Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsil, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabla bağlı akademik Nizami Cəfərovun rəyini diqqətinizə çatdırır:

Anar son illərdəki müsahibələrindən birində “kimləri oxuyursunuz” sualına “daha çox özümü, öz yazdıqlarımı oxuyuram” cavabını vermişdi. Və bu cavab, başqalarını bilmirəm, məni çox maraqlandırmışdı. Hər şeydən əvvəl ona görə ki, həyatı, fəaliyyəti və mənəvi-intellektual dünyası zəngin yazıçının vaxtaşırı olaraq “özünü oxuması”nın özü də, sözün böyük mənasında, yaradıcılıq aktıdır.

 Yalnız ideya-məzmunca deyil, struktur-formaca da son dərəcə orijinal, cəlbedici, Anar istedadının səviyyəsinə layiq olan “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” əsəri, heç şübhəsiz, ilk növbədə “özünü oxumağ”ın (həm də dərindən, dərk edə-edə, duya-duya “oxumağ”ın) məhsulu, nəticəsidir.

Qəhrəmanlarının hər birinin obrazlarını müəllif müxtəlif illərdə (və müxtəlif ədəbi üsullarda) yaratmış olsa da, kitab o qədər bütöv, bitkin və ardıcıldır ki, ayrı-ayrı epizodların, hissələrin nə vaxt yazıldığından xəbərin olmasa, tarixlərə fikir verməsən, elə güman edərsən ki, birnəfəsə qələmə alınmış əsər oxuyursan. Əlbəttə, bu, böyük qələm adamının “tərtibçi” məharəti hüdudlarından çox-çox kənara çıxan, onun mükəmməl təfəkkürünün (və müfəssəl yaddaşının) meyarları ilə izah oluna bilən hadisədir. Məsələnin qeyri-adiliyi (və nə qədər paradoksal görünsə də, səciyyəviliyi) burasındadır ki, Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli və Vaqif Səmədoğlunun, Ənvər Məmmədxanlı, Yusif Səmədoğlu və Anarın (bu sonuncu halda Anar əsərin müəllifi yox, qəhrəmanlarından biridir!) yazdıqlarını da eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşa, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli (bir ailə təşkil edəcək qədər milli!) paradiqması olaraq təqdim edə bilmişdir.

Kitab Yusif Səmədoğlunun Səməd Vurğun, Anarın Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli və Ənvər Məmmədxanlı haqqında yazıları ilə başlayır. Sonra bu yazılarda söylənmiş, səmimi olduğu qədər də analitik mülahizələrin illüstrasiyası sayıla biləcək klassik bədii mətnlər – Səməd Vurğunun, Rəsul Rzanın, Nigar Rəfibəylinin şeirləri, Ənvər Məmmədxanlının “Ayrıldılar” hekayəsi gəlir ki, XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının 30-cu illərdən sonrakı mənzərəsini onlarsız təsəvvür etmək mümkün deyil. Ola bilsin ki, başqa bir tərtibatçı – müəllif sözügedən böyük söz sənətkarlarının bu yox, başqa bir əsərinin seçilərək burada verilməsini daha münasib saya bilərdi, ancaq bu, ona görə hazırkı seçimin mahiyyətinə elə də ciddi təsir göstərə bilməz ki, Anarın tətbiq etdiyi sxem-konstruksiya həm sənətkarın üslubunu, həm ədəbiyyatın dövrlərini, həm də hər bir dövrün ideya-estetik konyunkturunu dəqiqliklə hesablamışdır.

Ancaq o da məlumdur ki, 30-cu illərdən vüsət alan yeni poeziyanın önünə Səməd Vurğunla Rəsul Rza çıxırdı. Və nəzərə alsaq ki, bilavasitə zəngin milli epos yaradıcılığı ənənəsinə dayanan Səməd Vurğunla həmin ənənə üzərində müəyyən eksperimentlər aparmaqla milli poeziyanın beynəlxalq üfüqlərini genişləndirməyə çalışan Rəsul Rza arasında özünü get-gedə daha aydın göstərməyə başlayan “ədəbi qarşıdurma” tədricən iki milli poeziya (və nəticə etibarilə ədəbiyyat!) məktəbinin formalaşmasına gətirib çıxardı, onda sual doğurmaya bilməz ki, bu gərginlik öz əksini “iki ailə” arasında necə tapırdı?..

Kitabda Səməd Vurğunun Rəsul Rza, Rəsul Rzanın isə Səməd Vurğun haqqındakı fikirləri, mülahizələri iki böyük şəxsiyyətin münasibətlərinə “üzdən” qiymət verməyə, onları üz-üzə qoymağa çalışanları öz yanlış təsəvvürləri üzərində bir daha (və daha əsaslı!) düşünməyə çağırır.

Əlbəttə, Səməd Vurğunun Nigar Rəfibəyli, Ənvər Məmmədxanlı yaradıcılığı barədəki düşüncələri, Ənvər Məmmədxanlının, Nigar Rəfibəylinin Səməd Vurğun, Rəsul Rza haqqındakı xatirələri – ailə söhbətləri bir daha (və ən mötəbər mənbə olaraq!) göstərir ki, Səməd Vurğunla Rəsul Rza arasındakı mübahisələr heç zaman yaradıcılıq məsələləri hüdudundan kənara çıxmır, şəxsi maraqlar deyil, ədəbiyyat naminə edilirdi. Bununla belə, Anar öz yeni kitabında həmin mübahisələri, əgər belə demək mümkünsə, münaqişələri bütün təfərrüatı ilə verməyi məsləhət bilmiş və görünür, belə bir məqsəd izləmişdir ki, ədəbiyyatətrafı aləm üçün səciyyəvi olan, ayaq tutduqca bir budağa çıxıb, min budağı silkələyən dedi-qoduçu maraqlar hər halda əsl həqiqətlə hesablaşmaq məcburiyyəti qarşısında qalsınlar. Bu təfərrüatlardan, fikrimcə, ən qiymətlisi Rəsul Rzanın Nigar Rəfibəyliyə 1936-cı ildə (ən yeni dövrün iki ən böyük şairinin öz yaradıcılıq imkanlarını hələ bütün genişliyi ilə nümayiş etdirmədikləri zaman) yazdığı məktubdakı son dərəcə səmimi fikirlərdir:

“...Mənim özüm kimi, onu (söhbət Səməd Vurğundan gedir – N.C.) da, yaxud onun kimi, özümü də millətimə və xalqıma lazım hesab edirəm. Bizim aramızda olan mübarizəmi deyək, davamı deyək – paxıllıqdan bəzi çaqqallar çox istifadə edirlər. Səməd ilə mənim aramda yaradıcılıq mübarizəsi (bu sözün yaxşı mənasında) hər zaman olacaq. Mən heç bir zaman “səmədləşə” bilməyəcəyim kimi, o da “rzalaşa” bilməz”.

Bu məsələyə – Səməd Vurğun–Rəsul Rza münasibətlərinə Anarın verdiyi şərhə gəldikdə isə, burada tərəfkeşlik yoxdur, həmin münasibətlərin mahiyyətinə varmaq, Azərbaycan ədəbiyyatının ən yeni dövrünün ideya-estetik əsaslarını yaratmaq kimi məsuliyyətli (və ümummilli!) bir vəzifəni öz üzərlərinə almış iki qüdrətli ədəbi şəxsiyyətin axtarış yollarında qarşılarına çıxan ziddiyyətləri, kəsişmələri necə həll etməyə çalışdıqlarını cəmiyyətə necə varsa o cür çatdırmaq istəyi var. Və bu istək istər kitabın bütün məzmun-mündərəcəsində, istərsə də müəllifin hər bir mülahizəsində özünü göstərir.

