İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

 

 

Fəlsəfə elmləri doktoru, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar incəsənət xadimi F.Mustafa demişkən, “görəsən, dünyada elə bir dil varmı ki, orada türkizmlər olmasın?” Bir həvəskar kimi hansı dillə maraqlanıramsa, orada az və ya çox sayda türkizmlərin varlığını görürəm.

 

Dünya dillərində türkizmlər halay çəkib, “rəqs edirlər”. Amma onların bu dillərdə nə vaxtdan mövcud olması barədə konkret tarix göstərmək çətindir. Bizcə, bu proses elə türk dilinin (biz bu ad altında başda Osmanlı və Azərbaycan türkcəsi olmaqla bütün 41 türk dilinin hamısını nəzərdə tuturuq) formalaşma prosesi başlayan vaxtdan – çox qədimdən başlamışdır.

Türkizimlər hələ bir yana qalsın. Yer üzərindəki müxtəlif dillərin türk dilləri ilə oxşar və ortaq cəhətlərinin olması da tamam ayrı bir aləmdir. Bunlar

 mənim çox xoşuma gəlir və türk dilinin qüdrəti, gücü və gözəlliyiilə qürur duyuram. 

Türkizmlərin işləndiyi və türk dili ilə oxşar cəhətləri olan belə dillərdən biri də yapon dilidir. Yapon dili Yaponiyanın rəsmi dövlət dilidir. Bu dildə 140 milyona yaxın insan danışır. Əlifbası çin dilinin "kanci" xəttindən formalaşmışdır.

 Türk-yapon mədəniyyətləri arasında çoxlu oxşarlıqlar olsa da, dil münasibətləri daha fərqli dərinliyə malikdir. Tədqiqatçılar tarixi inkişaf baxımdan türk və yapon dilləri arasında bir sıra oxşar və ortaq cəhətlərin olduğunu qeyd edirlər. 

Birincisi, hər iki dilin formalaşmasına və təşəkkülünə digər dillərin də təsiri danılmazıdr. Türk dilinin inkişafında şumer, çin, monqol, ərəb, fars, rus və digər dillərin, yapon dilinin formalaşmasında isə sanskrit, aynu, avstroneziya, koreya, çin və s. dillərin təsiri az olmamışdır. Bunların izləri hələ də görünməkdədir.

İkincisi, həm türk, həm də yapon dilləri qədim zamanlardan Çin dili ilə sıx əlaqədə olub. Bu dillərdəki eyni mənalı və səs bənzəməsi ortaq olan, ümumi sözlər kimi göstərilən leksik vahidlərin əksəriyyəti indi də çin dili vasitəsilə izah olunur.

Üçüncüsü, yapon dil də türk dilləri kimi iltisaqi (aqqlütinativ) dildir. (Lakin zaman keçdikcə bu xüsusiyyətini müəyyən qədər itirmişdir.) Türk və yapon dilləri arasında səs, söz və cümlə quruluşu baxımından oxşarlıqların olması isə danılmazdır və s.

Bəzi tədqiqatçılar bu oxşarlıqların səbəbini belə izah edirlər ki, tarixin müəyyən bir dövründə ulu Altay dili (proto-türk) mövcud olmuşdur. Türklər, yaponlar, koreyalılar, yakutlar, monqollar, eskimoslar və yerli amerikalıların (hinduların) dillərinin kökü həmin ulu Altay dilinə bağlı olub. Min illər əvvəl onlar Altay bölgəsindən dünyaya yayılmış qohum xalqlardır. (Yaponların adalara təxminən eramızdan əvvəl 300-cü illərdə getdikləri söylənilir.) Ona görə də dillərində və mədəniyyətlərində oxşarlıqların olması normaldır.   

Altay dilləri üzrə ekspert Roy Endryu Miller Koreya və Yapon dillərinin Altay dillərinə aid  olması fikrini müdafiə edirdi. Bu məsələyə geniş şəkildə toxunan Miller deyirdi: “Yapon dili ilə qədim türkcə arasında səs, söz və cümlə quruluşu baxımından oxşarlıqlar o qədər açıqdır ki, başqa dəlillər olmadığı halda belə, bu oxşarlıqlar yapon və türk dillərinin ortaq bir kök dildən qaynaqlandığını sübut etmək üçün kifayətdir”.

Yaponşünaslardan A.R.Zifeldt-Simumyaqi isə  yazır: “Mən hər dəfə əlimə yapon dili lüğəti götürəndə o qədər Ural-Altay kökünə rast gəlirəm ki, yapon milləti və onun dilinin əmələ gəlməsində aynu və malay-Polineziya, sonra isə Çin ünsürləri ilə yanaşı iştirak edən ünsürlərdən birinin Ural-Altay təbiəti barəsində şübhələrə yer qalmır. Müqayisəyə qədim yapon sözlərini cəlb edəndə bu oxşarlıq daha qabarıq olur”.

Ona görə də əvvəllər Altay dil ailəsinə türk, monqol, tunqus-mancur dilləri daxil edilirdisə, sonralar Y.D.Polivanov və Q.İ.Ramstedt Altay dil ailəsinin hüdudlarını genişləndirərək yapon və Koreya dillərini də bu ailəyə daxil etmişlər. Yapon dilinin Ural-Altay dilləri ilə qohum olması fikri  alimlər V.Şott, De Rosni, O.Altay və J.Hoffman tərəfindən də irəli sürülmüşdür. 

Mütəxəssislər yapon dilində xeyli türkizmlərin (məsələn: iyi-İi, çok-şhokku, ne-nani, yak-yakedo, tepe-teppen, kara-kuro, su-sui, yabajin-yabançı, yama-yamaç və s.) olduğunu müəyyən etmişlər.   Məşhur türkoloq Osman Nedim Tuna altay dilləri nəzəriyyəsi haqqındakı məqaləsində belə türkizmlərin yaponcadakı səs fərqlərini ada faktoru ilə izah edir. T.Quliyev isə “Altay dillərinin qohumluğu məsələsi” əsərində türk dilləri ilə yapon dili arasında müvafiq leksik paralelliyin digər dillərlə nisbətdə az olmasını yapon dilinin Altay dil ailəsindən - kök dildən çox-çox erkən ayrılması ilə əlaqələndirir. Ümumiyyətlə, əgər türk-yapon dillərində həm məna, həm də səs baxımından oxşar ümumi sözlər varsa, bu, hər iki dilin ortaq kök dildən törəndiyi ehtimalını meydana çıxarır. Lakin bunun əksini iddia edənlər də var. Klouson, Şerbak, Ligeti, Kotviç kimi dilçi alimlər türk və yapon dillərindəki eyni mənalı oxşar sözlərin ortaq miras deyil, bir-birləri ilə yüz illərlə sürən siyasi, iqtisadi və mədəni əlaqələrin təsirinin nəticəsi hesab edirlər. Bəs digər oxşarlıqlar? Onlar da siyasi, iqtisadi və mədəni əlaqələrin hesabına olub? Axı bu dillər arasında başqa bir sıra oxşarlıqlar da vardır.

Məsələn, hər iki dildə  sait-samit harmoniyasının olması, törəmə və fleksiya şəkilçilərinin kök sözləri dəyişməməsi,  hər iki dildə kişi və qadın arasındakı fərqi (cins kateqoriyasını)  göstərən heç bir ön sözün olmaması, hər iki dildə sözdən sonra prefiks əvəzinə əlavə olunan şəkilçilərin varlığı, hər iki dildə fellərin lüğəvi mənalarından asılı olaraq iş, hal, hərəkət, vəziyyət, proses, hadisə və s. bildirən leksik-semantik məna qruplarına ayrılması və adətən cümlənin sonunda işlənməsi, subyektin cümlənin əvvəlində, təyin olunan sözün təyindən sonra gəlməsi və s. və ia. yapon dili ilə türk dillərinin  əhəmiyyətli ortaq dil xüsusiyyətlərindən sayıla bilər.   

