Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün Teatr günüdürsə, ölkəmizin ən görkəmli teatr xadimlərini xatırlamağımız yerinə düşər. O cümlədən də, Sabit Rəhmanı. Elə bir teatr xadimini ki, XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatında, mədəniyyət və incəsənətində mühüm yer tutan ən görkəmli sənətkarlardandır.

Yazıçı, dramaturq, kinossenarist kimi Sovet dövrünün ictimai-siyasi prosesləri Sabit Rəhmanın əsərlərində öz əksini tapıb. Tamaşaları səhnəmizə yeni nəfəs, yeni mövzu və sağlam gülüş gətirib. 70 ildən çoxdur ki, səhnəmizdən “Toy”, “Xoşbəxtlər”, “Aydınlıq”, “Nişanlı qız”, “Əliqulu evlənir” və xüsusən də“Hicran” əskik olmur. Bütün bunlarsız Azərbaycan səhnəsinin nə qədər kasıb olacağını təsəvvür etdinizmi?

Ötən gün yazıçı, dramaturq, Azərbaycanın Əməkdar incəsənət xadimi Sabit Rəhmanın anadan olmasının 115-ci ildönümü tamam oldu.

Sabir Kərim oğlu Mahmudov (Sabit Rəhman) 1910-cu il martın 26-da Şəkidə dünyaya gəlib. 1926-cı ildə “Molla Nəsrəddin” jurnalında “Şeyx Samit” imzası ilə dərc olunan felyetonu ədəbiyyat aləminə yeni bir istedadın gəlişindən xəbər verirdi. 50-dən çox hekayə, “Vəfasız”, “Son faciə”, “Arzular” povestlərini, “Nina”, “Böyük günlər” romanlarını yazdıqdan sonra o, “Hicran”, “Ulduz” musiqili komediyalarını yazdı, daha çox səhnəmizin gülüşünün yaradıcısı oldu.

Amma Sabit Rəhman həm də rejimin simasızlığını, nöqsanlarını da göstərməkdəydi. Baxın, o, 1938-ci ildə “Toy” komediyasını yazıb. “Toy”un əsl mahiyyətini bilmək üçün böyük bir imperiyanın süqutunu gözləmək lazım gəlib. Ədəbiyyatşünas-tənqidçi Yaşar Qarayev yazırdı: “Mən həmişə heyrət edərdim ki, bu qədər şaqraq, şən və şux bir “Toy” “37”dən dərhal sonra 1938-ci ildə necə meydana çıxa və necə belə ucadan səslənə bilərdi?! Doğrudanmı, bu “Toy” - matəmdə bayram, vəba vaxtı işrət” idi?”

Sabit Rəhman dırnaqarası ideal sayılan sovet cəmiyyətinin nöqsanlarını gülə-gülə göstərməklə necə bir təhlükəli oyuna girdiyini də bilirdi, özü “Toy” komediyasını yazandan sonra demişdi: “Mən qabaqcadan bilirdim ki, yerim 37-ci ildə tutulan yazıçıların arasında olacaq. Lakin yazıçı borcumu yerinə yetirmək mənə üstün gəldi”.

Sabit Rəhmanın tamaşalarında Mirzəağa Əliyev, Sidqi Ruhulla, İsmayıl Osmanlı, Möhsün Sənani, Ağasadıq Gəraybəyli, Hökümə Qurbanova, Barat Şəkinskaya, Süleyman Ələsgərov kimi qüdrətli sənətkarlar iştirak edirdi.

İndi isə Sabit Rəhmanın Azərbaycan incəsənətinə töhfəsinin növbəti parlaq səhifələrinə keçək, çünki bu töhfələr  təkcə  teatrda deyil, o, həm də Azərbaycan kinosunun ən qiymətli inciləri sayılan “Arşın mal alan”, “O olmasın bu olsun”, “Koroğlu”, “Əhməd haradadır” kimi filmlərin ssenarisini də yazıb. Xüsusən qeyd edək ki, vaxtı ilə “Arşın mal alan” filminin kinossenarisini oxuyan Üzeyir bəy Hacıbəyli Sabit Rəhmana deyib: “Başqası mənim gülüşlərimi hoqqabazlığa çevirə bilərdi, amma sən gülüşlərimə ekran üçün can vermisən”.

Sabit Rəhman 1970-ci il sentyabrın 23-də Bakıda vəfat edib.

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.03.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycanın dünyaya bəxş etdiyi dahi incəsənət xadimləri sırasında bir ad çox möhkəm yer tutubdur - dünyaşöhrətli musiqiçi, XX əsrin ən böyük violonçel ifaçısı hesab edilən Mstislav Rostropoviç. Bu gün onun anadan olmasından 98 il ötür. 

Gəlin birlikdə görkəmli sənətkarın ömür yolu və yaradıcılığının bəzi məqamlarına nəzər salaq. Mstislav Leopoldoviç Rostropoviç 1927-ci il martın 27-də Bakıda, milliiyətcə yəhudi, tanınmış violonçel ifaçısı Leopold Rostropoviçin ailəsində dünyaya gəlib, uşaqlıq və gənclik illərini burada keçirib.

O, dörd yaşında ikən anasından fortepianoda, on yaşında isə atasından violonçeldə ifa etməyi öyrənib.

İkinci Dünya müharibəsi illərində Mstislav Rostropoviçin ailəsi Orenburqa, daha sonra 1943-cü ildə Moskvaya köçüb.

