mərdliyinlə, qürurunla öyünürdün. Sənin gözəlliyinə kimlər məftun olmamışdı?! Yadlar gəldi, səni məndən almaq istədilər, ala bilmədilər. Səni sıldırım, əlçatmaz yerlərə apardım. Döyüşdüm. Nə qədər səni sevənlər qanlarını tökdülər, qoymadılar ki, Azərbaycan gözəli yadlar əlinə keçsin.
Qaşı qara, gözü qara, gözəllər gözəlim! İlk baxışdan sənin qara gözlərin, baxışın yağının gözündən qaçmadı. Səni əldə etmək üçün qəsdinə durdular. O müdhiş qaranlıq gecədə Şeytan mələk biçimində hiyləyə əl atdı. Yer titrədi, göy guruldadı, əcaib əjdaha sifətlilər səni əsir götürüb igidlərin tikdiyi qalada saxladılar. O qala şüşədən idi. Ona görə elə qala tikilmişdi ki, bir gün şüşə sınarsa o şüşələr Gözəlimi oğurlayanların üstünə tökülüb onları məhv etsin. Amma onlar səni məhv etmədi, əsir saxladı, tabe olmadığını görüb sənə zülm etdilər. Əllərin əlimdən uzaq düşdü. Ruhumu ruhuna bağladım, sənin həsrətinlə ağladım, ah-fəğan etdim. Leylini sevən Məcnun tək tənhalığa üz tutdum. Sevdiyin çiçəyi axtardım, şehsiz çiçəklərə rast gəldim.
Qəmdən, kədərdən uzaq yaranmış mələklər də ağladı, göz yaşı tökdü o gecə.
Sənin iniltini hər gecə eşitdim. Səsin həmişəki səs deyildi, zəngulə vurmurdu. o mehriban və səmimiyyət dolu səsində indi ağrı, kədər, inilti vardı, xəstə olduğunu duydum - sən heç vaxt bu əzabları mənə deməzdin, bildirməzdin!
Ölmək istədim, ölə bilmədim. Gözlər gəldi gözlərimin önünə. Hara gedirsən, özünü unudub hara gedirsən. Özünə kənardan baxa bilməyən o gözləri kor et əvvəlcə. Qəlbim parçalanıb muma döndü. Sənə olan sevgim sönməyən şama dönüb illərlə yandı. Qanlı göz yaşları axdı yanaqlarımdan. Məni yaşadan yalnız sənə olan sevgim oldu.
Ah, necə oldu axı, mən sənin içində qovrulan o ağrılı ruhunu duya-duya yaşadım. Yer xəcalətindən bir daha ətirli gül bitirmədi ki, gözəlim o gülün ətrini duymayacaq. O gülün yerində tikanlar bitdi yalnız.
Tanrım mənə dözüm verdi. Tanrıya güvəndim, möcüzə gözlədim. Sevginin məhv olduğu yerdə nifrət daha da güclənər deyirlər. Üzümüzə nurlu sabahın açıldığı bir yaz səhərində dedim: Daha bəsdir! Hayqırdım...Dağlar bu səsdən diksindi, yer, göy yandı, töküldü.. Yenə də sənə çata bilmədim. Yağı sənin qarşında çal-çağır edib mənə yanğı verdi. Bu dərdə necə dözdüm. Qanlı qaladan səni necə geri alacağımı fikirləşdim, fikir yollarında azıb qaldım, bir an keçənləri unudaraq yenə yaşamaq istədim. Bacarmadım. Necə yaşamaq olar? Günəşə həsrət qalan kor insan kimi yalnız bu kəlmələrlə özümü sakitləşdirdim: Gözlə, gələcəyəm! Mütləq səni azad edəcəyəm! Əllərimi uca tanrıya uzadıb möhlət istədim. Tanrıdan bir səs gəldi: - Səbr et, o gün gələcək. Səbr etdim, səbrimə “qorxdu” dedilər.