Bu dillərin bənzərliyini dəstəkləyən ən mühüm amillərdən biri də cümlə və söz strukturlarındakı oxşarlıqlardır. Məsələn, türkcə “Evə gedəcəyəm.” cümləsi yapon dilində “İe-e iki-masu” şəklindədir. Başqa bir misal, türkcə “Evdə gözləyəcəyəm.” cümləsi yapon dilində “Ie-de matchi-masu” kimidir. Yəni yapon dilində hazırlanmış bir cümlə sözbəsöz türk dilinə tərcümə edildikdə eyni strukturda eyni mənanı ifadə edir. Qrammatik quruluş əksər cümlələr üçün, demək olar ki, eynidir. Ona görə də türklərin yapon dilini və ya yaponların türk dilini öyrənmək sürəti və müddəti (xüsusilə danışmaq və danışılanı anlamaq) əksər xalqları qabaqlayır. Əhməd Zəfər Öztürk yazır ki, “25 il əvvəl mən Boğaziçi Universitetində işləyirdim. Yapon tələbə qızla tanış oldum. Türkcə çox gözəl danışırdı. Bir gün ondan türkcə öyrənməyin çətin olub-olmadığını soruşdum. O bildirdi ki, türk və yapon dilləri dil və qrammatika baxımından çox oxşar olduğu üçün heç də çətin deyil”. Yuiki Umemoto “Türk və yapon dillərində sintaksis” adlı doktorluq dissertasiyasına yazdığı ön sözdə göstərir ki, “xarici dil olaraq türk dilini öyrənməyə başlayanda çox təəccübləndim. Sintaksis baxımından türk dili ilə yapon dili arasında oxşarlıqlar var...Bu isə onların əlaqəli olduğunu göstərir”. Y.Umemoto türk və yapon dilləri arasında tarixi baxımdan ortaq nöqtələrin  çox olduğu qənaətindədir.  

              Mütəxəssislərin fikrincə, nə qədər oxşarlıqlar olsa da, bunlar, hələlik, genetik qohumluğu təsdiq etmək üçün kifayət deyildir. Ona görə akademik A.Qurbanov yazırdı ki, son dövrlər bəzi Koreya alimləri və yaponşünaslar Koreya və yapon dillərinin Altay dilləri ailəsinə məxsus olduğu fikrini irəli sürsələr də, korey və yapon dilinin bu dillərlə qohumluğu tam sübut olunmamışdır. Filologiya elmləri doktoru Q.Cəlilbəyli də qeyd edir ki, yapon dilinin hansı dil qrupuna malik olması hələ qəti şəkildə müəyyənləşdirilməmişdir

              Altayçı Şiro Xattorinin fikrincə, iki dil arasındakı qohumluğu sübut etmək üçün sinonim sözlər arasında səs fərqlərini kompensasiya edən qaydalar da olmalıdır. Oxşarlıq ilk öncə o dillərdəki təməl sözlərdə (xüsusən say, əvəzlik və qohumluq bildirən sözlərdə) axtarılmalıdır. Hattori bu prinsipi öz təcrübə sahəsində tətbiq edib və altay dilləri ilə yapon dili arasında 10-dan çox struktur oxşarlıqları müəyyən etmişdir. Lakin dünya türkoloqları bunları qənaətləndirici saymamışlar.

Altaist Şichiroo Murayamaya görə, yapon dilinin fonetika və leksikologiya baxımından mənşəyi avstroneziya dilləri olub. O, yapon dilini Altay dillərinin də qarışmış xüsusiyyətlərinə malik “mixed language” – “qarışıq dil” adlandırır. Rus yaponşünaslığın ilk nümayəndələrindən olan Y.D.Polivanov da öz axtarışlarının nəticəsi olaraq yapon dilini Cənubi Okeaniya ünsürləri ilə kontinental ünsürlərin əks olunduğu hibrid dil hesab etmişdir. Hansı variant olsa da, gördüyünüz kimi, yapon dili yenə də türk dillərindən uzaq düşmür.

 

 P.S. Maraqlıdır, görəsən,  yapon və türk dilləri həqiqətən eyni dil qrupunda olduqları üçün oxşardırlar, yoxsa oxşar olduqları üçün (zəndyana) eyni dil qrupuna aid edilirlər? Adamın yadına lap “ toyuq əvvəl olub, yoxsa yumurta?” məsəli düşür. 

 Yəqin ki, bu sualların cavabı gələcəkdə aparılacaq ətraflı tədqiqatlardan sonra məlum olacaq. Gəlin, bunu zamanın və mütəxəssislərin ixtiyarına buraxaq. Onsuz da başqa əlacımız yoxdur.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.02.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzet” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə yazıçı, publisist, millət vəkili  Musa Urudun yazısı təqdim edilir. 

 

O mübarək günədək özünü 

Qərbi azərbaycanlı elan etmiş Taleh Şahsuvarlıya və bu şərəfli missiyanın 

bütün daşıyıcılarına ithaf edirəm

 

Allah sənə insaf versin, Taleh! Bu gecə gözümü də yummamışam. "Tale adamı" məqaləni oxuyandan sonra səhəri dirigözlü açmışam. O dağlar, dərələr, çəmənlər, örüşlər, əkin-biçin yerləri, bağlarımız, bostanlarımız bir-bir gözümün qabağından gəlib keçdi. Dağıdılmış, talan edilmiş yurdlarımız, yağmalanmış ev- eşiyimiz, altı üstünə çevrilmiş məzarlarımız, məscidlərimiz, ocaqlarımız, pirlərimiz, uşaqlıq illərimizin, yaddaşımızın çiliklənmiş xatirələri dil açdı, əl uzatdı, məni səslədi. Çöldə külək vıyıldayır, elə bilirəm Üçtəpənin yelidir, elə bilirəm Bazarçayın şırıltısıdır.

İnsanı söz yaradıb, deyirlər. Amma, məncə, insanı irəliyə aparan, milyon illərin o başından bu günümüzə gətirib çıxardan SƏS olubdur. O səsin dalınca gedən insan özünü tapıb, özünü təkmilləşdirib, özünü inkişaf etdirərək böyüyüb. İnsanlar səs-səsə verərək birləşib, tayfa olub, el-oba olub, millət olub.

Mən bu gecə o səsi eşitdim. Bu Ümidin səsi idi, bu Torpağın, Suyun, Vətənin səsi idi. Bu səs Ruhun, Yaddaşın, Talenin səsi idi.

Gəl - deyirdi, bu səs!

Yaxşı ki, yaddaşlar hələ yerindədir, yaxşı ki, o yolları, cığırları tanıyan nəsil hələ sağdır.

Biz sağ ikən ora qayıtmalıyıq, o yolları, cığırları, aşırımları, gədikləri, döngələri babalarının adını daşıyan oğlanlarımıza tanıtmalıyıq. O dağıdılmış baba yurdlarını adlarını daşıyan nəvələr yenidən bərpa edəcəklər, dirçəldəcəklər, cənnətə döndərəcəklər.