Mstislav Rostropoviç 16 yaşı olanda Moskva Konservatoriyasına qəbul olunub və orada fortepiano, violonçel ifaçılığı ilə yanaşı, dirijorluq və bəstəkarlıq ixtisaslarına da yiyələnib. Bu təhsil müəssisəsində Dmitri Şostakoviç və Sergey Prokofyev kimi böyük sənətkarlardan dərs alıb.

Gənc Mstislav Rostropoviç ilk violonçel konsertini 1942-ci ildə verib, üç il sonra isə SSRİ-də ilk dəfə keçirilən gənc musiqiçilərin birinciliyində qızıl medala layiq görülüb. Sovet İttifaqında şöhrət qazanmış gənc və son dərəcə istedadlı Mstislav Rostropoviç Sankt-Peterburq və Moskva konservatoriyalarında pedaqoji fəaliyyətlə də məşğul olub, çoxsaylı ifaçıların yetişməsində əmək sərf edib.

O dönəmlərdə Qərblə soyuq müharibə aparan SSRİ Qərb musiqisini də yasaq elan etmişdi, bununla belə, dahi Rostropoviçə tabu qoymaq mümkün deyildi. O, 1964-cü ildə Qərbi Almaniyada çıxışı ilə dünya klassik musiqisevərlərinin rəğbətini qazanıb, həmin illərdə Qərbi Avropanın bir neçə qabaqcıl bəstəkarları ilə tanış olub.

Mstislav Rostropoviç 1967-ci ildə Böyük Teatrda P.Çaykovskinin “Yevgeni Onegin” operasına yüksək dirijorluq istedadını da nümayiş etdirib.

Dünyaşöhrətli musiqiçi üçün D.Şostakoviç, S.Prokofiyev, B.Britten, A.Şnitke və digər bəstəkarlar əsərlər yazıb. Mstislav Rostropoviç D.Şostakoviçin violonçel üçün konsertlərinin ilk ifaçısıdır. O, dahi bəstəkarın “Birinci konserti”ni London musiqisevərlərinə təqdim edib.

Mstislav Rostropoviç 1977-1994-cü illərdə Vaşinqtonda ABŞ Milli Simfonik Orkestrinin bədii rəhbəri və dirijoru kimi fəaliyyət göstərib, Svyatoslav Rixter və Vladimir Horovits kimi məşhur musiqiçilərlə çalışıb. O, həmçinin Mstislav Rostropoviç Musiqi Festivalının təsisçisi və Birləşmiş Krallıqda B.Britten və Piter Pirsin təsis etdikləri Aldeburq Festivalının mütəmadi iştirakçısı olub.

Mstislav Rostropoviç sovet ideologiyasının ən təhlükəli illərində belə demokratik ideyaları çəkinmədən səsləndirib, bunun altından xüsusi xətt çəkməliyik.

Dünyaşöhrətli musiqiçi çoxsaylı mükafatlara və ordenlərə, o cümlədən “Heydər Əliyev” ordeninə, Fransanın “Şərəf Legionu” ordeninə, müxtəlif universitetlərin fəxri doktoru adına və digər mükafatlara layiq görülüb. Mstislav Rostropoviç UNESCO-nun səfiri kimi bir çox təhsil, tədris və mədəni layihələri dəstəkləyib. O, həyat yoldaşı Qalina Vişnevskaya ilə birlikdə Azərbaycanda da bir sıra sosial layihələrdə yaxından iştirak edib.

2002-ci il martın 4-də Bakıda dahi sənətkarın ev-muzeyi açılıb. M.Rostropoviç həyat yoldaşı ilə Azərbaycana vaxtaşırı gəlib və Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyasında təkmilləşmə sinifləri təşkil etməklə Azərbaycan musiqi sənətinə də dəyərli töhfələr verib.

Böyük sənətkarın həyatından bir epizodu da qeyd edək. Onun violonçeli London auksionunda 2,5 milyon funt-sterlinqə satılıb.

Mstislav Rostropoviç 2007-ci il aprelin 27-də Moskvada vəfat edib. Prezident İlham Əliyevin müvafiq Sərəncamı ilə onun anadan olmasının 90 illiyi Azərbaycanda dövlət səviyyəsində qeyd edilib.

Dünyaşöhrətli musiqiçi və görkəmli ictimai xadim, insan hüquq və azadlıqlarının fəal müdafiəçisi, SSRİ Xalq artisti Mstislav Rostropoviçin Onun əziz xatirəsi hər zaman Azərbaycan xalqının yaddaşında yaşayacaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.03.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Teatrı kim sevir?

Və kim sevmir?

Təəssüf hissi ilə deyə bilərəm ki, günümüzdə ikincilər daha çoxdur. Mən üzümü birincilərə tuturam, amma elə ikincilərin də fikrində inqilab oyatmaq fikri ilə təntənə ilə qeyd edirəm ki bu günü – martın 27-ni dünya Beynəlxalq Teatr Günü kimi qeyd edir.

Bəs niyə məhz bu gün? Bu əlamətdar tarix Beynəlxalq Teatr İnstitutunun 1961-ci ildə Vyanada keçirilmiş IX konqresində qəbul edilmiş qərara əsasən təsis olunub. Devizi isə belədir: “Teatr – xalqlar arasında qarşılıqlı anlaşmanın və sülhün möhkəmləndirilməsi vasitəsidir”.

Ənənəyə əsasən, hər il Beynəlxalq Teatr Günü münasibətilə görkəmli teatr xadimləri ictimaiyyətə müraciət ünvanlayırlar.