Anar yazır ki, “iki bir-birinə zidd və məncə, ikisi də səhv olan fikir yürüdülür. Bəziləri – əlbəttə, xeyirxah məqsədlə – bu iki şairi çox mehriban dost, onların əlaqələrini idillik planda təqdim etmək istəyirlər. Bəziləri isə onları bir-biriylə barışmaz, qatı düşmən sayırlar. Dediyim kimi, hər iki fikir kökündən yanlışdır; bu iki şairin arasında müəyyən illərdə çox isti münasibətlər olsa da, onların dostluğu, tutalım, Səməd Vurğunun Mehdi Hüseynlə, ya Rəsul Rzanın Sabit Rəhmanla dostluğu qədər yaxın olmamışdır. Amma heç vaxt bir-birinə barışmaz düşmən də kəsilməmişlər”.

Rəsul Rza Səməd Vurğunun iştirak etmədiyi dost məclislərindən birində çoxlarını bu və ya digər səbəbdən maraqlandıran məsələyə münasibətini bildirərkən onu da demişdi ki, “Səmədlə mənim aramda mübahisələr, hətta küsüb-barışdığımız vaxtlar da olur. Lakin bu, sırf şəxsi səbəblərdən doğmur, üslub yarışından irəli gəlir. Üslublar yarışı olmayan yerdə əsl poeziya yarana bilməz. Təəssüflər olsun ki, bulanıq suda balıq tutmaq istəyənlər buna şəxsi don geydirib ara vurur, bizi bir-birimizə qarşı qoyur, dedi-qodulara səbəb olurlar”.

Görkəmli yazıçı-mütəfəkkiri uzun illər yaxından tanıyanlardan biri kimi deyə bilərəm ki, faktları, hadisələri başqa donda təqdim etmək, ziddiyyətləri malalamaq nə bir insan-şəxsiyyət, nə də bir ziyalı-ictimai xadim olaraq Anarın xarakterinə uyğun deyil. Və o, elə ilk əsərlərindən həqiqətin gözünə dik baxmağa necə adət etmişdirsə, bu gün də elədir, sabah da elə olmaqdan başqa ona görə yolu yoxdur ki, Rəsul Rza demiş, hərənin bir üslubu var, bu da onun üslubudur.

“2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” kitabı özünün ideya-estetik təlqini ilə sübut edir ki, Səməd Vurğunla Rəsul Rza arasındakı qarşılıqlı ədəbi hörmət-ehtiramı onların övladları nəinki davam etdirmiş, yeni ictimai, siyasi və ideoloji şəraitin verdiyi imkanlar daxilində daha da gücləndirmiş, milli ədəbiyyatın (və millətin!) naminə daha irəli aparmışlar... Kitabda ən yeni Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin yeni dövrünü Yusif Səmədoğlunun “Soyuq daş” hekayəsi, Anarın yaradıcılığına, ədəbi-ictimai fəaliyyətinə həsr olunmuş məqalələri və Anarın Vaqif Səmədoğlu haqqındakı yazıları açır. Bu yazılarda artıq Səməd Vurğunla Rəsul Rza arasındakı təsəvvür edilən, yaxud ictimai “mühit”in “uydurduğu” ədəbi qarşıdurma nəinki yoxdur, əksinə, hər cəhətdən görünür (və çox da uzaq olmayan 70-ci, 80-ci, 90-cı illərin bu günə qədər yaşayan ədəbi şahidləri də, yəqin, yaxşı xatırlayırlar) ki, Yusif Səmədoğlu, Anar və Vaqif Səmədoğlu eyni bir ədəbi məktəbin, məsləkin (və ailənin!) üzvləri idilər. Və bu münasibəti daha da gücləndirənlərdən birincisi Anar, ikincisi isə Vaqif Səmədoğludur – Anarın Səməd Vurğun haqqında yazdıqları nə qədər möhtəşəmdirsə, Vaqif Səmədoğlunun Rəsul Rza poeziyasına göstərdiyi ehtiram da o qədər dərindir.

Rəsul Rza hələ 60-cı illərin əvvəllərində Vaqif Səmədoğlunun poetik istedadını kəşf edib yaradıcılıq imkanlarını dəyərləndirəndə çoxları belə düşünürmüşlər ki, bu, Səməd Vurğun məktəbinə “hücum”dur. Halbuki əgər Rəsul Rza Vaqif Səmədoğlunun hələ yeni cücərən şairlik istedadını layiqincə qiymətləndirib ona ürəklə “uğur olsun, Vaqif! Həm adınla, həm mənsub olduğun ocaqla (! – N.C.) bağlı şair adını şərəflə daşı, usanma, yorulma. Yaz, yarat!” deməsəydi, “geniş yollara çıx”mağı arzu etməsəydi, yəqin ki, Vaqif Səmədoğlunun ədəbiyyata gəlişi bu qədər uğurlu alınmazdı. Və təsadüfi deyil ki, Vaqif Səmədoğlu qədirbilənliklə öz ustadı haqqında yazmışdı:

“... Məsuliyyət hissiylə şeir yazmağı mənə Rəsul Rza öz şeirləri və söhbətləri ilə öyrətdi. Onun estetik zövqünün yüksəkliyi, sadəliyi, poetik söz üçün daşıdığı böyük məsuliyyət məndən ötrü həqiqi məktəbdir”.

Yəqin ki, şagirdin ustad haqqında bu cür (hətta bundan da tərifli) sözlər deməsi heç kimə qeyri-adi, təəccüblü görünməməlidir. Ancaq sonralar ustadın şagirdlə özünü müqayisə edib üstünlüyü ona verməsi, həqiqətən, həm ustada, həm də şagirdə münasibətdə olduqca ibrətamiz, olduqca təsirlidir... Anar xatırlayır ki, “Vaqifin daha sonrakı mərhələlərdə yazdığı şeirlərlə tanış olarkən atamın dediyi sözlər yaxşı yadımda qalıb: “Vaqif çox irəli gedib. Gərək özümü yığışdıram”... Atamın dilindən heç bir başqa şair haqqında – istər öz nəslinə mənsub olanlar, istər daha sonrakı nəsillərin nümayəndələri – heç biri haqqında belə söz deməyini eşitməmişdim”.

Səməd Vurğunla Rəsul Rzanın arasını vurmağa çalışanların çox keçmədən “yeni nəsli” yetişir ki, onlardan biri yaşına yaraşmayan “yüngüllüklə” demişdi ki, “Səməd Vurğunla Rəsul Rzanın düşmənçiliyi, məncə, Vaqif Səmədoğlu ilə Anarın saxta və yalançı dostluğundan üstündür, onların mübarizəsi bunların saxta qardaşlığından yüz qat yuxarıda dayanır”. Vaqif Səmədoğlu bu “şeytan” münasibətinin mahiyyətini dərhal ifşa edib aravuranların cavablarını vermişdi: “Hər iki tərəfdən dırnaq içində deyirəm, “səmədçilər”dən də, “rəsulçular”dan da onillərdir Anarla Vaqifin kəllə-kəlləyə gələcəklərini gözləyənlər var. Kənardan baxıb həzz almaq üçün. Görməyəcəklər. Olmayacaq bu. Çünki biz o tərbiyənin yiyəsi deyilik”.

Mənə elə gəlir ki, Anar öz kitabında belə məsələlərə yer ayırmaqda bir də ona görə haqlıdır ki, “ədəbi mühit”, yaxud bir qədər əda (və ironiya) ilə “ədəbi cameə” adlandırdığımız hadisə dünən olduğu kimi, bu gün də əsl ədəbiyyat adamları ilə yanaşı, xeyli sayda ədəbiyyatətrafı adamlar (sözün ən müxtəlif mənalarında həvəskarlar!) yetirir ki, onlar bu tipli mülahizələrdə, mühakimələrdə öz “simalar”ını vaxtaşırı görüb o qədər də orijinal məxluq olmadıqlarını anlamalıdırlar. Ən azı onu başa düşməlidirlər ki, keçən əsrin 30-cu, 40-cı, 50-ci illərinin “böyük ədəbiyyat uğrunda mübarizələri”ndən onlar – ədəbiyyatətrafı dedi-qoduçular yox, Səməd Vurğunla Rəsul Rza qalib çıxdılar. Özü də “ədəbi döyüş”lərin cəngavərlərindən daha çox “ədəbi məktəb”lərin liderləri kimi.