Qayıtmağın şərtini və yolunu isə Ulu Öndər illər öncə müəyyən etmiş və bizə öyrətmişdir. Hələ ötən əsrin doxsanıncı illərində Ulu Öndər Heydər Əliyev böyük müdrikliklə və uzaqgörənliklə demişdir:

"Tarix böyükdür. Bir əsrdə olan hadisələr sonrakı əsrlərdə dəyişilə bilər. Biz, sadəcə, bu həqiqətləri əsərlərdə əks etdirməliyik. Ancaq nə vaxt, nə mümkün olacaq, - bunu tarix göstərəcəkdir. Biz məhz bu tarixi torpaqların bizə mənsub olmasını daim sübut etməliyik. Bu bizim geniş miqyasda işimizdir."

Biz məhz bu öyüddən dərs alaraq, bu tarixi missiyanı yerinə yetirmək üçün yola çıxdıq. Ali Baş Komandan, cənab Prezident İlham Əliyevin liderliyi ilə nəsillərə nümunə olacaq şərəfli yol keçdik, döyüşdük, şəhidlər verdik, himnimizdə deyilən kimi,"hərə bir qəhrəman oldu", nəhayət, 44 günlük Zəfər savaşından sonra arzularımızın ŞUŞA zirvəsinə qovuşduq. Dayandıq, toxdadıq, bir az nəfəs dərdik, daha sonra Ağdama, Laçına, Kəlbəcərə getdik. Ali Baş Komandan İlham Əliyevin qüdrətli əlləriylə qaldırılan, Xankəndinin baş meydanında şəstlə ucalan və qürurla dalğalanan ay-ulduzlu üçrəngli bayrağımız isə, "Qarabağ Azərbaycandır!" - nidasının əyani təcəssümü oldu!

Ali Baş Komandan cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi altında, yenilməz Azərbaycan Ordusu bu şanlı zəfəri ilə təkcə yeni tarix yazmadı, həm də yeni coğrafiya yaratdı!

Bu qələbə nəticəsində ərazi bütövlüyümüz təmin olundu, suverenliyimizin ərazisi genişləndi, qəddimiz dikəldi, milli varlığımız ucaldı, qürurumuz böyüdü.

Bu qələbə Ali Baş Komandan İlham Əliyevin hərbi, siyasi və diplomatik məharəti, səfərbəredici liderlik fəaliyyəti və şəxsi qəhrəmanlığı sayəsində əldə edildi.

Bu qələbə milli birliyimiz sayəsində mümkün oldu və Azərbaycanı qüdrətli dövlət kimi dünyaya tanıtdı, dövlətimizi siyasi cəhətdən də böyütdü.

Qələbənin, uğurun formulu çox sadədir: Müzəffər Komandan - müzəffər Ordu - müzəffər Xalq.

Qələbənin uğur simvolu isə heç şübhəsiz ki, Dəmir Yumruqdur - xalq, ordu, rəhbər birliyini əks etdirən və düşmənin başını ilan başı kimi əzən dəmir yumruq!

...Qarabağ yaylası Zəngəzur dağlarının davamıdır. Yolumuz o dağlara tərəfdir.

 

Yolum Zəngəzuradı,

Kəbəm, qibləm oradı.

Hər qayası bir ayə,

Hər dağı bir surədi.

 

Hər birimizin babamızın məzarı üstündə ürəyimizdən keçən sözlərimiz var, bu sözlər məhz elə Ali Baş Komandanın ürəyindən keçirdiyi və addım-addım reallaşdırdığı sözlərdir!

Bir Liderin ürəyindən keçən sözlər, onun xalqının hər bir sıra nəfərinin də ürəyindən keçirsə, bu artıq Haqqın Sözüdür və Haqqın Özüdür!

Ali Baş Komandanın baba məzarı üstündə ürəyindən keçən sözləri, inanıram ki, lap yaxın vaxtlarda Dünya eşidəcəkdir!

O gün hamımız ürəkdən deyəcəyik: Gözün aydın olsun, Vətən torpağı, biz qayıtmışıq, biz səni dirçəldəcəyik!

Və sonda, əziz dostum Taleh Şahsuvarlı, çox doğru və haqlı olaraq yazırsan ki, sən özünü Qərbi azərbaycanlı elan etmisən!

Bəli, hamımız bu gün Qərbi azərbaycanlı olmalıyıq, sabahkı daha parlaq günlərimiz naminə bir yerdə olmalıyıq!

Qardaş qardaşı ilə, əl-əli ilə, el eli ilə güclüdür!

 

İrəvanda görüşənədək!

 

Uruda gedən yol Laçından keçir,

Zəng vurdum, açmadın telfonu, Taleh.

Nisgilim iynənin ucundan keçir,

Göyərən ümidin ünvanı birdi,

Uruda gedən yol Laçından keçir.

Daşlar həmin daşdı, dağlar həmin dağ,

Göyərəni otdu, daşı göyərməz.

Anası ağlamaz sərvaxt igidin,

Ağlar göz kor olar, yaşı göyərməz.

Getdi, qayıtmasın ağlar günləri,

Daha ağlamağın zamanı deyil.

Cəsarət qılıncı mərd əlindədir,

Mərd oğul deyəni zəmanə deyir!

Kim deyir dağ-dağa qovuşa bilməz?!

Hünər körpü salar dərənin üstdən.

Bir igid nərəsi şimşəktək çaxar,

Dağlar al geyinər qaranın üstdən.

Bir vaxt Qaragöl də qara xəyaldı,

İndi İşıqlının su aynasıdır.

Qara keşişlərin qara niqabın

O yurdlar biryolluq soyunasıdır.

Qaçqın çörəyinin dadı bilinməz,

Kündəsi küt gedər, ya da şit düşər.

Adını tarixə yazar, silinməz,

İgidin baxtına şəhidlik düşər!

Su murdar götürməz, torpaq da pakdır,

Vətən qəriblərin duzdax yeridir.

Gülü güllə ilə açılacaqdır,

Zəngəzur tətikdə barmaq yeridir.

Haqqın yüz adı var, özü ki, birdi,

Qoymaz ayrı düşsün dağı qarından.

Şair karandaşı haqq elçisidi,

Qəhrəman göyərdər hər yonqarından.

Qonaqlıq borcu var Musa Urudun,

Qərbi Zəngəzura yolumuz da var.

Bizim həyətdəki qocaman tutun

Altına sərməyə xalımız da var!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.02.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Naxçıvan Dövlət Universitetinin II kurs tələbəsi Fərasət Babazadənin yazdığı “Səssiz” hekayəsini təqdim edir.

 

Külək şəhərin dar küçələrində uğuldayırdı. Binaların rütubət hopmuş divarlarından soyuq bir nəfəslə sıyrılıb, yoldan keçən kişinin paltarının ətəklərini titrədirdi. O, uzun və köhnə bir palto geyinmişdi, yaxasını qaldırmışdı, sanki üzünü küləkdən deyil, insan baxışlarından gizlətmək istəyirdi. Ayaqları ehtiyatla daş döşəməyə toxunurdu, addımları ağır idi, lakin içində bir narahatlıq var idi. Üzünü aşağı salsa da gözləri hər an kənarı süzürdü. Küçə daralır, kölgələr uzanırdı. Qaranlıq keçidlərdə, qapıların kənarında çöküb qalmış kimsəsiz adamların boğuq nəfəsi duyuludur.

Birdən ayağı sürüşdü, balaca bir daş ayaqqabısının altından çıxdı, bədəni azca irəli əyildi, amma özünü toparladı. Onun bu ani sarsıntısı heç kimin diqqətini çəkmədi, çünki burada heç kim bir-birini görmürdü, heç kim bir-birinin taleyinə maraq göstərmirdi. O isə dayandı, dodaqlarını büzdü və yenidən addımladı. Bilirdi ki, küçə heç vaxt qurtarmır, yol heç vaxt sona çatmır, insan heç vaxt həqiqətə çatmır.

