Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Heç fikirləşmisiniz, niyə bəziləri dənizə tamaşa edər, digərləri isə ora atılar? Birinci qrup həyatın müşahidəçiləridir. Oturub sahildə, əlində çay, ağıllı görünmək üçün "Kafka" deyərlər. İkinci qrup isə, suyun dadını bilmədən rahatlıq tapanlara inanmayanlardandır. Baxanlar təhlükəsizliyin həzzini, atılanlar isə batmağın həqiqətini tanıyır. Mən o ikinci qrupdayam. Sadəcə oxumaqla yox, düşünməklə batmaq istəyənlərdən. 

Mən kitab oxumağa belə başlamadım. Mən sadəcə bir səhifəni çevirdim və o andan etibarən geri dönüş olmadı. Çünki bəzi kitablar qapı deyil, girdabdır. Və sən özünü sadəcə itirmək üçün deyil, bəzən tapmaq üçün itirirsən.

Ədəbiyyat mənim üçün sadəcə qəhrəmanlar, süjetlər, müəlliflər deyil. Ədəbiyyat, ayaqqabısı itmiş fikirlərin gəzdiyi sonsuz çimərlikdir. Və mən bu çimərliyə gəzməyə gəlmədim. Mən burda doğuldum. Dənizin kənarında yox, içində. Suyun dərinliyində Dostoyevskinin qaranlığı, Kamyunun absurdluğu, Sartrın yorucu fəlsəfəsi var. Elə bil 100 nəfər eyni vaxtda boğulmaq haqda fikirlərini bölüşür və mən onları dinləməkdən nəfəs ala bilmirəm.

Ona görə də bir gün dedim: “Yetər. Kitab oxumaq yox, onun içində yaşamaq istəyirəm.” Və beləliklə, əlimdə bir Dostoyevski, ürəyimdə bir Nitşe, çiynimdə Sartrın varoluş yükü, başımı tutub dənizə tullandım…

Bəli, burdayam. Üzürəm, boğuluram, batıram. Və qəribəsi budur ki, bunu könüllü edirəm. Mən bu sulara təsadüfən düşmədim, özüm tullandım. Çünki quru torpaqda ayaq üstə qalmaqdan daha yorucudur yaşamaq. Dəniz isə dürüstdür. Səni ya udur, ya da səni sən edən yerə çırpır.

Məni suyun səthində Dostoyevski qarşıladı. Dedi, “Əgər Tanrı yoxdursa, hər şey icazəlidir,” və mən onun gözlərinə baxıb düşündüm. Cavabında, "Elədirsə, bəlkə bu qədər suyun ortasında üzmək də haram sayılmaz” dedim. Bəlkə heç nə icazəli deyil, sadəcə artıq heç kimin icazə verəsi halı qalmayıb. Ardınca Sartr gəldi. İçi boş bir qayıqda, varoluşun mənasızlığına dair uzun bir monoloqla. Dedim, “Sən bu qədər danışarkən biz boğuluruq,” o isə cavab verdi: “Hər kəs öz mənasını öz sualtı tənhalığında tapmalıdır.”

Bəli, tənhayam. Amma bu tənhalıq kitabların qoxusu ilə boğur məni, kağız kimi islanmış, fikir kimi ağır.

Bir gün Nitşe fırtına oldu bu dənizdə. Hər şeyi yıxıb-yaxdı, sonra isə içimə səssizcə bir cümlə atdı. “Əgər kifayət qədər uzun müddət dənizə baxsan, dəniz də sənə baxmağa başlayar.” Bəlkə də mən artıq dənizəm. Başqasına baxan, amma anlamadığına görə qəzəblənən.

Kamyu isə sahil xəritəsi kimi görünür ilk baxışda. Sanki yolu göstərir. Amma o da xəritənin kənarına yazıb ki, “Həyat absurddu.” Mən ona dedim ki, bəlkə də absurdluq xilas yoludur. O isə cavab verdi: “Onda niyə batmırsan?” Cavab vermədim. Mən artıq batıram.

Kirqard axşam sükutu kimi keçdi üstümdən. İnancı soruşdu. Dedim, “İnanıram, amma nəyə olduğunu bilmirəm.” Dedi, “Bütün inamlar, səbəbsizliklə doğulur.” Onda başa düşdüm ki, mən bu suda inamı yox, suyun özünü axtarıram. İnanmaq üçün deyil, hiss etmək üçün. Əlimi sudan keçirdim. Heç nə dəyişmədi. Ədəbiyyat məni özünə çəkmir, mən onun içində çoxdan parçalanmışam.

Borxes isə bir dəfə yuxuma girdi. Dənizin mərkəzində bir kitabxana vardı. Sonsuz kitablar, sonsuz variantlar, sonsuz mənasızlıqlar. O dedi: “Oxuduğun hər kitab, oxuya bilmədiklərinin kabusudur.” Gülümsədim. Onda bildim ki, mən oxuduğumdan çox, oxuya bilmədiklərimin adamıyam.

Hələ Kafka.. O, təkcə boğulan deyil, həm də sənə kim olduğunu xatırladan hayqırtıdır. Məni “Günahsız” adlandırdı. Amma o söz dodağında ironiyadan yapışqan kimi qaldı. Mənə məhkəmə qurulmamışdı. Çünki mən artıq hökmümü özümə vermişdim. Yalnız oxuyanlar belə edər.

Və indi... bu dənizdə nəhayət danışmağı dayandırıram. Çünki çox danışanlar, çox az üzürlər. Mən isə susaraq batmaq istəyirəm.

Ədəbiyyat məni öyrətmədi, məni uddu. Amma nə xoş, öyrədənlərin arasında yox olmaq... Bu, sadəcə batmaq deyil. Bu, yazılmaqdır.

Kənardan görünmür, amma içimdə belə bir cümlə əbədi yaşayacaq: “Mən sözlərin içində batmadım. Sadəcə nəfəs almağı unudacaq qədər çox düşündüm.”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.05.2025)