Rəsul Rzanın 90 illiyi keçiriləndə Vaqif Səmədoğlu yubiley gecəsindəki çıxışında təsadüfən deməmişdi: “Həyat sübut etdi ki, Səməd Vurğunun ənənəvi formadakı poeziyası nə qədər novator poeziya idisə, Rəsul Rzanın yeni formada yazdığı şeirləri, əsərləri o qədər Azərbaycan poeziyasının ən gözəl, ən qabaqcıl ənənələrinə söykənir”.

Anar öz kitabına 1964-cü ildə yazdığı “O gecənin səhəri” hekayəsi ilə daxil olur, sonra yazıçının repressiya illərinə həsr edilmiş “Tikilməmiş türmələrin hörülməmiş hasarı” adlı yeni qələmə aldığı essesi gəlir ki, bu əsərdə Səməd Vurğunla Rəsul Rzanı əhatə etmiş ictimai-siyasi (və ədəbi) mühit nə qədər mümkündürsə o qədər təmkinli, obyektiv mühakimələrin təhlil obyektinə çevrilir. Müəllif göstərir ki, “Səməd Vurğun ailəsində də, Rəsul Rza ailəsində də, əlbəttə, bir çox başqa ailələrdə də yetişən uşaqlar məhz bu qorxunun, vahimənin – yaxınlarını itirmək xofunun içində boya-başa çatıblar... Bu uşaqların hansı ildə doğulmalarından asılı olmayaraq, 1937-ci ilin müdhiş kabusu onların doğum ili sayıla bilər”.

“Vurğunluğ”a gəldikdə isə, cəsarətlə demək olar ki, bu məqalə Səməd Vurğun haqqında yazılmış ən analitik, ən mükəmməl, ən hərarətli məqalələrdən biri, bəlkə də birincisidir. Buradakı vüsət, ürək genişliyi, eşq yalnız Vaqif Səmədoğlunun Rəsul Rza haqqındakı düşüncələrilə müqayisə oluna bilər... Anar tamamilə haqlıdır ki, “Səməd Vurğun dövrün şahidi, salnaməçisi, “ayinə”si olmaqdan daha çox zamanının vurğunu oldu, həyata heyran gözlərlə baxdı. Həyata heyran gözlərlə baxmaq isə istər-istəməz nəyəsə göz yummaq deməkdir. Bu, Səməd Vurğun poeziyasının məziyyəti, ya kəsiri deyil, xüsusiyyətidir, səciyyəvi cəhətidir. Səməd Vurğun tam səmimiyyətlə özünü ağ günlərin şairi adlandırırdı və bu konsepsiyaya uyğun gəlməyən hər şeyi şeirlərindən də, fikrindən də, qəlbindən də uzaqlaşdırmağa çalışırdı... Lakin bu, asan iş deyildi...”

Kitab Vaqif Səmədoğlunun və Anarın şeirləri, eləcə də Anarın Vaqif Səmədoğlu haqqında məqalələri ilə yekunlaşır. Əsərlərində simmetriyaya (və harmoniyaya!) ciddi diqqət yetirən müəllif burada da onun maraqlı örnəyini verir: əvvəldə Səməd Vurğunla Rəsul Rzanın, sonda Vaqif Səmədoğlu ilə Anarın şeirləri... İstər-istəməz müqayisə etməli olursan. Və ən yeni Azərbaycan poeziyasının (ümumən ədəbiyyatının) tarixində bir-birindən o qədər də uzaq olmayan dövrdə (və yalnız iki ailənin ədəbi yaradıcılığı nümunəsində!) nə qədər əhəmiyyətli dəyişikliklərin baş verdiyini görməyə bilmirsən... Elə güman edilməsin ki, yeni nəsil əvvəlki nəsildən daha istedadlı, ədəbi dünyagörüşü etibarilə daha miqyaslıdır. Vaqif Səmədoğlu ilə Anarın yaradıcılıq qüdrəti onunla müəyyən edilir ki, bəziləri onların ataları arasındakı “ziddiyyət”i şişirtməklə məşğul ikən Anarla Vaqif Səmədoğlu öz aralarında dostluq, qardaşlıq və məsləkdaşlıq edərək atalarının yaradıcılıq dühasına layiq, onlarla müqayisə edilən (və müasir tələblərə cavab verən!) əsərlər yaratdılar. O da ən yeni ədəbiyyat tariximiz üçün çox ibrətlidir ki, bu dəyərli əsərlərin bir çoxunu Vaqif Səmədoğlu ilə Anar ya bir-birinə, ya da ədəbi şöhrətin zirvələrinə yüksəlmiş atalarına həsr etmişlər.

Mən burada Vaqif Səmədoğlunun Anar haqqındakı iki fikrini misal gətirməyə ehtiyac duyuram. Birincisində deyir ki, “mənim şairlik xronologiyamı Anar məndən yaxşı bilir. Məsələn, mənim yadımdan çıxmış, tamamilə unutduğum dörd poemamı Anar mənə verib. Baxan kimi yadıma düşdü... Hər dost bunu eləyə bilməz. Özü də Anar kimi ictimai nöqteyi-nəzərdən həmişə məşğul olan adam oturub dostun kitabını tərtib eləsin. “İlahi, mən burdayam” kitabının tərtibçisi də Anardı, amma adını bir tərtibçi kimi yazmayıb. Ön sözü də o yazıb. Yığan da Anardı, səhifələyən də Anardı”... Burada Vaqif Səmədoğlu Anarı bir dost, ikinci fikrində isə böyük yaradıcı şəxsiyyət kimi dəyərləndirir:

“Anar... Unikal... Tənha İntellekt Qitəsidir. Nəinki Azərbaycanda, yəqin ki, bütün dünyada belə adamları barmaqla saymaq olar. Və bu mənada Anar mənimçün ilk növbədə lazımınca istifadə olunmamış Milli sərvətdir”.

Anarın isə Vaqif Səmədoğluna həsr etdiyi şeirin ilk misraları belədir:

Ömrün o uzaq vaxtı,

İlk gənclik çağımızda

“Son yelkəni dolduran

son küləkdir” demişdin.

Nə bileydik küləklər

Hələ çox əsəcəkmiş,

Dünya da çox genişdi,

Zaman da çox dəyişdi...

“2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” iki ailənin ədəbi yaradıcılığının, yaxud ən yeni Azərbaycan ədəbiyyatının tarixində əsasən iki nəslin “tərcümeyi-halı”ndan bəhs edir. Ancaq sonda Vaqif Səmədoğlunun Günel Anarqızının kitabına yazdığı ön sözün, eləcə də Günel Anarqızının Vaqif Səmədoğlu haqqında kiçik də olsa təsirli xatirə yazısının verilməsi ilə üçüncü nəsli də tarix səhnəsinə çıxır ki, bu, iki ailənin ədəbi yaradıcılıq taleyində ən yeni Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin ən yeni dövrünə bəslənən ümidlərə işarə edir. Və heç vaxt yadımdan çıxmaz ki, Azdramada səksən illik yubileyi keçirilən gün ağır xəstə olsa da həyat eşqini itirməmiş Vaqif Səmədoğlu Anarın ona etdiyi böyük yaxşılıqlardan danışandan sonra ərkyana əlavə etdi ki, mən də borclu qalan deyiləm, Günelin kitabına ön söz yazdım... Bu sözlərdəki səmimiyyət, ciddiyyət və Günelin istedadına verilən yüksək olduğu qədər də obyektiv qiymət onun ifadəsi idi ki, Vaqif Səmədoğlu iki (əslində, bir!) ailənin ədəbi yaradıcılığının üçüncü nəslindən xeyir-duasını əsirgəməmişdi.