Küçənin dərinliklərinə yayılan qaranlıq içində balaca bir döngədə iki nəfər bir-birinə dəyirdi. Saralmış fanar işığı onların kölgələrini divara uzun-uzun çəkirdi. Kəskin addım səsləri, qəfil sıxılmış yumruqların havada uğultusu və nəfəs-nəfəsə qalmış adamların yorğun səsi boş küçədə əks-səda verirdi. Üstünlük birinin tərəfində idi. O, iriyarı, əzələli, sifətində qəzəbdən başqa heç nəyi ifadə etməyən biri idi. Zərbələri amansız idi, qarşısındakının dizlərini əyməyə, onu yerə çökdürməyə çalışırdı. Digəri isə xeyli zəif idi. Üzündə qan izləri vardı, dodaqları partlamış, yanağı gömgöy olmuşdu. Ancaq o, səndələsə də, geri çəkilmirdi. Yorğun nəfəs alır, ayaqda dayanırdı. Hər zərbə ilə titrəyən vücudu inadkarlıqla dik qalırdı. Əlini sıxıb özünə çəkmək istədikdə, gözlərində elə bir parıltı vardı ki, döyən adam bir anlıq duruxdu.

Ayaqları daşlı yolda yavaş-yavaş irəliləyirdi. Küçə səssiz idi, yalnız uzaqdan, hansısa köhnə pəncərədən gələn zəif radio səsi eşidilirdi. Qəfil, balaca bir döngədən boğuq səslər gəldi. Fikir verməməyə çalışdı, amma gözü qeyri-ixtiyari ora yönəldi. İki nəfər dalaşırdı. Yox, bu, dalaşmaq deyildi, biri o birini əməlli-başlı döyürdü. Zərbələrin səsi aydın eşidilirdi. Döyülən adamın ayaqda qalmaq üçün göstərdiyi inad açıq-aşkar hiss olunurdu. Bir anlığa gözləri onun qana bulaşmış üzünə sataşdı. Ayaq saxladı, amma yalnız bir saniyəlik. İçində qısa bir tərəddüd oldu. Yaxınlaşıb ayırmaq? Polis çağırmaq? Yox, bu işə qarışmaq olmaz. Burda hamı belə edir. O kimdir ki? Yoluma davam elədi. Bir anlıq külək arxadan itələdi, sanki vicdanının zəif səsi onu geri döndərmək istəyirdi. Amma addımlarını dayandırmadı. Ona nə? Hər kəsin öz savaşı var. Küçədə, həyatda, taledə... Başını aşağı salıb irəlilədi, sanki heç nə görməmişdi.

Evin qapısını açıb içəri girdi. Qapı arxasından astaca bağlandı, amma otağın dərin sükutunda bu səs bərk əks-səda verdi. Hava ağır idi, rütubətli divarlardan soyuq bir qoxu yayılırdı. Tavandan asılmış zəif lampanın işığında hər şey bir az bulanıq, bir az solğun görünürdü. Dar otaqda yalnız bir masa, bir stul və divarın küncündə toz basmış çarpayı vardı. Çarpayının üstünə bir neçə kitab səpələnmişdi. Otaq sanki çoxdan insan nəfəsi görməmiş kimi soyuq idi. Kişi ac idi. Bunu çoxdan hiss edirdi, amma indi bunun heç bir əhəmiyyəti yox idi. Sanki aclıq da, yorğunluq da, hətta bayaq küçədə gördükləri də arxa plana keçmişdi. Çünki tək bir şey düşünürdü: dəftər. Stolun üzərində açıq qalmış dəftəri görən kimi ona tərəf addımladı. Barmaqları titrəyərək vərəqləri çevirdi, qələm götürdü. Bir anlıq duruxdu. Gözlərini bir nöqtəyə zillədi. Sonra başını aşağı saldı, dəftərin təmiz səhifəsinə tərəddüdlə əyildi. Sanki yazacaqları sadəcə sözlər deyildi, sanki içindəki bir yükü, bir peşmanlığı, bir sirləri kağıza tökmək istəyirdi. Və nəhayət, qələmin ucu kağıza toxundu...

“Həyatda elə anlar var ki, onlara toxunmasan belə, onlar sənə toxunur. Amma dünya belə susqunluqlarla doludur. İnsanlar elə bilir ki, qarışmadıqca günahsızdırlar. Amma bəlkə də ən böyük günah elə baxıb heç nə etməməkdir. Və bəlkə də, bəşəriyyətin ən soyuq yeri küçələr deyil, insanların laqeyd ürəkləridir.”

Adam stolun üstündəki dağınıq kağızların arasında saralmış zərfi gördü. Barmaqlarını zərfin üzərində gəzdirib, dodaqlarını sıxdı. Açmaq istəmədi. Yox, daha doğrusu, açmağa cəsarət etmədi. Çünki bəzi məktublar təkcə sözlərdən ibarət olmur, onlar içində insanı dəyişdirən, silkələyən, köhnə yaraları oyadan bir şey daşıyır. Bir neçə saniyə, bəlkə də bir neçə dəqiqə keçdi. Otağın qaranlıq sükutu bu tərəddüdü daha da dərinləşdirirdi. Nəhayət, astaca zərfin küncünü yırtdı. Ürəyi döyünürdü. Vərəqi titrək barmaqları ilə açdı. Sətirləri oxumağa başlamazdan əvvəl bir anlıq gözlərini yumdu. Adam məktubu açdı.  Gözləri ilk sətirlərə düşən kimi nəfəsi dərinləşdi. Bu məktub ona ən dəyər verdiyi insan tərəfindən yazılmışdı. Çoxdan oxumalı idi, amma nədənsə, günlərdir gözardı edirdi. Bəlkə də, bilmədiyi həqiqətlərdən, bəlkə də, artıq gec olduğundan qorxurdu. Bu məktub fərqli idi. Çünki bu, cavab idi. Çünki bu, uzun susqunluqdan sonra gələn ilk sətirlər idi. O, neçə dəfə yazmışdı? Neçə dəfə qələm götürüb hisslərini kağıza tökmüşdü? Neçə dəfə cavab gözləmişdi? Və indi, nəhayət, o cavab stolunun üstündə idi. Bu, uzun yol gedib çatmış bir adamın qapının qarşısında hiss etdiyi boşluğa bənzəyirdi. Bu məktub uzun müddət yazılmamış sözlərin, gecikmiş etirafların, bəlkə də, artıq mənasını itirmiş duyğuların bir yığını idi.

                                                                                                                               (Dekabr 1866)

Saint Petersburg 

Leningradskiy Pochtal'on

Burda hər şey qaydasındadır, heç narahat olma. Hava artıq soyuyub, səhərlər külək bir az daha sərt olur. Ümid edirəm, sən də yaxşısan...

