Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

İnsan ruhu sonsuz bir xaosdur. O, daim hərəkətdədir, sükutu belə içində gizlədilmiş çığırtılarla doludur. Ruh bəzən tənhalığın buz kimi sərinliyində, bəzən isə sevdanın od kimi yandırıcı istisində yanar. Lakin insan özü belə ruhunun dərinliklərinə enə bilmir. Orada gizlənən ağrını, arzunu, xatirələri və tənhalığı tam ifadə edə bilmir. O, sözlərdən istifadə edir, amma sözlər çox vaxt çılpaq və gücsüz qalır. Sözlər ruhun dərinliyini əks etdirməyə yetmir. Və burada musiqi səhnəyə çıxır. 

 

Musiqi insanın özünə söyləyə bilmədiyi həqiqətləri pıçıldayan bir güzgüdür. O, yalnız eşitdiyimiz səs deyil, həm də varlığın içində gizlənmiş görünməz bir nəfəsdir. Hər bir not, sanki ruhun qaranlıq künclərindən işığa çıxmağa can atan bir hissdir. Musiqi ağrıya, sevincə, ümidsizliyə, ümidə, ehtirasa və qorxuya dildə verilməyən bir ad qoyur. Çünki musiqi yalnız dinlənilmir. O, hiss edilir, yaşanır və ruhun dərinliklərinə işləyir.

İnsan ruhu analiz edilərkən xaotik, paradoksal və eyni zamanda dərin bir uçurum kimi təsvir edilir. Musiqi də eynən belədir.

O, həm məsumdur, həm də təhlükəli.

Həm mələklərin səsi, həm də şeytanın pıçıltısıdır.

Bir melodiya insanı rahatladıb ona yaşamaq üçün səbəb verə bilər, eyni zamanda başqa bir melodiya onun içindəki uçurumu daha da dərinləşdirə bilər.

Bütün mənəvi hislərin etdiyi kimi, musiqi də insanın varlıq boşluğunu doldurmağa çalışır. İnsan təkdir, atılmışdır, lakin musiqi bu tənhalığın içində bir sığınacaq yaradır. Bəzən bir tarın titrəyən simlərində, bəzən bir qəzəlin muğamla bütövləşən fəryadında, bəzən isə Ramşteynin sərt ritmlərində insan ruhu öz həqiqətini tapır. Çünki musiqi insanın mövcudluq qorxusunu təsdiqləyən ən dərin güzgüdür.

Biz bəzən musiqini yalnız bir əyləncə vasitəsi kimi görürük, lakin əslində o, insanın varlıq mübarizəsinin səsli formasıdır. Müharibə səhnələrində çalınan davul səsi kimi, sevgi anlarında pıçıltıya çevrilən skripka melodiyası kimi, inqilabların içində yüksələn marşlar kimi musiqi həmişə insanın daxili və xarici savaşlarını özündə daşıyır.

O, ruhun mübarizəsinin tərənnümüdür.

İnsan ruhunun ən dərin qatları, onun ifadəyə möhtac olan sirrləri var. Bəzən bu sirlər sözə çevrilir, bəzən isə musiqiyə. Lakin insanın varlığını, onun ruhunun əbədi iztirablarını, sevinc və kədərini ən dolğun ifadə edən iki sənət növü varsa, bu, muğam və qəzəldir. Onlar bir-birindən ayrılmazdır, biri digərini yaşadır, biri digərini dərk edir və tamamlayır.

Muğam  sadəcə musiqi deyil, kosmik bir səfərdir, məncə. O, nə ancaq bir xalqın, nə də müəyyən bir coğrafiyanın mirasıdır.

Muğam insanın kainat qarşısında baş əyməsi, varlığını dərk etməsi və Tanrı ilə dialoqa girməsidir.

Bu musiqinin hər notu, hər ahəngi, sanki bir insanın qəlbində sıxılıb qalmış sözlərin ahəngidir. Lakin muğamın bu səsini tamamlayan bir şey var. Qəzəl..

Qəzəl sözün musiqisi, muğam isə musiqinin sözüdür.

Əgər muğam insanın içinə yığılan duyğuların səsi və ritmidirsə, qəzəl o duyğuların şeirə çevrilmiş təzahürüdür. Onlar bir araya gələndə, insan yalnız bir musiqi və ya şeir eşitmir. O, öz ruhunun ifadəsini tapır.

Füzulinin qəzəllərində göz yaşı olub axan hicran, Vaqifin həyat eşqi, Seyid Əzim Şirvaninin suallarla dolu dünyası, Nəsiminin Tanrıya üsyan və təslimiyyət arasında qalan dərviş ruhu muğamın ahəngində yeni bir varlığa çevrilir. Sanki sözlər muğamın ritmində canlanır, hər bir misra musiqiyə çevrilərək ruhun dərinliyinə doğru axır.

Muğamın və qəzəlin birləşdiyi anlar – insanın öz ruhu ilə danışdığı anlardır. Muğam xanəndəsi, bir növ, qəzəlxan şairin ruhunu öz səsi ilə dirildir. Qəzəl şairinin içindən keçən iztirab, o şeiri yazarkən hiss etdiyi sevgi, kədər, tənhalıq, suallar muğamın titrək notlarında yeni bir ifadə qazanır. Sanki hər şey yenidən yaşanır.

Qəzəl sadəcə oxunmur, muğamla birlikdə səslənərək insan ruhunda doğulur.

Azərbaycan muğamının ən unudulmaz anlarından biri "Segah" muğamı ilə Füzuli qəzəllərinin vəhdətidir. Bu vəhdət elə bir musiqi və şeir harmoniyası yaradır ki, insan sanki öz içindəki susmuş, ifadəyə möhtac olan nəsnələrin canlandığını hiss edir. "Bayatı-Şiraz" və Nəsimi qəzəlləri, "Rast" və Seyid Əzim misraları, "Şur" və Vaqifin lirik dünyası  bunlar muğam və qəzəlin bir-birinə qarışdığı və insanın varlığını tam mənası ilə dərk etdiyi anlardır.

Bu sənət yalnız söz və musiqi deyil. O, canlı şəkildə insanın ruhundan süzülən bir axındır. Muğamı yaşadan, ona səs verənlər xanəndələrdir. Onlar təkcə musiqi ifaçıları deyil, həm də bu dərin fəlsəfi səfərin bələdçiləridir.

Seyid Şuşinski, Bülbül, Xan Şuşinski, Yaqub Məmmədov, Alim Qasımov – onların hər biri muğama öz ruhunu qatıb, onu başqa bir səviyyəyə qaldırıb.

 

Seyid Şuşinski – muğamın ruhunu qoruyan, onun ənənələrini yaşadan xanəndə. Onun ifasında muğam sanki keçmişdən gələn bir səs kimi səslənirdi.

Bülbül – Avropa vokal texnikası ilə muğamı sintez edən sənətkar. Onun ifasında muğam yeni bir nəfəs aldı.

Xan Şuşinski – "Qarabağ şikəstəsi"nin əfsanəvi ifaçısı. Onun səsində Qarabağın dağları, çayları, dərdləri və arzuları vardı.

Yaqub Məmmədov – muğamın həzin, kədərli və lirik tərəfini ən gözəl şəkildə çatdıran sənətkarlardan biri.

Alim Qasımov – muğamı yeni bir səviyyəyə çıxaran, onun sərhədlərini genişləndirən sənətkar. Onun ifasında muğam təkcə musiqi deyil, varlıq fəlsəfəsi, ilahi bir pıçıltıdır.

 

Muğam sadəcə bir melodiyanın adıdırsa, onu əbədi edən bu səs sahibləridir. Onların səsi muğamı sadəcə keçmişdə qalmış bir irs kimi yox, daim yenilənən, yaşayan və nəfəs alan bir sənət kimi qoruyub saxlayır.

Muğam və qəzəl təkcə musiqi və poeziya deyil. Onlar insanın varlığının ifadəsidir. Hər misrada, hər notda insan öz ruhunun bir parçasını tapır.

Bu musiqi və şeir insanı dinləməyə, düşünməyə, hiss etməyə vadar edir. Bəlkə də, muğam və qəzəlin gücü bundadır – onlar insana yaşadığını xatırladır. Çünki onlar Tanrıya, dünyaya, həyata, aşiqə, könül dostuna, insana ünvanlanan suallardır.