Bir nur üzlü pəhləvan peyda oldu, bəyan etdi ki, mən Azərbaycan gözəlini o əjdahanın əlindən qurtaracağam. Ağ atlı pəhləvan çox çətin bir yola çıxdı. Vətən torpağını sevənləri öz ətrafına topladı, onları qanlı döyüşə səslədi. “Allahu əkbər”- deyib, yağı üstünə atıldı. Qeyrətli, namuslu, Azərbaycan gözəlini onların əlindən aldı. O zəfər günü Şiş dağlarda sənin xilasına gələnlərə Tanrı da kömək etdi. Duman dağlara üz tutan xilaskarlarını düşməndən gizlətdi. Nəhayət sən əsirlikdən xilas oldun.
Ey, Azad Azərbaycanın məğrur gözəli! Üzündən xəcalət rübabını götür. Qoy bütün dünya bilsin ki, Sən azadsan! Yaralarını sağaldacaq məlhəmlərin hazırdır. Tez bir zamanda sağalacaq, yenə də mənə qayıdacaqsan. Artıq Vətənsevənlər od nəfəsləriylə sənə uzanan xain əlləri yandırdılar, kül etdilər. Həmin anda sən od saçan gözlərə, qaynar nəfəslərə baxıb, zənciri qırılan qollarını irəli, mənə uzatdın:- “Mən səni gözləyirdim, inanırdım ki, gələcəksən. Sənin eşqinə, sevginə inanırdım. Sən, qanqal dolu yollarla ayaqyalın gəldin yanıma, mənim xilaskarım. İndi əllərimi sənə uzadıram, tut əllərimdən məni ayağa qaldır. Mən azadam, sənə qayıdıram. Bizləri ayıran yollar artıq bir ünvandadır. Biz birlikdəyik!”
Zülmət dolu acılı günlər sevinclə əvəz olundu. İçimdən bir səs gəldi, bağırdım:- Daha yanındayam, səni heç kəsə bir daha vermərəm!
Uşaq kimi sevinib, qədəmlərinə “qurban” dedim.
Hörmətlə: Səni sevib, gözləyən
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(29.01.2025)
Gənclər Kitabxanasında Adil Babayevin xatirəsi anılıb
Ötən gün şair, tərcüməçi, dramaturq, Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının üzvü, XX əsrin ikinci yarısında Azərbaycan ədəbiyyatının ən istedadlı nümayəndələrindən biri Adil Babayevin 100 illik yubileyi tamam oldu. Cəfər Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanasında şairin çoxşaxəli bədii fəaliyyətindən, xalq yaradıcılığı və Azərbaycan folkloruna arxalanan poeziya aləmindən bəhs edən “Adil Babayev - 100” adlı biblioqrafik icmal hazırlanıb.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına kitabxanadan verilən məlumata görə, biblioqrafik icmal kitabxananın rəsmi saytında https://ryl.az/funds/biblioqrafik-icmal yerləşdirilib. Hazırlanan materialda şair, dramaturq Adil Babayevə həsr edilmiş “Şair üçün nə qocalıq, nə ölüm var!”, “Xalq düşməninin” şair oğlu”, “Qəlbi torpaqla səsləşən şair” adlı məqalələrin tam mətni, şairin keşməkeşli həyat yolundan və yaradıcılığından bəhs edən “Ata olsam belə, ata istərəm..." filmi və Adil Babayev adına Naxçıvan Muxtar Respublika Uşaq Kitabxanası haqqında məlumatlar təqdim edilir. Kitabxana əməkdaşları tərəfindən hazırlanan icmalda Adil Babayevin müəllifi olduğu və onun haqqında qələmə alınan “Yaşamağı bacarmıram”, “Fəsillər dəyişəndə”, “Anamın bayramı”, “Ata sorağında”, “Təzədən doğulur şair ölən gün”, “Mənim abidəm” kimi 20-dən çox kitainbın, not əsərlərin, dövrü mətbuat nümunələrinin biblioqrafik təsviri sərgilənir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(29.01.2025)
“Bu sevdamın ömrü-günü bitməsin!” - ŞAHMAR ƏKBƏRZADƏ YARADICILIĞI BARƏDƏ
Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi
Vətən torpağını geyib əyninə
Çoxdan qovuşmusan ölçüsüzlüyə.
