“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi yazar Urmiyadan Əli Rəştbərdir.

 

 

Əli Rəştbər

Urmiya

 

 

AĞLAMAZDIM

 

Bilsəydim kədərim incidir səni,

Ürəyim dolanda heç ağlamazdım.

Vədəsiz küləklər ömür bağımın_

Yarpağın yolanda heç ağlamazdım.

 

Bilsəydim payıza bir isti sözsən,

Şaxtaya sazağa alovlu közsən,

Bilsəydim qışımda yoluma gözsən,

Baharım solanda heç ağlamazdım.

 

Nə varsa azadlıq, bütün dustaqlar,

Sənin əllərində olsa ıxtıyar.

Bilsəydim Qayıbın sən kimisi var,

Anamdan olanda heç ağlamazdım.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.10.2024)

 

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Onun haqqında fikir yürüdənlər heç də birmənalı danışmırlar. Necə deyərlər, topa tutanlar da var, tərifləyənlər də. Təbii haldır, belə aydınlar zəmanəsində birmənalı qarşılanmasalar da, tarix onları gələcək nəsillərə örnək kimi ötürə bilir. Bəzən mənə elə gəlir ki, Fazil Mustafa ötən əsrin əvvəlində yaşamış Mirzə Cəlilin müasir taleyini yaşayır…

 

Doğrudur, rəsmiyyətdə müxalifəti təmsil etsə də, müxalifətdə iqtidarı təmsil edir. O, xalqın arasında hakimiyyətin yox, hakimiyyətin içində xalq adamlarından biridir…

Təsadüfən "Anews Tv" yutub kanalına verdiyi müsahibəyə rast gəldim. O qədər gözəl fikirlər söylədi ki, illərlə ifadə etməyə səy göstərdiyim, çalışıb sözə çevirmək istədiyim fikirləri dilə gətirdi. Səmimiyyətimə inanın, bu gün o, hansı siyasi platformada təmsil olunduğundan, kimi dəstəklədiyindən asılı olmayaraq, zəmanəmizin Mirzə Cəlilidir...

Gözümü açandan bu cəmiyyət "ZİYALI" anlayışını hələ də müzakirə edir. Nəhayət ki, ZİYALI kimdir sualına ən dolğun cavabı Fazil bəydən eşitdim.

Deyir ki:- "Tarixlə yaşayan xalqlar faciəvi xalqlardır. Onları tarixdən ayırıb müasir dövrə gətirməyi bacarmaq lazımdır. Xalqını özünə güvənən, öz qəhrəmanını yeni dövrün insanları arasından seçə bilən bir xalqa çevirə bilməlisən. Təəssüf ki, bu baş verməyəndə Dədə Qorqud eposunda deyildiyi kimi, insan- baş kəsib, qan töküb ad qazanmağa üstünlük verir və zəkayla ad qazanmaqdan vaz keçir."

Bəli, əsl ZİYALI xalqını özünə güvənən, öz qəhrəmanını yeni dövrün insanları arasından seçə bilən bir xalqa çevirə biləndir...

Çox yox, hər dəfə Azərbaycan parlamentində təmsil olunan 125 deputatın 110-u Fazil Mustafa təfəkkürlü, Fazil Mustafa düşüncəli və nəhayət Fazil Mustafa məzmunlu insan olsaydı, xalq öz millət vəkilləri ilə fəxr edərdi...

Fazil Mustafa mövcud sistemin yaratdığı bəsit şərait daxilində xalqın problemlərinin həllinə yarımağa can atan tək-tək vicdanlı ziyalılardandır. O, deputatlığın imkan və imtiyazlarını özünə həsr edən adamlardan yox, xalq üçün xərcləməyi bacaran insanlardandır...

Bu günlərdə onun 59 yaşı tamam olur. Müxalifətin iqtidar yönlü, hakimiyyətin müxalif yönlü deputat kimi tanıdığı Fazil bəyi yeni yaşı münasibətilə təbrik edirəm. 

Kim necə tanıyır tanısın, mən onu xalqımın qənimət övladlarından biri hesab edirəm.

Yolu açıq olsun!

Ad günü mübarək!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.10.2024)

Təqdim edir: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Poetik qiraətdə sizlərlə Narıngül Nadirdir. Şair, yazıçı, publisist Narıngül Nadir bu dəfə insanların vəfasızlıqlarından gileylənir:

 

Arxamca daş atdılar, 

Üz tutduğum adamlar, - deyir.

Xoş mütaliələr.

 

 

Bir topa buluddular,

Göyləri ovutdular,

Arxamca daş atdılar, 

Üz tutduğum adamlar

 

Kiçilib xal oldular,

Susdular lal oldular,

Hey qeylü-qal oldular,

Ovutduğum adamlar.

 

Görən hara getdilər,

Hansı düzdə bitdilər,

Gözlərimdən itdilər, 

Unutduğum adamlar.

 

Əvvələ gəlmədilər,

Dərdimi bölmədilər,

Tam ola bilmədilər,

Qayıtdığım adamlar.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.10.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Moskva şəhərində yaşayıb yaradan tanınmış şair, tərcüməçi,  AYB Moskva bölməsinin katibi Afaq Şıxlının  Vyetnam şairi və nasiri May Van Fanın yaradı­cı­lı­ğı­na həsr etdiyi məlumatı və şeirlərinin tərcüməsini təqdim edir.

 

 

 

Şöhrətilə öz ölkəsinin hü­dudlarını aşıb keçmiş çağ­daş Vyetnam şairi və nasiri May Van Fan yaradı­cı­lı­ğı­na müraciət etmək mənim üçün, bir tərcüməçi kimi, çox maraqlı oldu.

Yalnız şair və nasir deyil, həm də fəal ictimai xadim olan May Van Fan hələ II Qarabağ savaşı zamanı bizi dəstəkləyənlər sırasında ol­ması ilə diqqətimi çək­mişdi. Azərbaycan Prezi­denti cənab İlham Əliyevə müraciətlə yazılan mək­tub­da onun da imzası vardı:

“...Biz – şairlər və yazıçılar müharibələrə qarşı olsaq da, sizin fərqli durumunuz hər birimizi düşünməyə va­dar edir. Siz kiminsə torpaqlarını zəbt etmirsiniz. Siz öz ölkənizdə, öz torpaq­larınızı azad etmək üçün döyüşürsünüz.

Həqiqətsevər siyasətçilə­rin də dediyi kimi, Sizin başqa çıxış yolunuz yoxdur. Bilirik ki, Azərbaycanın və Azərbaycan xalqının gələ­cəyi naminə bu addımı atmalı idiniz.

Biz Sizi və Sizin xeyirxah xalqınızı ürəkdən dəstəklə­yirik!”

 

May Van Fan 1955-ci ildə Vyetnamın quzey bölgəsində,  Nin­bin əyalətinin Kimşon mahalında dünyaya gəlib.

Xanoyedəki Xarici dillər kollecinin Dilçilik və rus mədəniyyəti kafedrasının məzunu olmuş, sonra isə təhsilini Belorusiyada (1983) Qorki adına Pedaqoji institutda davam etdirmişdir.

Hazırda Xayfon şəhərində yaşayıb yaradır.

Əsərləri dünyanın 40-a yaxın dilinə rus, ingilis, fransız, belorus, italyan, ispan və s.) tərcümə edilib.

 

Varlıqda həqiqəti, adilik­də mənanı, sadədə gözəlliyi görmək, təbiətin və hadisə­lərin fitrətinə varmaq May Van Fan poeziyasının əsas özəl­liklərindəndir.

Canlı təbiət rəsmlərinin li­rikası, sevgi, dostluq, həyat, ümid, nigaranlıq, günü­mü­zün gerçəklikləri – bütün bunlar müəllifin şeirlərində sadə fəlsəfi fikirlər kimi təqdim olunub. Doğrudur, sadə və fəlsəfi kimi məf­humlar, ilk baxışdabir-birilə uzlaşmır, lakin May Van Fan xüsusi bir ustalıqla buna da nail olmuşdur.

         Onun şeirlərində həm Vyetnam xalqına, həm də bütün insanlığa ünvan­lan­mış ismarışlar vardır.

Uzaqlarda yaşasa da, xal­qımızın yaxın dostla­rından olan May Van Fanın şeir­lərini oxuduqca gözümüzün önündə qəribə, maraqlı po­etik su­rətlər canlanır. Onun düşüncə tərzində Kafkaya bənzərlikvardır.

Müəllifin yaradıcılığında  daosizm, zen-buddizm, eləcə də ekzistensializm xətləri bir-birilə kəsişir. Bəzən insana elə gəlir ki, Van Fan Yeri bir quş uçuşu zirvəsindən seyr edir, çox­larının görə bilmədiyini gö­rür, duya bilmədiyini du­yur...

“Qəflətən bəlli olur ki, bizim hamımızın qan qrupu birdir. Biz bu isti qırmızı çayın damarlarımızda ax­masına mane ola bilmirik. Mən elə həmin adamam, lakin bir qədər fərqli. Bir böcək və ya yırtıcı kimi müstəqil və azad... Sudakı balıq, göy üzündəki quş kimi xoşbəxt...”

 

Əzabkeş Vyetnam torpa­ğında belə bir fenomenin yetişməsi bir Tanrı lütfüdürdesək, yanıl­ma­rıq.

Düşünürəm ki, artıq bir çox dillərə tərcümə olu­naraq sevilmiş May Van Fan şeirlərinə müraciət edən Azərbaycan oxucusu da boşuna vaxt itirmiş ol­mayacaq. Əksinə, mənən da­ha da zənginləşəcək.

 

Bu şeirlərin əsl dəyəri, bəlkə, bu gün, bəlkə də, qərinələr sonra veriləcək. Bil­mirəm. Amma onu bi­lirəm ki, bir şair haqqında geniş təsəvvürə malik ol­maq üçün ilk növbədə onu oxumaq gərəkdir.

Gəlin birlikdə oxuyaq, bilək və tanıyaq! İnanıram ki, tanı­dıqca sevəcək, sevdikcə da­ha yaxından ta­nıya­caq­sınız.

 

                  

Çay yatağındakı daşlar

 

Suların rahat axmasına izn verin!

Nə zamandır üşüyür bu daşlar...

Çağlayan suların yuyub buza döndərdiyi

hərəkətsiz, sakit daşlar...

 

Baharmı gəlmiş?

Çiçəklər cığırların boynuna dolanmış.

Quşlar cəh-cəh vurur...

Çaya sarı əyilmiş ağaclar yırğalandıqca

qayalar da silkələnir sanki.

Yabanı çiçəklərin gözəlliyi əbədi hüzur kimidir...

Gurultuyla axan sulara göz yumur daşlar.

 

Boz pəncəli lanqurlar^[1]

ağacların kölgəsini silkələyir.

Narın-narın yağış yağır,

süzülür torpağın ən mübhəm guşələrinə...

Buludlar səmadan asılı qalmış...

Quava^[2] ətri bürümüş meşəni...

Kirpi iynələrini qabardıb durmuş …

 

Önəmli olan –

hər kəs

və hər şey

öz yerindədir bu an... 

 

 

Külək əsir...

 

Biz dar dalanlarda,

yaşıl otların üstündə, qaranlıq köşələrdə,

ağacların altında öpüşürdük.

 

Topuğa kimi suya batmışdı ayaqlarımız...

Sərt külək əsmişdi,

təzə-tər yarpaqlarla qidalanan tırtıl da

sənin çiynindən mənimkinə düşmüşdü.

 

Hələ də uçmağa davam edir arılar.

Şəlalələr eyni ahənglə axır,

yağış da aram-aram damcılayır...

Başlarını eyni tərəfə əymiş ağaclar... 

 

Yenta^[3] dağındakı çiçəklər

 

Dağın zirvəsində bitən çiçəklər

nə dəli rüzgarlardan qorxmuş,

nə başı üstdən ötən buludlardan.

 

Yeddi yüz il bundan öncə

İmperator

Xoanq Tran Nxan Tonq 

bu çiçəklərin yanından ötərkən

onlara təzim etmiş.

 

Sən də, mən də,

övladlarımız da – 

onları görərkən baş əyib keçək!

 

...Dağın ətəyində

bambuk dəyənəklərə dirənərək 

irəliləyən ziyarətçilər

gözlərini yuxarı dikmişdilər;

alışıb-yanan çiçəklərin tüstüsü göyə qalxırdı.

 

 

Gün doğarkən

 

Yamaclarda

selə dönən su...

Bir qaya başında

hüzur içində yatan daş...

Keçən gecə yağan yağış...

Yağışdan öncə və sonra burada oturan biri...

 

Sənsiz çox darıxıram... 

Tərpənməyə belə qorxuram;

mavi səmanı içimə çəkirəm,

canıma hopsun deyə...

Bitmək bilməyən leysan yağışlar

çınqıl daşları yuyub təmizləmək üçünmüş sanki...

 

Bu əsrarəngiz təbiət rəsmi

həyatı

dəlicəsinə sevməyə vadar edir məni:

Günəş doğarkən

nur çilənir dağların zirvəsinə.

Torpaq

bir ana bətnidir sanki...  

 

 

Səni ağzımda dilim kimi qoruyacağam

 

Səni ağzımda dilim kimiqoruya bilsəm...

Müharibələrdən, xəstəliklərdən...

Gözlə görülməyən

zəhərli oxlardan.

Dedi-qodudan, qeybətdən,

yalanlardan və təhlükələrdən...

 

Yolunda tikanlar olmasa daha.

Divarlar hörsəm –

səni çovğunlardan qorumaq üçün...