Bu suallar cavabsız qalır. Çünki muğamın və qəzəlin mahiyyəti də budur, insanın ruhunun dərinliyini açmaq, lakin onu heç vaxt tam anlamasına imkan verməmək. Bu qeyri-müəyyənlik, bu ifadəyə möhtac olan, lakin tam ifadə oluna bilməyən duyğu muğamın əbədi sirridir.

Muğam və qəzəl biri musiqidə, biri sözdə yaşayan eyni hissdir. Onlar həm qüssədir, həm həsrət, həm ümid, həm də insanın öz ruhu ilə apardığı əbədi dialoq. Bu dialoq daim davam edəcək, çünki insanın iztirabı və eşqi heç vaxt bitmir. Muğam və qəzəl yaşadıqca, insanın ruhu da bu ilahi ahəngdə öz ifadəsini tapacaq.

Musiqi, insan ruhunun dilsiz danışığıdır. O, bəzən klassikanın incəliyində, bəzən repin sərt həqiqətində, bəzən isə metalın xaotik qışqırığında təzahür edir. Hər dövrün, hər toplumun özünü ifadə etdiyi bir səsi var. Bəzən bu səs muğamın dərindən gələn fəryadı olur, bəzən isə repin cəmiyyətə üsyanı.

Musiqi – dövrün ruhu və insanın varlıq fəlsəfəsidir.

 

Və bir də bir şəxs var ki, onun adını çəkməsəm mümkünsüz olar. Üzeyir Hacıbəyov.  O, Azərbaycan musiqisini dünyaya tanıdan, onu Şərq və Qərb arasında bir körpüyə çevirən dahi idi. Onun əsərləri xalqın ruhunu notlara çevirərək, musiqinin sərhədlərini aşdı. O, Qərb simfonizmini Şərq ahəngi ilə birləşdirərək, Azərbaycan klassik musiqisinin əsasını qoydu. “Koroğlu” operası epik qəhrəmanlıq ruhunu, “Arşın mal alan” isə xalqın həyat ritmini notlara çevirdi.

Onun ardınca gələn Qara Qarayev, Fikrət Əmirov, Niyazi və digərləri bu musiqi mirasını daha da dərinləşdirərək Azərbaycan klassik musiqisini beynəlxalq səviyyəyə yüksəltdilər. Onların simfonik əsərlərində xalq motivləri, muğam elementləri klassik formalarla sintez olunaraq özünəməxsus bir üslub yaratdı.

Klassik musiqi insanın ruhunu intizama çağırır. O, bir memarın daş üzərində işlədiyi kimi, səsləri dəqiq bir sistemlə qurur və insan ruhunu bu harmoniyaya uyğunlaşdırır.

Əgər muğam insanın özünü buraxıb axara qoşulmasıdırsa, klassik musiqi bu axarı nizama salan bir fəlsəfədir.

Əgər muğam ruhun fəryadı, klassik musiqi harmoniyanın təcəssümü idisə, rep  şəhərlərin səsi, cəmiyyətin ürək döyüntüsüdür. Rep öz köklərini küçələrin həqiqətlərindən alır. O, çətin həyatın, sosial ədalətsizliyin, insanın daxili çəkişmələrinin musiqiyə çevrilmiş formasıdır.

Azərbaycanda repin əsasını qoyanlardan biri Qaraqandır (Elxan Zeynallı). Onun sözlərində həyatın çılpaqlığı, çətinliklərin yaratdığı ağrı və gerçəkliklərə kəskin baxış var idi. O, repin texniki cəhətdən gücünü göstərməklə yanaşı, onun fəlsəfi tərəfini də inkişaf etdirdi.

Xpert (Şəhriyar Atababayev) isə Azərbaycan repinə fərqli bir dərinlik gətirdi. Onun sözlərində ədəbiyyat, fəlsəfə və cəmiyyətə qarşı tənqidi yanaşma var idi. “Şaman”, "Mən kiməm","Məşhərdən qətrə"  kimi əsərlərində o, insanın daxili dünyası ilə xarici reallıqlar arasındakı uçurumu göstərirdi. Xpert repin təkcə küçə səsi olmadığını, onun həm də bir düşüncə forması ola biləcəyini sübut etdi.

Rüzgar (Aydın Hüseynov) isə Azərbaycan repində emosional və introspektiv yanaşma gətirdi. Onun musiqisi sadəcə sosial problemləri deyil, insanın daxili duyğularını da araşdırdı. Buna "Tanrı", "Zindan", "Yaşıl" kimi treklərində şahid ola bilərik. O, repi daha poetik və bədii bir formaya salaraq, ona yeni bir dərinlik qatdı. 

Rep – ritm üzərində qurulmuş fəlsəfədir. O, cəmiyyətin reallıqlarını ritmlərlə danışan bir nəsr formasıdır. Bu musiqi janrı, xüsusilə də 90-cı illərdən etibarən bütün dünyada təkcə küçələrin səsi olmaqdan çıxdı və düşünən insanların üsyanına çevrildi.

Əgər muğam ruhun sonsuz azadlığı, klassik musiqi onun intizamı, rep isə sərt gerçəkliyi idisə, rok və metal insan ruhunun qiyamıdır. Bu musiqi janrları, insanın daxilindəki xaosun notlara çevrildiyi formadır.

Rok musiqisi 20-ci əsrin ən güclü üsyan səslərindən biri idi. “Beatles” harmoniyası ilə başladı, sonra Nirvana nihilizmi gətirdi, Metallika isə ağır və sərt ritmlərlə bu qiyamı zirvəyə qaldırdı. Rammstein isə bu musiqini industrial xaosun içində bir silaha çevirdi.

Metal və rok musiqisi insanın basdırılmış duyğularının ifadəsidir. Burada qəzəb, tənhalıq, üsyan və ekzistensial suallar var. Bu janrın ən güclü tərəfi odur ki, o, cəmiyyətin qəbul etdiyi musiqi normalarını darmadağın edir və dinləyicini sərhədsiz bir dünyaya aparır.

Caz və bluz musiqisi həm kədərin, həm də azadlığın musiqisidir. O, Afrikalı kölələrin içində yığılmış ağrıdan doğuldu və sonra azad ruhlu insanların düşüncə tərzinə çevrildi.

Bluz musiqisi  isə həyatın qaranlıq tərəflərinin, insan ruhunun kədərli notlarının səsidir. O, dərd danışan bir musiqi növüdür. Caz isə sərhədsiz bir sərbəstlikdir, o, musiqinin spontan doğuluşudur.

Mayls Devis, Con Koltran, Dyuk Ellinqton, Luiz Armstronq kimi sənətkarlar cazı bir fəlsəfəyə çevirdilər. Bu musiqi insan ruhunun heç bir çərçivəyə sığmayan hisslərinin ifadəsidir.

Musiqi sadəcə bir sənət deyil. O, bir varlıq formasıdır. Muğam ruhun fəryadı, klassik musiqi harmoniyanın simvolu, rep sərt həqiqətlərin danışığı, metal isə qiyamın səsidir.

 

Hər musiqi janrı insanın fərqli bir tərəfini danışır. Kimisi tarın simlərində öz kədərini tapır, kimisi rokun sərt akkordlarında qəzəbini, kimisi isə repin ritmlərində həyatın həqiqətini hiss edir. Amma hər şeyin sonunda musiqi bir həqiqəti göstərir – insanın ruhu danışır, sadəcə fərqli dillərdə.

Bəlkə də musiqi həqiqətən də ruhun yeganə dilidir. Sözlər yalan deyə bilər, gözlər aldatmağı bacarar, lakin bir melodiyanın içində yalan yoxdur. Bəlkə də ona görə insanlar darıxanda, depressiyaya düşəndə və ya ən xoşbəxt anlarında musiqiyə sığınırlar. Çünki o, insanın özünü tanımaq istədiyi, özünü ifadə etmək istədiyi və həqiqətlə üzləşmək istədiyi yeganə məqamdır.

Musiqi insanın sirridir.

Hər kəs öz ruhuna uyğun musiqini seçir. Kimisi nostalji melodiyaların içində keçmişinin qırıntılarını axtarır, kimisi ağır rokda içindəki xaosun əks-sədasını tapır, kimisi isə muğamda ruhunun qurtuluşunu görür. Çünki musiqi insana onun içində olanları göstərir. Bəzən onu qorxudur, bəzən isə onu sakitləşdirir. Amma heç vaxt onu tək buraxmır.