Cəsarətlə (və məmnunluqla!) demək olar ki, Anar digər bədii-publisistik əsərlərində olduğu kimi, haqqında söhbət gedən yeni əsərində də Azərbaycan xalqının ədəbi-mənəvi dəyərlərini yüksək intellektual hazırlıq, sosial məsuliyyət və ideoloji uzaqgörənliklə tarixdən bugünə gətirməyin növbəti uğurlu təcrübəsini verir. Və onun daim xalqın ruhunun ən dərin qatlarına qədər nüfuz etməyə qadir təfəkkürü bu kitabında da öz missiyasını böyük məharət, istedad və milli ədəbiyyatın gələcəyinə sonsuz inamla yerinə yetirmişdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.02.2025)

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Hər bir millətin varlığını qoruyan əsas sütunlar vardır. Türk dünyasında bu sütunlardan biri törədir. Törə, sadəcə keçmişin yadigarı deyil, həm də gələcəyə yön verən (necə deyərlər) canlı dəyərlər sistemidir. Türk toplumları tarixin sərt sınaqlarından keçsə də, törə sayəsində kimliklərini və mədəni dəyərlərini yaşada biliblər.

Bu gün ARB-də (eləcə də, Qafqaz TV, ELTV-də) yayımlanan, dostum-qardaşım Eltən Törəçinin aparıcısı olduğu “Törənin izində” verilişi, məhz bu kültür kodlarını üzə çıxarmaq, onların çağdaş toplumlarda necə yaşadıldığını və hansı çağırışlarla üzləşdiyini araşdırmaq məqsədilə hazırlanır. Lakin bu layihə təkcə bir televiziya verilişi deyil, həm də türk kimliyini çağdaş qlobal dünyada qorumaq üçün kulturoloji bir platformadır: tərtibatı, geyim-geçimi, süsü, simgələri, bir-birini itələməyən boyalar qurultayı, əlbəttə, say-seçmə qonaqları… bir sözlə, hər kəsi, hər şeyi ilə…

Əgər biz törənin özünün mahiyyətinə, tarixin dərinliyinə baş vursaq qürur dolu bir aləmə varmış olarıq.

Ziya Göyalp, Bahaəddin Ögəl və Lev Qumilyovun nəzəriyyələri törənin mahiyyətini anlamaq üçün bizə bələdçi ola bilər.

Ziya Göyalp (1876-1924): 

Törəni kültürün hüquq və əxlaq normativləri sistemi kimi yorumlayır.

O, “Türkçülüyün əsasları” əsərində törənin dövlət və toplumun varlığını qoruyan əsas hüquq və mənəvi dəyərlər sistemi olduğunu vurğulayır;

Bahaəddin Ögəl (1923-1989):

“Türk kültürü tarixi” əsərində törəni hüquq və mənəvi kodlaşdırma sistemi kimi təqdim edir.

O, törənin dövlət yönətimində, ictimai sabitliyin qorunmasında və sosial bağların tənzimlənməsində əsas mexanizm olduğunu göstərir;

Lev Qumilyov (1912-1992):

“Etnogenez və yerin biosferi” kitabında törəni etnosun yaşamasını təmin edən əsas faktor kimi qiymətləndirir.

Onun fikrincə, törə türk etnosunun tarixi davamlılığını təmin edən sosial normativlər sistemidir.

Bütün bu yanaşmalar bir daha göstərir ki, törə sadəcə keçmişdən gələn qaydalar toplusu deyil, həm də türk ulusunun gələcəyini bəlirləyən strateji əsasdır. Nə yaxşı, nə yaxşı, bunu “Törənin izində”kilər yaxşı-yaxşı öyrəniblər, öyrəndiklərini də ustuf-ustuf öyrədirlər…

Göytürklər, Hunlar, Səlcuqlular, Osmanlılar, Teymurilər,  Səfəvilər və b.  türk dövlətləri törəni hüquq və əxlaq sistemi kimi qəbul edərək öz yönətim modellərinə tətbiq ediblər.

-Göytürklərdə törə – xaqanlıq yönətiminin əsasını təşkil edirdi. “Kül Tigin” abidəsində yazılan “Türk ulusu üçün gecə yuxusuz qalıb, gündüz fədakarlıq etdik” sözü törənin dövlətçilikdəki sorumluluq dərəcəsini göstərir;

-Osmanlıda törə – “Orxan Qanunları” və “Fatih Qanunnaməsi” ilə hüquqi çərçivəyə salındı, “örf və şəriət” prinsipi ilə uzlaşdırıldı;

-Teymurilərdə törə - Əmir Teymur törəni qoruyaraq, onu yazılı qanunlarla kodlaşdırmış və ədalət, hərb nizamı, sosial sabitlik prinsiplərinə əsaslanan bir dövlət modeli qurmuşdu. Törə, Teymurilər dönəmində yalnız hüquqi və siyasi sistem deyil, həm də kültürün və ictimai dəyərlərin qoruyucusu kimi fəaliyyət göstərirdi;

-Səfəvilərdə törə – dövlətin ideoloji əsaslarından biri idi və türk-sufi sintezində önəmli yer tuturdu.

Çağdaş toplumlarda törənin qarşılaşdığı özəl durumlar, çağırışlar vardır.

Qloballaşma və texnologiyanın inkişafı törənin çağdaş dünyada digər kateqoriyalarla uyumunu tələb edir. Sizcə, sosial media, süni intellekt və informasiya axını törəni yaşatma və ya dəyişdirmə yönündə yeni çağırışlar yaratmırmı?

Bəs bu informasiya bolluğunda milli kimlik və törə necə qorunmalıdır?

“Törənin izində” proqramı məhz bu suallara cavab axtaran bir intellektual platforma rolunu oynayır. Burada türkçülük, dil birliyi, ortaq tarix, kültür kodları və simvollar dartışma mövzusuna çevrilir.

Törənin çağdaş dönəmdə yaşadılması üçün 3 əsas (strateji) yol vardır. - Bu yollar yalnız oxuduqlarımızdan, öz düşüncəmizdən deyil, həm də “Törənin izindən” aldıqlarımızdır:

Dil və ədəbiyyat:

-Türk xalqlarının ortaq yaddaşı törəni dastanlar, nağıllar, ata sözləri və folklor vasitəsilə qoruyub.

Bu gün isə televiziya, kinomatoqrafiya və elektron media törənin yeni nəsillərə çatdırılmasında əsas vasitələrdən biri olmalıdır.

Ailə və sosial struktur:

-Ailə, törənin əsas daşıyıcısıdır.

Lakin urbanizasiya, fərdi həyat tərzinin geniş yayılması və texnologiyanın təsiri törənin (hətta!) ailə içində ötürülməsini çətinləşdirir.

Dini və etik dəyərlər:

-İslam kültürü ilə sintez olunmuş türk törəsi, etik və əxlaq sisteminin formalaşmasında önəmli rol oynayıb.

-Bu sistemin çağdaş etik dəyərlərlə necə sintez olunacağı əsas suallardan biri olaraq qalır.

Beləliklə:

-Törə sadəcə keçmişə bağlı anlayış deyil, həm də Türk dünyasının gələcəyə miras qoyacağı - gələcək nəslin vicdanına ismarlanan ideoloji və sosial modeldir;

-Bugünkü informasiya toplumunda törənin qorunması, onun (belə demək olarsa) statik bir gələnək kimi yox, canlı bir sistem kimi yenidən ayarlanmasını (köklənməsini) tələb edir;

-Bu, öyrədicilik (maarifçilik), mediada milli-mənəvi dəyərlərin qorunması və kulturoloji yanaşmaların geniş tətbiqi ilə mümkündür;

-“Törənin izində” proqramı sadəcə bir televiziya layihəsi deyil, həm də milli kültürü yaşatma missiyasıdır;

-Törənin izində olmaq – sadəcə tarixi borc deyil, həm də kulturoloji və türkoloji bir zərurətdir!

TÖRƏMİZ VAR OLSUN!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.02.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Oxuyub bəyəndiyim və sizlərə təqdim etnək istədiyim növbəti kitab Toni Şeyin «Xoşbəxtlik gətirərək. Sıfırdan milyardadək» bestselleridir.