 

Yanaqlarıma toxun barmaqlarınla,

qolunu yüngülcə tərpədərək

zümzümə et

asta-asta,

səni öpməyə izn ver...

 

Sən

ağzında Ay işığı tutmuş balıqsan,

üzürsən

nigaran dənizə doğru...

 

 

Telefonda səni dinləmək

 

Telefonda necə təmiz,

necə xəfifdir səsin...

 

Bir içim su kimi...

Yenicə boy vermiş incə fidan,

Yetişmiş şirin bəhər,

Bulağın zümzüməsi kimi...

 

Xəttin o başınadək olan məsafə –

tarlalar, düzlər, kəndlər.

Dərin köklər...

Qapılar açılır aramızda.

Səni eşidə bilirəm:

ilıq torpaqda müqəddəs izlər açan dərin köklər,

dərələrdən keçən çaylar,

tikilən və çiçəklənən kəndlər,

geniş düzlər, yamyaşıl tarlalar sayəsində.

Qoy səsini duyum.

Cəfəng və mənasız sözlər söyləməyə davam et.

Onsuz da

bir neçə dəqiqə sonra adiləşəcək hər şey.

Getdikcə uzaqlaşan yosunlu dalğalar,

zərifliyin şirin dadı

və çınqıllı sahil qalacaq yalnız...

 

 

Göylərin nəhayətsiz olduğu yer

 

İsti yay mövsümü bitmək üzrə...

Ağaclar

çağlayan bulaqların yaxınlığındaca

susuzluqdan yanır...

 

Torunu cırmış balıqlar pozar zamanın düzənini.

Sonsuzluğa atlamadan öncə sıxılar insan.

Uca qüllələr

fəzanı zəbt etmiş sanki.

 

Göy muncuqlarla süslənmiş tac qoy başına,

parlasın saçların.

Şimşək, ildırım, fırtına – 

qorxmaz heç nədən.

Sən də qorxma.

 

Üzün Ayın görünməyən tərəfi kimidir...

Şirin meyvə kimi,

qızıl rəngli düyü kimi...

Nədənsə

düyü buxarına bürünmüş ixtiyar qadın

və kişi surətləri kövrəldir məni..

 

Buxar canıma hopur,

bir-birinə hörür buludları,

hər nəfəsdə bir ümid doğurur.

Soyuq yağış üşüdür sinəmi.

Hər şeyi, ləziz bir yeməyin dadı kimi,

yaddaşıma həkk etmək üçün...

Həqiqət – kəlmələri azad edər,

qurtuluş yox!

 

Özümə əmin olduqca

atəşin ağzındakı damğanı

bir o qədər aydın görürəm...

 

 

İlbaşı arınması

 

Nə qədər yuyunsam da,

hələ təmiz deyiləm.

Çırağın işığında

arınmaq üçün

geri dönürəm.

 

Çiyinlərimə düşsün işıq,

sonra əllərimə, çənəmə,

ayaqlarıma, dizlərimə,

gözlərimə...

Hər küncə-bucağa işıq yayılsın –

bütün gizli köşələrə...

Qızmar dəmiri suya cəzb edən qüvvə kimi,

qol-budaq atan ağac kimi

nəhayətsizdir onun gücü.

 

Baharın xətrinə arınıram.

Səssizcə ata-babalarımı yada salıram.

İşığa dalıram, sadəcə,

İşıq selinin altında adını anıram.

Beşik kimi yırğalanır işıq,

Uzaqda olanları düşünürəm...

Qoy çırağımız

getdikcə daha gur yansın!

 

 

Acı dərman

       (Cho Ngoca ithaf olunur)

 

Atəş yandırıb, yaxır səni, mənim balam.

Mən isə, sənin atan,

yanıb külə dönürəm.

Dərman acıdır, amma gözləyə bilmərik.

Əlimdən tut.

Bax, necə də şehə bənzəyir bu damcılar.

Bardaq da dolu deyil.

 

Gecə yaman soyuqdur!

Bilirsən,

incə ləçəklər

məhz acı köklərinin sayəsində gözəl ətir saçır.

Tər damcıları

əlimdə döyənəyə dönür sanki,

bahar süzülür bardaqlara...

 

Atanın

göz yaşı dövrü başlar,

acı-acı ağlar həqiqət.

Yuxuda nə görürsən, körpəm?

 

Dərmanı pəncərənin qarşısına qoyuram.

Böyüyüb mənim yaşıma çatanda

tufan qopacaq

bu bardağın dibində.

 

 

Qonaqla vidalaşarkən

 

Çayı dəmləyib gəldim,

Sən demə, qonaq getmiş.

Zəng etdim,

 “Dünyasını dəyişəli

yeddi ildir” – dedi ailəsi.

Bir yanlışlıq var.

 

Evimdə

alt-üst olmuş hər şey.

Divardakı şəkli kim çıxarmış?

Qurma saat haradadır?

Bu ucuz çay dəstini kim gətirmiş?

 

Qonşulara baş çəkdim,

Ərzaqların dəyərini soruşdum:

bəzi qiymətli növlər var,

bəzi növlərin qiyməti var.

 

Evdəyəm.

Çay hələ istidir.

Qonağın piyaləsini qarşıma çəkdim.

Ölüm təklükəsi saçan buxar

önümdə

bir adam boyu yüksəldi.

Və bir göz qırpımında yox oldu.

              

 

Fleyta…

 

Fleytaya nəfəs verirəm... Budur

cənnətə gedən yeddi yol:

do, re, mi, fa, sol, lya, si.

 

Havada qanad çalan

yeddi kəpənək.

Səmada bərq vuran

yeddi əsrarəngiz rəng.

Yerə düşən kölgədə

zərif bir fleyta silueti...

 

Dodaqlarımı ona toxundurmağa

və dönə-dönə öpməyə

vadar edir məni.

Bəmdən zilə keçərək

saysız-hesabsız səslərlə

oyadır gecəni.

Düymələrin üzəri ilə addımlayan gecənin

ayaq səsləri duyulur.

Kainat qulaq kəsilir bu ahəngə.

 

Yumşaq, incə notlar

mənim hələ də var olduğumu

xəbər verir uğursuz sahilə.

Və sabah oyananda

uğur limanının məni qarşılayacağına

inandırır.

 

İçimdəki boşluqların

bu doğma səslərə ehtiyacı var,

bir körpənin

ana südünə ehtiyacı olduğu kimi.

Fleytanın səsi nurtək

süzülür vücuduma

və ona daha da sıx sarılmaq keçir könlümdən.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.10.2024)

 

 

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Adilə Nəzərin “Anarın hekayə sənəti” məqaləsini təqdim edir.

                             

 

Hər bir yazıçının şüurundan cəmiyyətə, cəmiyyətin yaddaşından da yazıçının yaradıcılıq prosesinə qədər insanı mərkəzdə saxlayan ədəbiyyat, sözü boşluqdan götürüb lazım olan yerə qoyan ən güclü iksirdir. Bu kontekstdə çoxqatlı ədəbiyyatda ədəbi tənqidin xüsusi yeri var. Tənqidi məqalə, haqqında yazılacaq müəllifə subyektiv baxışa görə dəyişməməlidir, yalnız bədii əsərləri üzərində aparılan ədəbi tənqid bir yazıçının olduğu qədər tənqidçinin də ədəbiyyatdakı rolunun göstəricisidir. Məlumdur ki, istər xalqların, istərsə də dünya ədəbiyyatının sayılıb-seçilən əsərləri öz gücünü tənqidin davamlılığından alıb. Bu həqiqətdən yola çıxaraq, mənim də baxışımın Xalq yazıçısı Anarın hekayələrinin daha çox “diri qalmağına” kömək edəcəyini düşündüm.

Ssenariləri, romanları, povestləri, hekayələri və şeirləri ilə Azərbaycan ədəbiyyatında xüsusi yeri olan Anar müəllimin yaradıcılığı bir çox sahələr üzrə  araşdırma obyekti ola bilər.

Tarix bizə cəmiyyətdə yaşanan ziddiyyətləri göstərir və yaddaşa yazır. Anar müəllim bir yazısında belə demişdi: “Sevginin yaşı olmur. Nə həyatda, nə ədəbiyyatda”. Bu, bəzilərinin “qürurlu sükut” adlandırdığı reallıqdan qaçış yox, konkret həyata işarə etmək reallığını və etikanı ehtiva edir. Bu, həm də azadlığı və ədəbiyyatı “mərsiyə”ləşməkdən uzaq tutmaqdır. İnsani dəyərləri doğru zamanda dəyərləndirmənin adı saflaşmaq-saflaşdırmaq, nurlanmaq-nurlandırmaqdır. 

Anarın hekayələrinə təsir edən bir çox faktorlar – dastanlar, nağıllar, miflər, ekzotizimlər, mənəvi dəyərlərin itməsi, təkləşmə-təcridolma psixoloji problemi və s. nəzərə alınmaqla qurulub.

Hekayələrin bədii dili qəhrəmanın vəziyyət və situasiya ilə üzvi şəkildə bağlılığını göstərir, bu təsvirlərlə müəllif qəhrəmanın psixoloji durumunu da incələyir: “Qırmızı limuzin” hekayəsində “O, ay ziyasının kəməndinə bağlanıb gecələr gözüaçıq gəzən lunatik deyildi. Yuxuda da deyildi. Ayıqdı. Vaxtı, saatı dəqiq müəyyənləşdirə, hərəkətlərinə nəzarət edə bilirdi. Bəzən yuxuda çəkisizlik aləmindəymiş kimi ayaqlarının yüngülcə bir təkanıyla yerdən aralanıb uzun bir məsafəni tullantıyla qət etdiyini də xatırladı, yenə də yuxuda qıçlarının qıc olub bircə addım ata bilmədiyini də. Amma indi nə ayaqları qıc olmuşdu, nə də çəkisizliyin yüngüllüyünü duyurdu. Yuxu deyildi bu” cümlələri oxucunu fərdin psixoloji problemləri üzərində düşünməyə vadar edir. Və ya, “…son iki-üç ildə O. da bu şəhərin başqa köhnə sakinləri kimi öz şəhərlərini elə bil tanımırdılar, elə bil yadırğamışdılar, elə bil şəhəri tamam başqa bir əhali doldurmuşdu. Nəinki sifətlər, adamlar – rəftar, özünü tutmaq, özünü aparmaq vərdişləri də dəyişmişdi. Sanki şəhərin binaları, küçələri, meydanları da başqalaşmışdı, özgələşmişdi, yabançılaşmışdı” təhkiyəsi ilə çoxqatlı dəyərlərə yelkən açır, hekayəni ağırlaşdırmadan ictimai və siyasi problemlərə toxunur, bu problemlərin arasında təklənən insanın, ağrının və kədərin xəritəsini çəkir.

Yazıçı “Nisbət nəzəriyyəsi” hekayəsindəadi insanların həyat ümidlərini bütün məsamələri ilə təqdim etməklə yanaşı, ölkənin kasıb təbəqəsini və varlı coğrafiyasını pərdəarxası görüntüləyir: “Küçədə milis təpikləyə-təpikləyə bir dilənçini qovurdu. Milis haqlı idi. Çünki cındırından cin ürkən dilənçi küçənin yaraşığını pozurdu. Dilənçi də haqlı idi. Bu küçədə gedib-gələn, qazanc nisbətən çox olurdu. O biri küçələr adamsız idi”. Hekayənin davamında “Gecə Hikmət özünü asdı. Arvadı, uşaqları, dost-aşna, qohum-qardaş yasa batdı. Hamı təəccüblənirdi. – Axı nəyi çatmırdı. Xoşbəxt ailə. Ev-eşik. Cəmiyyətdə yüksək mövqe. Sağlamlıq. Şöhrət. Pul. Onlar haqlı idilər. Amma Hikmət də haqlı idi.” cümlələriylə seçdiyi personajların bir-birindən fərqli olmasına baxmayaraq, yaşadıqları dövrün və həyatın fərqlənməyən tərəflərinin cəmiyyətdə üstünlük təşkil etməsinə diqqət çəkir. 

 Anarın böyük əsərlərindəki baş qəhrəman obrazlarının klassik ədəbiyyatda (nağıllarda, dastanlarda) və ya kinoda mövcud olan güclülüyü, zəifliyi onun hekayələrində də hiss olunur. Hekayələrdə aşkarlanmağı gözləyən sirlər müəllifin güclü müşahidə qabiliyyətindən, yaratdığı təsvir və obraz zənginliyinin isə insanın yaşadığı mühitdən qaynaqlandığını göstərir. Yazdığı ən kiçik mətnlərdə də görünməyən tərəflər vardır.

Anarın hekayələrində beş mühüm element seçilir. Bu elementlər müəllifin təbiətlə insan arasındakı bağı möhkəm saxlamaq istəyindən irəli gəlir. Hekayələrdə təbiət-insan bağı dörd başlıq altında intensiv şəkildə açıqlanır: “Rəng, Qoxu, Səs, Say, Qorxu”.

“Rəng”də təbiətdən insana, insandan dövlətə, dövlətdən zülmə, zülmdən ölümə doğru bir davamlılıq var. Məsələn, qara rəng mənfi, ağ və qırmızı rənglər müsbət məna daşıyır,  mavi rəng səmanın rəngi olduğu üçün müqəddəs sayılır, qırmızı isə qan və ölüm mövzusunun ən güclü obrazı kimi şərh olunur – “Qırmızı limuzin” hekayəsindəki kimi.“Bəlkə, ay işığı idi onu eyməndirən. Müxtəlif biçimli, yarıuçuq xərabələri andıran bu köhnə binaların, düyün düşmüş kələf kimi bir-birinə dolaşmış ensiz küçələrin adamsızlığında, "qu" deyib qulaq tutulan səssizliyində ay işığı ətrafı gümüşü-boz bir rəngə – kül rənginə boymışdı və O.-ya elə gəlirdi ki, bu ölü rəngi hansısa başqa bir dünyadan sızıb-süzülür”.