Adam məktubu sona qədər oxumadı. Sanki davam etsə, özünü daha böyük bir boşluğa salacaqdı. Kağızı stolun üstünə atdı, ağır bir nəfəs aldı və pencəyini götürüb çölə çıxdı. Küçənin havası soyuq idi, rütubət sümüklərinə işləyirdi. Ayaqları onu hardasa düşünmədən aparırdı, ta ki, sönük işıqlı, köhnə bir barın qabağında dayanana qədər. İçəri girəndə onu qatı tütün qoxusu və ağır, qırıq səslərlə çalınan köhnə bir musiqi qarşıladı. O, bir küncdə boş stul tapıb oturdu. Sifarişini gözləyərkən diqqəti barın digər ucundakı qocaya yönəldi. Adam yaşlı idi, üzündə illərin izləri vardı. Geyimi səliqəli olsa da, çoxdan köhnəlmişdi. O, qədəhini ehmalca əlində tutub boşluğa baxırdı. Gözlərində bir zamanlar güclü olmuş, amma indi yorğun düşmüş bir insanın ifadəsi vardı. Bir müddət heç nə demədən oturdular. Sonra qoca qəfil ona tərəf baxıb sanki çoxdan tanış olduqları bir adam kimi soruşdu:

— Görünür, bu axşamın sənə də asan keçmir.

Kişi bir anlıq susdu, sonra başını tərpədib astadan gülümsədi. Qoca bu cavabı gözləyirmiş kimi qədəhini masaya qoydu. Qoca bir müddət sakit qaldı, sonra dərin bir nəfəs aldı və barmaqları titrəyən qədəhini yenidən qaldırdı. İçkisindən bir qurtum aldı, gözlərini uzaqlara zillədi və astadan dilləndi:

— Mən bir vaxtlar böyük bir adam idim, gücüm, hörmətim var idi. İnsanlar məni dinləyirdi. Amma sonra… sonra həyat məndən ən qiymətli olanı aldı. Onun yoxluğu elə bir boşluq buraxdı ki, indi bütün bu barlar, bu küçələr, bu soyuq gecələr o boşluğu doldura bilmir.

Kişi başını aşağı saldı. Onun da içində bir şeylər qırılmışdı. Məktubun sətirləri beynində dolaşırdı: "Burda hər şey qaydasındadır, heç narahat olma." Amma hər şey həqiqətən də qaydasındaydımı? Barın zəif işıqları içkili adamların üzündə parlayır, siqaret tüstüsü havada süzülürdü. Amma onun fikri başqa yerdə idi. O məktubda. O xəttdə. “Burda hər şey qaydasındadır.” Bu sözlərin arxasında susqun bir yalan dayanmışdı. Kimsə bunu onun üçün yazmışdı. Kimsə gerçəyi ondan uzaq tutmaq üçün bu sətirləri seçmişdi. Amma niyə? Onun üçün həqiqəti bilməməkdən daha qorxulu nə ola bilərdi? Barmaqlarını stola sıxdı. İndi məktubun hərflərini bir-bir beynində canlandırırdı. O, o xətti tanımırdı. Bəzən həqiqət heç bir iz qoymur. Bəzən o, elə bir şəkildə gizlədilir ki, sən onu axtarmağa belə cəsarət etmirsən. Heç nəyə bağlı olmayan, heç bir duyğu daşımayan, sadəcə var olmaq üçün yazılmış sətirlər...

Stolun üstü sükuta qərq olmuşdu. Sanki illərdir unudulmuş kağızlar, zamanın tozu ilə örtülmüş, özlərinin belə unudulduğunu dərk edirmiş kimi bir-birinə qarışmışdı. O kağızların arasında bir dəftər vardı – köhnə, saralmış, guya sahibinin son dəfə toxunduğu anın izlərini daşıyırmış kimi. Tərk edilmiş bir əşyanın soyuqluğu ilə, orada dayanmışdı. Hərflərin titrək xətləri, elə bil, onları yazan əl son gücünü sərf edirmiş:
"Günəş doğmayacaq bəziləri üçün bir daha. Yaxınları onları bir daha görməyəcək. Acısı qalacaq. Xatirəsi qalacaq. Özü olmayacaq..."

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.02.2025)

 

 

 

                

 

 

 

 

Murad Vəlixanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

İnsan adlanan varlıq ona bəxş edilən ömrü müxtəlif məqsədlər üçün sərf edir. Ancaq öz həyatını müqəddəs bir amal uğruna fəda etmək hər insana nəsib olmur. Bu gün haqqında danışacağım insan 34 günlük körpəsini qoyub vətənin dar günündə cəbhəyə yola düşən Təyyar Ağayevdir.

 

Təyyar 1966-cı ildə Cəlilabad rayonunda anadan olub. 1992-ci ildə ali təhsilini yarımçıq qoyub cəbhəyə yola düşüb. 

90-cı illərin əvvəllərində yenicə müstəqilliyinə qovuşan Azərbaycanın başının üstünü qara buludlar almışdı.  Vətənin qeyrətli oğul və qızları bir nəfər kimi  könüllü olaraq cəbhəyə yola düşürdülər.  Minlərlə əli silah tutan gənc vətən uğrunda mübarizə aparmaqdan çəkinmədiyini bir daha dünyaya göstərmişdi. Qarabağın azadlığı uğrunda canını, qanını fəda edən minlərlə şəhidimiz vardır. Eyni zamanda bu günə qədər taleyi haqqında heç bir məlumata sahib olmadığımız minlərlə  “məzarsız şəhidlərimiz də” az deyil. Onlarında valideynləri, bacı-qardaşları, həyat yoldaşları gözlərini qapıya dikib Şəhidlərinin evinə gələcəyi günü gözləyir. 

 

Təyyar Şuşanın işğalı günü ön cəbhəyə yollanır. Ancaq ağır keçən döyüşdən nə ölüsü, nədə dirisi barədə xəbər çıxmır. Bu günə qədər də Təyyar barədə heç bir məlumat, ipucu yoxdur. 

Təyyar cəbhəyə yollanmamışdan əvvəl qızının dünyaya gəlişinə şahid olmaq üçün evə gəlir. Lakin müharibənin daha da sərt şəraitdə keçməsi səbəbindən bir gün sonra cəbhəyə geri dönür və qızı Samirə atasız böyüyür. Bir müddət atasının yoxluğu ondan gizlədilir. Samirə hər gün anasından, əmisindən atası ilə bağlı xəbər alır. Təyyar sanki bir daha qızını, ailəsini görə bilməyəcəyini hiss edibmiş kimi vəsiyyətnamə yazıb qoyur. 

Ailəsi Təyyarın yoxluğuna bu gün də öyrəşə bilmir. Onun geri qayıdacağına ümid edirlər.   Necə deyərlər,  “çıxmayan candan ümid kəsilməz”. 

Şəhadət haqq dərgahında cənnətə açılan ilk qapıdır. ALLAH ŞƏHİDLƏRİMİZƏ RƏHMƏT ETSİN.

 

“Ədəbiyyat və İncəsənət” 

(18.02.2025)

 

 

 Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Bəzən mənə elə gəlir ki, insanın ən böyük faciəsi varoluşu dərk etməyə çalışdığı andan başlayır. Mən kiməm? Haradan gəlmişəm? Nə üçün buradayam? Və ən əsası, hara gedəcəyəm?

 

 

 

Həyatın mənası haqqında düşünmək bəzən dəhşətlidir. Sanki dərin bir uçurumun kənarında dayanıb aşağı baxırsan və səni qoruyan heç bir şey yoxdur. Ancaq bəzən də insan öz varlığının içində sonsuzluğun qığılcımını hiss edir. Sanki dar bir otaqda sıxılmış kimi görünən bu həyatın arxasında gizli bir qapı var və sən içində bir yerdə bilirsən ki, o qapı açılacaq. Mən bu cahana sığmıram, çünki mənim varlığım təkcə bu dünya ilə məhdudlaşmır.