Toni Şey. «Xoşbəxtlik gətirərək. Sıfırdan milyardadək»

Öncə sadaladığım 5 kitabdan fərqli olaraq bu kitab konkret əhvalatlardan bəhs edir. Yəqin ki, Zappos adlı kompaniyanın adını eşitmisiniz. Son dövrün ən gənc milyardçısı, amerikalı Toni Şey bu kitaba topladığı əhvalatlarda öz avtobioqrafiyasını qeyd edir, doqquz yaşından biznesə necə başlamasını, Zappos-u necə qurmasını açıqlayır, bu kompaniyanın öz əməkdaşlarına firavanlıq, müştərilərə isə bol rahatçılıq gətirməsi sirlərini açır, kompaniyasının fəaliyyəti dövründəki inanılmaz uğurları (təkcə birini qeyd edim: 1998-ci ildə onun yaratdığı LinkExchange adlı banner mübadiləsi şəbəkəsini Microsoft 265 milyon dollara satın alıb), eləcə də səhvləri, kuryoz hadisələri göstərir. Toni Şey bu kitabında həm də müasir dövrdə kompaniyaların qurulması, fəaliyyəti, möhkəm biznesin qurulması qayda-qanunlarını şərh edir.

Toni Şeyin xoşbəxtlik anlayışı isə baxın belədir: «Mən həyatımın ən xoşbəxt anlarının siyahısını tutdum və başa düşdüm ki, bu anların heç biri  pulla bağlı deyil. Mən dərk etdim ki, özümü ətrafıma komanda toplayanda, qurub yaradanda xoşbəxt saymışam. Səhər ertəyədək dostlarımla təmasda olanda, onlarla Günəşin doğmasını seyr edəndə xoşbəxt olmuşam. Sinif yoldaşlarımla məktəbdə oyunlar oynayanda özümü xoşbəxt hiss etmişəm, sirkəyə qoyulmuş xiyar yeyəndə özümü xoşbəxt hiss etmişəm».

Bəli, bəli! Məhz belə!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.02.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair ABŞ-da mühacirətdə olan Məhəmmədrza Ləvayidir.

Məhəmmədrza Ləvayi

Çikaqo

 ÖZGÜRLÜYƏ DARIXAN VAR

Artıq parklar səndə hava alır Ortadoğuda

Hakimlər insanı ümumi tualetə dönüşdürmüş

Çirkinliklərini insana boşaldıb dincəlirlər.

O zamanlar açıq kitablar idik gənclər əllərində

Bizi də, kitablarımız kimi yığışdırdılar xiyabanlardan.

O zamanlar binalar balıq olub sıçrayardı üstümüzə

Şəhərlər qurudu, balıqlar qurudu, sevgi qurudu.

Mən sürgün edildiyim gün gözlərin yalnız Təbriz idi

İndi isə gözlərində Azərbaycan atışıb-tutuşur bu ayrılığı, bu sevdanı

Eşqimizi zorlaşdıran sınırları hələ də sındıranmıram.

Gözəlim, Çikaqodakı qucağıma yaxınlaş Təbrizdə

Bu fantastik filmə biraz od qoyaq öpüşlərimizlə

Baxan var, axan var, yaxan var

Özgürlüyə darıxan var...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.02.2025)

Rubrikanı Könül aparır. 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Azərbaycan Milli Kulinariya Assosiasiyası ilə birgə layihəsində sizlərə hər dəfə İrəvan mətbəxindən nümunələr təqdim edirik. Bu nümunələr Azərbaycanın bu sahə üzrə tanınmış mütəxəssisi, əməkdar mədəniyyət işçisi, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, kulinar Tahir Əmiraslanovun gərgin əməyi nəticəsində ortaya çıxmışdır. 

Bu gün sizlərə Qazmaqlı plovun hazırlanma qaydasını təqdim edəcəyik. 

Nuş olsun!

DÜSTUR:

§ Uzun düyü – 100 qr

§ Kərə yağı – 20 qr

§ Zəfəran və ya sarıçiçək – 0,1 qr

§ Duz – 6 qr

Qazmaq 1:

§ Yumurta – 40 qr

§ Un – 40 qr

§ Qatıq – 50 qr

§ Bişirilmiş düyü – 50 qr

§ Duz – 4 qr

Qazmaq 2:

§ Un – 40 qr

§ Ərinmiş yağ – 25 qr

§ Yumurta – 40 qr

§ Xama (tam yoğrulması üçün

ehtiyac olduqda) – 20 qr

§ Duz – 4 qr

HAZIRLANMASI:

Plov dedikdə bişirilmiş, süzülmüş, dəmə qoyulmuş düyü başa düşülür. Əsasən, uzun düyüdən bişirilir. Qazana su tökülür, oda qoyulur, duz əlavə olunur, qaynadılır. Düyü yuyulur, təmizlənir, isladılır.

Birinci üsulla qazmaq hazırlansa, yumurta, qatıq, un, duz qarışdırılır, çalınır, sonra bişirilir, düyü əlavə olu- naraq qarışdırılır.

Ikinci üsulla hazırladıqda un, yu- murta, ərinmiş yağ, duz qarışdırılır, xəmir yoğrulur. Yağlı xəmir alınır, 10-15 dəqiqə dincə qoyulur. Sonra xəmir kündələnir, yayılır, dairə, romb və ya kvadrat şəklində kəsilir. Su qay- nadıqda isladılmış, süzülmüş düyü əlavə olunur. Düyü yarı (50-60%) biş- dikdə ocaqdan götürülür, aşsüzəndən süzülür, üzərinə soyuq su gəzdirilir. Qazanın dibinə ərinmiş yağ əlavə olunur, yağ qızdıqda I və ya II üsulla hazırlanmış qazmaq döşənir. Üzərinə düyü, ərinmiş yağ, dəmlən- miş zəfəran şirəsi əlavə olunur. Ağzı dəsmalla bağlanır, qapağı örtülür. Vam odda dəm almağa qoyulur. Altı- na dəmir parçası və ya tava qoyulur. 40-50 dəqiqə müddətində hazır olur. Dəm aldıqda boşqaba çəkilir, yanına qazmaq düzülür, ərinmiş kərə yağı, zəfəran və ya sarıçiçək şirəsi əlavə olunur, süfrəyə verilir.

Dəmlənmiş plovun yanında müxtəlif növ ət, ev quşları, çöl quşları, tərəvəz, meyvə, çərəz, balıqlardan bişirilmiş xuruşlar, qaralar, müsəmmələr və s. verilir. Bu üsul əsas və əsl üsul hesab olunur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.02.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Keçib boğazımız gəlib kəndirə,

Dərdimiz bəllidir, dərman tapılmır.

Evin dalındakı qərib təndirə,

Gör neçə zamandır çörək yapılmır.”

Deyirdi ki,- "Yaradıcılığımda xeyirxah adamların rolu az olmayıb. Onların arasında mənə yol açan, istiqamətləndirən, şeirlərim haqqında fikir söyləyənlər də olub. Yaxşı yadımdadır, şeirlərim "Ədəbiyyat qəzeti"ndə çıxmışdı. Dilçi alim Yusif Seyidov şeirlərimi oxuyub qəzetə açıq məktub yazmışdı. Məktub əsasən "Təndir" və "Daşyonan" şeirlərimin üzərində qurulmuşdu və bu şeirləri işıqlandırdığı üçün baş redaktora minnətdarlıq etmişdi. Ayaz Vəfalının bildirdiyinə görə, həmin ərəfədə redaksiyaya Nəriman Həsənzadə, Ələmdar Quluzadə, Qəzənfər Paşayev, Hüseyn Abbaszadə kimi böyük şairlər zəng vuraraq mənimlə maraqlanmışdılar. Mənə ən çox qayğı göstərən adamlardan biri də Fikrət Qoca olub. Haqqımda "Tanıdığım və sevdiyim şairə" adlı rəy də yazmışdı. Dəyərli alimimiz Qəzənfər Kazımova kitab vermişdim, şeirlərim haqqında “Kredo” qəzetində çox səmimi bir yazısı çıxmışdı. Xalq şairi Fikrət Sadiq isə "Payızın yanında gözlərsən məni" kitabım haqqında "Ədəbiyyat qəzeti"nə böyük bir məqalə çap etdirmişdi və s..”