"Qoxu" mövzusu fərqli qiymətləndirmələrə imkan verir. “Hekayə” hekayəsi “Səhər oyanışlarını acılaşdıran əbədi itirilmiş şirin bir yuxu, keçmişin get-gedə dumanlanan, unudulmağa başlanan və heç bir vaxt büsbütün unudulmayacaq bir səhifəsi… Bir qoxu… Qırıq bir səs. Heç vədə yaddaşa qayıtmayacaq, amma onun harasındasa dolaşan bir melodiya… Solub pozulmayacaq, əriyib itməyəcək təəssüratlar…” bədii təsviri oxucunugözə görünməyən və hərəkəti olmayan bir şeyin – qoxunun izinə düşməsinə şərait yaradır və bu halın onun yaddaşına hopmasını təmin edir. Müəllif qəhrəmanının dililə “Yaxşı, mən təqsirkarammı ki ömrümün baharı, ən gözəl dəqiqələri Dənizəylə keçirdiklərimdir. Bəli, mən unuda bilmərəm ki, arvadım var, qızım var. Lakin axı mən o anları da unuda bilmərəm. Dənizə… Göz işlədikcə işləyən əngin sahilin yumşaq qumları, sahili oxşayan qıvırcıq dalğalar. Dənizənin ipək saçları. Dənizin dən düşmüş köpüklənən qıvrım dalğaları… əlbəttə, bu mənzərələr heç kəsin ürəyində heç bir teli tərpətməz… Lakin onlar mənim qəlbimin ən incə musiqisidir. Axı siz yalnız sözləri görürsünüz. Mən rəngləri, işığı, kölgələri, balıqqulaqlarını, dənizin köynəyində ağ düymə kimi ağaran yelkənli qayıqları… Dənizin, sahilin, Dənizənin saçlarının qarışıq qoxusunu duyuram”. deyərək, həyatın rənginin, sayıların və digər elementlərinin az-çox kosmoloji anlayışlarla da əlaqəsi olduğuna işarə edir.  Bu hekayədə yazıçının özünəməxsus yazı texnikası da oxucuya özünü hiss etdirir. “– İş radionun verdiyi musiqidə deyil. Radionu söndürmək olar. Çətini qəlbdə oyanan, könüldə çalınan musiqiylə bacarmaqdır... – Sonra? Sonra üç şahılıq çıxarıb avtomatın yarığından atdı… Dəstəyi götürdü. 3 çəkdi. Sonra, məsələn, 2 … Sonra 5. Yenidən araya sükut çökdü” müəllif bu və bu kimi digər məna dolu fikirləri güclü təsvirlərlə qısa cümlələrə sıxlaşdıraraq oxucunu intellektual səyahətə çıxarır, həm də rəngin, qoxunun, səsin və sayın maraqlı, unudulmaz bir xatirə və hətta təxribatçı olduğunu önə çəkir.  

Anarın hekayələrində “səs” mövzusu müxtəlif formalarda yer alır. “Yağışlı gecə” hekayəsində buna nümunə mətnlər. “Vaxt bizi məğlub edir. Biz vaxta qalib gəlirik. Vaxt müəyyən bir vaxtdan sonra bizi torpağa qatıb vətənimizin ərazisini bir adam cismi qədər böyüdəcəkdir. Əməlimiz, işimiz, yaradıcılığımız necə əhəmiyyətsiz olsa da, hər halda bir sözdür, bir qəlbin döyüntüsüdür, təkraredilməz bir səs, bir nəfəs, bir qorxudur. Hər kəs öz sözünü, öz fikrini deməli, öz səsini qoruyub getməlidir. Səslərimiz havada əriyib gedəcək. Yazıçı xoşbəxtdir; Onun səsi kağıza yapışır. Vaxt bizə neyləyəcək? Vaxta qalib gəlmək üçün nə isə bir iş görməlisən. …Heç bir iş qoyub getməmiş adam insanlığı bir addım geri çəkir”. Müəllifə görə, səs zaman, məkan və təbiətlə zənginləşir, məhz həmin səsin rəngarəng əks-səda baxımından uyğun bir kosmik çərçivəyə salına biləcəyi mümkün deyil. Yazıçı mövcud zamanın təsirliliyini davam etdirən fikirlərini “Gürcü familiyası” hekayəsində “29 aprel axşamını, illərin, ölkələrin, yad üzlərin, yad sözlərin içindən keçirib saxlamışdır. Lap mənim özüm təki. Axı mən də o axşamı dolaşıq ömrümün illəri, günləri içində itirib atmamışdım. İndi də o axşam – rəngləri, səsləri, qoxularıyla birlikdə içimdədir” – deyə davam etdirir. O, ədəbiyyatın, dolayısı yolla həyatın əsas mövzusunun ümidin, azadlığın və sevginin səsi olduğunu vurğulayır.

“Hekayə” hekayəsindəsevincin fərqli çalarlarını, kədərin matəm rəngini və beləcə həyat kimi bir-birini əvəz edən təzadlı hissləri həzin bir dillə təqdim edir: “Kimsə, bir qadın müğənni həzin səslə "Humayun" oxuyurdu… Pəsdən. Aramla. Bir qədər yorğun. “Tutuşdu qəm oduna şad gördüyün könlüm, Müqayyəd oldu ol azad gördüyün könlüm…” Qəmdən, qüssədən, ələmdən yoğrulmuş musiqi… Qərib payız axşamları kimi məhzun, qış gecələri kimi uzandıqca uzanan… Elə bil Şərqin bütün dərdləri bu musiqi, bu ölümsüz sözlərdə yavaş-yavaş, bəm səslə axıb gedirdi. Lakin birdən-birə hər şey dəyişdi. Rəng başladı. Muğamatın dahiyanə musiqi dramaturjisi: əzəmətli bir matəm, sonra qayğısız şənlik. Adamı əzən, incidən, qəlbini sıxıb-sıxıb ağrıdan kədər, həsrət gecələrindən sonra sevinc səhərləri, bahar oyanışı, şadlıq şəlaləsi…Könülləri kövrəldən ağıları əvəzləyən şux, şıltaq kef nəğmələri…” Təhkiyəçidən başqası yaşananların mənzərəsini oxucunun gözü önünə bu cür gətirə bilməzdi. Həmin səhnənin təqdimatının sonunda o,“Yenidən bu şənliyin, şuxluğun yerinə qayıdan möhtəşəm müsibət, qəmginlik, fəryad, zarıltı və yenə də şadlıq, sevinc – yeni rənglər, diringilər, oyun havaları…” cümləsiylə fərqliliyin ikinci mərhələsini təqdim edir.

“Sayların sərgüzəşti” hekayəsində müəllifin məqsədi Azərbaycan-türk mifologiyasının təməl daşlarından biri olan formulistik rəqəmlərin müasir hekayələrdə də istifadəsinə diqqət çəkməkdir. Bu hekayədə, əsasən, 1-dən 9-a qədər rəqəmlərin xarakterləri açılır, dini, ənənəvi və xalq inanclarında, kainatı anlamaq, fizika, maddiyyat, mənəviyyat və gündəlik həyatımızı anlamaq baxımından işlənilməsi ilə yanaşı, hekayənin quruluşunun axıcılığına da təsir göstərir.

9-dan sonra rəqəmlərin “təklikdən darıxması” başlayır. Bu bəhanənin birinin o birindən önə keçməsinə qısqanclığından, ya da “gücləri birləşdirmək” adına yaranmasını müəllif maraqlı hekayəciklərlə qurur: “Üç çoxbilmiş idi, çox haqq-hesabdan çıxmışdı. Aşiq olanda, Vurulanda On İki də olurdu, lap İyirmi Bir də. Bildi ki, bu sövda baş tutan deyil. Amma Üçün könlündən ayrı şey keçirdi. O, çoxdan altı olmaq istəyirdi. İndi Biri və İkini görəndə fikirləşdi ki, əlimə əcəb fürsət düşüb. Bir ilə İki, ikisi bir olsa, onlarla bacarmaram, gücümüz tən gələr. Gərək ayrı-ayrılıqda ikisini də aldadıb özümə qatam. Üç əvvəl İkini xəlvətə çəkdi, aldadıb özünə qatdı, sonra da Biri. Oldu Altı”.

Göründüyü kimi rəqəmlərin interpretasiyası hekayəyə zənginlik qatır.

“Yerin doqquz qatındakı 09 göyün doqquz qatındakı 90-a qışqırdı ki, məni burda qoyma, çək yanına. Axı vaxtilə sən də doqquz olmusan, mən də.
Amma Doxsan Sıfır Doqquza istehza ilə baxıb cavab verdi:
Düzdü, vaxtilə mən də Doqquz olmuşam, sən də. Amma indi sənin kimi "Doqquz"u mənim yanımda görsələr, mənə dəli deyərlər, Doxsan Doqquz deyərlər.
Sıfır Doqquz dinmədi. Nə desin? Dünyada qəribə işlər olurdu”.

Səmavi məsləhətçilərin fikrinə görə, 90 rəqəmi həyatımızda bəzi halların bitmək üzrə olduğunu göstərir. Lakin məsələnin mələklərin həm köməyi, həm də ilhamı ilə qənaətbəxş həllini istəyiriksə, bilməliyik ki, tərəfləri buna məhz 90-la cəlb etmək mümkündür. Bu hekayədə 09-la 90-ın “savaşı” da bu fikri təsdiqləyir.

Hekayənin sonunda yazıçının gəldiyi nəticə belədir:

“Bir, İki, Üç, Dörd, Beş, Altı, Yeddi, Səkkiz, Doqquz yan-yana düzüldülər.
Adamlar üzlərini saylara tutub dedilər: – Əziz dostlar, bunu bilin ki, hər sayın öz yeri var. Bir olmasa, on da olmaz, yüz də, min də, milyon da”.

Burada müəllif oxucuya bildiyi məşhur bir məsəli təkrar xatırlamağa imkan yaradır: Bir gün riyaziyyatın atası sayılan Harəzmidən “İnsan nədir?” deyə soruşublar. Deyib ki, “Əgər insanın gözəl əxlaqı varsa, 1-ə bərabərdir. Əgər o, yaraşıqlıdırsa, 1-in yanına sıfır əlavə edin, olsun 10. Zəngindirsə, daha bir sıfır əlavə edin, olsun 100. Əgər sağlam nəsli, soyu varsa, bir sıfır da əlavə edin, olsun 1000. Amma unutmayın ki, 1 olan “əxlaq” getsə, insanın dəyəri də yox olar, geriyə heç bir qiyməti olmayan sıfırlar qalar!”

Məlumdur ki, “qorxu” öyrənilən duyğudur, lakin bu duyğunun mətnlərdə əks olunması müəllifin ədəbi gücündən asılıdır. Hadisələr qarşısında duyğuların keyfiyyətini və intensivliyini təyin edən məzmun fərdin yaşadığı mühitdən və mühitin fərd üzərində təsirindən irəli gəlir. Müəllif göstərir ki, insanda qorxu yaşadığı bölgəyə görə dəyişir. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, insan təkcə bilmədiklərindən deyil, öyrəndiklərindən də qorxan bir məxluqdur. Anarın hekayələri Şərqdə illərdir davam edən hər cür zülmü və bu zülmün dəhşət ölçüsünü açır. Qorxunun bizə məlum olan təriflərindən başqa bəzi vəzifə, peşə, sənət və digər səbəblərdən də yarandığına diqqət çəkir.

 “İki dəniz” hekayəsində isə qorxunun tamamilə şüurun alt qatına təsirini üzə çıxarır. “Bir dəfə mən qayalara gəzməyə çıxmışdım. Mən əzilib parçalanmış, eybəcər və qorxunc hala düşmüş qayalara baxaraq, onları bu şəklə gətirən qüvvənin sirri haqqında düşünürdüm; gör dənizdə nə böyük qüvvə var ki, belə sərt daşları bu kökə sala bilmişdir. Bu qayalar dənizin sahilə yolunu kəsmişdilər, ona görə də dəniz bu qayaları əzişdirirdi. O, qayaları gah çeynəyir, gah da zalımcasına şillələyirdi. Dəniz bu qayaları aram, istirahət bilmədən təmkinlə və qüvvətlə döyürdü. O döyürdü, çünki döyə bilmirdi, onun döyməyə haqqı vardı: o, azad idi və öz azadlığına mane ola biləcək hər şeyi döyməyə, əzməyə, parçalamağa hazır idi. Dəniz ta məhv edənəcən döyür, yox edənəcən əzir, dağıdanacan parçalayırdı”.