Musiqi, insan ruhunun ən dərindən eşidilən çağrısıdır.

Hər bir melodiyada həyatın çoxsaylı qatlarını, hər bir ritmdə isə varlığın mürəkkəbliyini duyuruq. Mənim sevdiyim hər bir musiqi növü, bir tərəfdən mövcudluğumuzu dərk etməyə kömək edir, digər tərəfdən də bu dünyada öz yerimizi tapmaq üçün bir vasitə olur. Klassik musiqi, muğam, rap, hətta Yuxu qrupunun ağır notları, bunlar mənim daxili dünyamın müxtəlif səsləridir. Hər birinin öz yeri var, hər birinin öz dilində mənim içimdəki kədəri, sevincimi, qorxumu və ümidimi ifadə etmək gücü vardır.

Muğamın dərinliklərində nəfəs alarkən insanın öz qəlbini hiss etməsi, qəzəlin qəmli və şeirli sözlərində ağır düşüncələrə qərq olub, varlığın təbii axışına qarşı mübarizə aparması və rapin kəsik, sürətli ritmində həyatın sərt reallıqları ilə üzləşməsi, bunlar hamısı bir bütövdür. Bütün bu musiqilər mənim daxili səyahətimin fərqli mərhələlərini əks etdirir. Birində mən hüzuru tapıram, digərində isə mübarizəni başa vururam. Musiqi mənim içindəki hər bir duyğunun, hər bir mənəvi sınağının və hər bir varlıq sualımın səsini eşitdirir.

 

Lakin həyat bir yoldur, və hər bir musiqi növü bu yolda bir işıq olur. Bəzi anlar, musiqinin təkcə kömək etmədiyi zamanlar olur, amma bəlkə də həyatın mənasızlığını özündə daşır. Bu musiqilər məni həmin anlarda daha çox ruhsuz və tənhaya çevirir, amma onların arasında da mən, insan, varlığımı tapıram. Musiqi bir zaman səyahətidir, bir çox zaman varlığın əbədiliyi, vaxtın keçiciliyi, və bizim ona qarşı olan mübarizəmiz barədə düşünməyə vadar edir.

Nəhayət, mənim bütün bu musiqiləri sevməyim, bəlkə də həyatın özü ilə əlaqədardır. Biz, hər bir insan kimi, müxtəlif səslərin və melodiyaların arasında, varlıqla olan əlaqəmizi axtarırıq. Bəzən bu səslər bizə sükunət, bəzən isə mübarizə gətirir. Həyatın özü bir musiqidir. Zamanın, düşüncələrin, sevincin, kədərin, uğurun və məğlubiyyətin bir harmoniya içində əks olunduğu bir əsərdir. Mənim sevdiyim musiqilər isə bu harmoniyanın fərqli tonlarını təmsil edir. Sonunda, biz nə qədər fərqli səslərdən bir araya gələrək özümüzü tapmağa çalışsaq da, onların hər biri bizə həyatın mənasını anlamağa kömək edir, çünki həyatın özü, fərqli notlarda səslənən bir musiqi kimi, heç vaxt yekunlaşmayan bir təkamül prosesidir.

 

Və sonda... musiqi susanda, ruh yenidən xaosa qayıdır.

Çünki insan musiqisiz natamamdır. O, yalnız səsin içində öz varlığını hiss edir. İnsan musiqini dinləmək üçün deyil, onun içində yaşamaq üçün yaranıb.

 

Şəkildə: Qustav Klimt, “Musiqi” rəsmi (1895).

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.03.2025)

 

 

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

"Sonda insanlar və donuzlar eyni masada oturdular, amma hansı heyvan hansı insan bəlli deyildi." – Corc Oruell, Heyvanıstan

 

Bu cümlə Heyvanıstan əsərinin finalını təsvir etməklə yanaşı, əsərin əsas ideyasını da özündə ehtiva edir. Oruell bu romanında inqilabların necə öz ideallarını itirərək köhnə sistemlərə bənzədiyini göstərir. Əsər SSRİ-də baş verən siyasi proseslərə bir alegoriya olsa da, onun verdiyi mesaj hər dövr və hər cəmiyyət üçün aktualdır.

 

Əsərin qısa məzmunu və simvolikası

 

Əsərdə hadisələr bir fermada baş verir. Heyvanlar insan zülmünə qarşı üsyan edərək öz dövlətlərini – Heyvanıstanı yaradırlar. Onların rəhbəri donuz Napoleondur. İlk başda bərabərlik, azadlıq və ədalət prinsipləri hakim olsa da, tədricən donuzlar öz güclərini möhkəmləndirir və insanlara bənzəməyə başlayırlar.

Hər bir heyvan bir sinfi və ya tarixi şəxsiyyəti simvolizə edir:

Napoleon – İosif Stalin

Qarı (Snowball) – Lev Trotski

Toplan (Squealer) – Təbliğat maşını (Sovet təbliğatı)

Bokser (at) – Sadə və zəhmətkeş xalq

Jones (ferma sahibi) – Çar rejimi və kapitalist hakimiyyət

 

Əsərin əvvəlində qəbul edilən "Bütün heyvanlar bərabərdir" prinsipi sonda "Bütün heyvanlar bərabərdir, amma bəziləri daha bərabərdir" şəklində dəyişir. Bu, inqilabların son nəticədə necə bir diktaturaya çevrildiyini göstərən güclü bir metaforadır.

 

Əsərin finalı və onun mahiyyəti

 

Əsərin sonunda donuzlar və insanlar bir araya gəlir, lakin onların fərqləri o qədər azalıb ki, artıq kiminsə insan, kiminsə donuz olduğu bilinmir. Bu səhnə, inqilabçıların zamanla özlərinin əvəz etdikləri hakim təbəqəyə çevrilməsini simvolizə edir.

 

Bu, sadəcə Sovet İttifaqına aid deyil. Oruell burada ümumi bir sosial-siyasi qanunauyğunluğu təsvir edir: Hakimiyyət korrupsiya yaradır və əgər idarə edənlərə nəzarət olmazsa, onlar zamanla özlərindən əvvəlki zülmkarlarla eyni olurlar.

 

Müasir dünyaya uyğunluğu

 

Bu gün də Heyvanıstanın verdiyi mesaj aktuallığını qoruyur. Bir çox inqilablar və siyasi hərəkatlar əslində köhnə sistemlərə qarşı başlasa da, zamanla özləri də eyni problemləri təkrarlayır. Xalq azadlıq və ədalət istəyir, lakin güc mərkəzləşdikcə yenidən hakimiyyət korrupsiyaya uğrayır.

İnsanlar və donuzların fərqini itirməsi, yalnız siyasi sistemlərdə deyil, cəmiyyətdə də özünü göstərir. Bəzən insanlara rəhbərlik edənlər, onları idarə edən mexanizmlər dəyişir, amma mahiyyət dəyişmir. Oruell bu gerçəkliyi sadə, lakin dərin bir cümlə ilə vurğulayır: Sonda insanlar və donuzlar eyni masada oturdular, amma hansı heyvan hansı insan bəlli deyildi.

 

Son söz

 

Oruellin bu əsəri təkcə Sovet İttifaqının deyil, ümumiyyətlə, insan psixologiyasının və hakimiyyətin dinamikasının təhlilidir. Hakimiyyət həmişə idarə edən və idarə olunan siniflər arasında bir mübarizə meydanı olur. İnsanlar tarixi təkrarlamamaq üçün Heyvanıstan kimi əsərlərdən dərs almalı və hər zaman sual verməlidirlər: Biz həqiqətən azadıqmı, yoxsa sadəcə donuzların başqa formada idarə etdiyi bir sistemdə yaşayırıq?

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.03.2025)

 

 

 

Qoşqar İsmayılzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

İndi yazacağım fikir çox qəribə görünsə də, bu, həqiqətən də məndə belədir. Zibilləri zibil qabına atanda çox böyük mənəvi rahatlıq hissi keçirirəm. Sanki üzərimdən ağır bir yük qalxır və dünyanın ən çətin işini görmüşəm.

 

Bayramla əlaqədar ətrafda çox gözəl tədbirlər və konsertlər təşkil edilmişdi. Gəzərkən qarşıdan bir ailənin gəldiyini gördüm. Balaca uşağın əlində yediyi şirniyyatın kağızı qalmışdı və o, elə indicə hazırlaşırdı ki, onu yerə atsın. Bunu görən ana cəld dilləndi:

– Atma yerə! Qabaqda yəqin ki, zibil qabı olacaq, atarsan ora. Həm sən onu yerə atsan, cahildən nə fərqin olacaq?!