Dostların elə bir tədbiri olmazdı ki, orada görünməsin. Hamıya doğması kimi yanaşırdı. Səmimi, insanpərvər, olduğu kimi görünməyi bacaran adam idi...

Bəli, bu gün sizə 2020-ci ildə vəfat edən şair, mərhum Fərqanə xanım Mehdiyeva haqqında söhbət açmaq istəyirəm. O, 1964-cu ildə Salyan rayonunun Ərəbqardaşbəyli kəndində dünyaya gəlmişdi. Əvvəlcə Bakı Mədəni-maarif texnikumunun Rejissorluq fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə, daha sonra Nəsrəddin Tusi adına Pedaqoji Universitetin Filologiya fakültəsini bitirmişdi...

“Atam məni orta məktəbdə oxuduğum illərində rayonun "Qələbə" qəzetinin "Kürün töhfəsi" ədəbi birliyinə aparırdı. Dərnəyə ədəbiyyat müəllimi, gözəl şeirlər müəllifi Cəfər müəllim rəhbərlik edirdi. Şeirlərim tezliklə həmin qəzetdə çap olunmağa başladı. Bir gün şair Zabil Pərviz "İstedad əsasdır" başlıqlı məqaləsi ilə məni oxuculara təqdim edib “uğurlu yol” yazdı. Dərnəyimizə Bakıdan tez-tez tanınmış yazarlar gəlirdi- Xəlil Rza, Ağacavad Əlizadə, Oqtay Rza. İlk şeirim 7-ci sinifdə oxuyarkən "Qələbə" qəzetində çap olunmuşdu. Xəlil Rza atama demişdi ki, bu qızdan gözəl şair çıxacaq. Onun bu sözləri mənim üçün bir stimul oldu. Və mən daha ürəklə yazmağa başladım. Düşünürdüm ki, hər gələn həftə keçən həftədəkindən daha yaxşı olmalıdır.”- söyləyirdi.

Yaradıcılığa erkən yaşlarından başlamışdı. 1981-ci ildən respublika mətbuatında, radio, televiziya verilişlərində vaxtaşırı çıxışlar edirdi. İlk kitabı 1999-cu ildə işıq üzü görmüşdü. "Çəkdiklərim mənə bəsdi" adlı bu kitabından sonra, onun “Deyirlər dünya şirindi”, “Payızın yanında gözlərsən məni”, “İkimiz darıxsaq” kitabları da nəşr olunub...

Deyirdi ki:- “Tələbə vaxtı Musa Ələkbərlinin, Məmməd İsmayılın dərnəklərində iştirak etdim. Ötən əsrin 80-ci illərində radioda, "Bulaq" verilişində müntəzəm olaraq mənim şeirlərim səslənirdi. Bakı Mədəni Maarif Texnikumunda oxuyanda bir dəfə dəyərli alimimiz Qəzənfər Paşayev mənim bayatılar şeirimi bəyəndiyini söylədi. Ayaz Vəfalı da onunla idi və söylədi ki, bu şeir sabah "Ədəbiyyat qəzeti"ndə çap olunacaq. Səhəri gün qəzeti alıb həmin şeiri gördüm və çox sevindim. Bu hadisədən sonra şeirlərim müxtəlif ədəbi qəzet və jurnallarda mütəmadi çap olunmağa başladı. Ailə qurandan sonra yaradıcılıqdan bir az uzaqlaşdım. Bir müddət mətbuatdan uzaq oldum. Ədəbi mühitə yenidən "Pərvanə" ədəbi dərnəyinə qoşulandan sonra qarışdım. Ora gedib yeni şeirlərimi oxuyurdum, müzakirələr olurdu. "Ədalət" qəzeti dərnəyimiz üçün səhifə ayırmışdı, şeirlərimiz orda çap olunurdu. Mən lap orta məktəb, tələbəlik illərindən "Ədəbiyyat qəzeti", "Azərbaycan", "Ulduz" jurnallarını izləyirdim. Həmişə də arzu edirdim ki, mənim də şeirlərim bu qəzet və jurnallarda çap olunsun...”

Bəli, bu dünyada Fərqanə Mehdiyeva adlı bir şair də var idi. Amansız ölüm onu aramızdan tez aparsa da, dostlarının, sevənlərinin qəlbində, şeirlərinin sətirlərində həmişə var olacaq. Yaşasaydı dünən - fevralın 19-da Fərqanə xanımın 61 yaşı tamam olacaqdı. Ruhu şad olsun!..

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.02.2025)

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

“Bizim başqa ailəmiz yoxdur. Bizim ailəmiz Türk dünyasıdır.” - İlham Əliyev, Azərbaycan Prezidenti

Bakı bu günlərdə yeni bir tarixi və mədəni təşəbbüsə tanıq olur: Türküstan çadırları qurulmağa başlanılıb. Qurulan çadırlar həm rəmzi həm gerçəkçi məzmun daşıyır. Bu hadisə təkcə çadırların fiziki olaraq qurulması deyil, həm də Türk dünyasının ortaq dəyərlərinin, iqtisadi gücünün və mədəni irsinin bir araya gətirilməsi baxımından önəm daşıyır. Layihə, Azərbaycanın strateji mövqeyi baxımından, Türk dünyasının iqtisadi və mədəni birliyinə doğru atılan yeni bir addım kimi qiymətləndirilə bilər.

Keçmişdən gələcəyə uzanan körpü məzmunu daşıyan Türk Obası daha necə və neçə obalara, yeniliklərə başlanğıc olacaq - onu örnək alacaqlar; qoy, sabah-birisigün Dərnəgüldəkindən də gözəl çadırlar, obalar qurulsun; qoy, yaxşı işlər görməkdə yarışaq; dədə-babamızın ruhunu şad edən, gələcək nəslə yol açan hadisələrdə uduzan yarışçı olmur - kim nə qurub-yaratsa, ol miqdar qalibdir!

Sözügedən təşəbbüsün mərkəzində Bakıdakı Türk Ticarət Mərkəzi dayanır. Ötən təqvim ilinin son ayında açılmış bu mərkəz artıq qısa müddət içində iqtisadi, mədəni və sosial platforma kimi önəmli bir ünvana çevrilib. İndi isə Türk Obası, yəni köçəri türk həyat tərzini, milli idman növlərini və ortaq mədəniyyət elementlərini özündə birləşdirən yeni bir məkan, bu mərkəzin daha da zənginləşməsinə töhfə verəcəkdir.

Çadırlar Dərnəgül yolu üzərində yerləşən Gül bağçasında qurulur. Burada təkcə simvolik bir məkan deyil, həm də canlı çalışma ocağı yaradılır. Özəlliklə Ergenekon (Yenigün, Novruz) bayramı ərəfəsində oxçuluq poliqonunun açılması, gələnəksəl türk idman növlərinin və qədim döyüş sənətlərinin yenidən gündəmə gətirilməsi baxımından vacib hadisədir.

Rəsmi açılışda mötəbər, yetkili qonaqlar qatılacaq. Bəli, bu, təkcə idman tədbiri deyil, eyni zamanda siyasi, iqtisadi və mədəni birliyin nümayişi olacaq.

Türk Ticarət Mərkəzinin konsepti budur ki, türk dövlətlərindən olan iş adamları burada sərbəst fəaliyyət göstərsin, işbirliklərini gücləndirsin və beynəlxalq bazarlara çıxışlarını asanlaşdırsınlar. Bura yalnız bir iş mərkəzi deyil, öz konfrans salonları, təlim və sərgi sahələri, İKT resursları, kitabxanası, milli mətbəxə aid restoranları və onların hər birinin (məzmun tamamlayıcı) süsü, bəzəyi ilə iş və iç dünysaını birləşdirmə gücündədir.

Bakı bu işdə öncüllük edir, lakin layihə yalnız Azərbaycanla sınırlanmır. Türk Ticarət Mərkəzinin Özbəkistanda, daha sonra isə Quzey Kıbrıs Türk Cümhuriyyətində açılması öngörülür. Bu, türk dövlətlərinin iqtisadi və ticari bağlarının yeni modelini yaradır.