Burada qorxu, xof, üşəndiricilik təkliyin özündən doğan təbii psixi halətlər kimi təsvir edilir. Dənizi canlı insan kimi görmək qeyri-real psixoloji vəziyyəti – isti cənub şəhərində həyatın üzücü imtahanları, tam aydın olmayan, qarma-qarışıq halı, gərginlikdən sonra boşluğa düşmə, boşluqdan sonrakı "fantastik vəziyyət"in mənalı şəkildə əlaqələndirilməsidir. Dənizin sahillə qovuşmasına mane olan qayalara qarşı “ruhi sapma”larını tədriclə və təmkinlə təsvir, bir-birinin ardınca baş verən "əcaib-qəraib" gözlənilməzliklər oxucuda maraq yaratmaqla, onun da oxşar ruhi sarsıntıları yaşamasına səbəb olur. Bu vəziyyət ayrılıq yaşayan birinin stress vəziyyətini, onun qeyri-müəyyənliklər içərisində boğulan narahat, əzabkeş ruhunun sarsıntılarını təsvir etmək üçün dəqiq seçilmiş təsvirlərdir. Hekayədə başdan-başa yalnız tənhalıqla qarşılaşırıq, elə bil insan cəmiyyət üçün, ünsiyyət üçün susayır, bu tənhalıq adamı o qədər usandırır, o qədər qorxudur ki, düşünürsən ki, bundan sonra ilk kütləvi həyat tərzi xoş təsir bağışlayar.

Müəllifin çatdırmaq istədiyi əsas məqam qorxunun bir obyektə, bir varlığa, bir şəxsə və ya vəziyyətə, ya da hadisəyə qarşı hiss edilə bilən bir duyğu olmasıdır. Qorxularımızın bir qismi real təhlükəyə qarşı olsa da, bəzi qorxularımız tamamilə əsassız və xəyali qorxulardır və biz bəzən bu qorxularla yaşasaq da, mütləq boş qorxularımıza qalib gələrək onların əsarətindən qurtarmalıyıq. 

Ayrı-ayrı əsərlərində bir çox yazardan nümunə mətnlərini təqdim edən yazıçı qorxu mövzusunda “Gürcü familiyası” hekayəsində baş qəhrəmanı Oqtayın Vaqif Vəkilovdan (Vaqif Səmədoğlu) Əsmərə oxuduğu şeiri təqdim edir:

 

Əyri-üyrü,

dar küçələrin,

gündüzlər otaqlarındakı bəyaz gecələrin,

damlarının yastısı, içinin astası,

küçələrini dolanan addımların həmişə tənha səsi,

gecələrinin dünyada itən tarix tikəsi,

içindən bayır şəhərə,

böyük şəhərə çıxan təəccübüm,

oğrularından qorxan cibim,

ölüm ayağındadır indi.

Biçarə şəhər,

İçəri şəhər...

 

Şeirin müəllifi başqası olsa da, bəllidir ki, bu, o məqamda yazıçının oxucuya oxşar duyğuları çatdırmaq istəyidir. Mövcud yerdəki dəyişiklik, şübhəsiz ki, psixoloji durumda təsirli, lakin mənfi bir çərçivə yaradır. Əsərin qəhrəmanı bu yerdə narahat atmosferin hökmranlığı və təsiri altındadır. Burada mühit və paralel olaraq insanları sıxışdıran məkan təsviri dünyada öz yerini tapmamış, rahatlığa öyrəşmiş insanların baxışlarını, getdikcə qorxaq baxışların aldığı zamanın insanların üzərindəki sıxıntısını ifadə edir. Müəllifin insanın məkanla olduğu qədər, zamanla da uzlaşa bilməməsi ilə bağlı yaratdığı təsvirlər əsərin ən həyəcanlı məqamını təşkil edir. Əslində, yazıçını dövrün realist “hekayəçi”lərindən fərqləndirən ən mühüm xüsusiyyət onun hekayələrində insan ölçüsünün uğur qazanmasıdır. 

Anarın əsərlərində başqa müəlliflərdən istifadə etdiyi mətnlərdə bütün yerli sözlər toxunulmaz olaraq qalır. O, bununla xalq dilinin səs ahəngini göstərmək istəyir. Qəhrəmanlarının danışıqlarında sünilik yaratmır. Onun “kəndliləri”nin danışıqlarında zərrə qədər şəhərli olma iddiaları olmur.

Yeri gəlmişkən, bir şeyi də qeyd edək ki, yazıçı Anar çox sayda gənc yazarı ürəkdən dəstəkləyib, ictimaiyyətə təqdim edib. Bir həqiqət də var ki, o, öz yaradıcılığı ilə həyatı – sənəti, ədəbiyyatı öyrənmək, canlı xalq dilinin – şifahi və yazılı ədəbiyyatının zənginliyinə ürəkdən yiyələnmək istəyənlərə də daim yol göstərib.

Həyatı böyük şövqlə və zövqlə yaşayıb yazan yazıçı yaradıcılığının bütün dövrlərində insani hisslərin sözçüsü olub və olmaqda davam edir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.10.2024)

 

 

 

 

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsəsrlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

 

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

 

Çox sevindirici haldır ki, bu günlərdə “Everest” nəşriyyatında müəllifin “Seçmələrin seçməsi-qranulalar” adlı kitabı da işıq üzü görmüşdür.

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

1.

“Biləmmədim, harda itir izlərin,

Biləmmədim, hara gedir yolların.

Səni necə gizlədir gözlərin,

Səni necə qoruyur qolların...”

2.

Roman dili bu gün hamının yaralı yeridir. Bilən də danışır bu barədə, bilməyən də. Bilməyən daha ucadan danışır

3.

Azərbaycan ədəbiyyatının iki ən böyük ölməz surəti aferist surətidir. Bunların biri Hacı İbrahimxəlil kimyagər, o biri Şeyx Nəsrullahdır. Onların arxasından isə məzlum və nadanlar ordusu məlul-məlul boylanır.

4

Fransa kralı XIV Lüdovikə yazdığı növbəti zəif şeirindən sonra saraydakılar belə yarınırlar: - Həqiqətən, Əlahəzrət üçün imkansız heç nə yoxdur. Siz istəmisiniz ki, zəif bir sonet yazasınız, siz də onu yazmısınız.

5.

Ustad Azad Mirzəcanzadə söylədiyi dərin, müdrik bir fikrin müsahibinə çatıb-çatmamasını bu cür yoxlayırdı - gözlərini qıyıb “deyə bildim?!” soruşurdu. Onun bu ifadəsi bu gün belə çoxlarını sadəlik və təvazökarlıq rəmzi kimi “hayıl-mayıl” etməkdədir. Amma sadə görünüşlü “deyə bildim?” ifadəsində yuxarıdan aşağı baxmaq kimi gizli, bir qədər hiyləgər iddia da yox deyildi. O da var ki, Azad Mirzəcanzadənin buna haqqı çatırdı.

6.

“Bu gün də düzüldü təsbehə, nə birinci oldu, nə də sonuncu...”

7.

“Qadir Tanrı! Haqq adına

bağışla, bağışla bizi –

Bir içim suya bağışla.

Uzaqdadı, əlçatmazdı,

Ulduza, aya bağışla.”

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.10.2024)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Qobustan” dərgisinin Baş redaktoru, istedadlı yazıçı, ədəbiyyatşünas Pərvinin “Xəyanət” adlı hekayəsini təqdim edir.

 

Şərab yuxulatmışdı onu... Ayılanda dili-ağzı qurumuşdu, dodağında xoşagəlməz tam vardı... Əvvəlcə harda, kimlə olduğunu kəsdirə bilmədi. Hövlnak atdı üstündən adyalı, böyrü üstə çevriləndə cod, yanıq saçlara toxundu əli, əti ürpəşdi, ayıldı elə bil, şərabın da təsiri keçib-getdi...

Bu nə xasiyyət idi qadın tayfasında, bilmirdi. İki gündən bir rəng dəyişməkdən süpürgəyə döndərmişdi saçlarını... Əvvəl dalaşdığı, "etmə-eləmə" dediyi də yadındaydı. Amma son illərdə vecinə almırdı. İstəyir qızartsın, bozartsın, lap çəhrayı eləsin saçını, ya da keçəl qırxdırsın, nə fərqi? Özü bilər. Elə qadın da əlini ondan çoxdan üzmüşdü. Evin içində qonşuydular... Arvad planşet, telefon, televizordan ibarət kiçik malikanəsində kraliça bilirdi özünü. Hərdən eynəyi yorulanda başını qaldırıb otağa göz gəzdirər, - bəs meyvə niyə yemirsən? - deyib dünəndən masanın üstündə toz basmış, dəmir rəngi almış alma-armuda işarə edərdi... Bununla qayğıkeş həyat yoldaşı obrazı bir az da ifadəli olardı. "Bax ha, sənə duz olmaz... Dərmanı vaxtında içdin? Kartof yemə... Yulaf sıyığına şəkər qatma. Qəhvə də ürəyinə ziyandı. Axı, haçan anlayacaqsan ki, bir il qabaq infarkt keçirmisən?" Bütün bunlar həyat yoldaşından daha çox həkim  göstərişinə bənzəyirdi... Əvvəl-əvvəl etiraz da eləmişdi: bura bax, mən səninçün dibçək bitkisi deyiləm... Arvadın ardıcıl qayğıkeşliyindən bezəndə acı da danışmışdı hətta: arxayın ol ey, ölsəm, birinci sən xəbər tutacaqsan. 

Xeyri yoxdu, heç nə dəyişmirdi, qayğıkeş həyat yoldaşı olmaq arvadın boynuna düşmüşdü. Heç nə də olmasa, gecənin ortasında yuxudan oyadıb - yatmısan? - deyə soruşmalıydı...

- Axı, sənə yüz dəfə demişəm ki, oyatma məni, sonra yuxuya gedə bilmirəm...

- Narahat oldum da, nəfəsinin səsini eşitmədim, mən bir il yuxu bilməmişəm e nədi, səhərəcən marıtlamışam səni...

Allahın ver gecəsi bu dialoq olmalıydı aralarında... Bir vaxt uzun hörüklərinə, süzgün baxışına, zərifliyinə aşiq olduğu qızcığaz indi başının üstünü Ərəbzəngi təkin kəsdirmiş həbsxana nəzarətçisinə çevrilmişdi. Amma yox, həbsxanada hərdən bir sərbəst vaxt verilirdi, axı... Onunsa qısa bir azadlığa da haqqı çatmırdı. Müddətini çəkməliydi, vaxtını başa vurmalıydı. Həm də dinməz-söyləməz.

- Məndən nə isə istəmirsən?

Arvadın ara-sıra yaşına uyğun olmayan şıltaqlıqla verdiyi bu sualdan əti tökülürdü. Çox vaxt özünü eşitməzliyə vururdu. İndi də qədimi sanatoriyanın cırıldayan çarpayısında nəfəsini də aramla alırdı ki, qadın oyaq olduğundan duyuq düşməsin. Vallah bu istirahət yerlərindən də zəndeyi-zəhləsi gedirdi. Nə itim azıb mənim burda - deyib söyürdü özünü səhər-axşam. Amma azca azadlıqdan ötrü lazım idi. Yoxsa məzuniyyət vaxtı, yayın istisində bir evin içində bağrı çatlayardı... Yenə bu mənasız prosedurlar başını qatırdı da... Otağın birində oksigen balışından "təmiz hava" alıb, o birisində ayaqlarını dincə qoyurdu, heç nə də olmasa, gündə bir dəfə iti yerişlə gəzib rahatlıq tapırdı. Rahatlığı verən fiziki aktivlik deyildi, yox, ona ayaq çatdırmayan arvaddan heç olmasa bircə saatlıq can qurtarmağıydı... Vay o gündən bir yerlisinə rast gələydi burda. Arvad bu yad məmləkətdə, yoluq sanatoriyada da tanış adam tapmağın hayfını çıxmalıydı ondan. Mütləq yaxındakı restorana qonaq çağırmalıydı yerliləri, özü də bəzənib-düzənib hazırlaşmalıydı. Əşşi, idman ayaqqabısında ərin qoluna girmək olmaz bəyəm? Saçı da ütü fenlə birtəhər dartışdırıb düzəldərdi, vəssalam... Əsas odu o bədbəxt yerlilər gedib desinlər ki, əri filankəsin başına dolanır... Hə, bu cür məclislərdə işini bilirdi. Birinci sağlığı təsadüfi görüşün, ikincisini mütləq, bir də təkrar edirəm MÜTLƏQ arvadın sağlığına deməliydi. Təxminən belə - bütün universitet ölürdü ey bu qızdan ötrü, hamının başın əkdim, heç kimə vermədim, indi deyirlər gözəldi, elə olmalıdı da, özüm seçmişəm...

Dediyi sözlərin lap dibindəki riyakarlıqdan xəcalət təri basardı onu, ona görə əlindəki qədəhi başına çəkib qızarmağını şərabın boynuna atardı, bir-iki ağız öskürərdi də inandırıcı olmasıyçün. Arvad da özünəməxsus ədayla kürəyinə üç dəfə vurardı, keçən il düzəltdirdiyi təzə dişlərini də ağardıb gülümsəyərdi yalandan...

Yastığı qulağının dibinə sıxıb yuxuya getməyə çalışırdı... Bu, uşaqlıq adətiydi, yastıqla qucaqlaşan kimi gözü yumulurdu, amma nədisə bu dəfə xeyri yox idi. Şərab ürəyini bulandırırdı...