Şahmar Əkbər oğlu Əkbərzadə 1941-ci il 28 dekabrda Azərbaycan Respublikası Ağdam rayonunun Çəmənli kəndində ziyalı ailəsində anadan olmuşdur. 1958-ci ildə Mahrızlı kənd orta məktəbini bitirdikdən sonra həmin il Şuşa Pedaqoji Texnikumuna daxil olmuş və 1960-cı ildə texnikumu bitirmişdir. Elə həmin il M.F.Axundov adına Dillər İnstitutunun Rus dili və ədəbiyyatı şöbəsinə daxil olmuş, 1960-cı ildə Rus dili müəllimi ixtisası üzrə institutu bitirmişdir. Bir neçə il Çəmənli kənd orta məktəbində müəllim işləmiş, 1968-ci ildə Bakı şəhərinə köçmüşdür, Bakıda ilk iş yeri "Azərbaycan gəncləri" qəzeti olmuşdur, orada o jurnalist kimi fəaliyyət göstərmişdir. Sonralar həmin qəzetdə şöbə müdiri vəzifəsində çalışmışdır. "Kommunist" qəzetində müxbir və şöbə müdiri olmuşdur. 1990-cı ildə "Mədəniyyət" qəzetini təsis etmiş və ömrünün sonunadək qəzetin baş redaktoru olmuşdur.
Şahmar Əkbərzadə 2000-ci il avqust ayının 30-da Bakı şəhərində dünyasını dəyişmişdir. 10 fevral 2014-cü ildə adını daşıyan "Şahmar Ədəbi Məclisi" (ŞƏM) təsis olunmuşdur.
Ölümündən sonra "Xarı bülbül nəğmələri" kitabı çap olundu Bundan başqa, şairin müxtəlif illərdə “Anama layla”(1978), ”Sevgi borc verilməz”(1982), “Ona yanıram ki” (1988),”Haqqa pəncərə”(1998), Sev məni”(2000) adlı kitabları çap olunubdur. Fidan Abdurəhmanovanın Şahmar Əkbərzadə haqqında “İstiqlal arzusu ilə yaşayan şair” adlı məqaləsi "Elm və təhsil" nəşriyyatında 2022-ci ildə çap olunubdur. Vektor Beynəlxalq Elmlər Akademiyasının 2001-ci ildən etibarən təsis etdiyi Şahmar Əkbərzadə adına Beynəlxalq Ədəbiyyat Mükafat hər il onun doğum günü ərəfəsində akademiyanın rəhbəri Elçin İskəndərzadə tərəfindən yerli və xarici ölkə şairlərinə, ədəbiyyatşünaslara təqdim edilir.
***
Şair “Utanım yerinə” adlı şerində həm maddi, həm də mənəvi dəyərlərə insanlığın münasibətinə toxunur. Utanc hissini ümumbəşəri və milli dəyərlər müstəvisində ifadə edən bu əsər, keçmişdən gələcək baxış bucağını göstərir. Əsər oxucunu düşünməyə və öz əməlləri ilə hərəkətinin vəhdətdə olmasını nəzərə almağa səsləyir. Burada yalnız fərdi deyil, kollektiv məsuliyyət də vurğulanır.
Utanım yerinə ay bulud sənin,
Allahın altında ağ eyləyirsən..
Alışır ciyəri çölün, çəmənin,
Yağışı dənizə səpələyirsən..
* * *
Utanım yerinə sənin, ay dəniz,
Susuzlar qoynunda yetmir kamına..
Çayların başını kəsib tər-təmiz,
Dönmüsən suların qəbristanına..
Bu da ki, min illik Türk qəbristanı,
Analar kor oldu ağı deməkdən..
Utanım yerinə, Türk yatağanı,
Gözlərin doymadı Türkü yeməkdən..
* * *
Utanım yerinə Misri qilincım,
Tufəng çıxan kimi qınına girdin..
Utanıb-qızarıb sənə güvəncim,
Sən öz qanımıza yerikləyirdin.
Utanım yerinə qoç Koroğlu, din!
Düşmənin kimiydi? – Həsən paşaydı..
“Leş bir yana, baş bir yana” -deyirdin,
Qalağa vurduğun qardaş başıydı..
* * *
Utanım yerinə Əmir Teymurum,
Əzdin Bəyazidi, qırdın Tatarı..
Sənin zəfərinlə sındı qürurum,
Yadlara qul oldu yurd balaları..
Şah babam Xətayi, ey Sultan Səlim,
“Çaldıran” deyəndə odlanıram mən..