Türk Ticarət Mərkəzi və onun Türk Obası, yalnız iqtisadi məkan deyil, eyni zamanda mədəniyyətin, milli kimliyin və ortaq dəyərlərin təbliğ-tərənnümü, öyrənilib-öyrədilməsi üçün bir mərkəz olacaq. Burada mədəniyyət (incəsənət) sərgilər, gələnəksəl sənətkarlıq, etnoidman və qastronomiya vasitəsilə sunulacaqdır.

Oxçuluq poliqonu da tarix və milli kimlik üçün simvolik addım sayıla bilər.

Türk Obasında yaradılacaq oxçuluq poliqonu, Türk dünyasının qədim döyüş sənətləri ilə yenidən tanış olması üçün bir fürsət yaradacaq. Tarix boyu oxçuluq türk toplumlarında təkcə bir döyüş sənəti deyil, eyni zamanda mənəvi və strateji bir bilik qaynağı olub. Bu gələnəyin dirçəldilməsi mədəni özünüdərk və tarixə yiyə durmaq baxımından önəmlidir.

Bu, eyni zamanda etnosport hərəkatının bir bölümüdür. Bilal Erdoğanın rəhbərlik etdiyi Dünya Etnosport Konfederasiyası, gələnəksəl idman növlərinin yenidən güncəlləşdirilməsinə çalışır. Türk Obasında keçiriləcək tədbirlər, bu hərəkatın Azərbaycan və bütövlükdə Türk dünyasında inkişafına böyük töhfə verəcək. Ayrıca, Azərbaycan Alpaqut Türk Döyüş Sənətinin bərpa edildiyi, qədimlik və çağdaşlığın bir arada tutula bildiyi unikal ölkədir. 

Beləliklə, 

Bakıda qurulan Türk Obası, keçmişin və gələcəyin bir nöqtədə görüşdüyü, iqtisadi, mədəni və tarixi dəyərlərin bir araya gətirildiyi önəmli bir məkandır. Burada türk dövlətləri yalnız biznes baxımından deyil, həm də mədəniyyət, idman və identiklik baxımından ortaq bir paylaşıma daxil olur.

Türk dünyası üçün bu kimi təşəbbüslər inteqrasiya, birlik və güclənmənin yeni modeli ola bilər. Türk Obası, bu modelin canlı örnəyi kimi iqtisadi inkişafı, mədəni kimliyi və tarixi yaddaşı ortaq məxrəcə gətirən bir layihədir.

Azərbaycan üçün isə bu, yalnız Türk dünyası ilə iqtisadi və mədəni bağların genişləndirilməsi deyil, eyni zamanda Bakı şəhərinin beynəlxalq mədəniyyət və iş mərkəzi kimi mövqeyini daha da gücləndirən bir addımdır.

Bu təşəbbüsün Türk dünyasına xeyirli və uğurlu olması diləyi ilə. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.02.2025)

Təqdim edir: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Poetik qiraətdə sizlərlə yenidən Əlizadə Nuridir. Bu dəfə:

Alan yoxdu- sözü baha qoymuşam,

Bir işimi yüz sabaha qoymuşam...

Ürəyimi nişangaha qoymuşam-

-deyir şair. Və bu dəfə də mükəmməl deyir. 

Xoş mütaliələr!

Hansı gülün canındasan, bilmirəm,

Bəlkə mənim yanımdasan?- bilmirəm...

Uzaqdasan, yaxındasan bilmirəm-

Uzaqları yaxınlara qov gətir.

Alan yoxdu- sözü baha qoymuşam,

Bir işimi yüz sabaha qoymuşam...

Ürəyimi nişangaha qoymuşam-

Sən də bu gün evinizə ov gətir.

Qadan alım, daha keçib səbrdən,

Belə yumşaq yapışma sən dəmirdən.

Bir ölüm var,  üzür hələ ömürdə-

Bu ölümü tutmağa tilov gətir...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.02.2025)

(“Qadın ağlıyla” silsiləsindən Dj Sada üçün...) 

 Şəfa Vəli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Biz bu ömürdən tez keçdik... Addımlarımız ağır idi, halbuki. Nəyə əl uzatdıqsa, “gecikmisən” dedilər,  nəyə umsunduqsa, “dibini sıyırıblar” eşitdik. Bir qara nöqtə vardı bəmbəyaz xəyallarımızın sol tərəfində həmişə. O nöqtədən başladı  baxışlarımızdakı duman. Və bir gün anladıq ki, o qara nöqtə öz əməlimizdir... 

Qadın olmaq... Xüsusilik deyilmiş... Qadın başlanğıcları ilə eyniləşdirilən mifoloji ünsürlərin hamısını  tanıyan  kişilər olmuşdu. Bizi bizdən yaxşı tanıyanların qarşısında öyündüyümüz tək şey vardı: “Səninəm...” 

Ən sevimli yazıçım Aqata Kristidir, Dj-im... Amma ən əziz əsər Jül əminin “Kapitan Qrantın uşaqları”dır ta əzəlindən.  Adamın ən əzizi ən sevimlisinin qələmindən çıxmalıydı, deyilmi? Amma olmadı... Bəlkə də, Aqata xalanı sevməyimin kökündə onun qadın olmağı ən incə ipliyinə qədər anlaması, yaşaması olmuşdu, kim bilir... 

“Hər şeyin dişisi erkəyindən daha ölümcüldür...” Belə yazıb Aqata xala “Frankfurt yolçusu” romanında... “Ölüm tikan üstündə” əsərində isə deyib: “Zəkalı kişiyə zəkalı qadınla söhbət etmək maraqlı deyil...”  Və  Mallovanla evliliyindən tək qazancını belə anlatmışdı:  “Bir arxeoloqla evləndim. Yaşlandıqca dəyərimi daha yaxşı anlayır”. 

Hansı sözü doğru idi sevimli yazıçımın? Məncə, hamısı. Haqlı olduğunu bilirdi, amma haqlılığıyla öyünəmmirdi. Qadın başlanğıcının bir kişi qorumasına ehtiyacı olduğunu anlayanlardan olmaqla öyünməyini dünya qəbul etməzdi. Hələ-hələ, “gender bərabərliyi”ndən danışanlar heç qəbul etməzdi. 

Yadındadırmı, Dj-im, televiziyada işləyəndə gender mütəxəssisi bir qadın çağırmışdıq qonaq qismində. Efirdən əvvəl o balaca, yarızirzəmi otağımızda oturub  bizə qadın haqlarından danışmışdı.  Bir gözüm saatda (“canlı qonaq”reklamda studiyaya daxil olmalıydı), bir gözüm əlimdəki “efir vərəqi”ndə soruşmuşdum ondan: 

-Səhər yeməyi yemisiniz? 

-Yox, elə kişini işə, oğlumu məktəbə yola salıb qaçdım.  Saçımı taksidə daramışam.... 

İllər keçdi, mənim özümü başqa bir televiziyaya qonaq çağırdılar. Çəkilişdən sonra aparıcı qız soruşdu: 

-Niyə keçən həftə gəlməmişdiniz efirə? 

-Atama pencək tikirdim, onu bitirdim, bu həftə gəldim-dedim. 

Qız da güldü, operator oğlan da... Mən o gender mütəxəssisinə gülməmişdim amma. Onun haqqında danışdığı dəyərlərə inanmadığını anlamışdım. Mənsə, haqqında danışmasam da, dəyərlərə inanırdım. İndi də inanıram... 

Gəncliyin üsyankarlığını nə gözəl uğurlamışıq, hə, Dj-im? O üsyankarlıqda belə, özümüz ola bilmişiksə,  inandığımız dəyərlərdən heç nə itirməmişiksə, xoşbəxtik! 

Xoşbəxtikmi? 

Xoşbəxtikmi bu cəmiyyətdə qadın kimi? 