Zalımın oğlu, elə bil, içki-zad görməmişdi ey... Hə, uşaqlıq dostları. Bir vaxt Bakının mərkəzində ev kirayələmişdilər. Universitetdə oxuyanda bu ev curların yığışdığı yerdi, nə hoqqalardan çıxmamışdılar orda, cavanlıq idi də. Sonra dostu aspiranturaya girmək üçün Rusyətə getmişdi, xeyli vaxt orda qalmışdı. Deyəsən, qəşəng içməyi də elə rus qızları öyrətmişdilər ona. Sanatoriyanın həyətində görüşəndə qeyri-ixtiyari əli cibinə getdi, bütün ssenarini qabaqcadan hiss edirdi, ona görə. Dostu qayıdıb gəlib ad-san, nüfuz sahibi olmuşdu, məşhur bir ailənin qızını almışdı. O vaxtdan əlaqələri yoxdu, amma indi elə qucaqlaşdılar, sanki dünən birgə olublar. Arvad da fürsəti fövtə verə bilməzdi, tezcə - Çingiz, gəl bu axşam qonaq çağıraq dostları - deyib nazlandı öz aləmində... Hə, əli də cibinə ona görə getmişdi, hesabı özü verməliydi, iqtisadi cəhətdən ziyanlı olsa da, uşaqlıqdan beləydi xasiyyəti, kiminsə çörəyini yeməyə alışmamışdı. Nə isə... Bu da sanatoriyalardakı günlərin qaçılmaz tərəfiydi. Arvad üçün də özünü kiməsə göstərmək fürsəti şəkər xəstələrinin "İnsulin" payı kimiydi. Ona görə gülə-gülə, həm də ürəyinin dərinliyində bir az sevincək getmişdi restorana... Arvad "İnsulin" dozasını alıb rahatlaşacaqdı, ona görə...

Amma gərək o qədər içməyəydi. Dost olub-keçənləri yada saldıqca, gülüb danışdıqca bir-birinə calanan qədəhlərin sayını itirmişdilər. Daha arvadın masa altından təpikləməyinin də, göz ağardıb dümsükləməyinin də xeyri yox idi... İçdikcə içirdi, bədəni keyidikcə beyni açılırdı. Bir il əvvəlki infarkt da, gözünə təpdiyi ovuc-ovuc dərmanlar da oyun-oyuncaq gəlirdi ona. Bircə bu qəhər olmasaydı! Hə, boğulurdu... Uzaqda qoyub gəldiyi qadından ötrü darıxırdı. Arvad bunu bilsəydi, bağrı çatlayardı. Ona görə telefonu da söndürüb otaqda gizlədirdi, xəbər-ətər də tutmurdu sevdiyindən. Amma söz vermişdi ki, bu, axırıncı dəfədi. Sanatoriyadan qayıdanda hər şeyi etiraf edəcək, papağını da başına qoyub, evini-eşiyini, bank hesabında qalan olan-olmaz pulları da arvada bağışlayıb çıxacaq evdən. Axı, mən uşaqlıqdan bacarıqlı olmuşam, yenidən sıfırdan başlaya bilmərəm bəyəm?! Hə?!  

... Ehmalca dönmək istədi yerində. Bacardığı qədər səssiz çevrildi. Bir cüt gözün üzünə zilləndiyini görəndə diksindi.

- Amma yaxşı apardın özünü... Sağ ol səni. Gördün sən Allah onun səfeh arvadını, ağzının suyu axırdı... Keçən dəfə məclislərin birində ağzına gələni danışıb sarsaqlayırdı. İndi ərinin yanında forsundan cırılır, deyəsən, dünya gözəlidi... 

Özünü yuxululuğa vurmağa çalışsa da, alınmadı, arvad yatmadığını başa düşmüşdü.

- Ürəyim bulanır...

- Dedim o qədər içmə də... Elə bil, mənim acığıma tökürdün qarnına o zəhrimarı... Yaxşı, day danışmıram. Sən ki o ifritəni yerinə oturtdun, halaldı. Gedib xəbərləyəcək hamıya, bəlkə, indi yazışır rəfiqələriylə... çətin ki gözünə yuxu getsin!

- Ürəyim bulanır...

Dedi və çevrildi yerində... Arvad öz üslubunda davam edirdi. Buna da öyrəncəli idi. Hər məclisdən sonra özünü başqalarıyla müqayisə edən qadın ərinin bəxtinin necə gətirdiyini minbir yolla sübuta yetirməliydi. Geyimdən tutmuş səsə, danışıq tərzinə kimi hər şeyi yarışa çıxarıb özü qalib olmalıydı. Bu söhbətlərdə arvada azarkeşlik eləməyə də alışmışdı artıq; "Hə, hə, əlbəttə". "Sənin yanında o kimdi ki", "Yox əşi, mən demişəm, sən səviyyəlisən", "Sənin oxuduğun kitabları o heç əlinə almayıb" və s. Bu sözlərin hamısını bir-birinə calayıb arvadın finiş xəttini keçməyini səbrlə gözləyərdi... Amma indi bu söhbətlərə hövsələsi çatmırdı. Ürəyi qalxırdı, başı gicəllənirdi.  Vanna otağına keçmək, rahatlaşmaq istəyirdi. Arvadın dedini qoduya caladığını görəndə dözmədi... Dodağı altda "ürəyim bulanır" deyə mızıldandı və durub aşa-aşa hamama girdi. Başını soyuq suyun altına salıb sərinlədi.  Arvadın ağzını hamam tərəfə tutub etdiyi geniş nitqindən qırıq-kəsik sözlər dəyirdi qulağına; "Dedim axı... Qulaq asmırsan da... dostun da öküz... ayaqqabılarını gördün... səhər tez dur... dərmanların da qaldı... analizlərin cavabı... saqqalım yoxdu..."

Başını suyun altından çıxartmaq istəmirdi. Ayılırdı, amma həm də qəhərlənirdi... Hə, boğulurdu. Arvad qapını yerindən çıxaracaqdı az qala. İlıq mələfəni üz-gözünə sıxanda ürəyi sıxıldı. Otağa qayıtmaq, nə isə eşitmək istəmirdi. Bəlkə heç gözləməsin, elə indi otağa qayıdıb danışsın hər şeyi?! 

- Məndən nə isə istəmirsən?!

Arvadın bu nazəndə sualından çimçəşdi. Səhər tezdən dişlərini, üz-gözünü, burnunu qocasayağı yuyan, yüz ilin siqaret çəkəni kimi bəlğəmli öskürən qarının  gənc, xanımsayağı arzusundan əti töküldü, bilmədi nə desin... Mələfəni üstünə çəkib uzandı. Səhərəcən birtəhər dözməliydi. Arvadın isterikalarını təxmin edirdi, gecə vaxtı hay-küy qaldırıb qonşuların yuxusuna haram qatmaq istəmirdi. Kürəyindəki əllərdən tükləri biz-biz oldu. Çevrilməsə, səhərəcən deyinəcəkdi qadın. Canını dişinə tutub çevrildi, süpürgə saçlara toxunanda ağlamaq tutdu onu, amma ağlamadı. Özü də bilmədi niyə dedi bunu  - "Saat alacam sənə..." Qadın şıltaq güldü, lap qəhqəhə çəkdi sevindiyindən. Dodağını yaxınlaşdırıb öpdü üz-gözünü... Ağzı duzlu oldu, badımcan sirkəsinin dadına oxşar dad qaldı dodağında. 

40 ildi alışdığı tez-tələsik sevişmədən sonra arxası üstə uzanıb gözlərini tavana dikmişdi... Qoca vaxtında səssiz-səssiz ağlamaq da öyrənmişdi. Gözündən yaş axırdı! Qadın başını qaldırıb baxdı... Amma bir şey başa düşmədi.

- Yatmamısan? Yaxşısan e amma... O gün restoranda rəfiqələrim viaqradan danışırdılar... Kül olsun o arvadın başına. Yaxşı qadının əri...

- Bəsdi də... Bunu da başqalarının acığına edirsən?! 

- Yox, nə danışırsan?! Amma deyirəm mənə Allah hər cəhətdən verib də...

Arvadın sonrakı sözlərini eşidə bilmirdi. Gözündən axan yaş qulaqlarını doldurmuşdu. Guruldayırdı beyni, ürəyi də bulanırdı... Özündən iyrəndi, hamama keçdi. İsti çiləyin altında fikirləri duruldu elə bil, daha gözləməyin mənası yoxdu. Gecəni birtəhər yola verib, səhər dişini yuyub çıxmalıydı burdan. Çox danışmağa da ehtiyac yoxdu. Arvad özü bilər, istəyir qalsın, istəmir qayıtsın...

Eyvanla otağın arası üç addımdı. Gecə səhərəcən yüz dəfə ölçmüşdü bu üç addımı... Bir-iki-üç... Həyatda da belə asan olsa nə vardı ki?! Bu sanatoriyaların da qəribə adəti var, səhər altıdan həkim müayinələri başlanır, təhlillərin cavabları gəlir.

Qapını tıqqıltısından narahat oldu... Açanda təəccübləndi. Üç gündü özünü də, arvadını da müxtəlif müayinələrdən keçirən həkim pərt bir təbəssümlə üzünə baxırdı:

- Burda danışmaq istəmirəm, amma qan təhlillərinin cavabı gəlib, dedim özüm gətirim verim...

- Buyurun, gəlin içəri.

Həkimin içəri, arvadın yatağına boylanmağından dalağı sancdı, sonra əlindəki kağızlara baxdı. Bu sarı etiketi tanıyırdı. Ağır xəstələrin sənədlərinə vurulduğunu bilirdi. Həkimin gözünün içinə baxdı...

- Yaxşısı budur, siz vətənə qayıdın tezliklə. Metastaz verib, axırıncı stadiyadı, hamımız şokdayıq. Ağ ciyərlər... Otağıma gələrsiz danışarıq, sizə məsləhətlərimi verərəm. Belə xəstələrlə davrananda həssaslıq yüz faiz olmalıdı...

Qapını örtəndə qulaqları tutuldu... Hamısı yadına düşdü, aramsız öskürəklərin, burundan qan açılmaların, səhər xırıltılarının səbəbini başa düşdü. Ağlamaq istədi, amma ağlamadı, bircə dəfə hıçqırdı...

- Kim idi?

- Heç tibb bacısı. Prosedurun vaxtı dəyişib.

- Niyə yatmamısan?! Eşidirdim e gecə səni...

- Sənə baxırdım...

Dedi və çarpayının qırağında oturdu. Arvadın saçlarına əlini çəkəndə qıdığı gəldi elə bil. Gülümsədi...

- Qoy durum dişimi yuyum. Bilirəm vasvasısan...

- Yox, durma hələ tezdi...

Sözlər elə bil sürünürdü dişlərinin arasında. Nə dediyini özü də başa düşmədi...

- Nə deyirsən?

- Sevirəm səni! Bağışla!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.10.2024)

 

 

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Sizlər üçün çağdaş yazıçı və şairlərimizin ən yaxşı ədəbi nümunələrini seçərək təqdim edəcəyik.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

 

 

NƏSR

 

 

 

 

NATİQ RƏSULZADƏ,

Xalq yazıçısı

 

 

HİFZ ET VƏ BAĞIŞLA

(hekayə)

 

«Səhər saat 4-də, ölümündən yarım saat əvvəl cismən sаğlаm, xasiyyətcə son dərəcə dinc adam olan Tarıverdiyev yuxuda özünü at üstündə, əlində sıyrılmış qılınc hücuma keçən yerdə görürdü, onu da görürdü ki, ağaclıqda gizlənmiş snayper düz onun gözlərinin içinə baxır və bircə saniyə sonra onun atdığı güllə ürəyinə sancılacaq. Elə həmin anda güllənin ürəyini necə parçaladığını hiss etdi, köksündə dəhşətli ağrı duydu, ağlından keçən ani, ürkək fikrinə rəğmən də ağrı azalmaqdansa daha da güclənir, artaraq bütün bədəninə yayılırdı. Qorxu və soyuq tər içində yuxudan oyandı, özünü saxlaya bilməyib yatağı islatdı, yanında yatan arvadını səsləmək istədi, əvəzində sakitcə xırıldadı, soyumaqda olan əlləri ilə boğazından yapışdı, kəskin ağrıdan yatağa mıxlanmış kimi, tərpənməyə halı qalmasa da, gücünü itirə-itirə, ağzı ilə havanı udub nəfəs almağa çalışdı... Beşin yarısıda Tarıverdiyev həyata vida etdi».

Hekayənin təxmini başlanğıcını beləcə yazıb, təkrar oxudu və yersiz sözü valideynlərin gözündən yayındırmaq istəyən uşaqlar kimi səliqə ilə, cidd-cəhdlə yazılanları göy mürəkkəblə qaralamağa başladı, sonra dayandı, laqeydliklə kağızı əzdi və iri yazı masasının bir küncünə atdı. Xeyli müddət bükük, bəyaz, qalın kağızın asta xışıltı ilə bacardığı qədər düzəlib canlanmaq cəhdinə tamaşa etdi. Pəncərələrdən o yana gecə idi, dərin bir gecə, gecə... Şəhərin bu nüfuzlu hissəsində, gecələr çox nadir hallarda maşınlar ötüşərdi və pəncərə altından keçən donmuş küçə də nəsə çox yad, təcrid olunmuş görünərdi. Ona elə gəldi ki, artıq dünyada yoxdur. Bu fikirdən diksinsə də düşüncələrini sona çatdırmağa çalışdı və müəyyən dərəcədə buna nail də oldu. Qorxdu - axı, dünyanı özündən ayrı təsəvvür etmək demək olar ki, mümkün deyil, bu, həyat deyil, cəfəngiyyat və qarma- qarışıqlıqdır, nə isə tamamilə qaranlıq, öyrənilməmiş bir şeydir.