Əsrlər keçsə də düzəlmir belim,
Sizin yerinizə utanıram mən..
* * *
Utanım yerinə ey insan oğlu,
Bir yandan əcəldən fəryad edirsən..
O biri yandan da zirehli, zağlı,
Ölüm silahları icad edirsən..
* * *
Bir utanc qurumu qurardım hökmən,
Egər olmasaydı məni qınayan..
Yerlərdən, göylərdən utanıram mən,
Utanım yerinə, ay utanmayan..!
“Dayanın” adlı şeirdə Şahmar Əkbərzadəölümdən və ayrılıqdan qorxduğu anları təsvir edir. Boynuna dolanan qolların, çiçəklərin və güllərin köçürülməsi üçün bir az tələsməməsi, hələ yaşamaq üçün vaxtının olduğunu bildirir. O, hələ ocaqların istiliyini, dərdləri yaşamağı və vüsalın ətrini duymağı arzulayır. Şairin arzusu, sevincini və həsrətini yaşamaq və onları zamanla cilalayaraq dəyişdirməkdir. Onun arzusu, daha çox mənalı və dərin şəkildə yaşamaqdır. Həsrətin "külə döndərilməsi" və günün "ilə döndərilməsi" kimi ifadələr, zamanın təbii axışına qarşı bir meydan oxumaq kimi anlaşıla bilər. Sonda Səttərxanın məzarını öpməməsi, onun torpağını gözlərinə səpməməsi ayrılığa qarşı olan daxili fırtına kimi təqdim edilir.
Mənə əl eləyən əllər dayanın,
Boynuma dolanan qollar dayanın,
Çiçəklər dayanın,güllər dayanın,
Məni ötürməyə tələsməyin siz !
* * *
Hələ ocaqlardan od əmməmişəm.
Dərdimi Araza göməmməmişəm,
Vüsalın ətrinə bələnməmişəm,
Məni ötürməyə tələsməyin siz!
Dərddən hayıf çıxmamışam doyunca
Onu daşa çaxmamışam doyunca
Ərk qalama baxmamışam doyunca
Məni ötürməyə tələsməyin siz.
* * *
Qoyun sevincimi selə döndərim,
Günümü uzadıb ilə döndərim ,
Dəli həsrətimi külə döndərim ,
Məni ötürməyə tələsməyin siz!
Səttərxanın məzarını öpməmiş,
Torpağını gözlərimə səpməmiş,
Ayrılığa dəli nərə təpməmiş,
Məni ötürməyə tələsməyin siz !
“Bitməsin!”adlı şeir şairin sevgisini və arzularını əks etdirən bir çağırışdır. Şair, keçmişdəki gözəl anları xatırlayaraq, o anları bir daha yaşamaq istəyir. Bu anların xatirə kimi qalmasını istəmir; o, hər birinin ömrü boyu davam etməsini və sevgisinin sonsuz olmasını arzulayır. Şairin hissləri çox təbii və içdən gəlir. Şeirin dili çox sadə və eyni zamanda təsirlidir. Təkrarlanan "Bu sevdamın ömrü-günü bitməsin!" ifadəsi şeirin əsas fəlsəfəsini gücləndirir. Bu təkrarlama şairin "bitməmək" və sevdanın zamanla silinməməsi arzusu ilə birləşir. Bu, həm də oxucunun içindəki həmin sevgi və həyat həsrətini yenidən canlandırır.
Apar məni o günlərə,o aya
Göz baxmaqdan,üz yanmaqdan doymaya,
Əllərimi əlin yaxin qoymaya,
Nəfəsimdə də nəfəsinə yetməsin,
Bu sevdamin ömrü-günü bitməsin!
* * *
Apar məni ilk görüşə,üşənim,
O görüşün ayaqina döşənim,
Biraz gecik,üşüm-üşüm üşüyüm,
Qoy ürəyim titim-titim titrəsin
Bu sevdamin ömrü günü bitməsin!
* * *
Apar məni o bahara gəl,gülüm,
Cicək olum əllərinlə üzülülm,
Bircə-bircə tellərinə düzülüm,
Xəyalimdan özgə xəyal ötməsin,
Bu sevdamin ömrü-günü bitməsin!