Yaranmasının 152-ci ildönümü qeyd edilən Azərbaycan teatrı da ötən müddət ərzində böyük inkişaf yolu keçib, beynəlxalq aləmdə layiqincə tanınıb və bu gün də uğurla inkişaf edir.

Və bəri başdan qeyd edim ki, hər zaman sənət adamlarına diqqət və qayğı ilə yanaşan Prezident İlham Əliyevin 2013-cü il 1 mart tarixli Sərəncamı ilə ölkəmizdə ayrıca  “Milli Teatr Günü” də təsis edilib. Sərəncama əsasən milli mədəniyyətin inkişafında və ölkənin mədəni həyatında milli teatrın əhəmiyyəti və rolu nəzərə alınaraq hər il martın 10-u Azərbaycan Respublikasında “Milli Teatr Günü” kimi qeyd edilməsi qərara alınıb.

Gəlin bu əlamətdar 27 mart günündə teatr tariximizə nəzər yetirək. Azərbaycan teatr sənəti çox qədim və zəngin bir tarixə malikdir. XIX əsrin ikinci yarısından başlayaraq ölkəmizdə cərəyan edən ictimai-siyasi hadisələr maarifçilik hərəkatının inkişafına güclü təkan vermişdi. Həmin dövr Azərbaycan teatrı üçün də əlamətdar olmuşdu. Belə ki, böyük mütəfəkkir Mirzə Fətəli Axundzadə tərəfindən ədəbiyyatımıza dram janrının gətirilməsi xalq teatrının peşəkar teatr sənətinə çevrilməsində həlledici rol oynamışdı. Görkəmli maarifçi Həsən bəy Zərdabi və yazıçı Nəcəf bəy Vəzirovun təşəbbüsü ilə 1873-cü ildə Bakıda M.F.Axundzadənin “Lənkəran xanının vəziri” və “Hacı Qara” komediyalarının tamaşaya qoyulması ilə Azərbaycanda, eləcə də bütün müsəlman Şərqində dünyəvi, peşəkar teatrın təməli qoyulmuşdur.

Uzun və şərəfli bir yol keçmiş Azərbaycan teatrı son illər ərzində daha da möhkəmlənərək yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoyub. Bu gün ölkəmizdə 30-a yaxın dövlət teatrı fəaliyyət göstərir. Bu teatrlarda 1000-ə yaxın aktyor çalışır.

Ölkə prezidenti İlham Əliyevin 2009-cu il 18 may tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan teatrı 2009-2019-cu illərdə” Dövlət Proqramı uğurla həyata keçirilir. On illik bir dövrü əhatə edən proqram çərçivəsində Abdulla Şaiq adına Azərbaycan Dövlət Kukla, S.Vurğun adına Azərbaycan Dövlət Rus Dram, Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar, Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram, Azərbaycan Dövlət Akademik Musiqili, Mingəçevir, Şuşa, İrəvan, Ağdam və Füzuli Dövlət Dram teatrlarının binalarında yüksək səviyyədə təmir-bərpa və yenidənqurma işləri aparılıb.

Ötən illər ərzində teatrlarımız dünyanın 20-dən artıq ölkəsində, o cümlədən ABŞ, Almaniya, Türkiyə, Rusiya, Belarus, Gürcüstan, Fransa, Mərakeş, Finlandiya, İran, Misir, Hollandiya, Estoniya, Bolqarıstan, Ukrayna, Türkmənistan, Tacikistan, Başqırdıstan, İsveçrə, Moldova və Serbiyada keçirilən beynəlxalq tədbirlərdə Azərbaycanı layiqincə təmsil ediblər. Eyni zamanda, xarici ölkələrdən 10-dan çox teatr kollektivi Azərbaycanda qastrol səfərində olub, 30-dək tanınmış rejissor, baletmeyster xoreoqraf, teatr rəssamı tamaşa hazırlamaq üçün ölkəmizə dəvət edilib.

Bu gün biz əminliklə deyə bilərik ki, Azərbaycan teatrını qarşıda daha yeni, daha parlaq uğurlar gözləyir.

Bayramınız mübarək, əziz teatr xadimləri! 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.03.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Etiraf edək ki, adəm ovladının ixtiraları arasında, insan şüuruna uzun illərdir ki, televiziyadan güclü təsir edən, başqa bir vasitə hələ ki, tapılmayıb (yalnız son dönəmlərdə internet onu üstələməkdədir). Televiziyanın əhatə dairəsi o qədər böyükdür ki, hər hansı bir istedadlı şəxsi qısa bir zamanda ölkə miqyasında məşhurlaşdıra, sevdirə bilir. Bu gün sizə belə şəxslərdən biri- jurnalist, televiziya aparıcısı, prodüser, rejissor İlhamiyyə Rzadan söhbət açmaq istəyirəm. O İlhamiyyə Rzadan ki, bu qədər populyarlığına rəğmən, hələ də ona heç bir fəxri ad verilməyib...

26 mart 1967-ci ildə Qazax rayonunda anadan olub. Orta təhsilini 1984-cü ildə Bakı şəhəri 42 saylı tam orta məktəbdə başa vurub. Həmin il Azərbaycan Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsinə daxil olub. Tələbə ikən "МолодежьАзербайджанa" qəzeti ilə ştatdankənar müxbir kimi əməkdaşlıq edib. 1989-cu ildə universiteti bitirdikdən sonra AzTV-də işə başlayıb, "Xəbərlər" redaksiyasında müxbir işləyib. Sonralar ABA TV, Lider TV, Space TV və ANS TV-də çalışıb. Bu yaxınlara qədər ömür-gün yoldaşı, yazıçı Həmid Herisçi ilə "Xəzər səhər" verilişini aparırdı. Hazırda Cəbrayıl, Qubadlı və Zəngilanda Bərpa, Tikinti və İdarəetmə Xidməti adlı qurumda İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsinin müdiri vəzifəsində çalışır və Mədəniyyət TV-də "Mədəni tənqid" verilişinə aparıcılıq etməyə hazırlaşır.