Söz kəsərli söz idi. Doğrusu, valideynin belə bir reaksiya verməsi çox sevindirici hal idi. Ətraf mühitə qarşı bu cür emosional yanaşma yüksək təqdirə layiqdir. Düşünsək ki, belə xırda məsələlərə görə narahat olmağa dəyməz, hərçənd ki, “dama-dama göl olar” məsəli də yaddan çıxmamalıdır.

Hər kəs öz ictimai məsuliyyətini dərk etsə, bu cür hallar artıq problem olmaz. Ancaq təəssüf ki, hər kəs eyni səviyyədə düşünmür və biz tez-tez rast gəlirik ki, maşınla gedənlər pəncərədən çölə zibil atır, istifadə olunmuş siqaret kötükləri yerləri “bəzəyir”, parklarda isə tum qabıqları səpələnir. Xarici ölkələrdə küçə divarlarında gözəl rəsm mədəniyyəti formalaşdığı halda, bizdə zibil atanlara qarşı hiddətlənmiş ifadələr divarlara yazılır.

Yadımdadır, tələbəlik illərində beynəlxalq səviyyəli bir tədbir təşkil edilmişdi. Tədbirə dəvət olunan beynəlxalq nümayəndələr və xarici qonaqlar şəhərlə bağlı fikirlərini bildirərkən, şəhəri bəyənmələri ilə yanaşı, xüsusilə onun təmizliyini vurğulayırdılar.

Son zamanlar isə vəziyyət pisliyə doğru dəyişməkdədir, ətraf mühitin mühafizəsi məqsədilə müxtəlif inzibati cəzalar tətbiq edilsə də, yenə də ağac diblərində siqaret kötükləri, tum qabıqları və digər tullantılar gözə dəyir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.03.2025)

 

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Dünyanın ən qədim və zəngin mətbəxlərindən biri olan Azərbaycan mətbəxi maddi mədəniyyətin mühüm tərkib hissəsi kimi mətbəx mədəniyyəti tarixini, onun fəlsəfəsi, süfrə psixologiyası, adət-ənənələri, mətbəxin fiziologiyası, gigiyenası, avadanlığı, etikası, estetikası və s. cəhətləri, eləcə də təcrübi amilləri özündə birləşdirir.

 

Azərbaycan mətbəxinə güclü təsir göstərən amillərdən biri ocaqdır :

1. Kürədə, əsasən, müxtəlif çörəklər, unlu qənnadı məmulatı, həm də gil qablarda piti, bozbaş bişirilir. 

2. Manqal, başqa ocaqlardan fərqli olaraq, əsasən şişlik (kabab) bişirmək üçündür.

3. Quruluşuna görə böyük kürəyə bənzəyən və hazırda çox az istifadə olunan külfədə külfə çörəyi, kömbə və s. bişirilirdi.

4. Yeraltı və yerüstü təndirlərin "döymə", "badlı" və "kərpic" növləri var. Təndirdə müxtəlif lavaşlar, təndir çörəyi, bəyimçörəyi, müxtəlif xörəklər, qənnadı məmulatı hazırlanır. 

5. Qapalı ocaq növü olan buxarıda daha çox duru xörəklər bişirilərdi. Buxarının divarlarındakı qarmaqlardan qazan asılardı. Azərbaycan dilində indi də "yemək bişirmək" mənasında işlənən "qazan asmaq" ifadəsi buradandır.

Buxarının közündə kartof, qarğıdalı, bəzən nazik ət tikələri də bişirərdilər.

6. Ocaq növlərindən biri də sacdır. Sacda sacüstü, saciçi, sacaltı, sacarası xörəklər hazırlanır. Gil və daş saclarda, əsasən, yuxa, bozdamac çörəkləri, qutab, qat-qat, laylı xəmirdən hazırlanmış fəsəli, qatlama və s. bişirilirdi. Sacı çevirib içərisinə çınqıl, çaydaşı yığaraq üzərində nazik səngək çörəyi (sac səngəki) də bişirirdilər. Sacın içərisində saciçi cız-bız, saciçi ciyər, saciçi toyuq, saciçi kartof və s. hazırlanırdı.

Sacaltı xörəklər daha çox közün içərisində bişirilir, üstü sacla örtülür.

7. İki sacın arasında bişən xörəklərə isə sacarası deyilir. Bu halda sacın biri tava, digəri isə qapaq rolu oynayır.

Şərti olaraq samovarı da ocaqlara aid etmək olar. Bu, maye qaynatmağa, dəmləmə hazırlamağa imkan verirdi. Şəki rayonunda tapılmış gildən olan ən qədim samovar tipli qabın 4 min ilə yaxın yaşı var. Belə qablarda əvvəllər müxtəlif içkilər hazırlanırdı.

 

Din və inanclar da Azərbaycan mətbəxinə təsir göstərmişdir. Məsələn: donuz ətinin haram sayılması, şərabın yasaq edilməsi və s. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.03.2025)

 

 

Murad Vəlixanov,  “Ədəbiyyat və İncəsənət” 

 

Rejissor Rasim Ocaqovun 1975-ci ildə ekranlaşdırdığı “Tütək səsi”  filmi barədə danışmaq istəyirəm. 1976-cı ildə premyerası baş tutan “Tütək səsi”  filmi Xalq yazıçısı  İsa Hüseynovun  “Saz”  və  “Tütək səsi” əsərləri əsasında ekranlaşdırılıb.

 

İkinci dünya müharibəsi başlayan gündən hamı bir nəfər kimi vətənin dar günündə cəbhəyə yola düşdü. Bunların arasında kəndin kolxoz sədri olan Muxtar da var idi. Muxtarı bütün kənd əhalisi sevib sayırdı. Muxtarın yerinə sədrliyə təyin olunan Cəbrayıl kişi əhali arasında o qədər də sevilmirdi. Cəbrayıl kişi ta cavan vaxtlarından Muxtarın həyat yoldaşı olan Sayalını sevirdi. Muxtarın qara kağızının  gəlməsi Sayalı ilə birlikdə olması üçün Cəbrayıla bir növ yol açdı. Onsuz da kənd əhalisinin xoş qarşılamadığı Cəbrayılın Sayalı ilə evlənməsi işin dadını əməlli-başlı qaçırtdı. Artıq Cəbrayıl kənd əhalisinin gözündə düşməndən fərqsiz idi.

Həm də Muxtarla Cəbrayıl yaxın dost idilər.

Bütün kənd əhalisi Cəbrayılın kənddən getməsi üçün var gücü ilə çalışırdı. Hər şeydən ziyadə Sayalının oğlu Cümrü bu evliliyi birmənalı qarşılamadı. Hətta evliliyə etiraz olaraq evi tərk edərək fermada yaşamağa başladı. Anası Cümrünü evə geri gətirmək üçün çox çalışdı. Lakin Cümrü inadından dönmədi. Bu inad ucbatından əkin-biçin işlərində də ciddi axsamalar yaşandı. Cəbrayıl əlacsızlıqdan müəyyən işləri təkbaşına görürdü. Nəhayət, kənd əhalisi inadından əl çəkib şumlama işlərində kömək etdilər və taxıl müvəffəqiyyətlə yığılıb cəbhəyə göndərildi.

Hər şey yolunda getsə belə Cümrünün anasına qarşı olan kini bitmək bilmirdi. Qara kağız gəlməsinə rəğmən, atasının nə ölüsü, nə də dirisi gəlib çıxmışdı. Sonda Cümrü yaxalandığı xəstəlikdən dolayı vəfat elədi. Filmin sonunda kəndin poçtalyonu Milli kəndə əsgər gəldiyini xəbər verdi. Kim bilir, bəlkə də bu, hamının öldü bildiyi Muxtar idi. 

Həyat da belədi, heç nədən əmin və arxayın olmadan yanlış addımlar atmayın ki, ağır nəticələrlə rastlaşmayasınız.

Qeyd edim ki, film dram janrında çəkilmişdir. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.03.2025)

 

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə layihəsi olan “Türklərin tarixi”ndəyik. Bu dəfə Qazan xan barədə danışılacaq.