Qeyri-müəyyənlik isə həmişə vahimə doğurur. Yox, yox, o, gərəksiz, faydasız şeylər haqqında düşünməyəcək, çünki işləmək lazımdır, fıkrini işə yönəltməlidir, çoxdandır heç nə yazmayıb. O, fikrini cəmləşdirməyi bacarırdı. Qırx illik yazıçı təcrübəsi özünü ələ alıb işləmək həvəsi yaratmağı öyrətmişdi ona, son illər məişət qayğıları və boş, mənasız vurnuxmalar başını qatsa da, birdən yadına düşürdü ki, çoxdandır əlinə qələm almır, bu zaman peşəkarlığı karına gəlirdi. Yazıçı vicdanının oyandığı anlardan biri də bu gecənin payına düşmüşdü. O, özünün peşəkar yazıçı adını saxlamağa çalışırdı, lakin bu barədə inadla düşündüyü və özünü bu işə vadar etdiyi üçün heç nə alınmırdı, qəlbində sözlə ifadə olunmayacaq, deyilməmiş xoş bir şey oyanmırdı və masanın üstündə və altında yarısı qaralanmış əzik-üzük kağızların sayı çoxalırdı. Iş getmirdi ki getmirdi.

Yazıçı Manafov haqqına yaxşı nasir sayılırdı və altmış dörd illik həyatında çox şeyə nail olmuşdu: ədəbi mükafatlar, fəxri adlar, onlarla kitab, ssenarisinə çəkilmiş filmlər, şan-şöhrət və sair, hə, bircə dəqiqə...                 

Otağın qapısı səssizcə aralandı, lakin nə isə yazmaq cəhdinin uğursuzluğa düçar olmasından əsəbləri gərilmiş Manafovun qulağı səsi aldı və hirslə açıq qapınm qaralan boşluğunda solğun kölgə kimi dayanmış arvadına sarı döndü. Gözü ağır, yeknəsəq zəng çalıb səhər saat dördü göstərən iri divarboyu saata sataşdı, Manafovun alınmamış hekayəsinin qəhrəmanının məqsədi bilinməyən süvari hücumüna keçdiyi vaxt idi. Saat yazıçının ilboyu davam etmiş və ölkənin müxtəlif müəssisə və təşkilatlarında qeyd edilmiş yubiley tədbirlərindən birində hədiyyə edilmişdi. Manafov arvadına elə baxdı ki, elə bil təhlükəsizlik komitəsinin köhnə əməkdaşı Dzerjinskinin heykəlinə siyiyən adamı görürdü. Arvad ərinin sual verməsini gözləmədən onu qabaqladı:

- Sənin telefonun zəng çalır.

-Bu vaxt? - Manafov bir qədər yumşalaraq təəccüblə soruşdu.

Qadm çiyinlərini çəkdi - yəni mən nə bilim? Bununla belə həvəssiz dilləndi:

-Bəlkə xaricdəndir?

- Mən işləyirəm. İş görməyə çalışıram, - artıq hirslənməyə başladı. -İstəyirsən, özün dəstəyi götür.

-Niyə? – qadın tələsmədən sual verdi - o yerlərdə bir adamımız yoxdur ki, onun üçün narahat olum, - deyib astaca qapını örtdü.

Kişi kip bağlanmış qapıya baxdı, qələmi kağız qalağının üstünə atdı, kresloda çevrildi və küçəyə baxmağa başladı. Qulaqlarında arvadının göynərti duyulan son sözləri səslənirdi. On il əvvəl onlar on beş yaşlı oğullarını itirmişdilər. Oğlan dostları ilə çimərliyə getmiş və dənizdə boğulmuşdu. Yeganə övladları dünyaya gələndə Manafovun otuz doqquz, arvadının isə otuz altı yaşı vardı və onlar on üç il idi ki, evlənmişdilər. Arzusunda olduqları övladlarını uzun illər gözləmişdilər. Bu hadisədən sonra Manafov xeyli vaxt dənizə baxa bilmirdi, dənizkənarı parkın təkcə görünüşü onda kəskin qəzəb dolu ağrı hissi doğururdu, çimərlikdən isə söhbət gedə bilməzdi.

Manafov bir müddət küt baxışlarla alaqaranlıq küçəyə baxdı. Sonra siqaret yandırdı və qələmi götürüb barmaqlarının arasında oynatmağa başladı. Arabir isə qələmi ağ kağızın üzərinə yönəldirdi, guya onu indicə ölməz sözlə yükləyəcəkdi. Heç bir həzz duymadan siqaret çəkdi, halbuki arvadı getdikdən sonra çəkmək istəyirdi. Qeyri-iradi bir neçə qullab vurub, əriməkdə olan siqareti ömrünü başa vurmaq üçün iri külqabıya atdı. Manafov siqareti heç vaxt külqabıya basıb söndürməzdi və fəlakət siqnalına bənzəyən tüstü xeyli müddət kötüklərin üzərində dumanlanardı, sanki şikayət edirdi- axırıma çıx, belə közərə-közərə yaşamaq tstəmirəm.

Oğlunun ölümündən sonra Manafov sözün həqiqi mənasında başını işlə qatırdı, işsiz qalmaq əzab idi, çünki eyni düşüncələr onun ağlını başından alırdı. Anbaan bir səhnə gözlərinin önündə canlanırdı: dizinin üstündə əyləşmiş dörd yaşlı oğlu birdən başını döndərir, çevrilmiş vəziyyətdə sifəti də, işıqlı, ciddi baxışlı gözləri də məzəli görünür və uşaq təmamilə gözlənilmədən soruşur:

-Ata, sən ölməyəcəksən ki?...

 Yadındadır ki, onda o, nəzərlərini yayındırmışdı, lakin elə o dəqiqə oğluna baxmışdı ki, uşaq atasınm cavabdan qaçdığını düşünməsin, bu zaman uşağın yaşına uymayan yaşlılara məxsus ifadəli gözləri ilə rastlaşmış, məhəbbətdən ürəyi sıxılmışdı, başa düşürdü ki, oğluna verəcəyi cavabdan çox şey asılıdır və qətiyyətlə demişdi:

-Yox. Mən ölməyəcəyəm.

Və uşaq inanmışdı, başını aşağı salıb televizorda cizgi fllminə baxmaqda davam etmişdi. O, öz dünyasından arxayın idi, inanırdı ki, burada həmişə əmin-amanlıq, dinclik olacaq, axı, atası onu aldada bilməzdi. Manafov təəssüf hissi ilə düşündü ki, əslində bu belə də oldu, o, oğlunu aldatmamışdı. Çoxdan baş vermiş bu hadisə bütün aydınlığı ilə tez-tez gözünün qabağında canlanır, onu dəli edirdi. Başını içki ilə qatmaq istədi, lakin alkoqol bihuşluğundan sonra dərdi daha da şiddət edirdi, boğazından yapışıb bütün daxilini sökürdü, o, içində müdhiş keylik, qeyri -insani soyuqluq, düşkünlük hiss edir, həyatda varlığını lazımsız, artıq sayırdı. Belə halda özünü işlə taqətdən salmağa çalışırdı, sonraya - qara günə, təxəyyülünün kasadlaşacağı vaxta saxladığı köhnə qaralamalarını çıxarırdı, qara gün isə qəfıl gəlmişdi, erkən, özü də gözləmədiyi tərəfdən gəlmişdi. İşin içərisində batırdı. Və nə yazırdısa, hamısı oğluna aid olurdu. Bütün ağrısı, taleyin amansızlığından duyduğu yandırıcı küskünlük kağızlara hopurdu, təsirli, içinə düşdüyü, nəfəsini kəsən, suyunu ovuc-ovuc dağıtdığı quyu kimi dərin əsərlərində əks olunurdu. Və bu onu real gerçəkliklə bağlayan yeganə vasitə idi. O vaxtdan da onun yaradıcılıq yüksəlişi başlandı. Dözülməz dərdin kürəsindən keçərək sənəti mükəmməlləşir, püxtələşirdi, eyni zamanda yazı üslubu qəribə tərz alır, on illərlə qadağalara məhkum olunmuş mistikaya meyllənirdi. Cəmiyyətin hərtərəfli dəyişməyə başladığı zamanda bu lap yerinə düşürdü, populyarlıq da, əsl şöhrət də o zaman gəldi, elə bil ki, Allah aldığının əvəzini vermək, qəlbini bu yolla ovutmaq istəyirdi. On beş il əvvəl dəyişməyə başlamış Manafovun və onun həmkarlarlarının  uyğunlaşa bilmədikləri dövran (yazıçı zəhməti ilə dolanmağa adət etdiklərindən çaş-baş qalmışdılar) birdən-birə mehribanlıqla onu ağuşuna aldı. Çoxdan həsrətində olduğu sponsorlar elə bil göydən düşür, kitablarını çap etmək istədiklərini bildirir, rejissorlar əsərlərini ekranlaşdırmaq üçün ssenarilər sifariş verirdilər, beləliklə işi başından aşırdı. Manafovun arvadı üçün isə ağır idi. O, yaradıcılıqdan uzaq adam olduğundan bu təsəllidən məhrum idi. Onu bütünlüklə əzən intəhasız, dağıdıcı dərdi ilə təkbətək qalmışdı, həyatını mənalandıra biləcək hər şeyi itirmişdi. Artıq arvad ərindən uzaqlaşmışdı, kişiyə də elə gəlirdli ki, onlar bir-birlərini başa düşmürlər, ya da bir-birilərini onlara üz vermiş bədbəxtlikdən əvvəl olduğundan az anlayırlar. Oğullarının ölümü getdikcə onları müxtəlif tərəflərə yönəldən, yollarını ayırdıqca ayıran gözəgörünməz maneəyə çevrilmişdi. Çoxdandı onlar bir yerdə yatmırdılar, arvad uzun müddət idi qeyri-normal tərzdə susurdu. Arvadının ruhi sağlamlığı üçün narahat olaraq evə qonaq dəvət edir, yaxın qohumlardan, dostlardan xahiş edirdi ki, tez-tez evlərinə təşrif gətirsinlər. Onlar da vəziyyəti bildiklərindən qadının halına yanaraq dəvətləri qəbul edirdilər. Eyni zamanda tanınmış yazıçıının daimi müsafirləri olmaq fürsətini əldən vermirdilər. Gəlib-gedənlər arasında qabiliyyətli, lakin diqqəti cəlb etməyən, tanınmayan psixiatr da var idi, o, vaxtı itirmədən yavaş-yavaş elə qonaqlıqlar zamanı xəstə ilə bərpa seansları aparırdı. Nəticədə qadının vəziyyəti bir qədər yaxşılaşsa da, əvvəlki diribaş, şən, hazırcavab, güləyən, ədəbsiz lətifələr danışıb hamıdan qabaq qəhqəhə çəkən qadın birdəfəlik yox olmuşdu. Onun yerində özünə qapılmış, heç kəsə qaynayıb- qarışmayan əsəbi qadın dururdu. Oğlunun ölümündən keçən on il heç nəyi dəyişməmişdi.

Başı işə qarışan Manafovun hərdən gecələr arvadı yadına düşürdü və geniş mənzili keçərək, onun yataq otağına gələrdi. Arvadının yuxuya getmədiyini bilsə də bir müddət çarpayısının qırağında əyləşərdi. Qadın gözlərini açıb ərinə baxar, sonra da baxışlarını tavana zilləyərdi. Bəzən də heç gözlərini açmazdı. Zəngli iri saat səssiz-səmirsiz işləyirdi. Evdə saat çox olsa da onlara məhəl qoyan kim idi ki?! Zəngli saatdan danışmaq isə artıqdı. Kimi oyadacaqdı ki?!  O, hərdən mürgüləyər, ayılan kimi yanında əyləşmiş ərinin əlindən tutardı. Əl-ələ tutub dinməzcə durardılar. Nədən danışacaqdılar? Hər ikisinə aid olan yeganə bir şey var idi: oğullarının ölümü. Bu barədə isə danışmaq çox ağrılı idi.

Getdikcə o, özünü işə daha çox həsr edirdi, şöhrətin ardınca gedirdi, adətkərdə olmasa da canına yaman yayılırdı qəzetlərdə, telekanallarda, mətbuat konfranslarında verdiyi müsahibələr, müxtəlif ziyafətlər, öz şərtlərini diqtə etdiyi nəşriyyat müqavilələləri, kitablarının xarici dillərə tərcüməsi, mütərcimlərlə əməkdaşlıq, müxtəlif ədəbi mükafatlar (yağışdan sonrakı göbələk kimi artan mükafatların çoxu onları təsis edənlərin zirək əli ilə də yığılar və xeyrini də özləri görərdilər), mətbuatda işıqlandırılması, çəkiliş meydançalarında görünməsi yüksəliş təsəvvürü yaradaraq məşhurlaşmasına xidmət etsə də, əslində populyarlıq son illər bu balaca ölkədə orduya çevrilmiş diribaş cızmaqaracıların dedi-qodularına, cəfəngiyyat dolu yazılarına rəvac verirdi. Bütün bunlar onun vaxtını çox alırdı. Manafov get-gedə daha çox yazı stolunun üstündəki köhnə dəbli, yaşıl abajurlu lampanın həsrətini çəkir, əzablardan doğan təbinin hökmü ilə yazılacaq sətirləri gözləyən ağappaq kağız topası üçün qəribsəyirdi. Lakin iztirablar getdikcə azalırdı, qəlbindəki ağrı da əvvəlkitək sızıldamırdı.

Günlərin birində yorğun-arğın iş otağındakı divanda özünü yatmağa məcbur eləyərkən, qəfildən ağlına gəldi ki, bütün bunların: huşunu başından alan üzücü iş, şan-şöhrət, mükafatlar, fəxri adlar, ehtiram, bir sözlə, hər şeyin bünövrəsi on il əvvəl qoyulub... düz on il əvvəl, o vaxt ki... nəfəsi kəsildi, durub oturdu, qaranlıqda əl havasma axtararaq, döşəmədən siqaret qutusunu tapdı. Siqaret yandırdı, əsəbi-əsəbi qullab vurdu. Parketin üzərinə tökülən külə fikir vermədən bir neçə dəqiqə beləcə oturdu.