* * *
Apar məni o yerlərə, gəzək bir.
Anan səni şişə cəksin, dözək bir,
Bəhanə tap, inciyək bir, küsək bir.
Durub gedim, ayaqlarim getməsin,
Bu sevdamin ömrü-günü bitməsin!
* * *
Apar məni o günümə baxım mən,
Qizillari yandirim mən, yaxım mən,
Öz eşqimi barmaqina taxım mən,
Bir üzüyə yenə gücüm yetməsin,
Bu sevdamın ömrü-günü bitməsin!
* * *
Daş-qaş nədir,sən qüdrətdən süslüsən,
Göydən enməz mələklərin mislisən,
Bu dünyada bir od mənəm,bir od sən,
Alov varmi,mənə qibtə etməsin?
Bu sevdamin ömrü-günü bitməsin
Şahmar Əkbərzadənin mənə görə, yaradıcılığının “şah əsəri” “48 ölçülü qadın geyimi” şeiridir. Bu əsərdə şair anasına olan münasibətini, onunla bağlı arzularını və həsrətini çox gözəl, aydın və kövrək bir dillə ifadə edir. Bu şeir, ana itkisi və bu itkinin yaratdığı ağrı və həsrəti çox təsirli şəkildə ifadə edir. "48 ölçü" paltar ölçüsü olaraq sadə bir şey kimi görünsə də, şeirdə bu ifadə həm də keçmişin,həm itirilmiş ananın, həm də ananın ölçüsüz dəyərinin simvoluna çevrilir. Təkrarlanan "48 ölçü" şairin kədərini və həyatında yaranan boşluğu nümayiş etdirir. Şeir həmçinin təbiət simvolları (qar, sel və s.) ilə oğulun daxili vəziyyətini və keçmişə olan bağlılığını gücləndirir. Həm ana itkisi, həm də vətənin itirilməsi bir-birinə paralel şəkildə təsvir edilir. Nəticədə, şeir fərdi itkini, həm də kollektiv itkiləri ölçülə bilməyən sonsuz bir acıya çevirir.
Geyimlər görəndə ana hər dönə
48 ölçüdə qalar gözlərim,
Cibim pullarımın qəbrinə dönər
Titrəyər dizlərim, dolar gözlərim
48 ölçüdə paltar geyərdin,
Kəsər şaxta məni, döyər qar məni.
48 ölçüyə çevrilib dərdin
Vitrindən boylanıb yandırar məni.
İmkanım hər dəfə imkansızlaşar
Baxar 48-lər arxamca dost-dost,
Hamısı əyninə gözəl yaraşar
Niyə birini də alammıram bəs?
Qalıb gözlərimdə murazım mənim
Təsəllim bir şirin gümana qalıb,
Sevinmək qismətim qızım Zöhrənin
Ölçüsü 48 olana qalıb.
Düşər boy- buxunun yadıma hər gün
Boyun gedər-gəlməz yolcusu olub.
Gör neçə ildir ki ,əyin-baş ölçün
Dönüb həstərimin ölçüsü olub.
Yazbaşı qar yağar ilk nübarıma ,
Mən səni yazbaşı itirdim, ana
Əyin-başın üçün yığdıqlarıma
Səni son mənzilə ötürdüm, ana
O vaxtdan payım nə, töhfələrim nə?
Oğul yox, ürəyi daş olmuşam mən!
Paltar əvəzinə, sənin əyninə
48 ölçüdə daş almışam mən
48 ölçüdə görsəm hər nəyi,
Nəbzim 48-ə enər anbaan
Uçunub yerindən qopar ürəyim
Sürünər müqəddəs torpağınacan
48 ölüçülü qadın paltarı
Tüstümü təpəmdən qalxızar göyə
Gələrəm, üstündə bitən otları
Gözümün yaşıyla əmizdirməyə
Geyimlər-keçimlər gəlməz eyninə ,
Biganə qalmısan, ana hər şeyə.
Vətən torpağını geyib əyninə
Çoxdan qovuşmusan ölçüsüzlüyə.