 

Tarixin kölgəsində qalan, lakin türk dünyasında mühüm rol oynamış hökmdarlardan biri Qazan xandır. O, Qızıl Orda dövlətinin xanı olmuş və idarəçiliyi dövründə böyük islahatlara imza atmışdır. Adı tez-tez Çingiz xanın nəslindən olan digər hökmdarların kölgəsində qalsa da, onun fəaliyyəti Orta Asiya və Şərqi Avropanın siyasi tarixinə təsir etmişdir.

 

Qazan xan kim idi?

Qazan xan 1310-1317-ci illərdə Qızıl Orda dövlətinin hakimi olub. O, Çingiz xanın nəslindən gələn Toxta xanın yerinə taxta çıxmış və Qızıl Ordanın qüdrətini artırmaq üçün ciddi islahatlar aparmışdır.

 

Dövlət idarəçiliyi və islahatları

Qazan xan türk-müsəlman ənənələrini gücləndirən hökmdarlardan biri idi. Onun dövründə:

• İslam dini rəsmi dövlət dini elan edildi.

• Türk dilinin dövlət dili kimi mövqeyi gücləndirildi.

• Daxili ticarət və kənd təsərrüfatı inkişaf etdirildi.

• Bürokratiya və ordu sistemində yeniliklər edildi.

O, xüsusilə türk-müsəlman kimliyini gücləndirmək üçün addımlar atdı və bununla da, Qızıl Ordada islamlaşma prosesini sürətləndirdi.

 

Siyasi uğurları

Qazan xan Rusiya knyazlıqları üzərində nəzarəti gücləndirdi və Moskva knyazlığı da daxil olmaqla, bir çox slavyan dövlətlərini özünə tabe saxladı. Onun hakimiyyəti dövründə Qızıl Orda dövlətinin iqtisadi və hərbi gücü zirvəyə çatdı.

 

Ölümü və mirası

1317-ci ildə Qazan xan bəzi daxili siyasi çəkişmələr nəticəsində öldürüldü və yerinə Özbək xan keçdi. Onun islahatları Qızıl Orda dövlətinin gələcək gücünü formalaşdırdı və bu dövlətin uzun müddət yaşamasına kömək etdi.

 

Niyə az tanınır?

Qazan xan Çingiz xanın nəslindən gələn digər böyük hökmdarların, xüsusilə Özbək xan və Batu xanın kölgəsində qaldığı üçün tarixi mənbələrdə adətən ikinci planda qeyd edilir. Bununla belə, onun islahatları və idarəçilik üslubu Qızıl Ordanın siyasi quruluşunu gücləndirmiş və türklərin Avrasiya tarixindəki rolunu artırmışdır.

 Qazan xanı türk tarixində dövlət idarəçiliyi və islahatları ilə mühüm rol oynamış, lakin adını çox az hallarda eşitdiyimiz hökmdarlardan biri hesab etmək olar.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.03.2025)

 

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Sadə, təvazökar, şən və mehriban adamdır. İnsanlarla ünsiyyət qurmağı, isti münasibət yaratmağı bacarır. Maraqlı həmsöhbətdir, onunla hansı mövzuda istəsən dərdləşmək olar. Qeyrətli kişidir, təəssübkeşliyi, mərdanəliyi də öz yerində. Ağayana hərəkətləri çoxdur, saymaqla qurtarmaz...

 

Deyir ki,- “Mən Ceyranbatanda doğulmuşam. Atam əslən Yardımlıdan, anam tərəf isə Cəlilabaddandır. Böyük əmim İkinci Dünya Müharibəsindən əvvəl Bakıya gəlib. O vaxtlar rayonlarda yaşayış yaxşı olmayıb. Çətinlik, aclıq və s.. Babam 1942-ci ildə elə savaşda həlak olub. Nənəmiz isə hələ savaş başlamazdan öncə, atamın iki yaşı olanda rəhmətə gedib. Atam uşaq yaşlarından atasız-anasız qalıb. Müharibə bitəndən sonra əmim onu Bakıya gətirib. Bir müddət Bakıda, hazırki 5 nömrəli xəstəxana ilə üzbəüz ərazidə yaşayıblar. Atam məktəbi bitirəndən sonra hərbi xidmətə gedib. O, əsgərlikdən qayıdana kimi böyük əmim rayona köçübmüş. O vaxt Ceyranbatan təzə tikilirmiş. Ortancıl əmim Ceyranbatanda məskunlaşmışdı. Atam hərbi xidmətdən birbaşa Ceyranbatana qayıdıb və iki qardaş orada yaşayıblar. Atam bir az gec evlənib, 30 yaşında. Sürücülüklə dolandırıb ailəsini. Ceyranbatan qəsəbəsində anadan olmaq mənim qismətim olub. Sovet dili ilə desək, fəhlə ailəsində doğulmuşam. Anam evdar qadın idi. Bakıda anadan olsaydım, ola bilərdi ki, tam fərqli bir həyat yaşayardım. Bəlkə də, heç aktyor da olmazdım. Yəqin ki, qəsəbənin abu-havası və evimizlə üzbəüz yolun o tayındakı Mədəniyyət evi aktyor olmağıma səbəb olub. Mədəniyyət evində dərnəklər, xalq teatrı vardı. Məhz o dərnək mənim aktyor olmağıma bir stimul oldu, mənə yol açdı. Uşaqlığımın Mədəniyyət evində keçməsi, musiqi məktəbinə getməyim bugünkü aktyoru yaratdı. Bəlkə də, şəhərdə, məsələn, Sovetskidə, yaxud Kubinkada yaşasaydım, başqa cür ola bilərdi...”

 

Haqqında söhbət açdığım əməkdar artist İlqar Cahangir 1967-ci ildə Abşeron rayonu, Ceyranbatan qəsəsində anadan olub. 1994- cü ildə indiki Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Unversitetini bitirib. İlk dəfə teatr fəaliyyətinə Kamera Teatrında başlayıb və 2009-cu ilə qədər orada çalışıb. Sonra bir müddət Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrında işləyib. və daha sonra müstəqil "Oda" teatrının aktyoru olub. Uzun müddətdir ki, işsizdir, dram və kino aktyoru kimi yalnız film, serial və reklamlarda çəkilir...

 

“Orta məktəbi yaxşı oxumadığıma görə ana dilim çox zəif idi. Xəttim də pis idi. Yazdığımı iki saatdan sonra özümə versəydiniz oxuya bilməzdim. Evdən aktyor olmağımı istəmirdilər. Mən təkid edirdim. Gəldim ilk dəfə 1984-cü ildə imtahan verdim. İxtisasdan iki 3, bir 4 aldım. Yazılıdan kəsildim. İkinci il də ixtisasdan iki 4, bir 3 aldım, yenə yazılıdan kəsildim. Yaşımın ay fərqinə görə iki dəfə imtahan vermək imkanım olmuşdu. Sonra hərbi xidmətə getdim. 1985-1987-ci illərdə hərbi xidmətdə oldum. Altı ay Ukraynada oldum. Tank sürürdüm. Sonra Çexoslovakiyaya göndərdilər. İl yarım da orda xidmət etdim. 1987-ci ilin noyabrında əsgərlikdən gəldim. 1988-də Qarabağ məsələləri başladı. Sumqayıt hadisələrindən sonra məndə milli kimliyimiz haqda daha dərin məlumat almaq istəyi yarandı. Başladım axtarmağa, oxumağa. 1988-ci ilin noyabrında 11 gün mitinqdə iştirak etdim. Noyabrın 30-da bacım rəhmətə getdi. Mitinqdən çıxdım. 1988-ci ildə də imtahana girdim. Yenə yazılıdan kəsildim. Dayımın imkanı yaxşı idi. Adam tapdı ki, məni institututa qoydursun. Dedim yox ey, mən bu institututa özüm imtahan verib girməliyəm. 1989-da institututa qəbul olundum. İnstitututa qəbul olduqdan sonra vəziyyətin gərginliyi daha artıq hiss olunmağa başladı. 1990-cı ilin 20 Yanvar günü biz də küçələrdə idik. İki gün idi evə getmirdim. İndiki 20 Yanvar metrostansiyasından şəhərə çıxdım. O vaxt oranın adı “XI Qızıl Ordu” adlanırdı. Gördüm, indiki “Azərsu”nun qabağında ocaq qalayıblar. Hamı yığışıb ora. Əlimizi bir az isidib qalxdıq piyada “Şamaxinka”ya. Yollar bağlanmışdı, yoxlayıb maşını buraxırdılar. Bir az da oralarda dayandıq. Hardasa saat axşam səkkizə işləyirdi, üç-dörd nəfər idik, piyada düşdük dəmiryolu körpüsünə qədər. Bir “Jiquli” saxladı, bizi Xırdalanın dairəsinə kimi apardı. Ordan da avtobusla evə getdim ki, azca istirahət edim. Güllə səsləri evdə eşidilirdi. Yola tərəf gedəndə ağsaqqallar qoymadılar ki: “Yola çıxma!”. Həmin gecə Bakıda qanlı hadisələr oldu. Səhərisi də valideynlərimiz bizi eşiyə buraxmadı. Əslində, bu hadisələr mənə bir həqiqəti anlatdı – türk olduğumu!”- söyləyir.