 

Nəsimi bu sözləri yazanda, onun içində hansı yanğı var idi? Onu yandıran hansı hisslər idi ki, varlığını bu qədər sərhədsiz elan etdi? "Məndə sığar iki cahan, mən bu cahana sığmazam" – bu misra bir insanın hədsiz azadlıq istəyinin, varoluşun sərhədlərini aşmaq istəyinin fəryadıdır. Mən bu dünyada doğulmuşam, bədənim bu torpaqdan yaranıb, qanım, damarlarım, sümüklərim bu dünyanın maddəsindən formalaşıb. Amma yenə də, içimdə elə bir hiss var ki, sanki mən buraya aid deyiləm. Sanki mən bu dünyanın qanunlarına tabe olmaq üçün deyil, onu aşmaq üçün yaradılmışam.

 

İnsan təkcə bədən deyil, təkcə maddi varlıq deyil. Bədənim bir yerdədir, amma düşüncəm bütün kainatı dolaşa bilir. Gözlərim bir istiqamətə baxır, amma ruhum min fərqli yolla hərəkət edə bilir. Mənim daxilimdə həm bu dünya var, həm də bu dünyaya sığmayan bir şey – sonsuz bir kainat.

 

Bəlkə də, bu misranın ən maraqlı yozumu ana bətnindəki körpədir. Axı hər insan bir cahandır. Mən bu fikri oxuyanda düşündüm ki, bəlkə də Nəsimi varoluşun ən təməl həqiqətlərindən birinə işarə edir. Körpə ana bətnində yaşayır və orası onun bütün dünyasıdır. O, orada hər şeyi tapır qidası, varlığı, həyat mənbəyi tamamilə həmin kiçik, qaranlıq məkanın içindədir. Amma bir gün gəlir ki, o dünya- o insan ona dar gəlir. Bədən böyüyür, o yer artıq yetərli olmur və o, daha böyük bir dünyaya doğulur. Biz də elə belə bir haldayıq.

 

Biz bu dünyada yaşayırıq və düşünürük ki, bura bizim həqiqi dünyamızdır. Bizim bədənimiz var, gördüyümüz şeylər var, toxunduğumuz əşyalar var. Amma bir gün gəlir ki, bu dünya da bizə dar gəlməyə başlayır. Sanki içimizdə sıxışan bir varlıq var və o, daha geniş bir aləmə çıxmaq istəyir. Bəlkə də ölüm dediyimiz şey elə bu sıxışmadan qurtulmaqdır. Ana bətnindən dünyaya doğulmaq kimi, bu dünyadan başqa bir varoluşa doğulmaqdır.

 

  "Gövhəri-laməkan mənəm, kövnü-məkana sığmazam."

 

Burada Nəsimi öz varlığını təsvir edir, amma mən bunu oxuyanda öz varlığımı düşünürəm. Gövhər, dəyərli bir xəzinədir, incidir. Amma buradakı mənası maddi bir şey deyil – bu, ruhdur. Mənim ruhum, mahiyyətim, həqiqətim bu bədən deyil, bu maddi dünya deyil. Mən laməkandanam. Laməkan – yəni, məkanı olmayan, heç bir yerə sığmayan, heç bir sərhədlə məhdudlaşmayan. Ruhum nə zamana tabedir, nə də məkanın çərçivələrinə. Mən bir bədənin içində doğulmuşam, amma əslində mən bir cism deyiləm – mən sonsuz bir varlığam.

 

"Kövnü-məkan"  varoluş və məkan deməkdir. Bu dünya, gördüyümüz hər şey, toxunduğumuz hər şey məkanın içindədir. Amma mənim ruhum, mənim varlığım bu məkanın çərçivələrinə tabe deyil. Bəs elə isə, biz niyə bu dünyada yaşayırıq?

 

Mən bəzən düşünürəm ki, insanın ən böyük dərdi məhz budur. O, özünü bu dünyanın qanunlarına uyğunlaşdırmağa çalışır, amma içinə baxanda anlayır ki, o, heç vaxt tam uyğunlaşa bilməz. Çünki o, həmişə daha çoxunu istəyir. Maddi mənada yox. İnsanın içində sonsuzluğa can atan bir hiss var. İnsan daima öz sərhədlərini aşmaq istəyir. İnsan uçmaq istəyir, qalaktikalara çıxmaq istəyir, ruhunu azad etmək istəyir. Çünki onun içində bir hiss var ki, o bilir – bu dünya ona dar gəlir.

 

Bu misranı oxuyanda mən özümü dərk edirəm. Mən bir bədən deyiləm. Mən bir kimlik deyiləm. Mən bir ad, bir şəxsiyyət deyiləm. Mənim varlığım, mənim həqiqətim, mənim ruhum bu dünyanın qanunları ilə ölçülə bilməz. Mən varam, amma bu varoluş məkan və zamana tabe deyil. Mən bu dünyanın içindəyəm, amma bu dünyanın çərçivələrinə sığmıram.

 

Bəlkə də, insanın bu dünyadakı ən böyük vəzifəsi həqiqi mahiyyətini dərk etməkdir. Bəlkə də, biz ona görə bu dünyada bu qədər əziyyət çəkirik ki, özümüzü unuduruq. Bizi bədənimizlə tanıdırlar, bir ada bağlayırlar, bir kimliyə məhkum edirlər. Amma gerçəkdə, biz bunların heç biri deyilik. Biz daha geniş bir şeyik, biz sonsuzluğun içindəki bir qığılcımıq.

 

Nəsimi bunu görürdü. O, varlığının sərhədlərini tanımırdı, çünki o bilirdi. Bilirdi ki, insan heç bir sərhədə sığmaz. Mən də bunu hiss edirəm. Mən bu cahana sığmıram. Mənim düşüncəm, ruhum, varlığım bu dünyanın qanunlarından daha böyükdür. Mən özümü dərk etdikcə, sərhədlərimi aşdıqca, bu misranın mənası mənim üçün daha da dərinləşir.

 

Mən bu cahana sığmazam. Mənim varlığım bu dünyanın ölçüləri ilə ifadə olunmaz. Mən nə bir bədənəm, nə də bir məkanın içində məhdudlaşdırıla bilən varlıq. Mən sonsuzluğa açılan bir üfüqəm. Mən ruham. Mən laməkandanam.

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 

(18.02.2025)

 

 

 

Harun Soltanov

 

 

 

 

 

 

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

 

 

1991-ci ildə Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzü nəticəsində Qubadlı rayonunun Cibikli kəndi mütəmadi hücumlara məruz qalırdı. Erməni silahlı birləşmələri qəfil hücumlarla yerli sakinləri qorxudaraq doğma yurdlarını tərk etməyə məcbur etməyə çalışırdılar. Bu gərgin dövrdə Sovet zabiti, ukraynalı leytenant Oleq Babakın komandanlıq etdiyi rota Yuxarı Cibikli kəndində yerləşdirilmişdi. Sovet ordusunun bu bölməsi dinc əhalinin təhlükəsizliyini təmin etmək və mümkün silahlı toqquşmaların qarşısını almaq vəzifəsini icra edirdi.

 

Lakin erməni yaraqlılarının növbəti təxribatı nəticəsində iki kənd sakini itkin düşdü, kənd isə ağır atəşə tutuldu. Məsələ barədə dərhal xəbərdar edilən leytenant Oleq Babak vəziyyəti yerində qiymətləndirmək və mülki əhalini qorumaq üçün kəndə yollandı. Lakin erməni yaraqlıları Sovet əsgərlərinə də atəş açmağa başladı. Döyüş başlayanda Babak kəndin sahə müvəkkili və iki serjantla birlikdə əhalinin müdafiəsinə qalxdı. Sakinlər arasında yaralananların sayı artdıqca, leytenant Babak serjantlara yaralıları dərhal kənddən çıxarmağı əmr etdi. O, döyüş meydanında tək qalaraq iki saata yaxın erməni silahlılarına qarşı qəhrəmanlıqla mübarizə apardı.