Sakitləşməyə çalışırdı. Sanki üzünə şillə vurulmuşdu, o isə cavabını verməmişdi. Belə çıxır ki, oğlunun ölümü ona düşüb... siqaret titrəyən barmaqlarının arasından döşəməyə düşdü, hıçqırıqları eşidilməsin deyə, yumruqlarını ağzına sıxdı, bütün bədəni əsirdi. Özünü tezcə də ələ aldı, sakitləşdi. Ayağa qalxıb siqareti yerdən götürdü və külqabıya atdı, stolun üstündəki lampanı yandırdı, siyirmədən yuxu dərmanı götürüb, üstündən su içmədən iki həb atdı. Siyirməni bağlayarkən dibdə qeyd dəftərlərinin altında nəsə dəstək göründü.

Cəld yerinə uzandı və daş kimi yuxuya getdi. Bütün gecəni möhkəm yatsa da, səhərə yaxın yuxu gördü. Bunu heç yuxu da adlandırmaq olmazdı, yuxunun fraqmentləri idi: guya, o, siyirməni açıb tapançanı götürür. Vəssalam. Siyirməni açır və tapancanı götürür.

Səhər arvadı əsəb gərginliyi keçirdiyi üçün katibəsinə zəng vurub - indi onun öz ofisi və katibəsi vardı, fikrindən ədəbi jurnal açmaq da keçirdi - bütün işlərini, görüşlərini təxirə saldığını bildirdi və psixiatrın dalınca maşın göndərdi. Bütün günü arvadı ilə əlləşdilər, yarımçıq röyası da, yazı stolunun gözündəki tapança da yadından çıxdı.

Hamı tərəfindən qəbul edilsə də aşına zəhər qatanlar da tapılırdı. Tanınmış adamların həyatından maraqlı hadisələr çap etməkdə ixtisaslaşmış xırda qəzetlərdə hərdən onu da sancırdılar. Gənclik qəbahətlərindən, sərxoş vəziyyətdə qumar oynamasından, udduğu xeyli miqdarda pulu tərəfmüqabilləri ilə (söhbəti də elə onlar yaymışdılar) qızlara və içkiyə sərf etməsindən, səhvini etiraf edib peşmançılıq hissi keçirməsindən, fahişələrlə yaxınlığından, dava-dalaşlardan, sürtülmüş cins şalvarınının arxa cibində gəzdirdiyi beşbarmağı işə salmaq adətindən xəbər tutmuşdular. Belə səviyyəsiz yazıları dərc edən tanınmamış qəzetlər ertəsi gün diqqət mərkəzində dururdu, «it hürər, karvan keçər» prinsipi ilə yaşayan və gəncliyini gur keçirməkdə heç bir qəbahət görməyən Manafov cavab verməməyi düzgün sayırdı. Lakin bir dəfə povesti əsasında ekranlaşdırılmış fılmin ilk nümayişinə həsr olunmuş mətbuat konfransında təhrikedici sual qarşısında dözməyərək qeyd etdi ki, peşəkar jurnalistlərin sayı azdır, altı yüzdən artıq mətbuat orqanının fəaliyyət göstərdiyi şəraitdə bu təbiidir, bu qədər peşəkarı haradan tapasan, buna görə də onların yerini insanları qıcıqlandırmağı peşə seçən cızmaqaraçılar tutur, bax elə mənim haqqımda da anaları belə belə... Ustad yazıçının bu sərbəst çıxışı konfrans iştirakçılarının xoşuna gəldi, gülüş səsləri eşidildi. Səhəri gün köhnə palan içi tökməklə məşğul olan qəzetin redaktoru zəng vurdu və yazıya görə üzr istədi.

-Təkzib verin, - Manafovun təklifi belə oldu.

-Necə ola bilər, - redaktor təəccübləndi, - bir səhifəlik materialdır.

-Bilirsinizmi, arvadım neçə illərdir depressiyadan əziyyət çəkir,- zorla dilləndi və o dəqiqə də peşman oldu,- xəbər tutsa, çox ağır təsir edəcək. Təkzib verin.

-Mən zəng vurdum və üzr istədim,- redaktorun səsində soyuqluq duyulurdu. - Ancaq təkzib verə bilmərik. Qəzetin nüfuzu enər.

Manafov soruşdu:

-Belə olan halda niyə zəng edirsiniz?

-Üzr istəmək üçün, - hiss olunurdu ki, redaktor vəzifəsini bununla bitmiş hesab edir. Yəqin bu birinci dəfə deyildi: əvvəlcə qəzet adamı ağ yuyub, qara sərir, sonra da redaktor telefonda üzr istəyirdi, - sizcə, daha niyə görə?

-Mən sizin üzrünüzü... üstəlik ananızı da! - Manafov təmkinini pozmadan dilləndi. - Rastlaşanda sizin ağız-burnunuzu məmnuniyyətlə əzəcəyəm. Bir daha xəbərdarlıq edirəm: təkzib verməsəniz, ömrünüz boyu peşman olacaqsmız.- Burada Manafov nəyi isə xatırlamış kimi sözünü kəsdi. Sonra əlavə etdi. - Ancaq bəlkə də peşman olmadınız. Bu, bütün qalan ömrünüzü necə yaşayacağınızdan asılıdır.

Manafov redaktora baş qoşub onunla kəlmə kəsməsindən yüngülvari təəssüflənərək telefonun dəstəyini yerinə qoydu.

Beş il keçdi. Manafovun arvadı bir qədər yaxşılaşmışdı, bununla belə yenə qaradinməz, adamayovuşmaz idi. Bütün görkəmi ilə, “zaman hər bir dərdin dərmanıdır” məsəlini inkar edirdi, ötüb keçən illər onun yarasına məlhəm olmamışdı. Manafov çoxdan fikrində tutduğu jurnalı açmışdı, bu jurnal yaradıcılığında getdikcə daha tez-tez yaranan fasilələri doldururdu, bundan əlavə xeyli gəlir də gətirirdi. Jurnalın təsisçisi və baş redaktoru Manafovun özü idi, özünə cavan, işgüzar bir müavin də götürmüşdü, tədricən oxucu bazarına bələd olub, xeyli irəli getmiş, dünyanın dörd ölkəsində jurnallarının satışını təşkil etmişdilər, indi Manafovun bu ölkələrdəki bank hesablarına ayda iki dəfə xeyli məbləğ otururdu. Arvadının pula marağı çoxdan sönmüşdü, özü də bu qədər vəsaiti haraya xərcləyəcəyini bilmədiyindən ahıl vaxtında əxlaqsızlığa qurşanmışdı, redaksiyada gənc qızlardan kiçik bir hərəmxana yaratmış, xidməti vəzifəsindən geninə-boluna istifadə edir, lakin hamının haqqını səxavət və insafla ödəyir, səhərədək uzanan gurultulu məclislər qurur, evə çox vaxt kefli qayıdırdı.

-Yadından çıxmayıb ki, neçə yaşın var? - Ruhən yorğun olduğu üçün arvadı mülayim tərzdə soruşardı.

-Əlbəttə! Tezliklə yubileydir, -o səndələyərək arvadını qucaqlayardı, - yeri gəlmişkən, səni də dəvət edirəm.

-Qoca əxlaqsız, - deyərdi arvadı.

-İkinci söz daha çox xoşuma gəlir.

Yaşla bağlı idi, ya nədəndi - getdikcə Manafovda gülməli adətlər yaranırdı. Məsələn, qadınlarla bağlı hər məsələdə (o zaman onu haqlamış qocalıq yaddan çıxırdı) zirək Manafov hərdən layiq olduğu şöhrətə nail olmuş ağsaqqal roluna girir, başını əsdirir, rəyasət heyətində sızıldayaraq kresloya çökür (əslində bu proses xüsusi səy tələb etmir), ordunu doldurub, gözlərini qıyaraq xeyli müddət verilən sualları cavabsız qoyurdu, ətrafındakılara elə gəlirdi ki, o sualı unudub, ya da huşunu itirib. Təbiətən fəal, işgüzar, tündməcaz olsa da, ozünə ahıllığın və mötəbərliyin əsas əlamətləri hesab etdiyi xüsusiyyətlərini aşılayırdı.

Xarici qonağın şərəfınə verdiyi ziyafətlərdən birində hörmətli qonaq özü əlində badə Manafova yaxınlaşaraq söylədi ki, onun ölkəsində Manafovu tanıyırlar və əsərlərini çox nəşr edirlər.

-Mənim ölkəmdən fərqli olaraq, - Manafov səbəb olmadan başını əsdirərək və azacıq belini bükərək dilləndi, özü də istəmədən dilini saxlaya bilməyib əlavə etdi - Ancaq məlumdur ki, heç kəs öz vətənində peyğəmbər olmur. He...he..he... burada öz problemlərimiz özümüzə bəs edir, yazıçılar heç kimin yadına düşmür.

Hörmətli qonaq görkəmli yazıçı ilə bahəm gülümsəyərək  daha bir neçə xoş ifadə işlətdi, bu zaman baş nazir təbəssümlə Manafova baxaraq qonağı kənara çəkdi.

Prezident aparatının məsul işçisi Manafovu görüb dostcasına səslədi və eyni zamanda gözlərini ətrafa dolandırdı ki, görsün onun məşhur yazıçını yaxın adamı kimi salamladığını görən və eşidən varmı, nəticədən razı qaldı. Vacib şəxslərin hamısı görmüş və eşitmişdi.

-A! Möhtərəm yazıçımız! Necəsiniz?

-Pis, - hörmətli yazıçı cavab verdi.

-Niyə belə? - məsul işçi təlaşla soruşdu və dərindən narahatçılıq keçirdi, bütün görkəmi ilə prezident aparatının məsul işçilərinin imkanları dairəsində Manafovun həyatını yaxşılaşdırmağa hazır olduğunu ifadə etməyə çalışdı.

-Belə də... - Manafov nıqqıldadı. - Qəbahətli həyat tərzi keçirirəm: çox yatıram, az işləyirəm...

-Sizmi az işləyirsiniz? - Məsul şəxs etiraz etdi. - Yazdıqlarınızı çatdırıb oxuya bilmirik. Qiyamətdir! Doğrudan, necə yaşayırsmız? Işləriniz necədir?

-Uzun söhbətdir... -Manafov başını yersiz tərpədərək ağızucu cavab verdi. - Zəhlətökən olmaq istəmirəm.

-Nə? - Müsahibi anlamadı.

-Zəhlətökən, olmaq istəmirəm! - karla danışırmış kimi bərkdən təkrar etdi. – Bilirsiniz, zəhlətökən kimə deyirlər?

Məsul işçi lətifəyəbənzər bir şey eşidəcəyini yəqinləşdirərək şən halda yüngülcə başını yellədi.

-«İşlərin necədir?» sualının müqabilində işlərinin necə getməsi barədə ətraflı danışan adama. He-he-he.

-He-he-he! – digər məsul işçilər ədəbsizlik kimi qəbul etməsinlər deyə, məsul işçi həddi gözləyərək ucadan gülüb müsahibinə qoşuldu. - Əla. Kəsərlidir. Yadımda saxlayaram.

-Əslinə qalsa, burada mənim, demək olar ki, heç bir işim yoxdur,- Manafov istər-istəməz onun sualına cavab verməyə başladı. - Mənim işlərim xaricdədir. Bizdə nə var? Can üstə olan jurnala başına degeneratları yığmış allahlıq iddiasında olan xəstə adam başçılıq edir.

-Hə? Kimdir o?

-Siz tanımırsınız?

-A. Bəli, bəli, eşitmişəm,- məsul işçi üz-gözünü turşutdu-nə etmək olar? Yadımda saxlayaram.

-Yadınızda saxlayın, saxlayın,- Manafov təqdir etdi.- Ona görə danışıram.

-Belə jurnala Siz başçılıq etməlisiniz- məsul işçi yarınmaq istədi.

-Nə danışırsınız, əzizim, deyirsiniz də?!- Manafov süni şəkildə hiddətləndi. Avqinin tövlələrini təmizləmək üçün mən artıq qocayam. Bir də ki, siz bilirsiniz, mənim öz jurnalım var.

-A, bəli, bəli! Əlbəttə!

-Ancaq bizim jurnal bütünlüklə xaricə gedir. Nə etmək olar, pul qazanmaq lazımdır, sübut etmək lazımdır ki, bizim varlığımızın da bu dünyaya bir xeyri var.- Manafov qollarını gərdi, çox danışdığını, söhbəti kəsməyin və sızanağa bənzər məsul işçini rahat buraxmağın vaxtı çatdığını anladı.

Kənarda dayanmış tanışlarının Manafova əl etməsi lap yerinə düşdü, yeriməyə çətinlik çəkirmiş kimi ağır, əzəmətli addımlarla müsahibindən aralanaraq nəzərləri ilə onu müşayət edən adamlara tərəf getdi.

O, indi gəncliyində arzuladığı hər şeyə nail olmuşdu. Lakin gəncliyin özü yox idi və üstəlik də oğlu da yox idi. O, qaradinməz, ehtiyatlı, sahibini sözsüz anlayan sürücünün idarə etdiyi bahalı, sanballı, xarici maşında yayxanaraq evə gedirdi.