"Gündəlik Azərbaycan", "525", "Azadlıq", "Bizim Yol", "Zerkalo" qəzetlərində məqalələri dərc olunub. "Həsən bəy Zərdabi adına jurnalistika milli mükafatı"na layiq görülüb. Bir çox nüfuzlu jurnalistika müsabiqələrinin münsiflər heyətinin üzvüdür. Bütün bunlarla yanaşı, bir sıra azərbaycan filmlərinə redaktorluq edib.

"Gecə kanalı" adlı kitabı işıq üzü görüb...

Möhkəm iradəli, səbirli, səmimi, eyni zamanda təmkinli xanımdır. Etik normalara ciddi riayət edir. Onun üçün abır-həya insana xas olan ən müsbət xüsusiyyətlərdən biridir. Çox qabiliyyətli və səliqəlidir. Qəlbi ruh coşqunluğu ilə doludur. Həmişə ayaq üstə qalmağı və daima nə iləsə məşğul olmağı xoşlayır. Necə deyərlər, rahatlığını fəallıqda, hərəkətdə tapır...

Deyir ki:- “Bizim cəmiyyətdə peşəkar olmaq çox çətindir. Çünki peşəkarlıq üçün təhsil almaq, savadlı olmaq lazımdır, bacarıqlarını tətbiq edə biləcək, özünü inkişaf etdirəcək, təcrübə qazanacaq bir mühitin olması vacibdir. Bu gün bizdə peşəkarlığı inkişaf etdirmək üçün mühit yoxdur. Jurnalistikada biznes mühiti inkişaf etdirilməyib. Azad rəqabət mümkün deyil. Çünki söz və ifadə azadlığı məhduddur. Yalnız bu azadlıqlardan istifadə edən KİV rəqabətdə qalib gələ bilər. Hazırda ancaq maliyyə dəstəyi və siyasi dəstək alan KİV- lər öndədirlər...”

Kifayyət qədər həyat qüvvəsi var. Çətinliklər yarananda özünü itirmir, əksinə məqsədinə nail olana qədər gərgin işləməkdə davam edir. Çox götür-qoy etməyi, ən yaxşı üsulu tapmağı vaxt itkisi hesab etdiyindən dərhal işə girişməyə üstünlük verir. Öz qabiliyyətinə o qədər əmindir ki, uğursuzluq barədə heç zaman düşünmür və məhz buna görə də çox vaxt müvəffəqiyyət qazanır. Necə deyərlər, problemlərin üzərinə elə bir enerji və qətiyyətlə atılır ki, onların çoxu sadəcə əriyib gedir. Həyat yoldaşı ilə eyni mühitdə olduğundan özünü şanslı adam hesab edir. Onunla işlədiyi illəri fəaliyyətinin ən məhsuldar vaxtları sayır...

“Həmidlə işləmək həddindən çox rahatdır, həm də maraqlıdır. Əvvəla çox dəqiq və səliqəlidir. İkincisi də hər zaman ondan öyrənməli şeylər var. İstənilən sahəni mütəxəssis qədər dərindən bilir. Bu, qüvvələrimizin qənaət edilməsi üçün gözəl fürsətdir. Mövzunu konseptual olaraq anlamağa, problemli məqamları tanıyıb vurğulamağa kömək edir. Həyat yoldaşı olaraq, deyə bilərəm ki, Həmid məişətdə çox köməksizdir. Amma kömək etmək niyyəti və təşəbbüsləri var. Məncə, bu daha vacibdir. “Space”də işlədiyimiz zaman, Həmid bütün gənclərə kömək edirdi, ideya verirdi, onlar Həmidi çox sevirdilər.”- söyləyir.

Xoşbəxtlikdən, yaddaşı çox zəifdir. Onu yalnız hal-hazırda baş verənlər maraqlandırır və əgər yeni nə isə diqqətini cəlb edirsə, keçmiş haqqında bütün fikirləri yoxa çıxır. Burada və indi prinsipi ilə fəallıq göstərir, çünki onu maraqlandıran məhz budur...

Deyir ki- “Bizim vaxtımızda söyləyirdilər ki, təvazökarlıq insanın bəzəyidir, insanın baş ucalığıdır. İndi təvazökar insana bilirsiniz necə həqarətlə baxırlar? Sadədil, avam, hətta axmaq kimi baxırlar. Səmimi olduğuna görə adama səmimiyyətini irad tuturlar. Təbii ki, dəyərlərin dəyişib, dəyişməməsindən asılı olmayaraq ölçü hissinin olması çox gözəldir. Səmimiyyətdə də ölçü olmalıdır. Amma bütovlükdə biz cəmiyyətdən danışırıqsa, mən bəzən özümə hesabat verməli oluram. Düşünürəm ki, filan yerdə çox səmimi danışsam, bu mənim əleyhimə işləyəcək. Lakin vaxt vardı ki, məni səmimiyyətimə görə sevirdilər. O vaxt. sənət adamlarının şəxsi həyatı indiki qədər insanlara maraqlı deyildi. Uzaq başı onların geyimləri maraqlı ola bilərdi. İndi isə əksinədir, adamın məişəti, ailəsi, həyat tərzilə də maraqlanırlar...”