Yox! Bu cəmiyyət də o gender mütəxəssisi kimidir:  haqqında danışdığı dəyərlərə inanmır.. Biz evimizin içində varıq, xoşbəxtik! Biz cəmiyyətdə yoxuq, bədbəxtik! Çabalaya-çabalaya əldə etdiyimiz bir ayaq yeri var cəmiyyətdə, onu da çox görür eşikdəkilər... Aylarla eşiyə çıxmasam da, yadıma küçələr düşməz, mağazalar düşməz, bir qalaça düşər, bir bulaq düşər, bir ot basmış cığır düşər, bilirsən.  Onlar kimi geyinmədiyim üçün baxıb gülən qadınlar itələyir məni cəmiyyətdən, onlar kimi  iki tək-bir cüt atışdırmalıq deyil, təmizlik vasitələri aldığım üçün lağlağı edən qızlar itələyir məni cəmiyyətdən, eynəyimi düzəldib şəhərarası mikroavtobusun nömrəsini oxuyanadək, az qala, məni ayaqlayıb keçən məktəblilər itələyir məni cəmiyyətdən... Və mən itələnə-itələnə  öz evimə yıxılmışam. 

Əvvəl filankəsdən, beşmənkəsdən küsürdüm, Dj-im.  Düşünürdüm ki, məni onlar qınayır, onlar bağışlamır çatışmayanımı... Sonra gördüm ki, yox, o filankəs də, o beşmənkəs də, sadəcə, hamı kimi olmaq cəhdindədir... Olmaq istədikləri “hamı” cəmiyyətdir. 

...Ah, Dj-im, ah! Mən izah etmək, təkrarlamaq istəmirəm Aqata Kristinin sözlərini. Hər halda, bioqrafiyası ilə maraqlananlar onun həyatının Mallovandan sonra dəyişdiyini etiraf edirlər. Və çoxlarının düşündüyü kimi, o, evdən Maksa görə deyil, ömrünün sonunadək, hətta sonsuzadək soyadını  daşıdığı Arçiyə görə qaçmışdı. Sevən, sevilməyən və sevilən qadın obrazlarını tanımaq olar Aqata xalanı tanımaqla... Və qadının sevərkən, sevilərkən, sevilmədiyini bilərkən nələr edə biləcəyini anlamaq... 

Qadın ağlıyla yaşamaq əzablı olduğu üçün “kişi kimi qadın” olmağa məcbur edir cəmiyyət... Biz də baş əyirik... Daxilimizdə  bir az Sfinks, bir az Mona Liza, bir az da Maqdalenayıq hamımız.  Övladını ac qoymamaq üçün səkilərdə yalınayaq mahnı oxuyan,  sonra dərman almağa pul tapmayaraq övladını itirən Edit Piaf pul içində üzəndə özünə belə təsəlli verirdi: “Ümidvaram, mənim haqqımda da Maqdalena haqqında dediklərini deyəcəklər: O, sevirdi!” 

...Gəl, biz də özümüzə bir təsəlli cümləsi quraq, Dj-im... Deyək: “Ümidvaram, məni tez unudacaqlar... Yazdıqlarımı isə heç oxumayacaqlar....” Qadın ağlıyla bir düşün, deyəkmi? 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.02.2025)

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Həyat bir yolçuluqdur—sonu bəlli olmayan, enişli-yoxuşlu, bəzən bizi güldürən, bəzən üzən bir səfər. İnsan bu yolun müxtəlif döngələrində itirə, qazana, yorula bilər. Bəzən bu yol o qədər ağır və mənasız görünür ki, davam etmək çətinləşir. Amma yenə də addım atırıq, yenə də nəfəs alırıq, çünki içimizdə bizi yaşadan bir şey var. Bəs bu nədir? Nədir insanı bu həyatda irəliləməyə vadar edən?

Ümid—qaranlıqda işıq

Bəlkə də insanı yaşadan ən böyük güc ümiddir. Sabahın bu gündən daha yaxşı olacağına, yaşanan çətinliklərin bir gün sona çatacağına inam bizi ayaqda saxlayır. İnsan bəzən bütün qapılar üzünə bağlandığını düşünə bilər, amma içində bir səs pıçıltıyla deyir: "Davam et." Həyatın ən qaranlıq anlarında ümid insanın tək çırağıdır. O işıq tamamilə sönərsə, insan yaşamaq istəyini itirər.

Ümid bizi arzularımıza bağlayır, gələcəyə dair xəyallar qurmağa vadar edir. Bəzən tək bir cümlə, kiçik bir uğur, gözlərdə parlayan bir sevinc qığılcımı ümidimizi yenidən alovlandıra bilər. O alov ki, insanı irəliləməyə, mübarizəyə və həyata daha sıx sarılmağa vadar edir.

Sevgi—varlığın ən dərin səbəbi

Sevgi insanı yaşadan ən güclü hisslərdən biridir. O, təkcə iki insan arasındakı bağlılıqdan ibarət deyil. Sevgi ana qucağındakı istilikdir, dostun səmimi təbəssümüdür, sevdiyin insanın gözlərində gördüyün əksindir. İnsan sevdikcə, daha çox yaşamaq istəyir.

Ancaq sevginin ən önəmli tərəfi insanın özünə olan sevgisidir. Çox zaman unudulan, amma ən vacib olan bu sevgidir. İnsan özünü dəyərli hiss etmədən, varlığını mənalı görmədən yaşamaqdan yorulur. Özümüzü bağışlamağı, sevməyi, səhvlərimizi qəbul etməyi öyrəndikcə həyat daha dözümlü və gözəl görünür.

Mübarizə—həyatın dəyişməz qanunu

Həyat bəzən insana istədiyini vermir. Hətta bəzən insandan çox şey alır—xəyallarını, sevdiklərini, inamını... Amma insanın içində bir qüvvə var ki, ona tab gətirmək gücü verir: mübarizə ruhu.

Hər yıxılan insanın ayağa qalxma səbəbi var. Bəzən bu, bir xəyaldır, bəzən bir insan, bəzən də sadəcə özünü sübut etmək istəyi. Mübarizə insana "Mən buradayam!" deməyi öyrədir. Ağrı çəkmiş, amma sınmamış insanlar dünyaya ən gözəl izləri buraxır.

Həyat asan deyil. Bunu hər kəs bilir. Amma həyatın çətin olması onun mənasız olduğu anlamına gəlmir. Mübarizə olmasa, insan güclənə bilməz. İnsanı yaşadan bəzən məhz bu mübarizədir—hər şeyə rəğmən, var olmaq, öz yolunu tapmaq və bu həyatda öz izini qoymaq.

Sadəlikdəki xoşbəxtlik

İnsan xoşbəxtliyi çox zaman böyük şeylərdə axtarır—mükəmməl bir həyat, böyük uğurlar, sonsuz sevgi. Amma bəzən insanı yaşadan və ona həqiqi hüzur verən şeylər çox sadədir:

Günəşin səhər pəncərədən süzülməsi,

Sevdiyin kitabın səhifələrində tapdığın bir cümlə,

Küçədə gəzərkən küləyin saçlarını qarışdırması,

Həyatın yorucu axarında bir fincan isti çay içmək,

Bəzən sadəcə bir pişiyi sığallamaq.

İnsan həqiqi xoşbəxtliyi tapmaq üçün bəzən böyük şeylərin arxasınca qaçmağı dayandırmalı, sadə anların gözəlliyini hiss etməlidir.

Sonda…

İnsanı bu həyatda yaşadan çox şey var—kimisi üçün sevgi, kimisi üçün ümid, kimisi üçün mübarizə. Amma hamımız üçün ortaq olan bir həqiqət var: insan yaşamaq üçün bir səbəb tapmalıdır. Bəzən bu səbəb öz içimizdə, bəzən başqalarının gözlərində, bəzən isə sadəcə həyatın axışında gizlidir.

Ən önəmlisi isə, insan yaşamaq üçün bir səbəb tapmadıqda onu özü yaratmalıdır. Çünki həyat, sadəcə nəfəs almaq deyil, içində həqiqi mənada var olmaqdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.02.2025)