Babak geri çəkilmək əvəzinə, mühasirədə qalan Cibikli kənd sakinlərinin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün düşmənlə üzbəüz dayandı. O, Sovet zabiti olduğunu bildirərək atəşin dayandırılmasını tələb etdi. Lakin erməni yaraqlıları onu mühasirəyə aldı. Bu an Babak keçmiş döyüş yoldaşı olan bir erməni döyüşçüsünü gördü və ondan xilas olub-olmayacağını soruşdu. Cavab isə amansız oldu: "Sən mənim millətimin nümayəndələrini öldürmüsən, səni necə diri saxlamaq olar?" Qeyri-bərabər döyüşdə təkbaşına 30-a yaxın düşməni zərərsizləşdirən Babak arxadan açılan xain güllə ilə şəhid edildi.

Həmin döyüş zamanı cəmi 24 yaşı olan Babakın xidməti bitməyə və vətəninə qayıdıb nişanlısı ilə ailə qurmağa bir ay qalırdı. Lakin o, şərəf və vicdanı naminə son nəfəsinə qədər döyüş meydanında qaldı.

Babakın qəhrəmanlığı təkcə Azərbaycanda deyil, bütün postsovet məkanında böyük hörmətlə xatırlanır. Onun fədakarlığına görə 1991-ci ilin 17 sentyabrında ona Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı verildi və Lenin ordeni ilə təltif olundu. Və o, bununla həm də tarixə düşdü. Bu mükafat SSRİ tarixində verilən sonuncu mükafat oldu.

SSRİ-nin dağılmasından sonra belə, Babakın adı unudulmadı. Moskva vilayətinin Puşkin rayonundakı parkda onun abidəsi açıldı, doğma kəndindəki məktəb və Moskva yaxınlığındakı küçələrdən biri onun adını daşıdı.

Qubadlı əhalisi Babakı böyük hörmətlə xatırlayır. O, Cibikli kəndinə gəldiyi gündən yerli əhali ilə dostlaşmış, Azərbaycan dilini öyrənməyə çalışmış və uşaqlarla ünsiyyət qurmaqdan xüsusi zövq almışdı. Kənd sakinləri onu "Babək" deyə çağırırdılar, çünki o, tarixi qəhrəman Babəkin cəsarətini xatırladırdı. Babakın nəşi çətinliklə də olsa, ermənilərdən geri alındı və böyük ehtiramla vətəninə göndərildi.

Onun xatirəsi bu gün də Azərbaycan xalqının və keçmiş Sovet hərbçilərinin yaddaşında qəhrəmanlıq nümunəsi kimi yaşayır. Qəhrəmanlığın milliyyət tanımadığını sübut edən Oleq Babak Azərbaycanın haqq mübarizəsində canını fəda edən əcnəbi bir igid kimi daim ehtiramla anılacaq.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.02.2025)

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün şeir vaxtıdır, sizlərə Zöhrab Mehdinin şeirləri təqdim edilir.

 

 

ŞUŞAM, OYY

 

Səni yenidən görmək, ah,

Bir başqa aləm, bir başqa!

Bəlkə, ondandı bu gün, bax,

Göy başqa aləm, yer başqa!

 

 Həsrət, vüsal bir arada,

 Bir arada sevinclə qəm.

 Olanlar üzməsin səni,

 Qəm eləmə di, qəmin kəm!

 

 Dilimdən heç düşmədin ki,

 Çıxmadın ki heç huşumdan.

 Nə sevdalar gəldi, getdi,

 Tək sən getmədin başımdan!

 

 Gözüm çıxsın, boynum sınsın,

 Bir az gec gəldim, bağışla.

 Sən də üzə vurma daha,

 Nolar, keç, gəldim, – bağışla!

 

 ...Necə dözdüm səndən ayrı,

  Yoxsa ürəyi daşam oyy?!

  Bir də ayrılıq olmasın,

  Bir də dözmərəm, Şuşam, oyy!

 

 

NECƏSƏN

 

Bu zirvə həminki, bu dağ həminki,

Bu sol həminkidi, bu sağ həminki,

Nə qədər istəsən di bax, həminki,

A güllü, çiçəkli yaylaq, necəsən?!

 

Bu qaya bizimdi, süxur bizimdi,

Bu arxac bizimdi, axur bizimdi,

Bu sürü bizimdi, naxır bizimdi,

A qaşda otlayan daylaq, necəsən?!

 

 Bu daşa, kəsəyə əyil, həminki.

 Bu lilpar həminki, çeyil həminki.

 Maraq həminkidi, meyil həminki,

 A yarpızlı dərə, çaylaq, necəsən?!

 

 Bu diriliş bizim, bu OL bizimdi,

 Tanrıya açılan bu qol bizimdi.

 Bu çəhlim bizimdi, bu yol bizimdi,

 A şehli yal-yamac, oylaq, necəsən?!

 

 Bu binə həminki, dəyə həminki,

 Millənir tüstüsü göyə, həminki.

 Bu yurd həminkidi, yiyə həminki,

 A oba, a mahal, oymaq necəsən?!

 

 

QUL OLDUQ

 

Varıq biz, dünən də vardıq,

Eş idik, həmdəmdik, yardıq,

Əridik – zirvədə qardıq –

Dərədə sel olduq, dostum!

 

Oxlanmış yurd göz dağımız,

Sinəmizdə köz dağımız,

Yandıq, çıxdı cızdağımız-

Kim deyər kül olduq, dostum?!

 

Necə zülümlərdən döndük,

Neçə bölümlərdən döndük.

Döndük, ölümlərdən döndük,

Silkindik, el olduq, dostum!

 

 Meydan gördük, ərşad olduq,

 Çox kəslərə irşad olduq,

 Yeri gəldi, gürşad olduq,

 Bozkırda yel olduq, dostum!

 

 Baş qoymaqdan ötrü başa,

 Baş sındırmadıq da boşa....

 Nəfsimizə deyil, haşa,

 Biz haqqa qul olduq, dostum!

 

 

VƏTƏN, AY VƏTƏN

 

Çiçəksən- üzülməz, dərilməzsən ki!

Dosta, yara peşkəş verilməzsən ki!

Elə bir sevdasan... sorulmazsan ki!

... Vətən, ay vətən!

 

Beşiksən, bələksən, kəfənsən, gorsan!

Könüldə atəşsən, ürəkdə qorsan!

Segahsan, Zabulsan, Şahnazsan, Şursan!

 ...Vətən, ay vətən!

 

Sən niyə bu qədər kiçilməzsən ki?!

Sən nədən bu qədər keçilməzsən ki?!

Ölçüyə gəlməzsən, ölçülməzsən ki!

... Vətən, ay vətən!

 

Dağım, dərəm, düzüm, aranım da sən!

İnancım, imanım, Quranım da sən!

Sənsiz mən bir heçəm, hər anımda sən!

... Vətən, ay vətən!

 

 Hədəf "O", səmt doğru, yol uzun hələ!

...Qayım-qədim elin, ulusun belə!

 Ay doğsun, qoy qurdun ulasın elə!

 ...Vətən, ay vətən!

 

 

AYRILIQ

 

Bu qədər ayrılıq olarmı, Allah?!

Bu, yer ayrılıqdı, o göy ayrılıq.

Nəyə toxunursan, hara baxırsan,

Hər şey ayrılıqdı, hər şey ayrılıq!