Bəli, haqqında söhbət açdığım İlhamiyyə Rza insanlar arasında səmimiyyətin, sevginin get-gedə azaldığından gileylənsə də, içindəki insan sevgisi hələ də onu tərk etməyib. “Sağlam həyat uzmanları hər şeyi deyir, bircə bundan başqa: çox yaşamaq, özü də ağrı acısız yaşamaq istəyirsinizsə, xeyrə, ədalətə, sevgiyə, dostluğa olan inamınızı itirməyin!”- söyləyir...

Baharın bir xoş günündə dünyaya gələn və yaradıcılığı, istedadı ilə qoca dünyamıza yaz təravəti qatan İlhamiyyə Rzanın bu gün - martın 26-sı növbəti ad günüdür. Onu bu münasibətlə təbrik edir, möhkəm can sağlığı, firəvan həyat, yaradıcılıq uğurları arzulayırıq...

Yeni yaşı mübarək olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.03.2025)

Xədicə Əliyeva, "Ədəbiyyat və incəsənət"

Gözlərimi açıb çarpayıdan aralanıb aynanın qarşısına keçdim. Öz surətimə baxdım. Baxdım, baxdım. Necə də unutmuşdum özümü, özümü tapmaq üçün çıxdığım bu yolda. Sanki çıxdığım bu səfərdə limana boş gəmi göndərmiş, özüm yaddan çıxmışdım. Bu mən idim, mən. 

Cisimlər ruhlara geyindirilən libasa bənzəyirdi. Hər kəsin libası fərqli idi və kimsə bunu özü seçə bilmirdi. Kim bilir, bəlkə də, indi şikayətləndiyimiz cismimizi elə özümüz seçmişdik. Bəziləri bu libasdan məmnun, bəziləri şikayətçi, bəziləri də yarım qalmışdı. Görəsən, insan öz surətini özü seçə bilsəydi, neçə bədənlər, surətlər fərqli olacaqdı. Və bu halda sevgisiz qalan ruhlar sevgi tapa biləcəkdimi? Yoxsa, bir çox çirkin ruha geyindirilmiş cisimlərin ardındakı həqiqəti görüb iyrənəcəkdimi yenə də insanlar sevməkdən?

Nə idi sevgi, sevilmək? Nəyə görə sevirdik və nə üçün sevilirdik?

Hər kəsin dilindən sevginin mənası fərqli intonasiyada, fərqli tempdə, fərqli emosiyalarla səslənirdi. Əslində, dünyada bütünləşmiş sevgi anlayışı yox idi. Çünki, bir çox insan əskik tərəfinə rəğmən sevilirdi, ən azından elə bilirdi. Konkret olaraq bir insanda bu olarsa, sevilər, bu olmazsa, sevilməz anlayışı olsa da, bu, sadəcə insanların uydurması idi.

Hər insan cisminin, ruhunun fərqliliyinə görə ən az bir ruh tərəfindən sevilir, məncə və problem sevgisizlik, sevilməmək deyildi, əslində. Problem bizim üçün doğru olan insanın, bir başqasının doğrusu olması və bir digər insanın da doğrusu biz olmağımıza rəğmən, bizim bir digərinin doğrusu olmağımız idi.

Bəzən o qapını tapıb zəngini çalırıq. Bəzən o qapını heç tapıb zəngini çalma fürsətimiz belə olmur, bəzən zənnimizdəki qapı əvəzinə başqa qapının zəngini  çalırıq və o qapı açılandan sonra yanlış qapını döydüyümüzü anlayırıq.

Bəzən isə, həqiqətən doğru qapını tapmağı bacarırıq.

Mənə görə isə, ən faciəli olanı yanlış qapıları doğru zənn edib, doğru qapının zəngini çalmağa gecikərək itirdiklərimizdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.03.2025)

Səbinə Yusif, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün - martın 26-sı Qazax mahalının dəyərli oğlu, şair, publisist, tərcüməçi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü Davud Nəsibin vəfatının ildönümüdür, vəfatından tam 22 il keçir. 

Rəhmət və ehtiramla anırıq.

Davud Nəsib

ŞAİR MÜKAFATI

Seyr elə elləri nəğmə dilində,

Torpağa yaxşı bax, işıqlı boylan.

Bir yarpaq ağacın düşsə "əlindən",

Qoyma xəzan ola, dalınca haylan.

Göylər ulduzuna məhəbbətlə bax:

Ən parlaq ulduzlar torpaq üstədir.

Bəlkə, nə bilirsən, bu gün, ya sabah

Vətən özü səndən ulduz istədi.

Doğmalıq axtarma hər kəlmə sözdə,

Vermə öz ömrünü yelə, hayıfdır.

Bu torpaq, oğlunu sinəsi üstə

Şöhrəti sayıbdır, tacı sayıbdır.

Şöhrətçün nahaqdır yüz çalış-vuruş,

Diləyin səndə yox, diləklərdədir.

Yazdığın şeiri də sən eldən soruş, -

Xalqın mükafatı ürəklərdədir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.03.2025)

Qoşqar İsmayılzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Mən övladam...

Öz valideynlərim üçün oğulam. Dünyanın min bir cinayətini işləmiş də olsam, üstündən on illər keçsə, dərim qırışıb, saçlarım ağarsa da, mən yenə də onların gözündə donmuş zamanda qalan bir uşağam. Onların mənəvi borcunu illər ötsə də heç bir maddi ödəmə ilə qaytara bilmərəm.