 

Çox istedadlı aktyordur. Bir dəfə Yardımlıda görüşünü təşkil etmişdim. Görüş qabağı rayon mərkəzində, çayxanalardan birində əyləşib, çay içirdik. İnsanlar ona hörmətlə yanaşıb, salamlaşırdılar. Birdən biri yaxınlaşıb, müraciət etdi ki, biz ailəlikcə “Yuxu kimi” serialına baxırıq. Xahiş edirəm deyəsiniz, filim necə qurtaracaq? İlqar həmin serialda kriminal avtoritet rolunu oynayırdı. O ərəfədə canlandırdığı “Maks” obrazı həbsxanaya düşmüşdü. Gülümsəyərək, sual verənə- “Məni içəri salıblar, çöldən xəbərim yoxdur.”- deyə cavab verdi...

 

Deyir ki,- “Tam səmimi deyirəm, çəkildiyim serialların necə davam edəcəyindən xəbərsiz oluram. Məsələn, on gün çəkilişdə olmalıyıq. Doqquzuncu gündür, hələ bilmirəm ki, onuncu gün yenə çəkiliş var, on birinci gün yeni serial başlamalıdı. Bilmirəm ki, filim hansı səmtə yönələcək. Türkiyədə bu xəttdən istifadə edirlər. Yəni, sonradan görürlər ki, ssenarinin içində müəyyən bir xəttə tamaşaçılar daha çox meyl edir. Başlayırlar əsas xətti qoyub, məhz həmin xətii genişləndirməyə. Tam deməzdim ki, sonda nə olacağını bilirəm. Bircə onu bilirəm ki, hadisələr 60 seriyaya qədər gedəcək. Ondan sonra nə olacağından xəbərsizəm. Serial gedə-gedə yazılır ssenari. Doğrudur, aktyor bütün hadisələri əvvəlcədən bilməlidir, oxumalıdır ki, həmin əhvala köklənə bilsin. Olub ki, ssenari müəllifi ssenarini gecə saat 01:00-da atıb. Gecə səhərədək oxumuşam ki, sabah nə edəcəyimi bilim...”

 

Bəli, istedadlı aktyor olduğu kimi, həm də gözəl insandır. Yoldaşlıqda mükəmməl, dostluqda sədaqətlidir. Ətrafında baş verən hadisələrə biganə qala bilmir. Əsl ziyalı kimi münasibət bildirməyə tələsir. Bəlkə də işsiz qalmasının səbəbi də bundadır, cəzalandırılır. Əslində, bəzən mən onu Fuad Poladova bənzədirəm. Şəxsiyyət kimi şəxsiyyət, aktyor kimi aktyor...

 

“Mən “Pərvanələrin rəqsi”ndən sonra populyar oldum. Bu seriala qədər teatrda çox mükafatları almışdım. Teatrda çox adamın arzusunda olduğu rolları belə oynamışdım. 12 il Otellonu oynamışam. Səkkiz il Ezop oynamışam. 2 il Şah Edip oynamışam. Con Steynbekdən “Adamlar və siçanlar”da oynamışam. Deyirəm ki, 24 illik teatr təcrübəmdə “Tarqovı”dan başqa heç yerdə tanımadılar. Amma, iki aylıq televiziyadan sonra “Tarqovı”dan başqa hər yerdə tanıdılar. Televiziya adamı populyarlaşdırır. Rövşən İsaxla tələbə yoldaşıyıq. Seriallar çəkilməyə başlayan vaxtlar idi. Yeddi-səkkiz nəfər tələbə yoldaşları görüşmüşdük. Rövşən işini bilən rejissordu. O vaxt seriallara 5 milyon manat pul ayrılmşdı. O vaxt 16-ya yaxın serial çəkilib. Üzdə olan iki-üç dənəsi oldu. “Sirr”, “Məhkumlar” kimi. Sonra “Sonuncu fəsil” çəkildi. Lider TV-də bir layihə oldu. Asif Abramov çəkdi. Orda müstəntiqi oynayırdım. Axırıncı da “Ögey ana” oldu. “Dəfnə ağacı” serialında da oldum. Xəzər TV-də də bir layihə başlandı. Amma, o, çox getmədi, yarımçıq qaldı.”- söyləyir.

 

Öz üzərində işləməyi, mütaliə etməyi xoşlayır. Rabindranat Taqoru, Selencerin hekayələrini sevir. Əvvəllər onları çox oxuyub. Son vaxtlar az mütaliə etdiyini söyləsə də, “Norveç meşələri”ni, Xalid Hüseyninin “Çərpələng uçuran”ı, “Min möhtəşəm günəş”i və s. müəlliflərin kitablarını oxuduğunu bildirir...

 

Deyir ki,- “Bizim serialları türk serialları ilə müqayisə etmək lazım deyil. Aradakı fərq uçurum kimidi. Serial da belədir ki, bir müəyyən məbləğ var. Bu məbləğə 10 seriya çəkilməlidi. Bu da 1 ay vaxt istəyir. 40 nəfər də işçi var. Çay verənindən tutmuş, layihənin rəhbərinə qədər. O verilən məbləğ aşağıdan yuxarıya bölünməlidir. Yəni, artıq müəyyən nizam var. Məsələn, bir dəfə bir aktrisanı çağırdılar. O, deyiləndən ikiqat artıq istədi. Geri çəkildilər ki, imkan yoxdu. Onu çəkmədilər. Mən də elə, artıq desəm, məni çəkməzdilər. Mən deyirəm ki, son nədi? Onu deyirlər, razılaşıram. Burda maaş da aylıqdır. Qane edir hələ ki. Bu gün Azərbaycan reallığında budur. Maliyyə ancaq sponsordan gəlir. Bizdə də əsas serial işləyən ATV və Xəzər TV-di də. Serialdan gəlirim təxminən 1000-1500 manat arası olur...”

 

Bəli, 1962-ci ildən üzü bəri, hər il martın 27-də bütün dünyada Ümumdünya Teatr Günü qeyd olunur. Bu bayram ənənəvi olaraq "Teatr xalqlar arasında qarşılıqlı anlaşma və sülhün möhkəmləndirilməsi vasitəsi kimi" devizi altında keçirilir...

Dünən hamımızın sevimlisi, əməkdar artist İlqar Cahangir də bu günü qeyd etdi. Daha böyük uğurlar hədəflədi həm də özü üçün.

Qoy teatrda və kinoda ən yaxşı roller həmişə ən yaxşı aktyorlara qismət olsun!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.03.2025)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün sizlərə qəzəllər təqdim ediləcək, Mir Kamilin qəzəlləri.

 

 

Getdim neçə yol eşq yolun qanlı dizimlə,

Bu vadidə getmək diləyən gəlsin izimlə.

 

Bir kimsəyə qeyzim, qəzəbim olmayıb əsla,

Vallahi mənim davam olub ancaq özümlə.

 

Öz eybimə göz yummamışam mən göz açandan,

Örtülməz həqiqətləri gördükcə gözümlə.

 

Ey Rəbbim, üzüm qarə, günahım çox, əlim boş,

Neylim, səninəm mən yenə səhvimlə, düzümlə.

 

Baş açmadım əvvəl dolaşıq badirələrdən,

Dərk eylədim axır səbəbin dərdə dözümlə.

 

Hər hadisə bir fəsl imiş ömrüm kitabında,

Söz-söz düzülüb hər biri rəbbani düzümlə.

 

Biz dərdi alıb zövq verən şe’rə çevirdik,

Dərdin, deyirəm, bəlkə budur dərdi bizimlə?