 

Dənizə baxırsan, dəniz ayrılıq,

Çölə boylanırsan, çöl ayrılıqdı.

Bu cığır ayrılıq, bu iz ayrılıq,

Ovcunda tutduğun əl ayrılıqdı!

 

 Bu dağ ayrılıqdı, daş ayrılıqdı,

 Bu ağac ayrılıq, quş ayrılıqdı.

 Gün gündən ayrılır, il ildən, Allah,

 Üst-üstə qalanan yaş ayrılıqdı!

 

 Dost da ayrılıqdı, yar da ayrılıq,

 Yox da ayrılıqdı, var da ayrılıq.

 Ocaq ayrılıqdı, qor da ayrılıq,

 Burda ayrılıqdı, orda ayrılıq!

 

  ...Bu qədər ayrılıq olarmı, Allah?!

  Hər tərəf... arxa da, ön də – ayrılıq!

  Nə illah etsəm də, yahu, nə illah,

  Baxıram, büsbütün mən də ayrılıq!

 

 

ELƏ İSTƏYİRƏM

 

Elə istəyirəm – bir külək əsə,

Əsə şıltaq külək, kür külək əsə.

Diksinə, titrəyə yer, külək əsə,

Elə istəyirəm, elə – İlahi!

 

Elə istəyirəm – bir yağış yağa.

Yağa leysan kimi, gur yağış yağa.

Təpə gözlərinə yer, yağış yağa,

Elə istəyirəm, elə – İlahi!

 

 Elə istəyirəm – bir günəş doğa.

 Doğa üzümüzə nur, günəş doğa.

 Gərnəşə, əsnəyə yer, günəş doğa,

 Elə istəyirəm, elə – İlahi!

 

  ...Hələ ümidim var, hələ, İlahi!

  Beləyəm mən də bax belə, İlahi!

  Neyləyim, özümdən asılı deyil –

  Elə istəyirəm, elə – İlahi!

 

 

UNUTMUŞAM

 

Bilirsənmi, səni necə unutmuşam?!

Unutmuşam, gözlərinin qarasına kimi.

Nəfəsinin istisinə, saçlarının qoxusuna,

qollarının arasına kimi.

 

Yanaqlarının qəmzəsinə kimi unutmuşam.

Dodaqlarının məzəsinə kimi unutmuşam.

Səni necə unutmuşam, bilirsənmi?!

Əllərinin qəbzəsinə kimi unutmuşam!

 

Bilirsənmi, səni necə unutmuşam?!

Unutmuşam, məhlənizin adamlarına kimi.

Ağaclarına, pişiklərinə, köşklərinə,

yumru-yumru damlarına kimi.

 

Ürkək-ürkək baxışına kimi unutmuşam.

Titrək-titrək yerişinə kimi unutmuşam.

Səni necə unutmuşam, bilirsənmi?!

Evinizin girişinə kimi unutmuşam.

 

 Bilirsənmi, səni necə unutmuşam?!

 Unutmuşam, dedim axı, dedim necə...

 Di yan tökül – çartla, partla – nə bilim, eh...

 Unutmuşam bax beləcə!

                    

 

BİR DUA YAZIRAM

 

Hər gün bir dua yazıram göy üzünə –

Yazıram ki, günümüz aydın olsun.

Zəkamız iti, yolumuz açıq,

önümüz aydın olsun!

 

İzimiz itməsin, sözümüz bitməsin,

İşığımız, nurumuz azalmasın deyə...

Göy üzünə bir dua yazıram hər gün-

sıramız pozulmasın deyə!

 

Hər gün bir dua yazıram göy üzünə,

Yazıram ki, soyumuz kəsilməsin –

Kökümüz qurumasın, odumuz sönməsin –

çörəyimiz, suyumuz kəsilməsin!

 

Haylanaq, huylanaq o başdan,

Toy qurub toylanaq deyə –

Göy üzünə bir dua yazıram hər gün –

Boy verib boylanaq deyə!

 

 Hər gün bir dua yazıram göy üzünə,

 Yazıram ki, ulasın qurdumuz, oğul!

 Qan-qada, dərd-bəla görməsin bir də –

 görməsin – yurdumuz, oğul!

 

 

OLMAĞA

 

Kim kimə barmağın tuşladı, dostum?

Kim kimin bostanın daşladı, dostum?

Bax elə o gündən başladı, dostum,

...Yerin dar olmağa!

 

Lap Məşədə göndər, haca da... saxla.

İstər damda saxla... bacada saxla.

Hər an mənliyini ucada saxla

...Qoyma xar olmağa!

 

Görərsən – burnunun ucu göynəyər.

İçində bir nisgil, acı göynəyər.

Dərin bir yaranın öcü göynəyər

... Hayqırar car olmağa!

 

 Can deyər yalandan çoxu, İlahi!

 Sonra da fırladar "ox"u, İlahi!

 Mənə səndən başqa axı, İlahi

 ... Kim var yar olmağa?!

 

 Ah , bu ozan ömrü, bu dədə ömrü,

 Asiyə, namərdə bu hədə ömrü.

 Yetişər – götürüb eh – vədə, ömrü

 ...Gedərəm, var olmağa!

 

 

CANIM-GÖZÜM

 

Məni qalxan elə doğrularına,

Məni məlhəm elə sarğılarına,

Məni qurban elə ağrılarına –

Elə, canım-gözüm!

 

İstəsən, eh elə, dilinə qondur.

İstəsən, meh elə, telinə qondur.

İstəsən, şeh elə, gülünə qondur –

Elə, canım-gözüm!

 

Məni çəpər elə maraqlarına,

 Məni sipər elə dayaqlarına,

 Məni təpər elə ayaqlarına –

 Elə, canım-gözüm!

 

 İstəsən, qor elə gözündə məni,

 İstəsən, nur elə üzündə məni,

 İstəsən, hürr elə özündə məni –

 Elə, canım-gözüm!

 

 Lap əsir də elə, kölə də elə,

 Lap çevir belədən-belə də, elə

 Vaxt keçir – di dur də, elə də, elə –

 Elə, canım-gözüm!

 

 

***

 

...Çəkilmiş çaxmaqdı bürkü-

Gecənin bağrından qopan güllə səsləridi

Cırcıramaların aramsız, yeknəsəq səsləri –

Nöqtə atışı kimi dəyir – yuxum hədəfə...

...Çevrildikcə bu üzümdən o üzümə –

Elə bilirəm dünya da çevrilir mənimlə –

Yellənir, yırğalanır – oxundan çıxacaq deyə –

Az qala ürəyim ağzıma gəlir – hər dəfə...

 

...Hələ bir yandan da o it,

 Tənbəl-tənbəl yayqarasına hürən,

Nəfəsini boynumda, boğazımda hiss etdiyim,

 Ağzının seliyi üzümə, gözümə bulaşan...

 ... Bu da azmış kimi, bir də

 Hər vəchlə yaxamı qurtarmaq istədiyim

 Lənətə gəlmiş bu yaramazlar, bu çirkinlər –

 Qara, sərsəm fikirlər – başımda dolaşan...

 

 ...Vaxt da üzə durub elə bil,

  Başını aşağı salıb günahkar adamlar kimi.

  Qaranlıq çəkilir arasına – ağacların, kolların –

  Çəkilir ki, az da... canımı sıxmasın...

  ...Yuxum cəhənnəmə, hazıram

   Çıxıb pişvazına günəşi salamlamağa,

   Açıb qollarımı bağrıma basmağa səhəri –

   Yetər ki, başqa bir tərslik çıxmasın...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.02.2025)