Geyimlər görəndə ana, hər dönə
48 ölçüdə qalar gözlərim,
Cibim pullarımın qəbrinə dönər
Titrəyər dizlərim, dolar gözlərim
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(29.01.2025)
Belarusdakı diaspor təşkilatının rəhbərinə medal təqdim olunub
Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Fuad Muradov Belarus Azərbaycan İcmaları Konqresinin sədri Natiq Bağırovu qəbul edib. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Komitədən verilən məlumata görə, qonağı salamlayan Komitə sədri Azərbaycanla Belarus arasında ikitərəfli münasibətlərin inkişafında və iki ölkə arasında mədəni əlaqələrin genişləndirilməsində Azərbaycan diasporunun rolunu yüksək qiymətləndirdiyini söyləyib.
Hazırda xaricdə fəaliyyət göstərən Azərbaycan icmalarının, soydaşlarımızın Prezident İlham Əliyevin və Birinci vitse-prezident Mehriban xanım Əliyevanın diqqətində olduğunu bildirib.
Sonra Natiq Bağırova “Diaspor fəaliyyətində xidmətə görə” Azərbaycan Respublikasının medalı təqdim olunub.
Natiq Bağırov fəaliyyətinə verilən yüksək qiymətə görə Azərbaycan dövlətinə dərin minnətdarlığını bildirib. O, xaricdə yaşayan azərbaycanlıların Prezident İlham Əliyevin siyasətini daim dəstəklədiklərini, bundan sonra da ölkələrimiz arasında ikitərəfli münasibətlərin inkişafı və diasporumuzun fəaliyyətinin daha mütəşəkkil olması naminə səylərini əsirgəməyəcəklərini nəzərə çatdırıb.
Qeyd edək ki, SSRİ-də sambo üzrə idman ustası, Belarusda həm cüdo, həm də sambo üzrə əməkdar idman ustası olan Natiq Bağırov dünya və ikiqat Avropa mükafatçısıdır. 2022-ci ildən Azərbaycan Cüdo Federasiyasının prezidentinin müşaviridir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(29.01.2025)
ƏN POPULYAR FİLMLƏRİMİZ. Sağalmaz yaranın yanlış məlhəmi - “Ögey ana”
Murad Vəlixanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Hadisələr İsmayıllı rayonunun Buynuz kəndində baş verir. 1958-ci ildə rejissorluğunu Həbib İsmayılovun etdiyi “Ögey ana” filmi çəkilir.
Bu həyatda hər kəs sevdikləri ilə sınanır. Bunların ən ağır olanı isə valideyn itkisidir. Valideyn övladın cənnətidir deyirlər. 7 yaşlı İsmayıl cənnətin birindən - anasından məhrum olur. Atası Arif kişi yol çəkimində çalışdığı üçün övladı ilə maraqlana bilmir. Bir müddət keçəndən sonra atasının kəndə qayıtması xəbərini sevinclə qarşılayan İsmayılın qarşılaşdığı mənzərə sevincini qursağında qoyur. İlk zamanlar bu normal qarşılansa da İsmayıl gələn qadının onun ögey anası olmasını eşidəndən sonar, loru desək, olanlar olur.
İsmayılın atası ilə birlikdə yol çəkməyə getməyi xəyal edirdi. Lakin ögey anadan – Dilarədən İsmayılın dərslərindən hədsiz dərəcədə zəif çıxış etdiyini öyrənən Arif kişi onu kənddə qoyub işinə dönür. Dilarə çox çalışsa da İsmayılla heç cür dil tapa bilmir. Atasının yoxluğuna öyrəşə bilməyən İsmayıl evdən qaçmağa da təşəbbüs edir. Elə bu zamanlarda Arif kişi iş yoldaşları ilə birlikdə yol çəkiminin daha da irəli getməsi məqsədilə kənddəki dağlardan birinin dağıdılması ilə bağlı qərar qəbul edir. Partlayış o qədər şiddətli olur ki, dağa qaçmış İsmayıl da müəyyən xəsarətlər alır.
Yaşananlardan da göründüyü kimi insan həyatında kim olursa olsun, kim gəlirsə gəlsin, valideynin yerini heç nə vermir. Həyatda insanın ən dəyərli xəzinəsi onun valideynidir. Nə qədər güclü olursansa ol, nə qədər sağlam görünürsənsə görün, arxanda valideynin yoxdursa hərşey çətin gələr sənə. ALLAH heç kimi valideynləri ilə sınağa çəkməsin AMİN!