Mən atayam...

Övlad sahibiyəm. Hər gün gözlərini saatın əqrəbinə dikən, gəliş saatımı səbirsizliklə gözləyən, qapı döyüləndə "atam gəldi" deyib sevinc içində qapıya qaçan bir övladın atasıyam. Adi bir xəstəliyə dözümüm olmasa da, onun gözündə dünyanın ən məğlubedilməz qəhrəmanıyam. Mənim üçün ən üzücü hal bəzən ona məcburiyyətdən danışdığım yalanları həqiqət kimi qəbul etməsidir. Məsələn, mağazada bəyəndiyi bir əşyanı cibimə uyğun olmadığından ala bilmədikdə "o yaxşı deyil, keyfiyyətsizdir, zərərlidir, başqa bir şey seç alaq" deməyimdir.

Hər gün iş saatının bitməsini, yolda işıqforların qırmızı işığının rəqəmlərini saymağım, evə tələsib onu görmək istəyimdən irəli gəlir. Nə qədər dərdli, nə qədər mənəvi yorğun olsam da, onun bir saf gülüşü, bircə sarılması bütün hər şeyi bir andaca unutdurur.

Bəzi zamanlar evə tərəddüdlə getməli oluram. Bilərək zaman gecikdirirəm, çünki gün ərzində onlarla sual cavablandırmağıma rəğmən, "ata, mənə nə almısan?" sualı qarşısında aciz qalmaq məni çox məyus edir.

Mənim üçün ən önəmlisi övladımın gələcəyidir. Onun daim xoşbəxt və uğurlu olmasını istəyirəm. Bunun üçün də əlimdən gələnin ən yaxşısını etməyə çalışıram.

Mən bir həyat yoldaşıyam...

Uzunluğunu bilmədiyim bir ömür yolunda, mənimlə yoldaşlıq edən bir insana layiqli həyat yoldaşı olmağa çalışıram. Daim sevgimizə sadiq qalır, onu əsən küləklərdən, sərt fırtınalardan qoruyan bir keşikçi kimi yanında dayanıram. Bu sevgiyə yeni doğulmuş körpə kimi həssas yanaşıb diqqətli davranıram. Ailə ilə bağlı hər hansı bir məsələdə addım atmadan öncə qarşılıqlı fikir mübadiləsi aparır, sonra qərar verirəm.

Biz bu məsuliyyətli həyat yoluna birgə qədəm qoymuşuq. Ruhumun yorğunluğu yalnız onun bir təbəssümündə, ümid dolu baxışlarında təskinlik tapa bilir.

Mən bir vətəndaşam...

Vətəndaş olaraq öhdəliklərimi, vəzifələrimi, hüquq və azadlıqlarımı gözəl bilirəm. Vətənimin həqiqətən bir parçası olmaq üçün əlimdən gələni əsirgəmirəm. Onun bir dırnağına, bir telinə zərər gəlməsini istəmirəm. Mən onu bölgələrə bölmürəm; mənim üçün onun hər qarışı, bir ovuc torpağı belə doğmadır, əzizdir. Əgər bir gün düşmən bu torpağa göz dikərsə, yatmaq üçün övlada, yoldaşa yastıq olan sinəm düşmən üçün sipər, yıxılana kömək üçün uzadılan əlimsə səngərdə düşmənə tuşlanmış silahın tətikçisinə çevrilər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.03.2025)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

1.

Bakıda Bolşevik inqilabı olur, fəhlə-kəndli hökuməti qurulur. 

Qırmızı komissar kepkası əlində tribunaya çıxıb Bakı zəhmətkeşlərinə deyir:

-Biz kommunizmə doğru gedəcəyik. Kommunizmdə cəmi 2 saat işləyəcəksiz.

Bu zaman Dərdayıl zəhmətkeşlərin arasından qışqıraraq soruşur: 

-Bəs nahar fəsiləsi nə qədər olacaq?

2.

Artıq yanıb kül olmusansa, “yanğın” deyə çığırmağının nə faydası var, insan?

3.

Kişi olmaq qadın olmaqdan dəfələrlə yaxşıdır. 5-6 kişiylə yatan arvad fahişə adlanır, amma 5-6 arvadla yatan kişisə Sultan!

4.

Mərhum şair Əli Kərim ən bəxtsiz şairdir. Çünki harda onun adıyla bağlı bir tədbir keçirmək istəyirlərsə yerli icra hakimləri təlaşlanıb icazə vermirlər. 

Gəl indi bunları başa sal ki, ay dadi-bidad, vallah bu Əli Kərimin o Əli Kərimliyə heç bir aidiyyatı yoxdur. 

5.

Əziz gənclər! 

Əgər siz toyunuzda möhtəşəm atəşfəşanlıq istəyirsinizsə, onda toyunuzu noyabrın 8-nə - Zəfər gününə salın! 

@sərtyel

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.03.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün şeir vaxtıdır. Sizlərə Fərqanə Səfərlinin şeirləri təqdim edilir.

GƏLİRƏM

Yerin pis əməlindən

Üşüyürəm, İlahi -

Göydə bir ocaq qala,

Qızınmağa gəlirəm.

Çiynimdəki hörüklər

Mələklərə yol açıb -

Dəftərimi bilməkçün

Arınmağa gəlirəm.

Qaranlıq peşimandı,

Qardaş bilib işığı -

Kəfənin iç üzünə

Sarınmağa gəlirəm.