 

Arzum bu yaşımdan budu, bir isti ocaqda

Bir ömrü bərabər bölüşüm ruh əkizimlə.

 

Xoşbəxt olaram hər iki aləmdə, Siraci,

Bir qəlbə işıq bəxş eləsəm bircə sözümlə.

 

 

***

 

Var öylə bir qəmim ki, min qəm onda cəmdi, birdənəm.

Özüm də bilmirəm fəqət bu qəm, nə qəmdi, birdənəm?!

 

Gözüm səbəbsiz anidən dolur, dilim kilidlənir.

Bu, nə fərəh kimi fərəhdi, nə ələmdi, birdənəm.

 

Məəttələm, bu eşqə şövq ilə yanan mənəm görən?

Ya özgə bir bədəndə can tapan Kərəmdi, birdənəm?!

 

Yadındamı bizim vida, nə cür demişdin əlvida?!

Dilin deyirdi, qalma, get! Gözünsə nəmdi birdənəm...

 

Mənə könül verəndəmi, gözün düşüb həyatıma?!

Ürək müqabilində bir ömür sələmdi, birdənəm.

 

Ömür qəfil keçibsə də, səsin unutmuşamsa da

Siraci, mən həmin mənəm, o birdənəmdi, birdənəm.                                                      

 

 

***

 

Heç nə olmaz daha, canım-gözüm, əvvəlki kimi,

Çiçək açmaz daha şe'rim-sözüm, əvvəlki kimi.

 

Sən gülürdün güc alırdım gülüşündən, gözəlim,

Daha məndən tələb etmə dözüm əvvəlki kimi.

 

Danışan gözlərimiz indi niyə lal dayanıb?

Niyə ünsiyyətimiz yox bizim əvvəlki kimi?

 

Sən gedəndən, inan Allaha ki, gün görməmişəm,

İşığım yoxdu, günüm-gündüzüm, əvvəlki kimi.

 

Gəl, qayıt, yasamənüzlüm, başını qoy dizimə,

Dağınıq tellərinə gül düzüm əvvəlki kimi...

 

Ahu ürkəkliyi var səndə, mənim yoxdu gücüm

Səni ram etməyə bir yol gəzim əvvəlki kimi.

 

Dil tapıb gül nəfəsin dəydiyi daşlarla, gülüm,

Gecələr dar küçənizdə gəzim əvvəlki kimi...

 

Ey Siraci, dilərəm bir sürünüm yarə tərəf,

Yox təvanım, sözə baxmır dizim əvvəlki kimi.

 

 

***

 

Ey mənim ruhumu aram eləyən rum gözəli,

Var imiş səndə əzəldən, gözəlim, rəssam əli.

Buna söz yox deməli!

Sən özün ali bir əldən çəkilən canlı əsər,

Saçların sırma, əlin incə, şalın işləməli,

Yanağın dişləməli..

 

Nə məlahətlə baxırsan, sənə qurban, kətana,

Seyr edir sanki öz övladını şəfqətlə ana.

Can verib ruhun ona!

Nə nəzakətlə qələm sancaq olub tellərinə,

Akvarellər bulaşıb eşqimin ağ güllərinə,

O zərif əllərinə!

 

Bəxtəvər fırçanı hərdən yerə qoy, radionu aç,

Latte buğlansın əlində bir az, ey qəhvəyisaç,

Arabir dincliyə qaç.

İzləsin birgə səninlə evinin pəncərəsi:

Yollar, insanlar, ağaclar, qapının yan-yörəsi,

Bakının mənzərəsi..

 

 

 

***

 

Qara gəldi ruzigarım, qucağından ayrı düşdüm.

O qızıl şəfəqli gündən – yanağından ayrı düşdüm.

Damağımda dadı qaldı, dodağından ayrı düşdüm.

Bizi ayrı saldı dünya...

 

Axı mən nə bir qəribəm, nə uzaq bir eldə sürgün,

Elə öz içimdə sənsiz yaşaram mən üzgün-üzgün.

Adını unutmuşam mən, gedənin daha gedən gün,

Bir adı olur da – Leyla.

 

Qalan öz qəmiylə məşğul, gedən öz yolunda məmnun

Qalanın həyatı durğun, gedənin həyatı coşqun.

Gedənə desəm də Leyla, nə öz adım oldu Məcnun,

Nə bizim məhəllə səhra.

 

Soyuyub məhəbbətimdən, daha qaynayıb-qarışmaz

Üz-üzə mənimlə gəlsə, ürəyin açıb danışmaz.

Bilirəm ki, o vəfasız, elə bərk küsüb, barışmaz.

Nəsə var ümidim amma...

 

 

***

 

Ağır olar, qəlbinə yığma belə qəm-kədər,

Özgəsitək, sevgilim, bəxtəvər ol, bəxtəvər.

 

Ömrümə gəl bir qədəm, gəzsin uzaq qüssə-qəm,

Ay gülərüz, qarəgöz, yüngülayaq, xoşnəzər...

 

Zülfünü bir yol dağıt yellər öpən çiyninə,

Tapsın ətir, nərgizim, ta qoxusuz lalələr.

 

Nitqim açılmır daha, yox mənə bir aşina,

Gəl məni dindir özün, gəl sözüm ol, müxtəsər.

 

Hamı gəlib cəm olur bir sən ola bilməyir,

Dolmayacaq boşluğun gəlməsən, ay bir nəfər...

 

Bir qapı tıqqıltısı min diləyi, arzunu

Kor yuxudan bir gecə, yarım, oyatmaz məgər?!

 

Ver bir ümid vəslinə ta bir ömür gözləyim,

Mən çox əzab çəkmişəm, səbr edərəm birtəhər

 

Xəstə Siraci düşüb yollara "yar-yar" deyir,

Hey yolunu gözləyir, gözləyir axşam-səhər...

 

 

***

 

Ey aydın üzü yaz səhərindən daha parlaq

Ülkər gözünün adətidir mehr ilə baxmaq

 

Ay hər necə ki nurun alır göydə günəşdən

Gün də sənin hüsnündən alıb parlayır ancaq

 

Könlüm açılardı, saçın olsaydı pərişan

Olmuş mənim iqbalıma əngəl sarı sancaq

 

Tez çək saçına əllərini qoy aralansın

Zülfüntək açılsın ürəyim, ay əli qıvraq

 

Qəlbim ki sənindir niyə viranə qoyursan?!

Öz səltənətin sultan edərmi özü tapdaq?

 

Nazəndəliyin könlümü salmış daha əldən

Nazın, elə bil, şıltaq uşaq, könlüm oyuncaq

 

Getmiş bu Siraci, gözəlim, huşə qapında

Ulduzlu səma yorğanıdır, yastığı torpaq

 

 

***

 

Gəlmirik biz, ey günüzlüm, gör nə vaxtdır üz-üzə

Yoxdu tale'dən mədəd, gəl ağlayaq gün biz bizə.

 

Güc bəla ilə xitabın çevrilib sizdən sənə

Dönsə bir də dözmərəm, ey afətim, səndən sizə.

 

Ay qəmərüz, çöhrəni bölmüş saçın tən yarıdan

Söyləyər kafər də görsə: Allah-Allah, möcüzə!

 

Bilmirəm ki, kimdi bais bir yerə biz gəlməmiş

Gəlmişik, məncə, əzizim, hansısa bir kəm gözə

 

Ey nigaranım, mənə bir namə yaz, bir yaz günü

Gül üzün, sünbül telin əhvalını sal ön sözə.

 

Çox dedim insafın olsun, ölməmiş bir gün görək.

Bundan ağır söz, ölümdən yaxşı varmı moizə?

 

Yolların odlu-alovlu sən də hicran yorğunu

Ey ayaqyalın, Siraci, döz ki, məhrəmsən közə.

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.03.2025)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

 

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.   

 

Təbiidir ki, illərdir bir çox müəlliflər uğur qazanmağın yollarını göstərmək niyyəti güdən kitablar yazıblar. Onların içində adı dünyalarca məşhurlaşanlar, ən tanınmış motivasiya spikeri adını alanlar da var, yazdıqlarını bestseller səviyyəsinə daşıya bilməsələr belə, kütləvi oxucu qazanmaq şərəfinə nail olanlar da var, heç bir iz qoya bilməyərək yazdıqlarının makulaturaya çevrilməsiylə barışanlar da var.