“Ədəbiyyat və İncəsənət”
(29.01.2025)
KİTAB BƏLƏDÇİSİNDƏ İlyas Əfəndiyevin “Söyüdlü arx”ı
İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Tanış olduqları gün yenidən görüşmək üçün səhərə görüş təyin edirlər, qız gəlir, lakin hərbçi olan gənc leytenant səfərə göndərilir və bu, onların qovusmaqlarına bir dəfəlik son qoyur.
Murad 8 ay sonra səfərdən qayıdır, çalışır, çabalayır, amma Nuriyyədən xəbər ala bilmir. Sonralar Murad ordudan təxris olur, Quzey qışlağa (yaşadığı yerə) qayıdır. Evlənir, övladı olur. Və iş elə gətirir ki, bəyəndiyi o xanımın - Nuriyyənin təyinatı da qonşu bölgəyə - Güney qışlağa olur.
Nuriyyə artist idi və bu təyinatla onun çətin günləri başlayır. O, öz sevgisini sevdiyi oğlanın xoşbəxtliyi üçün fəda edir. Muradın xanımı Səadətin həyatını məhv etməsinə səbəb olan qısqanclıq "xəstəliyinin" bitməsi məhz Nuriyyənin müdaxiləsi hesabına olur. O xəstəlik ki Muradın gününü qara edirdi. Səadət özü də bu hallarından məmnun deyildi, lakin özü ilə bacara bilmirdi.
Kitab çox gözəldi, oxuya və Nuriyyənin etdiyi böyük fədakarlıqla tanış ola bilərsiz.
Günümüzdə Nuriyyə kimilər əfsus ki, çox azdırlar.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(29.01.2025)
“Səni itirmək qorxusu, yaxud, Sevinc və Ümid” - ƏFSANƏ
Səbinə Yusif, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün
...Sevinc yıxılmışdı. Ancaq bunu heç kimə sezdirmirdi. İnsanlar onu həmişə şən, gülərüz görürdü. Sevinc yıxıldığından kimsə xəbər tutmasın deyə, yenə də həyata gülümsəyir, insanları sevindirməyə çalışırdı.
Amma onun özünün də diqqətə, qayğıya, sevgiyə ehtiyacı var idi. O, yaralarının sağalacağına ümid edirdi. Bir gün təsadüfən Ümidlə qarşılaşdı. Ümid Sevincə ayağa qalxmaqdakömək edəcəyinə söz verdi. Ümidə rast gələndən Sevincin həyatında yeni dönüş yarandı. Yaraları yavaş-yavaş sağalmağa başladı...
Bir gün Ümidlə Sevinc xiyabanda görüşmək üçün vaxt təyin etdilər. Sevinc belə soyuq havada xiyabana necə gedəcəyini düşünürdü. Axı yıxılandan sonra yaxşı yeriyə bilmirdi. Ümidsə Sevinci inandırdı ki, o öz ayaqları ilə xiyabana gələ biləcək. Sevinc o qədər inamlı, ümidli idi. Özü də bilmədi, xiyabana necə gəldiyini. Hətta görüş vaxtından yarım saat əvvəl çatmışdı ora. Sanki dünyaya yenidən gəlmişdi. Ümid "dünya Sevinclə daha gözəldir, deyib, Sevincin bu dünyaya nə qədər lazım olduğuna onun özünə inandırmışdı.
Sevinc görüş yerində Ümidi gözləyirdi. Ümid də söz verdiyi kimi Sevincin görüşünə tələsirdi. Yolda Hiylə ilə rastlaşdı. Hiylə Ümidə yalan söylədi: "Kimsəsiz, ahıl bir qadının ayağı sınıb, onu təcili olaraq xəstəxanaya çatdırmaq lazımdır. Lap yaxındadır". Ümid həyəcandan Sevincə xəbər etməyi unutdu. Yaşlı qadına kömək etmək üçün Hiylənin ona göstərdiyi yollarla irəliləməyə başladı. Hiylə dediyi ünvana onlar günəş batanda gəlib çatdılar. Onları gözləyən kimsə yox idi. Hiylə bununla da kifayətlənməyib Ümidə növbəti yalanı danışdı: "Ona söz vermişdim. Qadını mütləq tapmaq lazımdır. Biz onu tək qoya bilmərik. Bəlkə xəstəxanaları axtaraq?".