Biz uçmaq vərdişini

Doğuluşdan itirdik -

Bir kəpənək belində

Barınmağa gəlirəm.

YENƏ

Yenə durna qatarı,

Yenə sazaq bir hava.

Yenə könlüm yön alır

O isti uzaqlara...

Yenə gün batımını

gözləyir qamış səsi,

Bir də həsrət qoxuyan

Kədərimin naləsi...

Yenə günəş gedəcək

Öz doğma ocağına.

Yenə düşər qaranlıq

Yerin kor bucağına.

Yenə...

Yenə burda mən,

Bir də azğın ümidlər -

Həm məni, həm özünü

Xəyallara kilidlər.

SEVGİ VALSI

Gəl, rəqs edək səninlə,

Mələklər savab yazsın

Çiynimizdə ritmlə...

Gəl, üzümüz ölümə

Dözək hər bir zülmə.

Zaman şərə qarışsın,

Gecənin işıqları

Gözümüzdən alışsın...

Tərləsin əllərimiz

Valsın şən notlarında.

Büdrəsin ayağımız

Zər qırçınlı donumda.

Cismim ağırlıq etsin,

Sol qoluna əksimi -

Oynayaq sənin ilə

Ölümsüzlük rəqsini.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.03.2025)

Nigar Həsənzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycanın zəngin dini və memarlıq irsinin ən dəyərli nümunələrindən biri olan Sündü Məscidi Şamaxı rayonunun Sündü kəndində yerləşir. Bu qədim məscid, yalnız ibadət yeri olaraq deyil, həm də tarix və mədəniyyətin, keçmişin canlı şahidi kimi böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Yolumu oradan saldım və sizlər üçün də bu reportajı hazırladım.

Şamaxı – qədim tarixə malik bu yurdun başı çox bəlalar çəkib. Erkən əsrlərdə müxtəlif işğalçı orduların bura yürüşü, dağıdıcı zəlzələlər, ötən əsrdə erməni talanları bu yurdu vuran qoyub, tarixi abidələrini məhv edib. Günümüzə gəlib çıxan çox az artefaktlar var ki, söz açaçağım məscid də onlardan biridir.

Sündü Məscidi erkən İslam dövrünün nadir memarlıq nümunələrindən biri olaraq, Azərbaycan İslam tarixinin ilkin mərhələlərini əks etdirir. Məscidin tarixi, onun inşa tarixi ilə bağlı müxtəlif nəzəriyyələr və memarlıq xüsusiyyətləri bu abidənin əhəmiyyətini daha da artırır.

Sündü Məscidinin inşa tarixi ilə bağlı müxtəlif mənbələrdə fərqli məlumatlar yer alır. Bəzi tarixçilər və mənbələr, 920-ci ili Əbu Tahirin dövrünü işarə edərək, məscidin həmin dövrdə inşa edildiyini bildirirlər. Bu dövr, İslamın Azərbaycan ərazisində geniş yayıldığı və dini abidələrin artdığı bir zaman kəsiyinə təsadüf edir. Digər bir nəzəriyyəyə görə, Sündü Məscidi 743-cü ildə, ərəblərin Azərbaycana yürüşü zamanı tikilib. Bu fikir, onun İslamın ilk yayıldığı dövrlərə aid edildiyini göstərir və həmin dövrün dini və mədəni izlərini daşıyan abidələrdən biri olduğunu sübut edir.

Məscidin inşa olunmasında əsas məqsəd, bölgədə İslamın yayılmasını sürətləndirmək və yerli əhalinin dini tələbatını qarşılamaq olub. Həmin dövrdə ərəb xilafətinin ərazisi genişləndikcə, bölgədə yeni məscidlərin və dini mərkəzlərin inşa edilməsi ehtiyacı yaranıb. Sündü Məscidi də bu ehtiyacları ödəmək məqsədilə tikilib və bölgə əhalisinə dini ibadətlərini yerinə yetirmək üçün xidmət edib.

Sündü Məscidi, erkən İslam memarlığının əlamətdar nümunələrindən biri olaraq diqqət çəkir. Məscidin memarlıq xüsusiyyətləri dövrün tikinti üslubunu əks etdirir və həmin dövrün mədəniyyətini təcəssüm etdirir. Məscidin inşasında istifadə olunan materiallar və tikinti üsulları, onun uzunmüddətli və möhkəm qalmasını təmin edib.

Material və Tikinti Üsulu

Məscidin inşasında əsasən yerli təbii daşlardan istifadə olunub. Bu, onun dözümlülüyünü artırıb və əsrlər boyu mövcudluğunu qorumağa kömək edib. Eyni zamanda, təbii daşların istifadəsi, tikilinin harmoniyasını və mühitə uyğunluğunu təmin etmişdir. Mühüm memarlıq xüsusiyyətlərindən biri də, daşların necə incə işlənməsi və mükəmməl birləşdirilməsidir. Bu, o dövrün inşaatçılarının yüksək bacarığını göstərir.

Minarənin Olmaması

Məscidin minarəsinin olmaması onun erkən İslam dövrünə aid olmasının əlamətlərindən biridir. O dövrdəminarələrin olmaması ümumi memarlıq ənənəsi idi və azan adətən məscidin damından və ya yaxınlıqda yerləşən hündür bir yerdən verilirdi. Minarə olmaması, məscidin sadəlik və təvazökarlıq prinsipini əks etdirir.