Bəli, onun hər şeyi var. Işləmək həvəsindən başqa. Beləliklə, nəticəyə gəlmək olar, onun hər şeyi var. Oğlundan, cavanlığından və işləmək həvəsindən savayı. Əslində isə onu həqiqətən sevindirəcək heç nə yoxdur. Evdə onu gülümsəməyi belə unutmuş arvadı gözləyir. Yox, heç gözləmir də. Sadəcə olaraq o, bu evdə məskunlaşıb və zəng edib ofısdə gecələyəcəyini bildirəndə - son vaxtlar tez-tez belə olurdu - qətiyyən etirazını bildirmir və səsində heç bir narahatçılıq duyulmurdu. Düşündü ki, onlar yadlaşmağa başlayırlar, yox, onlar artıq yaddırlar. Əvvəllər arvadı onu dəlicəsinə qısqanırdı, çoxdan, lap çoxdan - onların oğulları olanda. Çox vaxt da, əsassız, heç bir səbəb olmadan, çünki onlar kasıbyana, sadə yaşayırdılar. Indi elədiklərini - çox gec və əsl zövq duymadan özünə müsaidə edə bilmədi. Pilləkənləri asta-asta qalxaraq fikirləşdi ki, hər şeyi itirib, təkcə bir şey qalır, bərk-bərk işdən yapışmaq, işi əldən buraxmamaq, əvvəllərdə olduğu kimi onu təmiz hava gətirən nəfəsliyə çevirmək.

Mənzilə girən kimi elə paltolu arvadının yataq otağına keçdi, hər tərəfdən gözə girən saatlar gecə birin yarısını göstərirdi. Arvadı on birdə yerinə girirdi- evdə hər bir işi xidmətçinin görməsinə baxmayaraq - bununla belə tez yorulurdu. Görünür o, sadəcə yaşamaqdan usanmışdı.

Arvadı yataqda uzansa da, yatmamışdı, ərinə baxdı, elə bir yad təbəssümlə gülümsədi ki, kişinin ürəyi sıxıldı.

-Sənsən? - qadın elə tərzdə soruşdu ki, sanki qaçılmaz bir faktı müəyyənləşdirmək istəyirdi, - gecə necə keçdi?

-Rəsmi, - əri cavab verdi,- qeyri-adi heç nə yox idi. Adi qəbuldu. Prezidentlə, qonaqlarla söhbət etdim.

Arvadının yanında əyləşdi, əlindən tutdu.

-Bəs, sənin günün necə keçdi?

-Şükür Allaha ki, keçdi,- uzun-uzadı danışmağı sevməyən qadın qısa cavab verdi.

-Yaxşı, - dedi,- bu gün bir az işləmək istəyirəm, - bir az susub sonra əlavə etdi, - əgər baş tutsa.

-Yorulmamısan? - deyə qadın soruşsa da, hiss olunurdu ki, ərinin yorulub-yorulmamasının onun üçün heç bir fərqi yoxdur.

- Yarım saat dincəlib işə başlayacağam! - O, işgüzarcasına əllərini bir-birinə sürtdü, sanki işləmək üçün darıxıb, nəhayət, ikinci dərəcəli, vacib olmayan şeylər arxada qaldıqdan sonra o...   

Hərəkətləri də, ifadələri də çox qeyri-təbii alındı. Saxtakarlıqdan doğan təəssüratı aradan qaldırmaq üçün isə əlavə etmək istədi...

-Di get, - arvadı dilləndi, - mən yatıram.

O, qapıya tərəf getdi, qapının dəstəyindən yapışıb çıxmağa hazırlaşarkən arvadı onu səslədi. Kişi təəccüblənib geri, döndü.

-Çoxdan soruşmaq istəyirdim, - çətinlik çəkirmiş kimi sözləri uzada-uzada danışdı.

Kişi araya çökmüş sükutu pozmayaraq bir qədər narahatlıqla və sualedici nəzərlərlə arvadına baxırdı. Qadın sözünə davam etdi:

-Sən indi çox şeyə nail olmusan, - nəfəsi azacıq təngidiyindən susdu, hər ifadədən sonra nəfəsini dərmək üçün susurdu.

Arvadının bu sözlərini dinlədikdən sonra təzə şakəri üzrə başını əsdirmək, nıqqıldamaq, özünü qoca və əldən düşmüş göstərmək istədi. Lakin vaxtında özünü yığışdırdı, onu ovcunun içi kimi tanıyan arvadının qarşısında özünü belə aparmaq gülünc görünərdi.

Qadın danışmağa çətinlik çəkirdi:

-De görüm, oğlumuzun yenidən bizimlə olması üçün bütün qazandıqlarından keçərdinmi?

Əngəlli, dolaşdırıcı suallara barmaqarası yanaşmağa, mümkün olduğu qədər dərinliyə getməməyə adət etmiş Manafovu sual qəfil haqlamış, öz çılpaqlığı ilə çaşdırmışdı. Lakin güclü intuisiya bir anda işə düşdü və xəbərdarlıq etdi ki, cavabı gecikdirmək olmaz.

-Əlbəttə, - o qətiyyətlə cavab verdi. - Hələ bir soruşursan da?

-Yaxşı, - nə üzündə, nə də səsinin ahəngində heç nə ifadə olunmayan qadın dilləndi, - get.

Kişi yataq otağından çıxıb qapını arxasınca möhkəm bağladı.

İş otağına girib köhnə yazılarını, qaralamalarını araşdırmağa başladı, ehtiyat üçün yazılmış süjetlərə, eskizlərə, ideyalar qeyd olunmuş əlyazmalarına baxdı, zəif, çiy şeylər çox idi, ancaq işlənməli maraqlı fıkirlər də az deyildi. Lakin o, kağızlara səthi baxırdı və getdikcə xəyalı pərən-pərən düşürdü. Ağ kağızları qabağına çəkdi və fikrini toplamağa çalışdı, bir dəqiqə sonra nə alınacağının fərqinə varmadan yazmağa başladı.

«Həbsxana həyətinin kandarını ötüb azadlığa çıxan Tarıverdiyev başını göyə qaldırdı, günəşin parlaq şüaları gözünü qamaşdırdı, gülümsəyərək düşündü: «Burada səma tamam başqadır».

Bir müddət qeyri-iradi qəhrəman, onun hərəkətləri, nə üçün tutulması, uzun həbsdən sonra haraya yollanması barədə yazmaqda davam etdi. Artıq obraz aydınlaşmağa, ana bətnindən doğulan uşaq kimi başını göstərməyə başlayır, hekayə, bəxti gətirsə lap povest alınırdı və artıq o, yazının təsiri altındaydı.

Onun Tarıverdiyevi hərəkətləri, düşüncələri ilə tədricən göz önündə canlanır, get-gedə dolğunlaşır, təəccüblü dərəcədə canlı görünürdü və artıq yaradıcısını öz ardınca aparır, hətta yazıçı nə isə qəlp bir şeyi onun xarakterinə aid etmək istəyəndə sanki etiraz edirdi. Yazıçı Manafovun ürəyindən əvvəllər olduğu kimi- bu nə zaman olmuşdu? - isti dalğalar keçərək, nə isə yeni bir şeyin başlanğıcının qoyulduğunu xəbər verirdi. Kim bilir bir həftə, bəlkə də bir ay dünyada hər şeyi unudaraq şövq ilə işləyəcək, axı yaradıcılığın doğurduğu heyranlıq hissi heç nəylə müqayisəyə gələ bilməz! Artıq, artıq, artıq...

Qəfıldən qorxunc, təhqiramiz bir fikir beynində gurultu qoparıb partladı, öldürücü qəlpələr sıçrayaraq ürəyini, qəlbini yaraladı.

«Demək, fıkir beynini deşərək ağrıtmaqda davam edirdi - sən oğlunun ölümündən bacardığını əldə etmisən, qazandıqların oğlunun ölümü sayəsində mümkün olmuşdur. Oğlun ölməsəydi, sən də kitablarını arvadlarından başqa heç kim oxumayan yazıçılardan biri olaraq qalacaqdın...». «Axı, mən istəməzdim! - qəzəblə özünü müdafiə etməyə çalışırdı, -tale, tale belə rəva görmüşdü». «Bu, sənə bəraət vermir», - Başındakı səs rəhmsizcəsinə susmaq bilmirdi, - sən oğlunun ölümündən hər şey, hər şey»...

Manafov əlləriylə başını tutdu, qələmi tulladı, yazılı vərəqləri stolun üstündən süpürlədi, dərindən nəfəs alaraq bir neçə dəqiqə hərəkətsiz oturdu. «O, niyə, niyə məndən bu barədə soruşdu?! Nə demək istəyirdi?- fikirləşdi - bu nə deməkdir? O, nə üçün belə etdi? Mən çoxdan sakitləşmişdim, mən rahat idim, yaram sağalırdı, niyə bu sualı mənə verdi? Aman, Allah»... Bəli, oğlunun ölümü təkan verdi, bütün həyatıını dəyişdi, aləmə baxışıını dəyişdi, ətrafındakıları, dostlarını, məhəbbəti, işi, istedadı, yaxınlarını, həyatı, ölümün özünü də, varlığını da başqa cür dərk etməyə başladı. O başqa cür yazmağa başladı, əvvəlki kimi yox, lakin bu, o demək deyil ki... məgər əvvəlki kimi yaşasaydılar, o heç nə edə bilməsəydi, arvadı kimi öz  gücsüzlüyündə və dərdində boğulsaydı yaxşı olardı?! Varlı gərəksizlərin ikrah duyduqları şərəfsiz həyat sürsəydilər, o heç nəyə nail olmasaydı yaxşı idi? O, niyə soruşdu, varlığını alt- üst etdi, sualı ilə onu öldürdü. «Gərək elə bunu soruşaydı: sən hər şeyini verərdinmi ki, oğlumuz qayıtsın? Aman allah, məgər bu mümkündür? Bir də ki, belə bir razılaşma olmuşdu ki, sən məndən oğlumu alırsan, əvəzində isə... yox, yox, belə olsaydı mən heç bir vaxt... mən nə danışıram, nə danışıram, ilahi, məni bağışla, mən, mən oğlunu itirmişəm. Məgər Allahla muqavilə bağlamaq olar?! Belə işi ancaq şeytan bacarar, bu, iblisin işləkləridir. Məni bağışla, Allah, gör ağlıma nə gəlib - sən oğlumu əlimdən alırsan, əvəzində... Yox, yox, o vaxt belə fikir, heç fikrin kölgəsi də ola bilməzdi...

« Bəs indi?» - qəsdinə durmuş səs oğrun-oğrun soruşurdu. Indi? Bəs indi necə?» «Necə indi? Nə demək istəyirsən?» «Arvadın artıq soruşub, çavab ver!» «Mən ona o dəqiqə cavab verdim, heç bir an da fikirləşmədən». «İndi fikirləş»- səs əl çəkmirdi. «Fikirləşməyə ehtiyac yoxdur, mən... sən də bu... belə suallar vermə.. bu nə işgəncədir, Allahım?! Nəyə görə?» «Çoxdan yatmış bir şeyi oyatmağa qorxursan?»- səs susmaq bilmirdi «Yatan nədir? Nə?»  «Vicdan, nə olacaq ki... Ağır sözdü və ağır yuxuya gedib sənin vicdanın, oyatmaq istəmirsən, hə? Bir yoxla, bəlkə ölüb? Axı, Allah insanı yaradır, sənəti yox, bütün əməllər, peşələr sonra gəlir, çoxu da məkrdən. Insan isə Allahdandır və sən necə insansan ki, arvadının sualına cavab vermirsən? Uzun və ağır zəhmətlə qazandıqlarını itirmək çətindir? »

«Başa düşə bilmirəm? Başa düşə bilmirəm bu nə cəfəngiyyatdır?! Əgər mən imtina etsəm, oğlum diriləcək?» «Heç imtina edərsən, edərsən?Hə? Hə?» «Bəsdir, bəsdir, əl çək, mənim işim var, mənim işim var, mən işləyirəm.» «Sən vicdansız necə işləyəcəksən? Sən də özünə alüdə cızmaqaraçıların tayı olacaqsan?». «Necə? Yox. Yox, olmaram, mənim vicdanım var. Yatmayıb, ölməyib, mən bacararam, bacararam...»

Həyəcanlı fıkirlər sürətlə beynindən keçırdi və birdən hiss etdi ki, qırsaqqız olub mübahisə edən səs ondan əl çəkdi. Beynindəki ağırlıq bir anda keçdi, uçub buxarlandı, elə bil heç nə olmamışdı. O, rahat nəfəs aldı, mətbəxə keçdi, soyuducudan su götürüb içdi, sakitləşdi, geri qayıtdı, kinli-kinli arvadının yataq otağına tərəf baxdı, bir qədər durub qulaq kəsildi, özü də bilmirdi ki, qapısı kip bağlanmış otaqdan nə eşitmək istəyrdi - bəlkə onun ölümqabağı xırıltısını?

İş otağna tərəf addımladı. Yenidən qulaqlarında arvadının sualı aydın eşidilməyə başladı, verdiyi cavab da yadına düşdü, vaxtında işə düşmüş intuisiya, bunun sayəsində arvadının onun çaşqınlığını və tərəddüdünü başa düşməməsi. Ancaq indi, indi...

İş otağına girdi. O, stolun üstünə dağılmış kağızları səliqə ilə yığdı, bu vaxt lampanın gur işığı altında aydın seçilən tapancanı gördü. “Mən bunu nə vaxt çıxarmışam?”- ciddi-cəhdlə fikirləşərək yadına salmağa çalışdı.

 

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.10.2024)