Ümid Hiylə ilə razılaşdı. Bir-bir xəstəxanalara gedir, yaşlı qadının orada olub-olmadığını öyrənməyə çalışırdı. Saatın əqrəbləri isə sürətlə irəliləyirdi.
Görüş yerində Ümidi gözləyən Sevinc gah saata baxır, gah da havaya. Saat irəliləyir, hava qaralırdı. Birdən güclü külək əsməyə başladı. Əsən küləklə bərabər, qar yağmağa başladı. Ay işığında Göydən Yerə düşən soyuq qar dənələri ulduz kimi parıldayırdı. Sevinc gah titrəyir, gah əllərini bir-birinə sürtüb isinməyə çalışır, gah da soyuq kəsən əlləri ilə Ümidə zəng edib harada olduğunu öyrənməyə çalışırdı.
"Ümid vəfasız ola bilməz. Ümid etibarsız, yalançı ola bilməz. Yəqin başında bir iş var. Yoxsa, nədən telefona da cavab vermir?"
Sevinc həyacandan boğulur, soyuqdan titrəyir, artıq Yerlə əlaqəsinin kəsildiyini hiss edirdi.
Sonadək duruş gətirib gözləmək, getməmək, yalnız gözləmək...
Donan barmaqları ilə Ümidə mesaj göndərdi: "Səni tanıyandan dünyanın necə gözəl olduğunu duydum. Yeriməyən ayaqlarım yeriməyə başladı. Bu gözəl dünyada hamıdan fərqli sən idin, Ümid. Sən olan yerdə həyat da, arzu da, sevinc də var idi. Sən olmayan yerdə dünya özü bir dar qəfəsmiş. Səni soyuq qar altında gözləmək də gözəlmiş. Mənim azadlığım, qürurum, fərəhim, yaşama səbəbim də sən oldun".
Mesajı Ümidə göndərib Allaha dua etməyə başladı: "Sonuncu dəfə Ümidi görə bilsəm…"
Ümid telefonuna mesaj gəldiyini hiss etdi. Mesajı oxudu. Üzünü çevirdi ki, Hiyləyə təcili getməli olduğunu söyləsin. Hiylə yox idi. Ümid Hiylənin onu aldatdığını yalnız indi anladı.
Özünü Sevincə çatdırmaq üçün qaçır, yol boyu Sevincin başına bir iş gəlməməsi üçün dua edirdi.
Görüş yerinə çatanda Sevincin hələ də xiyabanda onu gözlədiyini, amma buz heykələ dönməkdə olduğunu gördü, şaşırdı.
Sevinc ömrünün son dəqiqələrini yaşayırdı. Ümidin gəlişini hiss etdi, dodaqlarının arasından titrək kəlmələri güclə qopdu: "Niyə gec gəldin, Ümid? Harada idin? Niyə zənglərimə cavab vermirdin? Şükür sağ-salamatsan. Sən zənglərimə cavab vermədikcə elə qorxurdum ki. Dedim, birdən səni qəfil, istəmədən itirsəm mən necə yaşaya bilərəm? Məni insanların yalanı, ikiüzlülüyü, hiyləsi öldürə bilmədi. Məni Səni itirmək qorxusu öldürdü, Ümid"!
Və gözlərini elə Ümidin qoynundaca əbədi yumdu.
Sizi Tanrı heç vaxt sevda yolunda Hiylə kimiləriylə rastlaşdırmasın.
Sizə ümid edənləri mütləq sevindirin.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(29.01.2025)
Kino tənqidçiləri və kinoşünasların görüşü olub
Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqının təşəbbüsü ilə kino tənqidçiləri və kinoşünasların görüşü olub.
İttifaqdan AzərTAC-a bildirilib ki, görüşdə Azərbaycan kinoşünaslığının hazırkı vəziyyəti, problemləri və perspektivləri müzakirə olunub.
Görüşdə kino tənqidinin rolunu genişləndirmək, kinomuzun nəzəri bazasını gücləndirmək məqsədilə bir sıra addımların həyata keçirilməsi məqsədəuyğun sayılıb.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(28.01.2025)