Qalın Divarlar və Müdafiə 

Funksiyası:

Məscidin qalın divarları onun yalnız ibadət yeri kimi deyil, həm də müəyyən bir müdafiə funksiyasını da yerinə yetirdiyini göstərir. O dövrün müharibəli şəraitində kəndlər və məscidlər tez-tez düşmən hücumlarına məruz qalırdı. Bu səbəbdən, məscidlərin möhkəm və müdafiəyə uyğun inşa edilməsi vacib idi.

İşıqlandırma Sistemi:

Məscidin daxili mühiti, kiçik pəncərələr vasitəsilə işıqlandırılır. Bu pəncərələr, məscidin daxilinə təbii işığın girməsinə imkan verir və ibadətə uyğun rahat bir mühit yaradır. Günəş işığı, məscidin içindəki qapalı məkanlara yayılaraq ibadət edən şəxslər üçün sükunət və tənhalıq atmosferi yaradır.

Sündü Məscidinin daxili quruluşu sadə, lakin funksionaldır. İbadət edənlər üçün ən əlverişli şəraitin yaradılması, həmçinin səsin düzgün yayılması üçün mükəmməl bir akustika nəzərə alınıb.

Sündü kəndi Azərbaycanın ən qədim yaşayış məntəqələrindən biridir. Kəndin tarixi, təkcə bu gün deyil, həm də arxeoloji tədqiqatlarla ortaya çıxarılan faktlarla təsdiqlənir. Kəndin əsrlər boyu Azərbaycanın dini və mədəni həyatında mühüm yer tutduğunu göstərən bir çox tapıntılar mövcuddur. Sündü Məscidi də bu qədim kəndin bir hissəsi olaraq, həm dini, həm də tarixi cəhətdən böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Şamaxı, həmçinin Azərbaycanın İslam tarixi baxımından mühüm bir şəhər olmuşdur. Burada bir çox məscid və dini abidə inşa olunub. Sündü Məscidi, bu bölgənin dini-mədəni irsinin vacib bir hissəsi olaraq, Şamaxının tarixi əhəmiyyətini daha da artırır.

Sündü Məscidi zaman-zaman müxtəlif tarixi hadisələrin və dəyişikliklərin təsirinə məruz qalıb. Məscidin ilkin görünüşü müxtəlif dövrlərdə təmir və bərpa olunub, hər bir bərpa mərhələsi məscidin orijinal memarlıq xüsusiyyətlərini qorumağa çalışıb.

Şirvanşahlar dövründə:

 Məscidin divarlarında yaranan çatlar və digər zədələr təmir edilib və məscidin ilkin görünüşü qorunub saxlayıb. Bu dövr, Azərbaycan memarlığında klassik dövrün başlandığı bir mərhələdir.

Sovet dövrü:

Sovet hakimiyyəti illərində məscid, digər dini abidələr kimi, uzun müddət fəaliyyətini dayandırıb və baxımsız vəziyyətə düşüb. Bu dövrdə məscid, həm də dini təhsil və ibadət mərkəzi olaraq fəaliyyətini dayandırıb.

Müstəqillik Dövrü:

Azərbaycanın müstəqillik qazandıqdan sonra, məscid əsaslı şəkildə bərpa edilib və ibadət üçün yenidən açılıb. Azərbaycan dövləti, tarixi və mədəni abidələrin qorunmasına böyük diqqət yetirib və Sündü Məscidi bu siyasətin ən gözəl nümunələrindən biridir.

Məscidin bərpa olunmasında məqsəd, yalnız onun fiziki vəziyyətinin yaxşılaşdırılması deyil, həm də yerli əhalinin dini-mədəni irsə sahib çıxmasına, bu irsi qorumağa və gələcək nəsillərə çatdırmağa kömək etməkdir.

Sündü Məscidi, Azərbaycanın İslam mədəniyyəti və memarlığı üçün mühüm bir əhəmiyyət daşıyır. Onun:

-Tarixi abidə kimi qorunması,

-İslamın Azərbaycanda yayılmasında oynadığı rol,

-Memarlıq xüsusiyyətləri baxımından unikal olması,

-Erkən İslam dövrünün tikinti ənənələrini əks etdirməsi - məscidi dəyərli bir tarixi və dini abidəyə çevirir.

Bu məscid, yalnız Azərbaycan xalqının dini irsinin bir hissəsi deyil, həm də onun tarixinin, mədəniyyətinin və memarlığının bir parçasıdır. O, əsrlər boyu Azərbaycanın İslamla təmas dövrünü və həmin dövrün dini həyatını təsvir edir.

Sündü Məscidi, Azərbaycanın ən qədim dini və memarlıq irsinin vacib nümunələrindən biridir. Onun inşa tarixi, memarlıq üslubu və İslam mədəniyyətindəki rolu onu dəyərli bir tarixi abidəyə çevirir. Uzun əsrlər boyu mövcudluğunu qoruyan bu məscid bu gün də fəaliyyətini davam etdirir və ibadət üçün açıqdır.

O Azərbaycanın İslamla ilk təmas dövrlərini və mədəniyyətinin yaranışını əks etdirən mühüm maddi-mədəni irs nümunəsidir. Sündü Məscidi, həm də Azərbaycanın dini və mədəni müxtəlifliyinin simvolu olaraq, xalqımızın zəngin mədəni irsini gələcək nəsillərə ötürməkdə davam edir.

Tarixi əhəmiyyət kəsb edən bütün mədəniyyət abidələrimizi qorumaq hər kəsin müqədddəs borcudur!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.03.2025)