Əlbəttə ki, mən öz tədqiqatım boyunca ən çox səs-küy qoparan «uğurqazanma bestsellerlərinə» toxunacağam. Oxuculara oxunması məsləhət görülən bu bestsellerlərin əsas müddəalarını göstərəcək, tezislərini qabardacağam.

İndi isə gəlin əksər reytinq sıralamalarında yer alan «bizneçdə və peşəkar fəaliyyətdə uğur qazanmaq» mövzusunda ən populyar motivasiya bestsellerləri arasından sizinçün seçdiyim 10-luğa nəzər yetirməyi davam etdirək.

  

Qay Kavasaki,“Startap”

 

Bu kitabın alt başlığı belədir: Apple-in eks-yevangelisti, Çaxmaq daşı vadisinin ən cəsarətli kapitalistindən 11 master-klass.

Qay Kavasaki adı əminəm ki, çoxlarınıza tanışdır. Onun istedadı və peşəkarlığı sayəsində Macintosh kompaniyası adını qızıl hərflərlə tarixə yazdırıb, Apple kompaniyası isə müasir dövrümüzün ən tanınmış brendlərindən birinə çevrilib.

Qiymətli, qızıl məsləhətlərlə bol olan, oxucunun əlindən tutaraq onu biznesdə uğur qazanmağın daşlı-kəsəkli yolları ilə apararaq əsl bələdçilik edən bu kitab təsadüfi deyil ki, ən böyük iş adamlarının stolüstü kitabıdır.

«Əgər sənin devizin «Daha boşboğazlıq və çərənçilik yetər, mənə de ki, mən nə iş görməliyəm» - dirsə, demək sən düzgün ünvanı tapmısan», – söyləyir yapon əsilli havaylı öz kitabı barədə.

O yazır:

 - Hər bir işdə ən vacib olanı başlamaqdır. Unutmayın: hələ heç kəs yalnız planlaşdırma ilə uğur qazanmağa müvəffəq olmayıb.

 - Sizə və sizin kompaniyaya xeyir gətirməklə bütün cəmiyyətə ziyan gətirən fəaliyyətin heç bir dəyəri yoxdur.

 - Özünüzün istənilən hərəkətinizə elə yanaşın ki, sanki onu bütün publika görəcək, sanki o, hər yerdə əks-səda verəcək. Unutmayın, siz nə iş görürsünüzsə, sizin «əl izləriniz» həmişə və hər kəs tərəfindən görünəcək.

 - Hər şey həyata keçməyincə mümkünsüz görünür. Sahibkarlıq fəaliyyəti məhz budur – sən başqalarının qeyri-mümkün hesab etdiyini eləyirsən.

 - Yaponlarda belə bir məsəl var, deyirlər axmaqlar iki yerə bölünür. Birincilər heç vaxt Fudzi dağının zirvəsinə qalxmayanlardır ki, ətrafın gözəl mənzərəsindən zövq ala bilmirlər. İkincilər isə həmin zirvəyə iki dəfə qalxanlardır.

Oxucularıma onu da söyləyim ki, Qay Kavasaki həm də biznesdə yevangelizm təliminin banisidir. Bir baxın, bu insanın təlimi müştəriyə satdığı məhsulun ən yaxşı olması barədə elə bir inam aşılamaqdır ki, müştəri heç bir təlimat olmadan, könüllü şəkildə ətrafdaki insanlara məhz bu məhsulu almağı tövsiyyə etsin!

Təsəvvür edirsiniz, yüz minlərlə müştərilər brendin könüllü təbliğatçısına çevrilirlər, Qay Kavasakinin dühalığı məhz bundadır.

O, inandırmağı gözəl bacarır. Oxucularım, sizi əmin edirəm ki, «Startap»ı oxusanız Qay Kavasaki özünün uğura doğru getmək qaydalarına və şərtlərinə sizləri mütləq inandıracaq.

 

“Ədəbiyyatvə incəsənət”

(28.03.2025)

 

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Tarixən Azərbaycanın şimalı ilə cənubunu birləşdirən, Araz çayı üzərində əsrlər boyu dövrümüzədək qalan, Cəbrayıl rayonu ərazisində yerləşən Xudafərin körpüsü ölkəmizin qədim abidələrindən biridir. Körpü haqqında ilk məlumat VIII-IX əsrlərə aiddir.

 

Xudafərin körpüsü Cənubi Azərbaycanla Şimali Azərbaycanın orta əsr şəhərlərini birləşdirən karvan yolunun üstündə tikilib. O, həm də mühüm hərbi-strateji əhəmiyyət daşıyırdı. Araz çayının ən dar, qayalıqla əhatələnən yerində inşa edilmiş ilk körpü VIII əsrin sonu - IX əsrin əvvəllərindən başlayaraq, XIX əsrə kimi fəaliyyət göstərmişdir. Kərpic körpü isə XII əsrdə tikilmişdir.

Körpülərin böyüyünün - bişmiş kərpic və çaydaşındam tikilən on beş aşırımlı körpünün tağları sivri biçimlidir. Körpünün uzunluğu 200 metrə yaxın, eni 4,5 m, çay səviyyəsinn ən yüksək hündürlüyü 12 m, ən iri tağ aşırımı 8,7 m, ən kiçik tağ aşırımı 5,8 metrdir.

Körpünü inşa etdirən şəxsin adı barədə tarixi mənbələrdə dəqiq yazılı məlumat yoxdur. Araşdırmaçıların çoxunun fikrincə, hər iki körpünün dayaqları çayın ortasında olan təbii sal daşlar üzərində qurulduğundan onlara "Xudafərin" adı verilib.

Hələlik Xudafərin körpüləri sirlərini açmayıb. Tarixçilər sirlər arasında ünvansız dolaşaraq gah körpülərin səmtini dolaşıq salıb onları Culfa yaxınlığında abidə kimi göstərir, gah da 1027-ci ildə Şəddadi hökmdarı 1-ci Fəzl və I Şah Abbas tərəfindən tikildiyini deyirlər.

Bu körpünün Hindistandan başlayaraq Yaxın və Orta Şərq ölkələri, Rusiya və Qərbi Avropa ölkələri arasında Azərbaycanın iqtisadi və mədəni əlaqələrinin inkişafında böyük əhəmiyyəti olub.

Xüdafərin körpüsünün Əhəməni imperiyası zamanında ağacdan tikilməsi və Eldəgizlər dövləti zamanında isə daş və kərpiclə üzləndiyi güman edilir. Bəzi mənbələrdə isə ikinci körpünün (e.ə.558-529) ağacdan müvəqqəti qurğu kimi inşa edilməsi, Elxanilər dövləti zamanında (13-cü yüzil) isə daş və kərpiclə üzlənməsi haqqında mülahizələr yürüdülür.

İran tarixçisi Həmdullah Qəzvini əsərlərində körpülərin adını "Xuda-Afərin" kimi yazır ki, bu da farsca "Allah tərəfindən yaradılmış", "Allaha Mərhəba" mənalarını verir. Qəzvini yazır ki, Xudafərin körpüsü Məhəmməd peyğəmbərin yaxın adamı olan Bəkir ibn Abdulla tərəfindən miladi tarixlə 736-cı ildə inşa etdirilib. Bəziləri isə iddia edir ki, həmin şəxs körpünü tikdirməyib, yalnız təmir etdirib.

Hazırda qəbul edilən tarixə görə, Xudafərin körpüsü 1027-ci ildə Şəddadi hökmdarı Məhəmməd oğlu Fəzl (Fəzl ibn Məhəmməd) tərəfindən inşa olunub. Ağa Məhəmməd şah Qacarın Azərbaycana yürüşü zamanı bir hissəsi uçurulsa da, sonradan bərpa edilib. Araz çayı üzərində salınan iki Xudafərin körpüsündən birincisi "Baş Xudafərin körpüsü" adlanır. Onun uzunluğu 130, eni 6, hündürlüyü isə 12 metrdir. İkinci körpü isə 15 aşırımlı olmaqla uzunluğu 200, eni 4,5 metr, hündürlüyü 10 metrdir.

 1993-cü ildə Cəbrayıl rayonunun Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğalından sonra Xudafərin körpüləri 27 il əsirlikdə qalmışdı. Şanlı ordumuzun sayəsində Xudafərin körpüsü 18 oktyabr 2020-ci ildə düşmən əsarətindən xilas edildi.

Bir də torpaqlarımıza murdar düşmən ayağının dəyməməsi arzusu ilə!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.03.2025)